Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής & Τηλεπικοινωνιών

Μαθηματική Ανάλυση Ι
Ενότητα 2: Ακολουθίες Πραγματικών Αριθμών

Επίκ. Καθηγητής Θ. Ζυγκιρίδης

e-mail: tzygiridis@uowm.gr

Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας

 Άδειες Χρήσης
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό υπόκειται σε άδειες
χρήσης Creative Commons.
• Για εκπαιδευτικό υλικό, όπως εικόνες, που υπόκειται
σε άλλου τύπου άδειας χρήσης, η άδεια χρήσης
αναφέρεται ρητώς.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 2

 Χρηματοδότηση
• Το παρόν εκπαιδευτικό υλικό έχει αναπτυχθεί στα πλαίσια
του εκπαιδευτικού έργου του διδάσκοντα.
• Το έργο «Ανοικτά Ψηφιακά Μαθήματα στο Πανεπιστήμιο
Δυτικής Μακεδονίας» έχει χρηματοδοτήσει μόνο τη
αναδιαμόρφωση του εκπαιδευτικού υλικού.
• Το έργο υλοποιείται στο πλαίσιο του Επιχειρησιακού
Προγράμματος «Εκπαίδευση και Δια Βίου Μάθηση» και
συγχρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση
(Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο) και από εθνικούς πόρους.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 3

 Περιεχόμενα
• Ορισμός.
• Συγκλίνουσες ακολουθίες.
• Ακολουθίες που απειρίζονται.
• Φραγμένες ακολουθίες.
• Μονότονες ακολουθίες.
• Υπακολουθίες.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 4

 Ακολουθίες
Ως ακολουθία πραγματικών αριθμών ορίζεται μια απεικόνιση
από το σύνολο των φυσικών αριθμών ℕ στο σύνολο των
πραγματικών αριθμών ℝ.

Περιγραφή ακολουθιών:
 an  an  ... a1 ,a2 ,a3 ,a4 ,...

Παραδείγματα:

 n  n  1 1 3 2  a  1, a  an  5
 2  an   , , , ,... 1
 n 2  n2  2  3 3 11 9 
n1
2 2an  1

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 5

 Σύγκλιση
ακολουθιών/η έννοια του ορίου (1/3)
1  1 1 1 1 1 1 
 an      1, , , , , , ,...
n  2 3 4 5 6 7 
όσο αυξάνει η τιμή του n, οι όροι “πλησιάζουν”
σε συγκεκριμένη τιμή (την τιμή 0)

 bn    n2   1,4,9,16,25,36,49,...

οι όροι δεν “πλησιάζουν” σε συγκεκριμένη τιμή, όσο

μεγάλο και αν γίνει το n

 cn     1   1,1,1,1,1,1,...
n1

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 6

 Σύγκλιση
ακολουθιών/η έννοια του ορίου (2/3)

(1)n
an 
an  n n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 7

 Σύγκλιση
ακολουθιών/η έννοια του ορίου (3/3)

2n
an 
n 1

lim an  2
n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 8

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (1/7)
Μια ακολουθία (an) συγκλίνει στον αριθμό L ή έχει όριο τον
αριθμό L, όταν για κάθε ε > 0 υπάρχει ένας Ν(ε) ∈ ℕ, τέτοιος
ώστε |an – L| < ε για κάθε n > Ν. Τότε γράφουμε:

lim an  L
n
ή an  L 
Μια ακολουθία που συγκλίνει στον L ∈ ℝ ονομάζεται συγκλίνουσα.

Μια συγκλίνουσα ακολουθία λέγεται μηδενική, αν L = 0.

Αν μια ακολουθία συγκλίνει, το όριό της είναι μοναδικό.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 9

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (2/7)

Οσοδήποτε μικρή επιλεγεί

η τιμή του ε, οι όροι της
ακολουθίας που
αντιστοιχούν σε φυσικούς
αριθμούς μεγαλύτερους L+ε
του Ν(ε) θα ανήκουν στο L
διάστημα (L – ε, L + ε).
Ν
L–ε

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 10

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (3/7)
Παράδειγμα:
Να δειχτεί μέσω του ορισμού ότι

ε = 0.1 5n  2 5 5n  2  5n 2
 ε ε ε
3n 3 3n 3n

n=7 2
Επιλέγοντας n 
3ε
5n  2 5
τότε  ε
3n 3

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 11

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (4/7)
Έστω δύο συγκλίνουσες ακολουθίες (an), (bn), με αντίστοιχα όρια Α,
Β. Τότε ισχύουν τα ακόλουθα:

• lim  an  bn   A  B
n

• lim  an  bn   A  B
n

 an  A
• lim    όταν Β ≠ 0
n b
 n B
• lim  c  an   c  A
n

• lim  c   c
n

• lim  anp   A p όταν p > 0 και an > 0

n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 12

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (5/7)
• lim  an   A
n

* Το αντίστροφο δεν ισχύει, εκτός αν Α = 0:

lim an  A  lim an  A
n n

lim an  0  lim an  0
n n

• Αν an  bn για n  n0  , τότε A  B .

• Αν M  an  N για n  n0  , τότε M  A  N .

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 13

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (6/7)
1
• Αν an  , τότε lim an  0
n n

0, αν  1  a  1

• Αν an  an, τότε lim a   1, αν a  1
n
n
  , αν a  1

• Αν an  n a , τότε lim an  1
n

• Αν an  n n , τότε lim an  1
n

n
 1
• Αν an   1   , τότε lim an  e  2,7182818...
 n n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 14

 Συγκλίνουσες ακολουθίες (7/7)
Κριτήριο ισοσυγκλινουσών ακολουθιών
1
an  1 
Έστω τρεις ακολουθίες (an), (bn), (cn), n

για τις οποίες ισχύει:

lim an  lim cn  L bn  n 2
n n

Αν για n ≥ n0 ισχύει an ≤ bn ≤ cn, cn  1

τότε και lim
. bn  L
n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 15

 Ισοσυγκλίνουσες ακολουθίες
Παράδειγμα:
sin n
Να υπολογιστεί – αν υπάρχει – το όριο lim
n n

Είναι γνωστό ότι: 1 sin n 1

1  sin n  1    
n n n

Εφόσον είναι  1 1
lim     lim  0
 n n

θα ισχύει και sin n

lim 0
n n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 16

 Σύγκλιση στο ∞
Μια ακολουθία an συγκλίνει στο +∞ (στο –∞) ή έχει όριο το +∞ (το –
∞) ή απειρίζεται θετικά (αρνητικά), όταν για κάθε Μ > 0 υπάρχει
ένας Ν ∈ ℕ, τέτοιος ώστε an > Μ (an < –Μ ) για κάθε n > Ν. Τότε

lim an   ή an  
n
 lim a   ή
n
n an   
2n
an  4
n

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 17

 Πράξεις με
ακολουθίες που απειρίζονται
 lim an  a 
n
, lim bn    
n
 an anbn bn 
limlim
nn
 
 lim an  lim bn    lim  an n
 blim  a
n  bn   
n n n n

 lim an  a  0, lim bn    lim

n n
 an abn bn 
 lim
nn
 
 lim a  a  0, lim b    lim
n
n n
n
 an abn bn   
 lim
nn

 alim
 lim an   , lim bn    lim nan  b
n b n   
n n n n

 alim
 lim an   , lim bn    lim nan  b
n b n   
n n n n

 alim
 lim an   , lim bn    lim nan  b
n b n   
n n n n

 an a n 
 lim an  a  , lim bn    
limlim
   0 0
n n nn
 bn bn 

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 18

 Φραγμένες ακολουθίες (1/3)
Μια ακολουθία (an) ονομάζεται άνω φραγμένη, όταν υπάρχει
ένας αριθμός Μ ∈ ℝ, τέτοιος ώστε
an ≤ M για κάθε n ∈ ℕ.

Μια ακολουθία (an) ονομάζεται κάτω φραγμένη, όταν υπάρχει

ένας αριθμός m ∈ ℝ, τέτοιος ώστε
an ≥ m για κάθε n ∈ ℕ.

Μια ακολουθία (an) ονομάζεται φραγμένη, όταν είναι και άνω

και κάτω φραγμένη.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 19

 Φραγμένες ακολουθίες (2/3)
Παράδειγμα
Έστω ακολουθία με an  3n  5
5n  8
Τότε:
3n  5 3n 3n 3
an    
5n  8 5n  8 5n 5
3n  5 2 2
an   
5n  8 5n  8 13

Άρα η συγκεκριμένη ακολουθία είναι φραγμένη.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 20

 Φραγμένες ακολουθίες (3/3)
Μια οποιαδήποτε συγκλίνουσα
ακολουθία είναι φραγμένη.

Το αντίστροφο δεν ισχύει.

n
an 
n 1

an  (1)n
Παράδειγμα:
3n  5
Η ακολουθία με an 
5n  8

είναι φραγμένη.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 21

 Μονοτονία (1/2)
Μια ακολουθία an είναι:
• αύξουσα (γνησίως αύξουσα), αν και μόνο αν ισχύει
an ≤ an+1 (an < an+1) για κάθε n ∈ ℕ.
• φθίνουσα (γνησίως φθίνουσα), αν και μόνο αν ισχύει
an ≥ an+1 (an > an+1) για κάθε n ∈ ℕ.

Μια ακολουθία που είναι είτε (γνησίως) αύξουσα, είτε (γνησίως)

φθίνουσα, ονομάζεται (γνησίως) μονότονη.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 22

 Μονοτονία (2/2)
Παράδειγμα:
3n  5
Να δειχτεί ότι η ακολουθία με an  είναι γν. μονότονη.
5n  8

an1  an
3(n  1)  5 3n  5

5(n  1)  8 5n  8
3n  2 3n  5

5n  13 5n  8
15n2  14n  16  15n2  14n  65
49  0
που ισχύει για κάθε n ∈ ℕ. Άρα η ακολουθία είναι γν. αύξουσα.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 23

 Μονότονες ακολουθίες
Κάθε μονότονη και φραγμένη ακολουθία είναι συγκλίνουσα.

Αν m είναι ένα κάτω φράγμα μιας φθίνουσας ακολουθίας (an),

τότε lim an  m
n

Αν Μ είναι ένα άνω φράγμα μιας αύξουσας ακολουθίας (an),

τότε nlim an  M


Μια μονότονη και μη φραγμένη ακολουθία συγκλίνει:

• στο +∞, αν είναι αύξουσα,
• στο –∞, αν είναι φθίνουσα.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 24

 Άνω και κάτω πέρας ακολουθίας
Άνω πέρας (supremum) μιας άνω φραγμένης ακολουθίας (an)
ονομάζεται το ελάχιστο των άνω φραγμάτων της.

Κάτω πέρας (infimum) μιας κάτω φραγμένης ακολουθίας (an)

ονομάζεται το μέγιστο των κάτω φραγμάτων της.

Αν μια ακολουθία έχει άνω ή κάτω πέρας, τότε αυτό είναι

μοναδικό.

Μια ακολουθία που είναι αύξουσα και άνω φραγμένη (φθίνουσα

και κάτω φραγμένη) συγκλίνει στο άνω (κάτω) πέρας της.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 25

 Μονότονες
και φραγμένες ακολουθίες
Παράδειγμα:
n
a 
Να δειχτεί ότι η ακολουθία με n n2  1 είναι γν. μονότονη.

Η ακολουθία είναι γν. φθίνουσα: Η ακολουθία είναι κάτω φραγμένη:

an1  an an  0
n 1 n
 
 n  1  1 n  1 Άρα η ακολουθία είναι συγκλίνουσα.
2 2

 n  1  n2  1  n  n  1
 1 
2


n3  n2  n  1  n3  2n2  2n 
n2  n  1  0
που ισχύει για κάθε n ∈ ℕ.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 26

 Υπακολουθίες (1/2)
Έστω μια ακολουθία (an). Μερικές υπακολουθίες της είναι οι
ακόλουθες:
– (a2κ) = {a2, a4, a6, a8, …}
– (a2κ + 1) = {a1, a3, a5, a7, …}
– (a2κ) = {a2, a4, a6, a8, …}
– (a5k – 1 ) = {a4, a9, a14, a19, …}
– (aκ!) = {a1, a2, a6, a24, …}
• Μια ακολουθία (aκn) αποτελεί υπακολουθία της (an), αν η
ακολουθία (κn) είναι γνησίως αύξουσα ακολουθία φυσικών
αριθμών (δηλ. κ1 < κ2 < κ3 < …).

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 27

 Υπακολουθίες (2/2)
• Αν μια ακολουθία (an) έχει όριο
τον a ∈ ℝ, τότε κάθε
υπακολουθία της συγκλίνει
στην ίδια τιμή.
• Κάθε ακολουθία περιέχει μια
μονότονη υπακολουθία.
Θεώρημα Bolzano-Weierstrass:
• Κάθε φραγμένη ακολουθία
περιέχει μια συγκλίνουσα
υπακολουθία.

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 28

 Τέλος Ενότητας

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 29

 Σημείωμα Αναφοράς
• Copyright Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας,
Τμήμα Μηχανικών Πληροφορικής και
Τηλεπικοινωνιών, Ζυγκιρίδης Θεόδωρος.
«Μαθηματική Ανάλυση Ι». Έκδοση: 1.0.
Κοζάνη 2015. Διαθέσιμο από τη δικτυακή
διεύθυνση:
https: //eclass.uowm.gr/courses/ICTE259/

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 30

 Σημείωμα Αδειοδότησης
Το παρόν υλικό διατίθεται με τους όρους της άδειας χρήσης Creative Commons
Αναφορά, Όχι Παράγωγα Έργα Μη Εμπορική Χρήση 4.0 [1] ή μεταγενέστερη, Διεθνής
Έκδοση. Εξαιρούνται τα αυτοτελή έργα τρίτων π.χ. φωτογραφίες, διαγράμματα
κ.λ.π., τα οποία εμπεριέχονται σε αυτό και τα οποία αναφέρονται μαζί με τους
όρους χρήσης τους στο «Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων».

[1] h t t p ://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/
Ως Μη Εμπορική ορίζεται η χρήση:
• που δεν περιλαμβάνει άμεσο ή έμμεσο οικονομικό όφελος από την χρήση του
έργου για το διανομέα του έργου και αδειοδόχο
• που δεν περιλαμβάνει οικονομική συναλλαγή ως προϋπόθεση για τη χρήση ή
πρόσβαση στο έργο
• που δεν προσπορίζει στο διανομέα του έργου και αδειοδόχο έμμεσο οικονομικό

Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 31

 Διατήρηση Σημειωμάτων
Οποιαδήποτε αναπαραγωγή ή διασκευή του
υλικού θα πρέπει να συμπεριλαμβάνει:
– το Σημείωμα Αναφοράς
– το Σημείωμα Αδειοδότησης
– τη δήλωση Διατήρησης Σημειωμάτων
– το Σημείωμα Χρήσης Έργων Τρίτων (εφόσον
υπάρχει)
μαζί με τους συνοδευόμενους
υπερσυνδέσμους.
Πανεπιστήμιο Δυτικής Μακεδονίας 32