ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ

1
2
 ΑΝΑΒΑΘΜΙΔΕΣ

Το χωριό μας είναι ένα ορεινό νησιωτικό χωριό που βρίσκεται σε υψόμετρο πε-
ρίπου 250 μέτρων. Είναι κτισμένο στην ανατολική πλευρά του νησιού όπου οι κλί-
σεις του εδάφους είναι πολύ μεγάλες.
Αυτό έκανε τη ζωή των κατοίκων πολύ δύσκολη στην καλλιέργεια του εδάφους.
Το νερό της βροχής κυλάει πάντα ορμητικό και λόγω της μεγάλη κλίσης παρασέρνει
3
πέτρες και χώματα και απογυμνώνει την περιοχή από το έδαφός της. Κάτι έπρεπε να
κάνουν οι κάτοικοι.
Έφτιαξαν λοιπόν τις αναβαθμίδες που τις λένε πεζούλες. Έπαιρναν πέτρες και τις
τοποθετούσαν τη μια δίπλα στην άλλη και στη συνέχεια πάνω σ’ αυτές άλλες πέτρες
μέχρι που η πεζούλα να έφτανε στο ύψος που ήθελαν να συγκρατήσουν το χώμα. Οι
πέτρες δεν είχαν ανάμεσά τους κανένα συνδετικό υλικό παρά μόνο μικρότερες πέ-
τρες τις οποίες τοποθετούσαν σαν σφήνες γι’ αυτό οι πεζούλες λέγονται και ξερολι-
θιές. Αυτό εξυπηρετούσε συγκεκριμένη ανάγκη. Το νερό της βροχής συγκρατείται
από την πεζούλα και δεν παρασύρει το λιγοστό έδαφος προς τη θάλασσα επιτρέπο-
ντας έτσι στους κατοίκους του χωριού να δημιουργήσουν καλλιεργήσιμες εκτάσεις.
Το χειμώνα όμως που τα νερά είναι πολλά ένα μέρος απ’ αυτά περνάει μέσα από το
έδαφος κι αυτό που περισσεύει ρέει ανάμεσα από τους αρμούς της πεζούλας κι εκτο-
νώνεται η πίεση. Αν λοιπόν υπήρχε συνδετικό υλικό ανάμεσα στις πέτρες τότε η πε-
ζούλα θα ήταν ένα στεγανό φράγμα που δεν θα επέτρεπε το νερό που εισχώρησε στο
έδαφος να εκτονωθεί. Κι αυτό αποτελεί κίνδυνο κατάρρευσης της πεζούλας από τη
μεγάλη πίεση του νερού που σωρεύεται μέσα στο έδαφος.

Πεζούλες στην Παναγία Θάσου

Η ΠΕΖΟΥΛΑ ΩΣ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑ
Οι αναβαθμίδες ή πεζούλες χρησιμεύουν όπως είπαμε για τη συγκράτηση του
εδάφους. Με το πέρασμα του χρόνου στους αρμούς που υπάρχουν ανάμεσα στις πέ-
τρες της ξερολιθιάς μεταφέρεται χώμα καθώς και νερό κι έτσι η πεζούλα αρχίζει και
4
γίνεται ένας χώρος που ευνοεί την ανάπτυξη της ζωής. Στην αρχή αναπτύσσονται
βρύα και λειχήνες και κατόπιν τα νεκρά σώματα αυτών θα δημιουργήσουν το οργα-
νικό υπόστρωμα για να φυτρώσουν μικρά χορταράκια, έπειτα μεγαλύτερα αναρριχη-
τικά κι έτσι αρχίζει και δημιουργείται ένα νέο οικοσύστημα.
Δίπλα στα φυτά αρχίζουν να εγκαθίστανται και οι πρώτοι ζωικοί κάτοικοί του
που είναι μικρά έντομα, τρωκτικά και ερπετά ενώ μερικές φορές φωλιάζουν και μι-
κρά πουλιά.

Τμήμα της πεζούλας όπου φαίνεται η ανάπτυξη φυτών και η δημιουργία μικρού οικο-
συστήματος

Όσο σημαντική είναι η πεζούλα για τη διατήρηση της χλωρίδας με τη συγκράτη-

ση του εδάφους από τη διαβρωτική ενέργεια του νερού, άλλο τόσο σημαντική είναι
και σαν ένα αυτόνομο οικοσύστημα. Η υγρασία της ευνοεί τη διατήρηση της ζωής
ενώ τα κενά των αρμών της αποτελούν καταφύγιο για μικρά ερπετά και τρωκτικά
κυρίως για την περίοδο του χειμώνα όπου βρίσκουν ασφαλές καταφύγιο για τη χει-
μερινή τους νάρκη.
Έντομα μικρά, σκορπιοί και αράχνες είναι τα πρώτα που θα συναντήσουμε στα
κενά που αφήνουν ανάμεσά τους οι πέτρες της πεζούλας. Μικρά τρωκτικά όπως πο-
ντίκια και αμφίβια όπως ο βάτραχος που είναι εντομοφάγα, ψάχνουν στις πεζούλες
την τροφή τους. Ερπετά όπως η σαύρα και το φίδι έρχονται να βρουν την τροφή τους
που είναι είτε έντομα για τις σαύρες είτε μικρά τρωκτικά και αμφίβια για τα φίδια.
Αλλά και πουλιά φωλιάζουν ή ψάχνουν στις πεζούλες για την τροφή τους.
5
Αναβαθμίδα στην Παναγία με διαμορφωμένη σκάλα για την ανάβαση στο κτήμα

Αναβαθμίδες («Λίθος» Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)

6
 ΦΡΑΧΤΕΣ
Από τα παλιά χρόνια ο άνθρωπος θέλοντας να προφυλάξει το σπίτι του και την
περιουσία του έκτιζε με πέτρες γύρω από τα όρια της περιουσίας του φράχτες. Οι
φράχτες αυτοί σιγά σιγά εξελίχθηκαν στα οχυρωματικά τείχη των ακροπόλεων στις
αρχαίες πόλεις – κράτη.

Λίθινα οχυρωματικά έργα στην περιοχή των αρχαίων Μυκηνών

Ακόμα και σήμερα υπάρχουν λίθινοι φράχτες οι οποίοι περιβάλουν τις αυλές των
σπιτιών στα μικρά χωριά της χώρας μας. Φράχτες όμως υπάρχουν και στα κτήματα
των κατοίκων όχι τόσο για την προφύλαξή τους όσο σαν οριοδείκτες του κτήματος.

Φράχτης σε σπίτι της Παναγίας Θάσου

7
 Περίβολος σπιτιού στην Άθυτο Χαλκιδικής

Φράχτες («Λίθος» Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων)

8
 ΒΡΥΣΕΣ

Βρύσες στην Παναγία Θάσου. Κυριαρχεί ο σχιστόλιθος και το μάρμαρο. Κτισμένες από
έναν από τους τελευταίους τεχνίτες της πέτρας που έχουν απομείνει στο χωριό

9
 ΚΑΛΝΤΕΡΙΜΙΑ

Καλντερίμι στην Παναγία Θάσου, δεκαετία του 1960

Η πέτρα στην Παναγία ήταν το βασικό υλικό για τις διάφορες κατασκευές τους.
Η περιοχή είναι πλούσια σε ασβεστολιθικά πετρώματα (μάρμαρα) στην ανατολική
πλευρά αλλά και πλούσια σε σχιστόλιθους προς την περιοχή του όρους Υψάριο. Το
υλικό αυτό αποτέλεσε και το κύριο στοιχείο επικάλυψης των δρόμων πριν εισβάλει
το τσιμέντο και η άσφαλτος και αφανίσει το γραφικό αυτό στοιχείο της ταυτότητας
του χωριού. Το καλντερίμι ήταν υπερυψωμένο στις δύο του άκρες και στο μέσον
σχημάτιζε ένα αυλάκι. Αυτό βοηθούσε στη ροή των νερών της βροχής.
Δυστυχώς τα καλντερίμια αυτά αντικαταστάθηκαν στη δεκαετία του ’70 από
τσιμέντο. Μπορεί το βάδισμα στο τσιμέντο να ήταν πιο άνετο απ’ ότι στο καλντερίμι
με τους αρμούς του που ενοχλούσαν κυρίως τις γυναίκες, όμως αφαίρεσαν από το
χωριό μας ένα πολύ σημαντικό στοιχείο της ταυτότητας και της φυσιογνωμίας του.
Τα τελευταία χρόνια προσπαθούν οι κάτοικοι να αποκαταστήσουν τα παλιά καλ-
ντερίμια πλην όμως δεν έχουν την ομορφιά εκείνων των παλιών καλντεριμιών.

10
 Καλντερίμι στην Κόνιτσα

Κατασκευή καλντεριμιού στην Ξάνθη από ντόπιο παραδοσιακό τεχνίτη

11
 ΓΕΦΥΡΙΑ

Γεφύρι της Κόνιτσας

Γεφύρι στο Θεολόγο Θάσου

12
Γεφύρι στην Παναγία Θάσου

13
 ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ

Σπίτι στην Άθυτο Χαλκιδικής

Η περιβαλλοντική ομάδα του Σχολείου μας στην πλατεία της Αθύτου μπροστά σε Πα-
ραδοσιακό σπίτι

14
Ερμηνεία τοιχοποιίας στην Αρναία Χαλκιδικής. Η Περιβαλλοντική Ομάδα ενημερώνε-
ται από τον υπεύθυνο του ΚΠΕ Αρναίας

15
 Σπίτι στο Θεολόγο Θάσου

Παλιό Σχολείο στο Γαναδιό Ιωαννίνων

16
 Σπίτια στην Κόνιτσα

Παραδοσιακό σπίτι στην Αρναία Χαλκιδικής

17
Σπίτι στην Αρναία

18
 Σπίτι στην Παναγία Θάσου

Παραδοσιακό σπίτι Οικονόμου (Παναγία Θάσου)

19
Τοιχοποιία στην Παναγία Θάσου (λεπτομέρεια από παραδοσιακό σπίτι)

Νεοκλασικό σπίτι του περασμένου αιώνα στην Παναγία της Θάσου

20
Νεοκλασικό σχολείο στην Παλιά πόλη της Ξάνθης

Σχολείο στην Αρναία Χαλκιδικής

21
Νερόμυλος στο Θεολόγο Θάσου

22
 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. «Λίθος» Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων. Κουκλιοί
2. Εγχειρίδιο Ξερολιθικών Κατασκευών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων,
3. Γνωριμία με τον αγροτικό χώρο. Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

23