Γενική Και Άνόργανη Χημεία Χρήστος Παππάς Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Γενική και Άνόργανη
Χημεία
Γεωπονικό
Πανεπιστήμιο Αθηνών
Παππάς Χρήστος
ΔΟΜΗ ΑΤΟΜΟΥ
ΚΑΙ
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ
Κβαντισμένα μεγέθη
• Ένα μέγεθος λέγεται κβαντισμένο όταν παίρνει

ορισμένες μόνο διακριτές τιμές, δηλαδή το
σύνολο των τιμών του δεν είναι συνεχές.
• Παραδείγματα
• Το ηλεκτρικό φορτίο είναι κβαντισμένο μέγεθος.
Η τιμή του είναι ακέραιο πολλαπλάσιο του
φορτίου του ηλεκτρονίου (1,6.10-19 C – κβάντο
ηλεκτρικού φορτίου).
• Η θερμοκρασία δεν είναι κβαντισμένο μέγεθος.
Ενέργεια ηλεκτρομαγνητικής
ακτινοβολίας
•Το 1900 ο Max Planck διατύπωσε την υπόθεση ότι η
ενέργεια της ηλεκτρομαγνητικής ακτινοβολίας είναι
κβαντισμένο μέγεθος.
•Η ενέργεια Ε, ενός κβάντου (φωτόνιο) είναι ανάλογη
προς τη συχνότητα, ν, της ακτινοβολίας.
E=hv
h= σταθερά Planck = 6,626.10-34 J.s
Η αυξομείωση της ενέργειας της ηλεκτρομαγνητικής

ακτινοβολίας μπορεί να παρομοιασθεί με το
ανεβοκατέβασμα μιας σκάλας, όπου κάποιος μπορεί να
σταματά μόνο επάνω στα σκαλοπάτια και όχι ανάμεσα
σε αυτά.
Οι συνθήκες του Bohr
1. Το ηλεκτρόνιο του ατόμου του υδρογόνου κινείται σε
ορισμένες κυκλικές τροχιές (επιτρεπόμενες τροχιές)
γύρω από τον πυρήνα και η κίνησή του αυτή
περιγράφεται από την κλασσική Φυσική.
2. Σε κάθε μία επιτρεπόμενη τροχιά το ηλεκτρόνιο έχει μία
συγκεκριμένη τιμή ενέργειας, η οποία διατηρείται
σταθερή. Αυτό σημαίνει ότι η ενέργεια του ηλεκτρονίου
είναι κβαντισμένη και ότι, αντίθετα από τη κλασσική
Φυσική, όσο χρόνο το ηλεκτρόνιο περιφέρεται σε μία
δεδομένη τροχιά δεν εκπέμπει καθόλου ενέργεια.
3. Το ηλεκτρόνιο μπορεί να μεταπηδά μόνο από μία
επιτρεπόμενη σε άλλη επιτρεπόμενη τροχιά. Τέτοιες
μεταπτώσεις του ηλεκτρονίου συνοδεύονται από
εκπομπή ή απορρόφηση ενέργειας σύμφωνα με την
εξίσωση Planck.
Πλεονεκτήματα – Μειονεκτήματα
της θεωρίας του Bohr
• Το μεγάλο πλεονέκτημα ήταν η επιτυχής
ερμηνεία του φάσματος του
υδρογονοατόμου καθώς και άλλων
υδρογονοειδών ιόντων π.χ. 2He+, 3Li2+
• Το σοβαρό μειονέκτημα ήταν η αδυναμία

ερμηνείας των φασμάτων των
πολυηλεκτρονικών ατόμων.
Στάσιμα κύματα
Στάσιμο κύμα ονομάζεται το αποτέλεσμα της συμβολής δύο
κυμάτων της ίδιας συχνότητας και του ίδιου πλάτους που
διαδίδονται στο ίδιο μέσο με αντίθετες κατευθύνσεις.
Στάσιμα κύματα δημιουργεί η διέγερση μιας χορδής κιθάρας
κόμβος = δεν ταλαντώνεται
Δυϊσμός κύματος - σωματιδίου
Louis Victor de Broglie: Ένα κινούμενο

σωματίδιο έχει τόσο σωματιδιακή όσο και
κυματική φύση.
Το μήκος κύματος, το οποίο αποδίδεται σ΄
ένα κινούμενο υλικό σωματίδιο (υλικό κύμα),
(π.χ. ηλεκτρόνιο) δίδεται από τον τύπο:
σταθερά Planck
μήκος κύματος h

p ορμή
Δυϊσμός κύματος - σωματιδίου
Η εξίσωση De Broglie έχει πρακτική αξία για
σώματα με μικρή μάζα και πολύ μεγάλη ταχύτητα
π.χ. ηλεκτρόνια
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
1. Στο άτομο υπάρχουν ηλεκτρονιακά κύματα τα οποία είναι
σταθερά και επομένως χρονικά αμετάβλητα, δηλαδή στάσιμα
κύματα. Δηλαδή τα ηλεκτρόνια συμπεριφέρονται ως
τρισδιάστατα στάσιμα κύματα.
2. Αποτέλεσμα του παραπάνω συμπεράσματος είναι η
απόδειξη της κβάντωσης της στροφορμής του ηλεκτρονίου, η
οποία είχε τεθεί αυθαίρετα από τον Bohr.
h
m ur  n
2
Αρχή αβεβαιότητας του Heisenberg

Είναι αδύνατον να προσδιορίσουμε ταυτόχρονα την ακριβή θέση
και ορμή ενός κινούμενου μικρού σωματιδίου (π.χ. ηλεκτρονίου).
σταθερά Planck
h
  p 
4
Αβεβαιότητα ως
προς τη θέση Αβεβαιότητα ως
προς την ορμή
Αρχή αβεβαιότητας του Heisenberg
• Δεν είναι δυνατόν να προβλεφθεί επακριβώς η ακριβής τροχιά
του ηλεκτρονίου, διότι απαιτείται η ταυτόχρονη γνώση τόσο
της θέσης όσο και της ταχύτητάς του. Συνεπώς δεν είναι
δυνατόν να καθοριστούν οι τροχιές κίνησης (στιβάδες) των
ηλεκτρονίων (θεωρία Bohr).
• Είναι πιο σωστό να μιλάμε για την πιθανότητα εύρεσης ενός

ηλεκτρονίου μέσα σ΄ ένα στοιχειώδη όγκο dV.
ΕΞΙΣΩΣΗ Schrodinger
HΨ=ΕΨ
Η= τελεστής Hamilton
Ψ= κυματοσυνάρτηση (ατομικό τροχιακό)
Ε= ολική ενέργεια του ηλεκτρονίου
Η εξίσωση Schodinger για το άτομο του υδρογόνου γράφεται ως
εξής:
h2  2   2   2 
 2 ( 2  2
 2 )  V   
8 m   z
h= η σταθερά του Planck, x,ψ,z= καρτεσιανές

συντεταγμένες
m=η μάζα του ηλεκτρονίου,
V= η δυναμική ενέργεια του ηλεκτρονίου
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ
1. Κάθε άτομο έχει διαφορετική εξίσωση Schrodinger
2. Η συνάρτηση Ψ δεν έχει άμεση φυσική σημασία. Η παράσταση

ΙΨΙ2 εκφράζει τη πιθανότητα εύρεσης του ηλεκτρονίου
(σωματιδιακή φύση του ηλεκτρονίου) σ΄ ένα στοιχειώδη όγκο
dV, δηλαδή δίνει το μέτρο της ηλεκτρονικής πυκνότητας στα
διάφορα σημεία γύρω από τον πυρήνα (κυματική φύση του
ηλεκτρονίου)
3. H εξίσωση Schrodinger έχει ακριβείς λύσεις μόνο για το

υδρογόνο και τα υδρογονοειδή (όσα έχουν ένα ηλεκτρόνιο).
Για τα πολυηλεκτρονικά άτομα οι λύσεις είναι προσεγγιστικές.
• Η διαφορική εξίσωση Schrodinger περιέχει πολλές
μεταβλητές (V,Ψ και Ε). Για να επιλυθεί πρέπει να
αντικατασταθεί από περισσότερες διαφορικές εξισώσεις οι
οποίες όμως θα περιέχουν μια μόνο μεταβλητή.
• Για το σκοπό αυτό, στην εξίσωση Schrodinger, οι καρτεσιανές

συντεταγμένες χ,ψ,z αντικαθίστανται από τις πολικές
συντεταγμένες r,θ,φ όπου r η απόσταση από την αρχή των
αξόνων, θ η γωνία που σχηματίζει το r με τον άξονα Ζ και φ η
γωνία που σχηματίζει το r με τον άξονα Χ.
• Έτσι η εξίσωση Schrodinger αντικαθίσταται από τις εξισώσεις

R (r), Θ (θ) και Φ (φ) οι οποίες είναι παραμετρικές με
παραμέτρους τις n, l και ml. Οι παράμετροι αυτές ονομάζονται
κβαντικοί αριθμοί.
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙAΚΟ ΝΕΦΟΣ
Είναι ο χώρος μέσα στον οποίο κινείται ένα ηλεκτρόνιο.
Τα στίγματα δείχνουν τις πιθανές θέσεις ενός ηλεκτρονίου.
Στις περιοχές όπου το νέφος

είναι πιο πυκνό υπάρχει μεγάλη
πιθανότητα εύρεσης ενός
ηλεκτρονίου
Συνήθως τα όρια του ηλεκτρονιακού νέφους

επεκτείνονται μέχρι εκεί όπου η πιθανότητα
εύρεσης του ηλεκτρονίου είναι 95-99 %.
ΚΒΑΝΤΙΚΟΙ ΑΡΙΘΜΟΙ
Κύριος κβαντικός αριθμός (n)
• Παίρνει τιμές 1,2,3…….
•Καθορίζει το μέγεθος του τροχιακού
•Όλα τα τροχιακά που έχουν την ίδια τιμή η λέμε ότι

ανήκουν στην ίδιο φλοιό (στιβάδα)
•Καθορίζει την ενέργεια του ηλεκτρονίου του υδρογόνου και

των υδρογονοειδών.
•Συμβάλλει στην ενέργεια των πολυηλεκτρονικών ατόμων

Δευτερεύον ή αζιμουθιακός κβαντικός αριθμός (l)
• Παίρνει τιμές 0,1,2,3……n-1
•Καθορίζει το σχήμα του τροχιακού
•Διαιρεί τους φλοιούς (στιβάδες) σε υποφλοιούς

(υποστιβάδες). Όσα τροχιακά έχουν τα ίδια η και l λέμε ότι
ανήκουν στον ίδιο υποφλοιό (υποστιβάδα).
•Συμβάλλει στην ενέργεια των πολυηλεκτρονικών ατόμων
Μαγνητικός κβαντικός αριθμός (ml)
• Παίρνει τιμές –l ……..+l
• Καθορίζει τον προσανατολισμό του τροχιακού στο χώρο
• Διαιρεί τις υποστιβάδες σε μεμονωμένα ατομικά τροχιακά
• Για μια δεδομένη τιμή του l το σύνολο των προσανατολισμών

στο χώρο άρα και το σύνολο των ατομικών τροχιακών ισούται
με 2l+1
Κβαντικός αριθμός του spin (ms)
• Παίρνει τιμές -1/2 ή +1/2.
• Καθιερώθηκε για να εξηγηθούν οι διάφορες φασματοσκοπικές

παρατηρήσεις.
• Εκφράζει τον προσανατολισμό της ιδιοπεριστροφής (spin) του

ηλεκτρονίου
ΑΤΟΜΙΚΑ ΤΡΟΧΙΑΚΑ
Συμβολισμός τροχιακών – υποστιβάδων
Δευτερεύον κβαντικός Συμβολισμός

αριθμός
0 s
1 p
2 d
3 f
• Ατομικά τροχιακά που έχουν τον ίδιο κύριο κβαντικό αριθμό

αποτελούν στιβάδα ή φλοιό, ενώ τροχιακά με ίδιους τους δύο
πρώτους κβαντικούς αριθμούς αποτελούν υποστιβάδα ή υποφλοιό.
• Επειδή οι δυνατοί προσανατολισμοί ενός τροχιακού είναι 2l+1, η

υποστιβάδα s αποτελείται από 1 τροχιακό ,η p από 3, η d από 5, η f
από 7 κοκ.
Συμβολισμός τροχιακών – υποστιβάδων
3d
n=3 l=2
Σχέση κβαντικών αριθμών με στιβάδες – υποστιβάδες -
τροχιακά
• Η στιβάδα καθορίζεται από τον κύριο κβαντικό αριθμό (n)
• Η υποστιβάδα καθορίζεται από τους δύο πρώτους κβαντικούς

αριθμούς (n, l)
• Το τροχιακό καθορίζεται από τους τρεις πρώτους κβαντικούς

αριθμούς (n, l, ml)
• Το ηλεκτρόνιο καθορίζεται από τέσσερις κβαντικούς αριθμούς

(n,l, ml, ms)
Τα σχήματα των ατομικών τροχιακών
s- τροχιακά
p- τροχιακά
pz py pX
ml=0 ml=-1 ml=+1

d- τροχιακά
dΨΖ dΧΖ
dΧΨ
dΧ2-ψ2 dΖ2
f- τροχιακά
4fzx2-y2 4fz3 4fyz2
4fy3x2-y 4fxz2 4fxyz 4fxx2-3y

ΔΟΜΗ ΠΟΛΥΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
Η ενέργεια των ατομικών τροχιακών του υδρογόνου
και των υδρογονοειδών εξαρτάται μόνον από τον
κύριο κβαντικό αριθμό (n)
Ισοενεργειακά τροχιακά =
εκφυλισμένα τροχιακά

Στα πολυηλεκτρονικά άτομα δεν υπάρχουν μόνον αλληλεπιδράσεις
μεταξύ ηλεκτρονίου – πυρήνα αλλά και των ηλεκτρονίων μεταξύ
τους.
Η ενέργεια των ατομικών

τροχιακών των
πολυηλεκτρονικών ατόμων
εξαρτάται από τους δύο
πρώτους κβαντικούς αριθμούς
(n, l)
Άρση του εκφυλισμού

ΑΡΧΕΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΑΤΟΜΩΝ
(Aufbauprinzip)
Αρχή της ελάχιστης ενέργειας
Τα ηλεκτρόνια καταλαμβάνουν πρώτα τα διαθέσιμα ατομικά τροχιακά
χαμηλότερης ενέργειας και μετά, εφόσον υπάρχει περίσσεια ηλεκτρονίων,
καταλαμβάνουν τροχιακά υψηλότερης ενέργειας δημιουργώντας μια δομή με
τη μικρότερη δυνατή ενέργεια.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ- Κανόνας Klechkowsky

Μεταξύ δύο τροχιακών ή υποστιβάδων, μικρότερη ενέργεια έχει εκείνο με
το μικρότερο n+l.
Στη περίπτωση που το n+l είναι ίδιο μικρότερη ενέργεια έχει εκείνο το
τροχιακό που έχει το μικρότερο n.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
Συγκρίνουμε ως προς την ενέργεια τα τροχιακά 4s, 4p, 3d.
4s: n+l=4, 4p: n+l=5, 3d: n+l=5
4s<3d<4p

Απαγορευτική αρχή του Pauli
Δεν είναι δυνατό στο ίδιο άτομο να υπάρχουν δυο ηλεκτρόνια που να έχουν
ίδιους και τους τέσσερις κβαντικούς αριθμούς τους (n, l, ml, ms)
1. Κάθε τροχιακό μπορεί να περιέχει μέχρι δύο ηλεκτρόνια
2. Η υποστιβάδα s αποτελείται από 1 τροχιακό Χ 2= 2 e

Η υποστιβάδα p αποτελείται από 3 τροχιακά Χ 2= 6 e
Η υποστιβάδα d αποτελείται από 5 τροχιακά Χ 2= 10 e
Η υποστιβάδα f αποτελείται από 7 τροχιακά Χ 2= 14 e
Κανόνας του Hund
Όταν ηλεκτρόνια καταλαμβάνουν εκφυλισμένα τροχιακά, η διάταξη που προτιμάται

είναι αυτή που δίνει το μέγιστο συνολικό spin.
Έστω ότι θέλουμε να τοποθετήσουμε 3 e στα 2p τροχιακά
Λάθος
px pψ pz
Σωστό

7N
Μνημονικός κανόνας
1s2 2s2 2p3
συμπλήρωσης των
υποστιβάδων
Η ηλεκτρονική δομή σε
στοιβάδες είναι: Κ2 L5
ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ
1. Όταν τοποθετηθούν e στις υποστιβάδες 4s και 3d, τότε η 4s αποκτά

μεγαλύτερη ενέργεια. Το ίδιο ισχύει και για τις υποστιβάδες 4d -5s, 5d-6s.
Επιπλέον η 6s συμπληρώνεται πριν από τη 5d και μετά η 4f
26Fe : 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6 γίνεται 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d6 4s2
2. Προτιμώνται δομές στις οποίες η υποστιβάδα d είναι ημισυμπληρωμένη

ή πλήρως συμπληρωμένη.
24Cr: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d4 4s2 γίνεται 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d5 4s
29Cu: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d9 4s2 γίνεται 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s
H 1s1
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑΚΗ
He 1s2
ΔΟΜΗ ΤΩΝ
Li 1s2 2s1
ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ
Be 1s2 2s2
B 1s2 2s2 2p1 ΜΕ Ζ= 1-30
C 1s2 2s2 2p2
N 1s2 2s2 2p3
O 1s2 2s2 2p4
F 1s2 2s2 2p5
Ne 1s2 2s2 2p6
Na 1s2 2s2 2p6 3s1
Mg 1s2 2s2 2p6 3s2
Al 1s2 2s2 2p6 3s2 3p1
Si 1s2 2s2 2p6 3s2 3p2
P 1s2 2s2 2p6 3s2 3p3
S 1s2 2s2 2p6 3s2 3p4
Cl 1s2 2s2 2p6 3s2 3p5
Ar 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6
K 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1
Ca 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2
Sc 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d1
Ti 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d2
V 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d3
Cr 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d5
Mn 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d5
Fe 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d6
Co 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d7
Ni 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d8
Cu 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s1 3d10
Zn 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 4s2 3d10
ΔΙΑΜΑΓΝΗΤΙΚΑ – ΠΑΡΑΜΑΓΝΗΤΙΚΑ
ΑΤΟΜΑ
Άτομα που έχουν μόνον συζευγμένα ηλεκτρόνια, απωθούνται
ελαφρά από ένα μαγνητικό πεδίο και ονομάζονται διαμαγνητικά
4Be : 1s2 2s2

συζευγμένα
Άτομα που έχουν ένα ή περισσότερα ασύζευκτα ηλεκτρόνια,

έλκονται ισχυρά από ένα μαγνητικό πεδίο και ονομάζονται
παραμαγνητικά
7N
ασύζευκτα
1s2 2s2 2p3
ΑΣΚΗΣΗ
Ποιες οι δυνατές τετράδες των κβαντικών αριθμών των

ηλεκτρονίων σθένους των ατόμων: 7Ν, 29Cu;
Η ηλεκτρονική δομή του 7Ν είναι: 1s2 2s2 2p3

Η εξωτερική στιβάδα είναι η 2η.
2s2 : (2,0,0,+1/2) , (2,0,0, -1/2)
2p3 : (2,1,+1,+1/2), (2,1,-1,+1/2), (2,1,0,+1/2)

ΑΣΚΗΣΗ
Η ηλεκτρονική δομή του 29Cu είναι: 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d9 4s2
γίνεται 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s
Η εξωτερική στιβάδα είναι η 4η.
4s : (4,0,0,+1/2)
ΟΜΑΔΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
ΠΕΡΙΟΔΟ
Σ Τομέας s Τομέας p
1 2
1
H He
3 4 5 6 7 8 9 10
2
Li Be B C N O F Ne
Τομέας d
11 12 13 14 15 16 17 18
3
Na Mg Al Si P S Cl Ar
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
4
K Ca Sc Ti V Cr Mn Fe Co Ni Cu Zn Ga Ge As Se Br Kr
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
5
Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
55 56 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
6
Cs Ba Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
87 88 103 104 105 106 107 108 109 110 111

7
Fr Ra Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg
Τομέας f
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
ΛΑΝΘΑΝΙΔΕΣ
La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102

ΑΚΤΙΝΙΔΕΣ
Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No
ΑΣΚΗΣΗ
Σε ποια περίοδο και σε ποια ομάδα του περιοδικού πίνακα

ανήκουν τα στοιχεία: 3Li, 16S, 22Ti;
Η ηλεκτρονική δομή του 3Li είναι: 1s22s1

nmax=2 άρα ανήκει στη 2η περίοδο.
Τα τελευταία ηλεκτρόνια που τοποθετήθηκαν ήταν στη 2s
υποστιβάδα άρα ανήκει στον s τομέα.
Επειδή τοποθετήθηκε 1 ηλεκτρόνιο στη 2s υποστιβάδα ανήκει στη
1η ομάδα.
ΑΣΚΗΣΗ
Η ηλεκτρονική δομή του 16S είναι: 1s22s22p63s23p4

Τα τελευταία ηλεκτρόνια που τοποθετήθηκαν ήταν στη 3p
υποστιβάδα άρα ανήκει στον p τομέα.
Ομάδα: 2 (από τον s τομέα) + 10 (από τον d τομέα) + 4 (τα
ηλεκτρόνια της 3p υποστιβάδας) = 16η ομάδα.
ΑΣΚΗΣΗ
Η ηλεκτρονική δομή του 22Ti είναι: 1s22s22p63s23p6 3d2 4s2

Τα τελευταία ηλεκτρόνια που τοποθετήθηκαν ήταν στη 3d
υποστιβάδα άρα ανήκει στο d τομέα.
Ομάδα: 2 (από τον s τομέα) + 2 (τα ηλεκτρόνια της 3d
υποστιβάδας) = 4η ομάδα.
ΟΜΑΔΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
ΠΕΡΙΟΔΟ
Σ Τομέας s Τομέας p
1 2
1
H He
3 4 5 6 7 8 9 10
2
Li Be B C N O F Ne
Τομέας d
11 12 13 14 15 16 17 18
3
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
4
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
5
55 56 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
6
Cs Ba Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
87 88 103 104 105 106 107 108 109 110 111

7
Fr Ra Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg
Τομέας f
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
ΛΑΝΘΑΝΙΔΕΣ
La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102

ΑΚΤΙΝΙΔΕΣ
Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No
Sb:[Kr]4d105s25p3
Li: [He]2s1 B: [He]2s22p1 Co: [Ar]3d74s2
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Ποιες οι τετράδες κβαντικών αριθμών των ηλεκτρονίων σθένους των

ατόμων: 24Cr, 15P
2. Χαρακτηρίστε τα παρακάτω στοιχεία ως διαμαγνητικά ή
παραμαγνητικά: 38Sr, 13Al, 32Ge.
3. Σε ποια περίοδο και σε ποια ομάδα του περιοδικού πίνακα ανήκουν
τα στοιχεία: 20Ca, 28Ni, 14Si.
4. Ποιος ο ατομικός αριθμός του στοιχείου που ανήκει στην 5η περίοδο
και 6η ομάδα του περιοδικού πίνακα;
5. Να βρεθούν οι ατομικοί αριθμοί των στοιχείων τα οποία έχουν ως
στιβάδα σθένους την Μ και διαθέτουν τρία μονήρη ηλεκτρόνια.
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αρχές της Χημείας

P.Atkins - L. Jones – L. Laverman
(Μεταφρασμένο)
Εκδόσεις «Utopia», Αθήνα 2018
ΚΕΦ. 1
2. Βασική Ανόργανη Χημεία

Ν. Δ. Κλούρας
Εκδόσεις «Π.Τραυλός», Αθήνα 2002
ΚΕΦ. 3-5
ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΣ ΠΙΝΑΚΑΣ -
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
ΤΟ ΜΕΓΕΘΟΣ ΤΩΝ ΑΤΟΜΩΝ
Ατομική ακτίνα (r) : ½ της απόστασης μεταξύ δύο ομοιοπυρηνικών ατόμων,

ενωμένων με απλό ομοιοπολικό δεσμό.
r = d/2
Δραστικό πυρηνικό φορτίο (Ζ*)
• Σε ένα πολυηλεκτρονικό άτομο, κάθε ηλεκτρόνιο έλκεται από τον
πυρήνα και ταυτόχρονα απωθείται από τα υπόλοιπα ηλεκτρόνια
του ατόμου.
• Έστω ηλεκτρόνιο Α. Κάθε ηλεκτρόνιο που παρεμβάλλεται
ανάμεσα στο Α και στον πυρήνα του ατόμου μειώνει την ελκτική
δράση που ασκεί ο πυρήνας πάνω στο Α.
•Το φαινόμενο αυτό της <<προστασίας>> ενός ηλεκτρονίου από
την ελκτική δράση του συνολικού φορτίου του πυρήνα μέσω της
παρουσίας εσώτερων ηλεκτρονίων είναι γνωστό ως φαινόμενο
θωράκισης ή προάσπισης.
•Πρακτικά η θωράκιση ενός ηλεκτρονίου ισοδυναμεί με ελάττωση
του πυρηνικού φορτίου Ζ του ατόμου. Το καθαρό πυρηνικό φορτίο
που έλκει τελικά ένα ηλεκτρόνιο ονομάζεται δραστικό πυρηνικό
φορτίο (Ζ*)

Δραστικό πυρηνικό φορτίο (Ζ*)
• Η αποτελεσματικότητα της θωράκισης ενός ηλεκτρονίου από

εσώτερα ηλεκτρόνια εξαρτάται από τον τύπο του τροχιακού που
βρίσκεται το εν λόγω ηλεκτρόνιο.
•Για το τροχιακό 2s η ηλεκτρονιακή πυκνότητα πλησίον του
πυρήνα είναι μεγαλύτερη από ότι για ένα τροχιακό 2p. Άρα ένα
ηλεκτρόνιο 2s έλκεται ισχυρότερα από ένα ηλεκτρόνιο 2p, δηλαδή
δρα επάνω του ισχυρότερο Ζ* . Για τον ίδιο λόγο το Ζ* είναι
ισχυρότερο σε ένα ηλεκτρόνιο 3s μετά σε 3p και τέλος σε 3d.
Από ποιους παράγοντες εξαρτάται η ατομική

ακτίνα;
1. Από τον κύριο κβαντικό αριθμό: Όσο αυξάνει ο κύριος

κβαντικός αριθμός αυξάνει και η ατομική ακτίνα.
2. Από το δραστικό πυρηνικό φορτίο. Αυξανομένου του
δραστικού πυρηνικού φορτίου μειώνεται η ατομική ακτίνα.

Πως μεταβάλλεται το μέγεθος των ατόμων σε
μια ομάδα ή περίοδο του Περιοδικού Πίνακα;
•Γενικά σε κάθε περίοδο η ατομική ακτίνα ελαττώνεται καθώς

προχωράμε από αριστερά προς τα δεξιά.
Εξήγηση
Καθώς προχωράμε από αριστερά προς τα δεξιά, στην ίδια

περίοδο, ο κύριος κβαντικός αριθμός και ο αριθμός των
εσωτερικών ηλεκτρονίων παραμένει ο ίδιος ενώ ο ατομικός
αριθμός και άρα το πυρηνικό φορτίο αυξάνει.
Έτσι αυξάνει το Ζ* και επομένως αυξάνει η έλξη από τον
πυρήνα και άρα μειώνεται το μέγεθος.
•Γενικά σε κάθε ομάδα η ατομική ακτίνα αυξάνεται καθώς

προχωράμε από πάνω προς τα κάτω.
Εξήγηση
Καθώς προχωράμε από πάνω προς τα κάτω, στην ίδια ομάδα,

η αύξηση του αριθμού των εσωτερικών ηλεκτρονίων
αντισταθμίζεται από την αύξηση του πυρηνικού φορτίου.
Έτσι ενώ ο κύριος κβαντικός αριθμός αυξάνει, το Ζ* παραμένει
σταθερό.
Επομένως η ατομική ακτίνα αυξάνει.

Πως μεταβάλλεται το μέγεθος των ατόμων σε μια ομάδα ή
περίοδο του Περιοδικού Πίνακα;
ΟΜΑΔΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
ΠΕΡΙΟΔΟΣ
2
1
He
3 4 5 6 7 8 9 10
2
Li Be B C N O F Ne
11 12 13 14 15 16 17 18
3
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
4
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
5
55 56 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
6
Cs Ba * Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7
87 88 * 103 104 105 106 107 108 109 110 111
Fr Ra * Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
*ΛΑΝΘΑΝΙΔΕΣ * La Ce Pr Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102

**ΑΚΤΙΝΙΔΕΣ ** Ac Th Pa U Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ
Τα στοιχεία μετάπτωσης: Σε μια περίοδο, επειδή συμπληρώνονται τα

εσωτερικά d τροχιακά, αυξάνει η προάσπιση και επομένως μειώνεται το Ζ*.
Άρα αυξάνει το μέγεθος. Η μείωση των ακτίνων συνεχίζει κανονικά μετά
από κάθε σειρά μετάπτωσης.
Ελάττωση των ατομικών ακτίνων παρατηρείται και στις λανθανίδες και στις
ακτινίδες (λανθανιδική – ακτινιδική συστολή)
ΙΟΝΤΙΚΕΣ ΑΚΤΙΝΕΣ
Πως ορίζονται;
Θεωρούμε τα ιόντα ενός κρυστάλλου σαν σκληρές

σφαίρες, οπότε οι ακτίνες των ιόντων θα είναι οι
ακτίνες των σφαιρών.
Ποιοι παράγοντες επηρεάζουν τις ιοντικές ακτίνες;
• Ο ατομικός αριθμός και το φορτίο των ιόντων

• Η κρυσταλλική δομή
Παράγοντες που επηρεάζουν τις ιοντικές ακτίνες
Ο ατομικός αριθμός και το φορτίο των ιόντων
• Η ιοντική ακτίνα αυξάνει ανάλογα με την ατομική ακτίνα
(2η ομάδα) : Be2+ < Mg2+ < Ca2+ < Sr2+ < Ba2+
• Στα ισοηλεκτρονικά ιόντα η ιοντική ακτίνα ελαττώνεται καθώς ο Ζ

μεγαλώνει, διότι αυξάνει το πυρηνικό φορτίο και ο ηλεκτρονικός
φλοιός έλκεται ισχυρότερα
8O > 9F- > 11Na+ > 12Mg2+ > 13Al3+ ( έχουν όλα 10 ηλεκτρόνια)
2-
Ο ατομικός αριθμός και το φορτίο των ιόντων
• Για μέταλλα που σχηματίζουν περισσότερα του ενός κατιόντα οι

ιοντικές ακτίνες ελαττώνονται καθώς το φορτίο μεγαλώνει
Fe2+:[Ar]3d6, Fe3+:[Ar]3d5
Μεγαλύτερη άπωση μεταξύ των 6 ηλεκτρονίων σθένους του Fe2+
Fe2+ > Fe3+
• Τα κατιόντα έχουν μικρότερη ακτίνα από τα άτομα ενώ τα ανιόντα

μεγαλύτερη
Ax+ < A, Bx- > B

Η κρυσταλλική δομή
Αριθμός σύνταξης ενός ιόντος είναι ο αριθμός των ετερώνυμων

ιόντων που το περιβάλλουν σε ένα κρυσταλλικό πλέγμα.
Ο αριθμός σύνταξης του Na+ στον κρύσταλλο του NaCl είναι 6.
Η αύξηση του αριθμού

σύνταξης οδηγεί σε
αύξηση της ιοντικής
ακτίνας.
ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ
Τι είναι η ενέργεια ιοντισμού (Ι);
Μ(g) → M+(g) + e , ΔΗ1=Ι1 (ενέργεια 1ου ιοντισμού)
Μ+(g) → M2+(g) + e, ΔΗ2=Ι2 (ενέργεια 2ου ιοντισμού)
M2+(g) → M3+(g) +e , ΔΗ3=Ι3 (ενέργεια 3ου ιοντισμού)
Ι1<Ι2<Ι3
Ποια ηλεκτρόνια απομακρύνονται κατά τους
ιοντισμούς των στοιχείων;
Απομακρύνονται εκείνα τα ηλεκτρόνια που χρειάζονται τη

λιγότερη ενέργεια για να αποσπασθούν, δηλαδή τα
ηλεκτρόνια της εξωτερικής στιβάδας.
Ca (1s22s22p63s23p64s2) → Ca2+ (1s22s22p63s23p6)
Fe (1s22s22p63s23p63d64s2) → Fe2+ (1s22s22p63s23p63d6)
Πως μεταβάλλεται η ενέργεια ιοντισμού σε μια
ομάδα ή περίοδο του Περιοδικού Πίνακα;
Όσο μεγαλύτερο είναι το μέγεθος του ατόμου τόσο

ευκολότερα αποσπώνται ηλεκτρόνια από την
εξωτερική στιβάδα.
Επομένως η ενέργεια ιοτνισμού μεταβάλλεται
αντίστροφα από το μέγεθος (ατομική ακτίνα)
Πως μεταβάλλεται η ενέργεια ιτονισμού;

Αντίθετα από την ατομική ακτίνα
ΟΜΑΔΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
ΠΕΡΙΟΔΟΣ
1 Η 2
He
3 4 5 6 7 8 9 10
2 Li Be B C N O F Ne
11 12 13 14 15 16 17 18
3 Na Mg Al Si P S Cl Ar
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
4
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
5 Rb Sr Y Zr Nb Mo Tc Ru Rh Pd Ag Cd In Sn Sb Te I Xe
55 56 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
6 Cs Ba * Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
87 88 * 103 104 105 106 107 108 109 110 111

7 Fr Ra Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg
*
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102

ΑΠΟΚΛΙΣΕΙΣ
•Τα μικρά μέγιστα που εμφανίζονται σε μια περίοδο μπορούν να αποδοθούν

στην αυξημένη σταθερότητα των ημισυμπληρωμένων υποστιβάδων.
•Τα στοιχεία των ομάδων ΙΙΑ(2) και ΙΙΒ(12) (Be, Mg, Cd και Hg) τα οποία έχουν
συμπληρωμένη την εξώτατη υποστιβάδα s, έχουν επίσης μεγαλύτερες
ενέργειες ιονισμού από τα αμέσως επόμενα στοιχεία (Β, Al, Ga, In και Tl)
ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΑΚΗ ΣΥΓΓΕΝΕΙΑ (Εεa)
Τι είναι ηλεκτρονιακή συγγένεια;
X(g) + e → X-(g) Eea=E(X)-E(X-)

E = ενέργεια
Μεταβάλλεται όπως και η ενέργεια ιοντισμού
ΗΛΕΚΤΡΑΡΝΗΤΙΚΟΤΗΤΑ
Τι είναι ηλεκτραρνητικότητα;
Είναι η τάση των στοιχείων να αποκτούν αρνητικό φορτίο.

Δεν είναι ένα σταθερό μέγεθος, διότι η τιμή της δεν εξαρτάται
μόνον από τη δομή του ατόμου αλλά και από τον αριθμό και τη
φύση των ατόμων που είναι ενωμένα με το στοιχείο.
Η ηλεκτραρνητικότητα του Ρ είναι διαφορετική στις ενώσεις PF5
και PCl3
Πως υπολογίζεται;
Με τις μεθόδους Pauling, Allred-Roshow και Mulliken.
Υπολογισμός κατά Mulliken
Χ=1/2(Ι+Α)
Χ= ηλεκτραρνητικότητα
Ι= ενέργεια ιονισμού
Α= ηλεκτρονική συγγένεια
Μας ενδιαφέρουν οι διαφορές της ηλεκτραρνητικότητας .
Που χρησιμεύει η γνώση της ηλεκτραρνητικότητας;
Στην πρόβλεψη:
1. Της δραστικότητας ενός στοιχείου
2. του τύπου του δεσμού
3. Της πολικότητας ενός ομοιοπολικού δεσμού

Πως μεταβάλλεται;
ΟΜΑΔΑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18
ΠΕΡΙΟΔΟΣ
2
1
He
3 4 5 6 7 8 9 10
2
Li Be B C N O F Ne
11 12 13 14 15 16 17 18
3
19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36
4
37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54
5
55 56 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86
6
Cs Ba * Lu Hf Ta W Re Os Ir Pt Au Hg Tl Pb Bi Po At Rn
7
87 88 * 103 104 105 106 107 108 109 110 111
Fr Ra * Lr Rf Db Sg Bh Hs Mt Ds Rg
57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70
89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102

ΑΣΚΗΣΗ
Να καταταγούν τα παρακάτω άτομα κατά σειρά αυξανόμενου μεγέθους

και κατά σειρά αυξανόμενης ηλεκτραρνητικότητας: 7Ν, 5Β και 9F
Οι ηλεκτρονικές δομές των ατόμων είναι
7Ν : 1s22s22p3
Επομένως ανήκει στη 2η περίοδο και 15η ομάδα
5Β: 1s22s22p1
9F: 1s22s22p5
Άρα τα άτομα ανήκουν στην ίδια περίοδο. Σε μια περίοδο το μέγεθος αυξάνει
από τα δεξιά προς τα αριστερά ενώ η ηλεκτραρνητικότητα αντίθετα. Συνεπώς η
ταξινόμηση είναι
Μέγεθος: F, N, B Ηλεκτραρνητικότητα: B,N,F
1. Να καταταγούν τα 20Ca, 15P, 33As κατά σειρά αυξανόμενης
ηλεκτροθετικότητας.
Ποια από τα παραπάνω άτομα έλκονται ισχυρά από ένα μαγνητικό
πεδίο και γιατί;
2. Να καταταγούν τα παρακάτω άτομα και ιόντα κατά σειρά αυξανόμενου
μεγέθους. 11Νa+, 8O2-, 9F-, 10Ne και 12Mg2+.
3. Τα χημικά στοιχεία Α, Β και Γ έχουν τα εξής χαρακτηριστικά.
I. Ο ατομικός αριθμός του Α είναι 34.
II. Το Β ανήκει στην ίδια περίοδο με το Α και ο ατομικός του αριθμός
διαφέρει από αυτόν του Α κατά 3.
III. Το Γ έχει παρόμοιες χημικές ιδιότητες με το Α και έχει το μικρότερο
μέγεθος από όλα τα χημικά στοιχεία της ομάδας του
Να καταταχθούν τα Α, Β και Γ κατά αύξουσα τιμή ηλεκτραρνητικότητας.
4. Εξηγείστε γιατί η ενέργεια 2ου ιοντισμού (I2) του 3Li είναι μεγαλύτερη
από αυτή του 11Na.
ΜΟΡΙΑ – ΧΗΜΙΚΟΙ ΔΕΣΜΟΙ

ΙΟΝΤΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ
Na (1s22s22p63s) → Na+ (1s22s22p6) + e
e+ Cl (1s22s22p63s23p5) → Cl- (1s22s22p63s23p6)
NaCl
ΙΟΝΤΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ
ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΠΛΕΓΜΑΤΟΣ
Είναι η ενέργεια που αποδίδεται, όταν τα ιόντα φέρνονται από

άπειρη απόσταση στην απόσταση που έχουν στο κρυσταλλικό
πλέγμα, δηλαδή είναι η εκλυόμενη ενέργεια κατά την αντίδραση
M+(g) + X-(g) → MX(s)
Απαρτίζεται από:
• Την ενέργεια Coulomb (λόγω ηλεκτροστατικής αλληλεπίδρασης των
ιόντων)
•Την ενέργεια απώσεων (λόγω αλληλοεισχώρησης των ηλεκτρονικών
στιβάδων γειτονικών ιόντων)
•Την ενέργεια Van der Waals
•Την ενέργεια μηδενικού σημείου (λόγω της ενέργειας δόνησης των ιόντων)
ΟΜΟΙΟΠΟΛΙΚΟΣ ΔΕΣΜΟΣ ή
ΟΜΟΣΘΕΝΗΣ ΔΕΣΜΟΣ
Σε μια πρώτη προσέγγιση θα εξετάσουμε τον ομοιοπολικό
ή ομοσθενή δεσμό από την άποψη της σωματιδιακής
φύσης των ηλεκτρονίων.
ΘΕΩΡΙΑ Lewis
• Ένας ομοιοπολικός ή ομοσθενής δεσμός σχηματίζεται μεταξύ

δύο ατόμων, όταν τα άτομα αυτά μοιράζονται από κοινού ένα
ζεύγος ηλεκτρονίων.
• Κατά τη δημιουργία του ομοιοπολικού ή ομοσθενούς δεσμού η

εξωτερική στιβάδα καθενός από τα συνδεόμενα άτομα αποκτά
δομή ευγενούς αερίου. Αυτό σημαίνει ότι κάθε άτομο έχει στην
εξωτερική του στιβάδα οκτώ ηλεκτρόνια εκτός από το Η το
οποίο αποκτά δομή ευγενούς αερίου έχοντας στην εξωτερική
του στιβάδα (Κ) δύο ηλεκτρόνια.
Δομές Lewis
• Για ένα χημικό στοιχείο
• Για μια χημική ένωση
H F ή
H F
Πως σχεδιάζουμε τη δομή κατά Lewis μιας ένωσης;
Έστω η ένωση ΝF3
1. Βρίσκουμε τις ηλεκτρονικές δομές.
7N: 1s22s22p3, 9F: 1s22s22p5
2. Βρίσκουμε το συνολικό αριθμό των εξωτερικών ηλεκτρονίων της ένωσης.
1Χ5 (Ν) + 3Χ7(F) = 26
3. Κάποιο από τα άτομα είναι κεντρικό άτομο. Κεντρικό είναι, συνήθως, εκείνο
το άτομο με τον μικρότερο δείκτη. Αν υπάρχουν δύο ή περισσότερα τέτοια
άτομα, κεντρικό είναι το λιγότερο ηλεκτραρνητικό. Το Η δεν μπορεί να είναι
κεντρικό άτομο.
4. Στα μόρια που περιέχουν Η και Ο, συνήθως, τα Η συνδέεται με το κεντρικό
άτομο μέσω Ο (σημαντική εξαίρεση αποτελεί η –CH=O)
Στο παράδειγμα κεντρικό είναι το Ν.
5. Συνδέουμε τα άτομα μεταξύ τους, κατ’ αρχάς, με απλούς

δεσμούς και τοποθετούμε το σύνολο των εξωτερικών
ηλεκτρονίων έτσι ώστε κάθε άτομο να έχει δομή ευγενούς
αερίου.
F N F
ή
F
Ο συνολικός αριθμός ηλεκτρονίων των ατόμων του μορίου της χημικής
ένωσης πρέπει να είναι ίσος με τον αρχικά υπολογισθέντα αριθμό
εξωτερικών ηλεκτρονίων.
Στο παραπάνω παράδειγμα , στο μόριο του NF3 υπάρχουν 26 εξωτερικά
ηλεκτρόνια, όσα είχαν υπολογιστεί στο βήμα 2.
5. Αν ο αρχικός αριθμός των εξωτερικών ηλεκτρονίων είναι

μικρότερος από αυτόν που διαθέτει το μόριο της χημικής
ένωσης, στην οποία όλοι οι δεσμοί θεωρούνται απλοί, τότε
υπάρχουν πολλαπλοί δεσμοί (διπλοί ή τριπλοί).
6. Πρέπει να τονιστεί ότι τα περιφερειακά άτομα μπορούν να
σχηματίσουν μέχρι τόσους ομοιοπολικούς δεσμούς όσα
είναι και τα μονήρη ηλεκτρόνιά τους. Για παράδειγμα το
άτομο του Ο έχοντας δύο μονήρη ηλεκτρόνια , μπορεί να
σχηματίσει έως και δύο ομοιοπολικούς δεσμούς.
Αντίθετα για το κεντρικό άτομο δεν ισχύουν τα παραπάνω
λόγω του φαινομένου του υβριδισμού (θα μελετηθεί σε
επόμενο κεφάλαιο).
7. Αν ο αρχικός αριθμός των εξωτερικών ηλεκτρονίων είναι

μικρότερος από των αριθμό ηλεκτρονίων στο μόριο
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του ΗΝΟ3
1Η: 1s1, 7N: 1s22s22p3, 8O: 1s22s22p4
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ1(Η)+1Χ5(Ν)+3Χ6(Ο)=24
Κεντρικό άτομο το Ν
Αν οι δεσμοί στο μόριο ήταν όλοι απλοί, ο ηλεκτρονικός

τύπος κατά Lewis θα ήταν.
Τότε όμως θα υπήρχαν συνολικά 26 e στις εξωτερικές στιβάδες. Δηλαδή 2e

περισσότερα. Επομένως το μόριο διαθέτει διπλό δεσμό, δηλαδή τα 2e
αντιστοιχούν σε διπλό δεσμό. Το μοναδικό περιφερειακό άτομο που μπορεί
να σχηματίσει διπλό δεσμό είναι το Ο, διότι διαθέτει 2e μονήρη.
Επομένως ο ηλεκτρονικός τύπος κατά Lewis είναι :
H O N
Στον παραπάνω ηλεκτρονικό τύπο ο αριθμός των εξωτερικών e είναι 24.

Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του CO2
 6C: 1s22s22p2 8O: 1s22s22p4
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ4(C)+2Χ6(Ο)=16
Κεντρικό άτομο ο C
Αν οι δεσμοί στο μόριο ήταν όλοι απλοί, ο ηλεκτρονικός τύπος κατά

Lewis θα ήταν.
Τότε όμως θα υπήρχαν συνολικά 20 e στις εξωτερικές στιβάδες. Δηλαδή

υπάρχουν 4e περισσότερα. Επομένως το μόριο διαθέτει ή δύο διπλούς
δεσμούς ή έναν τριπλό.
Τα περιφερειακά άτομα του Ο, έχοντας δύο μονήρη e, μπορούν να
σχηματίσουν μόνον διπλό δεσμό.
Επομένως ο ηλεκτρονικός τύπος κατά Lewis είναι :
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του HCN
 1H: 1s1 6C: 1s22s22p2 7N: 1s22s22p3
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1x1 (H)+1Χ4(C)+1Χ5(N)=10
Κεντρικό άτομο ο C (είναι ηλεκτροθετικότερος του Ν)

Αν οι δεσμοί στο μόριο ήταν όλοι απλοί, ο ηλεκτρονικός τύπος κατά

Lewis θα ήταν.
Τότε όμως θα υπήρχαν συνολικά 14 e στις εξωτερικές στιβάδες. Δηλαδή

υπάρχουν 6e περισσότερα. Επομένως το μόριο διαθέτει ή δύο διπλούς
δεσμούς ή έναν τριπλό.
Το περιφερειακό άτομο του Ν, έχοντας τρία μονήρη e, μπορεί να σχηματίσει
και διπλό και τριπλό δεσμό.
Όμως το άτομο του Η έχοντας 1e μονήρες δεν μπορεί να σχηματίσει
πολλαπλό δεσμό.
Επομένως ο ηλεκτρονικό τύπος κατά Lewis είναι :

Πως σχεδιάζουμε τη δομή κατά Lewis ενός ιόντος;
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του CO32-
Ο σχεδιασμός του ηλεκτρονικού τύπου κατά Lewis ενός

ιόντος ακλουθεί την ίδια διαδικασία.
Προσοχή χρειάζεται στην εύρεση του αριθμού των
εξωτερικών ηλεκτρονίων.
 6C: 1s22s22p2 8Ο: 1s22s22p4
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ4(C)+3Χ6(Ο) + 2 (λόγω του

φορτίου του ιόντος) =24
Κεντρικό άτομο ο C
Ακολουθώντας τη διαδικασία των προηγουμένων

παραδειγμάτων ο ηλεκτρονικός τύπος κατά Lewis είναι :
Πως σχεδιάζουμε τη δομή κατά Lewis ενός ιόντος;
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του NH4+
 7N: 1s22s22p3 1H: 1s1
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ5(N)+4Χ1(H) - 1 (λόγω του

φορτίου του ιόντος) =8
Κεντρικό άτομο το Ν

ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΚΑΝΟΝΑ ΤΗΣ
ΟΚΤΑΔΑΣ
•Τα άτομα Η και Ηe
•Τα στοιχεία μεταπτώσεως που βρίσκονται στην 3η ,4η ,5η ,6η και 7η
περίοδο του περιοδικού πίνακα μπορούν να έχουν περισσότερα από
οκτώ ηλεκτρόνια σθένους λόγω των άδειων d ατομικών τροχιακών.
•Επίσης , λόγω του φαινομένου του υβριδισμού, το κεντρικό άτομο
μπορεί να περιέχει περισσότερα από οκτώ ηλεκτρόνια σθένους.
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του IBr2-
 53I: [Kr]4d10 5s25p5 35Br: [Ar]3d10 4s24p5
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ7(I)+2Χ7(Br) + 1 (φορτίο)=22
Κεντρικό άτομο το Ι

ΟΚΤΑΔΑΣ
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του IBr2-

ΟΚΤΑΔΑΣ
•Τα άτομα όπως το βόριο (Β) και το βηρύλλιο (Be) που έχουν λιγότερα
από τέσσερα ηλεκτρόνια στη στοιβάδα σθένους τους ακόμα και αν
χρησιμοποιήσουν όλα τα ηλεκτρόνια τους δεν είναι δυνατό να
ικανοποιήσουν τον κανόνα της οκτάδας
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του BeF2
 4Be: 1s2 2s2 9F: 1s2 2s22p5
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ2(Be)+2Χ7(F) =16
Κεντρικό άτομο το Be

ΟΚΤΑΔΑΣ
•Ο κανόνας της οκτάδας δεν ισχύει στα μόρια που έχουν περιττό
συνολικό αριθμό ηλεκτρονίων σθένους (πχ ΝΟ, ΝΟ2)
Να σχεδιαστεί η ηλεκτρονική δομή κατά Lewis του NO
 7N: 1s2 2s2 2p3 8O: 1s2 2s22p4
Αριθμός e εξωτερικών στιβάδων= 1Χ5(N)+1Χ6(O) =11
Κεντρικό άτομο το N
N O
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ή ΜΕΣΟΜΕΡΕΙΑ
Υπάρχει ένας αριθμός μορίων και ιόντων, για τα οποία μια δομή Lewis από
μόνη της δεν αποδίδει σωστά τις πραγματικές σχέσεις στο μόριο ή το ιόν.
Αν δεχτούμε ότι ο ηλεκτρονικός τύπος του SO2 είναι ο:
1η ηλεκτρονική δομή
Τότε θα υπήρχε ένας απλός και ένας διπλός δεσμός με διαφορετικά μήκη.
Όμως αποδείχτηκε πειραματικά ότι οι δύο δεσμοί είναι απλοί.
Επομένως ο προτεινόμενος ηλεκτρονικός τύπος δεν αποδίδει την
πραγματικότητα.
ΣΥΝΤΟΝΙΣΜΟΣ ή ΜΕΣΟΜΕΡΕΙΑ
Το μειονέκτημα εξαλείφεται αν δεχτούμε και μια δεύτερη ηλεκτρονική
δομή και θεωρήσουμε ότι η πραγματική δομή του SO2 είναι μια
ενδιάμεση κατάσταση ανάμεσα στις δύο δομές (δομές συντονισμού).
2η ηλεκτρονική δομή
Δομές συντονισμού
Ενδιάμεση κατάσταση
S (Υβρίδιο συντονισμού)
O O
ΠΟΛΩΜΕΝΟΙ – ΑΠΟΛΟΙ ΔΕΣΜΟΙ
δ+ δ-
Η Η Η Cl
μ
Ομοιοπολικός ή Ομοιοπολικός ή
ομοσθενής μη ομοσθενής
πολικός δεσμός πολικός δεσμός
Διπολική ροπή (μ)

μ=δr
Η ΓΕΩΜΕΤΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΡΙΩΝ

ΘΕΩΡΙΑ ΑΠΩΣΗΣ ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΖΕΥΓΩΝ
ΤΗΣ ΣΤΙΒΑΔΑΣ ΣΘΕΝΟΥΣ (Valence- Shell
Electron- Pair Repulsion – VSEPR)
Βασικές Αρχές
• Η γεωμετρική δομή των μορίων καθορίζεται αποκλειστικά

από την απώθηση των ηλεκτρονικών ζευγών της στοιβάδας
σθένους του κεντρικού ατόμου του μορίου
• Οι τριπλοί δεσμοί προκαλούν μεγαλύτερη απώθηση από

τους διπλούς δεσμούς και οι διπλοί από τους απλούς
δεσμούς
•Τα ασύζευκτα ζεύγη ηλεκτρονίων καταλαμβάνουν περισσότερο χώρο

γύρω από το κεντρικό άτομο σε σχέση με τα δεσμικά ζεύγη
ηλεκτρονίων επειδή έλκονται μόνο από τον ένα πυρήνα ενώ τα
δεσμικά μοιράζονται ανάμεσα σε δύο πυρήνες. Συνεπώς, το μέγεθος
της απώθησης των ζευγών ακολουθεί τη σειρά: 2 ασύζευκτα ζεύγη > 1
ασύζευκτο και 1 δεσμικό ζεύγος > 2 δεσμικά ζεύγη ηλεκτρονίων

. Η παρουσία των ασύζευκτων ζευγών στο κεντρικό άτομο

προκαλεί ελαφρά παραμόρφωση της γεωμετρικής δομής του
μορίου (distortion) αλλάζοντας τις γωνίες ανάμεσα στους
άξονες των δεσμών σε σχέση με την ιδανική γεωμετρική
δομή
Ιδανική γωνία 109,28ο Ιδανική γωνία 109,28ο

107,480 102,300
Υπό την επίδραση ισχυρά ηλεκτραρνητικών υποκαταστατών

τα δεσμικά ηλεκτρονικά ζεύγη συστέλλονται και διεκδικούν
λιγότερο χώρο, με αποτέλεσμα τα υπόλοιπα δεσμικά και
ελεύθερα ζεύγη ηλεκτρονίων να μπορούν να απλωθούν
περισσότερο. Έτσι οι γωνίες δεσμών μικραίνουν όσο αυξάνει η
ηλεκτραρνητικότητα των υποκαταστατών.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
Δυνατότητες διευθέτησης n σημείων (ηλεκτρονικών ζευγών)
πάνω στην επιφάνεια μιας σφαίρας (κεντρικό άτομο), έτσι ώστε
οι μεταξύ τους αποστάσεις να είναι οι μεγαλύτερες δυνατές.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
ΟΙ ιδανικές γεωμετρίες για τα μόρια του τύπου ΑΧηEm , Α= κεντρικό άτομο,
Χ=υποκαταστάτης, η= ο αριθμός των υποκαταστατών, Ε= ελεύθερα ζεύγη
ηλεκτρονίων του κεντρικού ατόμου (ψευδοϋποκαταστάτες), m= ο αριθμός
των ελευθέρων ζευγών ηλεκτρονίων
Σύνολο Γεωμετρία μορίου

υποκαταστατών και Ο πολλαπλός δεσμός
ψευδοϋποκαταστατών αντιμετωπίζεται ως
απλός.
2 Γραμμικό
3 Τριγωνικό
4 Τετραεδρικό
5 Τριγωνικό διπυραμιδικό
6 Οκταεδρικό
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
Γεωμετρία μορίων
Σύνολο Γεωμετρία Σχήμα

υποκαταστατών και ηλεκτρονικών
ψευδοϋποκαταστατών ζευγών
2 Γραμμικό
3 Τριγωνικό
4 Τετραεδρικό
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
Γεωμετρία μορίων
Σύνολο υποκαταστατών Γεωμετρία Σχήμα

και ψευδοϋποκαταστατών ηλεκτρονικών
ζευγών
Τριγωνικό
5 διπυραμιδικό
6 Οκταεδρικό
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
ΚΑΝΟΝΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΥΡΕΣΗ ΤΗΣ ΓΕΩΜΕΤΡΙΑΣ
• Βρίσκουμε τον ηλεκτρονικό τύπο κατά Lewis

• Μετράμε τα δεσμικά και τα ελεύθερα ζεύγη ηλεκτρονίων του κεντρικού
ατόμου (κάθε ελεύθερο ζεύγος αντιστοιχεί σε έναν υποκαταστάτη)
• Με βάση τον πίνακα, βρίσκουμε τη γεωμετρία
• Όταν υπάρχουν ελεύθερα ζεύγη, οι γωνίες των δεσμών μικραίνουν
• Τα ελεύθερα ζεύγη προτιμούν να καταλαμβάνουν τις πιο ευρύχωρες
θέσεις γύρω από το κεντρικό άτομο
• Αν όλες οι θέσεις είναι ισοδύναμες, τα ελεύθερα ζεύγη θα είναι trans
μεταξύ τους
• Οι πολλαπλοί δεσμοί καταλαμβάνουν μεγαλύτερο χώρο από τους
απλούς.
• Ηλεκτραρνητικοί υποκαταστάτες καταλαμβάνουν μικρότερο χώρο
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
1. BeCl2
1. Γράφουμε τις ηλεκτρονικές δομές των Be, Cl και γράφουμε τον
ηλεκτρονικό τύπο κατά Lewis.
Cl Be Cl
2. Βρίσκουμε τον αριθμό των υποκαταστατών και ψευδοϋποκαταστατών.
Υπάρχουν μόνον δύο υποκαταστάτες. Επομένως η ένωση είναι του τύπου

ΑΧ2
3. Με βάση τον πίνακα η ένωση θα είναι γραμμική.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
2. SF6
1. Γράφουμε τις ηλεκτρονικές δομές των S, F και γράφουμε τον ηλεκτρονικό

τύπο κατά Lewis.
F F
F S F
F F
Υπάρχουν μόνον έξι υποκαταστάτες. Επομένως η ένωση είναι του τύπου

ΑΧ6
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
2. SF6
3. Με βάση τον πίνακα η ένωση θα είναι οκταεδρική.
F
F F
S
F F
F
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
3. NO2-
1. Γράφουμε τις ηλεκτρονικές δομές των Ν, Ο και γράφουμε τον

O O
N N
O O
Υπάρχουν μόνον δύο υποκαταστάτες και ένας ψευδοϋποκαταστάτης.

Επομένως η ένωση είναι του τύπου ΑΧ2Ε
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
3. NO2-
3. Με βάση τον πίνακα η γεωμετρία των ηλεκτρονικών ζευγών της ένωση θα

είναι τριγωνική
O
N
O
4. Όμως η πραγματική γεωμετρία διαμορφώνεται από τα άτομα.
Επομένως είναι γωνιακή.
O
N
O
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
4. PCl3F2
1. Γράφουμε τις ηλεκτρονικές δομές των P, Cl και F και γράφουμε τον
2. Βρίσκουμε τον αριθμό των υποκαταστατών

και ψευδοϋποκαταστατών.
3. Υπάρχουν μόνον πέντε υποκαταστάτες και

κανείς ψευδοϋποκαταστάτης. Επομένως η
ένωση είναι του τύπου ΑΧ5
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
4. PCl3F2

είναι τριγωνική διπυραμιδική.
Τα άτομα του F είναι μικρότερα από τα άτομα Cl. Επομένως θα

καταλαμβάνουν μικρότερο χώρο.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
5. ΝΗ3
1. Γράφουμε τις ηλεκτρονικές δομές των Ν και Η και γράφουμε τον
2. Βρίσκουμε τον αριθμό των υποκαταστατών

3. Υπάρχουν τρεις υποκαταστάτες και ένας

ψευδοϋποκαταστάτης. Επομένως η ένωση είναι
του τύπου ΑΧ3Ε.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
5. NH3

είναι τετραεδρική
Μονήρες ζεύγος e
(ψευδοϋποκαταστάτης)
N
H H
H
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
6. NH3
4. Όμως η πραγματική γεωμετρία διαμορφώνεται από τα άτομα. Επομένως

το μόριο της ΝΗ3 είναι παραμορφωμένο τετράεδρο.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
6. XeF4
1. Γράφουμε τις ηλεκτρονικές δομές των Xe και F και γράφουμε τον
F 2. Βρίσκουμε τον αριθμό των υποκαταστατών

F Xe F
3. Υπάρχουν τέσσερεις υποκαταστάτες και δύο
F ψευδοϋποκαταστάτες. Επομένως η ένωση είναι
του τύπου ΑΧ4Ε2.
ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
6. XeF4
3. Με βάση τον πίνακα η γεωμετρία των ηλεκτρονικών ζευγών της ένωσης θα

είναι οκταεδρική.
F F
Xe
F F
Τα μονήρη ζεύγη e θα βρίσκονται σε θέση trans

ΘΕΩΡΙΑ VSEPR
6. XeF4
4. Όμως η πραγματική γεωμετρία διαμορφώνεται από τα άτομα. Επομένως

το μόριο του XeF4 είναι τετραγωνικό.
ΕΝΕΡΓΕΙΕΣ – ΜΗΚΗ ΔΕΣΜΩΝ
Τι ονομάζουμε ενέργεια δεσμού, ενέργεια διάστασης και τι μήκος

δεσμού;
•Ενέργεια δεσμού είναι η ενέργεια που έχει ένα μόριο ΑΒ όταν
σχηματίζεται χημικός δεσμός.
•Η απόσταση μεταξύ των πυρήνων των Α και Β, όταν έχει σχηματιστεί ο

δεσμός, λέγεται μήκος δεσμού.
•Ενέργεια διάστασης ονομάζεται η ενέργεια που απαιτείται για να σπάσει ο

δεσμός ΑΒ
Η καμπύλη ενέργειας για δύο

άτομα Η που σχηματίζουν
χημικό δεσμό
De= ενέργεια δεσμού, D0= ενέργεια διάστασης, re= μήκος δεσμού

1/2hv=ενέργεια μηδενικού σημείου
Σχέση ενέργειας δεσμού και ενέργειας διάστασης

De=D0+1/2hv
Στη περίπτωση του Η2 το 1/2hv=25 kJ/mol. Όταν αυξάνει η ατομική μάζα η

ν μικραίνει. Για το λόγο αυτό στα άλλα διατομικά μόρια ισχύει η σχέση
D e ≈ D0
Στα πολυατομικά μόρια η ενέργεια δεσμού λέγεται μέση ενέργεια δεσμού

και ισούται με το μέσο όρο όλο των επιμέρους ενεργειών διάστασης.
Παράγοντες που επηρεάζουν την ενέργεια δεσμού
1. H πολλαπλότητα του δεσμού. Όσο αυξάνει η πολλαπλότητα του

δεσμού αυξάνει και η ενέργεια του δεσμού.
E-E: 125-505 kJ/mol, E=E: 420-710 kJ/mol, E≡E: 800-1090 kJ/mol
2. Το μήκος του δεσμού. Όσο αυξάνει το μήκος του δεσμού μειώνεται η

ενέργεια του δεσμού.
Το HCl έχει μήκος δεσμού 127pm και ενέργεια δεσμού 431 kJ/mol ενώ
το HBr 141 pm και 366 kJ/mol αντίστοιχα.
3. Η πολικότητα του δεσμού. Όσο αυξάνει η πολικότητα αυξάνει η

ενέργεια του δεσμού.
Το HCl έχει ενέργεια δεσμού 431 kJ/mol ενώ το HBr 366 kJ/mol

Παράγοντες που επηρεάζουν την μήκος του δεσμού
1. Το μέγεθος των συνδεδεμένων ατόμων

H-F < H-Cl < H-Br < H-I
2. H πολικότητα του δεσμού. Όσο αυξάνει η πολικότητα μειώνεται το

μήκος του δεσμού
H-F < H-Cl < H-Br < H-I
3. Η πολλαπλότητα του δεσμού.

E-E > E=E > E≡E
ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΔΕΣΜΟΥ ΣΘΕΝΟΥΣ
Το μόριο του Η2
Σύμφωνα με τη θεωρία του Lewis στο μόριο του Η2 τα άτομα
συγκρατούνται ενωμένα μεταξύ τους, λόγω των ηλεκτροστατικών
έλξεων που ασκούν οι θετικοί πυρήνες πάνω στο αρνητικό φορτίο
του ζεύγους των ηλεκτρονίων που είναι συγκεντρωμένο ανάμεσα
στους πυρήνες.
Κατά τη θεωρία του δεσμού σθένους η αμοιβαία προσέγγιση

των δύο ατόμων Η οδηγεί σε επικάλυψη των δύο ατομικών
τροχιακών 1s.

Βασικά είδη επικάλυψης
1. Αν τα τροχιακά επικαλυφθούν έτσι ώστε οι άξονες συμμετρίας τους
να συμπίπτουν ο σχηματιζόμενος δεσμός ονομάζεται σ-δεσμός
Επικάλυψη s-p
Επικάλυψη s-s Επικάλυψη p-p

Βασικά είδη επικάλυψης
2. Αν τα τροχιακά επικαλυφθούν έτσι ώστε οι άξονες συμμετρίας τους
να είναι παράλληλοι ο σχηματιζόμενος δεσμός ονομάζεται π-δεσμός
Επικάλυψη p-p

Σχηματισμός HF
H ηλεκτρονική δομή του Η είναι 1s1 ενώ του F 1s22s22p5
1s 2p
Σχηματισμός Ν2
H ηλεκτρονική δομή του Ν είναι 1s22s22p3
2p

Υβριδισμός
Πως σχηματίζεται το μόριο του CH4;
Έχει αποδειχτεί ότι το μόριο του CH4 είναι τετραεδρικό και ότι
οι τέσσερεις δεσμοί C-H είναι ισότιμοι.
H θεμελιώδης ηλεκτρονική δομή του C είναι 1s22s22p2
Ο C έχει δύο μονήρη ηλεκτρόνια

και επομένως μπορεί να
σχηματίσει δύο ομοιοπολικούς
(ομοσθενείς) δεσμούς και όχι
τέσσερεις
Αν ένα ηλεκτρόνιό του προωθηθεί από το 2s στο 2p τροχιακό τότε

η νέα ηλεκτρονική δομή του C θα είναι 1s22s12p3 (προωθημένη)
Ο C έχει τώρα 4 μονήρη

ηλεκτρόνια και επομένως μπορεί
να σχηματίσει 4 ομοιοπολικούς
(ομοσθενείς) δεσμούς.
Οι δεσμοί τότε στο μόριο του CH4 θα σχηματιζόταν με επικάλυψη των

τροχιακών 2s και 2p με τα 1s τροχιακά των ατόμων του υδρογόνου.
Όμως τότε οι τέσσερεις δεσμοί δεν θα ήταν ισότιμοι.

Για το λόγο αυτό το 1931 ο Pauling εισήγαγε την έννοια του

υβριδισμού.
Υβριδισμός είναι ο γραμμικός συνδυασμός των αμιγών τροχιακών

ενός ατόμου. Έτσι προκύπτουν νέα ατομικά τροχιακά, ίσα σε αριθμό με
τα ατομικά τροχιακά που συνδυάστηκαν, διαφέρουν όμως από αυτά ως
προς την ενέργεια, τη μορφή και τον προσανατολισμό.
Στη περίπτωση του CH4 από το γραμμικό συνδυασμό των τροχιακών
2s (1 τροχιακό) και των 2p (3 τροχιακά) προκύπτουν τέσσερα
υβριδισμένα τροχιακά που καλούνται τροχιακά sp3.
Τα τροχιακά sp3 σχηματίζουν, ανά δύο, γωνία 109,5 0 (τετράεδρο).

Με τον τρόπο αυτό οι 4 δεσμοί στο μόριο του CH4 σχηματίζονται με
επικάλυψη του 1s τροχιακού των ατόμων του Η και των τεσσάρων sp3
τροχιακών του ατόμου του C.
΄Αρα οι 4 δεσμοί είναι ισότιμοι και το μόριο του CH4 είναι τετράεδρο.

Δηλαδή συνοπτικά έχουμε

Τα ατομικά τροχιακά 2s και

2p του C

Πως σχηματίζεται το μόριο του BF3;
Το μόριο είναι επίπεδο τριγωνικό με τρεις ισότιμους δεσμούς που
σχηματίζουν, ανά δύο, γωνία 1200.
Η θεμελιώδης ηλεκτρονική δομή του Β είναι 1s22s22p1 και του F
1s22s22p5
Θεμελιώδης Προωθημένη
Γίνεται γραμμικός συνδυασμός του 2s και των 2p τροχιακών

και προκύπτουν τρία υβριδισμένα τροχιακά sp2

Πως σχηματίζεται το μόριο του BeF2;
Το μόριο είναι ευθύγραμμο με δύο ισότιμους δεσμούς που σχηματίζουν

μεταξύ τους γωνία 1800.
Η θεμελιώδης ηλεκτρονική δομή του Βe είναι 1s22s2 και του F
1s22s22p5

Θεμελιώδης Προωθημένη
Γίνεται γραμμικός συνδυασμός του 2s και του 2p τροχιακού

οπότε προκύπτουν δύο υβριδισμένα τροχιακά sp

Πως σχηματίζεται το μόριο του ΡF5;
Το μόριο είναι τριγωνικό διπυραμιδικό με πέντε ισότιμους δεσμούς.
Η θεμελιώδης ηλεκτρονική δομή του P είναι 1s22s22p63s23p3 και του F
1s22s22p5
Γίνεται γραμμικός
συνδυασμός του 3s, των 3p
και του 3d τροχιακών
προκύπτουν πέντε
Θεμελιώδης υβριδισμένα τροχιακά sp3d
Προωθημένη

sp3d τροχιακό
Πως σχηματίζεται το μόριο του SF6;
Το μόριο είναι οκταεδρικό με έξι ισότιμους δεσμούς.
Η θεμελιώδης ηλεκτρονική δομή του S είναι 1s22s22p63s23p4 και του F
1s22s22p5

Γίνεται γραμμικός συνδυασμός

του 3s, των 3p και των 3d
τροχιακού και προκύπτουν έξι
Θεμελιώδης υβριδισμένα τροχιακά sp3d2.
Προωθημένη
sp3d2 τροχιακό

Ο υβριδισμός σε μόρια με
πολλαπλούς δεσμούς
1. Οι απλοί δεσμοί είναι σ-δεσμοί.

2. Οι διπλοί δεσμοί αποτελούνται από ένα σ- και ένα π-
δεσμό.
3. Οι τριπλοί δεσμοί αποτελούνται από ένα σ- και δύο π-
δεσμούς.
4. Για να σχηματιστεί ένας π-δεσμός πρέπει να προϋπάρχει
ένας σ-δεσμός.
Υβριδισμός – Θεωρία VESPR
Είναι δυνατόν, γνωρίζοντας τη γεωμετρία των ηλεκτρονιακών ζευγών
(VESPR) να προσδιορίσουμε τον τύπο του υβριδισμού του κεντρικού
ατόμου και αντίστροφα.
Γεωμετρία ηλεκτρονιακών Τύπος υβριδισμού του

ζευγών κεντρικού ατόμου
Γραμμική sp
Τριγωνική sp2
Τετραεδρική sp3
Τριγωνική διπυραμιδική sp3d
Οκταεδρική sp3d2

Υβριδισμός - Συμπεράσματα
1. Ο αριθμός των υβριδικών τροχιακών ισούται με τον αριθμό
των ατομικών τροχιακών που συμμετέχουν στον
υβριδισμό.
2. Από τα διάφορα ατομικά τροχιακά συνδυάζονται προς
υβριδικά μόνο εκείνα που έχουν παραπλήσιες ενέργειες,
πχ (2s,2p), (3s,3p,3d), (3d,4s,4p) κλπ.
3. Με τον υβριδισμό τα ηλεκτρονικά νέφη οδηγούνται σε
καινούργιο προσανατολισμό στο χώρο.
4. Τα υβριδικά τροχιακά είναι περισσότερο διογκωμένα από
τα μη υβριδικά και επομένως μπορούν να επικαλυφθούν
εκτενέστερα. Έτσι σχηματίζεται ισχυρότερος δεσμός.
ΘΕΩΡΙΑ ΤΩΝ ΜΟΡΙΑΚΩΝ
ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Βασική αρχή
Η θεωρία δεσμού σθένους δεν μπορεί να εξηγήσει ορισμένα
πειραματικά ευρήματα όπως τον παραμαγνητισμό του Ο2, την
ύπαρξη μοριακών ιόντων (π.χ. Η2+, Ηe2+) κλπ. Επίσης δεν
μπορεί να εξηγήσει τα ηλεκτρονικά φάσματα των μορίων.
Η βασική αρχή της θεωρίας των μοριακών τροχιακών είναι ότι
τα ηλεκτρόνια ενός μορίου καταλαμβάνουν τροχιακά, τα οποία
απλώνονται και ανήκουν σε ολόκληρο το μόριο.
Τα τροχιακά αυτά ονομάζονται μοριακά τροχιακά (Molecular
Orbitals – MO) και μπορούν να <<φιλοξενήσουν>> το πολύ δύο
ηλεκτρόνια με αντίθετο spin.

ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Βασική αρχή
•Τα ΜΟ προκύπτουν με γραμμικό συνδυασμό ατομικών
τροχιακών.
•Όταν δύο ατομικά τροχιακά συνδυάζονται γραμμικά μεταξύ
τους, δημιουργούν δύο μοριακά τροχιακά διαφορετικής
ενέργειας.
•Το μοριακό τροχιακό χαμηλής ενέργειας ονομάζεται δεσμικό
(bonding) (οδηγεί σε δεσμό) ενώ αυτό με την υψηλότερη
ενέργεια αντιδεσμικό (antibonding) (δεν οδηγεί σε δεσμό).
ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Γραμμικός συνδυασμός των 1s τροχιακών δύο ατόμων Α και Β

ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Γραμμικός
συνδυασμός
των 2p
τροχιακών δύο
ατόμων
Τα π2p τροχιακά είναι

εκφυλισμένα καθώς
και τα π*2p
ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Τάξη δεσμού
Επειδή τα ηλεκτρόνια που καταλαμβάνουν δεσμικά ΜΟ

συνεισφέρουν στη δημιουργία δεσμού ενώ ηλεκτρόνια που
καταλαμβάνουν αντιδεσμικά ΜΟ αποσταθεροποιούν το
δεσμό, ο αριθμός των δεσμών που σχηματίζονται ανάμεσα
σε δύο άτομα λέγεται τάξη δεσμού (bond order-BO) και
δίνεται από τη σχέση
BO = (ebond - eantibond )/2
ebond= αριθμός δεσμικών ηλεκτρονίων

eantibond= αριθμός αντιδεσμικών ηλεκτρονίων

ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Διατομικά μόρια και ιόντα της 1ης περιόδου του Περιοδικού Πίνακα
BOH += (1-0)/2 = ½
2
(παραμαγνητικό)
BOH = (2-0)/2 = 1
2
(διαμαγνητικό)
BOHe + = (2-1)/2 = ½
2
(παραμαγνητικό)
BOHe = (2-2)/2 = 0
2
(ανύπαρκτο)
ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Ομοιοπυρηνικά διατομικά μόρια και ιόντα της 2ης περιόδου του
Περιοδικού Πίνακα
BOΟ = (10-6)/2 = 2
2
παραμαγνητικό
Το ίδιο ενεργειακό
διάγραμμα ισχύει και για το
F2 και το Ne2 διότι η
διαφορά ενέργειας μεταξύ
2s και 2p είναι πολύ μεγάλη

ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Ομοιοπυρηνικά διατομικά μόρια και ιόντα της 2ης περιόδου του
Περιοδικού Πίνακα
BON = (10-4)/2 = 3
2
διαμαγνητικό
Αντιστροφή ενεργειών
μεταξύ σ2p και π2p, διότι η
διαφορά ενέργειας μεταξύ
2s και 2p είναι μικρή
ΤΡΟΧΙΑΚΩΝ
Ετεροπυρηνικά διατομικά μόρια
Επειδή το Ο είναι
ηλεκτραρνητικότερο του Ν,
τα ατομικά τροχιακά του
βρίσκονται ενεργειακά
χαμηλότερα
BONΟ = (10-5)/2 = 2,5
παραμαγνητικό
Μοριακή ηλεκτρονική δομή ΝΟ
1. Κατατάξτε τις παρακάτω ενώσεις κατά σειρά αυξανόμενης γωνίας

δεσμών και εξηγείστε την απάντησή σας.
α) AsH3, NH3, PH3, β) Η2Ο, ΟCl2
2. Ποια η πραγματική γεωμετρία των παρακάτω μορίων και ιόντων;
SnCl2, PF3, CO32-, ClF3, ICl4-.
Να εξηγήσετε τις απαντήσεις σας.
3. Δίνονται οι ενώσεις Η2Ο και H2S. Σε ποια από τις ενώσεις
παρατηρούνται μεγαλύτερα μήκη δεσμών και σε ποια μεγαλύτερη
ενέργεια δεσμών; Να εξηγηθούν οι απαντήσεις.
4. Ποια υβριδικά τροχιακά χρησιμοποιούνται από τα κεντρικά άτομα
στα παρακάτω μόρια και ιόντα: CO2, SO3, NH4+, BrF3, SiF62-.
Εξηγείστε τον τρόπο σχηματισμού των παραπάνω μορίων και ιόντων.
5. Ποια από τα παρακάτω ιόντα έλκονται από το μαγνητικό πεδίο; Ο2-,
Cl2+.
6. Εξηγείστε γιατί δεν υπάρχει το Ne2 ενώ υπάρχει το Ne2+ .
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
ή
ΕΝΩΣΕΙΣ ΣΥΝΑΡΜΟΓΗΣ
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Πότε μια ένωση χαρακτηρίζεται ως
σύμπλοκο ή ένωση συναρμογής;
Σύμπλοκο ή ένωση συναρμογής ή σύμπλοκη ένωση ή ένωση

σύνταξης ή ένωση ένταξης είναι ένα σταθερό συγκρότημα ατόμων
το οποίο αποτελείται από ένα κεντρικό άτομο, συνήθως μεταλλικό
ιόν, το οποίο ενώνεται με ορισμένο αριθμό ιόντων ή ουδετέρων
μορίων (υποκαταστάτες ή συναρμοτές). Ο αριθμός των
υποκαταστατών λέγεται αριθμός σύνταξης ή αριθμός συναρμογής.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
φορτίο
[Fe(CN)6]4-
Αριθμός
σύνταξης
Κεντρικό άτομο Υποκαταστάτες ή αριθμός
ή συναρμοτές συναρμογής
Το φορτίο του συμπλόκου ισούται με το αλγεβρικό άθροισμα των

φορτίων των συστατικών του.
1Χ2 (Fe) +6Χ(-1)(CN) =-4
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Παραδείγματα συμπλόκων
Κατιόντα [Co(NH3)6]3+
Ανιόντα [Co(NH3)2Cl4 ]-
Ουδέτερες ενώσεις [Fe(CO)5]

ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ποιες ουσίες δρουν ως
υποκαταστάτες ή συναρμοτές;
Μια ουσία για να δράσει ως υποκαταστάτης πρέπει, σε

ελεύθερη κατάσταση, να διαθέτει ένα τουλάχιστον μη δεσμικό
ζεύγος ηλεκτρονίων.
H
H
H O
N C O Cl
H
H
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ποιες ουσίες δρουν ως
υποκαταστάτες ή συναρμοτές;
Ο υποκαταστάτης (:L) προσφέρει το μη δεσμικό ζεύγος
ηλεκτρονίων (βάση κατά Lewis) στο κεντρικό άτομο(Μη+) (οξύ
κατά Lewis).
Ο δεσμός που σχηματίζεται λέγεται δοτικός ομοιοπολικός
δεσμός ή ομοιοπολικός δεσμός σύνταξης.
n+
n+
M +m L MLm
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Μονοδοντικοί – πολυδοντικοί
υποκαταστάτες
Όταν ένας υποκαταστάτης συνδέεται με το κεντρικό άτομο με
ένα δεσμό (καταλαμβάνει μια θέση σύνταξης), τότε λέγεται
μονοδοντικός ή μονοσχιδής.
Όταν όμως καταλαμβάνει περισσότερες από μια θέσεις
σύνταξης ονομάζεται πολυδοντικός ή πολυσχιδής.
O O
H2N O
H
H2N O N
H N
N O
H
O
αιθυλενοδιαμίνη (en)
αμμωνία O O
EDTA
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ποια σύμπλοκα ονομάζονται χηλικά;
Όταν η σύνταξη πολυδοντικών υποκαταστατών γύρω από το

κεντρικό ιόν οδηγεί σε σχηματισμό δακτυλίου, το σύμπλοκο
ονομάζεται χηλικό.
[Co(EDTA)]-
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Γεωμετρικές δομές
Η γεωμετρία των συμπλόκων μπορεί να προβλεφθεί με βάση τη θεωρία
VSEPR καθώς και με τη θεωρία του υβριδισμού.
[Zn(NH3)4]2+ [Pt(NH3)4]2+
[Ag(NH3)2]+
H3N-Ag-NH3
(Γραμμική)
τετραεδρική τετραγωνική
[Co(NH3)6]+
οκταεδρική
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ονοματολογία Συμπλόκων ενώσεων
1. Στους τύπους των συμπλόκων ενώσεων γράφεται πρώτα το
κατιόν και μετά το ανιόν.
K2[Pt(CN)4] , [Ag(NH3)2]Cl
2. Τα ονόματα των υποκαταστατών πρώτα και κατά αλφαβητική
σειρά (σύμφωνα με το λατινικό αλφάβητο) και μετά ακολουθεί
το όνομα του κεντρικού μετάλλου.
Όταν ο υποκαταστάτης είναι απλός, ο αριθμός των
υποκαταστατών δίνεται με τα προθέματα μονο, δι, τρι, τετρα,
κοκ ενώ όταν είναι πολύπλοκος με τα προθέματα δις,τρις,
τετράκις,κοκ. Τα προθέματα δεν λαμβάνονται υπόψη στην
αλφαβητική σειρά.
[Co(NH3)3Cl3] = τριαμμινοτριχλωροκοβάλτιο (ΙΙΙ)
[CuCl2(CH3NH2)2] = διχλωρο- δις(μεθυλαμίνη) χαλκός (ΙΙ)
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ονοματολογία Συμπλόκων Ενώσεων
3. Όσοι υποκαταστάτες είναι ανιόντα λήγουν σε –ο (π.χ. ΟΗ-=
υδροξο, SO42- = σουλφατο-)
K4[Fe(CN)6] = εξακυανοσιδηρικό (ΙΙ) κάλιο
4. Τα ονόματα των ουδετέρων υποκαταστατών παραμένουν
συνήθως αμετάβλητα.
ΕΞΑΙΡΕΣΕΙΣ
α. Η2Ο = υδατο
β. ΝΗ3 = αμμινο
γ. CO = καρβονυλο
δ. ΝΟ= νιτροσυλο
[Cr(H2O)6]Cl3 = χλωρίδιο του εξαϋδατοχρωμίου (ΙΙΙ)
Νa2[Fe(CN)5NO] = πεντακυανονιτροσυλοσιδηρικό(ΙΙΙ) νάτριο
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ονοματολογία Συμπλόκων Ενώσεων
5. Αν το σύμπλοκο είναι ανιόν, παίρνει την κατάληξη –ικός, ενώ αν είναι
κατιόν ή ουδέτερο χρησιμοποιείται αυτούσιο το όνομα του μετάλλου.
Na2[PtCl4] = τετραχλωρολευκοχρυσικό (ΙΙ) νάτριο
[Ag(NH3)2]Cl = χλωρίδιο του διαμμινοαργύρου (Ι)
[V(CO)6] = εξακαρβονυλοβανάδιο (0)
6. Ο αριθμός οξείδωσης του κεντρικού ατόμου δείχνεται με λατινικό αριθμό,
σε παρένθεση, μετά το όνομα του μετάλλου.
K[AgF4] = τετραφθοροαργυρικό (ΙΙΙ) κάλιο
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ισομέρειες συμπλόκων
Ισομερείς λέγονται δύο ή περισσότερες ενώσεις με τον ίδιο μοριακό

τύπο, αλλά διαφορετική διάταξη ατόμων και διαφορετικές ιδιότητες.
Στις σύμπλοκες ενώσεις εμφανίζονται δύο είδη ισομέρειας: Η

ισομέρεια δομής και η στερεοϊσομέρεια.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ισομέρεια δομής
1. Ισομέρεια ιοντισμού
Εμφανίζεται όταν οι ισομερείς μορφές, ιοντιζόμενες στο νερό παρέχουν

διαφορετικά ιόντα.
H2O -
[Co(NH3) 5(SO4)]Br [Co(NH3) 5(SO4)] + + Br
κόκκινο
H2O
[Co(NH3) 5Br]SO4 [Co(NH3) 5Br] 2+ + SO 42-
ιώδες
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
2. Ισομέρεια σύνταξης
Εμφανίζεται όταν τόσο το κατιόν όσο και το ανιόν είναι σύμπλοκα.

Η ισομέρεια δημιουργείται από την ανταλλαγή των υποκαταστατών των
δύο μετάλλων.
[Pt(NH3)4][CuCl4] , [Cu(NH3)4][PtCl4]
[Pt(NH3)4][PtCl6] , [Pt(NH3)4Cl2][PtCl4]
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
3. Ισομέρεια σύνδεσης
Εμφανίζεται όταν κάποιος υποκαταστάτης έχει τη δυνατότητα να συνδεθεί

με το κεντρικό άτομο κατά δύο διαφορετικούς τρόπους.
Το ΝΟ2- μπορεί να συνδεθεί μέσω οξυγόνου (-ΟΝΟ, νιτριτομάδα)
[Co(NH3)5(ONO)]Cl2 χλωρίδιο του πενταμμινονιτριτοκοβαλτίου (IIΙ)
ή
μέσω του αζώτου (-NO2, νιτρομάδα)
[Co(NH3)5(NO2)]Cl2 χλωρίδιο του πενταμμινονιτροκοβαλτίου (IIΙ)

ΣΥΜΠΛΟΚΑ
3. Ισομέρεια σύνδεσης
Όπως το ιόν ΝΟ2- δρουν και τα ιόντα :

•CN- {-CN (κυανο) , -NC (ισοκυανο)}
•SCN- { -SCN (θειοκυανατο), -NCS (ισοθειοκυανατο)}
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Στερεοϊσομέρεια
1. Γεωμετρική ισομέρεια
Εμφανίζεται όταν οι σχετικές θέσεις στη σφαίρα σύνταξης δεν είναι όλες
ισοδύναμες μεταξύ τους και δύο τουλάχιστον υποκαταστάτες είναι διαφορετικοί
μεταξύ τους.
Όταν οι όμοιοι υποκαταστάτες βρίσκονται σε γειτονικές θέσεις, το ισομερές
λέγεται cis, ενώ όταν βρίσκονται σε διαμετρικά αντίθετες θέσεις χαρακτηρίζεται
ως trans.
Εμφανίζεται στα τετραγωνικά και τα οκταεδρικά σύμπλοκα.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
trans-[CoCl2(NH3)4]+
cis-[CoCl2(NH3)4]+
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Cl
Cl
Pt
NH3
H3N
cis-[PtCl2(NH3)2] trans-[PtCl2(NH3)2]
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
2. Οπτική ισομέρεια
Εμφανίζεται όταν μια ένωση στερείται επιπέδου και κέντρου συμμετρίας.

Στη περίπτωση αυτή η ένωση δεν ταυτίζεται με το κατοπτρικό είδωλό της,
δηλαδή έχουν σχέση δεξιού – αριστερού χεριού.
Τα μόρια αυτά ονομάζονται εναντιομερή ή εναντιόμορφα και το φαινόμενο
εναντιομορφία ή χειρομορφία.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
τρις(αιθυλενοδιαμινη)κοβαλτίου (ΙΙΙ)
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Τα εναντιομερή είναι οπτικώς ενεργά, στρέφουν δηλαδή το επίπεδο

ταλάντωσης του πολωμένου φωτός.
Για το λόγο αυτό τα χαρακτηρίζουμε ως οπτικά ισομερή.
Τα εναντιομερή έχουν βασικά τις ίδιες φυσικές και χημικές ιδιότητες με
εξαίρεση τη γωνία στροφής του επιπέδου ταλάντωσης του πολωμένου
φωτός.
Το ένα εναντιομερές, σε καθαρή μορφή ή ως διάλυμα, στρέφει το επίπεδο
αυτό δεξιά (δεξιόστροφο ή dextro) και το άλλο κατά ίση γωνία αριστερά
(αριστερόστροφο ή levo).
Ισομοριακό μίγμα των δύο εναντιομερών είναι οπτικά ανενεργό (ρακεμικό
μίγμα).
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Στροφή
2. Οπτική ισομέρεια πολωμένου
φωτός
Μη πολωμένο Φίλτρο Πολωμένο Οπτικά
φως πόλωσης φως ενεργός
ουσία
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
•Στα τετραγωνικά σύμπλοκα δεν εμφανίζεται οπτική ισομέρεια, επειδή έχουν

επίπεδο συμμετρίας.
•Εμφανίζεται στα τετραεδρικά σύμπλοκα, όταν το κεντρικό μέταλλο συνδέεται με
ασύμμετρους χηλικούς υποκαταστάτες.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Τα οκταεδρικά cis δις- και τρις- χηλικά σύμπλοκα εμφανίζουν επίσης οπτική
ισομέρεια.
Τρις-(αιθυλενοδιαμίνη) κοβάλτιο (ΙΙΙ)

ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Διχλωροδις(αιθυλενοδιαμίνη) κοβάλτιο (ΙΙΙ)
trans (οπτικά ανενεργό)
cis (οπτικά ενεργό)
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Διαστερεομέρεια
Διχλωροδις(αιθυλενοδιαμίνη) κοβάλτιο (ΙΙΙ)
Διαστερεομερή
Διαστερεομερή
Εναντιομερή
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Σταθερότητα συμπλόκων
[Ag(NH3)2] + [Ag+][NH 3]2

Ag+ + 2NH3 Kinst=
[Ag(NH 3)2]+
Kinst= σταθερά αστάθειας
+ + [Ag(NH3)2] +
Ag + 2NH3 [Ag(NH3)2] Kf =
[Ag+][NH3]2
Kf= σταθερά σχηματισμού ή σταθερότητας
Όσο μικρότερη είναι η σταθερά αστάθειας ή μεγαλύτερη η σταθερά

σχηματισμού τόσο σταθερότερο είναι το σύμπλοκο.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
1. Κατά το σχηματισμό ενός συμπλόκου ο υποκαταστάτης
συμπεριφέρεται ως βάση (δότης ηλεκτρονίων) ενώ το κεντρικό άτομο ως
οξύ (δέκτης ηλεκτρονίων).
Ο Pearson εισήγαγε τους όρους σκληρό και μαλακό για τα οξέα και τις
βάσεις.
Ως σκληρά χαρακτηρίζονται τα οξέα και οι βάσεις τα οποία έχουν μικρό
μέγεθος, υψηλό φορτίο και μικρή πολωσιμότητα. Τα υπόλοιπα οξέα και
βάσεις χαρακτηρίζονται ως μαλακά.
Σταθερότερα είναι τα σύμπλοκα σκληρού – σκληρού και μαλακού –
μαλακού.
2. Όσο περισσότεροι χηλικοί δακτύλιοι σχηματίζονται τόσο σταθερότερο
είναι το σύμπλοκο (φαινόμενο χηλίωσης).
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Fe(CN)63- Fe(CN)64-
Φορτίο Fe = +3 Φορτίο Fe = +2
Οι υποκαταστάτες και στα δύο σύμπλοκα είναι κοινοί.

Στο σύμπλοκο Fe(CN)63- το κεντρικό άτομο (Fe) έχει μεγαλύτερο
φορτίο και μικρότερο μέγεθος (κάνουμε την ηλεκτρονιακή δομή).
Επομένως το πρώτο σύμπλοκο είναι σταθερότερο.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Ni(en)32+ Ni(NH3)62+
en NH3
en NH3
Ni NH3
Ni
en NH3 NH3
NH3
To Ni(en)32+ είναι χηλικό σύμπλοκο και επομένως πιο σταθερό.

ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Θεωρία δεσμού σθένους
Σύμφωνα με τη θεωρία δεσμού σθένους για το σχηματισμό των δεσμών

σύνταξης στα σύμπλοκα, το κεντρικό μεταλλοϊόν διαθέτει τα τροχιακά και
οι υποκαταστάτες τα ηλεκτρόνια.
Η θεωρία αυτή δίνει έμφαση στον ομοιοπολικό χαρακτήρα των δεσμών
μεταλλοϊόντος – υποκαταστατών.
Η θεωρία δεσμού σθένους μπορεί να εξηγήσει τους παρατηρούμενους
αριθμούς σύνταξης και τη γεωμετρία των συμπλόκων.
Δεν μπορεί να εξηγήσει τις μαγνητικές ιδιότητες και το χρώμα των
συμπλόκων.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Έστω το σύμπλοκο [Co(NH3)6]3+ και είναι διαμαγνητικό.

To Co έχει φορτίο +3.
Το σύμπλοκο έχει αριθμό σύνταξης 6 και επομένως είναι οκταεδρικό.
To Co έχει ηλεκτρονική δομή [Ar]3d74s2.
Επομένως το Co3+ έχει ηλεκτρονική δομή [Ar]3d6.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Επειδή το σύμπλοκο είναι διαμαγνητικό πρέπει τα ηλεκτρόνια του Co3+

να είναι συζευγμένα.
Επειδή το σύμπλοκο έχει αριθμό σύνταξης 6 πρέπει να διαθέτει 6 όμοια
τροχιακά.
Για τους λόγους αυτούς δύο τροχιακά 3d, το τροχιακό 4s και τα
τροχιακά 4p υβριδίζονται και σχηματίζονται 6 υβριδικά τροχιακά d2sp3.
Κάθε υποκαταστάτης (ΝΗ3) διαθέτοντας ένα ασύζευκτο ζεύγος
ηλεκτρονίων συμπληρώνει κάθε υβριδικό τροχιακό.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Το σύμπλοκο [CoF6]3- και είναι παραμαγνητικό.

To Co έχει φορτίο +3.
Το σύμπλοκο έχει αριθμό σύνταξης 6 και επομένως είναι οκταεδρικό.
To Co έχει ηλεκτρονική δομή [Ar]3d74s2.
Επομένως το Co3+ έχει ηλεκτρονική δομή [Ar]3d6.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Επειδή το σύμπλοκο είναι παραμαγνητικό πρέπει το Co3+ να διαθέτει

ασύζευκτα ηλεκτρόνια.
Επειδή το σύμπλοκο έχει αριθμό σύνταξης 6 πρέπει να διαθέτει 6 όμοια
τροχιακά.
Για τους λόγους αυτούς το τροχιακό 4s, τα τροχιακά 4p και δύο
τροχιακά 4d υβριδίζονται και σχηματίζονται 6 υβριδικά τροχιακά sp3d2.
Κάθε υποκαταστάτης (F-) διαθέτοντας ένα ασύζευκτο ζεύγος
ηλεκτρονίων συμπληρώνει κάθε υβριδικό τροχιακό.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Στο σύμπλοκο [Co(NH3)6]3+ για τον υβριδισμό των τροχιακών του Co3+
χρησιμοποιήθηκαν 3d τροχιακά , δηλαδή τροχιακά εσωτερικής
στιβάδας.
Για το λόγο αυτό το σύμπλοκο αυτό ονομάζεται σύμπλοκο εσωτερικών
τροχιακών.
Τέτοιου είδους σύμπλοκα είναι χαμηλού spin.
Όμως στο σύμπλοκο [CoF6]3- για τον υβριδισμό των τροχιακών του Co3+
χρησιμοποιήθηκαν 4d τροχιακά , δηλαδή τροχιακά της εξωτερικής
στιβάδας.
Το σύμπλοκο αυτό ονομάζεται σύμπλοκο εξωτερικών τροχιακών, και
είναι υψηλού spin.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Θεωρία του κρυσταλλικού πεδίου
Σύμφωνα με τη θεωρία αυτή ο δεσμός σύνταξης δημιουργείται από την

ηλεκτροστατική έλξη μεταξύ του θετικά φορτισμένου μεταλλοϊόντος και
των ηλεκτρονίων των υποκαταστατών. Δίνεται δηλαδή έμφαση στον
ιοντικό χαρακτήρα του δεσμού σύνταξης.
Ταυτόχρονα όμως υπάρχουν απώσεις μεταξύ των ηλεκτρονίων των
υποκαταστατών και του κεντρικού μετάλλου.
Σε αυτές τις απώσεις στηρίζεται η θεωρία του κρυσταλλικού πεδίου.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Οκταεδρικά σύμπλοκα
Ένα μεταλλοϊόν σε ένα οκτάεδρο

βρίσκεται στο κέντρο του (a). Tα d
τροχιακά του μεταλλοϊόντος
προσανατολίζονται όπως φαίνονται
στις εικόνες (b, c, d, e, f).
Τα τροχιακά αυτά είναι εκφυλισμένα.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Όταν 6 υποκαταστάτες πλησιάσουν το
κεντρικό μεταλλοϊόν κατά μήκος των
αξόνων Χ, Ψ, Ζ η προσέγγιση αυτή οδηγεί:
1. Στο σχηματισμό οκταεδρικού συμπλόκου.
2. Στη σχάση του επιπέδου ενέργειας των d
τροχιακών, λόγω της ηλεκτροστατικής
άπωσης των ηλεκτρονίων του
μεταλλοϊόντος και των υποκαταστατών, σε
δύο ομάδες (t2g, eg).
Τα τροχιακά dΧΨ, dΨΖ, dΖΧ επειδή βρίσκονται μεταξύ των αξόνων Χ,Ψ,Ζ
επηρεάζονται λιγότερο. Άρα έχουν μικρότερη ενέργεια (t2g) και είναι
εκφυλισμένα.
Τα τροχιακά επειδή βρίσκονται πάνω στους άξονες επηρεάζονται
περισσότερο και αποκτούν μεγαλύτερη ενέργεια (eg)
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Η διαφορά ενέργειας των eg και t2g που

οφείλεται στο κρυσταλλικό πεδίο
συμβολίζεται με Δ0 ή 10 Dq και ονομάζεται
ενέργεια διαχωρισμού του κρυσταλλικού
πεδίου.
Η ενέργεια αυτή αποτελεί το μέτρο της
ισχύος του πεδίου.
Κάθε ηλεκτρόνιο που τοποθετείται στην ομάδα t2g σταθεροποιεί το

σύστημα κατά -2/5Δ0 ή -4Dq ενώ κάθε ηλεκτρόνιο που τοποθετείται στην
ομάδα eg αποσταθεροποιεί το σύστημα κατά +3/5Δ0 ή 6Dq.
Το συνολικό ποσό ενέργειας με το οποίο σταθεροποιείται το σύστημα
ονομάζεται ενέργεια σταθεροποίησης κρυσταλλικού πεδίου (ΕΣΚΠ).
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Η ενέργεια Δ0 εξαρτάται από:

• τη φύση του μετάλλου
•τη κατάσταση οξείδωσής του
•τη φύση των υποκαταστατών
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Οι υποκαταστάτες διατάσσονται ανάλογα με το αν αυξάνουν τη Δ0 ή τη

μειώνουν.
Όσοι δημιουργούν μεγάλο Δ0 ονομάζονται υποκαταστάτες ισχυρού πεδίου
ενώ όσοι δημιουργούν μικρό Δ0 ονομάζονται υποκαταστάτες ασθενούς
πεδίου.
Η σειρά διάταξης των υποκαταστατών με βάση το παραπάνω κριτήριο
ονομάζεται φασματοχημική σειρά.
CN->NO2->en>NH3 >SCN->H2O>C2O42-> OH->F->Cl->Br->I-
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Οι υποκαταστάτες ισχυρού
πεδίου οδηγούν σε
σύμπλοκα χαμηλού spin ενώ
οι ασθενούς πεδίου σε
υψηλού spin.
Όταν ένα ηλεκτρόνιο συζεύγνυται,
τότε απαιτείται ένα επιπλέον ποσό
ενέργειας (ενέργεια σύζευξης, Σ ή Ρ).
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Τετραεδρικά σύμπλοκα
Όταν 4 υποκαταστάτες πλησιάσουν ένα μεταλλοϊόν τότε

αλληλεπιδρούν με τους υποκαταστάτες περισσότερο τα τροχιακά
dΧΨ, dΨΖ, dΖΧ διότι βρίσκονται μεταξύ των αξόνων Χ,Ψ,Ζ.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Τετραεδρικά σύμπλοκα
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την αντιστροφή των ενεργειών t2g (τώρα
καλούνται t2) και των eg (τώρα καλούνται e).
t2
e
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Τετραγωνικά σύμπλοκα
Ένα τετραγωνικό σύμπλοκο μπορεί να θεωρηθεί ότι προκύπτει από
ένα οκταεδρικό με πλήρη απομάκρυνση των υποκαταστατών από
τον άξονα Ζ.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Γιατί υπάρχουν σύμπλοκα με υψηλό και
χαμηλό spin;
Δ0 < Σ Δ0 > Σ
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Μαγνητικές ιδιότητες
Παραμαγνητικό Διαμαγνητικό
Ασύζευκτα ηλεκτρόνια Συζευγμένα ηλεκτρόνια
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Έγχρωμα σύμπλοκα
1.Το χρώμα οφείλεται σε διεγέρσεις d-d.
2. Απαραίτητες προϋποθέσεις:
α. τα τροχιακά υψηλής ενέργειας να μην είναι κατειλημμένα. Αν είναι
κατειλημμένα, το σύμπλοκο είναι άχρωμο.
β. Η απορρόφηση να λαμβάνει χώρα σε μήκος κύματος (λ) της ορατής
περιοχής.
Ενέργεια
c
E  h.v  h.

ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Περιοχή Χρώμα που

απορρόφησης παρατηρείται
400 - 420 nm Κίτρινο
420 - 440 nm Πορτοκαλί
440 - 490 nm Κόκκινο
490 - 570 nm Ιώδες (μοβ)
570 - 585 nm Βαθύ γαλάζιο (μπλε)
585 - 620 nm Γαλάζιο
620 - 780 nm Πράσινο
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
eg eg
hn Δ0=235 KJ/mol
[Ti(H2O)6 ]3+
λ= 510 nm
d1 t2g t2g
Φάσμα
A Μία περιοχή
απορρόφησης
απορρόφησης
l / nm
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Σύμπλοκα με περισσότερα από ένα d ηλεκτρόνια δίνουν πολυπλοκότερα
φάσματα απορρόφησης , επειδή είναι πιθανές περισσότερες από δύο
ηλεκτρονικές διατάξεις.
Το χρώμα που παρατηρείται τότε είναι αποτέλεσμα δύο ή περισσοτέρων
διαφορετικών απορροφήσεων.
eg
A
[Ni(OH2)6]2+
d8
t2g
Τρεις περιοχές απορρόφησης λ
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Θεωρία του πεδίου των υποκαταστατών
Η θεωρία του κρυσταλλικού πεδίου θεωρεί ότι οι δεσμοί σύζευξης είναι

ηλεκτροστατικής (ιοντικής) φύσης.
Είναι γνωστό ότι οι δεσμοί σύζευξης δεν είναι καθαρά ιοντικοί αλλά έχουν
και μικρά ή μεγάλα ποσοστά ομοιοπολικού χαρακτήρα.
Η θεωρία του πεδίου των υποκαταστατών, χρησιμοποιώντας τη θεωρία
των μοριακών τροχιακών, προσπαθεί να δώσει πειστικότερες απαντήσεις
στο πρόβλημα της φύσης των δεσμών σύζευξης.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Άσκηση
Εξηγείστε γιατί το σύμπλοκο [Ti(H2O)6]3+έχει χρώμα ιώδες.
Δίνονται: Η τιμή της ενέργειας διαχωρισμού του κρυσταλλικού του πεδίου ή
διαχωρισμός του πεδίου των συναρμοτών (Δ0) είναι 235 KJ.mol-1, η σταθερά του
Plank, h=6,626 J.s-1 ,η σταθερά Avogadro, ΝΑ=6,022.1023 mol-1, c=3.108m.s-1
Λύση
Στο σύμπλοκο [Ti(H2O)6]3+ το Ti3+ έχει δομή [Ar]3d1 . Το ηλεκτρόνιο της 3d
υποστοιβάδας είναι t2g. Τα eg είναι κενά. Επομένως το ηλεκτρόνιο μπορεί να
διεγερθεί (t2g eg), (d-d διέγερση) απορροφώντας ηλεκτρομαγνητική
ακτινοβολία.
Η ενέργεια που πρέπει να απορροφήσει ένα ιόν του συμπλόκου :
1mol ιόντων =6,022.1023 ιόντα χρειάζονται 235KJ=235.103J

Το 1 ιόν χρειάζεται Χ =3,902.10-19J
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
c
E  h.v  h. 
max
h.c 6, 626.10 34 J .s.3.108 m.s 1 7

max   19
 5, 094.10 m  509, 4nm
E 3,902.10 J
Η τιμή λmax =509,4nm αντιστοιχεί στο ιώδες χρώμα.

ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Εφαρμογές της Χημείας των συμπλόκων
Αναλυτική Χημεία
Ανίχνευση και προσδιορισμός διαφόρων μεταλλοκατιόντων με σχηματισμό
δυσδιαλύτων συμπλόκων (π.χ. σταθμικός προσδιορισμός Ni2+ με
διμεθυλογλυοξίμη).
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Βιοανόργανη Χημεία
Η παραλαβή του Ο2 από τους πνεύμονες, σε

όλο το υπόλοιπο σώμα επιτυγχάνεται μέσω
αλληλεπίδρασής του με τον Fe της
αιμοσφαιρίνης και της μυοσφαιρίνης.
αιμοσφαιρίνη
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Βιοανόργανη Χημεία
Η φωτοσύνθεση
στα φυτά δε θα
ήταν δυνατή χωρίς
την παρουσία
χλωροφυλλών, που
είναι χηλικά
σύμπλοκα του
Mg(II).
Χλωροφύλλη α Χλωροφύλλη β
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Σύμπλοκα φάρμακα
Τα σύμπλοκα έχουν βρει ευρεία εφαρμογή στην πρόληψη και θεραπεία

πολλών ασθενειών.
• Μπορούν να απομακρυνθούν από τον οργανισμό διάφορα βαρέα μέταλλα
{π.χ. Hg (II), Pb(II), Cd(II)} χρησιμοποιώντας κατάλληλους χηλικούς
παράγοντες οι οποίοι σχηματίζουν χηλικά σύμπλοκα με τα μέταλλα αυτά και
στη συνέχεια τα σύμπλοκα αποβάλλονται από τον οργανισμό.
•Σύμπλοκα του Pt(II) είναι αντικαρκινικά.
•Σύμπλοκα του Au (I) χρησιμοποιούνται ως αντιαρθριτικά φάρμακα.
•Σύμπλοκα του Cu(II) είναι αντιρευματικά και αντιφλεγμονώδη.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Μεταλλουργία
Η ανάκτηση των μετάλλων από τα ορυκτά τους, σε πολλές περιπτώσεις
στηρίζεται στο σχηματισμό συμπλόκων.
Το ορυκτό NiO ανάγεται αρχικά από μίγμα CO και Η2.

Σε ατμοσφαιρική πίεση και στους 50 oC το Ni αντιδρά με CO σχηματίζοντας το
πτητικό σύμπλοκο Ni(CO)4 το οποίο θερμαινόμενο στους 230 oC
αποσυντίθεται και παρέχει Ni καθαρότητας 99,95 %.
ΣΥΜΠΛΟΚΑ
Κατάλυση
Πολλά σύμπλοκα δρουν ως καταλύτες
1. Να ονομαστούν οι ενώσεις: [Co(NH3)6]Cl3, K3[Fe(CN)6], [Cr(en)2Cl2]Br
2. Ποιοι οι χημικοί τύποι των συμπλόκων:

α) Νιτρικό τετρααμμινοδιχλωροκοβάλτιο (ΙΙΙ),
β) Θειικό δις(αιθυλενοδιαμινη)διυδατοκοβάλτιο (ΙΙΙ),
γ) τετραχλωρολευκοχρυσικό (ΙΙ) νάτριο
3. Να βρεθούν τα ισομερή σύνδεσης της σύμπλοκης ένωσης:

[Mn(CO)5(SCN)] και τα ισομερή σύνταξης της [Pt(NH3)4][PtCl4].
4. Να βρεθούν τα στεροϊσομερή του συμπλόκου ιόντος

[Co(NH3)Br(en)2] . Ποια από αυτά είναι εναντιομερή και ποια
2+
5. Ποιο από τα παρακάτω σύμπλοκα ιόντα είναι σταθερότερο και γιατί;

Το [Ag(NH3)2]+ ή το [Ag(NH3)2]2+ .
6. Εξηγείστε το είδος του υβριδισμού και τις μαγνητικές ιδιότητες του

συμπλόκου ιόντος της ένωσης [Co(NH3)4en]Cl3. Επιπλέον υπολογίστε
την ενέργεια σταθεροποίησης του κρυσταλλικού πεδίου (ΕΣΚΠ) του
συμπλόκου ιόντος. Το σύμπλοκο είναι πιθανά έγχρωμο;
7. α) Να υπολογίσετε την ενέργεια διαχωρισμού του κρυσταλλικού πεδίου

ή διαχωρισμός πεδίου συναρμοτών (σε KJ.mol-1] στο σύμπλοκο
[CoF6-] ,το οποίο παρουσιάζει λmax=700 nm.
β) Ποιο είναι το χρώμα του συμπλόκου;
Δίνονται η σταθερά του Plank, h=6,626.10-34 J.s-1 και η σταθερά
Avogadro, ΝΑ=6,022.1023 mol-1, c=3.108m.s-1
ΔΙΑΜΟΡΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ –
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΙΟΝΤΩΝ
ΠΟΛΙΚΕΣ – ΑΠΟΛΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ

ΔΙΠΟΛΙΚΗ ΡΟΠΗ
δ+ δ-
Α------------Β
μ
Aν μΟΛ≠0 πολική
Aν μΟΛ=0 άπολη
2
ΔΙΑΤΟΜΙΚΑ ΜΟΡΙΑ
Αν τα άτομα είναι ίδια το μόριο είναι άπολο ενώ όταν

τα άτομα είναι διαφορετικά το μόριο είναι πολικό.
Μεταξύ των ατόμων του χλωρίου δεν υπάρχει διαφορά

Cl2 ηλεκτραρνητικότητας.
Άρα το μόριο είναι άπολο.
Μεταξύ του ατόμου του υδρογόνου και του ατόμου του

δ+ δ-
χλωρίου υπάρχει διαφορά ηλεκτραρνητικότητας.
Η Cl Επομένως στο μόριο του HCl παρουσιάζεται διπολική
μ ροπή.
3
Άρα το μόριο είναι πολικό.

ΠΟΛΥΑΤΟΜΙΚΑ ΜΟΡΙΑ
Για να αποφανθούμε αν ένα πολυατομικό μόριο είναι άπολο ή
πολικό, πρέπει να γνωρίζουμε τη γεωμετρία του.
Οι δεσμοί C-O είναι πολωμένοι . Επειδή

οι διπολικές ροπές είναι ίσες και
αντίθετες η συνολική ροπή είναι μηδέν.
Άρα το μόριο είναι άπολο.
Οι δεσμοί Η-C , C-N είναι πολωμένοι και η συνολική διπολική ροπή ισούται με το
άθροισμα των επιμέρους διπολικών ροπών. Άρα το μόριο είναι πολικό. 4
Οι δεσμοί S-O είναι πολωμένοι. Η συνολική διπολική ροπή προκύπτει ως

συνισταμένη των επί μέρους διπολικών ροπών αλλά μειώνεται από τη
διπολική ροπή του ελεύθερου ζεύγους των ηλεκτρονίων.
Το μόριο είναι πολικό.

Οι δεσμοί Η-O είναι πολωμένοι. Η συνολική διπολική ροπή προκύπτει ως

συνισταμένη των επί μέρους διπολικών ροπών και αυξάνεται από τις
διπολικές ροπές των ελευθέρων ζευγών ηλεκτρονίων.
6
Οι δεσμοί C-Cl είναι πολωμένοι. Επειδή το μόριο είναι τετραεδρικό η

συνολική διπολική ροπή είναι μηδέν.
Το μόριο είναι άπολο.

Οι δεσμοί C-Cl και C-H είναι πολωμένοι. Tο μόριο είναι τετραεδρικό . Όμως η
ύπαρξη του ατόμου του υδρογόνου καθιστά τη συνολική διπολική ροπή
διάφορη του μηδενός.
8
ΟΡΓΑΝΙΚΑ ΜΟΡΙΑ
Οργανικά μόρια που διαθέτουν λειτουργικές (χαρακτηριστικές)
ομάδες με O,N,P ή S είναι πολικά.
CH3CH2OH, CH3COOH, CH3CONH2, CH3CH2NH2 κλπ.
Όταν αυξάνει ο αριθμός των ανθράκων , το μόριο καθίσταται

λιγότερο πολικό.
Επομένως πρέπει να λαμβάνεται υπόψη τόσο η ανθρακική αλυσίδα
όσο και η ύπαρξη πολικής ομάδας.
Η CH3CH2CH2CH2OH είναι λιγότερο πολική από την CH3CH2OH. 9
ΔΙΑΜΟΡΙΑΚΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΔΙΠΟΛΟΥ - ΔΙΠΟΛΟΥ
Είναι δυνάμεις που εμφανίζονται μεταξύ μονίμων διπόλων.
Το θετικό τμήμα του ενός διπόλου έλκει το αρνητικό τμήμα του άλλου.
δ-
δ- δ+
δ+
Οι δυνάμεις διπόλου – διπόλου είναι ΑΣΘΕΝΕΙΣ.

10
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΙΟΝΤΟΣ - ΔΙΠΟΛΟΥ
Είναι δυνάμεις που εμφανίζονται μεταξύ ιόντων και μονίμων διπόλων.
δ+
δ+ δ- +
δ-
δ+ δ+
Οι δυνάμεις ιόντος – διπόλου είναι ΙΣΧΥΡΕΣ.

11
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΙΟΝΤΟΣ – ΕΞ ΕΠΑΓΩΓΗΣ
ΔΙΠΟΛΟΥ
Είναι δυνάμεις που εμφανίζονται μεταξύ ιόντων και εξ επαγωγής
διπόλων.
Οι δυνάμεις ιόντος – διπόλου είναι ΙΣΧΥΡΕΣ.

12
ΔΕΣΜΟΣ ΥΔΡΟΓΟΝΟΥ
Είναι δυνάμεις διπόλου – διπόλου με κύριο χαρακτηριστικό την ύπαρξη

υδρογόνου.
Είναι πολύ ισχυρές αρκεί τα δίπολα να είναι ισχυρά πολωμένα.
Για το λόγο αυτό παρατηρούνται μεταξύ υδρογονούχων ενώσεων και
ενώσεων που διαθέτουν μικρά και πολύ ηλεκτραρνητικά άτομα (O,F,N). 13
------
------
14
Μεταξύ μορίων αιθανόλης (CH3CH2OH)
d–
d+
d– d+
15
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΠΟΛΩΝ ΕΞ
ΕΠΑΓΩΓΗΣ (ΔΥΝΑΜΕΙΣ LONDON)
Κατά τη δόνηση του ηλεκτρονιακού νέφους ενός μορίου ή ατόμου είναι
δυνατόν το ηλεκτρονιακό νέφος να παραμορφωθεί κατά τέτοιο τρόπο, ώστε
μια πλευρά του μορίου ή του ατόμου να εμφανιστεί θετική και η άλλη
αρνητική.
Το δίπολο που σχηματίζεται λέγεται στιγμιαίο ή παροδικό δίπολο.
Όσο πιό μεγάλο είναι το μόριο

ή το άτομο τόσο πιό εύκολα
Το I2 πολώνεται πιό εύκολα από
πολώνεται.
το F2 γιατί είναι πιό μεγάλο. 16
ΔΥΝΑΜΕΙΣ ΜΕΤΑΞΥ ΔΙΠΟΛΩΝ ΕΞ
ΕΠΑΓΩΓΗΣ (ΔΥΝΑΜΕΙΣ LONDON)
Το μόριο ή το άτομο που έχει πολωθεί στιγμιαία, πολώνει εξ επαγωγής τα
διπλανά του μόρια ή άτομα.
Με το τρόπο αυτό αναπτύσσονται δυνάμεις μεταξύ των στιγμιαίων διπόλων.
• Οι δυνάμεις London είναι γενικά

ασθενείς.
•Η ισχύς τους αυξάνει όταν αυξάνει το
μέγεθος του μορίου ή του ατόμου.
• Οι δυνάμεις London επενεργούν
ταυτόχρονα και με άλλες διαμοριακές
δυνάμεις.
17
ΙΣΧΥΣ
ΙΣΧΥΣ
1. Ιόντος –ιόντος
2. Ιόντος-διπόλου
3. Δεσμός υδρογόνου
4. Διπόλου – διπόλου
5. London
Όταν τα μόρια είναι πολύ μεγάλα οι δυνάμεις London είναι

ισχυρότερες από αυτές του διπόλου – διπόλου διότι τα μεγάλα
μόρια πολώνονται ευκολότερα και τα παραγόμενα στιγμιαία
δίπολα έλκονται ισχυρότερα.
Μερικές φορές δε, σε ιδιαίτερα μεγάλα μόρια, οι δυνάμεις London
είναι ισχυρότερες και από τους δεσμούς υδρογόνου.
18
ΜΕΡΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
ΣΗΜΕΙΟ ΖΕΣΗΣ ή ΒΡΑΣΜΟΥ
Όσο ισχυρότερες είναι οι διαμοριακές δυνάμεις τόσο
υψηλότερα τα σημεία βρασμού (ή ζέσης).
-----15η ομάδα
----- 16η ομάδα
------ 17η ομάδα
19
2η περίοδος: σβΗ2Ο > σβHF> σβNH3
Όλα τα μόρια είναι πολικά.
Ελεύθερα ζεύγη ηλεκτρονίων
20
Μεταξύ των μορίων των παραπάνω ενώσεων επικρατούν δεσμοί

υδρογόνου.
Στην ΝΗ3
παρατηρούνται οι
ασθενέστεροι δεσμοί
υδρογόνου, επειδή το
Ν είναι λιγότερο
ηλεκτραρνητικό και
από το F και από το Ο.
.... .... 21
.... ....
• Το Η2Ο, έχοντας δύο άτομα Η και δύο ασύζευκτα
ζεύγη e στο άτομο του Ο, σχηματίζει τέσσερις
δεσμούς υδρογόνου.
•Στο HF το άτομο του F είναι ηλεκτραρνητικότερο
του Ο και διαθέτει τρία ασύζευκτα ζεύγη e . Επειδή
όμως δεν υπάρχει επαρκής αριθμός Η σχηματίζει
δύο μόνον δεσμούς υδρογόνου.
22
15η ομάδα: σβΒιΗ3> σβSbH3> σβNH3 >σβPH3>σβAsH3
• Όλα τα μόρια είναι πολικά.

• Μεταξύ των μορίων της ΝΗ3 επικρατούν δεσμοί υδρογόνου.
•Οι διαμοριακές δυνάμεις στις υπόλοιπες ενώσεις είναι διπόλου –
διπόλου.
• Μεταξύ των μορίων όλων των ενώσεων υπάρχουν επιπλέον και
δυνάμεις London.
• Με βάση τον περιοδικό πίνακα τα άτομα κατά σειρά μεγέθους
ταξινομούνται: Βι>Sb> As> P> N και επομένως τα μόρια κατά σειρά
μεγέθους είναι: ΒιΗ3> SbH3> AsH3> PH3> NH3.
•Συνεπώς την ίδια ταξινόμηση με το μέγεθος έχουν και οι δυνάμεις
London.
• Επειδή τα ΒιΗ3 και SbH3 είναι ιδιαίτερα μεγάλα μόρια σε σχέση με την
ΝΗ3, και το άτομο του Ν δεν είναι ιδιαίτερα ηλεκτραρνητικό, συνολικά οι
διαμοριακές δυνάμεις είναι ισχυρότερες στα ΒιΗ3 και SbH3 σε σχέση με
της ΝΗ3. 23
16η ομάδα: σβΗ2Ο > σβH2Te> σβH2Se>σβH2S

Μεταξύ των μορίων του Η2Ο επικρατούν δεσμοί υδρογόνου. Έτσι το Η2Ο
έχει το υψηλότερο σημείο βρασμού.
Μεταξύ των μορίων των υπολοίπων επικρατούν δυνάμεις διπόλου –
διπόλου οι οποίες είναι πολύ ασθενέστερες του δεσμού υδρογόνου.
Οι επιπλέον δυνάμεις London οι οποίες εμφανίζονται σε όλα τα μόρια,
παίζουν καθοριστικό ρόλο μόνον στις ενώσεις H2Te, H2Se, H2S.
To μέγεθος των μορίων υπακούει στη σχέση H2Te > H2Se >H2S.
Επομένως το H2Te που είναι μεγαλύτερο πολώνεται περισσότερο από το
H2Se και αυτό από H2S.
Άρα τη σχέση των μεγεθών ακολουθούν και οι δυνάμεις London.
Επομένως την ίδια σχέση ακολουθεί το σύνολο των διαμοριακών
δυνάμεων και επομένως και τα σημεία βρασμού. 24
17η ομάδα: σβHF > σβHI> σβHBr>σβHCl

Μεταξύ των μορίων του HF επικρατούν δεσμοί υδρογόνου. Έτσι το HF
έχει το υψηλότερο σημείο βρασμού.
Μεταξύ των μορίων των υπολοίπων επικρατούν δυνάμεις διπόλου –
διπόλου οι οποίες είναι πολύ ασθενέστερες του δεσμού υδρογόνου.
Οι επιπλέον δυνάμεις London οι οποίες εμφανίζονται σε όλα τα μόρια,
παίζουν καθοριστικό ρόλο μόνον στις ενώσεις HI, HBr, HCl.
To μέγεθος των μορίων υπακούει στη σχέση HI > HBr >HCl.
Επομένως το HI που είναι μεγαλύτερο πολώνεται περισσότερο από το
HBr και αυτό από HCl.
Άρα τη σχέση των μεγεθών ακολουθούν και οι δυνάμεις London.
Επομένως την ίδια σχέση ακολουθεί το σύνολο των διαμοριακών
δυνάμεων και επομένως και τα σημεία βρασμού. 25
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
ΠΑΓΟΣ
Στον πάγο το κάθε μόριο νερού σχηματίζει τετραεδρική διάταξη με

τέσσερα Η (δύο Η ενώνονται με ομοιοπολικούς δεσμούς και δύο με
δεσμούς υδρογόνου).
Αυτό οδηγεί σε κενά άρα και μειωμένη πυκνότητα.
26
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
ΥΓΡΟ
ΝΕΡΟ
•Στον υγρό νερό η τετραεδρική διάταξη αρχίζει να καταρρέει, οπότε τα κενά

γίνονται πολύ μικρά με αποτέλεσμα η πυκνότητα να αυξάνει.
27
ΔΟΜΗ ΒΙΟΠΟΛΥΜΕΡΩΝ
(DNA)
Δεσμοί
υδρογόνου
28
ΔΙΑΛΥΣΗ
ΟΙ ΙΟΝΤΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΛΙΚΟΥΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ
Μεταξύ των Na+ και Cl- ασκούνται ελκτικές

ηλεκτροστατικές δυνάμεις.
ε= Διηλεκτρική
σταθερά
•Επειδή εΗ2Ο ≈80 ο κρύσταλλος καταρρέει.

• Το Η2Ο είναι πολική ένωση.
• τα Na+ έλκουν μόρια Η2Ο μέσω του
αρνητικού οξυγόνου και ενυδατώνονται ,
Να+ (aq). (Δυνάμεις ιόντος – διπόλου).
•τα Cl- έλκουν μόρια Η2Ο μέσω των θετικών
Οι ιοντικές ενώσεις δεν υδρογόνων και επίσης ενυδατώνονται ,
διαλύονται σε άπολους διαλύτες Cl-(aq). (Δυνάμεις ιόντος – διπόλου).
γιατί η ε αυτών είναι μικρή (1- 29
10).
ΔΙΑΛΥΣΗ
ΟΙ ΠΟΛΙΚΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΙ ΣΕ ΠΟΛΙΚΟΥΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ
• Τόσο μεταξύ των μορίων του νερού όσο και μεταξύ

των μορίων της αιθανόλης επικρατούν δεσμοί
υδρογόνου.
• Όταν η αιθανόλη και το νερό αναμιχθούν μεταξύ τους
αναπτύσσονται επίσης δεσμοί υδρογόνου, δηλαδή
της ίδιας ισχύος.
Επομένως οι δύο ενώσεις μπορούν να αναμιχθούν.
•O CCl4 είναι άπολος και οι διαμοριακές δυνάμεις
μεταξύ των μορίων του είναι διασποράς.
•Εάν η αιθανόλη προστεθεί σε CCl4 μεταξύ τους θα
αναπτυχθούν δυνάμεις διπόλου – παροδικού
διπόλου .
•Οι δυνάμεις αυτές είναι σαφώς ασθενέστερες των
Επομένως η
δεσμών υδρογόνου που επικρατούν μεταξύ των
αιθανόλη δεν θα
μορίων της αιθανόλης και δεν μπορούν να τους30
διαλυθεί στον CCl4.
«σπάσουν».
•,
ΔΙΑΛΥΣΗ
ΟΙ ΑΠΟΛΕΣ ΕΝΩΣΕΙΣ ΔΙΑΛΥΟΝΤΑΙ ΣΕ ΑΠΟΛΟΥΣ ΔΙΑΛΥΤΕΣ
•O CCl4 είναι άπολος και οι διαμοριακές δυνάμεις μεταξύ των μορίων του
είναι διασποράς.
•Το Ι2 είναι άπολο και οι διαμοριακές δυνάμεις μεταξύ των μορίων του είναι
επίσης διασποράς.
•Όταν το Ι2 προστεθεί στον CCl4 μεταξύ των μορίων τους θα αναπτυχθούν
δυνάμεις διασποράς, δηλαδή της ίδιας ισχύος.
Επομένως το Ι2 θα διαλυθεί στον CCl4.
Όταν το Ι2 όμως προστεθεί σε αιθανόλη οι διαμοριακές δυνάμεις που θα
αναπτυχθούν θα είναι διπόλου – παροδικού διπόλου, οι οποίες είναι
ασθενέστερες των δεσμών υδρογόνου που επικρατούν μεταξύ των μορίων
της αιθανόλης.
Άρα οι δεσμοί υδρογόνου δεν μπορούν να «σπάσουν» και το Ι2 δεν θα
διαλυθεί στην αιθανόλη.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ: Οι ιοντικές και οι πολικές ενώσεις διαλύονται σε πολικούς

διαλύτες και οι άπολες σε άπολους διαλύτες. 31
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Να καταταχθούν οι παρακάτω χημικές ενώσεις κατά αυξανόμενο σημείο
βρασμού: KBr, H2O, I2, HBr
ΛΥΣΗ
• Το KBr είναι ιοντική ένωση (K+ Br -) και οι μεταξύ των ιόντων του
δυνάμεις είναι πολύ ισχυρές (ιόντος –ιόντος) (K+ Br - K+ Br - ).
Επομένως το KBr έχει το υψηλότερο σημείο βρασμού.
Το Η2Ο είναι πολική ένωση (Η2δ+ Οδ-) και διαμοριακές δυνάμεις είναι
δεσμοί υδρογόνου (τέσσερις τον αριθμό) (Η2δ+ Οδ- . . . Η2δ+ Οδ-) οι οποίες
είναι επίσης ισχυρές. Οι δυνάμεις διασποράς δεν είναι άξιες λόγου.
• Το Ι2 είναι άπολη ένωση και οι διαμοριακές δυνάμεις (διασποράς)

είναι σχετικά ισχυρές διότι το μόριο είναι μεγάλο και επομένως
πολώνεται εύκολα.
•Το HBr είναι πολική ένωση (Hδ+ Br δ-) και οι διαμοριακές δυνάμεις
(διπόλου – διπόλου) είναι σχετικά ασθενείς και επειδή το μόριο είναι
μικρότερο του Ι2 πολώνεται δυσκολότερα από αυτό.
Άρα σβHBr < σβI2 < σβH2O < σβKBr 32
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2. Δίνονται τα μόρια: Br2, NaI, CH3OH και οι διαλύτες: CCl4 και Η2Ο. Ποια
ένωση διαλύεται ευκολότερα σε ποιόν διαλύτη;
ΛΥΣΗ
• Το Br2 είναι άπολη ένωση.
•Το NaI είναι ιοντική ένωση.
• H CH3OH είναι πολική ένωση.
•Ο CCl4 είναι άπολη ένωση.
•Το Η2Ο είναι πολική ένωση.
Επομένως το Br2 διαλύεται στον CCl4 ενώ το NaI και η CH3OH στο Η2Ο.
33
1. Να καταταχθούν οι παρακάτω χημικές ενώσεις κατά αυξανόμενο σημείο

βρασμού: CH3CH2OH, Cl2, NaI, HI.
2. Δίνονται τα μόρια: KCl, C5H12 ,SO2, και οι διαλύτες: CH3CH2OH και C6H14.
Ποια ένωση διαλύεται ευκολότερα σε ποιόν διαλύτη;
34
ΧΗΜΙΚΗ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΧΗΜΙΚΗΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΗΣ
Η χημική θερμοδυναμική ασχολείται με τις ενεργειακές μεταβολές που
συνοδεύουν μια χημική αντίδραση.
ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
Προβλέπει:
1. Πόσο μπορεί να προχωρήσει μια χημική αντίδραση.
2. Αν μπορεί να συντελεστεί μια χημική αντίδραση, όταν οι ουσίες που
συμμετέχουν βρίσκονται υπό ορισμένες συνθήκες.
3. Τις ενεργειακές μεταβολές που συνοδεύουν μια χημική αντίδραση.
ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ
Δεν μπορεί να προβλέψει σε πόσο χρόνο θα γίνει μια χημική αντίδραση. 2

ΕΙΣΑΓΩΓΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
•Σύστημα είναι τμήμα του σύμπαντος το οποίο εμείς επιλέγουμε για

μελέτη.
Συνήθως στη χημεία ως σύστημα ορίζουμε ένα σύνολο ουσιών που
υφίστανται μια χημική μεταβολή.
•Περιβάλλον καλείται το υπόλοιπο του σύμπαντος εκτός συστήματος.
•Ανοικτό (open) λέγεται το σύστημα το οποίο ανταλλάσσει μάζα και

ενέργεια με το περιβάλλον.
•Κλειστό (closed) λέγεται το σύστημα το οποίο ανταλλάσσει

ενέργεια αλλά όχι μάζα με το περιβάλλον.
•Απομονωμένο (isolated) λέγεται το σύστημα το οποίο δεν

ανταλλάσσει ούτε μάζα ούτε ενέργεια με το περιβάλλον.
Η ενέργεια που ανταλλάσσεται μεταξύ συστήματος και

περιβάλλοντος είναι συνήθως με τη μορφή θερμότητας.
4
Καταστατικές συναρτήσεις: Είναι οι συναρτήσεις η τιμή των οποίων

εξαρτάται μόνο από την κατάσταση στην οποία βρίσκεται το σύστημα και
όχι από τον τρόπο με τον οποίο έχει φθάσει σε αυτήν την κατάσταση.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ: Πίεση, όγκος, θερμοκρασία
ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΤΙΚΩΝ ΣΥΝΑΡΤΗΣΕΩΝ
1. Οι μεταβολές τους εξαρτώνται μόνον από την αρχική και την τελική
κατάσταση του συστήματος και όχι από τις ενδιάμεσες πορείες.
2. Αν δοθούν οι τιμές κάποιων από αυτές, τότε καθορίζονται και οι
τιμές των υπολοίπων με τη βοήθεια των τριών θερμοδυναμικών
νόμων.
5
•Εντατικές ονομάζονται οι ιδιότητες οι οποίες δεν εξαρτώνται από

την ποσότητα της ύλης.
Π.χ. θερμοκρασία, συγκέντρωση
•Εκτατικές ονομάζονται οι ιδιότητες οι οποίες εξαρτώνται από την

ποσότητα της ύλης.
Π.χ. θερμότητα, εσωτερική ενέργεια
6
• Εσωτερική ενέργεια (U) είναι το ποσό της ενέργειας ενός συστήματος.
• Η εσωτερική ενέργεια περιλαμβάνει τους παρακάτω ενεργειακούς
όρους.
1. Κινητική ενέργεια εξαιτίας της άτακτης κίνησης των μορίων ή ιόντων
(Translational Energy).
2. Ενέργεια λόγω της περιστροφικής κίνησης των μορίων ή ιόντων
(Rotational Energy).
3. Ενέργεια δόνησης των ατόμων στο μόριο ή στο ιόν (Vibrational Energy)
4. Δυναμική ενέργεια λόγω των ελκτικών ή απωστικών δυνάμεων
ανάμεσα στα ηλεκτρόνια, στα ηλεκτρόνια και τον πυρήνα, και ανάμεσα
στα άτομα, μόρια ή ιόντα του συστήματος (Potential Energy).
Όπως φαίνεται, είναι αδύνατον να μετρηθούν όλες οι παραπάνω

συνιστώσες με ακρίβεια και επομένως και η εσωτερική ενέργεια με
7
ακρίβεια.
ΠΡΩΤΟΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Η εσωτερική ενέργεια ενός απομονωμένου συστήματος παραμένει σταθερή

ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Επειδή η εσωτερική ενέργεια είναι καταστατική εξίσωση, η μεταβολή της
μπορεί να μετρηθεί με ακρίβεια.
ΔU= Uτελική – Uαρχική
Η παραπάνω σχέση για μια χημική αντίδραση γράφεται
ΔU= Uπροϊόντων – Uαντιιδρώντων
Η εσωτερική ενέργεια καθορίζεται πλήρως από τη θερμοκρασία και την

πίεση. Επομένως αν ένα σύστημα ανταλλάξει ένα ποσό θερμότητας (Q) και
ένα ποσόν έργου (W) με το περιβάλλον τότε, με βάση τον 1ο θερμοδυναμικό
νόμο θα ισχύει η σχέση
ΔU= Q + W
8
ΔU= Q + W
1. Όταν το Q απορροφάται από το σύστημα (ενδόθερμη διαδικασία)

παίρνει πρόσημο (-), ενώ όταν εκλύεται από το σύστημα στο
περιβάλλον παίρνει πρόσημο (+).
2. Όταν το W προσφέρεται από το σύστημα στο περιβάλλον παίρνει
πρόσημο (-), ενώ όταν προσφέρεται από περιβάλλον στο το
σύστημα από το σύστημα στο περιβάλλον παίρνει πρόσημο (+).
Τα πρόσημα είναι συμβατικά.
ΔU= Q + W
Επειδή W=PΔV, όπου Ρ η πίεση (σταθερή) και ΔV η μεταβολή του

όγκου, σε κλειστό σύστημα και με μηδενική μεταβολή όγκου το W=0
και επομένως
ΔU= Q
Δηλαδή η μεταβολή της εσωτερικής ενέργειας ισούται με το ποσό της
θερμότητας που ανταλλάσσεται με το περιβάλλον.
10
ΕΝΘΑΛΠΙΑ (Henthalpy – H)
Η ενθαλπία είναι μια καταστατική και εντατική ιδιότητα και ορίζεται

από τη σχέση
H=U+PV (1)
Για μια χημική αντίδραση ΔΗ=Ηπροϊόντων – Ηαντδρώντων
Επομένως σε σταθερή πίεση από τη σχέση (1) προκύπτει ότι
ΔH=ΔU+PΔV (2)
Εφόσον ΔU= Q + W δηλαδή ΔU= Q - PΔV από την (2) προκύπτει ότι
ΔH= Q
Δηλαδή η μεταβολή της ενθαλπίας ισούται αριθμητικά με το ποσό
θερμότητας που απορροφάται ή εκλύεται, όταν η πίεση παραμένει
σταθερή.
11
ΠΡΟΤΥΠΕΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΕΙΣ
Η μεταβολή της ενθαλπίας εξαρτάται από τη φάση των ουσιών που

μετέχουν σε μια χημική αντίδραση αλλά και από τις συνθήκες πίεσης και
θερμοκρασίας.
Για να μπορούν να γίνουν συγκρίσεις καθιερώθηκε η πρότυπη κατάσταση.
Πρότυπη θεωρείται η κατάσταση κατά την οποία η πίεση είναι 1atm και η
θερμοκρασία 25 0C (298 Κ).
Τόσο τα αντιδρώντα όσο και τα προϊόντα πρέπει να βρίσκονται στη
σταθερότερή τους κατάσταση, η οποία πρέπει να αναγράφεται, στην
πρότυπη κατάσταση.
Η μεταβολή της ενθαλπίας σε πρότυπη κατάσταση λέγεται πρότυπη
ενθαλπία (ΔΗ0).
12
ΘΕΡΜΟΧΗΜΕΙΑ
Θερμοχημική εξίσωση είναι η χημική αντίδραση που παριστάνει τη χημική

μεταβολή και επιπλέον το ποσό της θερμότητας που εκλύεται ή
απορροφάται.
Εξώθερμη
Ενδόθερμη
13
ΘΕΡΜΟΧΗΜΕΙΑ
ΔΗ<0 ΔΗ>0
Εξώθερμη Ενδόθερμη
14
ΝΟΜΟΣ HESS
Η μεταβολή της ενθαλπίας μιας χημικής αντίδρασης είναι ίδια,

ανεξάρτητα αν η αντίδραση γίνεται σε ένα ή περισσότερα στάδια.
Ο παραπάνω νόμος είναι αποτέλεσμα του γεγονότος ότι η ενθαλπία είναι
καταστατική συνάρτηση.
15
ΝΟΜΟΣ HESS - ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί η ΔΗ0 για την αντίδραση

Δίνονται:
ΛΥΣΗ
•Αντιγράφω την (1).

•Πολλαπλασιάζω την (2) επί 2.
•Την (3) την αντιστρέφω και την πολλαπλασιάζω επί 2.
•Τις εξισώσεις που προκύπτουν (4,5,6) τις προσθέτω κατά μέλη, οπότε προκύπτει η
εξίσωση της οποίας ζητείται η ΔΗ0. Σύμφωνα με τον νόμο του Hess η ΔΗ0 που
ζητείται, ισούται με το αλγεβρικό άθροισμα των ΔΗ0 των εξισώσεων που προκύπτουν.
16
ΝΟΜΟΣ HESS - ΑΣΚΗΣΗ
17
ΕΝΤΡΟΠΙΑ - ΔΕΥΤΕΡΟΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Εντροπία είναι μια καταστατική συνάρτηση και εκφράζει την αταξία

ενός συστήματος.
Όσο αυξάνει η αταξία ενός συστήματος, αυξάνει και η εντροπία.
Επειδή η εντροπία είναι καταστατική συνάρτηση, η μεταβολή της θα
εξαρτάται μόνον από την αρχική και την τελική κατάσταση του
συστήματος.
ΔS= Sτελικό - Sαρχικό
Η ολική εντροπία ενός συστήματος και του περιβάλλοντός του αυξάνεται

πάντα σε μια αυθόρμητη διεργασία (2ος θερμοδυναμικός νόμος).
Αυθόρμητη διεργασία λέγεται κάθε διεργασία που γίνεται από μόνη της.
18
Όταν η μεταβολή είναι αντιστρεπτή, τότε η εντροπία παραμένει

σταθερή.
Στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν απολύτως αντιστρεπτές μεταβολές
π.χ. λόγω τριβών.
Ένας βασικός παράγοντας αύξησης της εντροπίας ενός συστήματος
είναι η θερμότητα που ανταλλάσσει το σύστημα με το περιβάλλον.
Για μια αντιστρεπτή μεταβολή αν αυτή γίνεται σε μια θερμοκρασία Τ και
η θερμότητα που ανταλλάσσεται είναι Qαντ τότε ισχύει
Q J
S  
K
19
Επομένως για μια μη αυθόρμητη διαδικασία ισχύει
Q
S  
20
Πότε μεταβάλλεται η εντροπία ενός συστήματος;
1. Όταν μεταβάλλεται ο αριθμός των σωματιδίων (μορίων ή

ιόντων) ενός συστήματος.
Η εντροπία αυξάνει όταν αυξάνει ο αριθμός των
σωματιδίων
2. Όταν αλλάζει η φάση ενός τουλάχιστον συστατικού του
S(g) > S(l) > S(s)
3. Όταν αλλάζει η πολυπλοκότητα των ουσιών του
Όσο αυξάνει η πολυπλοκότητα των ουσιών μειώνεται η
εντροπία
21
1.
Όταν τήκεται ο πάγος μεταπίπτει από μια κρυσταλλική μορφή σε μη κρυσταλλική

δηλαδή σε μεγαλύτερη αταξία.
Δηλαδή η αταξία αυξάνει και άρα αυξάνει η εντροπία.
Κατά την εξαέρωση του υγρού νερού τα μόρια κινούνται ανεξάρτητα μεταξύ τους
και επομένως πάλι αυξάνει η αταξία, άρα και η εντροπία.
22
2.
Αυξάνει η εντροπία διότι:

1. Αυξάνει ο αριθμός των σωματιδίων
2. Μειώνεται η πολυπλοκότητα
3. Στα αντιδρώντα υπάρχουν μόνον στερεά ενώ στα
προϊόντα υπάρχουν και αέρια.
23
3. Διάλυση ζάχαρης σε νερό.
Αυξάνει η εντροπία διότι το διάλυμα που προκύπτει είναι

μοριακό και καταστρέφεται τόσο η κρυσταλλική δομή της
ζάχαρης όσο και η διάταξη των μορίων του νερού λόγω
παρεμβολής των μορίων της ζάχαρης.
24
3. Διάλυση NaCl σε νερό.
Το διάλυμα που προκύπτει είναι

ιοντικό.
Καταστρέφεται η κρυσταλλική δομή του

NaCl και αυξάνεται ο αριθμός των
σωματιδίων. Άρα αυξάνεται η εντροπία.
Τα προκύπτοντα ιόντα έλκουν τα πολικά μόρια του νερού (ενυδατώνονται) και

άρα αυξάνει η τάξη των μορίων του νερού και επομένως η εντροπία μειώνεται.
Τελικά υπάρχει συνολική αύξηση της εντροπίας.
Όταν όμως τα ιόντα είναι μικρά και με μεγάλο φορτίο (π.χ. Al3+, Fe3+), η 25
εντροπία συνολικά μειώνεται.
ΤΡΙΤΟΣ ΘΕΡΜΟΔΥΝΑΜΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Η εντροπία ενός τέλειου κρυστάλλου, μιας απόλυτα καθαρής ουσίας,
στο απόλυτο μηδέν είναι μηδέν.
Πρώτο αποτέλεσμα του 3ου θερμοδυναμικού

νόμου ήταν η μέτρηση της εντροπίας
διαφόρων μορίων.
Δεύτερο αποτέλεσμα του 3ου

θερμοδυναμικού νόμου είναι ότι
αυξανομένης της θερμοκρασίας ενός
σώματος αυξάνεται η εντροπία του.
26
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ή ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ GIBBS
Πότε μια αντίδραση πραγματοποιείται αυθόρμητα;
Το παραπάνω ερώτημα δεν μπορεί να απαντηθεί από τους δύο πρώτους

θερμοδυναμικούς νόμους.
Έτσι ο Gibbs καθιέρωσε την έννοια της ελεύθερης ενέργειας.
Ελεύθερη ενέργεια είναι μια καταστατική συνάρτηση που

ορίζεται από τη σχέση:
G=H-TS
Για μια χημική αντίδραση που γίνεται σε σταθερή πίεση και θερμοκρασία
ισχύει ότι:
ΔG=ΔΗ-ΤΔS
27
ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ή ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ GIBBS
Ποια η χρησιμότητα της εξίσωσης ΔG=ΔΗ-ΤΔS;
•Αν ΔG<0 η αντίδραση είναι αυθόρμητη.

• Αν ΔG>0 η αντίδραση δεν είναι αυθόρμητη, αλλά για να
πραγματοποιηθεί απαιτείται ενέργεια. Αυθόρμητη είναι η αντίθετη
αντίδραση.
•Αν ΔG=0 το σύστημα βρίσκεται σε ισορροπία.
28
ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ (ΔG0f)
Πρότυπη ενέργεια σχηματισμού (ΔG0f) ονομάζεται η μεταβολή της ελεύθερης

ενέργειας κατά το σχηματισμό 1 mol μιας ένωσης από τα συστατικά της
στοιχεία σε πρότυπες καταστάσεις.
ΔG0f,CO2=-393 KJ.mol-1
Η πρότυπη ενέργεια σχηματισμού ενός χημικού στοιχείου είναι μηδέν,

διότι η αρχική και η τελική κατάσταση είναι ίδια.
29
ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ (ΔG0)
Πρότυπη ενέργεια αντίδρασης (ΔG0) ονομάζεται η μεταβολή της ελεύθερης

ενέργειας όταν τα αντιδρώντα και τα προϊόντα βρίσκονται σε πρότυπες
καταστάσεις.
Δηλαδή έστω η αντίδραση
Η πρότυπη ελεύθερη ενέργεια (ΔG0) της παραπάνω αντίδρασης δίνεται από τον
τύπο:
ΔG0=cΔG0f,C+ dΔG0f,D-aΔG0f,A-bΔG0f,B
30
ΠΡΟΤΥΠΗ ΕΛΕΥΘΕΡΗ ΕΝΕΡΓΕΙΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ (ΔG0)
Να υπολογιστεί η πρότυπη ελεύθερη ενέργεια της τέλειας καύσης της αιθανόλης.
Η αντίδραση είναι αυθόρμητη σε πρότυπες καταστάσεις; Δίνονται: ΔG0f,C2H5OH(l)= -
277,6 KJ.mol-1, ΔG0f,CO2(g) = -393,5 KJ.mol-1, ΔG0f,H2O(l) = -285,8 KJ.mol-1.
ΛΥΣΗ
Η αντίδραση τέλειας καύσης της αιθανόλης είναι
Άρα ΔG0 = (2 mol)(-393,5 KJ.mol-1) + (3 mol)(-285,8 KJ.mol-1) –

(1mol)(-277,6 KJ.mol-1) – (3mol)(0 KJ.mol-1) = -1366,8 KJ.mol-1
Επειδή δε ΔG0 < 0 η αντίδραση είναι αυθόρμητη.
31
1. Να υπολογιστεί η ΔΗ0 της χημικής αντίδρασης

2Η2Ο(l) + 4ΝΟ2(g) + Ο2(g)→ 4HNO3(l)
Δίνονται οι πρότυπες ενθαλπίες σχηματισμού των: Η2O(l), NO2(g) και
HNO3(l) είναι -285,9 , 33,2 και -173,2 KJ.mol-1 αντίστοιχα.
2. Η χημική αντίδραση 2SO3(g) → 2SO2(g) + O2(g) είναι αυθόρμητη; Δίνονται

ότι οι πρότυπες ελεύθερες ενέργειες σχηματισμού του SO3 και SO2
είναι -370 και -300 KJ.mol-1.
32
1. Γ. Πνευματικάκης, Χ. Μητσοπούλου, Κ. Μεθενίτης
Εκδόσεις «Αθ. Σταμούλης», Αθήνα 2006
η
2. Βασική Ανόργανη Χημεία, 6 έκδοση
3. Γενική Χημεία, τόμος Ι
Ν. Κ. Ανδρικόπουλος
Εκδόσεις «Μπιστικέα», Αθήνα 2006
33
ΧΗΜΙΚΗ ΚΙΝΗΤΙΚΗ
ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΤΗΣ ΧΗΜΙΚΗΣ ΚΙΝΗΤΙΚΗΣ
Η χημική κινητική είναι η περιοχή της χημείας που μελετά την ταχύτητα
των χημικών αντιδράσεων καθώς και τη σχέση ταχύτητας – μηχανισμού
αντίδρασης.
Μηχανισμός αντίδρασης λέγεται το σύνολο των ενδιαμέσων σταδίων
(στοιχειώδεις αντιδράσεις) που ακολουθεί μια αντίδραση από τα
αντιδρώντα στα προϊόντα.
ΘΕΩΡΙΑ ΣΥΓΚΡΟΥΣΕΩΝ
Έστω η χημική αντίδραση:
Σύμφωνα με τη θεωρία των συγκρούσεων τα αντιδρώντα συγκρούονται

μεταξύ τους.
Ένα μικρό ποσοστό των συγκρούσεων οδηγεί σε χημική αντίδραση.
σύγκρουση
ΝΟ Ο3
ΝΟ2
Αποτελεσματική
σύγκρουση
Ο2
Ένα μικρό ποσοστό των συγκρούσεων οδηγεί σε χημική αντίδραση.
σύγκρουση
σύγκρουση
ΝΟ Ο3
Μη αποτελεσματικές συγκρούσεις
Για να είναι μια σύγκρουση αποτελεσματική πρέπει τα αντιδρώντα να
έχουν ενέργεια μεγαλύτερη μιας ελάχιστης τιμής (Ενέργεια
ενεργοποίησης – activation energy- Εα ) καθώς και έναν κατάλληλο
προσανατολισμό (στεροχημικός παράγοντας).

Ενέργεια
Εξώθερμη Ενδόθερμη
ΘΕΩΡΙΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ – ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΜΕΝΟ
ΣΥΜΠΛΟΚΟ
Όταν τα μόρια Α και Β συγκρούονται, με τον κατάλληλο προσανατολισμό,
αρχίζει και δημιουργείται δεσμός μεταξύ τους.
Ταυτόχρονα μέρος της κινητικής ενέργειας των μορίων έχει μετατραπεί σε
δονητική (δυναμική) ενέργεια, δηλαδή έχει σχηματιστεί η ένωση [Α---Β]# η οποία
δεν μπορεί να ανιχνευθεί ή να απομονωθεί αλλά δημιουργείται μια χρονική
στιγμή.
Η ένωση [Α---Β]# ονομάζεται ενεργοποιημένο σύμπλοκο – activated complex.
Η διαφορά δυναμικής ενέργειας του ενεργοποιημένου συμπλόκου από τα
αντιδρώντα αντιστοιχεί στην ενέργεια ενεργοποίησης.
Δυναμική ενέργεια
[A—B]#
ΘΕΩΡΙΑ ΜΕΤΑΒΑΤΙΚΗΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ –

ΕΝΕΡΓΟΠΟΙΗΜΕΝΟ ΣΥΜΠΛΟΚΟ
Το ενεργοποιημένο σύμπλοκο μπορεί να διασπαστεί σε Α και Β (αντιδρώντα),

οπότε η δυναμική ενέργειά του μετατρέπεται σε κινητική των Α και Β.
Μπορεί όμως να διασπαστεί σε C και D (προϊόντα) οπότε η δυναμική ενέργειά
του μετατρέπεται σε κινητική ενέργεια των C και D.
Δηλαδή η ενέργεια ενεργοποίησης αποτελεί το ενεργειακό φράγμα μεταξύ
αντιδρώντων και προϊόντων που πρέπει να υπερπηδηθεί για να μετατραπούν
τα αντιδρώντα σε προϊόντα.
ΜΕΣΗ ΤΑΧΥΤΗΤΑ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Έστω η χημική αντίδραση: aA + bB cC + dD
mol
L.s
Το πρόσημο (-) στα αντιδρώντα δείχνει ότι η συγκέντρωση των αντιδρώντων
μειώνεται.
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Br2 (aq) + HCOOH (aq) 2Br- (aq) + 2H+ (aq) + CO2 (g)
Η ταχύτητα της αντίδρασης για πρώτα

100 s (μέση ταχύτητα) είναι:
[ Br2 ] ([ Br2 ]  [ Br2 ] ) (0, 00846  0, 012) M M

    3,54.105
t (t  t APX ) (100  0) s s
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Η ταχύτητα στο 100οs (στιγμιαία ταχύτητα) βρίσκεται

ως ακολούθως:
1. Κάνουμε τη γραφική παράσταση [Br2]=f(t).
2. Φέρνουμε την εφαπτόμενη στην καμπύλη

στο 100στό s.
3. Βρίσκουμε την κλίση της

0,014 εφαπτομένης, δηλαδή την
0,012
εφαπτομένη της γωνίας ω.
0,01
ω
[Br2](M)
0,008
0,006
0,004 υ100= 2,5.10-5 M/s

0,002
0
0 100 200 300 400 500
Χρόνος (s)
ΝΟΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ή ΚΙΝΗΤΙΚΟΣ ΝΟΜΟΣ
Η στιγμιαία ταχύτητα δίνεται από τη σχέση
1 d [ A] 1 d [ B] 1 d [C ] 1 d [ Z ]
       k[ A]m [ B]n
a dt b dt c dt z dt
1. Το k λέγεται σταθερά ταχύτητας και εξαρτάται από τη φύση των αντιδρώντων
και από τη θερμοκρασία.
2. Το άθροισμα m+n λέγεται τάξη της αντίδρασης.
Ο τύπος   k[ A]m [ B ]n αποτελεί τον νόμο της ταχύτητας και

βρίσκεται πειραματικά .
Από τον νόμο της Επομένως οι μονάδες της k

ταχύτητας προκύπτει ότι: k εξαρτώνται από τα m και n
[]m [ B]n
1ης τάξης
Ο νόμος της ταχύτητας

βρέθηκε πειραματικά ότι d [ N 2O5 ]
  k[ N 2O5 ]
είναι: dt
Μονάδες της σταθεράς k
mol
 L.s  s 1
k 
[ N 2O5 ] mol
L
2ης τάξης

βρέθηκε πειραματικά ότι   k[ N O2 ]2
είναι:
mol
 L.s  mol 1 Ls 1
k 2
 2
[ N O2 ] mol 2
L
ΝΟΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ
Μικτή 2ης τάξης

βρέθηκε πειραματικά ότι   k[ F2 ][ClO2 ]
είναι:
mol
 L.s  mol 1 Ls 1
k 
[ F2 ][ClO2 ] mol 2 2
L
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΣ ΝΟΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΠΡΩΤΗΣ
ΤΑΞΗΣ
Έστω η αντίδραση 1ης τάξης
t t
d [ A] d [ A] d [ A]
  k[ A]    kdt      kdt 
dt [ A] 0
[ A] 0
[ At ]
ln   kt  ln[ At ]  kt  ln[ A0 ](1)
[ A0 ]
ΟΛΟΚΛΗΡΩΜΕΝΟΣ ΝΟΜΟΣ ΤΑΧΥΤΗΤΑΣ ΠΡΩΤΗΣ
ΤΑΞΗΣ
Επομένως η γραφική παράσταση της (1), δηλαδή η ln[A]t=f(t) είναι πρώτου
βαθμού και η κλίση της μας δίνει τη σταθερά της ταχύτητας k.
ln[ At   kt  ln[ A0 ](1)
εφφ=k
ΧΡΟΝΟΣ ΥΠΟΔΙΠΛΑΣΙΑΣΜΟΥ Ή ΗΜΙΖΩΗΣ (t1/2)
Χρόνος υποδιπλασιασμού ή ημιζωής λέγεται ο χρόνος που

απαιτείται έτσι η συγκέντρωση του αντιδρώντος να μειωθεί
στη μισή της αρχικής συγκέντρωσης.
Για μια αντίδραση 1ης τάξης από τη σχέση [ A]
ln  kt
[ A0 ]
0,693
θέτοντας [Α]=[Α0]/2 και t=t1/2 προκύπτει ότι t1/ 2 
k
Δηλαδή ο χρόνος ημιζωής είναι ανεξάρτητος της αρχικής

συγκέντρωσης του αντιδρώντος.
ΑΣΚΗΣΗ
Η αντίδραση περοξοδιθειονικού ιόντος (S2O82-) με ιωδιούχα (Ι-) είναι
Από τα δεδομένα του παρακάτω πίνακα, σε συγκεκριμένη θερμοκρασία,

προσδιορίστε την τάξη και την σταθερά της αντίδρασης.
Πείραμα [S2O82-] (M) [I-] (M) υΑΡΧΙΚΗ (Μ/s)
1 0,080 0,034 2,2.10-4
2 0,080 0,017 1,1.10-4
3 0,160 0,017 2,2.10-4

ΛΥΣΗ
Ο νόμος της ταχύτητας θα είναι της μορφής υ=k[S2O82-]x[I-]ψ

Η μορφή αυτή του νόμου πρέπει να επαληθεύει τα πειραματικά δεδομένα.
Άρα, από τα δεδομένα, θα έχουμε ότι
2,2.10-4=k[0,080]x[0,034]ψ (1)
1,1.10-4=k[0,080]x[0,017]ψ (2)
2,2.10-4=k[0,160]x[0,017]ψ (3)
Λύνοντας το σύστημα των εξισώσεων (1), (2), (3) προκύπτει ότι χ=1 και ψ=1.
Επομένως ο νόμος της ταχύτητας θα είναι υ=k[S2O82-][I-]
Δηλαδή η αντίδραση είναι μικτή 2ας τάξης.
ΛΥΣΗ
Για να υπολογίσουμε τη σταθερά k, λύνουμε την εξίσωση του νόμου της
ταχύτητας ως προς k.
2 
  k[ S 2O8 ][ I  ]  k  2
[ S 2O8 ][ I  ]
Αντικαθιστώντας τα δεδομένα οποιουδήποτε πειράματος, έστω του 1ου,

έχουμε.
2,2.10 4 M
k s  8,1.10  2 M 1.s 1
0,080 M .0,034 M
ή
8,1.10  2 mol 1.L.s 1
ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗΝ ΤΑΧΥΤΗΤΑ

ΜΙΑΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Οι παράγοντες που επηρεάζουν την ταχύτητα μιας χημικής

αντίδρασης είναι:
1. Η συγκέντρωση των αντιδρώντων
2. Η θερμοκρασία στην οποία λαμβάνει χώρα η αντίδραση
3. Εμβαδόν της επιφάνειας στερεού αντιδρώντος
4. Καταλύτες
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ ΤΩΝ ΑΝΤΙΔΡΩΝΤΩΝ
Όταν αυξάνει η συγκέντρωση των αντιδρώντων, αυξάνει ο αριθμός

των συγκρούσεων στη μονάδα του χρόνου.
Επομένως αυξάνει και ο αριθμός των αποτελεσματικών συγκρούσεων
στη μονάδα του χρόνου και άρα η ταχύτητα της αντίδρασης.
Όταν μεταξύ των αντιδρώντων υπάρχουν αέρια, τότε αυξανομένης της
πίεσης, αυξάνει η συγκέντρωσή τους και επομένως και η ταχύτητα της
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ
T2 > T1
Ποσοστό μορίων
T1 Εα Αυξανομένης της θερμοκρασίας,

μεγαλύτερο ποσοστό μορίων έχει
κινητική ενέργεια μεγαλύτερη από
T2 την ενέργεια ενεργοποίησης (Εα).
Επομένως αυξάνει η ταχύτητα της
Κινητική ενέργεια
Γενικά αύξηση της θερμοκρασίας κατά 10 0C διπλασιάζει την ταχύτητα της

ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ – ΕΞΙΣΩΣΗ Arrhenius
Εμπειρική εξίσωση Arrhenius

E
 a
k  A.e RT
K= Σταθερά της ταχύτητας

A= Παράγοντας συχνότητας = Σταθερά σχετιζόμενη με τον
στερεοχημικό παράγοντα.
Εα= Ενέργεια ενεργοποίησης
R = παγκόσμια σταθερά των αερίων = 8,31 J.K-1.mol-1
T= Απόλυτη θερμοκρασία
ΘΕΡΜΟΚΡΑΣΙΑ – ΕΞΙΣΩΣΗ Arrhenius
Ea
 Ea E 1
k  A.e RT
 ln k  ln A   ln k  ln A  a   (1)
RT R T 
Από την εξίσωση (1) προκύπτει ότι η γραφική παράσταση lnk=f(1/T)

είναι ευθεία.
Επομένως από τη γραφική αυτή παράσταση μπορούν να
προσδιοριστούν τα Α και Εα.
ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί η σταθερά ταχύτητας στους 40 oC για την αντίδραση του

μεθυλοχλωριδίου (CH3Cl) με το νερό προς σχηματισμό μεθανόλης (CH3OH) και
υδροχλωρικού οξέος. Δίνεται ότι στους 25 oC η σταθερά της ταχύτητας είναι
3,32.10-10 s-1 , η ενέργεια ενεργοποίησης 116 KJ/mol και R= 8,31 J.K-1.mol-1.
ΛΥΣΗ
Ea Ea

k  A.e

RT
 k1  A.e RT1
(1) Διαιρώντας κατά μέλη τις (1) και δύο προκύπτει:
Ea Ea
 k1 
Ea
 e RT2 RT1

RT2 k2
k2  A.e ( 2)
Αντικαθιστώντας k1= 3,32.10-10 s-1 ,
T1=298 K, T2=313 K καθώς και τα Εα και R,
βρίσκουμε k2=3.10-9 s-1.
ΕΜΒΑΔΟΝ ΤΗΣ ΕΠΙΦΑΝΕΙΑΣ ΣΤΕΡΕΟΥ ΑΝΤΙΔΡΩΝΤΟΣ
Αν μια αντίδραση λαμβάνει χώρα μεταξύ στερεού

και υγρού ή στερεού και αερίου τότε το εμβαδόν
του στερεού επηρεάζει την ταχύτητα της
Αντιδρούν μόνο τα επιφανειακά

σωματίδια
Όταν το στερεό τεμαχιστεί, αναδύονται στην

επιφάνεια και εσωτερικά σωματίδια.
Όταν αυξάνει το εμβαδόν της επιφάνειας του στερεού

αντιδρώντος, αυξάνει η ταχύτητα της αντίδρασης
ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
Καταλύτης είναι μια ουσία η οποία αυξάνει την ταχύτητα μιας αντίδρασης,
χωρίς να καταναλώνεται (θεωρητικά).
[ΑΒ]# [ΑΒΚ]# Ο καταλύτης σχηματίζει

με τα αντιδρώντα ένα
άλλο ενεργοποιημένο
σύμπλοκο [ΑΒΚ]# το
Δυναμική ενέργεια
οποίο έχει μικρότερη

ενέργεια
ενεργοποίησης.
ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
Ομογενής κατάλυση:Ο καταλύτης (Ι-) και τα αντιδρώντα (Η2Ο2) βρίσκονται

στην ίδια φάση.
Τα Mn2+ είναι καταλύτης της αντίδρασης (αυτοκατάλυση).
ΚΑΤΑΛΥΤΕΣ
Fe/Al2O3/K2O
N2 (g) + 3H2 (g) 2NH3 (g)
Ο καταλύτης και τα αντιδρώντα βρίσκονται σε διαφορετική φάση

(ετερογενής κατάλυση).
Η2 Η πρόσδεση εξασθενεί τους
ενδομοριακούς
Ν2 ομοιοπολικούς δεσμούς και
προκαλεί διάσπαση. Τα
πολύ ενεργά άτομα Ν και Η
αντιδρούν και σχηματίζουν
ΝΗ3
Αρχικά τα μόρια Ν2 και Η2
Επιφάνεια προσδένονται στην
καταλύτη επιφάνεια του καταλύτη
ΕΝΖΥΜΑ
Ένζυμα είναι πρωτεϊνικής φύσης οργανικές ενώσεις που δρουν ως
καταλύτες και παρουσιάζουν εξειδίκευση.
Δηλαδή ορισμένο ένζυμο καταλύει μόνο ορισμένη κατηγορία
αντιδράσεων.
Τα περισσότερα ένζυμα δεν δρουν σε θερμοκρασία μεγαλύτερη των 45 0C
διότι ως πρωτεΐνες μετουσιώνονται (αλλάζουν στερεοδομή).
υπόστρωμα
προϊόντα
σύμπλοκο ενζύμου –
ένζυμο υποστρώματος
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Ο νόμος της ταχύτητας προσδιορίζεται πειραματικά και όχι από η

στοιχειομετρία της αντίδρασης.
Ο λόγος είναι ότι τις περισσότερες φορές μια χημική αντίδραση
πραγματοποιείται κατά στάδια.
Τότε η ταχύτητα προσδιορίζεται από το αργό στάδιο.
ΜΗΧΑΝΙΣΜΟΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗΣ
Η αντίδραση σύνθεσης του νιτροσυλοφθοριδίου είναι η
Ο νόμος της ταχύτητας βρέθηκε πειραματικά ότι είναι υ=k[NO][F2]
Ο προτεινόμενος μηχανισμός της αντίδρασης περιλαμβάνει τις παρακάτω

στοιχειώδεις αντιδράσεις .
•Ο νόμος της ταχύτητας της συνολικής αντίδρασης συμπίπτει με αυτόν του

αργού σταδίου.
•Ο νόμος της ταχύτητας κάθε στοιχειώδους αντίδρασης προκύπτει από τη
στοιχειομετρία της.
1. Κατά την αντίδραση μεταξύ των Α και Β ελήφθησαν τα παρακάτω

αποτελέσματα.
[A] [B] υ
(mol.L-1) (mol.L-1) (mol.L-1.s-1)
0,2 0,1 0,3
0,4 0,1 0,6
0,4 0,2 2,4
Ποιος ο νόμος της ταχύτητας, η τάξη της αντίδρασης και η τιμή της
σταθεράς της ταχύτητας;
2. Η σταθερά της ταχύτητας για την αντίδραση
Είναι 3,50. 10-2 s-1 στους 300 Κ.

α) Ποια η τάξη της αντίδρασης;
β) Ποιός ο χρόνος υποδιπλασιασμού στους 300 Κ;
3. Η αντίδραση
Πραγματοποιείται σε ένα μόνο στάδιο.
Κατά πόσο θα μεταβληθεί η ταχύτητα της αντίδρασης όταν συμβούν οι
παρακάτω μεταβολές:
α) Η συγκέντρωση του Ο2 διπλασιαστεί
β) Ο όγκος του δοχείου, στο οποίο πραγματοποιείται η αντίδραση,
διπλασιαστεί.
γ) Η ασκούμενη πίεση υποδιπλασιαστεί σε σταθερή θερμοκρασία. (Τα μετέχοντα
αέρια θεωρούνται ιδανικά).
ΧΗΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
ΣΤΑΤΙΚΗ – ΔΥΝΑΜΙΚΗ ΙΣΟΡΡΟΠΙΑ
1. Μια ισορροπία λέγεται στατική όταν παραμένει ποιοτικά

και ποσοτικά αμετάβλητη.
2. Η ισορροπία λέγεται δυναμική όταν μεταβάλλεται

ποιοτικά αλλά όχι ποσοτικά.
Έστω η χημική αντίδραση
•Η αντίδραση επειδή έχει ΔG0298 < 0 φαίνεται ότι οδεύει ποσοτικά προς τα δεξιά.
• Χρησιμοποιώντας 2 mol Ν2 και 6 mol Η2 θα έπρεπε τελικά να προκύψουν 4 mol

ΝΗ3.
• Πειραματικά βρέθηκαν τελικά 0,5 mol Ν2 , 1,5 mol Η2 και 3 mol ΝΗ3.
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΩΝ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ
Στην ίδια θερμοκρασία λαμβάνει χώρα και η αντίδραση

•Αρχικά η αντίδραση σύνθεσης της ΝΗ3 βαίνει με μια ταχύτητα υ1.
•Όταν σχηματίζεται μια ποσότητα ΝΗ3, μέρος της ποσότητας αυτής

διασπάται σύμφωνα με την αντίθετη αντίδραση με μια ταχύτητα υ2.
•Η παραπάνω διαδικασία έχει ως αποτέλεσμα , με την πάροδο του

χρόνου, οι συγκεντρώσεις των Ν2 και Η2 να μειώνονται ενώ η
συγκέντρωση της ΝΗ3 να αυξάνει.
•Επομένως η ταχύτητα υ1 μειώνεται ενώ η υ2 αυξάνει.
•Άρα κάποια στιγμή οι ταχύτητες θα εξισωθούν .
•Η κατάσταση που περιέρχεται το σύστημα όταν οι ταχύτητες είναι

ίσες είναι κατάσταση δυναμικής ισορροπίας (χημική ισορροπία).
υ1
υ2
Οι αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα και κατά τις δύο κατευθύνσεις

λέγονται αμφίδρομες και καταλήγουν σε κατάσταση χημικής ισορροπίας.
Αρχή Le Chatelier
Όταν μεταβληθεί ένας από τους παράγοντες ισορροπίας

(συγκέντρωση, θερμοκρασία, πίεση), η θέση της
ισορροπίας μετατοπίζεται προς εκείνη την κατεύθυνση
στην οποία εξουδετερώνεται η επιφερόμενη μεταβολή.
1. Δίνεται η ισορροπία
Ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει η ισορροπία αν: α) αυξήσουμε τη
συγκέντρωση του Br2, β) μειώσουμε τη συγκέντρωση του Cl2, γ) αυξήσουμε
τη συγκέντρωση του BrCl.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
α) Όταν αυξηθεί η συγκέντρωση του Br2 για να εξουδετερωθεί η μεταβολή
πρέπει η ισορροπία να μετατοπιστεί δεξιά.
β) Όταν μειωθεί η συγκέντρωση του Cl2 για να εξουδετερωθεί η μεταβολή

πρέπει η ισορροπία να μετατοπιστεί αριστερά.
γ) Όταν αυξηθεί η συγκέντρωση του BrCl για να εξουδετερωθεί η μεταβολή

πρέπει η ισορροπία να μετατοπιστεί αριστερά.
2. Δίνονται οι ισορροπίες
Ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει κάθε ισορροπία αν αυξήσουμε τη

θερμοκρασία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Όταν αυξηθεί η θερμοκρασία για να εξουδετερωθεί η μεταβολή πρέπει η

ισορροπία να μετατοπιστεί προς εκείνη την κατεύθυνση προς την οποία
απορροφάται θερμότητα.
Επομένως η 1 θα μετατοπιστεί αριστερά ενώ η 2 προς τα δεξιά.
3. Δίνονται οι ισορροπίες
Ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει κάθε ισορροπία αν αυξήσουμε την πίεση;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Η πίεση επηρεάζει τη θέση μιας ισορροπίας εφόσον στην ισορροπία
συμμετέχουν αέρια.
Όταν αυξηθεί η πίεση για να εξουδετερωθεί η μεταβολή πρέπει η ισορροπία
να μετατοπιστεί προς εκείνη την κατεύθυνση προς την οποία μειώνεται ο
αριθμός των mol των αερίων, ώστε να μειωθεί η πίεση.
Επομένως η 1 θα μετατοπιστεί δεξιά ενώ η 2 δεν επηρεάζεται από τη
μεταβολή της πίεσης γιατί δεν έχουμε μεταβολή των mol των αερίων.
Ποια κατεύθυνση θα ακολουθήσει η ισορροπία αν αυξήσουμε τον όγκο του

δοχείου στο οποίο λαμβάνει χώρα η ισορροπία;
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Όταν αυξηθεί ο όγκος μειώνεται η πίεση.
Για να εξουδετερωθεί η μεταβολή πρέπει η ισορροπία να μετατοπιστεί προς
εκείνη την κατεύθυνση προς την οποία αυξάνεται ο αριθμός των mol των
αερίων, ώστε να αυξηθεί η πίεση.
Επομένως η ισορροπία θα μετατοπιστεί δεξιά.
Σταθερές ισορροπίας
Σταθερά ισορροπίας ΚC
Έστω η ισορροπία
Όταν δεν έχει αποκατασταθεί ακόμη η ισορροπία ισχύει η σχέση:
ΔG=ΔG0 + RTlnQ
ΔG= η ελεύθερη ενέργεια στη
θερμοκρασία της ισορροπίας Q= πηλίκο της αντίδρασης
ΔG0 = η ελεύθερη ενέργεια σε [] []

πρότυπες συνθήκες Q
R= η παγκόσμια σταθερά των αερίων
[ ] []
Τ= η απόλυτη θερμοκρασία της [Α], [Β], [Γ], [Δ] = οι συγκεντρώσεις
ισορροπίας
Στην ισορροπία θα ισχύει ότι ΔG=0.

Επομένως η σχέση ΔG=ΔG0 + RTlnQ γίνεται ΔG0 = - RTlnΚC (1),
Το Q αντικαταστάθηκε από το KC (σταθερά ισορροπίας) διότι τώρα
χρησιμοποιούνται οι συγκεντρώσεις των Α, Β, Γ και Δ στην ισορροπία.
Από τη σχέση (1) προκύπτει ότι
G 0

C  e RT
Επομένως η KC εξαρτάται μόνον από τη θερμοκρασία επειδή όλα τα

υπόλοιπα μεγέθη είναι σταθερά.
ΔΗ>0
Αν μια ισορροπία είναι ενδόθερμη η ισορροπία, σύμφωνα με την

αρχή Le Chatelier , μετατοπίζεται δεξιά και επομένως η KC
αυξάνει.
ΔΗ<0
Αν μια ισορροπία είναι εξώθερμη η ισορροπία, σύμφωνα με την

αρχή Le Chatelier , μετατοπίζεται αριστερά και επομένως η KC
μειώνεται.
[] []
KC 
[ ] []
1. Αν KC>1 η ισορροπία είναι μετατοπισμένη δεξιά
2. Αν KC<1 η ισορροπία είναι μετατοπισμένη αριστερά
Από τη σχέση ΔG0 = - RTlnΚC προκύπτει ότι:
1. Αν η ισορροπία είναι μετατοπισμένη προς τα δεξιά ισχύει ότι

ΚC>1 και επομένως ΔG0<0 (αυθόρμητη διαδικασία).
2. Αν η ισορροπία είναι μετατοπισμένη προς τα αριστερά ισχύει

ότι ΚC<1 και επομένως ΔG0>0 (μη αυθόρμητη διαδικασία).
[ NH 3 ]2
KC 
[ N 2 ][ H 2 ]3
1
KC 
[CO2 ]
Τα στερεά δρουν περισσότερο με την επιφάνειά τους και όχι με

τη συγκέντρωσή τους , δηλαδή η συγκέντρωσή τους παραμένει
σταθερή και επομένως ενσωματώνεται στη KC.
Σταθερά ισορροπίας ΚP
Όταν σε μια ισορροπία συμμετέχουν αέρια είναι δυνατόν αντί της σταθεράς
KC να χρησιμοποιηθεί η σταθερά KP.
Η διαφορά μεταξύ των δύο σταθερών είναι ότι αντί των συγκεντρώσεων
γίνεται χρήση των μερικών πιέσεων.
Έστω η ισορροπία
Από την καταστατική εξίσωση των αερίων για τη μερική πίεση

κάθε αερίου έχουμε:
c= η συγκέντρωση του αερίου
n P P= η μερική πίεση του αερίου
PV  nRT  P  RT  P  cRT  c  (1)
V RT R=η παγκόσμια σταθερά των
αερίων
T= η απόλυτη θερμοκρασία
Σταθερά ισορροπίας ΚP
[] []
Η σταθερά KC για την ισορροπία είναι η: K C  (2)
[] []
Η σχέση (2) με χρήση της (1) γίνεται
P  P
.
[] [] ( RT ) ( RT )

KC  KC 
[ ] [] P P 
( RT ) ( RT ) 
P P
K C    .( RT )( a   ) (  )
P P
K C  K P ( RT ) n
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
1. Η KC της ισορροπίας
είναι 4 στους 25 0C. Σε δοχείο σταθερού όγκου εισάγονται 0,4 mol CO και
0,6 mol Η2Ο στην παραπάνω θερμοκρασία. Ζητούνται: α) Η σταθερά KP
της ισορροπίας στη παραπάνω θερμοκρασία, β) Tα g του CO2 στην
ισορροπία. (ArC=12, ArO=16)
ΛΥΣΗ
α) ΚC=KP(RT)1-(1+1) KP=KCRT = 4.0.082.298 = 97,744

ΑΣΚΗΣΕΙΣ
β)
(mol)
Αρχικά 0,4 0,6 0 0
Αντιδ.-Παρ. Χ Χ Χ Χ
Ισορροπία 0,4-Χ 0,6-Χ χ Χ
X X
[CO2 ][ H 2 ] . X 2
KC  KC  V V 4
[CO][ H 2O] 0, 4  X 0,6  X
.
(0, 4  X ).(0, 6  X )
V V
Λύνοντας τη δευτεροβάθμια εξίσωση βρίσκουμε Χ1=1,02 και Χ2=0,31.
Η Χ1 απορρίπτεται διότι τότε οι ποσότητες των CO και Η2Ο.
Η Χ2 είναι δεκτή. Επομένως nCO2=X=0,31 mol.
m g
n  m  n.Mr  m  0,31mol.44  13, 64 gCO2
Mr mol
ΑΣΚΗΣΕΙΣ
2. Να βρεθεί η ΚC της ισορροπίας σε πρότυπες συνθήκες.
Δίνονται: ΔG0f, N2O4(g)=97,8 KJ.mol-1, ΔG0f, NO2(g)=51,3 KJ.mol-1
R=0,082 atm.L.mol-1 .K-1
ΛΥΣΗ
Η πρότυπη ελεύθερη ενέργεια της αντίδρασης είναι:
ΔG0=2 ΔG0f, NO2(g)- ΔG0f, N2O4(g)= 2mol.51,3KJ.mol-1 – 1mol.97,8KJ.mol-1= 4,8 KJ

G 0

Αντικαθιστώντας στον τύπο
C  e RT
4,8

έχουμε: K C  2, 718 0,082.298
 0,822
Πως θα επηρεασθεί η θέση της ισορροπίας αν: α) αυξηθεί η θερμοκρασία,
β) μειωθεί η πίεση, γ) μειωθεί ο όγκος, δ) προστεθεί Ο2, ε) προστεθούν
υδρατμοί.
2. Στους 27 oC εισάγονται σε δοχείο όγκου 3L 1 mol PCl3 και 2 mol

Cl2. Μετά την αποκατάσταση της ισορροπίας βρέθηκαν 0,7 mol PCl3.
Να υπολογιστούν οι KC και KP της ισορροπίας . R=0,082 atm.L.mol-1.K1
3. Να βρεθεί η ΚC της ισορροπίας σε πρότυπες συνθήκες.
Δίνονται: ΔG0f, HCl(g)=-95,3 KJ.mol-1, R=0,082 atm.L.mol-1 .K-1

22
1. Γ. Πνευματικάκης, Χ. Μητσοπούλου, Κ. Μεθενίτης
Εκδόσεις «Αθ. Σταμούλης», Αθήνα 2006
2. Βασική Ανόργανη Χημεία, 6η έκδοση
3. Γενική Χημεία, τόμος Ι
Ν. Κ. Ανδρικόπουλος
Εκδόσεις «Μπιστικέα», Αθήνα 2006
23
ΟΞΕΑ -ΒΑΣΕΙΣ
ΟΞΕΑ - ΒΑΣΕΙΣ
ΘΕΩΡΙΑ ARRHENIUS
ΟΞΕΑ
Οξύ είναι η ένωση η οποία σε υδατικό διάλυμα παρέχει Η+.

HCl H+(aq) + Cl-(aq)
Στη πραγματικότητα, επειδή τα Η+ είναι πάρα πολύ δραστικά βρίσκονται με

τη μορφή Η3Ο+ (οξώνια ή υδρόνια).
Δηλαδή η πραγματική χημική εξίσωση είναι η:
HCl + Η2Ο H3Ο+(aq) + Cl-(aq)
Για λόγους όμως απλούστευσης χρησιμοποιούμε την πρώτη χημική εξίσωση.
Το φαινόμενο λέγεται ιοντισμός ή διάσταση.

2
ΟΞΕΑ
Υπάρχουν οξέα τα οποία ιοντίζονται πλήρως και λέγονται ισχυρά οξέα.
HCl H+(aq) + Cl-(aq)
Άλλα ισχυρά οξέα είναι τα: HBr, HI, HNO3, HClO4 κ.α.
Υπάρχουν όμως και οξέα τα οποία δεν ιοντίζονται πλήρως αλλά μερικώς και ο
ιοντισμός καταλήγει σε ισορροπία.
Τα οξέα αυτά λέγονται ασθενή οξέα.
ΒΑΣΕΙΣ
Βάση είναι η ένωση η οποία σε υδατικό διάλυμα παρέχει ΟΗ-.
ΝαΟΗ Να+(aq) + ΟΗ-(aq)
Αντίστοιχα με τα οξέα υπάρχουν ισχυρές και ασθενείς βάσεις.
4
ΜΟΝΟΠΡΩΤΙΚΑ (ΜΟΝΟΒΑΣΙΚΑ) –ΠΟΛΥΠΡΩΤΙΚΑ (ΠΟΛΥΒΑΣΙΚΑ) ΟΞΕΑ
Μονοπρωτικό ή μονοβασικό οξύ λέγεται το οξύ που μπορεί να

παρέχει ένα Η+.
Πολυπρωτικό ή πολυβασικό οξύ λέγεται το οξύ που μπορεί να

παρέχει παραπάνω από ένα Η+.
Αντίστοιχα οι βάσεις λέγονται μονόξινες ή μονοϋδροξυλικές ( παρέχουν ένα

ΟΗ-) και πολυόξινες ή πολυυδροξυλικές ( παρέχουν πάνω από ένα ΟΗ-).
5
ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ
1. Περιορίζει την έννοια των οξέων και βάσεων στα υδατικά

διαλύματα .
2. Περιορίζει την έννοια των οξέων και βάσεων μόνον σε μόρια.

Δεν αναφέρεται καθόλου σε ιόντα.
6
ΘΕΩΡΙΑ BRONSTED - LOWRY
ΟΞΥ: Δότης Η+ ΒΑΣΗ: Δέκτης Η+
Οξώνιο ή υδρόνιο
Οξύ,1 Βάση,2 Βάση,1 Οξύ,2
Συζυγές ζεύγος Συζυγές ζεύγος
Βάση,1 Οξύ,2 Οξύ,1 Βάση,2
Το Η2Ο στην πρώτη αντίδραση ενεργεί ως βάση και στη δεύτερη ως

οξύ.
Μόρια που δρουν και ως οξέα και ως βάσεις λέγονται αμφιπρωτικά ή 7
αμφολυτικά.
1. Για να εμφανιστεί ο όξινος ή ο βασικός χαρακτήρας ενός μορίου

ή ιόντος απαιτείται η παρουσία βάσης ή οξέος.
2. Όλες οι χημικές ενώσεις ή ιόντα είναι ή οξέα ή βάσεις.
3. Όσο ισχυρότερο είναι ένα οξύ τόσο ασθενέστερη είναι η

συζυγής βάση του.
ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑ
Μια χημική ένωση ή μόριο για να είναι οξύ πρέπει να διαθέτει υδρογόνα.
8
ΙΣΧΥΣ ΟΞΕΩΝ – ΒΑΣΕΩΝ ΚΑΙ ΜΟΡΙΑΚΗ ΔΟΜΗ
1.ΥΔΡΙΔΙΑ: Ενώσεις ενός στοιχείου με υδρογόνο (ΗΕ)
Για να είναι ισχυρό ένα οξύ πρέπει να παρέχει εύκολα Η+.
Στο οξύ Η-Ε όσο μεγαλύτερη είναι η ηλεκτραρνητικότητα του Ε και όσο
μεγαλύτερο το μέγεθός του τόσο ευκολότερα αποσπάται το Η+.
Σε μια περίοδο από τα αριστερά προς τα δεξιά αυξάνεται η

ηλεκτραρνητικότητα και μειώνεται το μέγεθος.
Όμως ο ρυθμός αύξησης της ηλεκτραρνητικότητας είναι μεγαλύτερος από το
ρυθμό μείωσης του μεγέθους.
Επομένως κυρίαρχο ρόλο διαδραματίζει η ηλεκτραρνητικότητα.
Σε μια ομάδα η οξύτητα των υδριδίων αυξάνει αυξανομένου του μεγέθους ,

διότι ο ρυθμός αύξησής του είναι μεγαλύτερος από το ρυθμό μείωσης της
ηλεκτραρνητικότητας.
9
ΑΣΚΗΣΗ
Να καταταχθούν οι ενώσεις HF, NH3, CH4 και H2O κατά αύξουσα σειρά
ισχύος ως οξέων και ως βάσεων.
Δίνονται οι ατομικοί αριθμοί των F=9, N=7, C=6, O=8
ΛΥΣΗ
F: 1s22s22p5 (2η περίοδος, 17η ομάδα) Ανήκουν στην ίδια περίοδο.
N: 1s22s22p3 (2η περίοδος, 15η ομάδα) Επομένως κυρίαρχο ρόλο έχει η
C: 1s22s22p2 (2η περίοδος, 14η ομάδα) ηλεκτραρνητικότητα.
O: 1s22s22p4 (2η περίοδος, 16η ομάδα)
C, N, O, F
CH4, NH3, H2O, HF HF, H2O, NH3, CH4
Ηλεκτραρνητικότητα Ισχύς ως οξέα Ισχύς ως βάσεις

10
ΑΣΚΗΣΗ
Να καταταχθούν οι ενώσεις H2S, H2Te, H2Se και H2O κατά αύξουσα
σειρά ισχύος ως οξέων και ως βάσεων.
Δίνονται οι ατομικοί αριθμοί των S=16, Te=52, Se=34, O=8
ΛΥΣΗ Ανήκουν στην ίδια

S: [Ne]3s23p4 (3η
περίοδος, 16ηομάδα) ομάδα.
Te: [Kr]4d 5s 5p (5 περίοδος, 16η ομάδα)
10 2 4 η Επομένως κυρίαρχο
Se: [Ar]3d104s24p4 (4η περίοδος, 16η ομάδα) ρόλο έχει το μέγεθος.
O: [He]2s22p4 (2η περίοδος, 16η ομάδα)
O, S, Se, Te
H2O, H2S, H2Se, H2Te H2Te, H2Se, H2S, H2O
Μέγεθος Ισχύς ως οξέα Ισχύς ως βάσεις

11
2.ΟΞΟΟΞΕΑ: Οξέα που περιέχουν οξυγόνο.
Τα υδρογόνα ενώνονται με το κεντρικό άτομο μέσω οξυγόνου.
Α. Στο οξύ Η-Ο-Ε όσο μεγαλύτερη είναι η ηλεκτραρνητικότητα του Ε τόσο το

ηλεκτρονιακό νέφος απομακρύνεται από το υδρογόνο και επομένως τόσο
ευκολότερα αποσπάται το Η+.
ΑΣΚΗΣΗ
Να καταταχθούν τα ιόντα ClO-, BrO- και IΟ- κατά αύξουσα σειρά βασικότητας.
ΛΥΣΗ
Ι, Br, Cl
HOI, HOBr, HOCl ClO-, BrO-, IO-
Ηλεκτραρνητικότητα Ισχύς Ισχύς

12
2.ΟΞΟΟΞΕΑ
Β. Στο οξύ (ΗΟ)mEOn όσο μεγαλύτερo είναι το n, δηλαδή όσο περισσότερα
οξυγόνα έχει που δεν ενώνονται με υδρογόνα, τόσο το ηλεκτρονιακό νέφος
απομακρύνεται ακόμη περισσότερο από το υδρογόνο, λόγω έλξης του από το
ηλεκτραρνητικό οξυγόνο, και επομένως τόσο ευκολότερα αποσπάται το Η+.
ΑΣΚΗΣΗ
Να καταταχθούν τα οξέα HOCl, HOClO και HOClO2 κατά αύξουσα σειρά ισχύος.
ΛΥΣΗ
HOCl, n=0 HOCl, HOClO, HOClO2
HOClO, n=1
HOClO2, n=2 Ισχύς

13
ΘΕΩΡΙΑ LEWIS
ΟΞΥ: Δέκτης ζεύγους ηλεκτρονίων ΒΑΣΗ: Δότης ζεύγους ηλεκτρονίων
ΟΞΥ ΒΑΣΗ
O 2-
S S O
ΟΞΥ ΒΑΣΗ
14
ΘΕΩΡΙΑ LEWIS
ΟΞΥ ΒΑΣΗ
-
O O H
S
ΒΑΣΗ
ΟΞΥ
Όξινο
κέντρο
ΙΟΝΤΙΚΕΣ ΙΣΟΡΡΟΠΙΕΣ
ΑΣΘΕΝΗ ΜΟΝΟΠΡΩΤΙΚΑ ΟΞΕΑ
Αρχικά c 0 0
Ιοντίζονται – Παράγονται x x x
Ισορροπία c-x x x
ΒΑΘΜΟΣ ΙΟΝΤΙΣΜΟΥ ή ΔΙΑΣΤΑΣΗΣ (α)
 ό x
a  ( 0<α≤1)
΄Αν α=1 το οξύ είναι
 ά c ισχυρό ενώ αν α<1 το
οξύ είναι ασθενές.
ή α(%)=α.100 0<α(%) ≤100
ΑΣΘΕΝΗ ΜΟΝΟΠΡΩΤΙΚΑ ΟΞΕΑ
ΔΗ>Ο
ΙΣΧΥΣ
[ H  ].[ A ] ΟΞΥ Κα (25 0C)
Ka  CCl3COOH 1,3.10-1
[ HA]
HCOOH 2,1.10-4
CH3COOH 1,8.10-5
Κα= σταθερά ιοντισμού ή
διάστασης του οξέος HCN 4.10-10
Η σταθερά ιοντισμού είναι
μέτρο της ισχύος του οξέος. Η Κα εξαρτάται μόνον από τη θερμοκρασία.
Όσο μεγαλύτερη είναι η Επειδή ο ιοντισμός είναι ενδόθερμη
σταθερά ιοντισμού τόσο διαδικασία, αυξανομένης της θερμοκρασίας
ισχυρότερο είναι το οξύ. αυξάνει και η Κα.
ΑΣΘΕΝΗ ΜΟΝΟΞΙΝΕΣ ΒΑΣΕΙΣ
Επειδή αντιδρά πολύ μικρή ποσότητα νερού, η

[ HB  ].[OH  ]
K συγκέντρωσή του παραμένει σταθερή και
[ B].[ H 2O ] ενσωματώνεται με τη σταθερά Κ.
Επομένως η σχέση γίνεται:
[ HB  ].[OH  ] [ HB  ].[OH  ]
K .[ H 2O ]  Kb 
[ B] [ B]
Η Kb ονομάζεται σταθερά ιοντισμού ή διάστασης της
βάσης.
Για την Kb ισχύει ότι και για την Κα.
Επίσης και στον ιοντισμό των βάσεων ορίζεται ο βαθμός
ιοντισμού όπως και στα οξέα.
ΑΥΤΟΪΟΝΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Το χημικά καθαρό νερό παρουσιάζει μια μικρή αγωγιμότητα.

Η αγωγιμότητά του ερμηνεύθηκε με τον αυτοϊοντισμό του.
ή απλούστερα
[ H  ].[OH  ] K w  [ H  ].[OH  ]
K K [ H 2O]  [ H ].[OH ]
 
[ H 2 O]
Το ΚW εξαρτάται μόνον από τη θερμοκρασία.
Στους 25 0C Kw=10-14 .
ΑΥΤΟΪΟΝΤΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΝΕΡΟΥ
Ένα υδατικό διάλυμα μπορεί να χαρακτηριστεί ως όξινο, βασικό ή ουδέτερο

ανάλογα με τη σχέση που έχουν οι συγκεντρώσεις των Η+ και ΟΗ-.
1. Αν [Η+] > [ΟΗ-] το διάλυμα είναι όξινο.
2. Αν [Η+] < [ΟΗ-] το διάλυμα είναι βασικό.
3. Αν [Η+] = [ΟΗ-] το διάλυμα είναι ουδέτερο.

pH
pH=-log[H+] pOH=-log[OH-] pK=-logK
K w  [ H  ].[OH  ] log K w  log[ H  ]  log[OH  ]
{ log K w }  { log[ H  ]}  { log[OH  ]} pK w  pH  pOH
Στους 25 0C Kw=10-14 και επομένως pH + pOH=14.
pH
Όξινο διάλυμα
[ H  ]  [OH  ] 1
[ H  ]  KW log[ H  ]  log KW
[ H  ].[OH  ]  K W 2
1 pKW
 log[ H  ]  ( log KW ) pH 
2 2
KW=10-14 pKW=14
Αν η θερμοκρασία είναι 25 0C
pH<7
pH
Όμοια αποδεικνύεται ότι σε βασικό διάλυμα pH>pKW/2 (pH>7 στους 25 0C)
και σε ουδέτερο διάλυμα pH=pKW/2 (pH=7 στους 25 0C).
Α. Το pH ενός διαλύματος εξαρτάται:

1. Από τη θερμοκρασία
2. Από την ισχύ του οξέος ή της βάσης.
Όσο ισχυρότερο είναι ένα οξύ τόσο μικρότερο είναι το pH του ενώ όσο
ισχυρότερη είναι μια βάση τόσο μεγαλύτερο το pH της.
3. Από τη συγκέντρωση του οξέος ή της βάσης.
Όσο μεγαλύτερη είναι η συγκέντρωση ενός οξέος τόσο μικρότερο είναι
το pH του ενώ όσο μεγαλύτερη η συγκέντρωση μιας βάσης τόσο
μεγαλύτερο είναι το pH της.
Η παραπάνω σχέση ισχύει πρακτικά για συγκεντρώσεις μικρότερες ή
ίσες του 1Μ.
Β. Όταν ένα διάλυμα αραιώνεται το διάλυμα τείνει να γίνει ουδέτερο.
pH
ΑΣΚΗΣΗ
Ένα διάλυμα έχει pH=7 στους 50 0C. Το διάλυμα είναι όξινο, βασικό ή
ουδέτερο;
ΛΥΣΗ
Επειδή ο ιοντισμός του νερού είναι ενδόθερμη αντίδραση , σύμφωνα με

την αρχή Le Chatelier, αυξανομένης της θερμοκρασίας η ισορροπία
μετατοπίζεται δεξιά και το Kw αυξάνει.
Στους 25 0C το Kw=10-14 και στους 50 0C Κ’w=10-α με 10-α>10-14.
pH
10 a  1014 α<14 α/2<7 (1)
Στους 50 0C το διάλυμα είναι ουδέτερο όταν pH=α/2, όξινο αν pH<α/2 και

βασικό αν pH>α/2.
Επομένως από τη σχέση (1) προκύπτει ότι το διάλυμα είναι βασικό.
ΑΣΚΗΣΗ
Ένα υδατικό διάλυμα ΝΗ3 συγκέντρωσης 1Μ αραιώνεται μέχρις
δεκαπλασιασμού του όγκου του. Ποιο το pH και ο βαθμός διάστασης τόσο του
αρχικού όσο και του αραιωμένου διαλύματος. Δίνεται Kb= 1,8.10-5 και Kw=10-14.
ΛΥΣΗ
Για το διάλυμα πριν την αραίωση.
Αρχικά 1 - 0 0
Ιοντίζονται – Παράγονται x - x x
Ισορροπία 1-x - x x
[ NH 4 ].[OH  ] x2
Kb    x2 χ=4,24.10-3 pOH=-log(4,24.10-3) =2,37
[ NH 3 ] 1 x
pH=14-2,37=11,63
Βαθμός διάστασης (α)
 ά   4, 24.103

 (%)  .100  .100  .100
 ά 1 1
Άρα α=0,424 %
ΑΣΚΗΣΗ
Για το διάλυμα μετά την αραίωση.
Πρέπει αρχικά να βρούμε τη συγκέντρωση του διαλύματος. Από τον τύπο της
αραίωσης έχουμε:
C1.V1=C2.V2 1.V=C2.10V C2=0,1 mol/L
Αρχικά 0,1 - 0 0
Ιοντίζονται – Παράγονται ψ - ψ ψ
Ισορροπία 0,1-ψ - ψ ψ
[ NH 4 ].[OH  ] 2 2
Kb    ψ=1,34.10-3 pOH=-log(1,34.10-3) =2,87
[ NH 3 ] 0,1  0,1
pH=14-2,87=11,13
Βαθμός διάστασης (α)
 1,34.103
 (%)  .100  .100
0,1 0,1
Άρα α=1,34 %
ΕΠΙΔΡΑΣΗ ΚΟΙΝΟΥ ΙΟΝΤΟΣ
Έστω διάλυμα CH3COOH.

Τότε επικρατεί η ισορροπία.
Αν στο διάλυμα προσθέσουμε στερεό CH3COONa τότε αυτό διίσταται.
Επομένως αυξάνει η συγκέντρωση των CH3COO- (κοινό ιόν) και σύμφωνα

με την αρχή Le Chatelier η ισορροπία μετατοπίζεται αριστερά.
Αυτό έχει ως αποτέλεσμα:
1) τη μείωση του βαθμού ιοντισμού του CH3COOH
2) τη μείωση της συγκέντρωσης των Η+ και επομένως αύξηση του pH καθώς
και τη μείωση της συγκέντρωσης των CH3COO-.
ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
Ρυθμιστικό λέγεται το διάλυμα το οποίο διατηρεί το pH του πρακτικά
σταθερό, αν σε αυτό προστεθεί μικρή ποσότητα οξέος ή βάσης ή αραιωθεί
σε <<λογικά>> πλαίσια .
Τα ρυθμιστικά διαλύματα είναι μίγματα ασθενών οξέων με τα άλατά τους ή

ασθενών βάσεων με τα άλατά τους , δηλαδή μίγματα ασθενών οξέων με τις
συζυγείς βάσεις τους.
2. Διάλυμα NH3 – NH4Cl
1. Διάλυμα CH3COOH – CH3COONa
( CH3COOH – CH3COO- συζυγές ζεύγος) (ΝΗ4+ - ΝΗ3 συζυγές ζεύγος)
3. Διάλυμα Η3ΡΟ4 – ΚΗ2ΡΟ4
(Η3ΡΟ4 – Η2ΡΟ4- συζυγές ζεύγος)
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ pH ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ-
ΕΞΙΣΩΣΗ Henderson - Hasselbach
Έστω το ρυθμιστικό διάλυμα ΗΑ - ΝαΑ με συγκεντρώσεις Cοξ

και Cαλ αντίστοιχα.
Cαλ Cαλ Cαλ
Αρχικά Cοξ 0 0
Ιοντ,-Παρ. χ χ χ
Ισορ. Cοξ – χ χ χ
ΥΠΟΛΟΓΙΣΜΟΣ pH ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ-
ΕΞΙΣΩΣΗ Henderson - Hasselbach
[ΗΑ]=Cοξ-χ≈Cοξ [ΝαΑ]=Cαλ+χ≈Cαλ
[  ].[   ] [] []

  [  ]    . log[  ]  log    log
[] [ ] [ ]
[ A ] [ A ]
{ log[  ]}  { log   }  log pH  p   log
[ H ] [ H ]
c
pH  p   log
c Εξίσωση Henderson - Hasselbach
Η αντίστοιχη εξίσωση για ρυθμιστικό διάλυμα βάσης με το άλας της είναι:

c
pH  p b  log 
c
ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί το pH του διαλύματος που θα προκύψει από την

ανάμιξη 50 mL διαλύματος ΝΗ3 0,2 Μ και 50 mL διαλύματος HCl 0,1 Μ.
Δίνεται Kb1,82.10-5.
ΛΥΣΗ
NH3: C1V1=C1’ .V 0,2M.50 mL=C1’ .100 mL C1’=0,1 M
HCl: C2V2=C2’ .V 0,1M.50 mL=C2’ .100 mL C2’=0,05 M
0,05 0,05 0,05

Μετά την αντίδραση έχουμε: [ΝΗ3]=0,05 Μ και [ΝΗ4Cl]=0,05 M.
To διάλυμα είναι ρυθμιστικό και επομένως θα ισχύει:
[ NH 4Cl ] pOH   log(1,8.105 )  log

[0, 05]
 4, 74
pOH  pK b  log [0, 05]
[ NH 3 ]
pH=14-4,74=9,26
ΤΡΟΠΟΣ ΔΡΑΣΗΣ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΩΝ ΔΙΑΛΥΜΑΤΩΝ
Έστω το ρυθμιστικό διάλυμα CH3COONa - CH3COOH.
Τα συστατικά του διίστανται σύμφωνα με τις χημικές εξισώσεις:
1. Όταν προστεθεί μικρή ποσότητα οξέος, δηλαδή Η+, η ισορροπία θα

μετατοπιστεί αριστερά αλλά όχι σημαντικά και επομένως οι συγκεντρώσεις
των CH3COOH και CH3COO- δεν θα μεταβληθούν σημαντικά και επομένως το
pH του ρυθμιστικού διαλύματος θα παραμείνει πρακτικά σταθερό.
2. Όταν προστεθεί μικρή ποσότητα βάσης, δηλαδή ΟΗ- , μικρό μέρος των Η+ θα
εξουδετερωθεί, η ισορροπία θα μετατοπιστεί δεξιά αλλά όχι σημαντικά και
επομένως οι συγκεντρώσεις των CH3COOH και CH3COO- δεν θα μεταβληθούν
σημαντικά και επομένως το pH του ρυθμιστικού διαλύματος θα παραμείνει
πρακτικά σταθερό.
3. Εάν το ρυθμιστικό διάλυμα αραιωθεί το πηλίκο [CH3COONa]/[CH3COOH] θα
παραμείνει σταθερό και επομένως και το pH του ρυθμιστικού διαλύματος θα
παραμείνει πρακτικά σταθερό. Αν όμως οι συγκεντρώσεις των συστατικών
του ρυθμιστικού διαλύματος γίνουν μικρότερες ή ίσες από 10-3 Μ τότε το
διάλυμα παύει να είναι ρυθμιστικό.
ΡΥΘΜΙΣΤΙΚΗ ΙΚΑΝΟΤΗΤΑ
Η ρυθμιστική ικανότητα ενός ρυθμιστικού διαλύματος ισούται με τον αριθμό των
mol ισχυρού οξέος ή ισχυρής βάσης τα οποία προστιθέμενα σε 1 L του
ρυθμιστικού διαλύματος μεταβάλλουν την τιμή pH του κατά μία μονάδα.
 Ποσότητα (mol)
 ισχυρού οξέος ή βάσης
Δείκτης ρυθμιστικού ( pH ) που προστίθενται.
διαλύματος Μεταβολή pH
Ένα ρυθμιστικό διάλυμα έχει επαρκή ρυθμιστική ικανότητα όταν:
C Με βάση τον τύπο των Henderson-Hasselbalch η

0,1   10 επαρκής ρυθμιστική ικανότητα , σε μονάδες pH,
C έ καλύπτει την περιοχή pKa-1 έως pKa+1.
ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ
1. Σε πάρα πολλές χημικές και βιολογικές διεργασίες απαιτείται η

σταθερότητα του pH. Αυτό εξασφαλίζεται με ρυθμιστικά διαλύματα.
Για παράδειγμα στο πλάσμα του αίματος το pH διατηρείται σταθερό
με τη βοήθεια ρυθμιστικών διαλυμάτων από ανθρακικά και
φωσφορικά ιόντα και από πρωτεΐνες.
2. Τα ένζυμα είναι ευαίσθητα σε μεταβολές του pH. Για το λόγο αυτό

στις διάφορες ενζυμικές αντιδράσεις το pH ρυθμίζεται με ρυθμιστικά
διαλύματα στη βέλτιστη , για το ένζυμο, τιμή του.
3. Χρησιμοποιούνται στη βαθμονόμηση πεχαμέτρων , στους

διάφορους αναλυτικούς διαχωρισμούς.
4. Σε πολλούς κλάδους της χημικής βιομηχανίας ( παραγωγή

φωτογραφικών υλικών, χρωμάτων, επεξεργασίας δέρματος κλπ).
ΙΟΝΤΙΣΜΟΣ ΠΟΛΥΠΡΩΤΙΚΩΝ ΟΞΕΩΝ
Πολυπρωτικά ονομάζονται τα οξέα που διαθέτουν περισσότερα του ενός

όξινα υδρογόνα.
H3PO4, H2SO4, H3AsO4, H2C2O4 κ.α.
Τα πολυπρωτικά οξέα ιοντίζονται κατά στάδια έχοντας σταθερές

ιοντισμού Κ1, Κ2,…….
ΙΟΝΤΙΣΜΟΣ Η3ΡΟ4
[ H 2 PO4 ][ H  ]
K1   7,5.103
[ H 3 PO4 ]
[ HPO42 ][ H  ]
K2   6, 2.108
[ H 2 PO4 ]

[ PO43 ][ H  ]
K3  2
 1, 0.1012
[ HPO4 ]
Κ1 > Κ2 > Κ3
ΙΟΝΤΙΣΜΟΣ Η3ΡΟ4
Εάν θεωρήσουμε ότι ο ιοντισμός γίνεται σε ένα στάδιο, τότε έχουμε:
[ PO43 ][ H  ]3
K
[ H 3 PO4 ]
Πολλαπλασιάζοντας τις Κ1, Κ2, Κ3 προκύπτει ότι :
Κ=Κ1.Κ2.Κ3
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ
•Αν ζητούνται οι συγκεντρώσεις [Η3ΡΟ4], [Η+], [ΡΟ43-] τότε μπορούμε

να χρησιμοποιήσουμε το συνολικό ιοντισμό.
•Αν όμως ζητούνται οι συγκεντρώσεις [Η2ΡΟ4-], [ΗΡΟ42-] πρέπει να
χρησιμοποιήσουμε τους επιμέρους ιοντισμούς.
ΑΣΚΗΣΗ
Κορεσμένο διάλυμα H2S έχει συγκέντρωση 0,1 Μ. Να υπολογιστεί το pH

και οι συγκεντρώσεις [H2S], [HS-], [S2-]. Δίνονται οι σταθερές ιοντισμού
Κ1=1,0.10-7 και Κ2=1,0.10-14.
ΛΥΣΗ
Αρχικά 0,1 0 0
Ιοντίζονται-Παράγονται χ χ χ
Ισορροπία 0,1-χ χ χ
Αρχικά χ 0 χ
Ιοντίζονται-Παράγονται ψ ψ ψ
Ισορροπία χ-ψ ψ χ+ψ
Επειδή Κ1>>Κ2 προκύπτει ότι ψ<<χ. Επομένως:
[H2S]=0,1-x≈0,1, [HS-]=χ-ψ≈χ, [S2-]=ψ, [Η+]=χ+ψ≈χ
[ HS  ].[ H  ] x2
K1  7
1, 0.10  Χ=1,0.10-4 Μ
[H 2S ] 0,1
[ H  ].[ S 2 ]  .
K2  1, 0.1014  ψ=1,0.10-14 Μ
HS  
Επομένως έχουμε:
[H2S]=0,1 M, [HS-]=1,0.10-4 M, [S2-]=1,0.10-14 M
[H+]=1,0.10-4 M και επομένως pH=4

ΥΔΡΟΛΥΣΗ
Υδρόλυση είναι η αντίδραση ενός ιόντος που προέρχεται από άλας με νερό.
Κατά την υδρόλυση προκύπτει το συζυγές οξύ ή η συζυγής βάση του ιόντος.
Για να πραγματοποιηθεί η υδρόλυση πρέπει το οξύ ή η βάση που προκύπτει
να είναι ασθενής.
1.
Επειδή η ΝΗ3 είναι ασθενής βάση η υδρόλυση πραγματοποιείται.
2.
Το HCl είναι ισχυρό οξύ και ιοντίζεται πλήρως.
Επομένως η υδρόλυση των Cl- δεν

πραγματοποιείται.
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΑΝΙΟΝΤΟΣ
Έστω το ασθενές οξύ ΗΑ.
[ H  ].[ A ]
a  (1)
[ HA]
Η υδρόλυση του Α- πραγματοποιείται μέσω της αντίδρασης:
[ HA].[OH  ] [ HA].[OH  ] [ HA].[OH  ].[ H  ]

  h  h 
[ A ].[ H 2O ] [ A ] [ A ].[ H  ]
(1)
Kw
h 
Ka
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΚΑΤΙΟΝΤΟΣ
Έστω η ασθενής βάση ΒΟΗ.
[  ].[  ]
b  (2)
[ ]
Η υδρόλυση του Β+ πραγματοποιείται μέσω της αντίδρασης:
[OH ].[  ].[OH  ]

[OH ].[ ] 
[OH ].[ ]

h 
 h  [  ].[OH  ]
[  ].[ H 2O] [  ]
(2)
Kw
h 
Kb
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΥΔΡΟΛΥΣΗ ΚΑΤΙΟΝΤΟΣ ΚΑΙ ΑΝΙΟΝΤΟΣ
[ HA].[ BOH ] [ HA].[ BOH ]

 h 
[ A ].[ B  ].[ H 2O]
[ A ].[ B  ]
[][ ][  ][  ] (1), (2) Kw

h  h 
[   ][ ][  ][  ] K a .K b
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΠΟΙΟΤΙΚΗ ΠΡΟΒΛΕΨΗ ΤΟΥ pH ΔΙΑΛΥΜΑΤΟΣ
ΑΣΚΗΣΗ
Να χαρακτηριστούν τα διαλύματα των παρακάτω ενώσεων ως όξινα , βασικά
ή ουδέτερα.
α) CH3COONa, β) ΝΗ4Cl, γ) ΚCl, δ) CH3COONH4, ε) NH4CN
Δίνονται οι σταθερές ιοντισμού : KCH3COOH=1,8.10-5, KNH3=1,8.10-5, KHCN=4.10-10
ΛΥΣΗ
α) Το CH3COONa διίσταται:
Το Να+ δεν υδρολύεται γιατί προκύπτει ισχυρή βάση (ΝαΟΗ).

Τα CH3COO- υδρολύεται γιατί προκύπτει ασθενές οξύ (CH3COOH).
Επειδή προκύπτουν ΟΗ- το

διάλυμα είναι βασικό.
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
β) Το NH4Cl διίσταται:
Το Cl- δεν υδρολύεται γιατί προκύπτει ισχυρό οξύ (HCl).
To NH4+ υδρολύεται γιατί προκύπτει ασθενής βάση (ΝΗ3).
Επειδή προκύπτουν Η3Ο+ το διάλυμα είναι όξινο.

ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
γ) Το ΚCl διίσταται:
To Κ+ δεν υδρολύεται γιατί προκύπτει ισχυρή βάση (ΚΟΗ).
Το Cl- δεν υδρολύεται γιατί προκύπτει ισχυρό οξύ (HCl).
Επειδή δεν προκύπτουν ούτε Η3Ο+ ή ΟΗ- το διάλυμα είναι ουδέτερο.
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
δ) Το CH3COONH4 διίσταται:
To CH3COO- υδρολύεται γιατί προκύπτει ασθενές οξύ (CH3COOH).
KW 1014 10 [CH 3COOH ].[OH  ]

K h1   5
 5, 6.10 
K a 1,8.10 [CH 3COO  ]
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
To ΝΗ4+ υδρολύεται γιατί προκύπτει ασθενής βάση (ΝΗ3).
KW 1014 10 [ NH 3 ].[ H 3O  ]

Kh2    5, 6.10 
K b 1,8.105 [ NH 4  ]
Επειδή Κh1=Kh2 και οι συγκεντρώσεις των CH3COO- και ΝΗ4+ είναι

ίσες, επειδή προέρχονται από το ίδιο άλας (CH3COONH4) , θα ισχύει
ότι [Η3Ο+]=[ΟΗ-].
Επομένως το διάλυμα θα είναι ουδέτερο.
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
ε) Το NH4CN διίσταται:
To ΝΗ4+ υδρολύεται γιατί προκύπτει ασθενής βάση (ΝΗ3).
KW 1014 10 [ NH 3 ].[ H 3O  ]

K h1   5
 5, 6.10 
K b 1,8.10 [ NH 4  ]
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
To CN- υδρολύεται γιατί προκύπτει ασθενές οξύ (HCN).
KW 1014 5 [ HCN ].[OH  ]

Kh2   10
 2,5.10 
Ka 4, 0.10 [CN  ]
Επειδή Κh1< Kh2 και οι συγκεντρώσεις των ΝΗ4+ και CN- είναι ίσες,
διότι προέρχονται από το ίδιο άλας (ΝΗ4CN), θα ισχύει ότι
[Η3Ο+]<[ΟΗ-].
Επομένως το διάλυμα θα είναι βασικό.
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί ο βαθμός υδρόλυσης και το pH διαλύματος HCOOK 0,1 M.

KHCOOH=2,1.10-4
ΛΥΣΗ
Το HCOOK διίσταται.
Το HCOO- υδρολύεται ενώ το Κ+ όχι.

ΥΔΡΟΛΥΣΗ
Αρχικά 0,1 - 0 0
Υδρ.-Παρ. Χ - χ χ
Ισορροπία 0,1-χ - χ χ
K w [ HCOOH ].[OH  ] 1014 x2

Kh   
Ka [ HCOO  ] 2,1.104 0,1  x
Επειδή χ<<0,1 προκύπτει ότι χ=0,22.10-5 Μ.
ΥΔΡΟΛΥΣΗ
Bαθμός υδρόλυσης (αh).
 ό  0, 22.105

ah  .100 ah 
0,1
.100 
0,1
.100
 ά
αh= 2,2.10-3 %
pH
pOH=-logx=-log0,22.10-5=5,7 pH=14-5,7=8,3
ΔΕΙΚΤΕΣ
Πρωτολυτικοί δείκτες ή απλώς δείκτες είναι ασθενή οργανικά
οξέα ή ασθενείς οργανικές βάσεις, των οποίων το χρώμα
εξαρτάται από την τιμή του pH του διαλύματος.
Χρώμα 1 Χρώμα 2
Εάν το pH μειωθεί, δηλαδή αυξηθεί η συγκέντρωση των Η+ τότε η

ισορροπία θα μετατοπιστεί προς τα αριστερά και θα επικρατήσει το
χρώμα 1.
Αν αντίθετα το pH αυξηθεί , δηλαδή μειωθεί η συγκέντρωση των Η+ τότε

η ισορροπία θα μετατοπιστεί προς τα δεξιά και θα επικρατήσει το
χρώμα 2.
ΔΕΙΚΤΕΣ
[ H  ].[ In  ] [ In  ]
K HIn  pH  pK HIn  log (1)
[ HIn] [ HIn]
( Η σχέση (1) αποδεικνύεται όπως και ο τύπος των Henderson-Hasselbalch

για τα ρυθμιστικά διαλύματα).
Για να παρατηρήσουμε αλλαγή στο χρώμα πρέπει η μία από τις δύο
έγχρωμες μορφές να βρίσκεται (θεωρητικά) σε αναλογία 1: 10 προς την
άλλη.
Επομένως η σχέση (1) γίνεται:
1. Αν [Ιη-]/[Ηιη] 1/10 , επικρατεί το χρώμα 1 και τότε pH=pKHIn -1

2. Αν [Ιη-]/[Ηιη] 10/1, επικρατεί το χρώμα 2 και τότε pH=pKHIn +1
ΔΕΙΚΤΕΣ
pH
In-
ΗIn Περιοχή
Χρώμα 2
Χρώμα 1 χρωματικής
αλλαγής
pKa-1 pKa+1
Η περιοχή χρωματικής αλλαγής και συνεπώς η περιοχή χρήσης του

έχει, θεωρητικά, εύρος 2 μονάδες pH.
ΔΕΙΚΤΕΣ
Πρακτικά η περιοχή της

χρωματικής αλλαγής Πεχαμετρικό χαρτί (κατά προσέγγιση
κάθε δείκτη ποικίλλει. προσδιορισμός του pH)
ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΕΙΣ ΟΞΕΟΣ-ΒΑΣΗΣ
Ογκομέτρηση είναι η διαδικασία προσδιορισμού της συγκέντρωσης

μιας ουσίας , γνωστού όγκου, με μέτρηση του όγκου που απαιτείται για
να αντιδράσει ποσοτικά η ουσία αυτή με άλλο αντιδραστήριο του οποίου
η συγκέντρωση είναι γνωστή (πρότυπο διάλυμα).
Ισοδύναμο σημείο: Είναι το σημείο στο οποίο οι δύο ουσίες (πρότυπο

διάλυμα , ογκομετρούμενη ουσία) έχουν αντιδράσει στοιχειομετρικά.
Για τον προσδιορισμό του ισοδυνάμου σημείου χρησιμοποιούνται ,

συνήθως, δείκτες.
Τελικό σημείο: Είναι το σημείο στο οποίο παρατηρείται χρωματική

αλλαγή.
Όσο πιο κοντά βρίσκονται το ισοδύναμο και το τελικό σημείο τόσο

ακριβέστερη είναι η ογκομέτρηση.
οξύ οξυμετρία
Πρότυπο διάλυμα
βάση αλκαλιμετρία
Ογκομετρούμενο διάλυμα
ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗΣ
Καμπύλη ογκομέτρησης είναι η γραφική παράσταση του pH σε συνάρτηση με

τον καταναλωθέντα όγκο του προτύπου διαλύματος.
Αλκαλιμετρία Οξυμετρία
ΚΑΜΠΥΛΕΣ ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗΣ
ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΟΣ ΙΣΟΔΥΝΑΜΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ
ΔΕΙΚΤΕΣ
Όταν χρησιμοποιούνται δείκτες για τον προσδιορισμό του ισοδυνάμου
σημείου πρέπει το pH στο ισοδύναμο σημείο να περιέχεται στην
περιοχή χρωματικής αλλαγής του δείκτη.
ΠΕΧΑΜΕΤΡΑ
εφαπτόμενη
Ι.Σ. Σχεδιάζουμε την καμπύλη
ογκομέτρησης και το ισοδύναμο
σημείο προσδιορίζεται γραφικά.
μεσοπαράλληλος
εφαπτόμενη
ΟΓΚΟΜΕΤΡΗΣΗ ΟΞΕΟΣ-ΒΑΣΗΣ
ΑΣΚΗΣΗ
20 mL διαλύματος CH3COOH ογκομετρούνται με διάλυμα ΝαΟΗ 0,100 Μ.

Στο ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 30 mL διαλύματος ΝαΟΗ. 1) Ποια
η molarity του διαλύματος του CH3COOH. 2) Ποιος από τους παρακάτω
δείκτες είναι κατάλληλος για την ογκομέτρηση; α) φαινολοφθαλεΐνη ( 8,0
– 9,8), β) κίτρινο της αλιζαρίνης (10,1 – 12,0), γ) κυανούν της
βρωμοθυμόλης (6,0 - 7,6). Kw=10-14, KCH3COOH=Ka=1,8.10-5
ΛΥΣΗ
1. CH3COOH: C1V1=C1’ V C1.20 mL=C1’.50 mL C1’=0,4C1
ΑΣΚΗΣΗ
NaOH: C2V2=C2’ V 0,100m.30 mL=C2’.50 mL C1’=0,060 M
Εφόσον έχουμε πλήρη εξουδετέρωση πρέπει 0,4C1=0,06 C1=0,150 M
2. Για να προσδιορίσουμε ποιος δείκτης είναι κατάλληλος πρέπει να

υπολογίσουμε το pH στο ισοδύναμο σημείο.
Στο ισοδύναμο σημείο υπάρχει μόνον CH3COONa συγκέντρωσης 0,060 Μ.
ΑΣΚΗΣΗ
Το CH3COO- υδρολύεται.
Αρχικά 0,060 0 0
Αντ.-Παρ. χ χ χ
Ισορροπία 0,060-χ χ χ
K w [CH 3COOH ].[OH  ] 1014 x2 x2

Kh    
Ka [CH 3COO  ] 1,8.105 0, 060  x 0, 060
Χ=0,577.10-5 Μ pOH=5,239 pH=14-5,239=8,8
Επομένως καταλληλότερος δείκτης για την ογκομέτρηση

είναι η φαινολοφθαλεΐνη.
ΓΙΝΟΜΕΝΟ ΔΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑΣ (Ksp)
Σε ποσότητα νερού προσθέτουμε ποσότητα δυσδιάλυτου ηλεκτρολύτη
π.χ. Ca3(PO4)2.
Ένα μέρος θα διαλυθεί και ένα μέρος θα καταβυθιστεί ως ίζημα.
Μεταξύ του διαλυμένου Ca3(PO4)2 και του ιζήματος θα αποκατασταθεί
δυναμική ισορροπία.
Το διαλυμένο Ca3(PO4)2 διίσταται με τη διάλυσή του.
Επομένως μεταξύ του στερεού και του διαλυμένου Ca3(PO4)2 θα επικρατεί η

ισορροπία
Η σταθερά Κ της ισορροπίας δίνεται από τη σχέση:
[Ca 2  ( aq ) ]3 .[ PO43 ( aq ) ]2
K
[Ca3 ( PO4 ) 2( s ) ]
Επειδή η [Ca3(PO4)2] είναι σταθερή προκύπτει ότι:
K .[Ca3 ( PO4 ) 2( s ) ]  [Ca 2 ( aq ) ]3 .[ PO43 ( aq ) ]2 K sp  [Ca 2 ( aq ) ]3 .[ PO43 ( aq ) ]2
Κsp = σταθερά γινομένου διαλυτότητας ή γινόμενο διαλυτότητας

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΗΡΕΑΖΟΥΝ ΤΗ ΔΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑ
1.Επίδραση κοινού ιόντος
ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί η διαλυτότητα του PbI2: 1) στο νερό, 2) σε διάλυμα ΚΙ 0,1
Μ. Δίνεται για τον PbI2 Ksp=7,1.10-9
ΛΥΣΗ
1. Έστω s mol/L η διαλυτότητα του PbI2..
K sp  [ Pb(2aq ) ].[ I (aq ) ]2 7,1.109  [ s].[2 s ]2 s=2,6.10-5 mol/L
2.
K sp  [ Pb(2aq ) ].[ I (aq ) ]2 7,1.109  [ s ].[2 s  0,1]2 (1)
Υποθέτουμε ότι 2s<<0,1. Τότε 2s+0,1≈0,1.

Με βάση την προσέγγιση από τη σχέση (1) προκύπτει ότι s=7,1.10-7 mol/L.
Από το αποτέλεσμα προκύπτει ότι η προσέγγιση ισχύει.
Παρατηρούμε ότι παρουσία Ι- (κοινού ιόντος) η διαλυτότητα του PbI2

μειώνεται.
Αυτό εξηγείται με βάση την αρχή Le Chatelier.
Επειδή αυξάνεται η συγκέντρωση των Ι- η ισορροπία
Μετατοπίζεται αριστερά και επομένως η διαλυτότητα μειώνεται.
2. Επίδραση υδρόλυσης
Λόγω υδρόλυσης των S2- η συγκέντρωσή τους μειώνεται και

επομένως η πρώτη ισορροπία μετατοπίζεται δεξιά (αρχή Le Chatelier)
και η διαλυτότητα του ZnS αυξάνεται.
2. Επίδραση μη κοινού ιόντος
Η διαλυτότητα του Ag2CrO4 παρουσία ΚΝΟ3.
Τα μη κοινά ιόντα Κ+ και ΝΟ3- περιβάλλουν τα CrO42- και Ag+

αντίστοιχα και τα εμποδίζουν να συνδεθούν και να καθιζήσουν.
Επομένως η διαλυτότητα του Ag2CrO4 αυξάνει.
2. Επίδραση της θεμοκρασίας
Συνήθως η αύξηση της θερμοκρασίας οδηγεί σε αύξηση της

διαλυτότητας.
ΚΡΙΤΗΡΙΟ ΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΥ ΙΖΗΜΑΤΟΣ
Έστω ο ηλεκτρολύτης ΑχΒψ ο οποίος διίσταται σύμφωνα με την

εξίσωση.
Γινόμενο ιόντων(Q)=[Aψ+(aq)]χ . [Βχ-(aq)]ψ
1. Αν Q > Ksp το διάλυμα είναι υπέρκορο και σχηματίζεται ίζημα.
2. Αν Q =Ksp το διάλυμα είναι κορεσμένο και δεν σχηματίζεται ίζημα.
3. Αν Q < Ksp το διάλυμα είναι ακόρεστο και σχηματίζεται ίζημα και αν

τυχόν υπάρχει διαλυτοποιείται.
ΑΣΚΗΣΗ
Αναμιγνύουμε 50 mL AgNO3 10-6 M με 50 mL NaCl 10-3 M. Θα καθιζήσει
ίζημα AgCl; Για τον AgCl δίνεται η Ksp=1,8. 10-10.
ΛΥΣΗ
AgNO3: C1V1=C1’ V 10-6M.50 mL=C1’.100 mL C1’ =5.10-7 M
NaCl: C2V2=C2’ V 10-3M.50 mL=C2’.100 mL C2’ =5.10-4M

Το γινόμενο ιόντων του AgCl είναι:
Q=[Ag+ (aq)].[Cl-(aq)]=[5.10-7].[5.10-4]=10-10
Επειδή Q< Ksp δεν σχηματίζεται ίζημα
ΑΣΚΗΣΗ
Ένα διάλυμα περιέχει Pb2+ και Cu+ με συγκέντρωση 0,01 Μ για το κάθε
ένα. Μεταξύ ποίων τιμών πρέπει να κυμαίνεται η συγκέντρωση των Br-
έτσι ώστε να καθιζήσει CuBr αλλά όχι PbBr2; Δίνονται οι Ksp των CuBr
και PbBr2 6.10-9 και 4,6. 10-6 αντίστοιχα.
ΛΥΣΗ
Πρέπει [Cu+(aq) ].[Br – (aq)]>6.10-9 0,01.[Br – (aq)]>6.10-9
[Br- (aq) ]>6.10-7M

Επίσης πρέπει [Pb2+(aq)].[Br-(aq)]2 ≤ 4,6.10-6 M 0,01.[Br-(aq)]2 ≤ 4,6.10-6 M
[Br-(aq)] ≤ 2,145.10-2 M
Επομένως 6.10-7 Μ < [Br-(aq)] ≤ 2,145.10-2 M

ΚΛΑΣΜΑΤΙΚΗ ΚΑΘΙΖΗΣΗ
Από την προηγούμενη άσκηση παρατηρούμε ότι είναι δυνατή η

εκλεκτική καθίζηση ενός μόνον ιόντος ή ομάδας αυτών από ένα
μίγμα ιόντων (κλασματική καθίζηση).
Κλασματική καθίζηση μπορεί να επιτευχθεί και με ρύθμιση άλλων
παραγόντων (π.χ. pH, θερμοκρασία κλπ).
Όπου απαιτούνται ατομικοί αριθμοί μπορείτε να τους χρησιμοποιήσετε.
Θεωρείστε ότι Kw=10-14.
1. Να καταταχθούν τα παρακάτω ιόντα κατ’ αύξουσα σειρά

βασικότητας: HS-, I-, Cl-. Δίνονται οι ατομικοί αριθμοί: S=16, I=53,
Cl=17.
2. Να καταταχθούν τα παρακάτω μόρια κατ’ αύξουσα σειρά οξύτητας:

ΗΝΟ3, Η3ΒΟ3, Η2CΟ3. Δίνονται οι ατομικοί αριθμοί: N=7, B=5, C=6.
3. Να καταταχθούν τα παρακάτω μόρια κατ’ αύξουσα σειρά

οξύτητας:H2SeO3 , Η2TeΟ3, Η2SΟ3. Δίνονται οι ατομικοί αριθμοί:
Se=34, Te=52, S=16.
4. Συμπληρώστε τις παρακάτω οξεοβασικές αντιδράσεις με βάση τη

θεωρία του Lewis εξηγώντας την απάντησή σας.
C l- +AlCl3
H2O + SO2
84
5. Χαρακτηρίστε την παρακάτω πρόταση ως σωστή ή λανθασμένη
δικαιολογώντας την απάντησή σας. << Το [Zn(H2O)4]2+ είναι βάση
κατά Bronsted-Lowry>>.
6. Εξηγείστε γιατί η ΝΗ3 είναι πολύ ισχυρότερη βάση από το NF3.
7. Για διάλυμα HOCl 0,1 Μ να υπολογιστούν: α) Οι συγκεντρώσεις

όλων των μορίων και ιόντων που υπάρχουν στο διάλυμα, β) το pH
του διαλύματος, γ) ο βαθμός διάστασης του HOCl . ΚHOCl=3,2.10-8
8. Επιθυμούμε να παρασκευάσουμε ρυθμιστικό διάλυμα με pH=5,74.
Διαθέτουμε τα εξής διαλύματα: HCOOH 0,2 M, CH3COOH 0,2M και
ΝαΟΗ 0,2 Μ. Ποια διαλύματα και με ποια αναλογία όγκων θα πρέπει
να χρησιμοποιήσουμε; Δίνονται: KHCOOH=2,1.10-4 , KCH3COOH=1,8.10-5.
9. Ποιες οι συγκεντρώσεις όλων των μορίων και ιόντων που

υπάρχουν σε διάλυμα θειοθειικού οξέος (H2S2O3) 0,1M. Για το
θειοθειικό οξύ δίνονται οι σταθερές ιοντισμού Κ1=2,0.10-2,
Κ2=3,2.10-3.
85
10. Ογκομετρούνται 100 mL διαλύματος HCN με πρότυπο διάλυμα ΚΟΗ
0,200 Μ. Στο ισοδύναμο σημείο καταναλώθηκαν 50 mL προτύπου
διαλύματος. α) Ποια η συγκέντρωση του διαλύματος του HCN; β)
Ποιος ο βαθμός υδρόλυσης του άλατος που προκύπτει; γ) Ποιος από
τους παρακάτω δείκτες είναι κατάλληλος για την ογκομέτρηση; i)
ερυθρό της κρεσόλης (7,2-8,8), ii) κίτρινο της αλιζαρίνης (10,1-12,0) ,
iii) ερυθρό του μεθυλίου (4,2-6,2). Για το HCN ΚHCN=4.10-10
11. Το διάλυμα NaHS είναι όξινο, βασικό ή ουδέτερο; Για το H2S δίνονται
οι σταθερές ιοντισμού Κ1=10-7 και Κ2 =10-14 .
12. Εξηγείστε αν θα μεταβληθεί και πως η διαλυτότητα του AgBr

παρουσία ΚΝΟ3;
13. Ποια η διαλυτότητα του AgCl παρουσία NaCl 0,1 Μ; Κsp(AgCl)=1,8.10-10
14. Αναμιγνύουμε 100 mL διαλύματος AgNO3 10-4 Μ με 100 mL

διαλύματος Κ2CrO4 10-2 Μ. Θα καθιζήσει Ag2CrO4 ; Ksp(Ag2CrO4)=1,9.10-12
86
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
1. Γραμμομοριακή μάζα (γραμμομόριο) (M)
Γραμμομόριο (M) = Μr ή ΜΒ σε g
Mr ,H2O =18 M H2O=18 g
2. Αριθμός mol ενός χημικού στοιχείου ή μιας χημικής ένωσης
m ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ
n
M Πόσα mol είναι τα 9 g Η2Ο;
m 9g
n= ο αριθμός των mol n n  0,5mol
m= η μάζα σε g M g
Μ= η γραμμομοριακή μάζα 18
mol 2
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΝΝΟΙΕΣ
Διάλυμα λέγεται ένα ομογενές μίγμα δύο ή περισσοτέρων συστατικών.
Διάλυμα = Διαλύτης + διαλυμένη(-ες) ουσία (-ες)
Διαλύτης είναι το συστατικό του διαλύματος που έχει την ίδια

φυσική κατάσταση με το διάλυμα και βρίσκεται συνήθως σε
μεγαλύτερη αναλογία.
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗ
Συγκέντρωση λέγεται η ποσότητα της διαλυμένης ουσίας που περιέχεται
σε ορισμένη ποσότητα διαλύματος ή διαλύεται σε ορισμένη ποσότητα
διαλύτη.
Τρόποι έκφρασης συγκέντρωσης
1. Συγκέντρωση ή περιεκτικότητα στα εκατό κατά βάρος (%w/w).
Εκφράζει τα g της διαλυμένης ουσίας στα 100 g διαλύματος.
π. χ. Διάλυμα ΝαΟΗ 5 % (w/w) σημαίνει ότι στα 100 g διαλύματος

περιέχονται 5 g ΝαΟΗ.
2. Συγκέντρωση ή περιεκτικότητα στα εκατό κατ’ όγκο (%w/v) ή (% v/v).
(% w/v): Εκφράζει τα g της διαλυμένης ουσίας στα 100 mL διαλύματος.
π. χ. Διάλυμα HCl 10 % (w/v) σημαίνει ότι στα 100 mL διαλύματος

περιέχονται 10 g HCl . 4
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
(% v/v): Εκφράζει τα mL της διαλυμένης ουσίας στα 100 mL διαλύματος.
π.χ. Κρασί περιέχει 9 % (v/v) οινόπνευμα , σημαίνει ότι στα 100 mL

κρασιού περιέχονται 9 mL οινόπνευμα .
3. Μοριακή κατ΄ όγκο συγκέντρωση (Molarity, M).
Εκφράζει τα mol της διαλυμένης ουσίας στo 1L (1000 mL ) διαλύματος.
π. χ. Διάλυμα HBr 0,2 M σημαίνει ότι στo 1L (1000 mL ) διαλύματος

περιέχονται 0,2 mol HBr.
4. Μοριακή κατά βάρος συγκέντρωση (Molality, m).
Εκφράζει τα mol της διαλυμένης ουσίας στα 1000 g διαλύτη.
π. χ. Διάλυμα C6H12O6 0,1 m σημαίνει ότι στα 1000 g διαλύτη 5

περιέχονται 0,1 mol HBr.
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
6. Γραμμομοριακό κλάσμα (Χ)
Εκφράζει τα mol ενός συστατικού προς το συνολικό αριθμό mol όλων

των συστατικών του διαλύματος.
π. χ. Διάλυμα που περιέχει 1 mol CH3OH και 3 mol Η2Ο, το

γραμμομοριακό κλάσμα της μεθανόλης είναι:
nCH3OH 1mol
X CH3OH    0, 25
nCH 3OH  nH 2O 1mol  3mol
6
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΣΚΗΣΗ
Σε κωνική φιάλη περιέχεται υδατικό διάλυμα ΝαΟΗ 10% (w/v) και πυκνότητας
1,1 g/mL. Ζητούνται: 1) Η συγκέντρωση % w/w, 2) η molarity, 3) η molality 4) το
γραμμομοριακό κλάσμα του ΝαΟΗ. (MrΝαΟΗ=40, MrΗ2Ο =18 )
ΛΥΣΗ
1) 10 % w/v: Στα 100 mL διαλύματος περιέχονται 10 g ΝαΟΗ.
Μετατρέπουμε τα mL του διαλύματος σε g με τη βοήθεια της πυκνότητας.
m g
d  m  d .V  1,1 .100mL  110 gύ
V mL
Επομένως: Στα 110 g διαλύματος περιέχονται 10 g ΝαΟΗ
>> 100 g >> >> X g ΝαΟΗ
X=9,09 % w/w
7
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΣΚΗΣΗ
2) 10 % w/v: Στα 100 mL διαλύματος περιέχονται 10 g ΝαΟΗ.

Μετατρέπουμε 10 g ΝαΟΗ σε mol.
m 10 g
n n  0, 25mol 
 g
40
mol
Επομένως: Στα 100 mL διαλύματος περιέχονται 0,25 mol ΝαΟΗ
>> 1000 mL >> >> X mol ΝαΟΗ
X=2,5 mol/L ή 2,5 Μ
8
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΣΚΗΣΗ
3) Για να υπολογίσουμε τη molality του διαλύματος πρέπει να γνωρίζουμε τα

mol του ΝαΟΗ που είναι διαλυμένα σε ορισμένη ποσότητα διαλύτη (g).
Από το 1ο ερώτημα γνωρίζουμε ότι στα 110 g διαλύματος περιέχονται 10 g

ΝαΟΗ.
Επομένως στα (110 g διαλύματος - 10 g ΝαΟΗ) = 100 g διαλύτη περιέχονται

10 g ΝαΟΗ.
Από το 2ο ερώτημα γνωρίζουμε ότι τα 10 g ΝαΟΗ είναι 0,25 mol.

Επομένως: Στα 100 g διαλύτη περιέχονται 0,25 mol NaOH
>> 1000 g >> >> Χ mol NaOH
X=2,5 mol.
Άρα η molality είναι 2,5 m 9
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΣΚΗΣΗ
4) Για να υπολογίσουμε το γραμμομοριακό κλάσμα του ΝαΟΗ πρέπει να

γνωρίζουμε τα mol του ΝαΟΗ καθώς και τα mol του νερού.
Από το 4ο ερώτημα γνωρίζουμε ότι στα 100 g διαλύτη (νερού) περιέχονται

0,25 mol ΝαΟΗ.
Μετατρέπουμε τα g του νερού σε mol.

m 100 g
n   5,55mol
M 18 g
mol
Επομένως:
nNaOH 0, 25mol
X NaOH    0, 04
nNaOH  nH 2O 0, 25mol  5,55mol 10
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΔΙΑΛΥΤΟΤΗΤΑ
Έστω ότι σε ένα ποτήρι ζέσης τοποθετούμε 38 g NaCl και 100 g H2O.
Ένα μέρος του NaCl διαλύεται

δίνοντας ενυδατωμένα ιόντα ενώ ένα
άλλο μέρος παραμένει αδιάλυτο .
Τα ενυδατωμένα ιόντα κινούνται ελεύθερα και συγκρούονται με τους

κρυστάλλους του αδιάλυτου NaCl.
Κατά τη σύγκρουση κάποια ιόντα προσκολλώνται στο αδιάλυτο NaCl ενώ
κάποια άλλα ιόντα αποκολλώνται από τον κρύσταλλο και ενυδατώνονται.
11
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
Τελικά αποκαθίσταται δυναμική ισορροπία μεταξύ του διαλυτού και του

αδιάλυτου NaCl.
Η ισορροπία παρίσταται με τη χημική εξίσωση:
Αδιάλυτο NaCl
Διαλυμένο NaCl
Ένα διάλυμα το οποίο, ως προς μια συγκεκριμένη ουσία, βρίσκεται σε
ισορροπία ονομάζεται κορεσμένο.
Αν δεν έχει αποκατασταθεί ισορροπία και μπορεί να διαλυθεί επιπλέον
ουσία λέγεται ακόρεστο. 12
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
Επομένως διαλυτότητα μιας ουσίας λέγεται η ποσότητα της ουσίας που πρέπει
να διαλυθεί σε ορισμένη ποσότητα διαλύτη για να προκύψει κορεσμένο
διάλυμα.
Συνήθως εκφράζεται σε g ή mol διαλυμένης ουσίας/100 g διαλύτη ή 1 L
διαλύματος.
Όσο μεγαλύτερη είναι η διαλυτότητα τόσο ευδιάλυτη είναι η ουσία ενώ όσο
μικρότερη είναι η διαλυτότητα τόσο δυσδιάλυτη είναι η ουσία.
ΥΠΕΡΚΟΡΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
Αν διαλύσουμε ποσότητα ουσίας σε
διαλύτη σε υψηλή θερμοκρασία και
ψύξουμε το διάλυμα σιγά-σιγά είναι
δυνατόν το διάλυμα να περιέχει
περισσότερη διαλυμένη ουσία από
αυτή που προβλέπεται από τη
διαλυτότητα.
Το διάλυμα αυτό λέγεται υπέρκορο.
Στα υπέρκορα διαλύματα δεν υπάρχει
ισορροπία. Αν προσθέσουμε έστω
Κρυστάλλωση υπέρκορου και έναν κρύσταλλο η περίσσεια13της
διαλύματος CH3COONa. ουσίας κρυσταλλώνεται αμέσως.
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΕΝΘΑΛΠΙΑ ΔΙΑΛΥΣΗΣ (ΔΗδιαλ)
Διάλυση μη κρυσταλλικής ουσίας

Κατά τη διάλυση μιας μη κρυσταλλικής ουσίας σε ένα διαλύτη <<σπάζουν>>
οι διαμοριακές δυνάμεις στη διαλυμένη ουσία και σε κάποια ποσότητα
διαλύτη (ενδόθερμη διαδικασία) και δημιουργούνται διαμοριακές δυνάμεις
μεταξύ ουσίας – διαλύτη ( εξώθερμη διαδικασία) .
Η μεταβολή της ενθαλπίας κατά τη παραπάνω διαδικασία λέγεται ενθαλπία
διάλυσης (Δηδιαλ).
Διάλυση κρυσταλλικής ουσίας
Έστω η διάλυση του άλατος ΑΒ
1. Καταστρέφεται το κρυσταλλικό πλέγμα

ΑΒ(s) A+(g) + B-(g) ΔΗ1 >0 ΔΗδιαλ = ΔΗ1 + ΔΗ2
2. Ενυδατώνονται τα ιόντα
Η2 Ο 14
A+(g) + B-(g) A+(aq) + B-(aq) ΔΗ2 <0
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΕΝΘΑΛΠΙΑ ΔΙΑΛΥΣΗΣ (ΔΗδιαλ)
1. Αν ΔΗδιαλ <0 η διάλυση είναι εξώθερμη
2. Αν ΔΗδιαλ >0 η διάλυση είναι ενδόθερμη
15
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
Θερμοκρασία
1. Αν η διαλυμένη ουσία είναι ιοντική ένωση συνήθως η διαλυτότητα

αυξάνει αυξανομένης της θερμοκρασία.
Το φαινόμενο είναι αρκετά πολύπλοκο και καλό είναι η εξάρτηση
της διαλυτότητας από τη θερμοκρασία να ελέγχεται πειραματικά.
2. Αν η διαλυμένη ουσία είναι αέρια η διαλυτότητα μειώνεται

αυξανομένης της θερμοκρασίας.
Ο λόγος είναι ότι αυξανομένης της θερμοκρασίας σπάζουν οι
ασθενείς διαμοριακές δυνάμεις μεταξύ διαλύτη και αέριας
διαλυμένης ουσίας.
16
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
Πίεση
Η πίεση επηρεάζει τη διαλυτότητα μόνον των αερίων.
Αυξανομένης της πίεσης αυξάνει η διαλυτότητα.
17
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
Κολλοειδές λέγεται το διάλυμα στο οποίο η διαλυμένη (διασπαρμένη)

ουσία βρίσκεται υπό μορφή συγκροτημάτων μορίων ή ιόντων διαμέτρου
10-7 έως 10-4 cm στο διαλύτη (μέσο διασποράς).
Τα συγκροτήματα της διασπαρμένης ουσίας είναι ομώνυμα φορτισμένα

και κινούνται άτακτα (κίνηση Brown).
Κολλοειδές Fe2O3
Εδώδιμα κολλοειδή
18
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
Φαινόμενο Faraday - Tyndall
Αν από ένα κολλοειδές διάλυμα διέλθει φωτεινή δέσμη, τότε λόγω
σκεδασμού της φωτεινής δέσμης στα σωματίδια, το διάλυμα
παρατηρούμενο κάθετα προς την κατεύθυνση της δέσμης εμφανίζεται
θολό.
Πηγή φωτός Πραγματικό Κολλοειδές

διάλυμα διάλυμα
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
Φαινόμενο Faraday - Tyndall
Αν από ένα κολλοειδές διάλυμα διέλθει φωτεινή δέσμη, τότε λόγω
σκεδασμού της φωτεινής δέσμης στα σωματίδια, το διάλυμα
παρατηρούμενο κάθετα προς την κατεύθυνση της δέσμης εμφανίζεται
θολό.
θόλωμα
Πηγή φωτός Πραγματικό Κολλοειδές

διάλυμα διάλυμα
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
ΚΑΤΗΓΟΡΙΕΣ ΚΟΛΛΟΕΙΔΩΝ
ΔΙΕΣΠΑΡΜΕΝΗ ΜΕΣΟ ΤΥΠΟΣ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ

ΦΑΣΗ ΔΙΑΣΠΟΡΑΣ ΚΟΛΛΟΕΙΔΟΥΣ
στερεό υγρό sol (λύμα) sol πηλού
στερεό στερεό στερεό sol πολύτιμοι λίθοι
στερεό αέριο στερεό aerosol καπνός
υγρό υγρό γαλάκτωμα (gel) γάλα

υγρό στερεό στερεό μαργαριτάρι
γαλάκτωμα
υγρό αέριο Υγρό aerosol ομίχλη
αέριο υγρό αφρός αφρός σαπουνιού
αέριο στερεό στερεός αφρός λάβα
21
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
Λυόφιλα (υδρόφιλα αν το μέσο διασποράς είναι νερό) λέγονται τα κολλοειδή

τα οποία μπορούν να προσροφήσουν μόρια από το μέσο διασποράς.
Στα διαλύματα αυτά οι δυνάμεις μεταξύ των μορίων του μέσου διασποράς και
των σωματιδίων της διασπαρμένης φάσης είναι ισχυρές.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Διασπορά πρωτεϊνών σε νερό.
Λυόφοβα (υδρόφοβα αν το μέσο διασποράς είναι νερό) λέγονται τα

κολλοειδή τα οποία δεν μπορούν να προσροφήσουν μόρια από το μέσο
διασποράς.
Στα διαλύματα αυτά οι δυνάμεις μεταξύ των μορίων του μέσου διασποράς και
των σωματιδίων της διασπαρμένης φάσης είναι ασθενείς.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Διασπορά Fe(OH)3 σε νερό.

22
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
Κολλοειδή σύζευξης λέγονται τα κολλοειδή τα οποία αποτελούνται από

μικύλλια.
Μικύλλια λέγονται τα σωματίδια του κολλοειδούς που φέρουν ταυτόχρονα μια
υδρόφιλη και μια υδρόφοβη ομάδα.
Το υδρόφοβο τμήμα προσανατολίζεται προς το εσωτερικό του μικυλλίου ενώ
το υδρόφιλο προς το νερό.
ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑ: Διασπορά σαπουνιού ή απορρυπαντικού σε νερό, η

οδοντόκρεμα κ.α.
23
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΚΟΛΛΟΕΙΔΗ
ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΚΟΛΛΟΕΙΔΩΝ
Η καταστροφή των κολλοειδών (καθίζηση) λέγεται θρόμβωση ή κροκίδωση.
Η κροκίδωση επιτυγχάνεται με:
1. Αύξηση της θερμοκρασίας
2. Φυγοκέντριση
3. Με προσθήκη ισχυρού ηλεκτρολύτη
4. Διαβίβαση ηλεκτρικού ρεύματος (συνήθως εφαρμόζεται στα λυόφοβα)
24
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΘΡΟΙΣΤΙΚΕΣ ΙΔΙΟΤΗΤΕΣ
Μια ιδιότητα λέγεται αθροιστική όταν η τιμή της εξαρτάται από τη

συγκέντρωση της διαλυμένης ή των διαλυμένων ουσιών και όχι από
την ταυτότητά τους (το είδος τους).
ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ ΠΗΞΗΣ – ΑΝΥΨΩΣΗ ΤΟΥ ΣΗΜΕΙΟΥ ΒΡΑΣΜΟΥ

Αν σε ένα διαλύτη προστεθεί μια ή περισσότερες διαλυμένες ουσίες τότε
το μεν σημείο πήξης μειώνεται ενώ το σημείο βρασμού (ζέσης) αυξάνεται.
Δθf = Kf. molality Δθb = Kb. molality Οι τύποι ισχύουν για

μοριακά διαλύματα.
Δθf = ταπείνωση του σημείου πήξης

Δθb= ανύψωση του σημείου βρασμού
Kf = κρυοσκοπική σταθερά ( εξαρτάται από τον διαλύτη)
Kb = ζεσεοσκοπκή σταθερά ( εξαρτάται από τον διαλύτη)
Molality = η μοριακότητα κατά βάρος 25
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΣΚΗΣΗ
Υδατικό διάλυμα ασκορβικού οξέος περιεκτικότητας 18 % w/w πήζει στους -2,33

0C. Ποιο το Μ (MB) του ασκορβικού οξέος; Για το νερό: Κ =1,86 0C/m.
r f
ΛΥΣΗ
Δθf= 0 0C – (-2,33) 0C = 2,33 0C

 f 2,33 0C
 f  K f .molality  molality   molality  0
 1, 253m
Kf 1,86 C
m
18 % w/w : Στα 100 g διαλύματος περιέχονται 18 g ασκορβικού οξέος
Στα (100-18)=82 g νερού περιέχονται 18 g ή 18/Μ mol ασκορβικού οξέος
>> 1000 g >> >> 1,253 mol >> >>
26
Άρα Μ=175,2 g/mol Mr=175,2
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΩΣΜΩΣΗ
Ημιπερατή λέγεται η μεμβράνη η οποία επιτρέπει τη διέλευση, από μέσα
τους, μορίων διαλύτη όχι όμως και διαλυμένων ουσιών (ιδιαίτερα μεγάλου
μοριακού βάρους).
Ημιπερατή μεμβράνη
7% άμυλο
4%άμυλο 10% άμυλο 7% άμυλο
H2O
H2O
Μόρια νερού διέρχονται και προς τις δύο κατευθύνσεις αλλά τα περισσότερα
μεταφέρονται από το διάλυμα χαμηλής συγκέντρωσης προς το διάλυμα υψηλής
συγκέντρωσης έως ότου οι συγκεντρώσεις εξισωθούν (ώσμωση).
Όταν εξισωθούν οι συγκεντρώσεις επικρατεί δυναμική ισορροπία στη μεταφορά
μορίων νερού.
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΩΣΜΩΣΗ
Είναι όμως πιθανόν η υδροστατική

πίεση που θα παρουσιαστεί λόγω
Π εξύψωσης της στάθμης στο δοχείο
υψηλής συγκέντρωσης, να
σταματήσει το φαινόμενο της
8% άμυλο
ώσμωσης.
6% άμυλο
Η ελάχιστη πίεση που απαιτείται να
H2O εφαρμοστεί σε ένα διάλυμα ώστε να
σταματήσει η ώσμωση λέγεται.
ωσμωτική πίεση (Π).
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΩΣΜΩΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ
Π=ΜRT
Π= η ωσμωτική πίεση
Μ= η molarity του διαλύματος
R= η παγκόσμια σταθερά των αερίων
Τ= η απόλυτη θερμοκρασία
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΩΣΜΩΤΙΚΗ ΠΙΕΣΗ
ΥΠΕΡΤΟΝΙΚΑ – ΥΠΟΤΟΝΙΚΑ- ΙΣΟΤΟΝΙΚΑ ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ

Η ωσμωτική πίεση είναι σημαντική σε πλήθος βιολογικών διεργασιών.
Τα τοιχώματα ενός ερυθρού αιμοσφαιρίου μπορούν, προσεγγιστικά, να

θεωρηθούν ως ημιπερατή μεμβράνη η οποία επιτρέπει τη διέλευση μορίων
νερού.
Η ωσμωτική πίεση του αιμοσφαιρίου είναι περίπου 8 atm.
Επομένως το διάλυμα που περιβάλλει τα αιμοσφαίρια πρέπει να έχουν ίδια
πίεση (ισοτονικό).
Αν η πίεσή του είναι μεγαλύτερη (υπερτονικό) τότε μόρια νερού θα
μετακινηθούν από το εσωτερικό του αιμοσφαιρίου προς τα έξω (συρρίκνωση
του αιμοσφαρίου).
Αντίθετα αν πίεσή του είναι μικρότερη (υποτονικό) τότε μόρια νερού θα
μετακινηθούν από το διάλυμα προς το εσωτερικό του αιμοσφαιρίου (διόγκωση
με πιθανή διάρηξη του αιμοσφαρίου).
Για αυτούς τους λόγους ο χορηγούμενος ορός είναι ισοτονικός (0,9 % w/w).
ΔΙΑΛΥΜΑΤΑ
ΑΝΤΙΣΤΡΟΦΗ ΩΣΜΩΣΗ
Αν στο πυκνότερο διάλυμα εφαρμόσουμε πίεση μεγαλύτερη της

ωσμωτικής τότε μόρια διαλύτη ρέουν προς το αραιότερο διάλυμα.
Εφαρμογή αποτελεί η αφαλάτωση του νερού.
Η αντίστροφη ώσμωση είναι μια ενεργοβόρα διαδικασία και μπορεί να
εφαρμοστεί κάνοντας χρήση ανανεώσιμων πηγών ενέργειας.
1. Σε σφαιρική φιάλη περιέχεται υδατικό διάλυμα HCl 0,1 M και
πυκνότητας 1,08 g/mL. Ζητούνται: 1) Η συγκέντρωση % w/v, 2) Η
συγκέντρωση % w/w, 3) η molality, 4) το γραμμομοριακό κλάσμα του
HCl. (MrHCl=36,5, MrΗ2Ο =18 ).
2. Θα έχετε παρατηρήσει ότι, αν αφήσετε σαλάτα μαρούλι με ξύδι και

αλάτι για αρκετό διάστημα μαραίνεται. Εξηγείστε το φαινόμενο.
3. Ένα υδατικό μοριακό διάλυμα περιέχει 19,617 g μιας μη πτητικής

ουσίας με τύπο CvH2vOv σε 90 g νερό. Το διάλυμα βράζει στους 101,24
0C. Ποιος ο μοριακός τύπος της ένωσης; Δίνεται για το νερό K =0,512
b
0C/m. Επίσης δίνονται τα A (ΑΒ): C=12, H=1, O=16.
r
4. Σε δοχείο περιέχεται υδατικό διάλυμα φρουκτόζης (Mr=180) 1,8 % w/v.

Μέσα στο δοχείο προσθέτουμε μια σφαίρα κατασκευασμένη από
ελαστική ημιπερατή μεμβράνη, οποία περιέχει υδατικό διάλυμα
γλυκόζης 0,15 Μ. Μετά από κάποιο χρονικό διάστημα τι θα
παρατηρήσουμε;
32
ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΗ -
ΗΛΕΚΤΡΟΧΗΜΕΙΑ
ΟΞΕΙΔΟΑΝΑΓΩΓΗ
Οξείδωση ονομάζεται η αύξηση του αριθμού οξείδωσης.

Κατά τη διάρκεια της οξείδωσης αποβάλλονται ηλεκτρόνια.
Αναγωγή ονομάζεται η μείωση του αριθμού οξείδωσης.
Κατά τη διάρκεια της αναγωγής προσλαμβάνονται ηλεκτρόνια.
αναγωγή
Zn(s) + Cu2+(aq) Zn2+(aq) + Cu(s)
οξείδωση
Οξειδωτικό
Αναγωγικό 2
Ημιαντιδράσεις
Ημιαντίδραση οξείδωσης
Ημιαντίδραση αναγωγής
Ισοστάθμιση οξειδοαναγωγικών αντιδράσεων
1. Αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε όξινο περιβάλλον
Για να κάνουμε ισοστάθμιση της χημικής αντίδρασης ακολουθούμε τη

παρακάτω διαδικασία.
1. Γράφουμε τις ημιαντιδράσεις οξείδωσης και αναγωγής χωρίς

ηλεκτρόνια.
4
2. Ισοσταθμίζουμε τα άτομα που οξειδώνονται και ανάγονται.

Τα άτομα Ο ισοσταθμίζονται προσθέτοντας τον ανάλογο αριθμό μορίων
Η2Ο στο κατάλληλο μέλος κάθε ημιαντίδρασης.
H2O + HNO2 NO3-
Cr2O72- 2Cr3+ + 7H2O
3. Ισοσταθμίζουμε τα άτομα H προσθέτοντας τον ανάλογο αριθμό Η+ στο

κατάλληλο μέλος κάθε ημιαντίδρασης.
6
4. Ισοσταθμίζουμε το ηλεκτρικό φορτίο προσθέτοντας τον ανάλογο αριθμό e

στο κατάλληλο μέλος κάθε ημιαντίδρασης.
5. Πολλαπλασιάζουμε κάθε ημιαντίδραση με έναν κατάλληλο συντελεστή,

ώστε σε κάθε ημιαντίδραση να υπάρχει ίδιος αριθμός e.
8
6. Προσθέτουμε αλγεβρικά τις δύο ημιαντιδράσεις.
2. Αντιδράσεις που λαμβάνουν χώρα σε βασικό περιβάλλον
Για να κάνουμε ισοστάθμιση της χημικής αντίδρασης ακολουθούμε τη

παρακάτω διαδικασία.
1. Γράφουμε τις ημιαντιδράσεις οξείδωσης και αναγωγής χωρίς

ηλεκτρόνια.
10
2. Ισοσταθμίζουμε τα άτομα που οξειδώνονται και ανάγονται.

Τα άτομα Ο ισοσταθμίζονται προσθέτοντας τον ανάλογο αριθμό μορίων
Η2Ο στο κατάλληλο μέλος κάθε ημιαντίδρασης.
11
4. Ισοσταθμίζουμε τα άτομα H προσθέτοντας τον ανάλογο αριθμό Η+ στο

κατάλληλο μέλος κάθε ημιαντίδρασης.
12
5. Προσθέτουμε τον κατάλληλο ανάλογο αριθμό ΟΗ- ώστε να

εξουδετερωθούν τα Η+. Και στα δύο μέλη κάθε ημιαντίδρασης προσθέτουμε
τον ίδιο αριθμό ΟΗ-.
13
6. Τα Η+ και τα ΟΗ- που βρίσκονται στο ίδιο μέλος αντιδρούν και παράγεται
Η2Ο.
14
7. Επειδή εμφανίζονται μόρια Η2Ο στα πρώτα και στα δεύτερα μέλη των
ημιαντιδράσεων, κάνουμε αναγωγή ομοίων όρων.
15
8. Ισοσταθμίζουμε το ηλεκτρικό φορτίο προσθέτοντας τον ανάλογο αριθμό e

στο κατάλληλο μέλος κάθε ημιαντίδρασης.
16
9. Πολλαπλασιάζουμε κάθε ημιαντίδραση με έναν κατάλληλο συντελεστή,

ώστε σε κάθε ημιαντίδραση να υπάρχει ίδιος αριθμός e.
17
10. Προσθέτουμε αλγεβρικά τις δύο ημιαντιδράσεις.
18
Ηλεκτροχημικά στοιχεία
e
Zn
KCl, 5% άγαρ
Cu
ZnSO4
CuSO4
Cl- K+
Γέφυρα άλατος
Μεταφορά e από το
ΑΝΟΔΟΣ αναγωγικό
στο οξειδωτικό.
ΚΑΘΟΔΟΣ
19
Ένταση ηλεκτρικού ρεύματος

I
Η μάζα του Zn μειώνεται ενώ του Cu
αυξάνεται.
e
Η γέφυρα άλατος κλείνει το κύκλωμα και
διατηρεί την ηλεκτρική ουδετερότητα σε
κάθε δοχείο.
Στο πρώτο δοχείο τα παραγόμενα Zn2+
εξουδετερώνονται από Cl- ενώ στο
δεύτερο δοχείο η μείωση των Cu2+
αναπληρώνεται από Κ+.
Γέφυρα άλατος
ΑΝΟΔΟΣ ΚΑΘΟΔΟΣ
20
Το Εcell αντιπροσωπεύει την κινητήρια
e δύναμη της χημικής αντίδρασης.
Αν το ηλεκτροχημικό στοιχείο συνδεθεί
e
με μια ανεξάρτητη πηγή μεταβλητής
τάσης αλλά η τάση του Ε να είναι
αντίθετη της Εcell τότε υπάρχουν τρεις
περιπτώσεις:
1. Αν Ε < Ecell θα υπάρχει ροή ηλεκτρονίων
προς τα δεξιά, δηλαδή θα πραγματοποιείται
η αντίδραση
2. Αν Ε = Ecell δεν θα υπάρχει ροή ηλεκτρονίων και επομένως δεν

πραγματοποιείται καμία αντίδραση.
3. Αν Ε > Ecell θα υπάρχει ροή ηλεκτρονίων προς τα αριστερά, δηλαδή θα

πραγματοποιείται η αντίδραση
21
Πρότυπα δυναμικά αναγωγής
•Σε κάθε ηλεκτρόδιο λαμβάνει χώρα μια ημιαντίδραση.

Άρα σε κάθε ηλεκτρόδιο αναπτύσσεται ηλεκτρεγερτική δύναμη
(δυναμικό ηλεκτροδίου).
•Η διαφορά των δυναμικών των δύο ηλεκτροδίων λέγεται

δυναμικό στοιχείου (Ecell).
Εcell= ΕΚΑΘΟΔΟΥ - ΕΑΝΟΔΟΥ
ή
Εcell= ΕΟΞΕΙΔΩΣΗΣ + ΕΑΝΑΓΩΓΗΣ
•Όταν η μέτρηση πραγματοποιηθεί σε πρότυπες συνθήκες ( 298

K, 1 atm, 1M), το δυναμικό του στοιχείου λέγεται πρότυπο
δυναμικό στοιχείου (Ε0cell).
•Όταν η χημική ενέργεια μετατρέπεται σε ηλεκτρική, το στοιχείο

λέγεται γαλβανικό ή βολταϊκό ενώ όταν η ηλεκτρική μετατρέπεται
σε χημική ηλεκτρολυτικό . 22
Πρότυπα δυναμικά αναγωγής (Ε0)
Οι δύο ημιαντιδράσεις (οξείδωση – αναγωγή) είναι αδύνατον να
λαμβάνουν χώρα μεμονωμένα.
Άρα είναι αδύνατον να μετρηθεί το δυναμικό κάθε ημιαντίδρασης
χωριστά.
Για το λόγο αυτό χρησιμοποιείται ένα ηλεκτρόδιο αναφοράς στο οποίο
αυθαίρετα το δυναμικό του ορίσθηκε το μηδέν.
Ως ηλεκτρόδιο αναφοράς επιλέχθηκε το ηλεκτρόδιο Η2.
E0cell  E0 Zn / Zn2  E0 H  / H
2
E0cell  E0 Zn / Zn2 23
24
Σε ποια κατεύθυνση οδεύει μια αντίδραση;
1. Αν Ecell > 0, η αντίδραση πραγματοποιείται προς τα δεξιά.
2. Αν Ecell < 0, η αντίδραση πραγματοποιείται προς τα αριστερά.
25
ΑΣΚΗΣΗ
Δίνεται το ηλεκτροχημικό στοιχείο:
1. Σε ποια κατεύθυνση πραγματοποιείται η χημική αντίδραση;

2. Ποια η χημική αντίδραση που λαμβάνει χώρα;
3. Ποια η άνοδος και η κάθοδος του ηλεκτροχημικού στοιχείου;
Δίνονται τα κανονικά δυναμικά οξειδοαναγωγής:
E0Fe2  0, 440V, E0Al3  1, 66V

( aq ) / Fe( s ) ( aq ) / Al( s )
ΛΥΣΗ
1. Έστω ότι η χημική αντίδραση που λαμβάνει χώρα είναι αυτή που δείχνει το
ηλεκτροχημικό στοιχείο.
Οι ημιαντιδράσεις που πραγματοποιούνται καθώς και η συνολική αντίδραση
είναι οι εξής:
26
ΑΣΚΗΣΗ
1. Στη πρώτη ημιαντίδραση

το πρόσημο
αντιστρέφεται διότι το
δεδομένο δυναμικό
αφορούσε τη μετατροπή
του Fe2+ σε Fe.
2. Το δυναμικό δεν
μεταβάλλεται αν η
ημιαντίδραση
Επειδή το δυναμικό της αντίδρασης
πολλαπλασιαστεί με
είναι μικρότερο του μηδενός, η
κάποιον συντελεστή.
αντίδραση οδεύει προς τα αριστερά.
27
ΑΣΚΗΣΗ
2. Δηλαδή η αντίδραση που λαμβάνει χώρα είναι η:
3. Επομένως κάθοδος είναι η Fe2+/Fe και άνοδος η Al/Al3+.
28
Σχέση ελεύθερης ενέργειας Gibbs και πρότυπου
δυναμικού
Ένα ηλεκτροχημικό στοιχείο χαρακτηρίζεται ως αντιστρεπτό όταν η

οξειδοαναγωγική αντίδραση μπορεί να λάβει χώρα και κατά τις δύο
κατευθύνσεις.
Μεταξύ της ελεύθερης ενέργειας και του δυναμικού ενός αντιστρεπτού
ηλεκτροχημικού στοιχείου ισχύει η σχέση:
ΔG=-nFEcell
ΔG= η ελεύθερη ενέργεια

n= ο αριθμός των mol των ηλεκτρονίων που μεταφέρονται κατά την αντίδραση
F= η σταθερά Faraday (96485 C)
E0cell= το δυναμικό του ηλεκτροχημικού στοιχείου
Η παραπάνω σχέση σε πρότυπη κατάσταση γίνεται:

ΔG0=-nFE0cell (1)
29
δυναμικού
1. Σε μια αυθόρμητη αντίδραση ισχύει ότι ΔG0<0 και επομένως με
βάση τη σχέση (1) E0cell>0.
2. Γνωρίζουμε ότι ΔG0=-2,303RTlogK (2). Από τις σχέσεις (1) και (2)
προκύπτει ότι:
0, 0592
Ecell
0
 log K
n
Κ= σταθερά ισορροπίας μιας αμφίδρομης αντίδρασης.
30
δυναμικού
ΑΣΚΗΣΗ
Να υπολογιστεί η σταθερά ισορροπίας της αντίδρασης
0
Δίνονται: E Fe2 / Fe  0, 44V και E0 Na / Na  2, 71V
ΛΥΣΗ
31
δυναμικού
ΑΣΚΗΣΗ
0
0, 0592 nEcell 2.2, 27
0
Ecell  log K log K    76, 689
n 0, 0592 0, 0592
K  4, 9.1076
32
Εξίσωση Nerst
Έστω η χημική αντίδραση
Τότε η ελεύθερη ενέργεια Gibbs δίνεται από τη σχέση:
0 [C]c [D]d
G  G  RT ln
[A]a [B]b
Λαμβάνοντας υπόψη το πηλίκο της αντίδρασης Q και μετατρέποντας το

φυσικό λογάριθμο σε δεκαδικό, η παραπάνω σχέση γίνεται:
ΔG=ΔG0 + 2,303 RTlog Q (1)

33
Επειδή ΔG=-nFEcell και ΔG0=-nFE0cell
Η σχέση (1) μετασχηματίζεται στην
-nFEcell = -nFE0cell + 2,303logQ
2, 303
Ecell  E 0
cell  RT log Q
nF
34
ΑΣΚΗΣΗ
Προβλέψτε αν η αντίδραση Co(s) + Fe2+(aq) Co2+(aq) + Fe(s) είναι

αυθόρμητη κατά τη φορά που αναγράφεται όταν [Co2+]=0,15 M και
[Fe2+]=0,68 M. Δίνονται τα κανονικά δυναμικά Co2+/Co=-0,28 V, Fe2+/Fe=-
0,44 V, R=8,314 J/k.mol, T=298 K, F=96500 C.
ΛΥΣΗ
Αρχικά βρίσκουμε το Ε0cell της αντίδρασης.
35
ΑΣΚΗΣΗ
Με χρήση της εξίσωσης Nerst, αντικαθιστώντας τα δεδομένα

υπολογίζουμε την τιμή του Ecell:
2
0 2, 303RT [Co(aq) ]
Ecell  E cell  log 2
nF [Fe(aq) ]
J
2, 303.8, 314 298K
K.mol 0,15M
Ecell  0,16  log  0,14V
2.96500C 0, 68M
Επειδή Ecell<0 η χημική αντίδραση δεν είναι αυθόρμητη

όπως αναγράφεται αλλά κατά την αντίθετη φορά.
36
1. Ισοσταθμίστε τις παρακάτω χημικές αντιδράσεις. Η πρώτη

λαμβάνει χώρα σε όξινο και η δεύτερη σε βασικό περιβάλλον.
ClO3- + I- Cl- +I2 , Cl2 Cl- + ClO3- .
2. Εξετάστε αν η χημική αντίδραση που περιγράφεται από το

παρακάτω γαλβανικό στοιχείο είναι αυθόρμητη ή όχι.
Δίνονται τα κανονικά δυναμικά οξειδοαναγωγής των: Sn2+/Sn και

Pb2+/Pb -0,136 V και -0,126 V αντίστοιχα. Επίσης η θερμοκρασία
είναι 25 0C, R=8,314 J.mol-1.K-1, F=96485 C.mol-1.
3. Το ηλεκτροχημικό στοιχείο που περιγράφεται από τη χημική

εξίσωση Zn2+(aq) + Cu(s) Zn(s) + Cu2+(aq), έχει κανονικό
δυναμικό -1,100 V.
Σχεδιάστε το ηλεκτροχημικό στοιχείο ώστε να λειτουργεί
αυθόρμητα. Ποια η άνοδος και η κάθοδος; Γράψτε τις σχετικές
ημιαντιδράσεις. 37

Γενική Και Άνόργανη Χημεία Χρήστος Παππάς Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Γενική Και Άνόργανη Χημεία Χρήστος Παππάς Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Γενική και Άνόργανη

• Ένα μέγεθος λέγεται κβαντισμένο όταν παίρνει

Η αυξομείωση της ενέργειας της ηλεκτρομαγνητικής

• Το σοβαρό μειονέκτημα ήταν η αδυναμία

κόμβος = δεν ταλαντώνεται

Δυϊσμός κύματος - σωματιδίου

Louis Victor de Broglie: Ένα κινούμενο

Αρχή αβεβαιότητας του Heisenberg

• Είναι πιο σωστό να μιλάμε για την πιθανότητα εύρεσης ενός

h= η σταθερά του Planck, x,ψ,z= καρτεσιανές

1. Κάθε άτομο έχει διαφορετική εξίσωση Schrodinger

2. Η συνάρτηση Ψ δεν έχει άμεση φυσική σημασία. Η παράσταση

3. H εξίσωση Schrodinger έχει ακριβείς λύσεις μόνο για το

• Για το σκοπό αυτό, στην εξίσωση Schrodinger, οι καρτεσιανές

• Έτσι η εξίσωση Schrodinger αντικαθίσταται από τις εξισώσεις

Στις περιοχές όπου το νέφος

Συνήθως τα όρια του ηλεκτρονιακού νέφους

•Καθορίζει το μέγεθος του τροχιακού

•Όλα τα τροχιακά που έχουν την ίδια τιμή η λέμε ότι

•Καθορίζει την ενέργεια του ηλεκτρονίου του υδρογόνου και

•Συμβάλλει στην ενέργεια των πολυηλεκτρονικών ατόμων

• Παίρνει τιμές 0,1,2,3……n-1

•Καθορίζει το σχήμα του τροχιακού

•Διαιρεί τους φλοιούς (στιβάδες) σε υποφλοιούς

•Συμβάλλει στην ενέργεια των πολυηλεκτρονικών ατόμων

• Παίρνει τιμές –l ……..+l

• Καθορίζει τον προσανατολισμό του τροχιακού στο χώρο

• Διαιρεί τις υποστιβάδες σε μεμονωμένα ατομικά τροχιακά

• Για μια δεδομένη τιμή του l το σύνολο των προσανατολισμών

• Παίρνει τιμές -1/2 ή +1/2.

• Καθιερώθηκε για να εξηγηθούν οι διάφορες φασματοσκοπικές

• Εκφράζει τον προσανατολισμό της ιδιοπεριστροφής (spin) του

Δευτερεύον κβαντικός Συμβολισμός

• Ατομικά τροχιακά που έχουν τον ίδιο κύριο κβαντικό αριθμό

• Επειδή οι δυνατοί προσανατολισμοί ενός τροχιακού είναι 2l+1, η

• Η στιβάδα καθορίζεται από τον κύριο κβαντικό αριθμό (n)

• Η υποστιβάδα καθορίζεται από τους δύο πρώτους κβαντικούς

• Το τροχιακό καθορίζεται από τους τρεις πρώτους κβαντικούς

• Το ηλεκτρόνιο καθορίζεται από τέσσερις κβαντικούς αριθμούς

ml=0 ml=-1 ml=+1

4fzx2-y2 4fz3 4fyz2

4fy3x2-y 4fxz2 4fxyz 4fxx2-3y

ΔΟΜΗ ΠΟΛΥΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΑΤΟΜΩΝ

Η ενέργεια των ατομικών

Άρση του εκφυλισμού

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ- Κανόνας Klechkowsky

ΑΡΧΕΣ ΔΟΜΗΣΗΣ ΑΤΟΜΩΝ

2. Η υποστιβάδα s αποτελείται από 1 τροχιακό Χ 2= 2 e

Όταν ηλεκτρόνια καταλαμβάνουν εκφυλισμένα τροχιακά, η διάταξη που προτιμάται

ΔΟΜΗ ΠΟΛΥΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΩΝ ΑΤΟΜΩΝ

1. Όταν τοποθετηθούν e στις υποστιβάδες 4s και 3d, τότε η 4s αποκτά

2. Προτιμώνται δομές στις οποίες η υποστιβάδα d είναι ημισυμπληρωμένη

4Be : 1s2 2s2

Άτομα που έχουν ένα ή περισσότερα ασύζευκτα ηλεκτρόνια,

Ποιες οι δυνατές τετράδες των κβαντικών αριθμών των

Η ηλεκτρονική δομή του 7Ν είναι: 1s2 2s2 2p3

2s2 : (2,0,0,+1/2) , (2,0,0, -1/2)

2p3 : (2,1,+1,+1/2), (2,1,-1,+1/2), (2,1,0,+1/2)

γίνεται 1s2 2s2 2p6 3s2 3p6 3d10 4s

Η εξωτερική στιβάδα είναι η 4η.

87 88 103 104 105 106 107 108 109 110 111

89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102

Σε ποια περίοδο και σε ποια ομάδα του περιοδικού πίνακα

Η ηλεκτρονική δομή του 3Li είναι: 1s22s1