2012 ،19 ( )



Abstract
Khushal Khan Khattak is considered to be the pioneer of creating almost all standard
genres in the history of Pashto literature. Alongside various other genres, the credit of
creating the so-called “Prison Literature” also goes to him. It is that type of literature
which represents the “Wave of the poet’s or author emotions behind bars jotted down
via the pen onto the paper”.

Although Khushal B┐b┐ has created a lot of prison literature in both prose & verse. In
this paper, not only such “qa╖┐’id” of Khushal B┐b┐ have been pinpointed that he has
written in the Mughal prison but also their historical background, explanation of the
underlying facts & the art & technique of “qa╖┘dah” have been given a touch in the light
of research.



125
2012 ،19 ( )

126
‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫"د ے ایار ں وال از ے دد زات‪ ،‬اد اور ات ورہ ے و د و د اور ری‬

‫اوی ےای و آار اور اات اور ون زی اور اارب و ااب ی یاد اور فزاق ں روز اور درد‬
‫‪5‬‬
‫ش یوتاورےگایےآہدارں۔"‬
‫یاکیاہواںرلاور ا‬

‫‪۲۷۰۱‬ھ‬

‫‪6‬‬

‫‪7‬‬

‫‪8‬‬

‫‪127‬‬
2012 ،19 ( )

10

۰۳۷ ۸۹۴ 11

128
 ‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫‪12‬‬

‫‪13‬‬

‫‪14‬‬

‫‪۲۷۰۸‬ھ‬

‫‪15‬‬

‫‪129‬‬
2012 ،19 ( )

16

17

18

19

20

130
2012 ،19 ( )

21

22

131
2012 ،19 ( )

23

132
‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫"ادردانےوالازی رایے ےای ووں واریرااور اییار ررازر‬

‫ت‬
‫رازیالےاہےوروالازیارشیناایہوی۔اہےاہ‬
‫ار وال از زز و ہ و ور یزال دواز ے آے و اے وڑ دیا اے ا اور ای م ا ای‬
‫ت‬
‫فزازدارازوای وی اا۔ ریازاز‪،‬یایاز اورادتازےو ایی دیں‬
‫ت‬
‫ے اس م ے آای یا ر وال از و اس ے ع ا اور ر وال ازی دای ے اق اہ‬
‫ت‬
‫واخآت‪۵۶۶۱‬ء) یاہنوییںونرواہوے ایہاسارا‬ ‫ر‪۵۷۰۱‬ھ(اقا ز‬
‫‪24‬‬
‫اارااےہاہےمرلہوےیاے۔"‬

‫‪25‬‬

‫‪۵۷۰۱‬ھ‬
‫‪۵۶۶۱‬‬

‫‪۵۷۰۱‬ھ‬

‫‪133‬‬
2012 ،19 ( )

26

134
2012 ،19 ( )

27

135
‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫‪۵۷۰۰‬ھ‬
‫‪۵۶۶۶‬‬ ‫‪۵۷۰۰‬ھ‪/‬‬
‫‪28‬‬

‫‪۵۷۰۰‬ھ‬
‫‪29‬‬

‫‪۵۷۰۱‬ھ ‪۵۶۶۱ /‬‬

‫‪30‬‬

‫‪31‬‬

‫‪32‬‬

‫‪136‬‬
‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫‪.33‬‬ ‫‪۵۷۰۱‬ھ‬

‫‪34‬‬

‫‪۵۷۱۷‬ھ‬
‫‪35‬‬
‫‪۵۷۰۷‬ھ‬

‫‪/ ۵۶۶۱‬‬ ‫‪/ ۵۷۰۱‬‬

‫‪36‬‬

‫‪37‬‬
‫‪۵۷۱‬‬

‫‪137‬‬
‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫‪1‬‬

‫‪۱۱۷‬‬ ‫‪۵۶۶۷‬‬
‫‪۵‬‬ ‫‪2‬۔‬
‫‪۵۰۵‬‬ ‫‪۵۶۰۵‬‬
‫‪3‬۔‬
‫‪۵۵۱۱‬‬ ‫‪۵۶۶۷‬‬
‫‪۵۰۱‬‬ ‫‪۵/۵۶‬‬ ‫‪۵۶۰۰‬‬ ‫‪4‬۔‬
‫‪،‬‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫‪5‬۔‬
‫‪۵۱۶‬‬ ‫‪۵۷۷۶‬‬
‫‪۵۶۰۶‬‬ ‫‪6‬۔‬
‫‪۱۱‬‬
‫‪۱۰‬‬ ‫‪۵۶۰۱‬‬ ‫‪7‬۔‬
‫‪8‬۔‬
‫‪9‬۔‬
‫‪۱۵۶‬‬ ‫‪۵۷۷۶‬‬
‫‪10‬‬
‫خوشحال خان خټک‪ ،‬تاريخ مرصع ‪ ،‬ص ‪ ،۰۹۱‬بحواله د خوشحال بابا تاريخ ګوئي‪ ،‬حسرت‪ ،‬مخ ‪۲۲۰‬‬
‫‪11‬‬

‫‪۵۷۵۵‬‬
‫‪۵۷۰۱‬ھ‬
‫‪12‬‬

‫‪13‬۔‬
‫‪۱۶۱‬۔‪۱۶۵‬‬ ‫‪۵۶۶۷‬‬
‫‪۶۵‬‬ ‫‪14‬‬

‫‪۶۱‬‬ ‫‪۵۷۵۷‬‬ ‫‪15‬۔‬

‫‪138‬‬
‫‪2012 ،19‬‬ ‫(‬ ‫)‬

‫‪۰‬‬ ‫‪۵۷۷۵‬‬ ‫‪16‬۔‬

‫‪۶‬‬ ‫‪۱۱۵‬‬ ‫‪۱۱۶‬‬
‫‪17‬‬

‫‪۱۰۰‬‬
‫‪18‬‬

‫‪۵۷۵‬‬ ‫‪۵۷۵۷‬‬ ‫‪19‬۔‬

‫(کلیات خوشحال خان مخ ‪)۲۷۱‬‬
‫‪20‬‬

‫(کلیات خوشحال خان مخ ‪)۵۵۷‬‬

‫‪21‬‬

‫(کلیات خوشحال خان مخ ‪)۵۵۲‬‬

‫‪22‬‬

‫(کلیات خوشحال خان مخ ‪۵۰۹‬۔‪)۵۴۷‬‬

‫‪23‬‬

‫‪،‬‬ ‫ہ‬ ‫ہ‬ ‫‪24‬۔‬

‫‪ ۵۷۷۶‬ص ‪۲۳۵‬۔‪۲۳۸‬‬
‫‪25‬‬

‫‪۰۰۰‬‬
‫کلیات خوشحال خان مخ ‪۵۰۹‬‬
‫‪26‬‬

‫کلیات خوشحال خان مخ ‪۰۱۲-۰۲۹‬‬

‫‪27‬‬

‫‪۵۵۵‬‬ ‫‪۵۷۵۷‬‬ ‫‪28‬۔‬

‫‪۶۵۶‬‬ ‫‪۵۶۶۷‬‬ ‫‪29‬۔‬
‫کلیات خوشحال خان مخ ‪۵۰۰‬‬
‫‪30‬‬

‫کلیات خوشحال خان مخ ‪۵۰۴‬‬

‫‪31‬‬

‫کلیات خوشحال خان مخ ‪۵۰۴‬‬

‫‪32‬‬

‫کلیات خوشحال مخ ‪۵۰۰‬‬

‫‪33‬‬

‫کلیات خوشحال خان مخ ‪۵۰۴‬‬

‫‪34‬‬

‫کلیات خوشحال مخ ‪۵۰‬‬

‫‪35‬‬

‫‪۵۱۰۰‬ھ‬ ‫‪36‬۔‬
‫‪۵۵‬‬ ‫‪۵۷۷۷‬‬
‫‪۵۰‬‬ ‫‪۵۶۰۱‬‬ ‫‪37‬۔‬

‫‪139‬‬