344 ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΚΟΝ ΔΕΛΤΙΟΝ 22(1967) : ΧΡΟΝΙΚΑ
πέλλων ή ποτηρίων με κάθετον στρογγύλης το-
μής λαβήν και είναι χειροποίητα, κατεσκευασμέ-
να εκ χονδρού αόπτου πηλού καστανομέλανος
χρώματος και περιέχοντος τρίμματα λίθων. Ω ς
μόνην διακόσμησιν φέρουν υπό το χείλος οριζόν-
τιας η ζίγκ-ζάγκ εγχαράκτους γραμμάς. Τα λοιπά
κτερίσματα ήσαν εν σιδηρούν ( Π ί ν. 248 γ,
αριθ. 2 ) και δύο χαλκά ψέλια ( Π ί ν. 248 δ,
αριθ. 1 ) φέροντα εγχάρακτον και στικτήν απλήν
γεωμετρικήν διακόσμησιν, χαλκοί κρίκοι ως ενώ-
τια ( Π ί ν. 248 γ ) Εις πέντε τάφους, και πέντε
χαλκοί δακτύλιοι ( Π ί ν. 248 δ, αριθ. 1, 2, 4, 5 ).
Ενώτια, δακτύλιοι και ψέλια συνυπαρχουν εις
τούς τάφους, ενώ μόνον εις των εκτερισμένων με
αγγεία τάφων περιείχε και δύο ενώτια ( T9 ).
Κιβωτιόσχημοι τάφοι « χριστιανικών χρόνων »
περιέχοντες όμοια χαλκά ψέλια ανεσκάφησαν υπό
του Καθηγητού κ. Σ. Δάκαρη εις Κάτω Γραικι-
κόν Ά ρτης56 . "Ομοια ψέλια ευρίσκονται εις το
Εθνικόν Μουσείον ( αριθ. ευρ. Κ.720 ), προερχό-
μενα εκ νεκροταφείου της Δωδώνης. Τα αυτά ακρι-
βώς στοιχεία προκύπτουν εκ κιβωτιοσχήμων τά-
φων του οροπεδίου Πεδινών Ζαγορίου ( βλ. κα-
τωτέρω ). Παρομοίου κατασκευής είναι τα τεφρο-
δόχα αγγεία των σλαβικών ταφών Ολυμπίας6.
Στοιχεία χρονολογήσεως δίδουν ανάλογα ευρή-
ματα εκ σλαβικών νεκροταφείων της Γιουγκο-
σλαβίας και Βουλγαρίας : "Ομοιοι κιβωτιόσχημοι
τάφοι 13ου - 14ου Αι. Εις CrKvina Κροατίας5 7, χαλ-
6 κήν παράστασιν ζώου. Τα ψέλια είναι όμοια προς
κούν ψέλιον εντελώς όμοιον προς το υπ’ αριθ. 1
του Π ί ν. 248 γ εξ ελευθέρων ταφών του σλαβικού
νεκροταφείου του Brestovik, χρονολογούμενον εκ
του ευρεθέντος νομίσματος των Κομνηνών εις τα
μέσα του 12ου αι.8, ενώ παρόμοια ψέλια, δακτύ-
λιοι και ενώτια προέρχονται εκ σλαβικών συν-
οικισμών της Άχρίδος9, χρονολογούμενα εις δια-
φόρους περιόδους του σλαβικού μεσαιώνος. Ή
χρονολόγησις των αγγείων παρουσιάζει δυσχε-
ρείας, τόσον λόγω του μικρού αριθμού αναλογών
ευρημάτων εκ των Βαλκανίων, όσον και λόγω
της ασαφούς εισέτι γνώσεως της τυπολογίας και
5. BCH 1952, σ. 226.
6. ΑΔ 17 (1 9 6 1 ): Χρονικά, Πιν. 117 α -δ .
7. Dusan Jelovina ε ν Arch. Jugosl. V ( 1964), σ. 101.
8. Μ. Corovié-Ljubinkovié, ε ν Arch. Jugosl. II ( 1956),
σ. 135, εικ. 4. ε ν των εκ Δωδώνης ψελίων του Εθνικού Μου-
σείου - αριθ. ευρ. Κ. 720 - είναι παρόμοιον προς τα του
Νεοχωροπούλου και Brestovik.
9. Musée National d’Ochride, Ochride 1961, V. Lahtov: Les
Bijoux des Habitats Archéologiques datant du Haut Moyen
Age dans la Région d'Ochride σ. 35 - 36. Ψέλια : Πιν. IX, 1-5.
Ενώτια : Πιν. 1,6 και II, 2 -3 . Δακτύλιοι : Πιν. XII, XIII. XIV. grès Inter. d’Etudes Byzantines, Ochride 1961, Tome III,
Πάντα τα διαλαμβανόμενα κοσμήματα ο V. Lahtov θεωρεί ως
σλαβικά εχοντα υιοθετήσει βυζαντινά σχήματα.
χρονολογίας αυτής της κατηγορίας των χειροποιή-
των αγγείων. Το δευτερον εξ αριστερών του Π ί ν.
248 α κύπελλον του Νεοχωροπούλου είναι δυνα-
τον να συγκριθή προς το εκ Sotin αγγείον, εν
Archaeologia Jugoslavica I ( 1954), σ. 75, χρονο-
λογούμενον εις τον 7ον - 8ον αιώνα10. Ε ις τη ν
Ρουμανίαν ύπαρχει παρομοία κεραμεική εντοπία,
υπό αβαροσλαβικήν επίδρασιν, χρονολογουμένη
εις τον 6ον - 7ον αιώνα11. Όστρακα παρομοίων
αγγείων έχουν ευρεθή και εις Βουλγαρίαν10 12.
1
Κάτω Πεδινά Ζαγορίου
εις τρεις διαφόρους τοποθεσίας του υψιπέδου
των Πεδινών Ζαγορίου διεπιστώθη η ύπαρξις τα-
φων παρομοίων προς τούς του Νεοχωροπούλου
( βλ. ανωτέρω ).
1. Ε ις τον αγρόν του Παν. Τζιόβα, κατοίκου
Κάτω Πεδινών Ζαγορίου, παρά την « Μεγάλην
Γκορτζιάν », η ρευνήθησαν οι δύο εκ συστάδος δέ-
κα περίπου κιβωτιοσχήμων τάφων. Ο ι τάφοι ού-
τοι ευρίσκονται εις τας παρυφάς αγροτικού δρό-
μου, ονομαζόμενου « Βασιλικόδρομος ». Εστραμ-
μένοι προς Α. παρουσιάζουν κατασκευήν ομοίαν
προς την του Νεοχωροπούλου, ως και τον αυτόν
τρόπον ταφής. Ο εις ακτέριστος, ο έτερος περιεί-
χε δύο χαλκά ψέλια ( Πι ν . 248 γ, αριθ. 3 - 4 ),
ενώτια ( άπλοι κρίκοι ) και χαλκούν δακτύλιον
( Π ι ν . 248 δ, αριθ. 3 ) κοσμούμενον με γραμμι-
άλλα του Μουσείου Ιωαννίνων, προερχόμενα εκ
των λαθρανεσκαμμένων τάφων του Νεοχωροπού-
λου, καθώς και προς ευρεθέντα εις περιοχήν Ά -
χρίδος13 και εις Lovetch Βουλγαρίας14.
τα τελευταία χρονολογούνται εις τον ΙΟον -
12ον αι. Ε ις την αυτήν περίπου εποχήν ( 9ον -
11ον αι. ) χρονολογείται ενώτιον εκ Κροατίας151 ,
6
όμοιον προς το ευρεθέν εις Πεδινά. Παρόμοιοι
δακτύλιοι ευρέθησαν εις περιοχήν Άχρίδος1®.
2. α κ τ έ ριστος παρομοίου κατασκευής τάφος
ηρευνήθη εις την θέσιν « Λακκιά του Σπανού » και
εντός του αγρού του Κων. Παπακήρυκα. Εκαλύ-
10. Zdenko Vinski, Frühslawische Keramik, ε ν Arch. Jug.
I ( 1954), σ. 71 - 82.
11. Dacia VI ( 1962), σ. 282.
12. Bull, de l’lnst. Arch. Bulgare 24 ( 1961 ), σ. 324 - 365,
εικ. 6- 7 .
13. V. Lahtov, ε .α ., Πιν. IX.
14. Bull, de l’lnst. Arch. Bulgare 20 ( 1955 ), σ. 511 - 557,
εικ. 26, 31.
15. M. Corovic-Ljubinkovic, Les Influences de l’Orfèvrerie
Byzantine sur la parure de luxe Slave ε ν Actes du Xlle Con-
σ. 35 - 39, Πιν. 2.
16. V. Lahtov, ε.α., Πιν. XII.
 ΗΠΕΙΡΟΣ 345

πτετο υπό οριζοντίων πλακών. Αι χείρες διεσταυ- μων τάφων Καλπακίου Ιωαννίνων20, χρονολο-
ρούντο επί του στομάχου, κατεύθυνσις του νε- γουμένων εις το τέλος του 13ου η τ α ς αρχάς
κρού εκ Δ. προς Α. του 12ου αι.
3. Παρά το Εξωκκλήσιον της Αγ. Βαρβάρας Χάλκη δρεπανοειδής μονόστομος μάχαιρα
ανεσκάφη έτερος παρόμοιος τάφος. 'Ως μόνον κτέ- ( Π ί ν. 249 γ ), μήκους 0,223 μ., σώζουσα τρεις
ρισμα χαλκούς δακτύλιος. ήλους εις την τριγωνικήν απόφυσιν δια την στε-
ρέωσιν της ξύλινης λαβής ( πρβλ. ΑΕ 1956, σ.
Ελαφότοπος Ζαγορίου 116, εικ. 2, αριθ. 4). επ' αμφοτέρων των όψεων
της λεπίδος λεπτή εγχάρακτος διακόσμησις, ανά-
ΕΙς τούς πρόποδας του λόφου « Κονίσματα »
λογος προς την των όπλων της εποχής του χαλκού
της κοινότητος Ε λαφοτόπου Ζαγορίου, υψουμέ-
νου κατά την ανατολικήν πλευράν του υψιπέδου της Κεντρικής Ευρώπης, προς την όποιαν οδη-
των Πεδινών ( Σουδενών ), δοκιμαστική ερευνά γεί και το καμπύλον σχήμα21 του μαχαιριού.
Χαλκούν ψέλιον εκ στρογγύλης τομής σύρμα-
απεκάλυψε τέσσαρας κιβωτιοσχήμους τάφους της
ύστατης εποχής του χαλκού. Η υπόδειξις της θέ- τος απολήγοντος εις δύο σπειροειδείς δίσκους
σεως οφείλεται εις τον κλητήρα της ανωτέρω Κοι- ( Π ι ν . 249 β) (πρβλ. ΑΕ 1956, σ. 116, εικ.
νότητος κ. Δημήτριον Τζόκαν. Ουδείς των έρευ- 2,1 ). Οκτώ μικρότεροι σπειροειδείς δίσκοι ανή-
νηθέντων τάφων ήτο άθικτος. πλην του τάφου 3, κουν ίσως εις παρομοίου σχήματος δακτυλίους
όστις έσωζε μέρος των καλυπτήριων πλακών εις ή εις άλλα κοσμήματα.
την θέσιν των, απαντες ευρέθησαν ακάλυπτοι και πέντε δακτύλιοι εκ χαλκού ταινιοειδούς ελά-
ανεσκαμμένοι. Ορθογώνιοι, ήσαν κατεσκευασμέ- σματος, φέροντος οριζοντίους αυλακώσεις. Πεν-
νοι εξ όρθιων πλακών ασβεστολίθου, ενώ δι’ ο- τήκοντα μικροσκοπικαί χαλκαί ατρακτόσχημοι
μοιων πλακών ήτο εστρωμένον το δάπεδον. ψήφοι, τριάκοντα μια δισκοειδείς εκ χαλκηδονίου
και εξ εξ ήλεκτρου ανήκουν εις περιδέραια. Ευρέ-
Τάφος 1 ( διαστ. 1.90 x 0,42, βάθος 0,55 μ. ). α ι
θη, επίσης, εν πήλινον « σφονδύλιον » ακανονί-
πλευρικοί πλάκες του ήσαν οραταί εις άκραν α- στου αμφικωνικού σχήματος και λεπτόν χρυσούν
γρού του Θωμά Παπανικολάου. Καίτοι είχεν ανα- ταινιοειδές έλασμα, μήκους 0,08 μ.
σκαφή με αποτέλεσμα να διαταραχθή το περιε- ο ι υπόλοιποι τάφοι ευρέθησαν εντός των αγρών
χόμενόν του, δεν είχεν όμως συληθή. Ε κ τ ο υ του Παν. Τζιόβα, περί τα 100 μ. νοτιώτερον του
πλήθους των οστών και της ευρέσεως τεμαχίων ΤΙ.
κρανίων κατά τα δύο άκρα του τάφου συνάγεται Τάφος 2 ( διαστ. 1.67 x 0,45 χ 0,40 μ. ). Το περι-
ότι εντός αυτού είχον τοποθετηθή αντιθετικώς δύο εχόμενόν του είχε συληθή, πλην των προ των στε-
νεκροί17. Εις τας γωνίας της προς Α. στενής πλευ- νών πλευρών χώρων, όπου πλησίον οστών κρα-
ράς ευρέθησαν τέσσαρες σφαιρικοί κύαθοι με νίων ευρέθησαν τρία πήλινα αγγεία, ήτοι δύο κύα-
υπερυψωμένην λαβήν και το ήμισυ πέμπτου, το- θοι με υπερυψωμένην λαβήν εις το ανατολικόν
ποθετημένοι ο εις επί του άλλου. Χειροποίητοι,
άκρον και μικρά πρόχους με στρογγύλον στόμιον
εκ χονδροκόκκου καστανομέλανος πηλού, παρου-
εις το έτερον άκρον. Και εδώ φαίνεται ότι είχον
σιάζουν λελεασμένην στιλπνήν επιφάνειαν και
ταφή αντιθετικώς τοποθετημένοι δύο νεκροί, εξ
φέρουν πλαστικάς αποφύσεις κατά την γωνιώδη ων ο εις ήτο παίς.
τμήσιν εις το μέσον περίπου ύψος των ( Π ί ν. Τάφος 3 (περί το 1.20 μ. νοτίως του προη-
249 α ). Ανήκουν εις την III κατηγορίαν των μο- γουμένου, διαστάσεων 1.95 x 0,47 χ 0,50 μ. ). Ευ-
νοχρώμων μελανών προϊστορικών αγγείων της ρέθη και ούτος συλημένος. Εις μιαν γωνίαν ευρέ-
Ηπείρου171819, και ακολουθούν « μινύεια » σχήματα θη κυάθιον φέρον διάτρητον ωτίον εις το ύψος
της τοπικώς ευρέως διαδεδομένης κατηγορίας της
« αδριατικής » κεραμεικής19. Τα λοιπά κτερίσμα-
20. AE 1956, σ. 114- 153.
τα, περισυλλεγέντα εκ διαφόρων σημείων του δια-
21. St. Foltiny, Zur Chronologie der Bronzezeit des Karpa-
τεταραγμένου τάφου, ευρίσκουν τα ακριβή αντί- thenbeckens, Πιν. 70, 2, εκ των πρωίμων - περί το 1200 π.Χ.
στοιχά των εις τα ευρήματα εκ των κιβωτιοσχή- - μαχαιρίων του τύπου αυτού, εις τον όποιον κατόπιν εμφα-
νίζεται η μεθ’ ήλων απόληξις δια την στερέωσιν της λαβής,
αυξανομένη εις μήκος συν τω χρόνω. Τ ο μαχαίριον του
17. Πρβλ. Σ. Δάκαρην : Προϊστορικοί τάφοι παρά το Καλ-
Ε λαφοτόπου με τον εξειλιγμένον τύπον λαβής πρέπει να
μπάκι Ιωαννίνων, ΑΕ 1956, σ. 116, τάφος Δ.
τοποθετηθή εις τον 12ον αιώνα.
18. Σ. Δάκαρης, αν α σ κ αφή εις Καστρίτσαν Ιωαννίνων, ε κ του Δικταίου Ά ντρου ( J. Boardman, The Cretan Col-
ΠΑΕ 1951, 1952. lection in Oxford, Πιν. X, 69 ) προέρχεται συγγενές μαχαί-
19. Ν. Valmin, Das Adriatische Gebiet in Vor- und Früh- ριον της YM III περιόδου, με εγχάρακτον διακόσμησιν, θεω-
bronzezeit, σ. 193, εικ. 36 - 37. ρούμενον επίσης βόρειας καταγωγής.