Από τη Ρώμη στη Νέα Ρώμη

α. Ίδρυση Κωνσταντινούπολης

1.Ποια μέτρα πήρε ο Κωνσταντίνος Α΄ για να ανορθώσει το ρωμαϊκό κράτος,

που κλονιζόταν;

 Ίδρυσε ένα νέο διοικητικό κέντρο στην Ανατολή, την Κωνσταντινούπολη.

 Αναγνώρισε το δικαίωμα άσκησης της χριστιανικής λατρείας.
 Καθιέρωσε στη διοίκηση τη διάκριση της πολιτικής από τη στρατιωτική
εξουσία.
 Έκοψε και έθεσε σε κυκλοφορία ένα πολύ σταθερό χρυσό νόμισμα.

2.Ποιοι λόγοι που οδήγησαν τον Κωνσταντίνο στην απόφαση μεταφοράς της
πρωτεύουσας της αυτοκρατορίας από τη Ρώμη στο Βυζάντιο;

 Η καλή γεωπολιτική θέση του Βυζαντίου, αφού βρισκόταν στο

σταυροδρόμι της Ασίας, της Ευρώπης, του Εύξεινου Πόντου και της
Μεσογείου και κατά συνέπεια είχε μεγάλη εμπορική σημασία.
 Η Ανατολή διέθετε ακμαίο πληθυσμό και οικονομία, σε αντίθεση με τη
Δύση.
 Οι Χριστιανοί, στους οποίους ο Κωνσταντίνος στηρίχτηκε πολιτικά, ήταν
πολυπληθέστεροι στην Ανατολή.
 Οι μεγάλες πόλεις της Ανατολής υπέφεραν από θρησκευτικές
συγκρούσεις, άρα θα αντιμετώπιζε από κοντά το πρόβλημα.
 Από το Βυζάντιο μπορούσε να αποκρούσει ευκολότερα τους Γότθους και
τους Πέρσες.

3.Ποια κτίσματα της Κωνσταντινούπολης υπογραμμίζουν τη σχέση της με τη

Ρώμη και ποια το χριστιανικό της χαρακτήρα; (ερώτηση 2, σελίδα 7)

Το κτίριο της Συγκλήτου (Senatus) ο Ιππόδρομος, τα Fora, οι στοές, οι Επτά Λόφοι

του οικισμένου χώρου και γενικά το ρυμοτομικό σχέδιο, θύμιζαν ότι η Νέα Ρώμη
ήταν κληρονόμος και συνεχιστής των παραδόσεων της Παλαιάς. Αντίθετα οι
χριστιανικοί ναοί θύμιζαν το νέο στοιχείο, το Χριστιανισμό, που συντέθηκε με τις
ρωμαϊκές πολιτικές παραδόσεις και τον ελληνικό πολιτισμό για να δώσουν το
ιστορικό φαινόμενο Βυζάντιο. Ο κίονας με τον ανδριάντα του Κωνσταντίνου Α’ ως
«ανίκητου Ήλιου» παραπέμπει στον ιδρυτή της Πόλης
4.Πότε τελέστηκαν τα εγκαίνια της Κωνσταντινούπολης;

Στις 11 Μαΐου του 330 τελέστηκαν τα εγκαίνια και γιορτάζονταν τα γενέθλια της
Κωνσταντινούπολης

β. Θρησκευτική πολιτική

1.Γιατί ο Κωνσταντίνος Α΄ έδειξε ευνοϊκή στάση απέναντι στον Χριστιανισμό;

Γιατί στην Ανατολή οι οπαδοί του Χριστιανισμού ήταν πολυπληθέστεροι και

φαινόταν ότι αυτή η θρησκεία μπορούσε να αποκαταστήσει την κλονισμένη ενότητα
του Ρωμαϊκού κράτους.

2.Τι ήταν το Χριστόγραμμα;

Ήταν σημαντικό χριστιανικό σύμβολο, το οποίο μετέφερε ο Κωνσταντίνος Α΄ από τη

στρατιωτική σημαία στα νομίσματά του. Ήταν το μονόγραμμα του Χριστού. Έτσι,
έδειξε ο Κωνσταντίνος την εύνοιά του απέναντι στους Χριστιανούς.

3.Τι ήταν το διάταγμα των Μεδιολάνων;

Ήταν συμφωνία που έγινε μεταξύ του Κωνσταντίνου Α΄ και του Λικινίου το 313 και
αναγνώριζε στους Χριστιανούς την ελευθερία άσκησης της λατρείας τους, και έτσι
εξίσωσε τα δικαιώματά τους με αυτά των άλλων θρησκειών του Ρωμαϊκού Κράτους.

4.Τι γνωρίζετε για την Α΄ Οικουμενική Σύνοδο (325);

Τη συγκάλεσε ο Κωνσταντίνος στη Νίκαια της Βιθυνίας. Απαρτίζονταν από

επισκόπους απ’ όλες τις επαρχίες του Οικουμενικού Ρωμαϊκού Κράτους· γι’ αυτό η
σύνοδος ονομάστηκε οικουμενική. Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος διατύπωσε τη
διδασκαλία της Εκκλησίας έναντι των αιρέσεων που είχαν ήδη εμφανισθεί.

Ο Ιουστινιανός και το έργο του

α. Η πολιτική του Ιουστινιανού
1.Σε ποια αρχή στηριζόταν το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού;
Το πολιτικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού ήταν ένα κράτος, μια εκκλησία, μια
νομοθεσία.
β. Εσωτερική πολιτική
1.Ποια είναι τα εσωτερικά προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει ο Ιουστινιανός
και πώς τα αντιμετωπίζει;
Στάση του Νίκα (532): οι δήμοι του Ιπποδρόμου Πρασίνων και Βένετων, που
έμοιαζαν με αθλητικά σωματεία, αλλά είχαν και πολιτική ισχύ εξεγέρθηκαν. Ο
Ιουστινιανό τους αντιμετώπισε με επιτυχία περιορίζοντας τη δύναμή τους και
ενισχύοντας παράλληλα την αυτοκρατορική εξουσία.
Μειώνει τη δύναμη των μεγάλων γαιοκτημόνων των επαρχιών, επιβάλλοντας
αυστηρούς νόμους και προσπαθεί να προστατεύσει τους ελεύθερους αγρότες οι
οποίοι ήταν χρήσιμοι γιατί πλήρωναν φόρο.

2.Ποιο είναι το νομοθετικό έργο του Ιουστινιανού;

κωδικοποίησε το Ρωμαϊκό δίκαιο
εξέδωσε τον Ιουστινιάνειο κώδικα (περιείχε νόμους πριν από τον Ιουστινιανό –
χωρίζεται σε 10 τόμους )
εξέδωσε τον Πανδέκτη (βιβλίο που περιλάμβανε τις γνώμες Ρωμαίων νομικών )
εξέδωσε τις Εισηγήσεις (εγχειρίδιο για τους αρχάριους σπουδαστές της Νομικής)
εξέδωσε τις Νεαρές (βιβλίο με νέους νόμους που εκδόθηκαν μετά το 534 και
γράφτηκαν οι περισσότερες στα ελληνικά)
Το Ιουστινιάνειο Δίκαιο αποτέλεσε τη βάση του Δικαίου της Νεότερης Ευρώπης.

γ. Εξωτερική πολιτική
1.Ποια είναι τα αποτελέσματα της φιλόδοξης εξωτερικής πολιτικής του
Ιουστινιανού;
Η εξωτερική πολιτική του Ιουστινιανού απέβλεπε στην αποκατάσταση της Ρωμαϊκής
Οικουμένης, δηλαδή στην ανόρθωση της ρωμαϊκής εξουσίας στη Δύση. Ήταν
σύμφωνη με τη ρωμαϊκή παράδοση αλλά ξεπερνούσε τις οικονομικές δυνατότητες
του κράτους. Οι πόλεμοι του στη Δύση και στην Ανατολή απογύμνωσαν τις
ευρωπαϊκές επαρχίες από στρατεύματα και άδειασαν τα κρατικά ταμεία. Αυτή η
κατάσταση είχε σαν αποτέλεσμα το Βυζάντιο να χάσει μεγάλο μέρος του εδάφους
του εν συνεχεία.
δ. Κτίσματα και Αγία Σοφία
1.Ποιο είναι το οικοδομικό πρόγραμμα του Ιουστινιανού;
Κατασκευάστηκε μεγάλος αριθμός έργων που ήταν χρήσιμα στην άμυνα (φρούρια
και τείχη, τη θρησκεία (ναοί), την υποδομή και την κοινή ωφέλεια (δρόμοι, γέφυρες,
υδραγωγεία, αποθήκες σιτηρών).

2.Ποιο υπήρξε το λαμπρότερο κτίσμα της βυζαντινής τέχνης και τι γνωρίζετε γι᾽
αυτό;
Το λαμπρότερο κτίσμα θεωρείται η Αγία Σοφία, η οποία εκπροσωπεί τον νέο
ρυθμό(βασιλική μετά τρούλου). Οι αρχιτέκτονες ήταν ο Ανθέμιος από τις Τράλλεις
και ο Ισίδωρος από τη Μίλητο της Μ. Ασίας. Το κτίριο είναι σχεδόν τετράγωνο.
Τέσσερις ογκώδεις πεσσοί (τετράγωνοι κίονες) σχηματίζουν το κεντρικό τετράγωνο.
Οι πεσσοί συνδέονται με τόξα που σχηματίζουν ημισφαιρικά τρίγωνα και
δημιουργούν ένα στεφάνι, πάνω στο οποίο στηρίζεται ο τεράστιος τρούλος. Ο
τρούλος μοιάζει να κρέμεται από τον ουρανό. Το φως εισδύει(εισχωρεί, μπαίνει)
από τα παράθυρά του και πλημμυρίζει το εσωτερικό του ναού. Η Αγία Σοφία έγινε
σύμβολο και πηγή έμπνευσης για το μεσαιωνικό και νεότερο Ελληνισμό.

1.Έχει λεχθεί ότι ο Ιουστινιανός ήταν ο τελευταίος ρωμαίος αυτοκράτορας στον

βυζαντινό θρόνο (G. Ostrogorsky). Μπορείς να εξηγήσεις τον χαρακτηρισμό;
Ο Ιουστινιανός Α’ σκέφτεται και δρα όπως οι μεγάλοι ρωμαίοι αυτοκράτορες.
Επιδιώκει την αποκατάσταση του ρωμαϊκού μεγαλείου και του Ρωμαϊκού Κράτους
στη Δύση, κωδικοποιεί και μεταρρυθμίζει το παλαιό Ρωμαϊκό Δίκαιο, ενισχύει την
κεντρική εξουσία και αυξάνει τη λάμψη της και κτίζει εντυπωσιακά έργα ως άλλος
Τραϊανός ή Αδριανός καθ’ όλη την έκταση της αυτοκρατορίας.

2.Γιατί ο Ιουστινιανός αναθεώρησε και κωδικοποίησε το ισχύον ρωμαϊκό Δίκαιο;

Ποια ήταν η σημασία του νομοθετικού του έργου;
Τη μεταρρύθμιση των νόμων επέβαλαν η ασάφεια, η ανεπίτρεπτη πληθώρα, η
εμφανής σύγ- χυση, οι αντιφάσεις και οι αποκλίσεις τους. Ο αυτοκράτορας
θεράπευσε όλες αυτές τις αδυναμίες των νόμων και έδωσε στους νόμους διαρκή
ισχύ. Η ιστορική σημασία του έργου του Ιουστινιανού είναι μεγάλη για τη σύγχρονη
Ευρώπη, αφού το νομικό της σύστημα προέρχεται από το Ιουστινιάνειο Δίκαιο.
3.Ποιο είναι κατά τη γνώμη σου το στοιχείο της Αγίας Σοφίας που εντυπωσίαζε και
εντυπωσιάζει ακόμη και σήμερα τον επισκέπτη;
Το στοιχείο της Αγίας Σοφίας που εντυπωσίαζε τους συμπολίτες του Ιουστινιανού Α’
και τους ξένους ταξιδιώτες και εξακολουθεί να εντυπωσιάζει και σήμερα ακόμη
τους επισκέπτες είναι ο τρούλος που φαίνεται ότι κρέμεται από τον ουρανό και
αφήνει να εισδύει από τα πολυάριθμα παράθυρά του το άπλετο φως του ήλιου,
πλημμυρίζοντας το ναό, σε συνδυασμό με την εξαίσια διακόσμηση του εσωτερικού
του ναού, που θυμίζει «ανθισμένο λειβάδι» σύμφωνα με τον Προκόπιο. Η τόσο
φροντισμένη εσωτερική διακόσμηση έχει υπαγορευτεί από το γεγονός ότι η Θεία
Λειτουργία τελούνταν μέσα στους χριστιανικούς ναούς, ενώ κατά την Αρχαιότητα οι
τελετές γίνονταν έξω από τους ναούς που γι’ αυτό είχαν πολύ λιτό εσωτερικό.
 Η διαμόρφωση της μεσαιωνικής ελληνικής βυζαντινής αυτοκρατορίας
α. Παγίωση και επέκταση των αλλαγών
7ος αι. αλλαγές σημειώθηκαν αλλαγές που απομάκρυναν το Βυζάντιο από τις
ρωμαϊκές του καταβολές.

Πότε αποκρυσταλλώθηκαν οι αλλαγές του 7ου αι. και έγιναν μόνιμα γνωρίσματα;
Στα χρόνια της ισαυρικής ή συριακής δυναστείας (717-802) και αυτής του Αμορίου
(802-867) που ακολούθησαν.

Ποιο ήταν το αποτέλεσμα;

Διαμορφώθηκε το μεσαιωνικό ελληνικό Βυζαντινό Κράτος.

Ποιες ήταν οι εξελίξεις στο βυζαντινό κράτος;

Τα σύνορα μεταξύ Βυζαντίου και Χαλιφάτου σταθεροποιήθηκαν στις παρυφές της
Μ. Ασίας, στη στεριά, και κατά μήκος της γραμμής Κιλικία-Κύπρος-Κρήτη, στη
θάλασσα.
Στα μέσα του 9ου αι. άρχισε η βυζαντινή αντεπίθεση στη Μ. Ασία.
Στα Βαλκάνια, το Βυζάντιο αντιμετώπισε με επιτυχία τη βουλγαρική απειλή, ενώ
συγχρόνως άρχισε να αφομοιώνει τους σλαβικούς πληθυσμούς.
Ο ελληνικός χαρακτήρας της αυτοκρατορίας ενισχύθηκε, ενώ η γνώση και χρήση της
λατινικής περιορίστηκε αισθητά.
Οργανώθηκαν περαιτέρω οι κεντρικές διοικητικές υπηρεσίες του κράτους (Η
σημαντικότερη: αρμόδια για την εφαρμογή της εξωτερικής πολιτικής)
Τα θέματα γενικεύτηκαν στη Μ. Ασία και επεκτάθηκαν στα Βαλκάνια.
Ο στρατηγός-διοικητής κάθε θέματος με τη δύναμη που διέθετε ήταν συχνά
επικίνδυνος για την κεντρική εξουσία.
Πολλές εξεγέρσεις οργανώθηκαν από στρατηγούς.
Η ανάπτυξη των θεματικών στρατών είχε σημαντικές συνέπειες: Οι μισθοφόροι
περιορίστηκαν και συνάμα στη βυζαντινή ύπαιθρο κυριάρχησε η μικρή και μεσαία
αγροτική ιδιοκτησία.
β. Ανάκαμψη της οικονομίας

Πότε παρουσιάστηκαν οι πρώτες ενδείξεις οικονομικής ανάκαμψης;

Στα χρόνια του Κωνσταντίνου Ε’ (741-775).

Τι σήμαινε αυτή η οικονομική ανάπτυξη(χαρακτηριστικά);

Αύξηση πληθυσμού (μεταίχμιο από τον 8ο προς τον 9ο αι.)
Είχε ξεπεραστεί η κρίση στην οικονομία.
Αυξήθηκαν τα κρατικά έσοδα
Αναζωογονήθηκαν το εμπόριο και η βιοτεχνία.
Χαρακτήρας της οικονομίας παρέμεινε κυρίως αγροτικός
Κακώσεις του Νικηφόρου Α’: τα τολμηρά οικονομικά του μέτρα που απέβλεπαν
στην ανάκαμψη του εμπορίου και την αύξηση των εσόδων του κράτους (η ονομασία
προήλθε από τους εχθρούς του).

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ ΣΤΙΣ ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΤΟΥ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Αφού μελετήσεις το παρατιθέμενο απόσπασμα του Χρονικού της Μονεμβασίας και
το περιεχόμενο της πρώτης από τις «κακώσεις», να αναφέρεις τα μέτρα που έλαβε
ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α’, για να αποκαταστήσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην
Πελοπόννησο;
Τα μέτρα που έλαβε ο αυτοκράτορας Νικηφόρος Α’, για να αποκαταστήσει και να
αναδιοργα- νώσει τη βυζαντινή κυριαρχία στην Πελοπόννησο, ήταν με τη σειρά η
στρατιωτική ανάκτηση των Πατρών και η καθυπόταξη των Σλάβων της περιοχής, η
ανοικοδόμηση των πόλεων των Πατρών και της Σπάρτης και των εκκλησιών, η
επιστροφή των παλαιών πληθυσμών που είχαν απόδημήσει στην Κάτω Ιταλία και ο
εκχριστιανισμός των σλαβικών πληθυσμών.

Ποιες υποχρεώσεις είχαν οι αγρότες-στρατιώτες, όταν κηρυσσόταν επιστράτευση;

Όταν σήμαινε πολεμικός συναγερμός και κηρυσσόταν επιστράτευση εξαιτίας
κάποιας αραβικής εισβολής, οι αγρότες-στρατιώτες όφειλαν να παρουσιαστούν
ενώπιον του στρατηγού του θέματος με ένα άλογο ή μία πολεμική άμαξα και τον
οπλισμό του. Η παραμέληση της υποχρέωσης αυής συνεπαγόταν βαριές ποινές για
το στρατιώτη
Οι υπήκοοι του Βυζαντίου πλήρωναν πολλούς φόρους. Μπορείς, αφού μελετήσεις
το δεύτερο παράθεμα, να αναφέρεις τους σημαντικότερους;
Στο τελευταίο παράθεμα αναφέρονται το δικέρατον, ο καπνικός φόρος που βάρυνε
τα αγροτικά νοικοκυριά, δηλαδή φόρος έγγειας ιδιοκτησίας, ο φόρος κληρονομίας,
ο φόρος εύρεσης θησαυρού, το κομμέρκιον, που ήταν εμπορικός φόρος (τρίτη
ερώτηση).

Ποιες από τις αναφερόμενες «κακώσεις» απέβλεπαν στην αύξηση των εσόδων του
κράτους και ποιες στην 6. ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας;
Στην αύξηση των εσόδων του Βυζαντινού Κράτους απέβλεπαν οι κακώσεις 3, 4, 5
και 10, ενώ στην ανάπτυξη του εμπορίου και της ναυτιλίας απέβλεπε η δέκατη
κάκωση.

Ποια η σημασία της δεύτερης κάκωσης για τη συνοχή της αγροτικής κοινότητας;
Η σημασία της δεύτερης κάκωσης για τη συνοχή της αγροτικής κοινότητας ήταν
πολύ μεγάλη. Με αυτή τα πλούσια μέλη της κονότητας αναλάμβαναν την
υποχρέωση να πληρώνουν τα έξοδα για τον εξοπλισμό και τη στράτευση των
φτωχότερων μελών της κονότητας. Έτσι και η αριθμητική δύναμη του στρατού
παρέμενε αμετάβλητη και αυξανόταν το αίσθημα ευγνωμοσύνης των φτωχών προς
τις πολιτικές αρχές και το αίσθημα αλληλεγγύης μεταξύ των μελών της κοινότητας.
Όλα αυτά ενίσχυαν τη συνοχή τόσο της ευρύτερης κοινωνίας όσο και της μικρής
κοινωνίας του χωριού, της αγροτικής κοινότητας.