UNIVERSITETI I PRISHTINËS “ HASAN PRISHTINA “

FAKULTETI FILOZOFIK

DEPARTAMENTI I HISTORISË

PUNIM SEMINARI

Lënda: Histori e Evropës Juglindore I

Tema: Formimi I shtetit të Bosnjës

Prof.Dr. Muhamet Qerimi Studentet:

Prof.Ass.Fidan Zeneli Aulona Fazliu
Valmira Segashi

Tetor, 2023
Prishtinë
 ABSTRAKTI

Ky punim ofron nje analizë të thelluar të procesit te formimit te shtetit te Bosnjes, duke
eksploruar periudhen historike dhe zhvillimin e identitetit kombetar boshnjak. Gjatë shekujve,
Bosnja ka qene nje vend me ndikime te ndryshme kulturore, gjuhesore, dhe fetare, dhe kjo ka
ndikuar ne krijimin e nje identiteti te vecante boshnjak. Njekohesisht, do te analizojme rolin e
faktoreve politike, kulturore, dhe religjioze ne procesin e krijimit te shtetit te Bosnjes, perfshiren
ndikimin e luftes se Bosnjes dhe marreveshjen e Daytonit. Gjithashtu, do te diskutojme sfidat
dhe pasojat e periudhes pas formimit te shtetit te pavarur te Bosnjes, perfshire proceset e
reformat dhe te ndertimit te nje shoqerie te qendrueshme dhe te bashkuar.

Fjalët kyçe:

2
 PARATHËNIA

1.Shtjellimi i problemit

Qëllimi I këtij punimi seminarik është të japim të dhëna sa më precise për formimin e shtetit të
Bosnjës, se cilat ishin sfidat që ky shtet I kaloi deri tek arritja e tij e pavarsisë .

2. Metodologjia e hulumtimit

Sa I përket hulumtimit kryesisht kemi hulumtuar nëpër libra pra literaturë, si dhe kemi marrë

burime nga interneti.

3. Rezultatet e përfituara

Në këtë punim jemi munduar te shpjegojmë rreth historisë dhe zhvilliminit të Bosnjës, duke
perfshirë periudhat e ndryshme historike, ndikimet kulturore dhe politike, dhe faktoret që kanë
formuar identitetin kombëtar boshnjak.

3
 PËRMBAJTJA

ABSTRAKTI …………………………………………………………………......2

PARATHËNIA……………………………………………………………………3

HYRJA…………………………………………………………………………….4

KAPITULLI I – PROCESI I FORMIMIT TË SHTETIT TË BOSNJËS

1.1 Shteti mesjetar boshnjak 1180-1463………………………………………………………..5

1.2 Bosnja nen udheheqjen e sundimtarit Ban Kulin…………………………………………..6

1.3 Bosnja në kohën e Kotromaniqit …………………………………………………………...7

KAPITULLI II- NDIKIMI I PERIUDHËS OSMANE DHE AUSTRO-

HUNGAREZE

2.1 Roli i periudhës Osmane në Bosnjë ……………………………………………………….8

2.2 Bosnjëa nën sundimin austro-hungarez (1878-1914)……………………………………...9

PËRFUNDIMI…………………………………………………………………10

REFERENCAT………………………………………………………………...11

4
 HYRJA

Bosnja është një vend i vendosur në Gadishullin Ballkanik Perëndimor të Evropës . Rajoni më i
madh i Bosnjës zë pjesën veriore dhe qendrore të vendit. Ky rajon historike nuk korrespondonë
me dy entitetet politike autonome që u krijuan nga Marrëveshja e Dejtonit e ndërmjetësuar
ndërkombëtarisht në vitin 1995. Vendi ka ndjerë shpesh ndikimet e fuqive më të forta rajonale që
kanë luftuar për kontroll mbi të dhe këto ndikime kanë ndihmuar në krijimin e përzierjes
karakteristike të pasur etnike dhe fetare të Bosnjës dhe Hercegovinës.

5
 KAPITULLI I

PROCESI I FORMIMIT TË SHTETIT TË BOSNJËS

1.1 Shteti mesjetar boshnjak 1180-1463

Gjat shek. X territori I Bosnjës zotërohej pjesërisht prej sundimtarësh Sërb Princi Casllav (940-
960) dhe pjessërisht nga sundimtar Kroat Kreshimiri II (949-969). Në fillim te shek. XI Bosnja
iu bashkua për një kohë Bizantit, pastaj u përfshi në përbërje të Zetës, ndërsa nga pikpamja fetare
ishte e lidhur me aripeshkopatën e Tivarit.1

Historia e Bosnjës në mesjetë dallohet me tre sundimtarë të fuqishëm: Ban Kulin (i cili sundoi
nga viti 1180 deri më 1204) , Ban Stefan Kotromaniç (1322-53) dhe Mbreti Stefan Tvrtko (1353-
91). Nën të dytën prej tyre, Bosnja u zgjerua për të përfshirë principatën e Hum (Hercegovinë);
dhe nën të tretën u zgjerua më tej në jug dhe gjithashtu fitoi një pjesë të madhe të bregdetit
dalmat . Në të vërtetë, gjatë gjysmës së dytë të mbretërimit të Tvrtkos, Bosnja ishte shteti më i
fuqishëm në Ballkanin Perëndimor. E vetmja pjesë e Bosnjës moderne që nuk përfshihej në
mbretërinë e Tvrtkos ishte një rrip toke në veriperëndim, duke përfshirë qytetin modern Bihać , i
cili ishte pjesë e territorit kroato-hungarez gjatë gjithë kësaj periudhe. Këto ishin pikat më të larta
të fuqisë dhe pavarësisë mesjetare të Bosnjës. Në periudha të ndryshme ndërmjet mbretërimit të
këtyre tre sundimtarëve, Bosnja u nda, zyrtarisht ose de fakto, si rezultat i garave të shpeshta për
pushtet midis familjeve fisnike vendase. Megjithëse sistemi social dhe politik në Bosnje ishte në
thelb feudal, nuk ishte forma e rreptë e feudalizmit në të cilën pronat e fisnikëve do të ktheheshin
në kurorë nëse nuk do të kryenin detyrat e tyre ushtarake: fisnikët ishin pronarë të pavarur tokash
dhe shpesh ishin në gjendje të diktojnë vazhdimësinë e kurorës boshnjake nga pozicioni i tyre i
fuqisë territoriale.2Gjatë gjysmëshekullit që pasoi, Bosnja ishte nën presion të vazhdueshëm nga
fqinji I saj më I fuqishëm pra Hungaria.

1.2 Bosnja nën udhëheqjen e sundimtarit Ban Kulin (1180-1204)

1
Thoma Murzaku, Histori e Mesjetës, (Tiranë: Shtëpia botuese e librit Universitar, 2011), 111.
2
Noel Malcolm, Bosnia a short history, (New York: New York University Press, 1994), 13.

6
Periudha e krizës që përjetonte Perandoria Bizantine në fund të shekullit XII, krijoi mundësi që
në gadishullin ballkanik të lindnin shtetet e pavarura në Bullgari, Serbi e Shqipëri përfshirë kësaj
kohe I takon fillimi I jetës rë pavarur të shtetit Boshnjak në kryë të të cilit qëndronte Bani Kulin
(1180-1204). Me emrin e tij është lidhur fillimi I qeverisjes së Bosnjës nga sundimtarë vendas që
I konsoliduan pozitat e shteti Boshnjak në monarkitë fqinje të cilat synonin ti nënshtronin. Kjo
është koha kur njëherazi lindi e u formua herezia bosnjake, një lëvizje e cila ka mjaft tipare të
ngjashme me bogomilizmin, por ka edhe shume vecori specifike të lidhura me zhvillimin e jetës
fetare vendase. 3

Ban Kulin ka fituar statusin legjendar në historinë e Bosnjës. Fragmentet e provave që mbijetuan
sugjerojnë se Kulin i kushtoi vëmendje të veçantë zhvillimit ekonomik të vendit të tij: ai bëri një
traktat tregtar me Raguzën (Dubrovnik) në 1189 dhe inkurajoi tregtarët raguzanë të shfrytëzonin
minierat e pasura boshnjake, Ai gjithashtu krijoi marrëdhënie të mira, me sundimtarin e Humit
(Hercegovinë), i cili u martua me motrën e Kulinit dhe pati marrëdhënie të mira me zhupanin
serb, Stefan Nemanin, themeluesin e dinastisë Nemanjic, e cila do ta kthente Serbinë në një fuqi
të madhe gjatë dy shekujve të ardhshëm. Por marrëdhëniet ishin më pak miqësore me dy shtete të
tjera: Hungarinë, e cila ende e konsideronte veten si zotëruese të sovranitetit përfundimtar mbi
Bosnjën, dhe Zeta (më parë e quajtur Duklje ose Dioklea: Mali i Zi modem), e cila u bashkua me
Hungarinë për arsye taktike politike.4

Ban Kulin mblodhi një këshill të posaçëm në Bilino Polje (afër Zenicës moderne), ku krerët e
kishës nënshkruan një deklaratë që premtonte të ndërmerrte një sërë reformash. Shumica
përfshinin korrigjimin e praktikave të dobëta fetare; përveç kësaj, megjithatë, ata premtuan se
nuk do t'i strehonin heretikët në manastiret e tyre.5

1.3 Bosnia në kohën e Kotromaniqit (1322-1353)

3
Thoma Murzaku, Histori e Mesjetës, (Tiranë: Shtëpia botuese e librit Universitar, 2011), 112.
4
Noel Malcolm, Bosnia a short history, (Neë York: New York University Press, 1994), 14-15.
5
Paula Pickering andJohn. R Lampe."Bosnia and Herzegovina." Encyclopedia Britannica, November 25, 2023,
https://www.britannica.com/place/Bosnia-and-Herzegovina.

7
Kotromaniqi u kujdes të kultivonte marrëdhënie miqësore me fuqitë e huaja. Ishte fati i tij i madh
që mbretëria serbe, e cila po përjetonte nje rritje te jashtëzakonshme të pushtetit nën sundimtarin
e saj Stefan Dushan, ishte e preokupuar me zgjerimin drejt jugut në Magedoni , Shqipëri dhe
Greqinë veriore. Kotromaniqi nënshkroi traktate me Raguzën (1334) dhe Venedikun (1335) dhe
bashkëpunoi me dëshirë me mbretin hungarez, duke derguar trupa boshnjake per ta ndihmuar atë
në fushatat e tij kundër fisnikëve shqetësues në Kroaci. Megjithatë, për sa kohë që Kotromaniqi
pranoi dhe mbështeste ekzistencën e Kishës skizmatike boshnjake (gjë që ai e bëri, edhe pse ai
vetë ishte ndoshta ortodoks), marrëdhëniet e tij me papatin mund të ishin vetëm të brishta . Në
vitin 1340, për të përmirësuar marrëdhëniet me Papën, ai pranoi t'i linte franceskanët të
vendosnin nië mision në Bosnie: ata tashmë ishin vendosur mire në bregdetin dalmat, por kishin
bëre vetëm përpjekjet 'më paraprake për të depërtuar në Bosnje deri atëherë." Dhe diku para vitit
1347, vetë Kotromaniqi duket se është konvertuar në katolicizëm romak.6

Dinastia Kotromaniq, shtëpi mbretërore që sundoi Bosnjën nga fundi i shekullit të 13-të deri në
mesin e shekullit të 15-të. Dinastia u themelua nga Stefan Kotroman, një vasal i mbretit hungarez
dhe sundimtar i një pjese të Bosnjës nga viti 1287 deri në 1316. Djali i tij Stefan Kotromaniq u
bë zot i pavarur i gjithë Bosnjës në vitin 1322. Duke e shtrirë domenin e tij drejt jugut, Stefan
Kotromaniq i përfshiu të dyja toka e Humit (1325; më vonë e quajtur Hercegovina) dhe vija
bregdetare e Adriatikut midis Splitit dhe lumit Neretva. Edhe pse i sfiduar nga agresioni
hungarez dhe kryengritjet e brendshme, nipi dhe pasardhësi i tij, Tvrtko I (mbretëroi 1353–91),
vendosi kontroll të fortë mbi një Bosnjë të reduktuar deri në vitin 1370; ai më pas rimori
territorin e humburge të Bosnjës, zgjeroi tokat e tij përgjatë bregut të Adriatikut dhe në Serbi,
dhe në 1377 u kurorëzua "mbret i serbëve, i Bosnjës dhe i bregdetit".7

NDIKIMI I PERIUDHËS OSMANE DHE AUSTRO-HUNGAREZE

2.1 Roli I periudhës Osmane në Bosnjë

6
Noel Malcolm, Bosnia a short history, (Neë York: Neë York University Press, 1994), 13.
7
Paula Pickering and John R. Lampe "Bosnia and Herzegovina." Encyclopedia Britannica, November 25, 2023,
https://ëëë.britannica.com/place/Bosnia-and-Herzegovina.

8
Shteti I hershëm Osman qe nën sundimin absolut të sulltanit. Madje shumë vëzhgues europian në
shek. XVI e shihnin Perandorinë Osmane si shteti ideal për këtë arsye. Të gjitha institucionet
shtetërore kryesore, ndër to ushtria, thesari e nënpunësia, shiheshin si zgjatime të familjes së
sulltanit.8

Mbretëria e Bosnjës u pushtua me shpejtësi të madhe nga ushtria turke në fillim të verës së vitit
1463. Që atëherë , qendrat e banimit të vjetër të Bosnjës, së bashku me bazën që turqit kishin
krijuar tashmë në rajonin e Sarajevës, mbetën nën kontrollin e përhershëm turk, edhe pse turqit
tërhoqën forcën e tyre kryesore ushtarake në vjeshtë. Por fitimet që kishte bërë ushtria turke në
gjysmën veriore të Bosnjës u përmbysën shpejt nga mbreti Matthias i Hungarisë. Jeniçeri me
origjinë serbe, autobiografia e të cilit ka ardhur deri te ne, mbeti pas me një forcë prej vetëm
tetëdhjetë burrash për të mbajtur kalanë e Zveçajt , afër Jajces; sapo Sulltani u largua, si Zvečaj
ashtu edhe Jajce u rrethuan nga trupat hungareze dhe ata përfundimisht u dorëzuan .¹ Mbreti
Matthias krijoi një banat të ri të Bosnjës të sunduar nga hungarezët në këto territore veriore, dhe
në 1471 ai promovoi Banimin në titullin 'Mbreti i Bosnjës'. Lufta e madhe osmane-habsburge, e
cila zgjati nga 1593 deri në 1606, në fakt u ndez nga luftimet të ndërmarra nga forcat lokale në
kufirin veri-lindor të Bosnjës: turqit kishin pushtuar kështjellën e rëndësishme në Bihad nga
Habsburgët në vitin 1592, por në vitin pasardhës pashai i Bosnjës u kap në befasi, ndërsa rrethoi
kalanë e Sisakut (në lumë Sava, poshtë Zagrebit), dhe u mund rëndë.9

2.2 Bosnja nën sundimin austro-hungarez (1878-1914)

8
Andreë Ëachtel, Ballkani në historinë botërore, (Tiranë: Toena, 2012), 71.
9
Noel Malcolm, Bosnia a short history, (Neë York: Neë York University Press, 1994), 43-44.

9
Austro-Hungaria kishte marrë vendimin për të marrë Bosnjën vetëm me hezitim dhe ngurrim.
Ushtarakët në Austri ishin gjithashtu të prirur për të fituar prapatokën strategjike në vijën e
brigjeve të cenueshme dalmat. Por kur ideja e marrjes së Bosnjës u diskutua në 1869, dy nga
politikëbërësit kryesorë ishin kundër saj: Gyula Andrássy, ministër i Jashtëm dhe Benjámin
Kállay, ekspert i historisë së sllavëve të jugut (dhe autor, më pas, i një respekti historia e serbëve)
i cili atëherë ishte konsull austriak në Beograd. Asnjëri prej tyre nuk donte që Austro-Hungaria të
rëndohej me një milion e ca slave. Megjithatë, pasi ata u angazhuan për të sunduar Bosnjën, nuk
mund të kishte gjysmë masa. Një grup deklaratash të devotshme për atë që do të ndodhte në
Bosnje u ra dakord me qeverinë osmane në prill 1879; por disa nga këto ishin gjysmë të vërteta
dhe disa nuk ishin aspak të vërteta. U ra dakord që fakti i aneksimit nuk do të paragjykonte të
drejtat e sovranitetit të Madhërisë së Tij Perandorake Sulltanit'; se paratë turke do të vazhdonin të
qarkullonin; se të ardhurat e Bosnjës do të përdoren në nivel lokal ; se administrata do të
punësonte zyrtarë turq dhe vendas boshnjakë; që muslimanët të gëzojnë lirinë e fesë; dhe se emri
i Kalif-Sulltanit do të vazhdonte të recitohej në lutjet e xhumasë. Problemi nëse Bosnja do t'i
caktohej Austrisë apo Hungarisë u zgjidh duke e bërë atë një tokë të kurorës, që do të thoshte se
ajo nuk sundohej nga asnjëra dhe në të njëjtën kohë nga të dyja. U krijua një komision i
përbashkët nën Ministrinë e Përbashkët të Financave ( d.m.th. austriake dhe hungareze). Bosnja
ishte nën ligjin ushtarak; por një shpallje në fund të vitit 1878 njoftonte se të gjitha ligjet osmane
në Bosnje do të mbeteshin në fuqi deri në njoftimin e mëtejshëm, dhe këto vetëm gradualisht u
zëvendësuan ose plotësoheshin nga ligjet austro- hungareze dhe nga ligje të reja të hartuara
posaçërisht për Bosnjën.10

PËRFUNDIMI
10
Noel Malcolm, Bosnia a short history, (New York: New York University Press, 1994), 136, 137, 138.

10
Në këtë punim seminari, do të donim të theksonim se kemi hulumtuar dhe analizuar në thellësi
për temen e diskutuar, ku kemi arritur të ndjamë informacione të qarta sa i përket formimit të
bosnjes. Gjat këtij seminari kemi theksuar tema si periudhat e qeverisjes se Ban Kulinit dhe
Kotromaniçit , ku këta udhëheqes kan pasur sistem te qeverisjes qe kan sjell një stabilitet dhe një
permirsim të jetes për banorët e ketij rajoni. Në vazhdimsi të kesaj teme jemi zgjeruar edhe tek
periudhat e pushtimit osman e cila kishte shenuar një kapitull te ri në historine e bosnjës, ku së
bashku me periudhen austro-hungareze kan shenuar ndryshime dramatike duke lënë pas një
trashigimi të pasur.

REFERENCAT
11
Malcolm, Noel. Bosnia a short history. New York: Neë York University Press, 1994.
Murzaku, Thoma. Histori e Mesjetës. Tiranë: Shtëpia botuese e librit Universitar, 2011.

Pickering, Pala – Lampe, John. R. “Bosnia and Hercegovina” Encyclopedia Britannica, 2023
https://ëëë.britannica.com/place/Bosnia-and-Herzegovina.

Ëachtel, Andreë. Ballkani në historinë botërore. Tiranë: Toena, 2012.

12