Konstytucyjne 10.

11
Podmioty praw i wolności
Rozdział 2 Konstytucji → odnosi się do statusu człowieka i obywatela
Rozróżnienie praw i wolności przysługujących obywatelom RP i wszystkim ludziom pod władzą RP.
Prawa i wolności są adresowane:
 do człowieka → każdego, wszystkich
 do obywateli
Większość nie jest ograniczona obywatelstwem – np. art. 37 → prawa i wolności dla każdego, z wyjątkami
określonymi w ustawie.
Rozróżnienie statusu obywatela i cudzoziemców.
Status obywatela.
Prawa i wolności obywatela → polityczne (uczestniczenie w życiu politycznym) i socjalne (dostęp do służby
zdrowia). Cudzoziemcy też mogą być nimi objęci ale nie jest to obowiązek wynikający z Konstytucji.
Podstawowe zasady dotyczące obywatelstwa → ustawa o obywatelstwie polskim z 2.04.2009r., weszła w życie
15.08.2012r. (było badanie godności z Konstytucją – TK 18.01.2012r.)
Art. 34 ust. 1 → obywatelstwo przez zasadę krwi lub określone przez ustawę:
 nabycie obywatelstwa → min. 1 rodzic jest obywatelem, urodzenie na terytorium Polski, a rodzice są
nieznani/bezpaństwowcy – art. 14 u.o.p.
 nadanie obywatelstwa cudzoziemcowi → na wniosek zainteresowanego, postanowieniem Prezydenta (po
uznaniu) – art. 18 u.o.p.
 uznanie cudzoziemca za obywatela → przebywając na terytorium Polski, zależnie od sytuacji rodzinnej,
zawodowej, mieszkaniowej i finansowej – okres od 2 do 10 lat. Rozstrzygnięcie wydaje wojewoda jako
decyzję. – art. 30 u.o.p.
 przywrócenie obywatelstwa → osoby które utraciły je z przyczyn politycznych, decyzję wydaje minister do
spraw wewnętrznych - art. 38 u.o.p.
Utracenie obywatelstwa – na wniosek zainteresowanego, po zgodzie Prezydenta (art. 46 u.o.p.), po 30 dniach staje
się skuteczne (art. 51 u.o.p.). Nie można wbrew woli zainteresowanego (istniało to przed Konstytucją z 1997r.)
Podwójne obywatelstwo → prawo polskie nie zakazuje, jednak ustawy szczególne ograniczają zakres praw i
obowiązków (np. zawód sędziego).
Przynależność Polski do Unii – obywatele Polski są obywatelami UE.
Status cudzoziemców – podmioty tych wszystkich praw i wolności które nie zostały przypisane wyłącznie
obywatelom w Konstytucji.
Status prawny cudzoziemców → prawo osiedlania się na stałe na terytorium Polski (art. 52 ust 5 Konstytucji).
Szczególny status pewnym kategoriom osób fizycznym → głównie dzieci:
o zapewnienie ochrony praw dziecka – przed przemocą, demoralizacją, wyzyskiem itd.
Dziecko jest podmiotem wszystkich praw i wolności konstytucyjnych, chyba że wymaga się konkretnego wieku →
np. czynne i bierne prawo wyborcze, zdolność do czynności prawnych.
Służy temu powołanie Rzecznika Praw Dziecka → ustawa z 6.01.2000r.. Powołanie przez Sejm za zgodą Senatu na
5 lat.
Osoby prawne → też podmiot konstytucyjnych praw i wolności, w ograniczonym zakresie. Nie opisane wprost, ale
są prawa i wolności odnoszące się do podmiotów zbiorowym (partii, Kościołów itd.).
Sytuacja osób prawnych prawa publicznego – nieautonomiczne względem systemu władzy publicznej, nia mają
zdolności do posiadania statusu podmiotów praw i wolności.
Adresaci praw i wolności
Adresaci → władze publiczne (wszelkie podmioty, organy i instytucje sprawujące kompetencje władcze
bądź w sprawowaniu uczestniczą).
Obowiązki po stronie władz:
o charakter pozytywny → muszą podjąć określone działania, by jednostka mogła zrealizować prawo
o charakter negatywny → władze muszą się powstrzymać od działań przeszkadzających jednostce w
korzystaniu z praw
Szczególne obowiązki pozytywne → obowiązki proceduralne. Musi przysługiwać dostęp do procedury
egzekwujących prawo.
Prawa i wolności =/= zasady polityki państwa
Zasady → nie tworzą po stronie jednostki bezpośrednich roszczeń – pośrednie oddziaływanie norm konst.
na sytuację prawną jednostki (refleksy prawne).
Pośredni efekt horyzontalny przepisów:
 dotyczą relacji między podmiotami prywatnymi → interpretowane i stosowane spójnie z prawami i
wolnościami przysługującym władzy.
 nakaz zapewnienia każdemu ochrony przed działaniami osób trzech ingerujących w sferę wolności
przez władze.

Ograniczenia praw i wolności człowieka i obywatela

Nie mogą istnieć prawa i wolności o charakterze absolutnym → pewne ograniczenia są wymagane.
Ustanawianie ograniczeń → art. 31 ust. 3 Konstytucji – tylko gdy:
 w aspekcie formalnym → tylko w ustawie
 w aspekcie materialnym → tylko dla ochrony jednej z sześciu wartości:
 bezpieczeństwa państwa
 porządku publicznego
 środowiska
 zdrowia publicznego
 moralności publicznej
 wolności i praw innych osób
Ustawa musi służyć interesowi publicznemu.
Ograniczenie ograniczeń → wyznaczenie granic, poza którymi ograniczenia nie są dopuszczalne:
 Zasada proporcjonalności – zakaz nadmiernej ingerencji → jeśli już muszą być ograniczenia to
tylko w zakresie niezbędnym.
Niezbędność i nadmierność → ranga interesu publicznego któremu ograniczenie ma służyć a ranga prawa
lub wolności, która ma być ograniczona.
Art. 31 ust 3 Konstytucji – ustanowienie ograniczeń tylko gdy są konieczne w demokratycznym państwie.
Idee:
1. Ograniczenia tylko w konkretnym zakresie, tylko niezbędne. Ustalenie niezbędności:
a. czy regulacja prowadzi do zamierzonych skutków?
b. czy regulacja jest niezbędna dla ochrony powiązanego interesu publicznego?
c. czy efekty wprowadzenia są proporcjonalne do ciężarów ograniczenia?
2. Odpowiedź na pytanie, czy proporcja zachodzi → czy została zachowana równowaga
między interesem publicznym, a ochroną praw i wolności jednostki i jest odniesiona do zasad
prawa demokratycznego?
 Koncepcja istoty poszczególnych praw i wolności → w ramach praw i wolności można
wyodrębnić elementy:
 o podstawowe → bez których prawo lub wolność nie będzie mogła istnieć
o dodatkowe → ujmowane i modyfikowane w różny sposób
Art. 31 ust. 2 Konstytucji – ograniczenia nie mogą naruszać istoty praw i wolności.
Płaszczyzny istoty praw i wolności:
 negatywna → nakaz miarkowania ograniczeń
 pozytywna → istnienie pewnego nienaruszalnego rdzenia każdego prawa i wolności, który musi być
wolny od ingerencji prawodawcy
Ustalenie zakresu dopuszczalnych ograniczeń praw i wolności → techniki harmonizowania kolidujących
ze sobą interesów.

System praw i wolności człowieka i obywatela w Konstytucji RP

Dwuwarstwowe pojmowanie norm:
 prawo podmiotowe → uprawnienie jednostki wobec władz
 wytyczna działania dla całego systemu władz publicznych
Przedmiotowa klasyfikacja praw i wolności:
 Wolności i prawa osobiste
Podmiotem jest każdy pod władzą państwa polskiego.
 Prawo do ochrony życia – art. 38
 Nietykalność osobista – art. 39, 40, 41, 50
 Do rzetelnej procedury sądowej – art. 45, 42 → nullum crimen sine lege itd.
 Do ochrony prywatności – art. 47
 Wolność przemieszczania się – art. 52
 Wolność sumienia i religii – art. 53, 85
 Wolność wyrażania poglądów – art. 54
 Uzyskania azylu lub statusu uchodźcy – art. 56

 Wolności i prawa polityczne

Część z nich jako prawa człowieka, a część jako obywatela.
 Udział w życiu publicznym – art. 62, 99, 118
 Wolność zgromadzeń – art. 57
 Zrzeszania się – art. 58
 Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne
 Prawo własności – art. 20, 21, 64
 Swoboda działalności gospodarczej – art. 22
 Uprawnienia pracownicze – art. 65, 66
 Do zabezpieczenia społecznego – art. 67
 Do ochrony zdrowia – art. 68
 Do nauki – art. 70
 Do informacji o stanie i ochronie środowiska – art. 74