Univerzitet u Beogradu – Građevinski fakultet

www.grf.bg.ac.rs

Studijski program: GRAĐEVINARSTVO

Modul: -
Godina/Semestar: I godina / I semestar

Naziv predmeta (šifra): NACRTNA GEOMETRIJA SA

RAČUNARSKIM CRTANJEM (B3O1NG)
Nastavnik: Dr Magdalena Dragović

Naslov predavanja: Predavanje 6

Datum : 07.11.2023.
Beograd, 2023.
Sva autorska prava autora prezentacije i/ili video snimaka su zaštićena. Snimak ili prezentacija se mogu koristiti samo za nastavu na daljinu studenta
Građevinskog fakulteta Univerziteta u Beogradu u školskoj 2023/2024 i ne mogu se koristiti za druge svrhe bez pismene saglasnosti autora materijala.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM TRANSFORMACIJE U 2D I 3D PROSTORU
Homotetija – sličnost Translacija – klizanje, pomeranje

Ova perspektivna transformacija omogućava da se 2D
i 3D objekat smanji, ili uveća pri čemu temena pridru-
ženih parova tačaka figura leže na zracima koji se seku
u končnoj tački – centru perspektiviteta, a ivice zadrža-
vaju paralelnost.
Nastaje kao specijalni slučaj homotetije, gde je
centar homotetije (perspektiviteta) beskonačna
tačka ravni, ili prostora, te su zraci pridruženih
figura, ili tela paralelni. Svaka tačka- teme figure
se translira-pomera za isti vektor.

Primena ovog principa se izvodi komandom scale. Primena ovog principa se izvodi komandom copy
a) ili move.

b)

centar homotetije

Translacija tela
Homotetične figure (a) i tela (b)– scale faktor 0.5 Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM TRANSFORMACIJE U 2D I 3D PROSTORU
Rotacija
Rotacija je transformacija kod koje se zadržava oblik • Rotacija u ravni (2D) se izvodi komandom
objekta, a svaka tačka ima kružnu putanju oko zadatog rotate. Zadati objekat se selektuje, a potom
centra (u 2D- a), ili ose rotacije (u 3D-b) i ugao rotacije. izabere centar (base point) rotacije i ukuca vre-
dnost ugla rotacije.
a) UCS mora biti u ravni rotacije.
Pozitivan smer rotacije je CCW – kontra od
kretanja kazaljke na satu.

• Rotacija u prostoru (3D) se izvodi komandom

3D rotate ili rotate3D . Druga opcija je povolj-
nija za ose rotacije koje su kose prave u prostoru.
ugao rotacije (centar rotacije) Izvrši se selekcija objekta a potom se bira neka
od ponuđenih opcija za osu rotacije (npr. 2p,
u kojoj treba selektovati 2 tačke na osi) i definiše
osa rotacije ugao rotacije.
b)

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM TRANSFORMACIJE U 2D I 3D PROSTORU
Refleksija – ogledanje
Refleksija je transformacija kod koje se zadržava oblik i
dimenzije objekta, a svaka tačka ima sebi pridruženu
tačku upravno na osu refleksije (u 2D-a), ili ravan reflek-
sije (u 3D-b).
Normalna odstojanja tačaka od ose ili ravni, kao i uglovi
elemenata figure/tela su takođe nepromenjeni.

a) b)

Osna simetrija Ravanska simetrija

• Refleksija u ravni (2D) se izvodi komandom • Rotacija u prostoru (3D) se izvodi komandom
mirror na kartici modify. Zadati objekat se 3Dmirror ili mirror3D . Posle selekcije objekta, usva-
selektuje, a potom izaberu dve tačke ose rotacije . janjem opcije 3p (izbor tri tačke u ravni) dobija se telo
UCS mora biti postavljen u ravni refleksije. simetrično u odnosu na ravan.

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM TRANSFORMACIJE U 2D I 3D PROSTORU
Multiplikacija – umnožavanje
Multiplikacija figura ili tela se može izvoditi trojako:
po ortogonalnom i polarnom obrascu ili po zadatoj
putanji i u ravni i u prostoru.
U ravni (2D) multiplikacija se izvodi komandom
array, na kartici modify.
ortogonalni
sa putanjom
radijalni
centar

putanja (path)

Polar array-radijalni
raspored
- 6 elemenata –items
- 360o zbirni ugao- fill angle
- 60o ugao- angle between
Rectangular array –
pravougaoni raspored
- 8 elemenata –items
- 2 reda - rows
- 4 kolone- columns Path array - raspored po putanji
- w razmak – spacing - 6 elemenata –items
- d razmak – distance between rows - metoda – divide (jednaka podela)
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM TRANSFORMACIJE U 2D I 3D PROSTORU
Multiplikacija – umnožavanje U prostoru (3D) multiplikacija se izvodi
komandom 3Darray.
osa rotacije

Polar 3D array - radijalni raspored

- 19 elemenata –items
- zahvaćeni ugao (-180) – angle to fill

Rectangular 3D array –
pravougaoni raspored
- 18 elemenata –items putanja -
- 2 reda - rows zavojnica
- 3 kolone- columns
- 3 nivoa- levels
- m razmak redova – distance between rows
- q razmak kolona – distance between columns Path array - raspored po putanji
- n razmak nivoa - distance between levels - 20 elemenata –items
- metoda – divide (jednaka podela)
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
3D MODELOVANJE TELA

Postoje tri vrste modela koje se mogu kreirati u 3D režimu:

Žičani model Površinski model Zapreminski model

(wireframe) (surface) (solid – puno telo)

Prilikom selekcije modela uočavaju se:

- kod žičanog modela ............ linije-”žice”, ili poligoni;
- kod površinskog modela .................... površi (faces);
- kod zapreminskog modela .................. celo telo.

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
3D MODELOVANJE TELA
TEHNIKE I ALATI ZA MODELOVANJE

Površinsko modelovanje
1. Liniji ili poligonu se u prozoru - osobine (properties)
promeni debljina - thickness

2. 3Dface komandom se senči/boji površina u ravni

(funkcionalno je za jednostavne poligone – , , );

Kreiranje površi komandom thickness

Površina strane kocke

osenčena komandom 3dface

3. Convert to surface* komandom se zatvorena poli-

linija ili poligon pretvara u površ);
*Napomena: Da bi se stiglo do ove alatke, potrebno je ići na
padajući meni modify / 3D Operations / convert to surface
ili na karticu solid editing (u režimu 3D modeling).

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023. Kreiranje površi komandom convtosurface

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM 3D MODELOVANJE TELA
TEHNIKE I ALATI ZA MODELOVANJE revsurf
4. Primena MESH poligonalnih mreža edgesurf
U režimu rada 3D modeling postoji mogućnost kreiranja
različitih tipova mesh mreža: tabsurf
- mesh primitiva, rulesurf
- rotacionih - revolved,
- pravoizvodnih – ruled,

primitivi
- translatornih – tabulated,
- ograničenih sa 4 direktrise – edge.

Rotaciona površ revsurf Translatorna površ tabsurf

Komande za mesh mreže

Pravoizvodna površ rulesurf

Površ sa 4 vodilje edgesurf Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
3D MODELOVANJE TELA
TEHNIKE I ALATI ZA MODELOVANJE
Modelovanje punim telima
1. Kreiranje jednostavnih tela- primitiva komandama:
box -paralelopiped, cylinder – valjak, cone - kupa,
sphere – lopta, pyramid – piramida, wedge - klin, torus
na kartici modeling u režimu 3D modeling;

primitivi
a) b)
2. Izvlačenje - ekstrude poligonalnog profila
(polyline) po putanji;

3. Poliliniji se može dodeliti visina, a potom c)

i širina, čime nastaje telo.

Izvlačenje tela po zadatom pravcu –p (a),

normalno na ravan profila (b) i uglom zakošenja (c)

Postupak: Komandom pedit polilinija se prevodi

u splajn (podopcija-s glavne komande), kome se
menja osobina thickness. Ponovnom pedit koman-
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
dom se podopcijom width (w) dodeli i širina tela.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
3D MODELOVANJE TELA
TEHNIKE I ALATI ZA MODELOVANJE
Modelovanje punim telima
4. Kreiranje rotacionih tela se izvodi rotacijom
zatvorenog ravanskog profila oko ose (revolve);

5. Klizanje profila duž trajektorije (sweep);

6. Kreiranje tela pomoću njegovih uzastopnih Rotacija šestougla oko ose - revolve
poprečnih preseka (loft).

Poprečni preseci tela u paralelnim ravnima - loft Šestougao kliza po zavojnoj putanji - sweep
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
MODELOVANJE TELA IZ
ORTOGONALNIH PROJEKCIJA
Linijsko modelovanje nekog tela u 3D (kreiranje žičanog modela) se svodi na
konstruisanje karakterističnih tačaka zadatih ortogonalnim projekcijama i njihovo
povezivanje linijama u prostornom modelu „očitano“ iz projekcija.

Postupak modelovanja se izvodi u nekoliko koraka:

• postavljanje ortogonalnih projekcija tela u 3D
koordinatnom sistemu – a)
• konstruisanje tačaka u 3D – b)

b)

a)
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023. Faze izrade 3D linijskog modela tela
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
MODELOVANJE TELA IZ
ORTOGONALNIH PROJEKCIJA
• povezivanje tačaka linijama – c)
• kreiranje površi senčenjem bojom – d)
• kreiranje pogleda na model – e)
(određivanje vidljivosti)

e)

d)

Faze u prikazu 3D modela tela

c)
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
ŽIČANO MODELOVANJE TELA
Primer konstruisanja tela
zadatog ortogonalnim projekcijama IZ ORTOGONALNIH PROJEKCIJA

Osa rotacije

Krug rotacije

Postupak rotacije koordinatne ravni

sa projekcijom (komanda 3drotate)
Ortogonalne projekcije - postavka
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
ŽIČANO MODELOVANJE TELA
IZ ORTOGONALNIH PROJEKCIJA

I osa rotacije

II osa rotacije

Zarotirane projekcije u F i P
(u vertikalnu – frontalnu ravan)

Zarotirana projekcija u P
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
ŽIČANO MODELOVANJE TELA
IZ ORTOGONALNIH PROJEKCIJA
Postupak konstruisanja tačaka
Izvodi se iscrtavanjem pravaca x, y i z iz odgovarajućih projekcija tačke.
Presek tri ortogonalna pravca daje tačku u prostornom modelu.

Napomena: Koristiti orto-mod za crtanje pravaca x, y i z

Za presek dve linije koristiti alatku chamfer. Oznaku kopirati iz II ortogonalne projekcije.

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
ŽIČANO MODELOVANJE TELA
Postupak povezivanja tačaka linijama IZ ORTOGONALNIH PROJEKCIJA
Izvodi se na taj način što se iz projekcija „očita“ da li su tačke povezane u sve tri
projekcije. U datom primeru pravci 1-2, 2-3, 3-4 i 1-4 su u po jednoj od projekcija
u zračnom položaju (linija se vidi kao tačka).

Napomena: Radi jasnoće crteža, spone iz projekcija se mogu

crtati tačkastom linijom (dot line).
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
POVRŠINSKI MODEL TELA
Postupak definisanja površina tela IZ LINIJSKOG-ŽIČANOG MODELA
Iscrtane konture tela formiraju površi. Radi jasnog
prikaza površi se senče – najčešće bojom.
• Za jednostavne poligone koristi se komanda 3D face
(trougao, pravougaonik i kvadrat), tako što se redom
selektuju temena poligona (npr. 15,20,19,16).

Osenčena površina pravougaonika

• Složenije površine se oiviče polilinijom i pretvore
u površ ( UCS je mora biti u ravni koja se „boji“).
Koristi se komanda modify/3D operations/ Osenčena površina složenog poligona
convert to surface.
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
AKSONOMETRIJSKI
PRIKAZ MODELA TELA
Definisanje pogleda i vidljivosti
Pravac posmatranja modela se može definisati putem ravni normalne na ovaj pravac
(zadaju se osni prodori Tx, Ty i Tz) čime se na ekranu računara dobija odgovarajuća
aksonometrijska slika.
Ovo se sprovodi postavljanjem UCS-a u datu ravan
i zadavanjem pogleda normalno na nju, komandom
planc (current).

Vidljivost ivica modelovanog tela se prikazuje

debljinom i tipom linije (puna – za vidljivo i
isprekidana- za nevidljivo).
- vidljive ivice su bliže posmatraču ( stoji ispred tela);
- nevidljive su dalje od posmatrača –
tj. zaklonjene površima tela.

Aksonometrijska slika sa definisanom

vidljivošću (za pun model)

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
AKSONOMETRIJSKI
PRIKAZ MODELA TELA
Definisanje pogleda i vidljivosti
Ovako kreiran pogled se može sačuvati – zapamtiti
kao slika. Imenovani pogled se kreira u meniju
View / named views / u dijalog prozoru model views / new. ime pogleda

Otvoren dijalog prozor

sa imenovanim pogledom

Napomena: Pogled se može zadati kao tekući i u njemu

se izvrši update lejera i zapamti izmena.

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
PERSPEKTIVNI PRIKAZ
MODELA TELA
Definisanje pogleda i vidljivosti
Pogled se može sačuvati – zapamtiti i kao perspektivna
slika. On se kreira zadavanjem komande camera, s tim što
je potrebno definisati očnu tačku - S i target - T (ciljna tačka).

Napomena: Dobijeni pogled kamere se prikazuje

S’ kada se u dijalogu, u komandnoj liniji kuca
v(view) swich to camera view –yes.
Očna tačka i target za kameru
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
MODELOVANJE PUNIH TELA
3D modelovanje geometrijskih primitiva
Radi efikasnosti modelovanja jednostavnih geometrijskih tela u Auto CAD-u postoje
komande kojima se modeluju puna tela takozvanih primitiva. To su: „kutija“-kvadar (box),
valjak (cylinder), konus (cone), sfera (sphere), piramida (pyramid), klin (wedge) i torus (torus).
Ova tela je moguće modelovati bez ikakvog prethodnog crtanja. Svi parametri geometrije ovih
tela se zadaju u komandnoj liniji.
• za crtanje bilo kog tela važno je Modelovanje kocke
postaviti odgovarajuću ravan UCS-a;
• uskladiti pravce osa UCS-a sa ivicama tela
(npr. kod kocke ili piramide).

Pravci osa UCS-a

Napomena: Dodatne opcije za modelovanje su deo
Postavljanje UCS-a na crtežu koraka-postupka koji je data u komandnoj liniji.
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
MODELOVANJE PUNIH TELA
3D modelovanje geometrijskih primitiva

Definisanje poligona u osnovi piramide Definisanje visine piramide

t

Podešavanje parametara za model piramide - tetraedra

Napomena: U komandnoj liniji se zadaje broj strana (sides) pravilnog poligona – baze
piramide, način crtanja (upisan ili opisan u krug, ili dat ivicom) –a), kao i visina –b).
Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.
 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
MODELOVANJE PUNIH TELA
3D modelovanje punih tela izvlačenjem (extrude)

Efikasno modelovanje tela, a specijalno onih koja nisu pravilna, se vrši metodom izvlačenja
ili ekstrudiranja. Komandom ekstrude se “izvlači” bilo koji zatvoreni poligon (ili linija, ako
se modeluje površinski).
• Zatvoreni poligon se crta polilinijom koja leži u ravni UCS-a.
• Poligon se izvlači, ili izdiže za određenu visinu :
- normalno na ravan UCS-a, ili
- po nekom zadatom pravcu.

Pravac ekstrudiranja Ekstrudirani poligon

Složena polilinija

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM
MODELOVANJE PUNIH TELA
3D modelovanje punih tela izvlačenjem (extrude)

Ekstrudiranje po izabranom pravcu (path)

t

Pravac
ekstrudiranja

Polilinija
3D modelovani
objekat

Napomena: Prateći ponuđene opcije na komandnoj liniji, bira se path, potom

opcija-poravnanje (align) i selektuje prava-putanja, čime je modelovanje kosnika izvršeno.
*Modelovanje nije kompletirano, već se samo na konkretnom modelu pokazuju neki od principa.

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

 NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM PRESECI PUNIH ROGLJASTIH TELA
Preseci pravilnih poliedara sa ravnima
(presečni poligoni su pravilni)

Presečeni delovi poliedara su identični. 1 2

t

1 3
2
Presek oktaedra po šestouglu
(ravan je data sa 3 tačke – sredine ivica oktaedra)

Presek kocke po šestouglu

(ravan je data sa 3 tačke – sredine ivica kocke)

Napomena:Presek se izvodi komandom slice Presek tetraedra po kvadratu

3points both (zadržavaju se oba dela tela) (ravan je data sa 3 tačke – sredine ivica tetraedra)

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.

NACRTNA GEOMETRIJA PREDAVANJE 6
SA RAČUNARSKIM CRTANJEM

Građevinski fakultet Univerziteta u Beogradu, 2023.