ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΚΡΗΤΗΣ

ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΗ ΣΧΟΛΗ

ΤΜΗΜΑ ΙΣΤΟΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑΣ

Η ΕΠΙΤΥΜΒΙΑ ΣΤΗΛΗ ΤΟΥ ΠΟΙΗΤΗ ΑΠΟ ΤΗ ΒΟΙΩΤΙΑ

ΑΙΚΑΤΕΡΙΝΗ
Α.Μ.:
ΚΑΡ 385
ΕΠ. ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: Δ. ΜΠΟΣΝΑΚΗΣ
ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2021-22
1
 ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ

Εισαγωγή 3

1. Περιγραφή στήλης 4

1.1 Υλικό κατασκευής και αρχιτεκτονικός τύπος 4

1.2 Αρχιτεκτονικά Παράλληλα 5

2. Περιγραφή της παράστασης 6

2.1 Εικονογραφική ανάλυση 6

2.2. Εικονογραφικά παράλληλα 7

2.3 Τεχνοτροπική ανάλυση 8

2.4 Στυλιστικά παράλληλα 10

3. Εικονογραφική ερμηνεία και χρονολόγηση 11

Συμπεράσματα 12

Βιβλιογραφία 13

Παράρτημα εικόνων 14

2
Εισαγωγή

Η εργασία αυτή πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του σεμιναρίου ΚΑΡ 385

«Επιτύμβιες στήλες (από την αρχαϊκή έως την κλασική περίοδο): τεχνοτροπία και
ιδεολογία» με επιβλέπων καθηγητή τον Δ. Μποσνάκη και το θέμα της είναι «Η
επιτύμβια στήλη του ποιητή από τη Βοιωτία». Στην εργασία αυτή θα παρουσιαστεί η
αρχιτεκτονική, εικονογραφική και τεχνοτροπική ανάλυση για τη συγκεκριμένη
στήλη ώστε να προσδιοριστεί η χρονολογία κατασκευής της και τα καλλιτεχνικά
ρεύματα της περιόδου αυτής.

Η πρώτη ενότητα σχετίζεται με την αναλυτκή περιγραφή της στήλης ως προς

τις διαστάσεις της, το υλικό κατασκευής και τον αρχιτεκτονικό τύπο στον οποίο
ανήκει. Συνάμα, γίνεται μια σύγκριση με επιτύμβιες στήλες που ανήκουν στον ίδιο
αρχιτεκτονικό τύπο, ώστε να δούμε την εξέλιξη του τύπου και να προσδιοριστεί μια
πιθανή χρονολόγηση.

Η δεύτερη ενότητα χωρίζεται σε τέσσερις υπονενότητες, από τις οποίες οι δύο

πρώτες αφορούν την εικονογραφική περιγραφή και τα παράλληλα της και οι δύο
τελευταίες την τεχνοτροπική περιγραφή και τα παράλληλα της. Η εικονογραφική
περιγραφή περιλαμβάνει την λεπτομερή παρουσίαση της παράστασης ενώ η
τεχνοτροπική εντοπίζει τις επιρροές από διαφορετικές περιοχές αλλά και τις τοπικές
ιδιαιτερότητες.

Τέλος, η τρίτη ενότητα αφορά την ερμηνευτική προσέγγιση της παράστασης

της στήλης καθώς και την χρονολόγηση της με βάση των δεδομένων που
παρουσιάστηκαν στις προηγούμενες ενότητες. Ακολουθούν τα συμπεράσματα, όπου
γίνεται μια σύνοψη των κυριότερων στοιχείων και κάποιες παρατηρήσεις για την
σημασία της επιτύμβιας στήλης του ποιητή.

3
 1.Περιγραφή στήλης

1.1 Υλικό κατασκευής και αρχιτεκτονικός τύπος

Η επιτύμβια στήλη του ποιητή (εικ.1) βρέθηκε κοντά στην Θήβα και σήμερα
εκτίθεται στο Μουσείο Αρχαίας Τέχνης Βασιλείας στην Ελβετία 1. Πρόκειται για μια
ορθογώνια στήλη κατασκευασμένη από τοπικό ασβεστόλιθο λευκού-γκρι χρώματος.
Το ύψος της είναι 94 εκ. και το πλάτος της 65,5 εκ. Ως προς την αρχιτεκτονική
μορφή, πρόκειται για μια πλατιά στήλη με χαμηλή αετωματική επίστεψη και στενά
πλαϊνά πλαίσια, τα οποία συνδέονται με το ανάγλυφο τμήμα με κανάλι2.

Η στήλη σώζεται σε καλή κατάσταση. Λείπει μέρος της αετωματικής

επίστεψης στα δεξιά και μέρος του αναγλύφου και του ακρωτηρίου. Η επιφάνεια του
πλαϊνού πλαισίου φέρει αρκετά χτυπήματα, ενώ σε ορισμένα σημεία φαίνονται
κάποιες ανωμαλίες και ίχνη από οδοντωτό σίδερο. Στο δεξί πλαϊνό πλαίσιο υπάρχουν
βαθιές γρατζουνιές, ίσως από άροτρο. Συνάμα, η στήλη είναι πιθανό να ήταν
παχύτερη στην αρχική της κατάσταση και κόπηκε για τη διευκόλυνση της μεταφοράς
της3.

Σε ότι αφορά το υλικό κατασκευής, σχεδόν όλες οι επιτύμβιες στήλες από την
ευρύτερη περιοχή των Θεσπιών έχουν κατασκευαστεί από ένα τοπικό ασβεστολιθικό
πέτρωμα, το επονομαζόμενο Θεσπιακό μάρμαρο. Υπάρχουν ελάχιστες εξαιρέσεις
επιτύμβιων στηλών που είχαν κατασκευαστεί από εισηγμένο πεντελικό μάρμαρο.
Όπως αναφέρει η Schild-Xenidou, η χρήση τοπικού ασβεστόλιθου και η σπάνια
εισαγωγή μαρμάρου δεν γινόταν για οικονομικούς λόγους. Πιθανώς, η συνεχής
χρήση του για την κατασκευή περίτεχνων επιτύμβιων στηλών υποδηλώνει μια μορφή
δέσμευσης με τον παραγγελιοδότη ως προς την επιλογή του υλικού4.

Το Θεσπιακό μάρμαρο έχει μεγάλος εύρος χρωματικής κλίμακας, η οποία

κυμαίνεται από ανοιχτό κίτρινο, κίτρινο, λευκό-γκρι έως σκούρο γκρι. Η εξόρυξη του

1
Αρ. Ευρ. Μουσείου Inv.-Nr. G 1957.14.
2
Schild –Xenidou 2008, σ.251.
3
Schild –Xenidou 2008, σ.251.
4
Schild –Xenidou 2008, σ.141-142.

4
θα πρέπει να γινόταν από διαφορετικά λατομεία – δεδομένης της χρωματικής
διαφοράς του υλικού και της κρυσταλλικής του δομής – τα οποία η Schild-Xenidou
τοποθετεί στους πρόποδες του βουνού του Ελίκωνα5.

Οι στήλες από τη Βοιωτία που είναι διακοσμημένες με εικονιστικές

παραστάσεις μπορούν να κατηγοριοποιηθούν αρχιτεκτονικά ως προς την επίστεψη
και το πλαίσιο του αναγλύφου6. Οπότε, η στήλη του ποιητή ανήκει στην κατηγορία
«στήλη με αετωματική επίστεψη και με πλαϊνό πλαίσιο». Το αέτωμα ως επίστεψη
στήλης εμφανίζεται στο δεύτερο μισό του 6 ου αι. π.Χ. και οι αναλογίες του
αντιστοιχούν περίπου στην πρόσοψη ενός ναού 7. Από τον ύστερο 5ο αι. π.Χ. ο τύπος
αυτός ήταν διαδεδομένος στην Αττική και εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε πρώιμη
μορφή στη Βοιωτία8.

Η πλαισίωση θεωρείται τεκτονικό στοιχείο με ιωνικές καταβολές.

Εμφανίζεται στην Αττική πριν από τα μέσα του 6 ου αιώνα και συνεχίζεται η χρήση
της, έως τα τέλη του αιώνα. Στο πρώτο μισό του 5 ου αι., συναντάται στην ανατολική
Ιωνία, τις Κυκλάδες και σε καλλιτεχνικά κέντρα που επηρεάζονται από την
νησιωτικοϊωνική παράδοση9.

1.2 Αρχιτεκτονικά Παράλληλα

Αρχιτεκτονικά η στήλη του ποιητή θα μπορούσε να συγκριθεί με το θραύσμα

της στήλης του Αγάσινου (εικ.2), η οποία χρονολογείται στον πρώιμο 5 ο αιώνα (480-
470 π.Χ) και προέρχεται από τη Μαλεσίνα Λοκρίδος 10. Από τη σύγκριση των δύο
στηλών μπορούμε να δούμε την εξέλιξη του αετώματος αλλά και γενικότερα την
αρχιτεκτονική εξέλιξη των επιτύμβιων στηλών στη διάρκεια του 5 ου π.Χ. αιώνα.

Σώζεται μόνο το πάνω μισό της στήλης, όπου παρατηρείται ευρεία

αετωματική επίστεψη με στενά, ελαφρώς προεξέχοντα πλαίσια (ταινίες-κανόνες), τα

5
Schild –Xenidou 2008, σ.87.
6
Schild –Xenidou 2008, σ.143.
7
Berger 1970, σ.6.
8
Schild –Xenidou 2008, σ.147.
9
Βλαχογιάννη 2020, σ.82.
10
Schild –Xenidou 2008, σ. 246-247.

5
οποία συνδέονται σταδιακά με το ανάγλυφο έδαφος μέσω ενός καναλιού.
Παρατηρούμε ότι το αέτωμα είναι χαμηλό και επίπεδο και μπορεί να αποδοθεί στον
Αυστηρό Ρυθμό. Αυτό το ανάγλυφο, όπως και η στήλη του Αλξήνορου (εικ.3)
θεωρούνται από τα πιο πρώιμα στη Βοιωτία, που ανήκουν στον τύπο αυτό 11. Οπότε,
από τα ιδιαίτερα στοιχεία αυτού του αρχιτεκτονικού τύπου συμπεραίνουμε ότι η
στήλη του ποητή είναι μετανέστερη από τη στήλη του Αγάσινου και του Αλξήνορου.

2. Περιγραφή της παράστασης

2.1 Εικονογραφική ανάλυση

Στην παράσταση της στήλης (εικ.1) απεικονίζεται ένας γενειοφόρος άντρας να

στέκεται σε στάση προφίλ προς τα δεξιά. Στηρίζεται στο δεξί πόδι, ενώ το αριστερό
βγαίνει ελαφρώς μπροστά. Φοράει μακρύ ιμάτιο, το οποίο είναι τυλιγμένο γύρω από
το αριστερό του χέρι εκθέτοντας τον δεξιό ώμο και μικρό μέρος του στήθους του.
Φοράει παπούτσια από μαλακό δέρμα, από τα οποία μόνο οι σόλες αποδίδονται
ανάγλυφες12.

Το πάνω μέρος του σώματος του είναι λυγισμένο προς τα εμπρός και ελαφρώς
γυρισμένο σε όψη τρία τέταρτα. Στηρίζεται πάνω σ’ ένα ραβδί με κόμπους
(βακτηρία), του οποίου το πάνω άκρο κρύβεται από τις πεσμένες πτυχές του ιματίου
του. Με το αριστερό του χέρι προσφέρει στην γυμνή μικρότερη μορφή μια λύρα, ενώ
με το δεξί του χέρι κρατάει ένα πλήκτρο13.

Η μικρότερη μορφή απέναντι του απεικονίζεται γυμνή, σε όρθια στάση σε

καθαρό προφίλ και κοιτάζει ψηλά τον ηλικιωμένο άντρα. Το αριστερό του χέρι είναι
ελαφρώς λυγισμένο και κρατάει ένα επίμηκες αλάβαστρο με κορδόνι. Στηρίζεται στο
11
Schild –Xenidou 2008, σ.147.
12
Schild –Xenidou 2008, σ.251.
13
Schild –Xenidou 2008, σ.251-252.

6
αριστερό πόδι, ενώ το δεξί αναπαρίσταται λυγισμένο να βγαίνει προς τα μπροστά. Η
θέση του δεξιού ποδιού της μικρότερης μορφής αντιστοιχεί στη θέση του αριστερού
ποδιού της γηραιότερης μορφής14.

2.2 Εικονογραφικά παράλληλα

Εικονογραφικά, η στήλη από τη Βασιλεία θα μπορούσε να συγκριθεί με την

επιτύμβια στήλη δασκάλου μουσικής ή ποιητή από τη νότια Ιταλία (εικ.4), η οποία
χρονολογείται στο 410 π.Χ15. Στην αριστερή πλευρά του αναγλύφου της στήλης
παριστάνεται μια καθιστή αντρική μορφή, η οποία φοράει ιμάτιο που καλύπτει μόνο
το κάτω μέρος του σώματος και κάθεται σε κλισμό με ιδιαίτερα καμπυλόγραμμα
στοιχεία. Ο άντρας κρατάει μια λύρα, την οποία παραδίδει στην μορφή που βρίσκεται
απέναντι του. Στη δεξιά πλευρά εικονίζεται μια όρθια γυμνή μορφή ενός παιδιού που
κρατάει έναν κύλινδρο.

Η στήλη από την Ιταλία παρουσιάζει αρκετές ομοιότητες με τη στήλη από τη

Βοιωτία. Οι μόνες διαφορές είναι ότι η μεγαλύτερη μορφή απεικονίζεται καθιστή και
η απόδοση των μορφών γίνεται με περισσότερες ανατομικές λεπτομέρειες.

Απεικόνιση μουσικού σε ταφικό μνημείο υπάρχει και στη στήλη του λυράρη
(εικ.5), η οποία βρέθηκε στην περιοχή της Ακαρνανίας και χρονολογείται στο 470
π.Χ16. Εδώ, ο μουσικός παριστάνεται μόνος σε όρθια στάση να κρατάει τη λύρα του
με το αριστερό χέρι.

Οι απεικονίσεις μουσικών παραπέμπουν στο θέμα του μουσικού ανήρ, το

οποίο επιλέχθηκε κυρίως για νεκρούς ποιητές και δασκάλους μουσικής. Ωστόσο,
παραμένει ανοιχτό το ενδεχόμενο τέτοιες απεικονίσεις να παραμπέμπουν με
γενικότερο τρόπο στο θέμα του μουσικού ανήρ. Δηλαδή, να μην δηλώνουν απλά το

14
Schild –Xenidou 2008, σ.252.
15
Berger 1970, σ.149.
16
Berger 1970, σ.149.

7
επάγγελμα του νεκρού αλλά άλλες δραστηριότητες που ήταν σημαντικές στη ζωή
κάθε Έλληνα17.

Σίγουρα για σπουδαίους ανθρώπους ορισμένων επαγγελμάτων επιλέχθηκαν

σκόπιμα μορφές αναπαράστασης που απεικόνιζαν μια γενικότερη, πιο τυπική
δραστηριότητα της ζωής τους. Για παράδειγμα, το επίγραμμα του Αισχύλου δεν
αναφέρεται στην ιδιότητα του ως ποιητής, αλλά ως αγωνιστής στη μάχη του
Μαραθώνα18.

Βέβαια, η απεικόνιση μουσικού, ως ηλικιωμένος άντρας σε προφίλ με μακρύ

ιμάτιο, να ακουμπάει στο μπαστούνι, του αποτελεί ένα από τα τελευταία
αντιπροσωπευτικά βοιωτικά επιτύμβια ανάγλυφα19.

2.3 Τεχνοτροπική ανάλυση

Τα βοιωτικά επιτύμβια ανάγλυφα δέχτηκαν επιρροές από ξένα πρότυπα –

κυρίως του νησιωτικού και ιωνικού χώρου και του Αττικού χώρου – ως προς την
τεχνοτροπία. Όμως, διαμορφώθηκαν και ορισμένα τοπικά χαρακτηριστικά που
αποδίδονται στα κατά τόπους βοιωτικά εργαστήρια20.

Στη στήλη του ποιητή, εντοπίζονται νησιωτικές και ιωνικές επιρροές κυρίως
στην απόδοση του σώματος, με την απουσία λεπτομερειών και την ευέλικτη
σωματική διάπλαση21 αλλά και με την φειδωλή χρήση πτυχώσεων στο κάτω μέρος
του ενδύματος. Επίσης, το μοτίβο των όρθιων μορφών και η μεγάλης κλίμακας
διάταξη του ιματίου παραπέμπουν σε έργα νησιωτικής ιωνικής ανάγλυφης τέχνης 22.

Η μορφή του γενειοφόρου άντρα απεικονίζεται ευρεία και εκτεταμένη, να

στρέφεται προς τα δεξιά και γίνεται προσπάθεια προοπτικής απόδοσης στο άνω μέρος

17
Berger 1970, σ. 149.
18
Berger 1970, σ. 149.
19
Schild –Xenidou 2008, σ.178.
20
Schild –Xenidou 2008, σ.19-20.
21
Μποσνάκης 2013, σ. 215.
22
Schild –Xenidou 2008, σ.45.

8
του σώματος, το οποίο αποδίδεται σε στάση τρία τέταρτα. Στον Αττικό χώρο, αυτός ο
τύπος στάσης χαρακτηρίζεται πρωτίστως με διάφορες μορφές (ηρώων ή
αξιωματούχων) από την ανατολική ζωφόρο του Παρθενώνα 23. Συνάμα, το φαρδύ
τριγωνικό ύφασμα του ιματίου που κρέμεται διαγώνια κατά μήκος της αριστερής
πλευράς του σώματος και οι μαζεμένες πτυχές στον αριστερό ώμο και το χέρι
θυμίζουν τις μορφές των ηρώων από την ανατολική ζωφόρο 24. Οι παρθενώνειες
επιρροές εντοπίζονται γενικότερα στα βοιωτικά ανάγλυφα και αυτό ίσως σημαίνει ότι
ντόπιοι καλλιτέχνες μαθήτευσαν σε εργαστήρια της Αττικής25.

Τα στυλιστικά χαρακτηριστικά του τοπικού εργαστήριου περιλαμβάνουν τη

συνύπαρξη αρχαιότροπων και νεωτερικών στοιχείων. Αρχαιότροπα στοιχεία στη
στήλη του ποιητή εντοπίζονται στην απόδοση των κεφαλιών των μορφών, στην
απόδοση του αυτιού και του ματιού26. Ακόμα, η ανάπτυξη του σώματος παράλληλα
με το ανάγλυφο έδαφος και η πλήρης προσκόλληση σε αυτό με το περίγραμμα του
αποτελεί τοπικό χαρακτηριστικό27.

Ωστόσο, όσον αφορά τον ατμοσφαιρικό σχεδιασμό που συνδέει τις δύο
φιγούρες, δεν φαίνεται να υπάρχουν άλλες βοιωτικές επιτύμβιες στήλες με αυτόν το
σχεδιασμό. Οι δύο άνισες φιγούρες συνδέονται από ένα βαθύ συναίσθημα. Η
μικρότερη μορφή κοιτάζει την γηραιότερη, χωρίς να σκύβει το κεφάλι και ο
γηραιότερος γυρίζει προς το μέρος του μικρότερου μέσω της σκυφτής στάσης του.
Πιθανόν πρόκειται για δύο πολύ στενά συνδεδεμένα άτομα στη ζωή28.

Από τα παραπάνω στυλιστικά χαρακτηριστικά, από τον τόπο εύρεσης της

στήλης αλλά και από το υλικό κατασκευής, η στήλη του ποιητή κατατάσσεται στην
παράδοση του Θεσπιακού εργαστηρίου του τέλους του 5 ου αιώνα29. Το εργαστήριο
αυτό είναι το μόνο επιβεβαιωμένο εργαστήριο στην περιοχή της Βοιωτίας30.

23
Schild –Xenidou 2008, σ.178.
24
Schild –Xenidou 2008, σ. 47.
25
Μποσνάκης 2013, σ. 216.
26
Schild –Xenidou 2008, σ.45.
27
Schild –Xenidou 2008, σ. 47.
28
Schild –Xenidou 2008, σ.44-45.
29
Schild –Xenidou 2008, σ. 46.
30
Schild –Xenidou 2008, σ.17-18. Μποσνάκης 2013, σ.214.

9
 2.4 Στυλιστικά παράλληλα

Στυλιστικά, η στήλη του ποιητή θα μπορούσε να συγκριθεί με τη στήλη του

Θεόμνηστου (εικ.6), η οποία βρέθηκε στην περιοχή των Θεσπιών και χρονολογείται
στο 410/400 π.Χ31. Στη στήλη του Θεόμνηστου εικονίζονται δύο όρθιες αντρικές
μορφές, μια μεγαλύτερη και μία μικρότερη. Ο μεγαλύτερος γενειοφόρος άντρας
εμφανίζεται γυρισμένος προς τα δεξιά και φοράει μακρύ ιμάτιο που αφήνει ακάλυπτει
μεγάλο μέρος του θώρακα καθώς και το δεξί βραχίονα. Στηρίζεται σε μπαστούνι, του
οποίου το πάνω μέρος είναι κρυμμένο κάτω από τη μασχάλη και τις πτυχές του
ιματίου της αντρικής μορφής, όπως και στη στήλη του ποιητή.

Όπως παρατηρούμε στην εικ. 6, το ιμάτιο του άντρα αφήνει ακάλυπτο

μεγαλύτερο μέρος του θώρακα σε σύγκριση με το ιμάτιο του ηλικιωμένου άντρα στη
στήλη του ποιητή. Επίσης, οι μύες του θώρακα και τα πλευρά είναι αποδοσμένα με
περισσότερες ανατομικές λεπτομέρειες32. Συνάμα, από τα στυλιστικά του
χαρακτηριστικά εντάσσεται και αυτό στο εργαστήριο των Θεσπιών 33.Επομένως, η
στήλη του Θεόμνηστου είναι μεταγενέστερη από τη στήλη του ποιητή.

Παράλληλα, το επιτύμβιο ανάγλυφο από την Αίγινα (εικ.7) είναι περίπου

σύχρονο με τη στήλη του ποιητή, ίσως και πολύ λίγο πρωιμότερο και χρονολογείται
στο 450π.Χ.34. Εδώ, παρατηρούμε τις δύο μορφές να βρίσκονται σε στάση προφίλ
και η μεγαλύτερη ελαφρώς στραμένη στο πάνω μέρος σε στάση τρία τέτερτα. Το
ιμάτιο καλύπτει μεγάλο μέρος του θώρακα ενώ στο κάτω μέρος δεν δημιουργούνται
πτυχώσεις. Επίσης, δεν αποδίδονται πλαστικά οι ανατομικές λεπτομέρειες των
σωμάτων των μορφών.

31
Schild –Xenidou 2008, σ.277.
32
Schild –Xenidou 2008, σ.277-288.
33
Schild –Xenidou 2008, σ.48.
34
Hiller 1975, σ. 129-130.

10
 3. Εικονογραφική ερμηνεία και χρονολόγηση

Στις μορφές της παράστασης από τη στήλη του ποιητή μπορούν να αποδοθούν
διάφορες ερμηνείες. Αρχικά, η Schild-Xenidou υποστηρίζει ότι ο νεκρός που είναι η
γηραιότερη μορφή, συνοδεύεται από τον δούλο του, ο οποίος απεικονίζεται στο
στάδιο της παιδικής ηλικίας35. Εξάλλου, είναι γνωστό ότι στην κλασική εικονογραφία
πολύ συχνά οι δούλοι απεικονίζονταν γυμνοί. Βέβαια, η γυμνότητα στην αρχαία
ελληνική τέχνη χρησιμοποιούνταν πολλές φορές συμβολικά, ως μέσο εξιδανίκευσης
(πολεμιστές) ή για πρακτικούς λόγους ( αθλητές). Στην περίπτωση των δούλων, η
γυμνότητα δεν ανταποκρίνονταν στην καθημερινή πρακτική αλλά ίσως επιδιώκεται
μια ιδεαλιστική απεικόνιση τους από τους καλλιτέχνες36.

Αντίθετα, ο Berger υποστηρίζει ότι η ερμηνεία της παράστασης έγκειται στο

ότι ο δάσκαλος δίνει στο μαθητή του την λύρα, ως την ιδέα της παράδοσης και της
συνέχειας του αξιώματος. Παρόμοιες απεικονίσεις έχουμε σε επιτύμβιες στήλες, όπου
οι πολεμιστές παραδίδουν τα όπλα τους ή το κράνος τους ως ένδειξη της συνέχειας
του αξιώματος37. Συνάμα, αξίζει να σημειωθεί ότι ο Schefold υποστηρίζει ότι είναι
πιθανό η γηραιότερη μορφή να ταυτίζεται με τον διάσημο ποιητή Πίνδαρο38.

Ως προς τη χρονολόγηση της στήλης, μετά από την εικονογραφική,

τεχνοτροπική και αρχιτεκτονική σύγκριση καταλήγουμε στο 440/430 π.Χ. 39 περίπου.
Οι καλλιτεχνικές επιρροές που δέχεται η στήλη προέρχονται από τις νησιωτικές-
ιωνικές περιοχές αλλά και από τον Αττικό χώρο. Παράλληλα, επηρρεάζεται και από
τα τοπικά χαρακτηριστικά του εργαστηρίου των Θεσπιών.

35
Schild –Xenidou 2008, σ.251.
36
Χατζηδημητρίου 2005.
37
Berger 1970, σ.134.
38
Schild –Xenidou 2008, σ.46.
39
Schild –Xenidou 2008, σ.252.

11
 Συμπεράσματα

Συνοψίζοντας, η στήλη του ποιητή από τη Βοιωτία είναι κατασκευασμένη από

τοπικό ασβεστόλιθο, ο οποίος εξορύσσεται από τους πρόποδες του Ελίκωνα και
ανήκει στον αρχιτεκτονικό τύπο της επιτύμβιας στήλης με αετωματική επίστεψη και
πλαϊνά πλαίσια. Εικονογραφικά, παρουσιάζει το θέμα του μουσικού ανήρ και
τεχνοτροπικά, φέρει ιωνικά και αττικά στοιχεία καθώς και τοπικά χαρακτηριστικά
από το εργαστήριο των Θεσπιών στο οποίο εντάσσεται.

Συμπερασματικά, αξίζει να τονισθεί η σημασία της στήλης του ποιητή και ως

μεμονωμένο επιτύμβιο ανάγλυφο και ως μέρος του συνόλου των επιτύμβιων
βοιωτικών μνημείων. Σε ότι αφορά τον αρχιτεκτονικό τύπο, συμβάλλει στην
διαδικασία της εξέλιξης του αετώματος και των πλαϊνών πλαισίων.

Επίσης, από την εικονογραφία της παράστασης διαπιστώνουμε τη σημασία

που είχε η μουσική παιδεία στην αρχαία Ελλάδα. Τέλος, από τα στυλιστικά
χαρακτηριστικά γνωρίζουμε την προσπάθεια των καλλιτεχνών του β΄ μισού του 5 ου
αιώνα για την προοπτική απόδοση των μορφών αλλά και την απόδοση λεπτομερειών
με πλαστικότητα. Επιπλέον, πολύ σημαντικά είναι τα ιδιαίτερα τοπικά
χαρακτηριστικά του ερργαστηρίου των Θεσπιών καθώς και τα νησιώτικα ιωνικά και
τα αττικά στοιχεία.

12
 Βιβλιογραφία

E. Berger, Das Basler Arztrelief: Studien zum griechinschen Grab- und

Votivrelief um 500 v. Chr. Und zur vorhippokratischen Medizin, 1970.

Ε. Βλαχογιάννη, «Θραύσμα υστεροαρχαϊκής στήλης από τη Θήβα», στο

Τέχνης Εμπειρία. Νέα Αρχαιολογικά Ευρήματα και Πορίσματα. Τιμητικός τόμος για
την Καθηγήτρια Γεωργία Κοκκορού-Αλευρά, Αθήνα, 2020.

H. Hiller, Ionische Grabreliefs der ersten Hälfte des 5. Jhs v. Chr., IstMitt,
Beih. 12, 1975.

Δ. Μποσνάκης, Ενθετταλίζεσθαι. Τεχνοτροπία και Ιδεολογία των Θεσσαλικών

Επιτύμβιων Αναγλύφων του 5ου και του 4ου αι. π.Χ., Βόλος 2013.

W. Schild-Xenidou,, Corpus der boiotischen Grab- und Weihreliefs des 6. bis

4. Jahrhunderts v. Chr., 2008.

Α. Χατζηδημητρίου, Παραστάσεις εργαστηρίων και εμπορίου στην

εικονογραφία των αρχαϊκών και κλασσικών χρόνων. Αθήνα, 2005.

13
 Παράρτημα Εικόνων

Εικόνα 1 Η επιτύμβια στήλη του ποιητή από τη Βοιωτία. (Πηγή: https://www.greekencyclopedia.com/pindaros-

kynos-kefales-voiwtias-518-argos-438-px-p18778.html)

Εικόνα 2 Επιτύμβια στήλη Αγάσινου. (Πηγή: Schild-Xenidou 2008)

14
Εικόνα 3 Επιτύμβια στήλη Αλξήνορου. (Πηγή: https://museum.classics.cam.ac.uk/collections/casts/alxenor-stele).

Εικόνα 4 Επιτύμβια στήλη ποιητή ή δασκάλου μουσικής. (Πηγή: Berger 1970).

15
Εικόνα 5 Επιτύμβια στήλη λυράρη. (Πηγή: Berger 1970)

Εικόνα 6 Επιτύμβια στήλη Θεόμνηστου (Πηγή: Schild-Xenidou 2008)

16
Εικόνα 7 Επιτύμβια στήλη από την Αίγινα (Πηγή: Hiller 1975)

17