Professional Documents
Culture Documents
Punim Seminarik
Kandidati:
Kastriot PALUCA
KORNIZA:
Hyrja
Krijimi i Jugosllavisë
Shpërbërja e Jugosllavisë dhe kërkesa për vetvendosje
Bosnja Hercegovina dhe ish Republika Jugosllave e Maqedonisë
Lufta e Shpërbërjes Jugosllavisë
Konflikti ballkanik
Rënia ekonomike dhe nacionalizmi shkatërrues
Përfundimi
Biblografia
Hyrje
Për ta krijuar Jugosllavinë u desht gati një shekull, që me daljen në dritë të idesë së
lëvizjes për bashkimin e sllavëve të jugut në fillim të shekullit XIX, e deri në mbarimin të
Luftës së Parë Botërore.
Pas Luftës së Parë Botërore u krijua shteti jugosllav i bazuar në gjashtë kombe sllave:
sllovenët, kroatët, serbët, malazezët, maqedonasit dhe myslimanët ( ndonëse tre grupet e
fundit në atë kohë praktikisht numëroheshin si serbe). Veq këtyre, popullsia e vendit
përfshinte edhe dy minoritete jo-sllave, shqiptarët dhe hungarezët.
Themelimi i Jugosllavisë pasqyronte rënien e gjatë dhe të ngadalshme të perandorive të
kalbura, proces i shprehur edhe në veprat e udhëheqësve intelektualë e politikë të
shekullit të XIX dhe të dy dekadave të para të shekullit të XX.1
Formimi i shteit jugosllav më 1 dhjetor 1918 dhe struktura e tij kushtetuese, e bazuar në
unitarizëm mbretëror pas vitit 1921 ( Kushtetuta e Vidovdanit ), paraqesin fitoren e
forcave politike e ushtarake serbe kundrejt të tjerëve. Një situatë e tillë u krijua si rezultat
i ekuilibrit të favorshëm të forcave për serbët, ku faktori politik e ushtarak serb mbeti
dominant. Ky dominim bëhej si në asketin e brendshëm( sepse armata serbe ishte e
vetmja forcë ushtarake e rregullt në mesin e sllavëve të jugut), ashtu edhe në atë
ndërkombëtar ( aleatët e Serbisë ishin fitues të Luftës dhe formësonin rendin e ri
evropian). Përsa i përket qëllimeve nacionale serbe, krijimi i Mbretërisë Serbo-Kroato-
Sllovene, më vonë e riemëruar si “Mbretëria Jugosllave “. shënoi realizimin gati të
tërësishëm të programit naional serb. Një realizim i tillë i qëllimit nacional serb hapi,
kundrejt të tjerëve, çështjen e hegjemonizimit serb, si pasojë e kontrollimit komplet nga
ana e tyre të strukturave shtetërore të ish-Jugosllavisë. Kjo gjendje e gjërave ka zgjatur
pak a shumë gjatë gjithë kohës së ekzistencës së ish-Jugosllavisë pa marrë parasysh
thëniet serbe; “Krijimi i Jugosllavisë më 1918 ishte zgjedhja e çështjes nacionale të
sllavëve të jugut, me përjashtim të bullgarëve”. Fakt është se krijimi i saj më 1918 ka
qenë një mohim real i çështjeve nacionale të kroatëve, shqiptarëve, maqedonëve dhe të
tjerëve.2
Kroatët, si një nga themeluesit e atij shteti, e shihnin ish-Jugosllavinë si një federatë. Kjo
ishte tërësisht në kundërshtim me pikëpamjet unitariste serbe.
Gjatë kohës së Luftës së Parë Botërore, askush përveç serbëve nuk mbrojti “idenë
jugosllave”. Mirëpo, për gati dyzet vjet, nga viti 1943 deri më 1980, ish-Jugosllavia u
rikrijua nga Tito, i cili e udhëhoqi atë me logjikën e sundimit Luftës së Dytë Botërore dhe
të lindjes së çështjes së Kosovës, pozita e shqiptarëve në Jugosllavinë mbretërore meriton
një trajtim të shkurtër.3
1
Makthi Etnik i Jugosllavisw, JasminkaUdoviçki & James Ridgeway, faqe 17.
2
Enver, Hasani, Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Kosova” faqe,18
3
Enver, Hasani, Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Kosova” faqe,19
Historia e deritanishme e Jugosllavisë dhe në përgjithësi e vendeve të tjera në tranzicion
të Evropës Lindore duket sikur na thotë se të qenurit republikë e një “federate socialiste”
është një kusht i nevojshëm, ndodhta edhe i mjaftueshëm për ndarje apo copëtim. Të 15-
të ish-republikat Sovjetike janë tani shtete të pavarura : Çekosllovakia u nda në dy,
Republikën Çeke dhe atë Sllovake; Sllovenia, Kroacia, Bosnjë-Hercegovina dhe
Maqedonia, Mali i Zi nuk janë më pjesë përbërëse të Federatës Jugosllave.4
Pas Luftërave Ballkanike, territoret shqiptare u ndanë në mes të Greqisë, Malit të Zi,
Serbisë dhe shtetit të ri të porsa krijuar shqiptar ( 28 nëntor 1912 ). Konferenca e
Ambasadorëve vendosi, në vitin 1913, që Kosova dhe pjesa më e madhe e territoreve
shqiptare në Maqedoni të jepeshin Serbisë. Gjatë Mbretërisë Serbo-Kroato-Sllovene
( Jugosllave), territori i Kosovës u konsiderua si një pjesë administrative e atij shteti pa
asnjë status ligjor, kurse shqiptarët nuk njiheshin as si minoritet nacional. Serbët
argumentonin se mosnjohja e shqiptarëve si problem qëndronte në faktin se territoret e
aneksuara pas Luftërave Ballkanike dhe popujt që jetonin në to nuk mund të gëzonin
mbrojtjen ndërkombëtare, siç parashikohej me marrëveshjet e pas Luftës së Parë
Botërore”. Shqiptarët, së bashku me myslimanët dhe maqedonët sllavë, mbetën populli
më i shtypur në mes të dy Luftërave Botërore.
Në shkrimet e kohëve të fundit rreth shpërbërjes së ish-Jugosllavisë, autorë të ndryshëm
japin shqyrtime të detajuara të ngjarjeve kryesore, që kanë çuar në konfliktin dhe luftën e
përgjakshme në këtë shtet. Ndër ngjarjet kryesore, në shkrimet rreth ish-Jugosllavisë të
këtyre autorëve, zakonisht spikat krijimi i këtij shteti më 1918. Ky paraqet një qëndrim të
drejtë, sepse atëherë ka filluar institucionalizimi i hegjemonisë serbe kundër të tjerëve, së
pari kroatëve e sllovenëve e më vonë edhe kundër të gjitha bashkësive etnike joserbe.
Institucionalizimi i hegjomonisë serbe, i filluar që në vitin 1918, me fillimin e proceseve
demokratike në Evropë në mesin e viteve 80, u gjend në një pozitë të dobësuar. Kjo
gjendje duket se i ka detyruar serbët të ringjallin projektin e tyre nacional, të përpiluar
gati një shekull e gjysëm më herët nga Ilija Garashanin ( Ilija Garasanin, 1844). Kjo gjë
konsiderohej nga serbët si një hap i domosdoshëm sepse, sipas tyre, realiteti i ri politik
brenda ish-Jugosllavisë dhe ai në planin ndërkombëtar paraqisnin një rrethanë
“kërcënuese” për interesat e tyre nacionale. Tatëpjetat dhe rëniet e ish-Jugosllavisë në
planin politik, ekonomik, legal dhe kulturor, gjatë gjithë periudhës së pas Luftës së Dytë
Botërore, provuan se janë një parakusht solid për ringjalljen e nacionalizmit agresiv serb.
Memorandumi i vitit 1986 paraqet sanksionimin e tij formal.5
Në një mënyrë paradoksale, shqiptarët dhe Kosova u përdorën si pretekst nga pala serbe
për të dëshmuar ekzistencën e “komplotit antiserb titoit”, paradigmë kryesore kjo e
Memorandumit. Kjo bëhej në një kohë kur shqiptarët ishin më së paku të përfaqsuar në
strukturat politike e shtetërore të ish-Jugosllavisë e autonomia e tyre nuk ishte gjë tjetër
veçse një gjë formale, pa ndonjë përmbajtje substanciale. Përkundër kësaj, kjo autonomi
kosovare duhej të rrënohej edhe formalisht, së paku për dy arsye. Së pari, rrënimi i
autonomisë kosovare duhej të shërbente si një mësim për të padëgjueshmit e tjerë
potencialë. Së dyti, pasi të bëhej ky rrënim i autonomisë së Kosovës, Serbia mund të
shfrytëzonte votën formale të Kosovës kundër të tjerëve, me bindjen e thellë se ish-
4
Rexhep Meidani,” Ballkani një vështrim i përgjithshëm” faqe 12-13
5
Enver, Hasani, Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Kosova” faqe,25
Jugosllavia nuk do të rrënohej kurrë. Serbët besonin se mund të keqtrajtonin të tjerët pa
kufi dhe lirshëm e pa ndonjë pasojë, ashtu siç ishin mësuar gjatë gjithë kohës.6
Pamfleti antishqiptar, i botuar nga intelektualët serbë, në revistën beogradase “Praxis”,
pas Memorandumit të vitit 1986, paraqet shkrimin me ndikimin më të madh. Qëllimi i tij
ka qenë që të dëshmohet ekzistenca e diskriminimit politik serb, i cili në fakt nuk arriti të
provohet në mënyrë empirike asnjëherë. Regjimit në Beograd, megjithatë, i mjaftonte
përkrahja që i jepej në mediat dhe shtypin beogradas dhe gjetiu në ish-Jugosllavi, ku flitej
për diskriminimin dhe vuajtjet serbe në Kosovë. Promovimi i parë i kësaj përgatitjeje
psikologjike, për luftë dhe agresion kundër të tjerëve, u bë më 25 prill 1987, në Fushë
Kosovë. Në këtë datë, Millosheviqi mbajti fjalimin e tij të njohur, ku premtoi: “Serbët
askush nuk guxon t’i rrahë”. Faza finale e kësaj përgatitjeje psikologjike ka ndodhur në
fund të vitit 1989, kur nën mbikëqyrjen e Kishës Ortodokse Serbe dhe me aprovimin e
autoriteteve në Beograd, u bë rivarrimi i eshtrave të Carit Llazar të Serbisë. Në një parodi
të kultit mesjetar, eshtrat e Llazarit serb u bartën rreth e qark Serbisë për të thirrur”
shpirtrat e vërtetë të serbizimit”, para se të rivarroseshin sërish.
Përgatitjet jurediko-institucionale për konflikt dhe luftë agresive u bënë rreth viteve
1988-1990. Këto filluan me rrënimin e njëanshëm të autonomive ‘politiko-territoriale” të
Kosovës dhe Vojvodinës dhe vazhduan me uzurpimin institucional dhe paralizimin e
funksionimit të strukturave shtetërore e politike federale ( Komitetit Qendror të Lidhjes
së Komunistëve të Jugosllavisë, Kryesisë së Republikës Federative të Jugosllavisë,
përfaqësisve diplomatike e konsullore jugosllave, Angjencisë Informative Shtetërore
Jugosllave “TANJUG”, Bankës Qendrore të Jugosllavisë etj. Kroati Stipe Mesiq i cili
duhej të ishte kryetar i rradhës i ish-jugosllavisë nga Kroacia, u bllokua nga ana e Serbisë
dhe satelitët e saj ( Mali i Zi , Kosova, Vojvodina). Kjo ndodhi në maj të vitit 1991 dhe
shënon fundin institucional të ish-jugosllavisë. Në kuptimin kushtetues, në anën tjetër,
ndryshimet unilaterale të pozitës së Kosovës dhe Vojvodinës shënojnë fillimin e
rrënimint institucional të atij shteti. Me këtë rast, u bënë ndryshime radikale në ekuilibrin
e forcave brenda Jugosllavisë, duke i dhënë Serbisë një përparësi të dukshme.
Përgaditjet ushtarake (politike, strategjike dhe operacionale) të ish-Armatës Popullore të
Jugosllavisë e cila udhëhiqej kryesisht nga serbët, kanë filluar që nga vdekja e Titos më
1980. Përgatitjet të tilla janë kryer në mënyrë sistematike, veçanarisht gjatë viteve 1986-
1990. Nuk ka qenë ideologjia, siç thuhet ndonjëherë, ajo që ka shtyrë ushtrinë ish-
jugosllave të anojë nga Millosheviqi por programi nacional serb për krijimin e Serbisë së
Madhe. Vetë fakti që nga fillimi i viteve 80 të gjitha vendet e banuara me serbë në në ish-
Jugosllavi u vunë nën komandën direkte të Armatës së Beogradit, tregon se çdo gjë ka
qenë e përgatitur. Kjo u bë e qartë që në vitin 1990, kur të gjitha armët, që i takonin të
ashtuquajturës mbrojtje territoriale të Sllovenisë, Kroacisë dhe Bosnje-Hercegovinës, u
konfiskuan nga APJ. Një ngjarje e tillë në Kosovë kishte ndodhur më herët, menjëherë
pas vitit 1981. Kur plasi lufta në Kroaci ( shtator 1991 ) dhe Bosnje-Hercegovinë ( mars-
prill 1992 ), APJ, në mënyrë publike, anoi nga serbët në përpjekjet e tyre të përbashkëta
për të krijuar Serbinë e Madhe.7
Stategjia serbe në politikën e jashtme ka qenë fare e thjeshtë : mbështetje në të gjitha
aleancat mitike e historike dhe në ato reale, qoftë mbi baza etnike (Rusia) apo të
‘miqësisë tradicionale “ (Franca), duke manipuluar me faktet historike (demonizimi i
6
Po, aty, faqe 26
7
Enver, Hasani, Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Kosova” faqe,29-30
myslimanëve boshnjakë si fanatikë fetarë dhe i kroatëve si nazistë), eksploatimi i
Holokausit (Izraeli dhe bashkësia hebraike) dhe, së fundi, aleancat që bazoheshin në
interesat politike të vendeve që kundërshtonin proceset dezintegruese (Britania e
Madhe ). Si për ironinë e serbëve, me kalimin e kohës dhe vazhdimin e luftës, veprimet e
tyre në Kroaci dhe Bosnje-Hercegovinë gjithnjë e më shumë pasqyronin sjelljet e
nazistëve kundër hebrejve gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Shikuar në retrospektivë, “lufta ekonomike” e dhjetorit 1989 (ndërmjet Serbisë dhe
Sllovenisë), përpjekjet për ndryshime politike dhe ekonomike të sistemit në ish-
Jugosllavi të kundërshtuar tej mase nga Serbia dhe Mali i Zi, që donin një federatë të
centralizuar dhe unitariste përpjekjet për pavarësi të Sllovenisë dhe Kroacisë të IRJ të
Maqedonisë, Kosovës dhe Bosnje Hercegovinës të gjitha paraqesin veprime të ndërmarra
si pasojë e planeve agresive serbe kundër joserbëve që jetonin në atë shtet. 8
Para se të fillonte dhuna, në ish-Jugosllavi filluan negociatat në mes republikave
jugosllave për rimodelimin e atij shteti. Kjo bëhej me qëllim që të arrihej krijimi i një
federate asimetrike, që do të kënaqte interesat e veriorëve dhe të tjerëve, që donin të
hiqnin qafe hegjomoninë dhe dominimin serb. Ky projekt u refuzua nga Serbia dhe Mali i
Zi, që dëshironin një federatë të centralizuar dhe unitare, ku ata do të dominonin
strukturat e saj ashtu si në të kaluarën. Kroatët dhe sllovenët donin një federatë më
liberale, aq sa për të zbutur pasojat e dominimit serb. Të njëjtën gjë donin dhe Bosnje-
Hercegovina e IRJ e Maqedonisë, sado që synimi i këtyre të fundit nuk shihej qartë në
kohën që vazhdonin bisedimet për rimodelimin e ish-Jugosllavisë. Kontrolli politik,
ekonomik dhe ushtarak i centralizuar i strukturave të atij shteti, ishte dhe mbeti deri në
fund synimi dhe dëshira serbo-malazeze.
8
Enver, Hasani, Shpërbërja e Jugosllavisë dhe Kosova” faqe,32-34
Shpërbërja e Jugosllavisë dhe kërkesa për vetvendosje
12
Georges, Castellan, “Historia e Ballkanit” faqe 496
13
Po aty, faqe, 497
14
Enver, Hasani, Self-Determination, Territorial Integrity and International Stability: The Case of Yugoslavia”
faqe,105
15
Po aty 108
Bosnjë Hercegovina dhe ish Republika Jugosllave e Maqedonisë
16
Enver, Hasani, Self-Determination, Territorial Integrity and International Stability: The Case of Yugoslavia”
faqe,115
17
masave legale, në zgjedhjet e para të lira, të mbajtura më 18 nëntor të vitit 1990, partitë
kombëtare fituan shumicën dërrmuese.18
18
Po aty, faqe 125
19
Jacques, Rupnik “ Ditari Ballkanik,faqe,24
20
Po aty, faqe 27
Konflikti ballkanik
23
Google, Konflikti i ballkanit dhe kriza ekonomike
Përfundimi
Konflikti i parë i madh në Evropën e pas Luftës së Ftohtë morri fund, edhe pse është ende
herët për të thënë do të vazhdojë paqja apo është vetëm një pushim zjarri, nëse konflikti
do të kufizohet me Bosnjën apo do të ngjisë një shkallë më të lart në epiqendrën e dytë të
tij në krahinën që përfshin Kosovën dhe fqinjët e saj.Ai sjell të paktën tre pasoja të mëdha
për Ballkanin dhe Evropën për sa i përket rolit të islamizmit, çështjes së kufijve dhe
minoriteteve, marrëdhënieve transatlantike.
Luftërat gjatë shpërbërjes së Jugosllavisë dhe qëndrimi i Perëndimit ndaj tyre, ka të bëjë
me kufijtë dhe minoritetet. Me njohjen ndërkombëtare të kufijve të brendshëm të
Jugosllavisë, problemet e minoriteteve etnike të njështeti pasardhës u kthyen në një
problem të jashtëm për fqinjët e saj. Turbullimet midis çështjeve të sigurisëe së brndshme
dhe asaj të jashtme nxorrën në dukje një problem më të përgjithshëm lidhur me evropën
Juglindore post-komuniste; kërcënimet për sigurinë janë të lidhura me dobësinë e
brendshme të shteteve më shumë se me fuqinë e tyre të tepërt. Nga Bosnja në Shqipëri
ose Maqqqqedoni shembujt mbi këtë problem janë të shumtë. Marrëveshja e Dejtonit i
vuri fund luftës po dha para elitave politike të Ballkanit një shembull të ndërhyrjes
ndërkombëtare. Krijimi, brenda Bosnjë-Hercegovinës, i dy bashkësive me institucione të
dalluara njëra nga tjetra dhe me të drejtën për të pasur një marrëdhënie të veqantë me
shtetin fqinjë u bë menjëherë referencë për pjesët që kërkonin një zgjidhje politike për
vende të tjera kushtetuese.
Ballkani mund të mbetet një ndër çështjet kusht të identitetit të ardhshëm dhe të
besueshmërisë së një aleance të zgjeruar. Ndërsa vende të reja të Evropës Qendrore po
futen në Aleancë, NATO-ja mund t’i vërë fund dy protektoratëve të vendosura në ballkan
pa përmendur ruajtjen nën kontroll të çështjes së Qipros dhe të marrëdhënieve greko-
turke. Besueshmëria e ardhshme e aleancës së NATO-s e bën të nevojshme tanimë një
strategji globale për Ballkanin.
Biblografia