Lecture Slides

Chapter 8

Screws, Fasteners,
ve the Design of
Nonpermanent Joints
The McGraw-Hill Companies © 2012
Chapter Outline

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Standartlar
 Pitch – Hatve
 Major diameter – diş
üstü çapı
 Minor diameter – Diş
dibi çapı
 Pitch diameter –
Ortalama çap-
hesaplamalarda
kullanılan sanal çap
Fig. 8–1

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Standartlar
• American National (Unified) diş
• UN normal diş
• UNR Yorulma direnci arttırılmış, diş dibi radyusuna sahip
dişler
• Metrik diş
• M seri (normal diş)
• MJ series (diş dibi radyüslü)

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Standartlar
• Kaba Diş Seri UNC
• Genel montaj
• Sık sökme takma
• Titreşim için kötü
• İnce diş seri UNF
• Titreşim için iyi
• Ayar için iyi
• Automotive ve havacılık
• Çok ince diş seri UNEF
• Sok ve vibrasyon davranışı iyi
• Yüksek malzeme kalitesi
• Instrumentation
• Havacılık
Shigley’s Mechanical Engineering Design
 Standartlar
 M ve MJ diş profilinin geometrik özellikleri. Fig. 8–2
 Tablo 8–1 ve 8–2 diş boyutlarını göstermektedir.

Fig. 8–2

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Metrik diş geometrik özellikleri

At: Mukavemet
alanı

Diş üstü ve diş dibi

çaplarının
ortalamasından
hesaplan alan
 Amerikan diş geometrik özellikleri
Tablo 8–2
 Kare ve Acme diş profilleri

 Kare ve Acme tip hareket cıvata diş profillerine ait geometrik

özellikler:

Fig. 8–3

Tablo 8-3 Acme diş profili için önerilen hatveler

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Hareket civataların mekaniği

 Hareket civataları
◦ Dönme hareketi>lineer hareket
◦ Güç ve hareket aktarımı
◦ İşkenceler, mengeneler, vidalı pres
gibi uygulamalar.

Fig. 8–4
Shigley’s Mechanical Engineering Design
Hareket civataların mekaniği

Fig. 8–5
Fig. 8–6 Shigley’s Mechanical Engineering Design
 Hareket civataların mekaniği

 Yük kaldırılırken

 Yük indirilirken

Fig. 8–6 Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Mechanics of Power Screws

 Her iki denklemdeki N kuvvetini çekip birbirine eşitlersek:

 İfadeleri cosl ile bölüp, tanl = l /p dm ifadesini kullanırsak:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Sıkma gevşetme momenti
 Cıvatanın sıkılması ve sökülmesi sırasında ya da yükün kaldırılması yada
indirilmesi sırasında gerekli olan moment değerinin belirlenmesi için PR
kuvvetinin cıvata merkezine göre momentinin alınması yeterlidir. Cıvata çapı
yerine ortalama çap kullanılacağına dikkat edin.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Oto-blokaj koşulu

 Cıvataya uygulanan tokun kaldırılması durumunda yükün

cıvatayı döndürememesi haline oto-blokaj denir.
 Sökme torku pozitif değer alırsa bağlantı oto-blokaj halindedir,
p f dm > l
 l / p dm = tan l, olduğundan oto blokajı etkileyen temel
parametreler sürtünme kuvveti ve cıvata helis açısıdır.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Hareket cıvatalarının verimi

 Denkl. (8–1) den f = 0 sürtünmesiz haldeki sıkma torku:

 Verim:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Acme Dişli Hareket Cıvataları

 Kare cıvata yerine ACME (trapez cıvata)

kullanılması halinde ekstradan bir kamu
etkisi elde edilir.
 Sürtünme bileşenleri trapez geometride
daha yüksektir.
 Yükün kaldırılması yada cıvatanın
sıkılması için gerekli olan kuvvet 8 - 1
denkleminin cosa bölünmesiyle elde
edilebilir.

Fig. 8–7

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Yaka sürtünmesi

 Hareket videolarının tasarımı

yapılırken dikkate alınması
gereken bir diğer geometrik
detay da yaka sürdürmesidir.
Yükün dcçapında taşındığı
varsayımı ile bu etkinin
oluşturacağı tork değeri

Fig. 8–7

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Hareket cıvatalarına etki eden gerilmeler

 Buruma gerilmesi

 Cıvata şaftına etki eden normal gerilime

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Hareket cıvatalarına etki eden gerilmeler

 Diş yüzeyinde oluşan basınç:

nt temasta olan diş sayısı

Fig. 8–8 Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Hareket cıvatalarına etki eden gerilmeler

 Diş kökünde eğilme gerilmesi

Fig. 8–8

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Hareket cıvatalarına etki eden gerilmeler

 Diş dibinde kesmeli eğilme gerilmeleri:

Fig. 8–8
Shigley’s Mechanical Engineering Design
 Hareket cıvatalarına etki eden gerilmeler

 Eş değer gerilmelerin hesplanması için:

 Von mises denklemi Denkl. (5–14),

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Thread Deformation in Screw-Nut Combination

 Somunlar çekme yüklemesi alırlar.

 Yüklemeler dişler arasında eşit dağılmaz.
 Yapılan deneylerde, yüklemenin yaklaşık %38’inin ilk diş
tarafından, %25’inin ikinci diş tarafından ve %18’inin ise
üçüncü diş tarafından taşındığını göstermiştir. 7. Dişte ise
yükleme olmadığı görülmüştür.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Hareket cıvatalarının yüzey emniyet basınçları

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Hareket cıvatalarının sürtünme katsayıları

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Cıvata tipleri

Fig. 8–9

Fig. 8–10 Shigley’s Mechanical Engineering Design

Cıvata tipleri

Fig. 8–11
Shigley’s Mechanical Engineering Design
 6 Köşe Başlı cıvata

 Boyutlar Tablo A–29 da verilmiştir.

 W nominal çapın 1.5 katıdır.
 L kafadan ölçülür.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Diş boyları

English

Metric

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Somunlar

 EK A–31 boyutlara ulaşılabilir.

End view Washer-faced, Chamfered both Washer-faced, Chamfered

regular sides, regular jam nut both sides,
jam nut
Fig. 8–12
Shigley’s Mechanical Engineering Design
 Cıvata bağlantılarının çekme yüklemesi altındaki davranışı

 Sıkışan boy l parça ve

pul/rondela dahil toplam
alınır.

Fig. 8–13

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Basınçlı silindir kapakları

 Sıkışan boy l

hesaplamasında sadece belirli bir diş

yüksekliğinin katkıda bulunduğu
kabul edilir.

Fig. 8–14

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Dişli deliklerde etkin sıkışan boy hesaplaması

 Dişli deliklerde sıkışan

boyun hesaplanmasında:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Cıvata bağlantı rijidliği

 Sıkılmış civatada
◦ Cıvata uzar
◦ Bileşenler kısalır
 Dış P yükü uygulandığında
◦ Civatalar daha da uzar
◦ Bileşenler zerindeki basınç
azalır.
Fig. 8–13

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Cıvata rijidliği

 Dişli ve diş içermeyen

bölümlerin rijidlikleri
ayrı hesaplanıp, seri
yaylarda olduğu gibi
toplanır.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Cıvata rijidliğinin hesaplanmasında kullanılacak yöntem

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Procedure to Find Bolt Stiffness

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Procedure to Find Bolt Stiffness

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Bileşen (Parça) rijidliği

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Bileşen (Parça) rijidliği

 Sıkışan bileşenlerde rijitliğe katkı sağlayan bölgelerin kesik

koni geometrisine sahip olduğu varsayılır.
 Koni tepe açısı a

Fig. 8–15
Shigley’s Mechanical Engineering Design
Bileşen (Parça) rijidliği

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Bileşen (Parça) rijidliği

 a = 30º,

Fig. 8–15b Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Bileşen ( AYNI Parça) rijidliği

 Aynı malzemeden imal edilmiş bileşenlerin toplam rijidliğinin

hesaplanması için:

 dw rondela çapı
 dw =1.5d, ve with a = 30º,

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Sonlu elemanlar modellemesinden elde edilen parça rijidliği

Fig. 8–16
Shigley’s Mechanical Engineering Design
 Cıvata sınıflandırma

Parmak başına diş Malzeme serisi

sayısı Diş serisi

¼-20 x ¾ in UNC-2 Grade 5 Hex head bolt

Nominal çap Boy Geçme Kafa geo.

sınıfı
Metric Hatve

M12 x 1.75 ISO 4.8 Hex head bolt

Nominal çap
Malzeme sınıfı

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Çekme yükü altında cıvata bağlantısı

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Çekme yükü altında cıvata bağlantısı
 Ön yük altında
◦ Cıvata uzar
◦ Parçalar kısalır
 Dış yük P uygulandığında
◦ Cıvatada ekstra uzama: d
◦ Parçalarda rahatlama: d

Fig. 8–13

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Rijidlik sabiti
 P = Pb + Pm,

 C bağlantının rijitlik sabiti

 C civatanın taşıması gereken ekstra çekme kuvvetinin bir

ölçüsüdür. 0.2 seviyelerinde olması beklenir.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Cıvata ve parça yükleri

 Toplam cıvata yükü

 Toplam parça yükü:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Tork ile cıvata uzaması arasındaki ilişki
 Denklem. (8–5) ve (8–6)

 tanl = l/pdm,

 Rondela çapının 1.5d, the yaka çapının dc = (d + 1.5d)/2 = 1.25d,

olarak alınması halinde

Shigley’s Mechanical Engineering Design

Tork ile cıvata uzaması arasındaki ilişki

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Tork katsayısı K

 K = 0.2 olması önerilir.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Ön yük dağılımı ve tork ilişkisi
 Aynı tork ile sıkılan yağsız denemelerden elde edilen ön yük
değerleri:
◦ Ön yük ortalaması: 34.3 kN
◦ Standart sapma: 4.91
Tablo 8–13

Ön yük ortalaması: 34.18 kN (yağlı)

Standart sapma: 2.88 kN (yağlı)

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Civatalı bağlantıların statik gerilme hali
Çekme gerilmesi

Emniyet katsayısı:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Cıvata bağantılarının yorulma davranışları

 Cıvata hasarlarının
◦ 15% Kafanın altından
◦ 20% Dişli bölümün sonundan
◦ 65% Somun tarafındaki diş dibinden
 Farklı civatalar için kullanılan gerilme yığılma faktörlerini
inceleyelim: 8–16

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Civataların yorulma mukavemetleri
 Cıvatalar standart olduklarından yorulma ömürleri üzeride etkili
olan tüm faktörlerin dahil edildiği yorulma dayanımları deneysel
olarak ölçülmüş ve Tablo 8–17’de verilmiştir.
 Yorulma gerilme yığılması fakötrü Kf aşağıdaki tablolara
yansıtılmıştır.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Yorulma gerilmeleri
 Sıkılmış bir civataya Pmin ve Pmax, arasında değişen bir dış
yükleme uygulandığında:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Typical Fatigue Load Line for Bolts
 Cıvatanın standart yük eğrisi, Fi kuvveti statik olarake tki etmiş
durumdadır. Sonrasında bu değer, işletme kuvveti ile birlikte
lineer olarak artış sergiler.

Fig. 8–20
Shigley’s Mechanical Engineering Design
 Civatalar için genel yükleme eğrisi
 Yükleme eğrisinin denklemi:

 Goodman denkleminin eğrisi

 (a) ve (b) ortak çözümünden,

Fig. 8–20 Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Yorulma emniyet katsayısı
 Yorulma emniyet katsayısı

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Tekrarlı yüklemeler ile alakalı özel durum
 Civatalara etki eden dış yükler genel olarak 0 ve Pmax arasında
değişir.
 Denklem. (8-35) ve (8-36)’de Pmin = 0 alınırsa

 Bu duruda yükleme eğrisinin eğimi 1’e eşit olacaktır.

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Tekrarlı yüklemeler ile alakalı özel durum
 Bu yükleme hali için farklı hasar yaklaşımları ile hesaplama
yapmak yeterli olacaktır.

Yük eğrisi:

Goodman:

Gerber:

ASME-elliptic:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Tekrarlı yüklemeler ile alakalı özel durum
 Elde edilecek güvenlik katsayıları da sırasıyla:

Goodman:

Gerber:

ASME-elliptic:

Shigley’s Mechanical Engineering Design

 Statik akma kontrolü

 sa ve sm değerlerinin hesaplandığı bir halde, en kritk

yüklemedeli güvenlik katsayısı

 Benzer şekilde ön yükün cıvata tarafından taşınan bölümü için.

Shigley’s Mechanical Engineering Design