Xac Xuat Thong Ke 6472 5648

Chu’ ong
’ 1
˜’
NHUNG ’ VÊ` XÁC SUÂT
KHÁI NIÊ.M CO’ BAN ´
1. ’ TÚC VÊ
BÔ ` GIAI ’ HO’ P
’ TÍCH TÔ .
1.1 Qui tăć nhân
Gia’ su’’ mô.t công viê.c nào d̄ó d̄u’o.’c chia thành k giai d̄oa.n. Có n1 cách thu.’c hiê.n giai
´ n2 cách thu.’c hiê.n giai d̄oa.n thu´’ hai,...,nk cách thu.’c hiê.n giai d̄oa.n thu´’
d̄oa.n thu´’ nhât,
k. Khi d̄ó ta có
n = n1 .n2 . . . nk
cách thu.’c hiê.n công viê.c.
• Vı́ du. 1 Gia’ su’’ d̄ê’ d̄i tu`’ A d̄ên ´ buô.c phai
´ C ta băt ’ d̄i qua d̄iêm’ B. Có 3 d̄u’ong
`’ khác
’ ´ B và có 2 d̄u’ong
nhau d̄ê d̄i tu`’ A d̄ên ’ ´ C. Vâ.y có n = 3.2 cách
`’ khác nhau d̄ê d̄i tu`’ B d̄ên
’ ` ´
khác nhau d̄ê d̄i tu’ A d̄ên C.
A B C
1.2 ’
Chinh ho.’p
2 D̄i.nh nghiã 1 Chinh ’ ho.’p châ.p k cua’ n phân ` tu’’ (k ≤ n) là mô.t nhóm (bô.) có thu´’ tu.’
` k phân
gôm ` tu’’ khác nhau cho.n tu`’ n phân` tu’’ d̄ã cho.
Sô´ chinh
’ ho.’p châ.p k cua
’ n phân ` tu’’ kı́ hiê.u là Akn .
´’ tı́nh: n!
Công thuc Akn = = n(n − 1) . . . (n − k + 1)
(n − k)!
’ ho.p gôm
• Vı́ du. 2 Mô.t buôi ` 12 ngu’oi
`’ tham du.’. Hoi ´ cách cho.n mô.t chu’ to.a
’ có mây
và mô.t thu’ ký?
’
Giai
˜ cách cho.n mô.t chu’ to.a và mô.t thu’ ký tu
Môi `’ tham du.’ buôi’ ho.p là mô.t
`’ 12 ngu’oi
’ ho.’p châ.p k cua
chinh ’ 12 phân ’’
` tu.
1
2 ˜’
’ 1. Nhung
Chu’ong khái niêm
. co’ ban ´
’ vê` xác suât
Do d̄ó sô´ cách cho.n là A212 = 12.11 = 132.

• Vı́ du. 3 Voi ´’ các chu˜’ sô´ 0,1,2,3,4,5 có thê’ lâ.p d̄u’o.’c bao nhiêu sô´ khác nhau gôm
` 4
´
chu˜’ sô.
’
Giai
´ d̄âu
Các sô´ băt ` chu˜’ sô´ 0 (0123, 0234,...) không phai
` băng ’ là sô´ gôm ´
` 4 chu˜’ sô.
Chu˜’ sô´ d̄âu ’ cho.n trong các chu˜’ sô´ 1,2,3,4,5. Do d̄ó có 5 cách cho.n chu˜’ sô´
` tiên phai
` tiên.
d̄âu
´ có thê’ cho.n tùy ý trong 5 chu˜’ sô´ còn la.i. Có A35 cách cho.n.
Ba chu˜’ sô´ kê´ tiêp
Vâ.y sô´ cách cho.n là 5.A35 = 5.(5.4.3) = 300
1.3 ’
Chinh ho.’p lă.p
2 D̄i.nh nghiã 2 Chinh ’ ho.’p lă.p châ.p k cua ` tu’’ là mô.t nhóm có thu´’ tu.’ gôm
’ n phân ` k
phân ` tu’’ d̄ã cho, trong d̄ó môi
` tu’’ cho.n tu`’ n phân ’
` tu’’ có thê có mă.t 1,2,...,k lân
˜ phân ` trong
nhóm.
Sô´ chinh
’ ho.’p lă.p chă.p k cua ` tu’’ d̄u’o.’c kı́ hiê.u Bnk .
’ n phân
Công thuc ´’ tı́nh
Bnk = nk
´ 5 cuôn
• Vı́ du. 4 Xêp ´ sách vào 3 ngăn. Hoi ´ ?
’ có bao nhiêu cách xêp
’
Giai
Môi ´ 5 cuôn
˜ cách xêp ´ sách vào 3 ngăn là mô.t chinh
’ ho.’p lă.p châ.p 5 cua
’ 3 (Môi˜ lân
`
´ 1 cuôn
xêp ´ sách vào 1 ngăn xem nhu’ cho.n 1 ngăn trong 3 ngăn. Do có 5 cuôn ´ sách nên
´ `
viê.c cho.n ngăn d̄u’o.’c tiên hành 5 lân).
Vâ.y sô´ cách xêp
´ là B35 = 35 = 243.
1.4 Hoán vi.

2 D̄i.nh nghiã 3 Hoán vi. cua ` tu’’ là mô.t nhóm có thu´’ tu.’ gôm
’ m phân ` d̄u’ mă.t m phân
`
’
tu’ d̄ã cho.
Sô´ hoán vi. cua ` tu’’ d̄u’o.’c kı́ hiê.u là Pm .
’ m phân
Công thuc ´’ tı́nh
Pm = m!
´ cách xêp
’ có mây
• Vı́ du. 5 Mô.t bàn có 4 ho.c sinh. Hoi ´ chô˜ ngôi
`?
’
Giai
Môi ´ chô˜ cua
˜ cách xêp ’ 4 ho.c sinh o’’ mô.t bàn là mô.t hoán vi. cua ’’ Do d̄ó sô´
` tu.
’ 4 phân
´ là P4 = 4! = 24.
cách xêp
1. Bô’ túc vê` giai
’ tı́ch tô’ hop
.’ 3
1.5 Tô’ ho.’p

2 D̄i.nh nghiã 4 Tô’ ho.’p châ.p k cua ’ n phân ` tu’’ (k ≤ n) là mô.t nhóm không phân biê.t
´ ` ` ’ `
thu’ tu.’, gôm k phân tu’ khác nhau cho.n tu’ n phân ` tu’’ d̄ã cho.
Sô´ tô’ ho.’p châ.p k cua ` tu’’ kı́ hiê.u là Cnk .
’ n phân
´’ tı́nh
Công thuc
n! n(n − 1) . . . (n − k + 1)
Cnk = =
k!(n − k)! k!
Chú ý
´’ 0! = 1.
i) Qui u’oc
ii) Cn = Cnn−k .
k
k−1
iii) Cnk = Cn−1 k
+ Cn−1 .
• Vı́ du. 6 Môi ˜ d̄ê` thi gôm
` 3 câu hoi ´ trong 25 câu hoi
’ lây ’ cho tru’oc. ’ có thê’ lâ.p
´’ Hoi
nên bao nhiêu d̄ê` thi khác nhau ?
’
Giai
25! 25.24.23
Sô´ d̄ê`thi có thê’ lâ.p nên là C25
3
= = = 2.300.
3!.(22)! 1.2.3
• Vı́ du. 7 Mô.t máy tı́nh có 16 công. ’ Gia’ su’’ ta.i môi
˜ thoi ’ bât
`’ d̄iêm ´ kỳ môi ’ hoă.c
˜ công
trong su’’ du.ng hoă.c không trong su’’ du.ng nhung’ có thê’ hoa.t d̄ô.ng hoă.c không thê’ hoa.t
´
’ có bao nhiêu câu hı̀nh (cách cho.n) trong d̄ó 10 công
d̄ô.ng. Hoi ’ trong su’’ du.ng, 4 không
’ có thê’ hoa.t d̄ô.ng và 2 không hoa.t d̄ô.ng?
trong su’’ du.ng nhung
’
Giai
’
¯Dê xác d̄i.nh sô´ cách cho.n ta qua 3 bu’oc:
´’
´’ 1: Cho.n 10 công
Bu’ oc ’ su’’ du.ng: có C 10 = 8008 cách.
16
Bu’ oc ’ không trong su’’ du.ng nhung
’ có thê’ hoa.t d̄ô.ng trong 6 công
’ còn
la.i: có C64 = 15 cách.
’ không thê’ hoa.t d̄ô.ng: có C 2 = 1 cách.
Bu’ oc 2
´ nhân, ta có C16

Theo qui tăc 10
.C64 .C22 = (8008).(15).(1) = 120.120 cách.
1.6 ´’ Newton
Nhi. thuc
O’’ phô’ thông ta d̄ã biêt ’ thuc
` d̄ăng
´ các hăng ´’ d̄áng nho´’
a + b = a 1 + b1
(a + b)2 = a2 + 2a1 b1 + b2
(a + b)3 = a3 + 3a2 b1 + 3a1 b2 + b3
’ thuc
` d̄ăng
Các hê. sô´ trong các hăng ´’ trên có thê’ xác d̄i.nh tu
`’ tam giác Pascal
4 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
1 1
1 2 1
1 3 3 1
1 4 6 4 1
Cn0 Cn1 Cn2 Cn3 Cn4 ... Cnn−1 Cnn
´’ minh d̄u’o.’c công thuc

Newton d̄ã chung ’ quát sau (Nhi. thuc
´’ tông ´’ Newton):
n
X
(a + b)n = Cnk an−k bk
k=o
= Cn0 an + Cn1 an−1 b + Cn2 an−2 b2 + . . . + Cnk an−k bk + . . . + Cnn−1 abn−1 + Cnn bn
(a,b là các sô´ thu.’c; n là sô´ tu.’ nhiên)
2. Ń CÔ´ VÀ QUAN HÊ GIUA

BIÊ Ń CÔ´
˜’ CÁC BIÊ
.
2.1 Phép thu ´ cô´
’’ và biên
’ d̄ê’ quan sát mô.t hiê.n tu’o.’ng nào d̄ó
` kiê.n co’ ban
Viê.c thu.’c hiê.n mô.t nhóm các d̄iêu
d̄u’o.’c go.i mô.t phép thu. ´ qua’ có thê’ xay
’’ Các kêt ´ cô´ (su.’
’ phép thu’’ d̄u’o.’c go.i là biên
’ ra cua
kiê.n).
• Vı́ du. 8
` tiên
i) Tung d̄ông ’’ ¯Dông
` lên là mô.t phép thu. ` tiên ´ ngua)
` lâ.t mă.t nào d̄ó (xâp, ’’ là mô.t
´ cô.
biên ´
ii) Băn´ mô.t phát súng vào mô.t cái bia là mô.t phép thu.
’’ Viê.c viên d̄a.n trúng (trâ.t)
´ ´
bia là mô.t biên cô.
2.2 ´ cô´ và quan hê. giua

Các biên ´ cô´
˜’ các biên
i) Quan hê. kéo theo

´ cô´ A d̄u’o.’c go.i là kéo theo biên
Biên ´ cô´ B, kı́ hiê.u A ⊂ B, nêu
´ A xay
’ ra thı̀ B xay
’
ra.
ii) Quan hê. tu’ ong
’ d̄u’ ong
’
´ cô´ A và B d̄u’o.’c go.i là tu’ong
Hai biên ’ d̄u’ong ´’ nhau nêu
’ voi ´ A ⊂ B và B ⊂ A, kı́ hiê.u
A = B.
´ cô´ so’ câp
iii) Biên ´
Biên ´ cô´ không thê’ phân tı́ch d̄u’o.’c nua
´ là biên ˜’ d̄u’o.’c nua.
’
´ chăn
´ cô´ chăc
iv) Biên ´
´ cô´ nhât
Là biên ´ d̄i.nh sẽ xay ’’ Kı́ hiê.u Ω.
’ ra khi thu.’c hiê.n phép thu.
´ cô´ và quan hê. giua
2. Biên ´ cô´
˜’ các biên 5
´ Biên
• Vı́ du. 9 Tung mô.t con xúc xăc. ´ có sô´ châm
´ cô´ mă.t con xúc xăc ´ bé hon
’ 7 là
´ ´ ´ ´
biên cô chăc chăn.
´ cô´ không thê’
v) Biên
´ cô´ nhât
Là biên ´ d̄i.nh không xay ’’ Kı́ hiê.u ∅.
’ ra khi thu.’c hiê.n phép thu.
⊕ Nhâ.n xét Biên ´ cô´ không thê’ ∅ không bao hàm mô.t biên ´ cô´ so’ câp
´ nào, nghiã là
´ ´ ´ ´ ’
không có biên cô so’ câp nào thuâ.n lo.’i cho biên cô không thê.
´ cô´ ngâu
vi) Biên ˜ nhiên
´ cô´ có thê’ xay
Là biên ’ ra hoă.c không xay
’ ra khi thu.’c hiê.n phép thu. ’’ Phép thu’’ mà
´ qua’ cua
các kêt ´ cô´ ngâu
’ nó là các biên ˜ nhiên d̄u’o.’c go.i là phép thu’’ ngâu
˜ nhiên.
’
´ cô´ tông
vii) Biên
Biên ’ cua
´ cô´ C d̄u’o.’c go.i là tông ´ cô´ A và B, kı́ hiê.u C = A + B, nêu
’ hai biên ´ C xay
’
´ mô.t trong hai biên
ra khi và chi’ khi ı́t nhât ´ cô´ A và B xay
’ ra.
• Vı́ du. 10 Hai ngu’oi ´ vào mô.t con thú. Nêu

`’ tho.’ săn cùng băn ´ go.i A là biên
´ cô´ ngu’oi
`’
´ ´ ´ ´ ´ ´ ´
`’ thu’ hai băn trúng con thú thı̀ C = A+B
thu’ nhât băn trúng con thú và B là biên cô ngu’oi
´ ´ ´
là biên cô con thú bi. băn trúng.
Chú ý
´ cô´ ngâu
i) Mo.i biên ˜ nhiên A d̄êu ’ diên
` biêu ˜ d̄u’o.’c du’oi ’ cua
´’ da.ng tông ’ mô.t sô´ biên´ cô´
´ nào d̄ó. Các biên
so’ câp ´ cô´ so’ câp ’ này d̄u’o’c go.i là các biên
´ trong tông ´ cô´ thuâ.n lo.’i cho
.
´ cô´ A.
biên
´ chăn
´ cô´ chăc
ii) Biên ’ cua
´ Ω là tông ’ mo.i biên ´ có thê,’ nghiã là mo.i biên
´ cô´ so’ câp ´ cô´
´ d̄êu
so’ câp ´ cô´ so’ câp.
` thuâ.n lo.’i cho Ω. Do d̄ó Ω còn d̄u’o.’c go.i là không gian các biên ´
• Vı́ du. 11 Tung mô.t con xúc xăc. ´ Ta có 6 biên

´ A1 , A2 , A3 , A4 , A5 , A6 , trong
´ ´ ´
d̄ó Aj là biên cô xuát hiê.n mă.t j châm j = 1, 2, . . . , 6.
´ cô´ xuât
Go.i A là biên ´ hiê.n mă.t voi ´ chăñ thı̀ A có 3 biên
´’ sô´ châm ´ cô´ thuâ.n lo.’i là
A2 , A 4 , A 6 .
Ta có A = A2 + A4 + A6
´ cô´ xuât
Go.i B là biên ´ hiê.n mă.t voi
´’ sô´ châm
´ chia hêt
´ cho 3 thı̀ B có 2 biên
´ cô´ thuâ.n
lo.’i là A3 , A6 .
Ta có B = A3 + A6
´ cô´ tı́ch
viii) Biên
´ cô´ C d̄u’o.’c go.i là tı́ch cua
Biên ´ cô´ A và B, kı́ hiê.u AB, nêu
’ hai biên ´ C xay
’ ra khi và
˜ B cùng xay
chi’ khi ca’ A lân ’ ra.
6 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
• Vı́ du. 12 Hai ngu’oi ´ vào mô.t con thú.

`’ cùng băn
´ cô´ ngu’oi
Go.i A là biên `’ thu´’ nhât ´ tru’o.’t, B là biên
´ băn ´ cô´ ngu’oi ´ tru’o.’t thı̀
`’ thu´’ hai băn
´ trúng.
´ cô´ con thú không bi. băn
C = AB là biên
´ cô´ hiê.u
ix) Biên
´ cô´ A và biên
’ biên
Hiê.u cua ´ cô´ B, kı́ hiê.u A \ B là biên
´ cô´ xay
’ ra khi và chi’ khi A
’ ra nhung
xay ’ B không xay ’ ra.
´
´ cô´ xung khăc
x) Biên
´ cô´ A và B d̄u’o.’c go.i là hai biên
Hai biên ´ nêu
´ cô´ xung khăc ´ chúng không d̄ông
` thoi
`’
’ ra trong mô.t phép thu.
xay ’’
• Vı́ du. 13 Tung mô.t d̄ông` tiên.

`
´ cô´ xuât
Go.i A là biên ´ hiê.n mă.t xâp,
´ B là biên
´ cô´ xuât
´ hiê.n mă.t ngua
’’ thı̀ AB = ∅.
´ cô´ d̄ôi
xi) Biên ´ lâ.p
´ cô´ không xay
Biên ´ cô´ A d̄u’o.’c go.i là biên
’ ra biên ´ cô´ d̄ôi
´ lâ.p voi
´’ biên
´ cô´ A. Kı́ hiê.u A.
Ta có
A + A = Ω, AA = ∅
⊕ Nhâ.n xét
´ các biên
Qua các khái niê.m trên ta thây ’
´ cô´ tông, ´ lâ.p tu’ong
tı́ch, hiê.u, d̄ôi ’ ung ´’
´’ voi
` bù cua
tâ.p ho.’p, giao, hiê.u, phân ´ tâ.p ho.’p. Do d̄ó ta có thê’ su’’ du.ng các phép
’ lý thuyêt
´ cô.
toán trên các tâ.p ho.’p cho các phép toán trên các biên ´
Ta có thê’ dùng biêu

’ d̄ô` Venn d̄ê’ miêu ta’ các biên
´ cô.
´
Ω Ω Ω
´ chăn
Bc chăc ´ A+B AB
Ω Ω Ω
A B A B A A
A=⇒B ´
A,B xung khăc ´ lâ.p A
¯Dôi
´
3. Xác suât 7
3. ´
XÁC SUÂT
3.1 ´ cô’ d̄iên

´ theo lôi
D̄i.nh nghiã xác suât ’
2 D̄i.nh nghiã 5 Gia’ su’’ phép thu’’ có n biên ` kha’ năng có thê’ xay
´ cô´ d̄ông ’ ra, trong d̄ó
´ ´ ` ´ ´ ’
có m biên cô d̄ông kha’ năng thuâ.n lo.’i cho biên cô A (A là tông cua ’ m biên´ cô´ so’ câp
´
´ cua
này). Khi d̄ó xác suât ’ biên ` công thuc
´ cô´ A, kı́ hiê.u P (A) d̄u’o.’c d̄i.nh nghiã băng ´’ sau:
m Sô´ tru’ong
`’ ho.’p thuâ.n lo.’i cho A
P (A) = =
n `’ ho.’p có thê’ xay
Sô´ tru’ong ’ ra
´ cân d̄ôi,
• Vı́ du. 14 Gieo mô.t con xúc xăc ´ d̄ông ´ Tı́nh xác suât
` chât. ´ xuât
´ hiê.n mă.t
chăñ.
’
Giai
´ cô´ xuât
Go.i Ai là biên ´ hiê.n mă.t i châm
´ và A là biên ´ hiê.n mă.t chăñ thı̀
´ cô´ xuât
A = A2 + A4 + A6
´ phép thu’’ có 6 biên

Ta thây ´ cô´ so’ câp ` kha’ năng có thê’ xay
´ d̄ông ’ ra trong d̄ó có 3
´ cô´ thuâ.n lo.’i cho A.
biên
3 1
P (A) = =
6 2
• Vı́ du. 15 Mô.t ngu’oi ’ la.i quên 2 sô´ cuôi

`’ go.i d̄iê.n thoa.i nhung ´ cua’ sô´ d̄iê.n thoa.i cân
`
go.i mà chi’ nho´’ là 2 sô´ d̄ó khác nhau. Tı̀m xác suât ’
´ d̄ê ngu’oi
`’ d̄ó quay ngâu˜ nhiên mô.t
` ´ `
lân trúng sô cân go.i.
’
Giai
Go.i A là biên´ cô´ ngu’oi
`’ d̄ó quay ngâu ` trúng sô´ cân
˜ nhiên mô.t lân ` go.i.
Sô´ biên
´ cô´ so’ câp ` kha’ năng có thê’ xay
´ d̄ông ’ ra (sô´ cách go.i 2 sô´ cuôi)
´ là n = A210 = 90.
Sô´ biên
´ cô´ thuâ.n lo.’i cho A là m = 1.
1
Vâ.y P (A) = 90
.
´
• Vı́ du. 16 Trong hô.p có 6 bi trăng, ´ d̄ê’ lây
4 bi d̄en. Tı̀m xác suât ´ tu`’ hô.p ra d̄u’o.’c
i) 1 viên bi d̄en.
´
ii) 2 viên bi trăng.
’
Giai
´ cô´ lây
Go.i A là biên ´ tu ´ cô´ lây
`’ hô.p ra d̄u’o.’c 1 viên bi d̄en và B là biên ´ tu
`’ hô.p ra 2
´
viên bi trăng.
Ta có
8 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
C41 2
i) P (A) = 1
=
C10 5
C62 1
ii) P (B) = 2 =
C10 3
• Vı́ du. 17 Rút ngâu ´ sao

˜ nhiên tu`’ mô.t cô˜ bài tú lo’ kho’ 52 lá ra 5 lá. Tı̀m xác suât
cho trong 5 lá rút ra có
a) 3 lá d̄o’ và 2 lá d̄en.
b) 2 con co, `
’ 1 con rô, 2 con chuôn.
’
Giai
´ cô´ rút ra d̄u’o.’c 3 lá d̄o’ và 2 lá d̄en.
Go.i A là biên
B là biên cô´ rút ra d̄u’o.’c 2 con co,’ 1 con rô, 2 con chuôn.
´ `
´ cô´ có thê’ xay
Sô´ biên 5
’ ra khi rút 5 lá bài là C52 .
a) Sô´ biên
´ cô´ thuâ.n lo.’i cho A là C26
3 2
.C26 .
3 2
C26 .C26 845000
P (A) = 5
= = 0, 3251
C52 2598960
b) Sô´ biên
´ cô´ thuâ.n lo.’i cho B là C13
2 1
.C13 2
.C13
2 1 2
C13 .C13 .C13 79092
P (B) = 5
= = 0, 30432
C52 2598960
• Vı́ du. 18 (Bài toán ngày sinh) Mô.t nhóm gôn ` n ngu’oi. ´ d̄ê’ có ı́t
`’ Tı̀m xác suât
´ hai ngu’oi
nhât `’ có cùng ngày sinh (cùng ngày và cùng tháng).
’
Giai
Go.i S là tâ.p ho.’p các danh sách ngày sinh có thê’ cua ´ cô´ có ı́t
`’ và E là biên
’ n ngu’oi
´ hai ngu’oi
nhât `’ trong nhóm có cùng ngày sinh trong năm.
´ cô´ không có hai ngu’oi
Ta có E là biên ´ kỳ trong nhóm có cùng ngày sinh.
`’ bât
Sô´ các tru’ong
`’ ho.’p cua
’ S là
n
n(S) = |365.365
{z. . . 365} = 365
n
Sô´ tru’ong
`’ ho.’p thuâ.n lo.’i cho E là
n(E) = 365.364.363. . . . [365 − (n − 1)]

[365.364.363. . . . (366 − n)](365 − n)!
=
(365 − n)!
365!
= (365−n)!
´
3. Xác suât 9
Vı̀ các biên cô´ d̄ông

` kha’ năng nên
365!
n(E) (365−n)! 365!
P (E) = = n
= n
n(S) 365 365 .(365 − n)!
´ d̄ê’ ı́t nhât
Do d̄ó xác suât ´ có hai ngu’oi
`’ có cùng ngày sinh là
365!
(365−n)! 365!
P (E) = 1 − P (E) = 1 − =
365n 365n .(365 − n)!
Sô´ ngu’oi
`’ trong nhóm ´ có ı́t nhât
Xác suât ´ 2 ngu’oi
`’ có cùng ngày sinh
n P (E)
5 0,027
10 0,117
15 0,253
20 0,411
23 0,507
30 0,706
40 0,891
50 0,970
60 0,994
70 0,999
’ bài toán ngày sinh
Bang
´ cô’ d̄iên
´ theo lôi
Chú ý ¯Di.nh nghiã xác suât ’ có mô.t sô´ ha.n chê:
´
i) Nó chi’ xét cho hê. huu ´ cô´ so’ câp.

˜’ ha.n các biên ´
ii) Không phai ` kha’ năng” cũng xay

’ lúc nào viê.c ”d̄ông ’ ra.
3.2 ´ theo lôi

D̄i.nh nghiã xác suât ´ thông
´ kê
2 D̄i.nh nghiã 6 Thu.’c hiê.n phép thu’’ n lân. ` Gia’ su’’ biên´ cô´ A xuât´ hiê.n m lân.
` Khi
` sô´ cua
d̄ó m d̄u’o.’c go.i là tân ´ cô´ A và ty’ sô´ d̄u’o.’c go.i là tân
’ biên m ´ xuât
` suât ´ hiê.n biên
´
n
cô´ A trong loa.t phép thu. ’’
Cho sô´ phép thu’’ tăng lên vô ha.n, tân ´ xuât
` suât ´ hiê.n biên
´ cô´ A dân
` vê` mô.t sô´ xác
´ cua
d̄i.nh go.i là xác suât ´ cô´ A.
’ biên
m
P (A) = n→∞
lim
n
• Vı́ du. 19 Mô.t xa. thu’ băn ´ 1000 viên d̄a.n vào bia. Có xâp
´ xi’ 50 viên trúng bia. Khi
´ d̄ê’ xa. thu’ băn
d̄ó xác suât ´ trúng bia là 50 = 5%.
1000
• Vı́ du. 20 ¯Dê’ nghiên cuu

´’ kha’ năng xuât
´ hiê.n mă.t sâp
´ khi tung mô.t d̄ông
` tiên,` ngu’oi
`’
´ hành tung d̄ông
ta tiên ` tiên
` nhiêu
` lân ´ qua’ cho o’’ bang
` và thu d̄u’o.’c kêt ’ du’oi´’ d̄ây:
10 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
Ngu’oi`’ làm Sô´ lân

` Sô´ lân
` d̄u’o.’c Tân ´
` suât
thı́ nghiê.m tung ´
mă.t sâp f (A)
Buyffon 4040 2.048 0,5069
Pearson 12.000 6.019 0,5016
Pearson 24.000 12.012 0,5005
3.3 D̄i.nh nghiã xác suât ’ hı̀nh ho.c

´ theo quan d̄iêm
2 D̄i.nh nghiã 7 Xét mô.t phép thu’’ có không gian các biên ´ cô´ so’ câp ’ diên
´ Ω d̄u’o.’c biêu ˜
’’ miên
boi ` hı̀nh ho.c Ω có d̄ô. d̄o (d̄ô. dài, diê.n tı́ch, thê’ tı́ch) huu
˜’ ha.n khác 0, biên ´ cô´ A
’ diên
d̄u’o.’c biêu ˜ boi
’’ miên
` hı̀nh ho.c A. Khi d̄ó xác suât ´ cua ´ cô´ A d̄u’o.’c xác d̄i.nh boi:
’ biên ’’
` A
’ miên
Dô d̄o cua
P (A) = ¯ .
` Ω
’ miên
¯Dô. d̄o cua
’ OA ta gieo ngâu
• Vı́ du. 21 Trên d̄oa.n thăng ’ B và C có to.a d̄ô. tu’ong
˜ nhiên hai d̄iêm ’
´
ung ´ ’
’ OB = x, OC = y (y ≥ x). Tı̀m xác suât sao cho d̄ô. dài cua d̄oa.n BC bé hon ’ d̄ô.
’ d̄oa.n OB.
dài cua
’
Giai
Gia’ su’’ OA = l. Các to.a d̄ô. x và y phai

’ y
` kiê.n:
’ mãn các d̄iêu
thoa I M
Q
0 ≤ x ≤ l, 0 ≤ y ≤ l, y≥x (*) y=2x
’ diên
Biêu ˜ x và y lên hê. tru.c to.a d̄ô. vuông
’ có to.a d̄ô. thoa
góc. Các d̄iêm ’ mãn (*) thuô.c
’
tam giác OM Q (có thê xem nhu’ biên ´
´ cô´ chăc
´
chăn). O x
` bài toán ta phai
Mă.t khác, theo yêu câu ’ có y − x < x hay y < 2x (**). Nhung ’
˜’ d̄iêm
` có ga.ch. Miên
’ mãn (*) và (**) thuô.c miên
có to.a d̄ô. thoa ´ ´
` thuâ.n lo.’i cho biên cô cân
` tı̀m
´ `
là tam giác OM I. Vâ.y xác suât cân tı́nh
diê.n tı́ch OM I 1
p= =
diê.n tı́ch OM Q 2
• Vı́ du. 22 (Bài toán hai ngu’oi `’ gă .p nhau)

Hai ngu’oi ’ xác d̄i.nh vào khoang
`’ he.n gă.p nhau o’’ mô.t d̄i.a d̄ıêm ´ 20 gio.
’ tu`’ 19 gio`’ d̄ên `’
Môi ˜ ngu’oi
`’ d̄ên ´ chăn
´ (chăc ´ sẽ d̄ên)
´ d̄iêm ’ he.n trong khoang ’ thoi `’ gian trên mô.t cách d̄ô.c
´ ´ ´
’ nhau, cho`’ trong 20 phút, nêu không thây ngu’oi
lâ.p voi ´ sẽ bo’ d̄i. Tı̀m xác suât
`’ kia d̄ên ´
d̄ê’ hai ngu’oi
`’ gă.p nhau.
´
3. Xác suât 11
’
Giai
`’ gian d̄ên
Go.i x, y là thoi ’ he.n cua
´ d̄iêm ˜ ngu’oi
’ môi `’
´ ´
và A là biên cô hai ngu’oi`’ gă.p nhau. Rõ ràng x, y
’ ˜
là mô.t d̄iêm ngâu nhiên trong khoang ’ [19, 20], ta
y
có 19 ≤ x ≤ 20;
19 ≤ y ≤ 20. 20
’ D
`’ gă.p nhau thı̀
¯Dê hai ngu’oi A
19
|x − y| ≤ 20 phút = 31 gio.
`’
Do d̄ó
Ω = {(x, y) : 19 ≤ x20, 19 ≤ y ≤ 20}

o 19 20 x
1
A = {(x, y) : |x − y| ≤ }
3
’ miên
Diê.n tı́ch cua ` 1.
` Ω băng
’ miên
Diê.n tı́ch cua ` 1 − 2. 1 . 2 . 2 =
` A băng 5
2 3 3 9
diên tı́ch A 5/9

Vâ.y P (A) = . = = 0, 555.
diê.n tı́ch Ω 1
3.4 ´ theo tiên d̄ê`

D̄i.nh nghiã xác suât
Gia’ su’’ Ω là biên ´ chăn.
´ cô´ chăc ´ Go.i A là ho. các tâ.p con cua ` kiê.n
’ các d̄iêu
’ Ω thoa
sau:
´’ Ω.
i) A chua
´ A, B ∈ A thı̀ A, A + B, AB thuô.c A.
ii) Nêu
´
’ các tiên d̄ê` i) và ii) thı̀ A d̄u’o.’c go.i là d̄a.i sô.
Ho. A thoa
´ A1 , A2 , . . . , An , . . . là các phân
iii) Nêu ` tu’’ cua ’ và tı́ch vô ha.n A1 + A2 +
’ A thı̀ tông
. . . + An và A1 A2 . . . An . . . cũng thuô.c A.
´ A thoa
Nêu ´
` kiê.n i), ii), iii) thı̀ A d̄u’o.’c go.i là σ d̄a.i sô.
’ các d̄iêu
2 D̄i.nh nghiã 8 Ta go.i xác suât´ trên (Ω, A) là mô.t hàm P sô´ xác d̄i.nh trên A có giá
’ mãn 3 tiên d̄ê` sau:
tri. trong [0,1] và thoa
i) P (Ω) = 1.
´
´’ A, B xung khăc).
ii) P (A + B) = P (A) + P (B) (voi
´ dãy {An } có tı́nh chât
iii) Nêu ´ A1 ⊃ A2 ⊃ . . . ⊃ An ⊃ . . . và A1 A2 . . . An . . . = ∅ thı̀
lim P (An ) = 0.
n→∞
12 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
3.5 ´ cu
Các tı́nh chât ´
’ a xác suât
´’ mo.i biên
i) 0 ≤ P (A) ≤ 1 voi ´ cô´ A
ii) P (Ω) = 1
iii) P (∅) = 0
´ A ⊂ B thı̀ P (A) ≤ P (B).
iv) Nêu
v) P (A) + P (A) = 1.
vi) P (A) = P (AB) + P (AB).
4. MÔ ´ ´
´’ TÍNH XÁC SUÂT
. T SÔ CÔNG THUC
4.1 ´’ cô.ng xác suât
Công thuc ´
´’ 1
Công thuc
´ (AB = ∅). Ta có
Gia’ su’’ A và B là hai biên
P (A + B) = P (A) + P (B)
´’ minh
Chung
Gia’ su’’ phép thu’’ có n biên ` kha’ năng có thê’ xay
´ cô´ d̄ông ’ ra, trong d̄ó có mA biên ´ cô´
´ cô´ A và mB biên
thuâ.n lo.’i cho biên ´ cô´ thuâ.n lo.’i cho biên
´ cô´ B. Khi d̄ó sô´ biên
´ cô´ thuâ.n
´ ´
lo.’i cho biên cô A + B là m = mA + mB .
Do d̄ó
mA + mB mA mB
P (A + B) = = + = P (A) + P (B)
n n n
2 D̄i.nh nghiã 9
´ cô´ A1 , A2 , . . . , An d̄u’o.’c go.i là nhóm các biên
i) Các biên ´ cô´ d̄ây ´ tung
` d̄u’ xung khăc `’
´ chúng xung khăc
d̄ôi nêu ´ tung ’
`’ d̄ôi và tông cua ´ chăn.
´ cô´ chăc
’ chúng là biên ´ Ta có
A1 + A2 + . . . + An = Ω, Ai Aj = ∅
´ cô´ A và B d̄u’o.’c go.i là hai biên

ii) Hai biên ´ cô´ d̄ô.c lâ.p nêu
´ su.’ tôn
` ta.i hay không tôn `
´ ´
’ biên cô này không anh
ta.i cua ’ hu’ong ’ ´ ` `
’ d̄ên su.’ tôn ta.i hay không tôn ta.i cua ´ ´
’ biên cô kia.
´ cô´ A1 , A2 , . . . , An d̄u’o.’c go.i d̄ô.c lâ.p toàn phân
iii) Các biên ´ môi
` nêu ´ cô´ d̄ô.c lâ.p
˜ biên
´’ tı́ch cua
voi ’ ´ kỳ trong các biên
’ mô.t tô ho.’p bât ´ cô´ còn la.i.
4 Hê. qua’ 1
´ A1 , A2 , . . . , An là biên
i) Nêu ´ tung
´ cô´ xung khăc `’ d̄ôi thı̀
P (A1 + A2 + . . . + An ) = P (A1 ) + P (A2 ) + . . . + P (An )

.̂ sô´ công thuc
4. Mot ´’ tı́nh xác suât
´ 13
´ A1 , A2 , . . . , An là nhóm các biên

ii) Nêu ´ cô´ d̄ây ´ tung
` d̄u’ xung khăc `’ d̄ôi thı̀
n
X
P (Ai ) = 1
i=1
iii) P (A) = 1 − P (A).
´’ 2
Công thuc
P (A + B) = P (A) + P (B) − P (AB)
´’ minh
Chung
´ cô´ d̄ông ’ ra, trong d̄ó có mA biên ´ cô´
´ cô´ A, mB biên
thuâ.n lo.’i cho biên ´ cô´ thuâ.n lo.’i cho biên
´ cô´ B và k biên
´ cô´ thuâ.n lo.’i cho
´ cô´ AB. Khi d̄ó sô´ biên
biên ´ cô´ thuâ.n lo.’i cho biên
´ cô´ A + B là mA + mB − k.
Do d̄ó
mA + mB − k mA mB k
P (A + B) = = + − = P (A) + P (B) − P (AB).
n n n n
4 Hê. qua’ 2
n
X X X
i) P (A1 + A2 + . . . , +An ) = P (Ai ) − P (Ai Aj ) + P (Ai Aj Ak ) + . . . +
i=1 i<j i<j<k
(−1)n−1 P (A1 A2 . . . An ).
´ A1 , A2 , . . . , An là các biên
ii) Nêu ´ cô´ d̄ô.c lâ.p toàn phân
` thı̀
P (A1 + A2 + . . . + An ) = 1 − P (A1 ).P (A2 ) . . . P (An ).
• Vı́ du. 23 Mô.t lô hàng gôm ` 10 san ’ trong d̄ó có 2 phê´ phâm.
’ phâm, ’ Lây´ ngâu
˜ nhiên
không hoàn la.i tu`’ lô hàng ra 6 san ’
’ phâm. ´ d̄ê’ có không quá 1 phê´ phâm
Tı̀m xác suât ’
’
’ phâm d̄u’o.’c lây
trong 6 san ´ ra.
’
Giai
Go.i
A là biên ’ trong 6 san
´ cô´ không có phê´ phâm ’ lây
’ phâm ´ ra.
’
´ cô´ có d̄úng 1 phê´ phâm.
B là biên
´ ´ ’
C là biên cô có không quá mô.t phê´ phâm
´ và C = A + B.
thı̀ A và B là hai biên
Ta có
C86 28 2
P (A) = 6
= =
C10 210 15
14 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
C21 .C85 112 8

P (B) = 6
= =
C10 210 15
Do d̄ó
2 8 2
P (C) = P (A) + P (B) = + =
15 15 3
• Vı́ du. 24 Mô.t lop ´’ có 100 sinh viên, trong d̄ó có 40 sinh viên gioi ’ ngoa.i ngu, ˜’ 30 sinh
’ tin ho.c, 20 sinh viên gioi
viên gioi ˜
’ ca’ ngoa.i ngu˜’ lân tin ho.c. Sinh viên nào gioi ´
’ ı́t nhât
’ trong kêt
mô.t trong hai môn sẽ d̄u’o.’c thêm d̄iêm ´ qua’ ho.c tâ.p cua ’ ho.c kỳ. Cho.n ngâu ˜
´ d̄ê’ sinh viên d̄ó d̄u’o.’c tăng d̄iêm.
´’ Tı̀m xác suât
nhiên mô.t sinh viên trong lop. ’
’
Giai
Go.i
’
´ cô´ go.i d̄u’o.’c sinh viên d̄u’o.’c tăng d̄iêm.
A là biên
´ cô´ go.i d̄u’o.’c sinh viên gioi
N là biên ’ ngoa.i ngu. ˜’
´ ´ ’ tin ho.c
T là biên cô go.i d̄u’o.’c sinh viên gioi
thı̀ A = T + N .
Ta có
30 40 20 50
P (A) = P (T ) + P (N ) − P (T N ) = + − = = 0, 5
100 100 100 100
4.2 ´ có d̄iêu

Xác suât ` kiê.n và công thuc ´
´’ nhân xác suât
a) Xác suât ´ có d̄iêu
` kiê.n
2 D̄i.nh nghiã 10 Xác suât ´ cua ´ cô´ A voi

’ biên ´’ d̄iêu ´ cô´ B xay
` kiê.n biên ’ ra d̄u’o.’c go.i là
` kiê.n cua
xác có d̄iêu ´ cô´ A. Kı́ hiê.u P (A/B).
’ biên
• Vı́ du. 25 Trong hô.p có 5 viên bi trăng, ´ 3 viên bi d̄en. Lây ´ lân
` lu’o.’t ra 2 viên bi
(không hoàn la.i). Tı̀m xác suât ’
´ d̄ê lân
` thu´’ hai lây ´
´ d̄u’o.’c viên bi trăng biêt
´ lân ´
` thu´’ nhât
´ ´
d̄ã lây d̄u’o.’c viên bi trăng.
’
Giai
´ cô´ lân
Go.i A là biên ` thu´’ hai lây ´
´ d̄u’o.’c viên bi trăng
´ cô´ lân
B là biên ` thu´’ nhât
´ lây ´
´ d̄u’o.’c viên bi trăng.
Ta tı̀m P (A/B).
´ lân
Ta thây ` thu´’ nhât
´ lây ´ (B d̄ã xay
´ d̄u’o.’c viên bi trăng ’ ra) nên trong ho.’p còn 7 viên
´
bi trong d̄ ó có 4 viên bi trăng. Do d̄ó
C41 4
P (A/B) = 1
=
C7 7
´ 15
´’
Công thuc
P (AB)
P (A/B) = P (B)
´’ minh
Chung
´ cô´ d̄ông ’ ra trong d̄ó có mA biên ´ có
´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´
thuâ.n lo.’i cho biên cô A, mB biên cô thuâ.n lo.’i cho biên cô B và k biên cô thuâ.n lo.’i cho
´ cô´ AB.
biên
´ cô’ d̄iên
´ theo lôi
Theo d̄i.nh nghiã xác suât ’ ta có
k mB
P (AB) = , P (B) =
n n
Ta tı̀m P (A/B). Vı̀ biên ´ cô´ B d̄ã xay ´ cô´ d̄ông

’ ra nên biên ` kha’ năng cua
’ A là mB ,
´ ´
biên cô thuâ.n lo.’i cho A là k. Do d̄ó
k
k n P (AB)
P (A/B) = = mB = .
mB n
P (B)
´ d̄ê’ rút d̄u’o.’c

˜ nhiên 1 lá bài. Tı̀m xác suât
• Vı́ du. 26 Mô.t bô. bài có 52 lá. Rút ngâu
` lá bài rút ra là lá bài màu d̄en.
´ răng
con ”át” biêt
’
Giai
´ cô´ rút d̄u’o.’c con ”át”
Go.i A là biên A A
´ cô´ rút d̄u’o.’c lá bài màu d̄en.
B là biên ♣ ♠
´ trong bô. bài có

Ta thây
26
♣ ♠
26 lá bài d̄en nên P (B) = 52
2
2 con ”át” d̄en nên P (AB) = 52
. A A
P (AB) 2/52 1 ♣ ♠
Do d̄ó P (A/B) = = =
P (B) 26/52 13
´’ nhân xác suât

b) Công thuc ´
´’ xác suât
`’ công thuc
Tu ´ có d̄iêu
` kiê.n ta có
i) P (AB) = P (A).P (B/A) = P (B).P (A/B).
´ A, B là hai biên
ii) Nêu ´ cô´ d̄ô.c lâ.p thı̀ P (AB) = P (A).P (B).
iii) P (ABC) = P (A).P (B/A).P (C/AB)

P (A1 A2 . . . An ) = P (A1 )P (A2 /A1 ) . . . P (An /A1 A2 . . . An−1 ).
• Vı́ du. 27 Hô.p thu´’ nhât ´ và 10 bi d̄en. Hô.p thu´’ hai có 8 bi trăng
´ có 2 bi trăng ´ và 4
˜ hô.p lây
bi d̄en. Tu`’ môi ´ d̄ê’
´ ra 1 viên bi. Tı̀m xác suât
16 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
´
` trăng,
a) Ca’ 2 viên bi d̄êu
´
b) 1 bi trăng, 1 bi d̄en.
’
Giai
´ cô´ lây
Go.i T là biên ´
´ ra d̄u’o.’c ca’ 2 bi trăng
´ cô´ lây
T1 là biên ´ tu
´ d̄u’o.’c bi trăng `’ hô.p thu´’ nhât
´
´ ´ ´ ´ ` ´
T2 là biên cô lây d̄u’o.’c bi trăng tu’ hô.p thu’ hai
´ cô´ d̄ô.c lâ.p và T = T1 T2 . Ta có
thı̀ T1 , T2 là 2 biên
1 2
P (T1 ) = , P (T2 ) =
6 3
Do d̄ó P (T ) = P (T1 T2 ) = P (T1 ).P (T2 ) = 16 . 32 = 19 .
´ cô´ lây
b) Go.i T1 , T2 là biên ´ o’’ hô.p thu´’ nhât,
´ d̄u’o.’c bi trăng ´ thu´’ hai
D1 , D2 là biên cô lây d̄u’o.’c bi d̄en o’ hô.p thu’ nhât, thu´’ hai
´ ´ ´ ’ ´ ´
´ cô´ lây
T1 D2 là biên ´ o’’ hô.p thu´’ nhât
´ d̄u’o.’c bi trăng ´ và bi d̄en o’’ hô.p thu´’ hai
´ cô´ lây
T2 D1 là biên ´
´ d̄u’o.’c bi trăng o’’ hô.p thu´’ hai và bi d̄e n o’’ hô.p thu´’ nhât
´
thı̀ A = T1 D2 + T2 D1 .
Ta có
1 2
P (T1 ) = , P (T2 ) =
6 3
5 1
P (D1 ) = 1 − P (T1 ) = P (D2 ) = 1 − P (T2 ) =
6 3
Suy ra
P (A) = P (T1 D2 ) + P (T2 D1 ) = P (T1 ).P (D2 ) + P (T2 ).P (T1 )

1 1 2 5 11
= . + . =
6 3 3 6 8
• Vı́ du. 28 Mô.t hê. thông ´ d̄u’o.’c câu
´ thành boi’’ n thành phân
` riêng le’ d̄u’o.’c go.i là mô.t hê.
´ song song nêu
thông ´ nó hoa.t d̄ô.ng khi ı́t nhât
´ mô.t thành phân
` hoa.t d̄ô.ng. Thành phân `
thu´’ i (d̄ô.c lâ.p voi
´’ các thành phân ´’ xác suât
` khác) hoa.t d̄ô.ng voi ´ pi . Tı̀m xác suât ’
´ d̄ê hê.
´
thông song song hoa.t d̄ô.ng.
A 2
B
3
n
’
Giai
Go.i
´ cô´ hê. thông
A là biên ´ hoa.t d̄ô.ng.
´ 17
´ cô´ thành phân

Ai là biên ` thu´’ i hoa.t d̄ô.ng.
Ta có
P(A) = 1 − P (A)
= 1 − P (A1 .A2 . . . An )
n
Y
= 1− P (Ai )
i=1
Yn
= 1− (1 − pi )
i=1
• Vı́ du. 29 (H^ ´ gôm

e xı́ch) Xét mô.t hê. thông
. ` hai thành phân. ´ hoa.t d̄ô.ng
` Hê. thông
` hoa.t d̄ô.ng (các thành phân
khi và chi’ khi ca’ hai thành phân ´
` d̄u’o.’c nôi theo xı́ch).
A B
` cua
’ mô.t thành phân
¯Dô. tin câ.y R(t) cua ´ là xác suât
’ hê. thông ´ mà thành phân
` có
’ ´ khoang
thê hoa.t d̄ô.ng ı́t nhât ’ thoi `’ gian t.
´ kı́ hiê.u biên
Nêu ´ cô´ ”thành phân ´ t d̄on
` hoa.t d̄ô.ng ı́t nhât ’ vi. thoi ’’ T > t thı̀
`’ gian” boi
R(t) = P (T > t)
’ thành phân
Go.i PA và PB là d̄ô. tin câ.y cua ` A và B, nghiã là
PA = P (A hoa.t d̄ô.ng ı́t nhât ´ t d̄on `’ gian),

’ vi. thoi
´ t d̄on
PB = P (B hoa.t d̄ô.ng ı́t nhât ’ vi. thoi `’ gian).
´ các thành phân
Nêu ` hoa.t d̄ô.ng d̄ô.c lâ.p thı̀ d̄ô. tin câ.y cua ´ là R = pA .pB .
’ hê. thông
• Vı́ du. 30
Xét d̄ô. tin câ.y cua ´ cho boi
’ hê. thông ’’ A B
hı̀nh bên. Thành phân ´ A và B trên
` nôi
’
’ có thê thay boi
d̄inh ’’ thành phân
` d̄on
’
´
voi `
’ d̄ô. tin câ.y pA .pB . Thành phân song
song cua ’ ngăt ´ C và D có thê’ thay boi ’’ C
´
ngăt d̄on ´
’ voi’ d̄ô. tin câ.y 1−(1−pC ).(1−
pD ). D
´ song song này là
’ hê. thông
¯Dô. tin câ.y cua
1 − (1 − pA .pB )[1 − (1 − (1 − pC ).(1 − pD ))]

18 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
4.3 ´’ xác suât

Công thuc ´ d̄ây
` d̄u ´’ Bayes
’ và công thuc
´’ xác suât
a) Công thuc ´ d̄ây
` d̄u
’
´’
Công thuc
´ cô´ d̄ây
Gia’ su’’ A1 , A2 , . . . , An là nhóm các biên ´ tung
` d̄u’ xung khăc ´
`’ d̄ôi và B là biên
´ ´ ’ ’ ra trong phép thu.
cô bât kỳ có thê xay ’
’ Khi d̄ó ta có
n
X
P (B) = P (Ai ).P (B/Ai )
i=1
´’ minh
Chung
Vı̀ A1 + A2 + . . . + An = Ω nên
B = B(A1 + A2 + . . . + An ) = BA1 + B2 + . . . + BAn
Do các biên ´ tung
´ cô´ A1 , A2 , . . . , An xung khăc ´ cô´ tı́ch BA1 , BA2 , . . .,
`’ d̄ôi nên các biên
´
BAn cũng xung khăc tung`’ d̄ôi.
n
X
´ ta có P (B) =
Theo d̄i.nh lý cô.ng xác suât P (BAi ).
i=1
´’ nhân xác suât thı̀ P (BAi ) = P (Ai ).P (B/Ai ).

Mă.t khác theo công thuc
n
X
Do d̄ó P (B) = P (Ai ).P (B/Ai ).
i=1
Chú ý Công thuc ´ ta thay d̄iêu

´’ trên còn d̄úng nêu ` kiê.n A1 + A2 + . . . + An = Ω boi
’’
B ⊂ A1 + A2 + . . . + An .
• Vı́ du. 31 Xét mô.t lô san ’ trong d̄ó sô´ san
’ phâm ’ do nhà máy I san
’ phâm ´ chiêm
’ xuât ´
20%, nhà máy II san ´ ´
’ xuât chiêm 30%, nhà máy III san ’ xuât chiêm 50%. Xác suât phê´
´ ´ ´
phâm ’ cua ´
’ nhà máy I là 0,001; nhà máy II là 0,005; nhà máy III là 0,006. Tı̀m xác suât
d̄ê’ lây
´ ngâu ’
˜ nhiên d̄u’o.’c d̄úng 1 phê´ phâm.
’
Giai
´ cô´ san
Go.i B là biên ’ phâm’ lây ’
´ ra là phê´ phâm
´ cô´ lây
A1 , A2 , A3 là biên ´ d̄u’o.’c san
’ phâm’ cua
’ nhà máy I, II, III
thı̀ A1 , A2 , A3 là nhóm các biên ´ tung
´ cô´ xung khăc `’ d̄ôi. Ta có
P (A1 ) = 0, 2; P (A2 ) = 0, 3; P (A3 ) = 0, 5

P (B/A1 ) = 0, 001; P (B/A2 ) = 0, 005; P (B/A3 ) = 0, 006
Do d̄ó
P (B) = P (A1 ).P (B/A1 ) + P (A2 ).P (B/A2 ) + P (A3 ).P (B/A3 )
= 0, 2.0, 001 + 0, 3.0, 005 + 0, 5.0, 006
= 0, 0065
´ 19
• Vı́ du. 32 Mô.t hô.p chua ´

´’ 4 bi trăng, 3 bi vàng và 1 bi xanh. Lây´ lân
` lu’o.’t (không hoàn
’
´ d̄ê lây
la.i) tu`’ hô.p ra 2 bi. Tı̀m xác suât ´
´ d̄u’o.’c 1 bi trăng và 1 bi vàng.
’
Giai
´ cô´ lây
Go.i T là biên ´
´ d̄u’o.’c bi trăng, ´ cô´ lây
V là biên ´ d̄u’o.’c bi vàng.
Ta có
4 1 3
P (T ) = = ; P (V ) = ;
8 2 8
3 4
P (V /T ) = ; P (T /V ) =
7 7
´ d̄ê’ lây
Xác xuât ´ và 1 bi vàng là
´ d̄u’o.’c 1 bi trăng
1 3 3 4 3
P (T V ) = P (T ).P (V /T ) + P (V ).P (T /V ) = . + . = .
2 7 8 7 7
´
2 Cây xác suât
Trong thu.’c tê´ có nhiêu
` phép thu’’ chua ´’ mô.t dãy nhiêu ´ cô.
` biên ´ Cây xác suât
´ cung
´ cho ta mô.t công cu. thuâ.n lo.’i cho viê.c xác d̄i.nh câu
câp ´ trúc các quan hê. bên trong các
’ ´
phép thu’ khi tı́nh xác suât.
´ trúc cua
Câu ’ cây xác suât´ d̄u’o.’c xác d̄i.nh nhu’ sau:
’ d̄ô` cây xác suât
i) Vẽ biêu ´ tu’ong
’ ung´’ voi ´’ các kêt
´ qua’ cua ’’
’ dãy phép thu.
´ voi
˜ xác suât
ii) Gán môi ´’ môi
˜ nhánh.
´ sau minh ho.a cho vı́ du. 32.
Cây xác suât
T
3/7 V 1 3
.
T 2 7
1/2 X
3 4
4/7 T .
8 7
3/8
V V
X
T
X
V
´’ Bayes
b) Công thuc
´’
Công thuc
´ cô´ d̄ây
Gia’ su’’ A1 , A2 , . . . , An là nhóm các biên ´ tung
` d̄u’ xung khăc ´
`’ d̄ôi và B là biên
´ ´ ’
cô bât kỳ có thê xay’ ra trong phép thu. ’
’ Khi d̄ó ta có
P (Ai ).P (B/Ai )

P (Ai /B) = Pn i = 1, 2, . . . , n
i=1 P (Ai ).P (B/Ai )
20 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
´’ minh
Chung
´’ xác suât
Theo công thuc ´ có d̄iêu
` kiê.n ta có
(Ai B) P (Ai ).P (B/Ai )

P (Ai /B) = =
P (B) P (B)
n
X
´’ xác suât d̄ây
Mă.t khác theo công thuc ` d̄u’ thı̀ P (B) = P (Ai ).P (B/Ai ).
i=1
P (Ai ).P (B/Ai )

Do d̄ó P (Ai /B) = Pn .
i=1 P (Ai ).P (B/Ai )
´ máy, trong d̄ó có mô.t

• Vı́ du. 33 Gia’ su’’ có 4 hô.p nhu’ nhau d̄u.’ng cùng mô.t chi tiêt
´ xâu,
hô.p 3 chi tiêt ´ 5 chi tiêt´ tôt
´ do máy I san ´ còn ba hô.p còn la.i môi
’ suât; ˜ hô.p d̄u.’ng 4
´ xâu,
chi tiêt ´ 6 chi tiêt´ tôt
´ do máy II san ´ Lây
’ suât. ´ ngâu
˜ nhiên mô.t hô.p rôi
` tu`’ hô.p d̄ó
´ ´
lây ra mô.t chi tiêt máy.
a) Tı̀m xác suât´ d̄ê’ chi tiêt
´ máy lây
´ ra là tôt.
´
´’ chi tiêt
b) Voi ´ tôt ´ d̄ê’ nó d̄u’o.’c lây
´ o’’ câu a, tı̀m xác suât ´ ra tu`’ hô.p cua
’ máy I.
’
Giai
´ cô´ lây
Go.i B là biên ´ d̄u’o.’c chi tiêt
´ tôt
´
´ ´ ´ ´ máy cua
A1 , A2 là biên cô lây d̄u’o.’c hô.p d̄u.’ng chi tiêt ’ máy I, II
´ ´
thı̀ A1 , A2 là nhóm các biên cô xung khăc tung´ `’ d̄ôi.
a)
P (B) = P (A1 ).P (B/A1 ) + P (A2 ).P (B/A2 )
1 5 3 6
P (A1 ) = ; P (B/A1 ) = ; P (A2 ) = ; P (B/A2 ) =
4 8 4 10
Do d̄ó
1 5 3 6 97
P (B) = . + . =
4 8 4 10 160
1 5
P (A1 ).P (B/A1 ) . 26
b) P (A1 /B) = = 4978 =
P (B) 160
97
´ cua
* Cây xác suât ’’
’ câu a) cho boi
5
1 5
8 T .
4 8
1 I
4
X
6 3 6
10 T .
4 10
3
4 II
X
´ 21
• Vı́ du. 34 Mô.t hô.p có 4 san ’ tôt

’ phâm ´ d̄u’o.’c trô.n lân ´’ 2 san
˜ voi ’ xâu.
’ phâm ´ Lây
´ ngâu
˜
` lu’o.’t tu`’ hô.p ra 2 san
nhiên lân ’
’ phâm. Biêt´ san ’
’ phâm lây ´ ra o’’ lân
` hai là san ’ ´
’ phâm tôt.
´ ’
Tı̀m xác suât d̄ê san ’ ´
’ phâm lây ra o’’ lân ´ ´
` thu’ nhât cũng là san ’ ´
’ phâm tôt.
’
Giai
´ cô´ san
Go.i A là biên ’ lây
’ phâm ´ ra lân
` thu´’ nhât
´ là san ’ tôt.
’ phâm ´
´ cô´ san
B là biên ’ lây
’ phâm ´ ra lân
` thu´’ hai là san ’ tôt.
’ phâm ´
Ta có
4 3 2 4
P (A) = , P (B|A) = , P (A) = , P (B|A) =
6 5 6 5
´ cân
Theo d̄i.nh lý Bayes thı̀ xác suât ` tı̀m là
4 3
P (A).P (B|A) . 3
P (A|B) = = 4 36 52 4 = .
P (A).P (B|A) + P (A).P (B|A) . + 6.5
6 5
5
Chú ý Ta có thê’ nhı̀n d̄i.nh lý Bayes theo cách hı̀nh ho.c thông qua viê.c viê.c minh
ho.a vı́ du. trên nhu’ sau:
Vẽ mô.t hı̀nh vuông ca.nh 1
1. Chia tru.c hoành theo các
ti’ sô´
P (B|A) = 4/5
P (A) = 64 , P (A) = 26 .
Tru.c tung chi’ các xác suât ´ P (A|B) = 3/5
` kiê.n
có d̄iêu
P (B|A) = 35 , P (B|A) = 45 .
Vùng sâ.m nhiêu ` trên
’
P (A) chi P (A).P (B|A).
Vùng sâ.m toàn bô. chi’ 1
P (B) = 46 . 35 + 26 . 45 = 23 . 0 P (A) = 4/6 P (A) = 2/6
4 3
.
´ P (A|B) =
Xác suât 4 3
6 5
2 4 = 3
là ti’ sô´ giua ` và vùng sâ.m toàn
˜’ vùng sâ.m nhiêu
.
6 5
+ .
6 5
5
bô..
• Vı́ du. 35 (Theo thoi `’ báo New York ngày 5/9/1987)
Mô.t ”test” kiêm’ tra su’ hiê.n diê.n cua

’ virus HIV (human immunodeficiency virus)
.
´
cho kêt qua’ du’ong ´ ˜ virus. Tuy nhiên, test này cũng có
’ tı́nh nêu bê.nh nhân thu.’c su.’ nhiêm
´ ’
sai sót. ¯Dôi khi cho kêt qua du’ong ´ ´
’ tı́nh d̄ôi voi ˜ virus, ty’ lê. sai sót
`’ không bi. nhiêm
’ ngu’oi
là 1/20000. Gia’ su’’ kiêm ’ tra ngâu ˜ nhiên 10.000 ngu’oi `’ thı̀ có 1 ngu’oi ˜ virus. Tı̀m
`’ nhiêm
´ qua’ du’ong
`’ có kêt
ty’ lê. ngu’oi ˜ virus.
’ tı́nh thu.’c su.’ nhiêm
’
Giai
´ có ngu’oi
Go.i A là biên ˜ virus và
`’ bê.nh bi. nhiêm
´ có test cho kêt
T + là biên ´ qua’ du’ong
’ tı́nh
22 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
1
thı̀ P (A) = 0, 0001; P (T + /A) = 1; P (T + /A) = 20000
Theo d̄i.nh lý Bayes ta có
P (A).P (T + /A)
P (A/T + ) =
P (A).P (T + /A) + P (A).P (T + /A)
(0, 0001).1
= 1
(0, 0001).1 + (0, 9999). 20000
20000
=
29999
’
5. DÃY PHÉP THU’ BERNOULLI
2 D̄i.nh nghiã 11 Tiên ´ hành n phép thu’’ d̄ô.c lâ.p. Gia’ su’’ trong môi
˜ phép thu’’ chi’ có
thê’ xay
’ ra mô.t trong hai tru’ong ´ cô´ A xay
`’ ho.’p: hoă.c biên ´ cô´ A không xay
’ ra hoă.c biên ’
´ ’
ra. Xác suât d̄ê A xay ˜ ’ ` ` ’ ’
’ ra trong môi phép thu’ d̄êu băng p. Dãy phép thu’ thoa mãn các
` kiê.n trên d̄u’o.’c go.i là dãy phép thu’’ Bernoulli.
d̄iêu
Công thuc ´’ Bernoulli
´ d̄ê’ biên
Xác suât ´ cô´ A xuât
´ hiê.n k lân
` trong n phép thu’’ cua
’ dãy phép thu’’ Bernoulli
’’
cho boi
Pn (k) = Cnk pk q n−k (q = 1 − p; k = 0, 1, 2, . . . , n)
´’
Chung minh. Xác suât ´ cua ´ kỳ trong d̄ó biên
’ mô.t dãy n phép thu’’ d̄ô.c lâ.p bât ´ cô´ A
’ ra k lân
xay ´ cô´ A không xay
` (biên ` băng
’ ra n − k lân) ` pk q n−k . Vı̀ có Cnk dãy nhu’
´ d̄ê’ biên
vâ.y nên xác suât ´ cô´ A xay ` trong n phép thu’’ là Pn (k) = Cnk pk q n−k
’ ra k lân
(q = 1 − p; k = 0, 1, 2, . . . , n) 2
´ chua
• Vı́ du. 36 Mô.t bác si˜ có xác suât ˜’ khoi ’ bê.nh là 0,8. Có ngu’oi ` cu´’ 10
`’ nói răng
´ chua
`’ d̄ên
ngu’oi ´ chăn
˜’ thı̀ chăc ´ có 8 ngu’oi`’ khoi
’ bê.nh. ¯Diêu ’ d̄i.nh d̄ó có d̄úng không?
` khăng
’
Giai
’ d̄i.nh trên là sai. Ta có xem viê.c chua
` khăng ˜’ bê.nh cho 10 ngu’oi`’ là mô.t dãy cua
’
¯Diêu
´ cô´ chua
10 phép thu’’ d̄ô.c lâ.p. Go.i A là biên ˜’ khoi’ bê.nh cho mô.t ngu’oi
`’ thı̀ P (A) = 0, 8.
Do d̄ó xác suât ´ d̄ê’ trong 10 ngu’oi ´ chua

`’ d̄ên ˜’ có 8 ngu’oi`’ khoi
’ bê.nh là
8
P10 (8) = C10 .(0, 8)8 .(0, 2)2 ≈ 0, 3108
• Vı́ du. 37 Băn ´ 5 viên d̄a.n d̄ô.c lâ.p voi

´’ nhau vào cùng mô.t bia, xác suât
´ trúng d̄ı́ch
` ´ ` ´ ´
các lân băn nhu’ nhau và băng 0,2. Muôn băn hong ’ bia phai ´ ´
’ có ı́t nhât 3 viên d̄a.n băn
´ d̄ê’ bia bi. hong.
trúng d̄ı́ch. Tı̀m xác suât ’
’
Giai
Go.i k là sô´ d̄a.n băn ´ d̄ê’ bia bi. hong
´ trúng bia thı̀ xác suât ’ là
6. Bài tap
.̂ 23
P (k ≥ 3) = P5 (3) + P5 (4) + P5 (5)

= C53 p3 q 2 + C54 p4 q + C55 p5
= 0,0512+0,0064+0,0003
= 0,0579
6. BÀI TÂ
.P
` thoi
1. Gieo d̄ông `’ hai con xúc săc. ´ d̄ê:’
´ Tı̀m xác suât
’
(a) Tông sô´ nôt
´ xuât
´ hiê.n trên hai con là 7.
’
(b) Tông sô´ nôt
´ xuât
´ hiê.n trên hai con là 8.
(c) Sô´ nôt
´ xuât´ hiê.n hai con hon ’ kém nhau 2.
´
˜ nhiên. Tı̀m xác suât
2. Có 12 hành khách lên mô.t tàu d̄iê.n có 4 toa mô.t cách ngâu
’
d̄ê:
˜ toa có 3 hành khách;
(a) Môi
˜ toa
(b) Mô.t toa có 6 hành khách, mô.t toa có 4 hành khách, hai toa còn la.i môi
có 1 hành khách.
3. Có 10 tâm´ the’ d̄u’o.’c d̄ánh sô´ tu ´ 9. Lây

`’ 0 d̄ên ´ ngâu ´ the’ xêp
˜ nhiên hai tâm ´ thành
mô.t sô´ gôm ´ Tı̀m xác suât
` 2 chu˜’ sô. ´ d̄ê’ sô´ d̄ó chia hêt
´ cho 18.
´
4. Trong hô.p có 6 bi d̄en và 4 bi trăng. ˜ nhiên tu
Rút ngâu ´
`’ hô.p ra 2 bi. Tı̀m xác suât
d̄ê’ d̄u’o.’c:
(a) 2 bi d̄en,
´ 1 bi d̄en,
(b) ı́t nhât
(c) bi thu´’ hai màu d̄en.
´ cô´ A, B, C có các xác suât
5. Cho ba biên ´
P (A) = 0, 525, P (B) = 0, 302, P (C) = 0, 480,
P (AB) = 0, 052, P (BC) = 0, 076, P (CA) = 0, 147, P (ABC) = 0, 030.
` các sô´ liê.u d̄ã cho không chı́nh xác.

´’ minh răng
Chung
´ ngâu
6. Trong tu’ có 8 d̄ôi giày. Lây ´ giày. Tı̀m xác suât
˜ nhiên ra 4 chiêc ´ sao cho trong
´ ´
các chiêc giày lây ra
’
(a) không lâ.p thành mô.t d̄ôi nào ca.
(b) có d̄úng 1 d̄ôi giày.
7. Mô.t ngu’oi ˜ nhiên 3 lá thu’ vào 3 chiêc

`’ bo’ ngâu ´ phong bı̀ d̄ã ghi d̄i.a chi.’ Tı́nh xác
´ d̄ê’ ı́t nhât
suât ´ có mô.t lá thu’ bo’ d̄úng phong bı̀ cua
’ nó.
24 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
´’ xác suât
` tri. có 3 bê.nh nhân voi
8. Mô.t phòng d̄iêu ´ cân ´ cuu
` câp ´’ trong mô.t ca tru.’c là
´
0,7; 0,8 và 0,9. Tı̀m xác suât sao cho trong mô.t ca tru.’c:
´ cuu.
` câp
(a) Có 2 bê.nh nhân cân ´’
´ 1 bê.nh không cân
(b) Có ı́t nhât ´ cuu.
` câp ´’
´ xác suât
9. Biêt ´ d̄ê’ mô.t ho.c sinh d̄a.t yêu câu ` thi thu´’ i là pi (i = 1, 2). Tı̀m xác
` o’’ lân
´ d̄ê’ ho.c sinh d̄ó d̄a.t yêu câu
suât ` trong kỳ thi biêt ` môi
´ răng ˜ ho.c sinh d̄u’o.’c phép thi
´ `
tôi d̄a 2 lân.
10. Cho 2 ma.ch d̄iê.n nhu’ hı̀nh vẽ
1 2 1 4
A 5 B A 3 B
3 4 2 5
(a) (b)
´ d̄ê’ dòng d̄iê.n qua ngăt

Gia’ su’’ xác suât ´ i là pi . Tı̀m xác suât
´ có dòng d̄iê.n d̄i tu
`’ A
´
d̄ên B.
` thoi
11. Gieo d̄ông `’ hai con xúc xăc ´ cân d̄ôi
´ d̄ông
` chât´ 20 lân ´ Tı̀m xác suât
` liên tiêp. ´
’ ´ ´ ` ´
d̄ê xuât hiê.n ı́t nhât mô.t lân 2 mă.t trên cùng có 6 nôt.
´ lon
12. Mô.t so.t cam rât ´’ d̄u’o.’c phân loa.i theo cách sau. Cho.n ngâu ˜ nhiên 20 qua’ cam
˜ ´ ˜ ’
làm mâu d̄a.i diê.n. Nêu mâu không có qua’ cam hong nào thı̀ so.t cam d̄u’o.’c xêp ´
´ mâu
loa.i 1. Nêu ˜ có mô.t hoă.c hai qua’ hong ’ thı̀ so.t cam d̄u’o.’c ees p loa.i 2. Trong
`’ ho.’p còn la.i (có tu
tru’ong ’ tro’’ lên) thı̀ so.t cam d̄u’o.’c xêp
`’ 3 qua’ hong ´ loa.i 3.
Gia’ su’’ ti’ lê. cam hong

’ cua ´ d̄ê:’
’ so.t cam là 3%. Hãy tı́nh xác suât
(a) So.t cam d̄u’o.’c ´ loa.i 1.

xêp
(b) So.t cam d̄u’o.’c ´ loa.i 2.
xêp
(c) So.t cam d̄u’o.’c ´ loa.i 3.
xêp
13. Mô.t nhà máy san ’ xuât´ tivi có90% san ’ d̄a.t tiêu chuân
’ phâm ’ kỹ thuâ.t. Trong quá
’
trı̀nh kiêm nghiê.m, xác suât ’
´ d̄ê châp
´ nhâ.n mô.t san ’
’ phâm d̄a.t tiêu chuân’ kỹ thuâ.t
´ d̄ê’ châp
là 0,95 và xác suât ´ nhâ.n mô.t san
’ phâm ’ không d̄a.t kỹ thuâ.t là 0,08. Tı̀m
´ d̄ê’ mô.t san
xác suât ’ phâm ’ d̄a.t tiêu chuân
’ kỹ thuâ.t qua kiêm
’ nghiê.m d̄u’o’c châp
. ´
nhâ.n.
14. Mô.t công ty lon´’ A ho.’p d̄ông

` san’ xuât´ bo ma.ch, 40% d̄ôi´ voi ´’ công ty B và 60 %
´ ´ `
d̄ôi voi’ công ty C. Công ty B la.i ho.’p d̄ông 70% bo ma.ch nó nhâ.n d̄u’o.’c tu`’ công
ty A voi ´’ công ty D và 30% d̄ôi
´ voi
´’ công ty E. Khi bo ma.ch d̄u’o.’c hoàn thành tu `’
các công ty C, D và E, chúng d̄u’o.’c d̄ua ´ công ty A d̄ê’ găn
’ d̄ên ´ vào các model khác
6. Bài tap
.̂ 25
nhau cua’ máy tı́nh. Ngu’oi ´ 1,5%, 1% và 5% tu’ong

`’ ta nhâ.n thây ´’ cua
’ ung ’ các bo
ma.ch cua’ công ty D, C và E hu’ trong vòng 90 ngày bao
’ hành sau khi bán. Tı̀m
´ bo ma.ch cua
xác suât ’ máy tı́nh bi. hu’ trong khoang
’ thoi`’ gian 90 ngày d̄ u’o.’c bao
’
hành.
15. Biêt ` mô.t ngu’oi

´ răng `’ có nhóm máu AB có thê’ nha.n máu cua ’ bât´ kỳ nhóm máu
´
nào. Nêu ngu’oi`’ d̄ó có nhóm máu còn la.i (A, B hoă.c O) thı̀ chi’ có thê’ nhâ.n máu
’ ngu’oi
cua `’ có cùng nhóm máu voi ´’ mı̀nh hoă.c nhóm máu O.
´ ty’ lê. ngu’oi

Cho biêt `’ có nhóm máu O, A, B và AB tu’ong ´’ là 33,7%; 37,5%;
’ ung
20,9% và 7,9%.
(a) Cho.n ngâu ˜ nhiên mô.t ngu’oi `’ cân ´ máu và mô.t ngu’oi
` tiêp `’ cho máu. Tı́nh xác
´ d̄ê’ su.’ truyên
suât ` máu d̄u’o.’c thu.’c hiê.n.
(b) Cho.n ngâu ˜ nhiên mô.t ngu’oi `’ cân ´ máu và hai ngu’oi
` tiêp `’ cho máu. Tı́nh xác
´ d̄ê’ su.’ truyên
suât ` máu d̄u’o.’c thu.’c hiê.n.
’ và 3 phê´ phâm.

16. Lô hàng thu´’ I có 5 chı́nh phâm ’ ’
Lô hàng thu´’ II có 3 chı́nh phâm
’
và 2 phê´ phâm.
´ ngâu
(a) Lây ˜ nhiên tu ˜ lô hàng ra 1 san
`’ môi ’
’ phâm.
´ d̄ê’ lây
i) Tı̀m xác suât ’
´ d̄u’o.’c 2 chı́nh phâm.
´ d̄ê’ lây
ii) Tı̀m xác suât ’ và 1 phê´ phâm.
´ d̄u’o.’c 1 chı́nh phâm ’
’ và 1 phê´ phâm.

´ d̄u’o.’c 1 chı́nh phâm
iii) Gia’ su’’ lây ’ Tı̀m xác suât
´ d̄ê’ phê´ phâm
’
’ lô hàng thu´’ I.
là cua
(b) Cho.n ngâu ˜ nhiên mô.t lô hàng rôi` tu ´ ra 2 san
`’ d̄ó lây ’ Tı̀m xác suât
’ phâm. ´ d̄ê’
´ d̄u’o.’c 2 chı́nh phâm.
lây ’
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
1 5
1. (a) 6
, (b) 36
, (c) 92 . 2. (a) 12!
(3!)4 .412
, (b) 12!
6!4!412
3. 18 .
1
4. (a) 3
, (b) 35 , (c) 35 . 6. (a) 0,6154 ; (b) 0,3692. 7. 32 .
8. (a) 0,398; (b) 0,496. 9. p1 + (1 − p1 )p2 .
35 20
10. 1 − ( 36 ) .
12. (a) p = (0, 97)20 = 0, 5438,
(b) p = 20(0, 03)(0, 97)19 + 190(0, 03)2 .(0, 97)18 = 0, 4352,
(c) 1 − 0, 54338 − 0, 4352 = 0, 021
13. 0,99
14. p = 0, 4.0, 7.0, 015 + 0, 4.0, 3.0, 01 + 0, 6.0, 005 = 0, 0084.
26 ˜’
’ 1. Nhung
. co’ ban ´
15. (a) 0,5737; (b) 0,7777.

16. (a) i) 83 , ii) 19
40
, iii) 9
19
, (b) 23
70
.
Chu’ ong
’ 2
˜
D̄A.I LU’ONG
.’ ´ XÁC SUÂT
NGÂU NHIÊN VÀ PHÂN PHÔI ´
1. ˜
. I LU’ O
D̄A .’ NG NGÂU NHIÊN
1.1 ˜ nhiên
Khái niê.m d̄a.i lu’ o.’ng ngâu
2 D̄i.nh nghiã 1 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên là d̄a.i lu’o.’ng biên ’ biêu
´ d̄ôi ’ thi. gıá tri. kêt
´ qua
’
’ mô.t phép thu’’ ngâu
cua ˜ nhiên.
Ta dùng các chu˜’ cái hoa nhu’ X, Y, Z, ... d̄ê’ kı́ hiê.u d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên.
• Vı́ du. 1 Tung mô.t con xúc xăc. ´ Go.i X là sô´ châm ´ xuât ´
´ hiê.n trên mă.t con xúc xăc
˜ nhiên nhâ.n các giá tri. có thê’ là 1, 2, 3, 4, 5, 6.
thı̀ X là mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu
1.2 ˜ nhiên roi

D̄a.i lu’ o.’ng ngâu `’ ra.c
˜ nhiên roi
a) D̄a.i lu’ o.’ng ngâu `’ ra.c
2 D̄i.nh nghiã 2 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên d̄u’o.’c go.i là roi ´ nó chi’ nhâ.n mô.t sô´
`’ ra.c nêu
˜’ ha.n hoă.c mô.t sô´ vô ha.n d̄êm
huu ´ d̄u’o.’c các giá tri..
Ta có thê’ liê.t kê các giá tri. cua ˜ nhiên roi
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu `’ ra.c x1 , x2 , . . . , xn .
˜ nhiên X nhâ.n giá tri. xn là X = xn và xác suât
Ta kı́ hiê.u d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ d̄ê’ X nhâ.n
giá tri. xn là P (X = xn ).
• Vı́ du. 2 Sô´ châm ´ xuât ´ sô´ ho.c sinh văng

´ hiê.n trên mă.t con xúc xăc, ´ mă.t trong mô.t
’ ho.c...là các d̄a.i lu’o’ng ngâu
buôi ˜ nhiên roi`’ ra.c.
.
’
b) Bang ´ xác suât
phân phôi ´
’
Bang phân phôi ´ dùng d̄ê’ thiêt
´ xác suât ´ lâ.p luâ.t phân phôi´ xác suât ´ cua
’ d̄a.i lu’o.’ng
˜
ngâu nhiên roi ` ´ ´ ’
`’ ra.c, nó gôm 2 hàng: hàng thu’ nhât liê.t kê các giá tri. có thê x1 , x2 , . . . , xn
’ ˜ nhiên X và hàng thu´’ hai liê.t kê các xác suât
cua d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ tu’ong’ ung´’ p1 , p2 , . . . , pn
’ các giá tri. có thê’ d̄ó.
cua
27
28 ’ 2. ¯Da.i lu’ong
Chu’ong ’ ngâu ´ xác suât
˜ nhiên và phân phôi ´
X x1 x2 . . . xn
P p1 p2 . . . pn
´ các giá tri. có thê’ cua

Nêu ` hũu ha.n sô´ x1 , x2 , . . . , xn thı̀
˜ nhiên X gôm
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu
´ cô´ X = x1 , X = x2 , . . . , X = xn lâ.p thành mô.t nhóm các biên
các biên ´ cô´ d̄ây` d̄u’ xung
´ `’ d̄ôi.
khăc tung
n
X
Do d̄ó pi = 1.
i=1
• Vı́ du. 3 Tung mô.t con xúc xăc ´ d̄ông ´ Go.i X là sô´ châm
` chât. ´ xuât ´ hiê.n trên mă.t con
´ ˜ ´ ´ ’’
`’ ra.c có phân phôi xác suât cho boi:
xúc xăc thı̀ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên roi
X 1 2 3 4 5 6
1 1 1 1 1 1
P 6 6 6 6 6 6
1.3 D̄a.i lu’ o.’ng ngâu ´

˜ nhiên liên tu.c và hàm mâ.t d̄ô. xác suât
˜ nhiên liên tu.c
a) D̄a.i lu’ o.’ng ngâu
2 D̄i.nh nghiã 3 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu ´ các giá tri. có thê’ cua
˜ nhiên d̄u’o.’c go.i là liên tu.c nêu ’
´ d̄ây
nó lâp ` mô.t khoang
’ trên tru.c sô.´
• Vı́ du. 4
˜ thoi
- Nhiê.t d̄ô. không khı́ o’’ môi ’ nào d̄ó.
`’ d̄iêm
- Sai sô´ khi khi d̄o lu’ong
`’ mô.t d̄a.i lu’o.’ng vâ.t lý.
- Khoang’ thoi `’ gian giua ´ cuu
˜’ hai ca câp ´’ cua
’ mô.t bê.nh viê.n.
b) Hàm mâ.t d̄ô. xác suât ´

´ cua
2 D̄i.nh nghiã 4 Hàm mâ.t d̄ô. xác suât ˜ nhiên liên tu.c X là hàm
´’ mo.i x ∈ (−∞, +∞) thoa
không âm f(x), xác d̄i.nh voi ’ mãn
Z
P (X ∈ B) = f (x)dx
B
´’ mo.i tâ.p sô´ thu.’c B.

voi
3 Tı́nh chât´ Hàm mâ.t d̄ô. xác suât
´ có các tı́nh chât
´ sau
i) f (x) ≥ 0, ∀x ∈ (−∞, +∞)

+∞
Z
ii) f (x)dx = 1
−∞
Ý nghiã cua ’ hàm mâ.t d̄ô.

Tu`’ d̄i.nh nghiã cua
’ hàm mâ.t d̄ô. ta có P (x ≤ X ≤ x + 4x) ∼ f (x).4x
Do d̄ó ta thây ´ d̄ê’ X nhâ.n giá tri. thuô.c lân câ.n khá bé (x, x + 4x) gân
´ xác suât ` nhu’
´’ f(x).
ti’ lê. voi
1. ¯Da.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu 29
1.4 ´ xác suât

Hàm phân phôi ´
2 D̄i.nh nghiã 5 Hàm phân phôi ´ xác suât
´ cua ˜ nhiên X, kı́ hiê.u F(x),
là hàm d̄u’o.’c xác d̄i.nh nhu’ sau
F (x) = P (X < x)
´ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
* Nêu `’ ra.c nhâ.n các giá tri. có thê’ x1 , x2 , . . . , xn thı̀
˜ nhiên roi
X X
F (x) = P (X = xi ) = pi ´’ pi = P (X = xi ))
(voi
xi <x xi <x

* Nêu ´ f(x) thı̀
˜ nhiên liên tu.c có hàm mâ.t d̄ô. xác suât
Zx
F (x) = f (x)dx
−∞
´ Ta có thê’ chung

3 Tı́nh chât ´’ sau
´’ minh d̄u’o.’c các công thuc
i) 0 ≤ F (x) ≤ 1; ∀x.
’ (x1 ≤ x2 =⇒ F (x1 ) ≤ F (x2 )).
ii) F(x) là hàm không giam
iii) lim F (x) = 0; lim F (x) = 1.
x→−∞ x→+∞
iv) F 0 (x) = f (x), ∀x.
Ý nghiã cua ´ xác suât

’ hàm phân phôi ´
´ xác suât
Hàm phân phôi ´ F(x) phan ´’ d̄ô. tâ.p trung xác suât
’ ánh muc ´ vê`bên trái cua
’
’
d̄iêm x.
˜ nhiên roi
• Vı́ du. 5 Cho d̄a.i lu’o.’ng ngâu `’ ra.c X có bang ´ xác suât
’ phân phôi ´
X 1 3 6
P 0,3 0,1 0,6
´ xác suât
Tı̀m hàm phân phôi ´ cua
’ X và vẽ d̄ô` thi. cua
’ hàm này.
’
Giai
´ x ≤ 1 thı̀ F (x) = 0.
Nêu
´ 1 < x ≤ 3 thı̀ F (x) = 0, 3.
Nêu
´ 3 < x ≤ 6 thı̀ F (x) = 0, 3 + 0, 1 = 0, 4.
Nêu
´ x > 6 thı̀ F (x) = 0, 3 + 0, 1 + 0, 6 = 1.
Nêu


0 ; x≤1


0, 3 ; 1<x≤3
F (x) = 

 0, 4 ; 3<x≤6

1 ; x>6
˜ nhiên liên tu.c có hàm mâ.t d̄ô.

• Vı́ du. 6 Cho X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu


 0 ´ x<0
nêu
f (x) =  6
x ´ 0≤x≤1
nêu
5
 6 ´ x>1
5x4
nêu
´ xác suât
Tı̀m hàm phân phôi ´ F(x).
’
Giai
Zx
Khi x < 0 thı̀ F (x) = f (t)dt = 0
−∞
Zx Zx
6 3
Khi 0 ≤ x ≤ 1 thı̀ F (x) = f (t)dt = tdt = x2 .
5 5
−∞ 0
Khi x > 1 thı̀

Zx Z1 Z x x
6 6 3 2 2
F (x) = f (t)dt = tdt + 4
dt = + − 3 =1−
5 5t 5 5t 1 5x3
−∞ 0 1


 0 ; x<0
3 2
Vâ.y F (x) =  5
x ; 0≤x≤1

1 − 5x23 ; x>1
2. CÁC THAM SÔ´ D̄Ă ’ ’ ˜

. C TRUNG CUA . I LU’ O
D̄A .’ NG NGÂU
NHIÊN
2.1 Kỳ vo.ng (Expectation)

2 D̄i.nh nghiã 6
* Gia’ su’’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên roi `’ ra.c có thê’ nhâ.n các giá tri. x1 , x2 , . . . , xn
´’ các xáx suât
voi ´ tu’ong
’ ung´’ p1 , p2 , . . . , pn . Kỳ vo.ng cua ˜ nhiên X, kı́ hiê.u
E(X) (hay M(X)), là sô´ d̄u’o.’c xác d̄i.nh boi ’’
2. Các tham sô´ d̄ăc trung
’ ’ d̄a.i lu’ong
cua ’ ˜ nhiên
ngâu 31
n
X
E(X) = xi pi
i=1
´ f (x). Kỳ vo.ng

* Gia’ su’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ ’
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên X d̄u’o.’c xác d̄i.nh boi
cua ’
Z∞
E(X) = xf (x)dx
−∞
˜ nhiên có bang

• Vı́ du. 7 Tı̀m kỳ vo.ng cua ´ xác suât
’ phân phôi ´ sau
X 5 6 7 8 9 10 11
1 2 3 2 2 1 1
P 12 12 12 12 12 12 12
Ta có
1 2 3 2 2 1 1 93 31
E(X) = 5. 12 + 6. 12 + 7. 12 + 8. 12 + 9. 12 + 10. 12 + 11. 12 = 12
= 4
= 7, 75.
˜ nhiên liên tu.c có hàm mâ.t d̄ô.

• Vı́ du. 8 Cho X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
(
´ 0<x<2
2.e−2x nêu
f (x) = ´ x∈
0 nêu / (0, 2)
Tı̀m E(X).
’
Giai
Z∞ Z2 2
1 x3 4
E(X) = xf (x)dx = x.( x)dx = =
2 6 0
3
−∞ 0
´
3 Tı́nh chât
`
i) E(C) = C, C là hăng.
ii) E(cX) = c.E(X).
iii) E(X + Y ) = E(X) + E(Y ).
´ X và Y là hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
iv) Nêu ˜ nhiên d̄ô.c lâ.p thı̀ E(XY ) = E(X).E(Y ).
Ý nghiã cua ’ kỳ vo.ng
Tiên´ hành n phép thu. ˜ nhiên nhâ.n các giá tri. có thê’
’’ Gia’ su’’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
´’ sô´ lân
x1 , x2 , . . . , xn voi ` nhâ.n k1 , k2 , . . . , kn .
˜ nhiên X trong n phép thu’’ là
Giá tri. trung bı̀nh cua
k1 x1 + k2 x2 + . . . + kn xn k1 k2 kn
x= = x1 + x2 + . . . + xn = f1 x1 + f2 x2 + . . . + fn kn
n x n n
´’ fi =
voi ki ´ d̄ê’ X nhâ.n giá tri. xi .
` suât
là tân
n
Theo d̄i.nh nghiã xác suât´ theo lôi ´ thông ´’ n d̄u’ lon
´ kê ta có lim fi = pi . Vı̀ vâ.y voi ´’
n→∞
ta có
x ≈ p1 x1 + p2 x2 + . . . + pn xn = E(X)
´ kỳ vo.ng cua
Ta thây ´ xi’ voi
˜ nhiên xâp
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´’ trung bı̀nh sô´ ho.c các giá tri.
˜ nhiên.
quan sát cua
Do d̄ó có thê’ nói kỳ vo.ng cua ˜ nhiên chı́nh là giá tri. trung bı̀nh (theo
´ cua
xác suât) ˜ nhiên. Nó phan
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ ánh giá tri. trung tâm cua ´ xác
’ phân phôi
´
suât
2.2 Phu’ ong

’ sai (Variance)
2 D̄i.nh nghiã 7 Phu’ong ’ sai (d̄ô. lê.ch bı̀nh phu’ong
’ trung bı̀nh) cua ˜
˜ ` ´
nhiên X, kı́ hiê.u Var(X) hay D(X), d̄u’o.’c d̄i.nh nghia băng công thuc
’
V ar(X) = E{[X − E(X)]2 }
* Nêu ˜ nhiên roi `’ ra.c nhâ.n các giá tri. có thê’ x1 , x2 , . . . , xn voi
´’
´ tu’ong
các xác suât ´’ p1 , p2 , . . . , pn thı̀
’ ung
n
X
V ar(X) = [xi − E(X)]2 pi
i=1
* Nêu ´ f(x) thı̀
+∞
Z
V ar(X) = [x − E(X)]2 f (x)dx
−∞
Chú ý Trong thu.’c tê´ ta thu’ong

`’ tı́nh phu’ong ` công thuc
’ sai băng ´’
V ar(X) = E(X 2 ) − [E(X)]2

Thâ.t vâ.y, ta có
V ar(X) = E{X − E(X)]2 }

= E{X 2 − 2X.E(X) + [E(X)]2 }
= E(X 2 ) − 2E(X).E(X) + [E(X)]2
= E(X 2 ) − [E(X)]2
˜ nhiên roi
• Vı́ du. 9 Cho d̄a.i lu’o.’ng ngâu `’ ra.c X có bang ´ xác suât
’ phân phôi ´ sau
X 1 3 5
P 0,1 0,4 0,5
Tı̀m phu’ong ’ X.
’ sai cua
’
Giai
E(X)=1.0,1+3.0,4+5.0,5=3,8
E(X 2 ) = 12 .0, 1 + 32 .0, 4 + 52 .0, 5 = 16, 2
Do d̄ó V ar(X) = E(X 2 ) − [E(X)]2 = 16, 2 − 14, 44 = 1, 76.
cua ’ ˜ nhiên
ngâu 33
˜
• Vı́ du. 10 Cho d̄a.i lu’o.’ng ngâunhiên X có hàm mâ.t d̄ô.
(
´’ 0 ≤ x ≤ 3
cx3 voi
f (x) = ´’ x ∈
0 voi 6 [0, 3]
Hãy tı̀m
` sô´ c.
i) Hăng
ii) Kỳ vo.ng.
iii) Phu’ong
’ sai
’
Giai
Z3 " #3
x4 81
i) Ta có 1 = cx3 dx = c = c.
4 0
4
0
4
Suy ra c = .
81 " #3
Z3
4 3 4 x5
ii) E(X) = x x dx = = 2, 4.
81 81 5 0
0
iii) Ta có
Z∞ Z3 " #3
2 2 2 4 3 4 x6
E(X ) = x f (x)dx = x x dx = =6
81 81 6 0
−∞ 0
Vâ.y V ar(X) = E(X ) − [E(X)] = 6 − (2, 4)2 = 0, 24.

2 2
´
3 Tı́nh chât
’
i) Var(C)=0; (C không d̄ôi).
ii) V ar(cX) = c2 .V ar(X).
iii) Nêu ˜ nhiên d̄ô.c lâ.p thı̀
* V ar(X + Y ) = V ar(X) + V ar(Y );
* Var(X-Y)=Var(X)+Var(Y);
* Var(C+X)=Var(X).
Ý nghiã cua
’ phu’ ong
’ sai
Ta thây ´ X − E(X) là d̄ô. lê.ch khoi
’ giá tri. trung bı̀nh nên V ar(X) = E{[X − E(X)]2 }
là d̄ô. lê.ch bı̀nh phu’ong ’ trung bı̀nh. Do d̄ó phu’ong ’ sai phan ´’ d̄ô. phân tán các
’ ánh muc
giá tri. cua ˜ nhiên chung quanh giá tri. trung bı̀nh.
2.3 ’
D̄ô. lê.ch tiêu chuân
’ phu’ong ` bı̀nh phu’ong ˜ nhiên.
¯Don
’ vi. d̄o cua ’ sai băng ’ d̄on ’ vi. d̄o cua
` ´
Khi cân d̄ánh giá muc
’ d̄ô. phân tán các giá tri. cua ’ d̄a.i lu’ong ˜
’ ngâu nhiên theo d̄on ’
’ vi. cua
`’ ta dùng mô.t d̄ă.c trung
nó, ngu’oi ’ m ´
oi
’ d̄ó là d̄ô
. . lêch tiêu chu ’
ân.
’ cua
2 D̄i.nh nghiã 8 ¯Dô. lê.ch tiêu chuân ˜ nhiên X, kı́ hiê.u là σ(X),
˜
d̄u’o.’c d̄i.nh nghia nhu’ sau:
q
σ(X) = V ar(X)
2.4 Mode
2 D̄i.nh nghiã 9 Mod(X) là giá tri. cua ´ hiê.n
˜ nhiên X có kha’ năng xuât
´
lon ´ ’ nó.
’ nhât trong mô.t lân câ.n nào d̄ó cua
´ voi
¯Dôi ´’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu˜ nhiên roi
`’ ra.c mod(X) là giá tri. cua
’ X ung ´’ voi ´’ xác suât
´ lon
´’
´ ´
nhât, còn d̄ôi voi ´ ˜ ’ X ta.i d̄ó hàm
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên liên tu.c thı̀ mod(X) là giá tri. cua
mâ.t d̄ô. d̄a.t giá tri. cu.’c d̄a.i.
˜ nhiên có thê’ có mô.t mode hoă.c nhiêu

Chú ý Mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu ` mode.
• Vı́ du. 11 Gia’ su’’ X là d̄iêm ’ trung bı̀nh cua `’ thı̀ mod(X) là
’ sinh viên trong tru’ong
’ ` ´
d̄iêm mà nhiêu sinh viên d̄a.t d̄u’o.’c nhât.
˜ nhiên liên
• Vı́ du. 12 Cho d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ Vây−bun voi
tu.c có phân phôi ´’ hàm mâ.t
d̄ô. 
 0 ´ x≤0
nêu
f (x) =  x − x2
e 4 ´ x>0
nêu
2
Hãy xác d̄i.nh mod(X).

’
Giai
’ phu’ong
mod(X) là nghiê.m cua ’ trı̀nh
1 x2 x2 x2
f 0 (x) = e− 4 − e− 4 = 0
2 4
x2
’ phu’ong
Suy ra mod(X) là nghiê.m cua ’ trı̀nh 1 − = 0. Do mod(X) > 0 nên
√ 2
mod(X) = 2 = 1, 414.
2.5 Trung vi.

2 D̄i.nh nghiã 10 Trung vi. cua ˜ nhiên X là giá tri. cua
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ X chia phân
´ ´ ` ´ ´
phôi xác suât thành hai phân có xác suât giông nhau. Kı́ hiê.u med(X).
1
Ta có P (X < med(X)) = P (X ≥ med(X)) = 2
⊕ Nhâ.n xét Tu `’ d̄i.nh nghiã ta thây´ d̄ê’ tı̀m trung vi. chi’ cân
` giai ’ trı̀nh F (x) = 12 .
’ phu’ong
´’ du.ng, trung vi. là d̄ă.c trung
Trong ung ’ vi. trı́ tôt´ nhât,
´ nhiêu ´ hon
` khi tôt ’ ca’ kỳ vo.ng,
´ là khi trong sô´ liê.u có nhiêu
nhât ` sai sót. Trung vi. còn d̄u’o.’c go.i là phân vi. 50% cua’
´
phân phôi.
cua ’ ˜ nhiên
ngâu 35
• Vı́ du. 13 Tı̀m med(X) trong vı́ du. (12).

’
Giai
’ phu’ong
med(X) là nghiê.m cua ’ trı̀nh
med(X)
Z
[med(X)]2
f (x)dx = 0, 5 hay 1 − e− 4 = 0, 5
0
Suy ra med(X) = 1, 665.
Chú ý Nói chung, ba sô´ d̄ă.c trung ’ kỳ vo.ng, mode và trung vi. không trùng nhau.
’
Chăng ha.n, tu `’ các vı́ du. (12), (13) và tı́nh thêm kỳ vo.ng ta có E(X) = 1, 772; mod(X) =
1, 414 và med(X) = 1, 665. Tuy nhiên nêu ´ phân phôi´ d̄ôi
´ xung
´’ và chi’ có mô.t mode thı̀
ca’ ba d̄ă.c trung
’ d̄ó trùng nhau.
2.6 Moment
2 D̄i.nh nghiã 11
* Moment câp´ k cua ˜ nhiên X là sô´ mk = E(X k ).
´ k cua
* Moment qui tâm câp ˜ nhiên X là sô´ αk = E{[X − E(X)]k }.
⊕ Nhâ.n xét
´ 1 cua
i) Moment câp ’ X là kỳ vo.ng cua
’ X (m1 = E(X)).
´ hai cua
ii) Moment qui tâm câp ’ X là phu’ong ’ X (α2 = m2 − m21 = V ar(X)).
’ sai cua
iii) α3 = m3 − 3m2 m1 + 2m31 .
2.7 Hàm moment sinh

2 D̄i.nh nghiã 12 Hàm moment sinh cua ˜ nhiên X là hàm xác d̄i.nh
trong (−∞, +∞) cho boi ’’
 X tx

 e p(x) ´ X roi
nêu `’ ra.c

tX x
φ(t) = E(e ) =  +∞
R

 ´ X liên tu.c
etx p(x)dx nêu
−∞
´
3 Tı́nh chât
0
i) φ (0) = E(X).
00
ii) φ (0) = E(X 2 ).
’ quát: φ(n) (0) = E(X n ), ∀n ≥ 1.
iii) Tông
´’
Chung minh.
!
0 d d tX
i) φ (t) = E(etX ) = E (e ) = E(XetX ).
dt dt
0
Suy ra φ (0) = E(X).
!
00 d 0 d d
ii) φ (t) = φ (t) = E(XetX ) = E (XetX ) = E(X 2 etX ).
dt dt dt
00
Suy ra φ (0) = E(X 2 ). 2
Chú ý
i) Gia’ su’’ X và Y là hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có hàm moment sinh tu’ong
’
´’ là φX (t) và φY (t). Khi d̄ó hàm moment sinh cua
ung ’ X + Y cho boi ’’
φX+Y (t) = E(et(X+Y ) ) = E(etX etY ) = E(etX )E(etY ) = φX (t)φY (t)
’ thuc
(d̄ăng ´’ gân ´ có d̄u’o.’c do etX và etY d̄ô.c lâ.p)
` cuôi
´’ 1−1 giua
’ ung
ii) Có tu’ong ´ xác suât
˜’ hàm moment sinh và hàm phân phôi ´ cua
’ d̄a.i
˜
lu’o.’ng ngâu nhiên X.
3. MÔ ´ ´ ´
. T SÔ QUI LUÂ
. T PHÂN PHÔI XÁC SUÂT
3.1 ´ nhi. thuc
Phân phôi ´’ (Binomial Distribution)
˜ nhiên roi
`’ ra.c X nhâ.n môt trong các giá tri. 0,1,2,...,n
´
voi ´
’ các xác suât tu’ong ´
’ ung ´’ Bernoulli
’ d̄u’o.’c tı́nh theo công thuc
Px = P (X = x) = Cnx px q n−x (2.1)
´ nhi. thuc
go.i là có phân phôi ´’ tham sô´ n và p. Kı́ hiê.u X ∈ B(n, p) (hay X ∼ B(n, p)).
´’ voi
Công thuc ´’
´’ h nguyên du’ong
Voi ’ và h ≤ n − x, ta có
P (x ≤ X ≤ x + h) = Px + Px+1 + . . . + Px+h (2.2)
• Vı́ du. 14 Ty’ lê. phê´ phâm ’ trong lô san ’ là 3%. Lây
’ phâm ´ ngâu
˜ nhiên 100 san ’
’ phâm
d̄ê’ kiêm
’ tra. Tı̀m xác suât
´ d̄ê’ trong d̄ó
´ ’
i) Có 3 phê phâm.
’
ii) Có không quá 3 phê´ phâm.
’
Giai
´ môi
Ta thây ˜ lân ’ tra mô.t san
` kiêm ’ là thu’c hiê.n mô.t phép thu.
’ phâm ’’ Do d̄ó ta có
.
’’
n=100 phép thu.
3. Môt sô´ qui luât phân phôi
´ xác suât
´ 37
Go.i A là biên´ cô´ san

’ phâm ’ lây ’ thı̀ trong môi
´ ra là phê´ phâm ’’ Ta có
˜ phép thu.
p = p(A) = 0, 03.
’ ’ ’ thı̀ X ∈ B(100; 0, 03).
¯Dă.t X là tông sô´ phê´ phâm trong 100 san
’ phâm
3
i) P (X = 3) = C100 (0, 03)3 .(0, 97)97 = 0, 2274.
ii) P (0 ≤ X ≤ 3) = P0 + P1 + P2 + P3
0
= C100 (0, 03)0 (0, 97)100 + C100
1
(0, 03)1 (0, 97)99
2
+C100 (0, 03)2 (0, 97)98 + C100
3
(0, 03)3 (0, 97)97
= 0, 647.
´’ thı̀ xác suât

Chú ý Khi n khá lon ` 0 và 1. Khi d̄ó ta có thê’ áp du.ng
´ p không quá gân
´’ xâp
công thuc ´ xi’ sau
i)
1
Px = Cnx px q n−x ≈ √ f (u) (2.3)
npq
trong d̄ó
x − np 1 u2
u= √ ; f (u) = √ e− 2 ;
npq 2π
´’ d̄i.a phu’ong
(2.3) d̄u’o.’c go.i công thuc ’ Laplace.
ii)
P (x ≤ X ≤ x + h) ≈ ϕ(u2 ) − ϕ(u1 ) (2.4)
trong d̄ó
u
1 Z − t2
ϕ(u) = √ e 2 dt (Hàm Laplace);
2π 0
x − np x + h − np
u1 = √ ; u2 = √
npq npq
´’ tı́ch phân Laplace.
(2.4) d̄u’o.’c go.i là công thuc
Các tham sô´ d̄ă.c trung

’
´ X ∈ B(n, p) thı̀ ta có
Nêu
i) E(X) = np.
ii) V ar(X) = npq.
iii) np − q ≤ mod(X) ≤ np + p.
´’
Chung ˜ nhiên X có phân phôi
minh. Xét d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ nhi. thuc
´’ voi
´’ các tham sô´ n và
’ ´ ´
˜ phép thu’’ biên cô A xay
p biêu diên ´ xay
˜ phép thu’’ có cùng xác suât
’ ra, môi ´ cô´ A
’ ra biên
là p.
Ta có thê’ biêu
’ diên
˜ X nhu’ sau:
n
X
X= Xi
i=1
(
´ o’’ phép thu’’ thu´’ i biên
1 nêu ´ cô´ A xay
’ ra
trong d̄ó Xi = ´ ngu’o.’c la.i
0 nêu
´ nhi. thuc
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có phân phôi
Vı̀ Xi , i = 1, 2, . . . , n là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´’ nên
E(Xi ) = P (Xi = 1) = p
V ar(Xi ) = E(Xi2 ) − p2 = p(1 − p) = pq (Xi2 = Xi )

Do d̄ó n
X
E(X) = E(Xi ) = np
i=1
n
X
V ar(X) = V ar(Xi ) = npq
i=1
2
• Vı́ du. 15 Mô.t máy san’ xuât´ d̄u’o.’c 200 san ’ trong mô.t ngày. Xác suât
’ phâm ´ d̄ê’ máy
’ xuât
san ’ là 0, 05. Tı̀m sô´ phê´ phâm
´ ra phê´ phâm ’ trung bı̀nh và sô´ phê´ phâm
’ có kha’
’ máy d̄ó trong mô.t ngày.
năng tin chác cua
’
Giai
’ cua
Go.i X là sô´ phê´ phâm ’ máy trong mô.t ngày thı̀ X ∈ B(200; 0, 05).
’ trung bı̀nh cua
Sô´ phê´ phâm ’ máy trong mô.t ngày là
E(X) = np = 200 × 0, 05 = 10
’ tin chăc
Sô´ phê´ phâm ´ trong ngày là mod(X). Ta có
np − q = 200 × 0, 05 − 0, 95 = 9, 05
np + p = 200 × 0, 05 + 0, 05 = 10, 05
=⇒ 9, 05 ≤ mod(X) ≤ 10, 05
Vı̀ X ∈ B(200; 0, 05) nên mod(X) ∈ Z. Do d̄ó mod(X) = 10.
3.2 ´ Poisson
Phân phôi
´’ Poisson
Công thuc
Gia’ su’’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ nhi. thuc
˜ nhiên có phân phôi ´’ voi
´’ tham sô´ (n, p) và a = np
trong d̄ó n khá lon´’ và p khá bé.
Ta có
n!
P (X = k) = pk (1 − p)n−k
(n − k)!k!
n! a a
= .( )k .(1 − )n−k
(n − k)!k! n n
n(n − 1) . . . (n − k + 1) ak (1 − na )n
= . .
nk k! (1 − na )k
´ xác suât
´ 39
´’ và p khá bé nên

Do n khá lon
a n n(n − 1) . . . (n − k + 1) a k
(1 − ) ≈ e−a , ≈ 1, (1 − ) ≈1
n nk n
ak
Do d̄ó P (X = k) ≈ e−a
k!
´’ Bernoulli ta có công thuc
`’ công thuc
Vâ.y tu ´’ xâp
´ xi’
ak −a
Pk = P (X = k) = Cnk pk q n−k ≈ e
k!
Khi d̄ó ta có thê’ thay công thuc

´’ Bernoulli boi ´’ Poisson
’’ công thuc
ak −a
Pk = P (X = k) = e (2.5)
k!

˜ nhiên roi
`’ ra.c X nhâ.n mô.t trong các giá tri. 0,1,...,n
´
voi ´
’ các xác suât tu’ong ´ ´’ (2.5) d̄u’o.’c go.i là có phân phôi
’ d̄u’o.’c tı́nh theo công thuc
’ ung ´
Poisson voi´’ tham sô´ a. Kı́ hiê.u X ∈ P(a) (hay X ∼ P(a)).
Chú ý
´’ Pk = ak −a
P (k ≤ X ≤ k + h) = Pk + Pk+1 + . . . + Pk+h voi e .
k!
• Vı́ du. 16 Mô.t máy dê.t có 1000 ông´ so.’i, Xác suât´ d̄ê’ mô.t gio`’ máy hoa.t d̄ô.ng có 1
´ so.’i bi. d̄ut
ông ´ d̄ê’ trong mô.t gio`’ máy hoa.t d̄ô.ng có không quá 2
´’ là 0,002. Tı̀m xác suât
´ so.’i bi. d̄ut.
ông ´’
’
Giai
´ so.’i có bi. d̄ut
Viê.c quan sát mô.t ông ´’ hay không trong mô.t gio`’ máy hoa.t d̄ô.ng là mô.t
phép thu.’ ´
’ Máy d̄ê.t có 1000 ông so.’i nên ta có n = 1000 phép thu’’ d̄ô.c lâ.p.
´ cô´ ông
Go.i A là biên ´ so.’i bi. d̄ut
´’ và X là sô´ ông
´ so.’i bi. d̄ut
´’ trong mô.t gio`’ máy hoa.t
d̄ô.ng thı̀ p = P (A) = 0, 002 và X ∈ B(1000; 0, 002).
´’ và np = 2 không d̄ôi’ nên ta có thê’ xem X ∈ P(a).
Vı̀ n = 1000 khá lon
´ d̄ê’ có không quá 2 ông
Do d̄ó xác suât ´ so.’i bi. d̄ut
´’ trong mô.t gio`’ là
P (0 ≤ X ≤ 2) = P0 + P1 + P2
20 −2
P0 = P (X = 0) = 0!
e
21 −2
P1 = P (X = 1) = 1!
e
22 −2
P2 = P (X = 2) = 2!
e
Do d̄ó P (0 ≤ X ≤ 2) = (1 + 2 + 2)e−2 = 5(2, 71)−2 = 0, 6808.

’
´ X ∈ P(a) thı̀ E(X) = V ar(X) = a và a − 1 ≤ modX ≤ a.
Nêu
´’
Chung minh. ¯Dê’ nhâ.n d̄u’o.’c kỳ vo.ng và phu’ong ˜ nhiên có phân
’ sai cua
´
phôi Poisson ta xác d̄i.nh hàm moment sinh
ψ(t) = E(etX )
Ta có
∞ ∞
X ak X (aet )k t t
ψ(t) = etk e−a = e−a = e−a eae = ea(e −1)
k=0 k! k=0 k!
0 t
ψ (t) = aet ea(e −1)
00 t t
ψ (t) = (aet )2 ea(e −1) + aet ea(e −1)
Do d̄ó
0
E(X) = ψ (0) = a
00
V ar(X) = ψ (0) − [E(X)]2 = a2 + a − a2 = a
2
’
Ung du.ng
´ Poisson:
˜ nhiên có phân phôi
Mô.t vài d̄a.i lu’o.’ng ngâu
i) Sô´ lôi
˜ in sai trong mô.t trang (hoă.c mô.t sô´ trang) cua ´ sách.
’ mô.t cuôn
ii) Sô´ ngu’oi ´ cho toi

` sông
`’ trong mô.t cô.ng d̄ông ’
´’ 100 tuôi.
iii) Sô´ cuô.c d̄iê.n thoa.i go.i sai trong mô.t ngày.
iv) Sô´ transitor hu’ trong ngày d̄âu ` tiên su’’ du.ng.
v) Sô´ khách hàng vào buu’ d̄iê.n trong mô.t ngày.
vi) Sô´ ha.t α phát ra tu
`’ cát ha.t phóng xa. trong mô.t chu kỳ.
3.3 ´ siêu bô.i

Phân phôi
a) Công thuc ´’ siêu bô.i
` N phân
Xét mô.t tâ.p ho.’p gôm ’’ trong d̄ó có M phân
` tu, ´ A nào d̄ó.
` tu’’ có tı́nh chât
´ ˜ ` ` ’
Lây ngâu nhiên (không hoàn la.i) tu’ tâ.p ho.’p ra n phân tu. ´
’ Go.i X là sô phân` tu’’ có tı́nh
´ A có trong n phân
chât ´ ra. Ta có
` tu’’ lây
x
CM CNn−x
−M
Px = P (X = x) = (x = 0, 1, . . . , n) (2.6)
CNn
´ xác suât
´ 41
´ siêu bô.i
b) Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 15 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu˜ nhiên roi`’ ra.c X nhâ.n mô.t trong các giá tri. 0,1,...,n
´
voi ´
’ các xác suât tu’ong ´
’ ung ´’ (2.6) d̄u’o.’c go.i là có phân phôi
’ d̄u’o.’c tı́nh theo công thuc ´ siêu
´’ tham sô´ N, M, n. Kı́ hiê.u X ∈ H(N, M, n) (hay X ∼ H(N, M, n)).
bô.i voi
• Vı́ du. 17 Mô.t lô hàng có 10 san ’ trong d̄ó có 6 san
’ phâm, ’ phâm ’ tôt.
´ Lây
´ ngâu˜ nhiên
(không hoàn la.i) tu`’ lô hàng ra 4 san ’ ´ ’
’ phâm. Tı̀m xác suât d̄ê có 3 san ’ ´
’ phâm tôt trong 4
’ ´
’ phâm d̄u’o.’c lây ra.
san
’
Giai
Go.i X là sô´ san ’ tôt
’ phâm ´ có trong 4 san ’ lây
’ phâm ´ ra thı̀ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên
´ siêu bô.i voi
có phân phôi ´’ tham sô´ N = 10, M = 6, n = 4.
´ d̄ê’ có 3 san
Xác suât ’ tôt
’ phâm ´ trong 4 san ’ lây
’ phâm ´ ra là
C63 .C41 8
P (X = 3) = 4
= = 0, 3809
C10 21
Chú ý
´
x
CM CNn−x
−M M
Khi n khá bé so voi’ N thı̀ n
≈ Cnx px q n−x (p = , q = 1 − p)
CN N
Go.i X là sô´ phân ´ A nào d̄ó trong n phân
` tu’’ có tı́nh chât ´ ra thı̀ ta có thê’ xem
` tu’’ lây
X ∈ B(n, p) vói p là ti’ lê. phân ´ A cua
` tu’’ có tı́nh chât ’ tâ.p ho.’p.
c) Các tham sô´ d̄ă.c trung

’
´ X ∈ H(N, M, n) thı̀ ta có
Nêu
E(X) = np (voi ´’ p = M )
N
N −n ´’ q = 1 − p).
V ar(X) = npq (voi
N −1
’ kêt
’ tông
Bang ´ các phân phôi
´ roi
`’ ra.c
´
Phân phôi Kı́ hiê.u ´ P (X = k)
Xác suât E(X) V ar(X)
´’
Nhi. thuc B(n, p) Cn p (1 − p)n−k
k k
np npq
ak −a
Poisson P(a) e a a
k!
k
CM .CNn−k
−M M N −n
Siêu bô.i H(N, M, n) n
np (p = N
) npq
CN N −1
3.4 ´ mũ
Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 16 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu ´ mũ voi
˜ nhiên X d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ´’ tham sô´
´ nó có hàm mâ.t d̄ô. xác suât
λ > 0 nêu ´
(
´ x>0
λe−λx nêu
f (x) = ´ x≤0
0 nêu
´ X có phân phôi

⊕ Nhâ.n xét Nêu ´ mũ voi
´’ tham sô´ λ thı̀ hàm phân phôi
´ xác suât
´ cua
’
X là
Rx
F (x) = λe−λx dt = 1 − e−λx vói x > 0
0
và
´’ x ≤ 0.
F (x) = 0 voi

’
Nêu ´ mũ voi
˜ nhiên có phân phôi ´’ tham sô´ λ > 0 thı̀
’ X là
i) Kỳ vo.ng cua
+∞
Z +∞
Z
h i+∞ 1
−λx
E(X) = λ xe dx = −xe−λx + e−λx dx =
0 λ
0 0
ii) Phu’ong ’ X là

’ sai cua
+∞
Z
1
V ar(X) = x2 λe−λx dx −
λ2
0
+∞
Z +∞
Z
h i+∞ 2
2 −λx
`’ phân
Tı́ch phân tung ` ta d̄u’o.’c x λe dx = −x2 e−λx +2 λxe−λx dx = .
0 λ2
0 0
1
Do d̄ó V ar(X) = .
λ2
• Vı́ du. 18 Gia’ su’’ tuôi ’ tho. (tı́nh băng

` năm) cua ’ mô.t ma.ch d̄iê.n tu’’ trong máy tı́nh là
mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ mũ voi
˜ nhiên có phân phôi ´’ kỳ vo.ng là 6,25. Thoi
`’ gian bao ’ hành cua’
’
ma.ch d̄iê.n tu’ này là 5 năm.
Hoi ’ thay thê´ trong thoi
` trăm ma.ch d̄iê.n tu’’ bán ra phai
’ có bao nhiêu phân `’ gian bao
’
hành?
Giai ’
Go.i X là tuôi’ tho. cua ´ mũ
’ ma.ch. Thı̀ X có phân phôi
1 1
Ta có λ = =
E(X) 6, 25
5
P (X ≤ 5) = F (5) = 1 − e−λ.5 = 1 − e− 6,25 = 1 − e−0,8 = 1 − 0, 449 = 0, 5506
´ xác suât
´ 43
’ 55% sô´ ma.ch d̄iê.n tu’’ bán ra phai

Vâ.y có khoang ’ thay thê´ trong thoi`’ gian bao
’ hành.
´’
Ung du.ng trong thu.’ c tê´
Khoang’ thoi `’ gian giũa hai lân ` xuât´ hiê.n cua
’ mô.t biên´ có phân phôi ’ ha.n
´ mũ. Chăng
khoang’ thoi `’ gian giũa hai ca câp ´ cuu ´’ o’’ mô.t bê.nh viê.n, giua ` hong
˜’ hai lân ’ hóc cua ’ mô.t
cái máy, giua˜ ´ ˜
’ hai trâ.n lu.t hay d̄ô.ng d̄ât là nhung ˜ ´ mũ.
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên có phân phôi
3.5 ´ d̄êu
Phân phôi `
2 D̄i.nh nghiã 17 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu ´ d̄êu
˜ nhiên liên tu.c X d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ` trên
´
d̄oa.n [a,b] nêu hàm mâ.t d̄ô. xác suât có da.ng


 1 ´ x ∈ [a, b]
nêu
f (x) =  b − a
 0 ´ x∈
nêu 6 [a, b]
´ X có phân phôi

⊕ Nhâ.n xét Nêu ´ d̄êu ´ cua
` trên [a,b] thı̀ hàm phân phôi ’’
’ X cho boi
´ x<a
F (x) = 0 nêu
Zx Zx
dx x−a ´
F (x) = f (x)dx = = nêu a ≤ x ≤ b
a
b−a b−a
−∞
´ x > b.
F (x) = 1 nêu
´ d̄ê’ X roi’ vào (α, β) là

Chú ý Gia’ su’’ (α, β) ⊂ [a, b]. Xác suât
Zβ
β−α
P (α < X < β) = f (x)dx =
α
b−a
Các tham sô´ d̄ăc trung

’
Zb
xdx 1 b2 − a 2 a+b ’ cua
i) E(X) = = = (kỳ vo.ng là trung d̄iêm ’ [a,b]).
a
b−a b−a 2 2
Zb " #b !
x2 dx 1 x3 a+b
ii) V ar(X) = − [E(X)]2 = −
a
b−a b−a 3 a 2
2 2 2 2
b + ab + a (a + b) (b − a)
= − =
3 4 12
´
iii) modX là bât ’ nào trên [a,b].
cu´’ d̄iêm
• Vı́ du. 19 Li.ch cha.y cua ’ xe buýt ta.i mô.t tra.m xe buýt nhu’ sau: chiêc´ xe buýt d̄âu `
`’ cu´’ sau môi
’’ hành tu`’ tra.m này vào lúc 7 gio,
tiên trong ngày sẽ khoi ˜ 15 phút sẽ có mô.t
´ ’ ´
xe khác d̄ên tra.m. Gia’ su’ mô.t hành khách d̄ên tra.m trong khoang ´
`’ gian tu`’ 7 gio`’ d̄ên
’ thoi
´ d̄ê’ hành khách này cho`’
7 gio`’ 30. Tı̀m xác suât
a) Ít hon
’ 5 phút.
´ 12 phút.
b) Ít nhât
’
Giai
Go.i X là sô´ phút sau 7 gio`’ mà hành khách d̄ên
´ tra.m thı̀ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên
´ ` trong khoang
có phân phôi d̄êu ’ (0, 30).
a) Hành khách sẽ cho`’ ı́t hon’ 5 phút nêu ´ d̄ên
´ tra.m giua
˜’ 7 gio`’ 10 và 7 gio`’ 15 hoă.c
´ ` tı̀m là
˜’ 7 gio`’ 25 và 7 gio`’ 30. Do d̄ó xác suât cân
giua
5 5 1
P (10 < X < 15) + P (25 < X < 30) = + =
30 30 3
b) Hành khách cho`’ ı́t nhât´ 12 phút nêu ´ d̄ên
´ tra.m giua
˜’ 7gio`’ và 7 gio`’ 3 phút hoă.c
˜
giua ` ` ´ `
’ 7 gio’ 15 phút và 7 gio’ 18 phút. Xác suât cân tı̀m là
3 3 1
P (0 < X < 3) + P (15 < X < 18) = + =
30 30 5
3.6 Phân phôi ’ (Karl Gauss)

´ chuân
’
´ chuân
a) Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 18
˜ nhiên liên
¯Da.i lu’o.’ng ngâu
tu.c X nhâ.n giá tri. trong
khoang’ (−∞, +∞) d̄u’o.’c go.i là f(x)
có phân phôi ´ chuân’ nêu´ hàm
√1
´
mâ.t d̄ô. xác suât có da.ng σ 2π
1 (x−µ)2
f (x) = √ e− 2σ2
σ 2π
√1
σ 2πe
` sô,
trong d̄ó µ, σ là hăng ´
σ > 0, −∞ < x < ∞.
o µ−σ µ µ+σ x
Kı́ hiê.u X ∈ N (µ, σ 2 ) hay (X ∼ N (µ, σ 2 )).
b) Các tham sô´ d̄ă.c trung

’
´ X ∈ N (µ, σ 2 ) thı̀ E(X) = µ và V ar(X) = σ 2 .
Nêu
´’
Chung minh. Xét hàm moment sinh
+∞
tX 1 Z tx − (x−µ) 2
φ(t) = E(e ) = √ e .e 2σ2 dx

σ 2π−∞
x−µ
¯Dă.t y = σ
thı̀
´ xác suât
´ 45
Z +∞ +∞
1 y2 eµt Z − y2 −2tσy
φ(t) = √ eµt etx e− 2 dy = √ e 2 dy
2π −∞ 2π−∞
+∞ +∞
eµt Z − (y−tσ)2 + t2 σ2 σ 2 t2 1 Z − (y−tσ)2
= √ e 2 2 dy = eµt+ 2 × √ e 2 dy
2π−∞ 2π−∞
1 (y−tσ)2
’ voi
´ chuân ´’ tham sô´ tσ và 1
Vı̀ f (y) = √ e− 2 ’ phân phôi
là hàm mâ.t d̄ô. cua
2π
+∞
1 Z − (y−tσ)2
nên √ e 2 dy = 1.
2π−∞
σ 2 +t2
Do d̄ó φ(t) = eµt+ 2 .
´ các d̄a.o hàm ta d̄u’o.’c
Lây
0 2 t2 00 2 t2
φ (t) = (µ + tσ 2 )eµt+σ 2 , φ (t) = σ 2 eµt+σ 2 .(µ + tσ 2 )
Khi d̄ó
0
E(X) = φ (0) = µ
00
E(X 2 ) = φ (0) = σ 2 + µ2 =⇒ V ar(X) = E(X 2 ) − [E(X)]2 = σ 2 2
’ hóa
´ chuân
c) Phân phôi

˜ nhiên X d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ’ hóa nêu
´ chuân ´ nó
có phân phôi ’ voi
´ chuân ´’ µ = 0 và σ 2 = 1. Kı́ hiê.u X ∈ N (0, 1) hay X ∼ N (0, 1).
´ X ∈ N (µ, σ 2 ) thı̀ U = X −µ
⊕ Nhâ.n xét Nêu ∈ N (0, 1).
σ
’
d) Phân vi. chuân
’ muc
Phân vi. chuân ´’ α, kı́ hiê.u uα ,
˜ nhiên U
là giá tri. cua
có phân phôi´ chuân’ hóa thoa’ mãn d̄iêu`
kiê.n
P (U < uα ) = α.
Voi ´’ có thê’ tı́nh d̄u’o.’c các giá tri. cua

´’ α cho tru’oc ’ uα . Các giá tri. cua
’ uα d̄u’o.’c tı́nh
săñ thành bang.
’
´’
e) Công thuc
´ X ∈ N (µ, σ 2 ) thı̀ ta có
Nêu
x2 − µ x1 − µ
i) P (x1 ≤ X ≤ x2 ) = ϕ( ) − ϕ( )
σ σ
ε
ii) P (|X − µ| < ε) = 2ϕ( )
x
σ
1 Z − t2
trong d̄ó ϕ(x) = √ e 2 dt (hàm Laplace).
2π 0
• Vı́ du. 20 Tro.ng lu’o.’ng cua ’ mô.t loa.i san

’ phâm’ là d̄a.i lu’o’ng ngâu ´
.
’ ’
´’ tro.ng lu’o.’ng trung bı̀nh µ = 5kg và d̄o. lê.ch tiêu chuân σ = 0, 1. Tı́nh ti’ lê.
chuân voi
˜’ san
nhung ’ phâm’ có tro.ng lu’o’ng tu`’ 4,9 kg d̄ên
´ 5,2 kg.
.
Giai’
’ san
Go.i X là tro.ng lu’o.’ng cua ’ phâm ’ thı̀ X ∈ N (5; 0, 1).
Ti’ lê. san ’ có tro.ng lu’o’ng tu

’ phâm ´ 5,2 kg là
`’ 4,9 kg d̄ên
.
P (4, 9 ≤ X ≤ 5, 2) = ϕ( 5,2−5
0,1
) − ϕ( 4,9−5
0,1
)
= ϕ(2) − ϕ(−1)
= 0, 4772 − (−0, 3413)
= 0, 8185
f ) Qui tăc ”k−σ”

´’ P (|X − µ| < ε) = 2ϕ( ε ) nêu
Trong công thuc ´ lây
´ ε = kσ thı̀ P (|X − µ| < ε) =
σ
2ϕ(k).
Trong thu.’c tê´ ta thu’ong
`’ dùng qui tăc´ 1, 96σ, 2, 58σ và 3σ voi ´’ nô.i dung là:
”Nêu ´ d̄ê’ X nhâ.n giá tri. sai lê.ch so voi

´ X ∈ N (µ, σ 2 ) thı̀ xác suât ´’ kỳ vo.ng không quá
1, 96σ; 2, 58σ và 3σ là 95 %, 99% và 99% ”.
´’
g) Ung du.ng
˜ nhiên sau có phân phôi
Các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’
´ chuân:
- Kı́ch thu’oc ´’ chi tiêt

´ máy do máy san ´ ra.
’ suât
’ nhêu
- Tro.ng lu’o.’ng cua ` san’ phâm’ cùng loa.i.
´ cua
- Năng suât ` trên nhung
’ mô.t loa.i cây trông ’’ ruô.ng khác nhau.
˜’ thua
3.7 ´ χ2
Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 20 Gia’ su’’ Xi (i=1,2,...,n) là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p cùng
’ hóa.
´ chuân
có phân phôi
´ xác suât
´ 47
n
X
˜ nhiên χ2 =
¯Da.i lu’o.’ng ngâu ´ χ2 (khi−bı̀nh phu’ong)
Xi2 d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ’
i=1
´’ n bâ.c tu.’ do. Kı́ hiê.u χ2 ∈ χ2 (n) (hay χ2 ∼ χ2 (n)).
voi
⊕ Nhâ.n xét
´ cua
Hàm mâ.t d̄ô. xác suât ’ χ2
có da.ng
 x n

e− 2 .x 2 −1 ´’ x > 0
n voi
fn (x) =  2 2 .Γ( n2 )
 ´’ x ≤ 0
0 voi
+∞
R
trong d̄ó Γ(x) = tx−1 e−t dt
0
(Hàm Gamma) Hàm m^
at d̄^
. o xác su^
. ’ χ2 voi
a´t cua ´’ n b^
ac
.
tu
.’ do
’
´ χ2 ∈ χ2 (n) thı̀ E(χ2 ) = n và V ar(χ2 ) = 2n.
Nêu
Phân vi. χ2
Phân vi. χ2 muc´’ α, kı́ hiê.u χ2α , là giá tri. cua ´ ”khi−bı̀nh
’ d̄a.i lu’o.’ng χ2α có phân phôi
phu’ong”
’ ´’ n bâ.c tu.’ do thoa
voi ’ mãn
P (χ2 < χ2α ) = α

’ χ2α d̄u’o.’c tı́nh săñ thành bang.
Các giá tri. cua ’
´ χ2 xâp
Chú ý Khi bâ.c n tăng lên thı̀ phân phôi ´ xi’ voi
´’ phân phôi ’
´ chuân.
3.8 ´ Student (G.S Gosset)

Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 21 Gia’ su’’ U là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên có phân phôi ’ hóa và V là
´ chuân
´’ U có phân phôi
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p voi
d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ χ2 voi´’ n bâ.c tu.’ do. Khi d̄ó d̄a.i lu’o.’ng
ngâu˜ nhiên
√
U n
T = √
V
´ Student voi
d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ´’ n bâ.c tu.’ do. Kı́ hiê.u T ∈ T (n) (hay T ∼ T (n)).
´ Student voi
⊕ Nhâ.n xét Hàm mâ.t d̄ô. cua ´’ n bâ.c tu.’
do có da.ng
2 n+1
Γ( n+1
2
)(1 + tn )− 2
fn (t) = √ ; ( −∞ < t < +∞)
Γ( n2 ) nπ
+∞
R
trong d̄ó Γ(x) = tx−1 e−t dt (Hàm Gamma)
0

’
´ T ∈ T (n) thı̀ E(T ) = 0 và V ar(T ) = n
Nêu .
n−2
• Phân vi. Student
´’ α, kı́ hiê.u tα là giá tri. cua
Phân vi. Student muc ˜ nhiên T ∈ T (n)
’ mãn P (T < tα ) = α.
thoa
Ta có tα = −t1−α .
Chú ý
´ Student có cùng da.ng và tı́nh d̄ôi
Phân phôi ´ xung
´’ nhu’ phân phôi
´ chuân’ nhung’ nó
’ ´ ’ ’ ´ ´
phan ánh tı́nh biên d̄ôi cua phân phôi sâu săc hon. ´ ` `
’ Các biên có vê giá và thoi’ gian
`’ gioi
thu’ong ´’ ha.n mô.t cách nghiêm ngă.t kı́ch thu’oc
´’ cua ˜ Chı́nh vı̀ thê´ phân phôi
’ mâu. ´
’ ’ ’ ´ ’ ´ ˜ ´
chuân không thê dùng d̄ê xâp xi phân phôi khi mâu có kı́ch thu’oc ’
’ nho. Trong tru’ong `’
ho.’p này ta dùng phân phôi ´ Student.
´ Student tiên
Khi bâ.c tu.’ do n tăng lên (n > 30) thı̀ phân phôi ´ nhanh vê` phân phôi
´
’ ’ ´ ’ ´
chuân. Do d̄ó khi n > 30 ta có thê dùng phân phôi chuân thay cho phân phôi Student.
3.9 ´ F (Fisher−Snedecor)
Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 22 Nêu ´ χ2n và χ2m là hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ ”khi bı̀nh
phu’ong”
’ ´’ n và m bâ.c tu.’ do thı̀ d̄a.i lu’o.’ng ngâu
voi ˜ nhiên Fn,m xác d̄i.nh boi
’’
χ2n /n
Fn,m =
χ2m /m
´ F voi
d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ´’ n và m bâ.c tu.’ do.
´ F có da.ng
’ phân phôi
⊕ Nhâ.n xét Hàm mâ.t d̄ô. cua

 0 ; x≤0
n
p(x) = Γ( n+m ) n n x 2 −1
m ( )2 ; x>0
2
 Γ( n ).Γ( ) m n
n+m
2 2 (1+ m x) 2
• Các tham sô´ d̄ă.c trung

’
m ´’ m > 2
E(Fn,m ) = voi
m−2
m2 (2m + 2n − 4) ´’ m > 4
V ar(Fn,m ) = voi
n(m − 2)2 (m − 4)
4. ¯Da.i lu’ong
’ ˜ nhiên hai chiêu
ngâu ` 49
3.10 ´ Gamma
Phân phôi
2 D̄i.nh nghiã 23 ¯Da.i lu’o.’ng ngâu ´ Gamma voi
˜ nhiên X d̄u’o.’c go.i là có phân phôi ´’ các
tham sô´ (α, λ), kı́ hiê.u X ∈ γ(α, λ), nêu
´ hàm mâ.t d̄ô. xác suât
´ có da.ng
 −λx
 λe
 (λx)α−1
; x≥0
f (x) =  Γ(α)

0 ; x<0
R∞ R∞ −y α−1
trong d̄ó Γ(α) = λe−λx (λx)α−1 dx = e y dy (y = λx).
0 0

’
´ X ∈ γ(α, λ) thı̀ E(X) = α α
Nêu và V ar(X) = 2 .
λ λ
´ Nêu
3 Tı́nh chât ´ X ∈ γ(α, λ) và Y ∈ γ(β, λ) thı̀ X + Y ∈ γ(α + β, λ).
’ kêt
’ tông
Bang ´ các phân phôi
´ liên tu.c
´
Phân phôi Kı́ hiê.u Hàm mâ.t d̄ô. f (x) E(X) V ar(X)
1 1
Mũ λe−λx (x > 0)
λ λ2
1 a+b (b − a)2
`
¯Dêu (a ≤ x ≤ b)
b−a " # 2 12
’ 1 (x − µ)2
Chuân N (σ 2 , µ) √ exp − µ σ2
σ 2π 2σ 2
x n
2 e− 2 .x 2 −1
Khi bı̀nh phu’ong
’ χ (n) n (x > 0, n > 0 n 2n
2 2 .Γ( n2 )
2 n+1
Γ( n+1
2
)(1 + xn )− 2 n
Student T (n) √ (n > 0) 0 (n > 1)
Γ( n2 ) nπ n−2
λe−λx (λx)α−1 α α
Gamma γ(α, λ)
Γ(α) λ λ2
4. ˜ `
. I LU’ O
D̄A .’ NG NGÂU NHIÊN HAI CHIÊU
4.1 ˜ nhiên hai chiêu
Khái niê.m vê` d̄a.i lu’ o.’ng ngâu `
˜ nhiên hai chiêu

¯Da.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên mà các giá tri. có thê’ cua
` là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ nó
` ´
d̄u’o.’c xác d̄i.nh băng hai sô. Kı́ hiê.u (X, Y ).
` cua
(X, Y d̄u’o.’c go.i là các thành phân ˜ nhiên hai chiêu)
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu `
¯Da.i lu’o.’ng ngâu˜ nhiên hai chiêu

` d̄u’o.’c go.i là roi ´ các thành phân
`’ ra.c (liên tu.c) nêu ` cua
’
˜ nhiên roi
nó là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu `’ ra.c (liên tu.c).
4.2 ´ xác suât

Phân phôi ´ cu ˜ nhiên hai chiêu
’ a d̄a.i lu’ o.’ng ngâu `
’
a) Bang ´ xác suât
phân phôi ´
X\Y y1 y2 ... yj ... ym

x1 P (x1 , y1 ) P (x2 , y2 ) ... P (x1 , yj ) ... P (x1 , ym )
x2 P (x2 , y1 ) P (x2 , y2 ) ... P (x2 , yj ) ... P (x2 , ym )
..
. ... ... ... ... ... ...
xi P (xi , y1 ) P (xi , y2 ) ... P (xi , yj ) ... P (xi , ym
..
. ... ... ... ... ... ...
xn P (xn , y1 ) P (xn , y2 ) . . . P (xn , yj ) . . . P (xn , ym )
trong d̄ó
xi (i = 1, n) là các giá tri. có thê’ cua ` X
’ thành phân
yj (j = 1, m) là các giá tri. có thê’ cua ` Y
’ thành phân
P (xi , yj ) = P ( (X, Y ) = (xi , yj ) ) = P (X = xi , Y = yj ), i = 1, n, j = 1, m
n X
X m
P (xi , yj ) = 1
i=1 j=1
b) Hàm mâ.t d̄ô. xác suât´

´
2 D̄i.nh nghiã 24 Hàm không âm, liên tu.c f (x, y) d̄u’o.’c go.i là hàm mâ.t d̄ô. xác suât
˜ nhiên hai chiêu
cua ´ nó thoa
` (X, Y ) nêu ’ mãn
R R
P (X ∈ A, Y ∈ B) = dx f (x, y)dy
A B
´’ A, B là các tâ.p sô´ thu.’c.
voi
´ xác suât
c) Hàm phân phôi ´
2 D̄i.nh nghiã 25 Hàm phân phôi ´ xác suât

´ cua ˜ nhiên hai chiêu
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ` (X, Y ),
kı́ hiê.u F (x, y), là hàm d̄u’o.’c xác d̄i.nh nhu’ sau
F (x, y) = P (X < x, Y < y)

Nhâ.n xét
!
Rx Ry
Ta có F (x, y) = P (X < x, Y < y) = f (x, y)dy dx nên
−∞ −∞
∂ 2 F (x, y)
= f (x, y)
∂x∂y
4.3 Kỳ vo.ng và phu’ ong

’ sai cu `
’ a các thành phân
`’ ho.’p (X, Y ) roi

i) Tru’ong `’ ra.c
´ xs cua
5. Phân phôi ’ hàm các d̄lnn 51
n X
X m m X
X n
E(X) = xi P (xi , yj ); E(Y ) = yj P (xi , yj )
i=1 j=1 j=1 i=1
n X
X m m X
X n
V ar(X) = x2i P (xi , yj ) − [E(X)]2 , V ar(Y ) = yj2 P (xi , yj ) − [E(Y )]2
i=1 j=1 j=1 i=1
`’ ho.’p (X, Y ) liên tu.c

ii) Tru’ong
+∞
Z +∞
Z +∞
Z +∞
Z
E(X) = xf (x, y)dxdy, E(Y ) = yf (x, y)dxdy.
−∞ −∞ −∞ −∞
+∞
Z +∞
Z +∞
Z +∞
Z
2 2
V ar(X) = x f (x, y)dxdy − [E(X)] , V ar(Y ) = y 2 f (x, y)dxdy −
−∞ −∞ −∞ −∞
[E(Y )]2
5. ´ XÁC SUÂT
´ CUA
’
PHÂN PHÔI . I LU’ O
HÀM CÁC D̄A .’ NG
˜
NGÂU NHIÊN
5.1 Hàm cu ˜ nhiên

’ a mô.t d̄a.i lu’ o.’ng ngâu
2 D̄i.nh nghiã 26 Nêu ´ môi ˜ giá tri. có thê’ cua ˜ nhiên X tu’ong
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ ung ´’
´’ voi
’ ˜ nhiên Y thı̀ Y d̄u’o.’c go.i là hàm cua
mô.t giá tri. có thê cua ˜
nhiên X. Kı́ hiê.u Y = ϕ(X).
´
3 Tı́nh chât
i) Nêu ˜ nhiên roi
`’ ra.c và Y = ϕ(X) thı̀ ung ´’ các giá tri. khác
´’ voi
’ X ta có các giá tri. khác nhau cua
nhau cua ’ Y và có
P (Y = ϕ(xi )) = P (X = xi )
ii) Gia’ su’’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ f (x) và
Y = ϕ(X).
´ y = ϕ(x) là hàm kha’ vi, d̄on
Nêu ’ d̄iê.u, có hàm ngu’o.’c là x = ψ(y) thı̀ hàm mâ.t d̄ô.
´ ’ ˜ ’’
xác suât g(y) cua d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên Y d̄u’o.’c xác d̄i.nh boi
0
g(y) = f (ψ(y)).ψ (y)
• Vı́ du. 21 Gia’ su’’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu

˜ nhiên roi
`’ ra.c có bang ´ xác suât
’ phân phôi ´
X 1 3 4
P 0,3 0,5 0,2
´ xác suât
Tı̀m qui luâ.t phân phôi ´ cua
’ Y = X 2.
’
Giai
Các giá tri. Y có thê’ nhâ.n là y1 = 12 = 1; y2 = 32 = 9; y3 = 42 = 16. Vâ.y phân
´ xác suât
phôi ´ cua ’ Y có thê’ cho boi ’’
Y 1 9 16
P 0,3 0,5 0,2
• Các tham sô´

i) Nêu ˜ nhiên roi `’ ra.c nhâ.n mô.t trong các giá tri. x1 , x2 , . . . , xn
´’ các xác suât
voi ´ tu’ong
’ ung ´’ p1 , p2 , . . . , pn thı̀
n
X
E(Y ) = E[ϕ(X)] = ϕ(xi )pi
i=1
n
X
V ar(Y ) = V ar[ϕ(X)] = ϕ2 (xi )pi − [E(Y )]2
i=1

ii) Nêu ´ f (x) thı̀
+∞
R
E(Y ) = E[ϕ(X)] = ϕ(x)f (x)dx
−∞
+∞
R
V ar(Y ) = V ar[ϕ(X)] = ϕ2 (x)f (x)dx − [E(Y )]2
−∞
5.2 ˜ nhiên hai chiêu

’ a d̄a.i lu’ o.’ng ngâu
Hàm cu `
2 D̄i.nh nghiã 27 Nêu ´ môi˜ că.p giá tri. có thê’ các d̄a.i lu’o.’ng X và Y tu’ong ´’ voi
’ ung ´’ mô.t
giá tri. có thê’ cua
’ Z thı̀ Z d̄u’o.’c go.i là hàm cua
’ hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên X, Y. Kı́ hiê.u
Z = ϕ(X, Y ).
´ xác suât
Chú ý Viê.c xác d̄i.nh phân phôi ´ cua ´ phuc
`’ rât
’ Z = ϕ(X, Y ) thu’ong ´’ ta.p. Ta
`’ ho.’p d̄on
xét tru’ong ’ gian ´
’ Z = X + Y thông qua vı́ du. du’oi’ d̄ây.
• Vı́ du. 22 Gia’ su’’ X và Y là hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có bang ´ xác
’ phân phôi
´
suât
X 1 2 Y 3 4
P 0,3 0,7 P 0,2 0,8
´ xác suât
Tı̀m phân phôi ´ cua
’ Z =X +Y.
’
Giai
Các giá tri. có thê’ cua ’ cua
’ Z là tông ’ X và mô.t giá tri. có thê’ cua
’ mô.t giá tri. cua ’ Y.
Do d̄ó Z nhâ.n các giá tri. có thê’
z1 = 1 + 3 = 4; z2 = 1 + 4 = 5; z3 = 2 + 3 = 5; z4 = 2 + 4 = 6
´ tu’ong
Các xác suât ´’ là
’ ung
P (Z = 4) = P (X = 1).P (Y = 3) = 0, 3 × 0, 2 = 0, 06
P (Z = 5) = P (X = 1, Y = 4) + P (X = 2, Y = 3)
. sô´ lon
6. Luât ’ 53
= P (X = 1).P (Y = 4) + P (X = 2).P (Y = 3)
= 0, 3 × 0, 8 + 0, 7 × 0, 2 = 0, 38
P (Z = 6) = P (X = 2).P (Y = 4) = 0.7 × 0, 8 = 0, 56
´ xác suât
Vâ.y Z có phân phôi ´
Z 4 5 6
P 0,006 0,38 0,56
6. LUÂ ´ ´’
. T SÔ LON
6.1 Bât ’
´ d̄ăng ´’ Markov
thuc
∆ D̄i.nh lý 1 Nêu ˜ nhiên nhâ.n giá tri. không âm thı̀ ∀ε > 0 ta có
E(X)
P (X ≥ a) ≤
a
´’
Chung minh. Ta chung ´’ minh trong tru’ong ˜ nhiên liên tu.c có
`’ ho.’p X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
hàm mâ.t d̄ô. f (x).
+∞
Z Za +∞
Z
E(X) = xf (x)dx = xf (x)dx + xf (x)dx
0 0 a
+∞
Z +∞
Z +∞
Z
≥ xf (x)dx ≥ af (x)dx = a = aP (X ≥ a).
a a a
2
6.2 Bât ’
´ d̄ăng ´’ Tchebyshev
thuc
∆ D̄i.nh lý 2 Nêu ´ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên có kỳ vo.ng µ và phu’ong
’ sai σ 2 huu
˜’ ha.n
thı̀ ∀ε > 0 bé tùy ý ta có
V ar(X)
P (|X − µ| ≥ ε) ≤
ε2
hay
V ar(X)
P (|X − µ| < ε) > 1 −
ε2
´’
Chung minh.
´ (X − µ)2 là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
Ta thây ˜ nhiên nhâ.n giá tri. không âm.
Áp du.ng bât ’ thuc

´ d̄ăng ´’ Tchebyshev voi ´’ a = ε2 ta d̄u’o.’c
E[(X − µ)2 ] V ar(X)

P [(X − µ)2 ≥ ε2 ] ≤ =
ε2 ε2
Vı̀ (X − µ)2 ≥ ε2 khi và chi’ khi |X − µ| ≥ ε nên
V ar(X)
P (|X − µ| ≥ ε) ≥
ε2
2
Chú ý Bât ’ thuc

´ d̄ăng ´’ Markov và Tchebuchev giúp ta phu’ong ´ d̄u’o.’c gioi
’ tiê.n thây ´’
´ khi kỳ vo.ng và phu’ong
’ xác suât
ha.n cua ´ xác suât
’ phân phôi
’ sai cua ´ chua ´
’ biêt.
• Vı́ du. 23 Gia’ su’’ sô´ san ’ phâm ’ d̄u’o’c san ´ cua
’ xuât ` là
’ mô.t nhà máy trong mô.t tuân
.
˜
mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên voi´
’ kỳ vo.ng µ = 50.
a) Có thê’ nói gı̀ vê` xác suât
´ san
’ phâm ’ cua ` này vu’o.’t quá 75.
’ tuân
´ phu’ong
b) Nêu ’ san
’ sai cua ’ phâm’ trong tuân
` này là σ 2 = 25 thı̀ có thê’ nói gı̀ vê` xác
´ san
suât ’ tuân
’ phâm ` này sẽ o’’ giua
˜’ 40 và 60.
’
Giai
a) Theo bât ’ thuc
´ d̄ăng ´’ Markov
E(X) 50 2
P (X > 75) ≥ = =
75 75 3
b) Theo bât ’ thuc

σ2 25 1
P (|X − 50| ≥ 10) ≤ 2 = =
10 100 4
Do d̄ó
1 3
P (40 < X < 60) = P (|X − 50| < 10) > 1 − =
4 4
6.3 D̄i.nh lý Tchebyshev

∆ D̄i.nh lý 3 (D̄i .nh lý Tchebyshev) Nêu ´ các d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên X1 , X2 , . . . , Xn d̄ô.c
`
lâ.p tung ˜’ ha.n và các phu’ong
’ d̄ôi, có kỳ vo.ng huu ` ’’ sô´ C thı̀ ∀ε > 0
’ sai d̄êu bi. chă.n trên boi
bétùy ý ta có
n n
!
1X 1X
lim P Xi − E(Xi ) < ε) = 1
n→∞ n i=1 n i=1
n
1X
Dă
¯. c biê
. t, khi E(X i ) = a; (i = 1, n) thı̀ lim
n→∞ n
(| Xi − a| < ε) = 1
i=1
´’
Chung ´’ minh trong tru’ong
minh. Ta chung `’ ho.’p d̄ă.c biê.t E(Xi ) = µ, V ar(Xi ) = σ 2 (i =
1, 2 . . . , n). Ta có
n n
1X 1X σ2
E( Xi ) = µ, V ar( )=
n i=1 n i=1 n
7. Bài tap
.̂ 55
Theo bât ’ thuc

n
!
1X σ2
P Xi − µ ≤
n i=1 nε2
• Ý nghiã
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có thê’ nhâ.n giá tri. sai khác nhiêu
`’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu
Mă.c dù tung ` so voi´’
kỳ vo.ng cua’ chúng, nhung ´
’ trung bı̀nh sô ho.c cua ´
’ mô.t sô lon ´ ˜
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên la.i
` ` ´ ’ ’
nhâ.n giá tri. gân băng trung bı̀nh sô ho.c cua các kỳ vo.ng cua chúng. ¯Diêu ` này cho phép
ta du.’ d̄oán giá tri. trung bı̀nh sô´ ho.c cua
’ các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên.
6.4 D̄i.nh lý Bernoulli

∆ D̄i.nh lý 4 (D ¯ i.nh lý Bernoulli) Nêu ´ fn là tân
` suât´ xuât
´ hiê.n biên
´ cô´ A trong n
´ xuât
phép thu’’ d̄ô.c lâ.p và p là xác suât ´ hiê.n biên
´ cô´ A trong môi
˜ phép thu’’ thı̀ ∀ε > 0 bé
tùy ý ta có
lim P (|fn − p| < ε) = 1
n→∞
• Ý nghiã
´ xuât
` suât
Tân ´ hiê.n biên
´ cô´ trong n phép thu’’ d̄ô.c lâ.p dân ´ xuât
` vê`xác suât ´ hiê.n biên
´
cô´ trong môi
˜ phép thu’’ khi sô´ phép thu’’ tăng lên vô ha.n.
7. BÀI TÂ
.P
1. Mô.t nhóm có 10 ngu’oi ` 6 nam và 4 nu.
`’ gôm ˜’ Cho.n ngâu ˜ nhiên ra 3 ngu’oi.
`’
´ ˜ ’ ’ ´ ´ ’
Go.i X là sô nu’ o’ trong nhóm. Lâ.p bang phân phôi xác suât cua X và tı́nh
E(X), V ar(X), mod(X).
` thoi
2. Gieo d̄ông `’ hai con xúc săc´ cân d̄ôi
´ d̄ông
` chât. ’ sô´ nôt
´ Go.i X là tông ´ xuât
´ hiê.n
´ ´ xác suât
’ qui luâ.t phân phôi
trên hai mă.t con xúc săc. lâ.p bang ´ cua
’ X. Tı́nh E(X)
và V ar(X).
´ và 3 bóng hong.

3. Trong mô.t cái hô.p có 5 bóng d̄èn trong d̄ó có 2 bóng tôt ’ Cho.n
˜ `
ngâu nhiên tung ’ ’ ’ ´
’ bóng d̄em thu’ (thu’ xong không tra la.i) cho d̄ên khi thu d̄u’o.’c 2
´ Go.i X là sô´ lân
bóng tôt. ` thu’’ cân ´ Tı̀m phân phôi
` thiêt. ´ xác suât
´ cua
’ X. Trung
` ’ `
bı̀nh cân thu’ bao nhiêu lân?
4. Mô.t d̄o.’t xô’ sô´ phát hành N vé. Trong d̄ó có mi vé trúng ki d̄ông ` mô.t vé (i =
1, 2, . . . , n). Hoi’ giá cua
’ môi˜ vé sô´ là bao nhiêu d̄ê’ cho trung bı̀nh cua ` thu’ong
’ tiên ’’
cho môi ` mô.t nua
˜ vé băng ’’ giá tiên
` cua’ mô.t vé?
5. Tuôi’ tho. cua ˜ nhiên liên tu.c X

’ mô.t loa.i côn trùng nào d̄ó là mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu
(d̄on
’ vi. là tháng) có hàm mâ.t d̄ô.
(
´ 0≤x≤4
kx2 (4 − x) nêu
f (x) = ´ ngu’o.’c la.i
0 nêu
` sô´ k.
a) Tı̀m hăng
b) Tı̀m mod(X).
´ d̄ê’ côn trùng chêt
c) Tı́nh xác suât ´ tru’oc ’
´’ khi nó d̄u’o.’c 1 tháng tuôi.
˜ nhiên liên tu.c X có hàm mâ.t d̄ô.
6. Cho d̄a.i lu’o.’ng ngâu
(
kx2 e−2x x ≥ 0
f (x) =
0 x<0
` sô´ k.
a) Tı̀m hăng
´ cua
b) Tı̀m hàm phân phôi ’ X.
c) Tı̀m mod(X).
d) Tı̀m E(X) và V ar(X).
´ máy tı́nh có xác suât
’ xuât
7. Mô.t xı́ nghiê.p san ’ là 0,02. Cho.n ngâu
´ làm ra phê´ phâm ˜
’ ’ ´ ’
nhiên 250 máy tı́nh d̄ê kiêm tra. Tı̀m xác suât d̄ê:
’
a) Có d̄úng 2 phê´ phâm.
’
b) Có không quá 2 phê´ phâm.
8. (Bài toán Samuel−Pepys) Pepys d̄ã d̄ua ´ cô´
’ ra bài toán sau cho Newton: Biên
´ có sau d̄ây có xác suât
nào trong các biên ´ lon
´’ nhât?
´
´ mô.t lân
a) Có ı́t nhât ` xuât ´ 6 lân.
´ hiê.n mă.t 6 khi tung mô.t con xúc xăc `
´ ` ´ ´ `
b) Có ı́t nhât 2 lân xuât hiê.n mă.t 6 khi tung con xúc xăc 12 lân.
´ 3 lân
c) Có ı́t nhât ` xuât ´ 18 lân.
´ hiê.n mă.t 6 khi tung con xúc xăc `
´ mô.t ngu’oi
9. Xác suât `’ bi. phan
’ ung´’ tu ´ thanh là 0,001. Tı̀m xác suât
`’ viê.c tiêm huyêt ´
sao cho trong 2000 ngu’oi `’ có d̄úng 3 ngu’oi, `
`’ có nhiêu hon `’ bi. phan
’ 2 ngu’oi ´
’ ung.
’
’ phâm
10. Mô.t lô hàng có 500 san ’ (trong d̄ó có 400 san
’ phâm’ loa.i A). Lây
´ ngâu
˜ nhiên
`’ lô hàng d̄ó ra 200 san
tu ’ phâm’ d̄ê’ kiêm
’ tra. Go.i X là sô´ san ’ loa.i A có trong
’ phâm
200 san ’
’ phâm lây ’
´ ra kiêm tra. Tı̀m kỳ vo.ng và phu’ong
’ sai cua ’ X.
11. Mô.t trung tâm buu ` go.i d̄iê.n thoa.i trong mô.t
’ d̄iê.n nhâ.n d̄u’o.’c trung bı̀nh 300 lân
´ ’ ` go.i trong 1 phút.
`’ Tı̀m xác suât d̄ê trung tâm này nhâ.n d̄u’o.’c d̄úng 2 lân
gio.
´ chuân
’ mô.t con bò là mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu
12. Tro.ng lu’o.’ng cua ’ voi
´’
’ ´ ’
giá tri. trung bı̀nh 250kg và d̄ô. lê.ch tiêu chuân là 40kg. Tı̀m xác suât d̄ê mô.t con
˜ nhiên có tro.ng lu’o.’ng:
bò cho.n ngâu
a) Nă.ng hon
’ 300kg.
b) Nhe. hon’ 175kg.
` trong khoang
c) Năm ´ 270kg.
`’ 260kg d̄ên
’ tu
7. Bài tap
.̂ 57
` cao cua
13. Chiêu ´ chuân
’ 300 sinh viên là mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ voi
´’
’ ` cao:
trung bı̀nh 172cm và d̄ô. lê.ch tiêu chuân 8cm. Có bao nhiêu sinh viên có chiêu
´’ hon
a) lon ’ 184cm,
b) nho’ hon ` 160cm,
’ hoă.c băng
˜’ 164cm và 180cm,
c) giua
`
d) băng 172cm.
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p X, Y có bang
14. Cho hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ xác suât
’ phân phôi ´ nhu’ sau:
X 1 2 3 Y 2 4
P 0,2 0,3 0,5 P 0,4 0,6
´ xác suât
Tı̀m phân phôi ´ cua
’ Z =X +Y.
˜ nhiên roi
15. Cho d̄a.i lu’o.’ng ngâu `’ ra.c X có bang ´ xác suât
’ phân phôi ´ nhu’ sau:
X 1 3 5
P 0,2 0,5 0,3
Tı̀m kỳ vo.ng và phu’ong

’ sai cua ˜ nhiên Y = ϕ(X) = X 2 + 1.
´ cân d̄ôi
16. Gieo mô.t con xúc xăc ´ n lân.
` Go.i X là sô´ lân xuât
´ hiê.n mă.t lu.c. Chung
´’
`
minh răng
n √ n √ 31
P ( − n < X < + n) ≥
6 6 36
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
X 0 1 2 3
1. 5 15 9 1 E(X) = 1, 2, V ar(X) = 0, 56, mod(X) = 1.
P 30 30 30 30
X 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12
2. 1 2 3 4 5 6 5 4 3 2 1
P 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36 36
E(X) = 7, V ar(X) = 5, 833.

3. P (X = 2) = 25 . 14 = 1
10
.
P (X = 3) = 35 . 24 . 13 + 25 . 34 . 13 = 2
10
.
P (X = 4) = 35 . 24 . 23 . 12 + 53 . 24 . 23 . 12 + 25 . 34 . 23 . 12 = 3
10
.
2 4 6 4
P (X = 5) = 1 − ( 20 + 20
+ 20
) = 10
.
` E(X) = 4 lân
Trung bı̀nh cân ’’
` thu.
n
2 X
4. ki mi .
N i=1
R4 2 64 3
5. a) Vı̀ x (4 − x)dx = 3
suy ra k = 64
, b) mod(X) = 83 ,
0
3 R1 2 13
c) P (X < 1) = 64
x (4 − x)dx = 256
.
0
(
´ x>0
1 − e−2x (2x2 + 2x + 1) nêu
6. a) k = 4, b) F (x) = ´ x<0
0 nêu
c) mod(X) = 1, d) E(X) = 32 , V ar(X) = 34 .
7. X ∈ B(250, 2%) a) P (X = 2) = 0, 0842, b) P (x ≤ 2) = 0, 1247.
8. a) P = 0, 665, b) P = 0, 619, c) P = 0, 597.
ax .e−a ´’ a = np = (2000).(0, 001) = 2.
9. P (X = x) = x!
voi
P (X = 3) = 0, 18, P (X > 2) = 0, 323.
10. E(X) = 160, V ar(X) = 19, 238. 11. P = 0, 09.
12. a) P (X > 300) = 1 − φ(1, 25) == 0, 1056,
b) P (X, 175) == φ(−1, 875) = 0, 0303,
c) P (260 < X < 270) = φ(0, 5) − φ(0, 25) = 0, 0928.
13. a) 18, b) 22, c) 213, d) 14.
Z 3 4 5 6 7
14.
P 0,08 0,12 0,32 0,18 0,3
15. E(Y ) = 13, 2, V ar(Y ) = 79, 36.
16. X có phân phôi ´ nhi. thuc
´’ voi´’ P = 1 nên E(X) = n . Áp du.ng bât ’ thuc
´ d̄ăng ´’
6 6
Tchebyshev ta d̄u’o.’c bât ’ thuc
´ d̄ăng ´’ cân ´’ minh.
` chung
Chu’ ong
’ 3
’
TÔNG THÊ’ VÀ MÂ
˜U
’ ’ ˜U
1. TÔNG THÊ VÀ MÂ
1.1 ’
Tông thê’
Khi nghiên cuu ´ d̄ê`ngu’oi
´’ vê`mô.t vân `’ ta thu’ong
`’ khao ´ hiê.u nào d̄ó,
’ sát trên mô.t dâu
các dâu´ hiê.u này thê’ hiê.n trên nhiêu
` phân ’’ Tâ.p ho.’p các phân
` tu. ` tu’’ mang dâu´ hiê.u
’ thê’ hay d̄ám d̄ông (population).
d̄u’o.’c go.i là tông
• Vı́ du. 1 Nghiên cuu ´’ tâ.p ho.’p gà trong mô.t tra.i chăn nuôi ta quan tâm d̄ên
´ dâu
´ hiê.u
´
tro.ng lu’o.’ng. Nghiên cuu ´ `’ d̄a.i ho.c ta
’ sinh viên trong mô.t tru’ong
’ chât lu’o.’ng ho.c tâ.p cua
´ ´ ’
quan tâm d̄ên dâu hiê.u d̄iêm.
` này ta su’’ du.ng mô.t sô´ khái niê.m và kı́ hiê.u sau:
Chú ý Trong phân
1. N: sô´ phân
` tu’’ cua ’ thê,’ d̄u’o’c go.i là kı́ch thu’oc
’ tông ´’ cua ’ thê.’
’ tông
.
´ hiê.u mà ta khao
2. X ∗ : dâu ’ sát.
´ hiê.u X ∗ d̄o d̄u’o.’c trên phân
’ dâu
3. xi (i = 1, k): giá tri. cua ` tu’’ cua ’ thê’ (xi là
’ tông
` tu’’ cua
thông tin mà ta quan tâm, còn các phân ’ thê’ là vâ.t mang thông tin).
’ tông
` sô´ cua
4. Ni (i = 1, k): tân ’ xi (sô´ phân
` tu’’ có chung giá tri. xi ).
5. pi = Ni
: tân ´ cua
` suât ’ xi .
N
’
Bang ´ cua
co’ câu ’
’ tông thê’
Su.’ tu’ong ´’ giua
’ ung ` suât
˜’ các giá tri. xi và tân ’ diên
´ pi d̄u’o.’c biêu ˜ boi
’’ bang
’ co’ câu ’
´ tông
thê’ theo dâu ´ hiê.u X nhu’ sau:
∗
’ X∗
Giá tri. cua x1 x2 ... xk
` suât
Tân ´ pi p1 p2 ... pk
59
60 ’
’ 3. Tông
Chu’ong thê’ và mâu
˜
• Các d̄ă.c trung

’ cua ’
’ tông thê’
k
X
´ hiê.u X ∗ (trung bı̀nh cua
’ dâu
1. Trung bı̀nh cua ’ thê)
’ tông ’ m= xi pi .
i=1
k
X
2. Phu’ong ´ hiê.u X ∗ (phu’ong
’ dâu
’ sai cua ’ thê)
’ tông
’ sai cua ’ σ2 = (xi − m)2 pi .
i=1
’ cua
3. ¯Dô. lê.ch tiêu chuân ’ cua
´ hiê.u X ∗ (d̄ô. lê.ch tiêu chuân
’ dâu ’ thê)
’ tông ’
v
u k
√ uX
σ = σ 2 = t (xi − m)2 pi
i=1
1.2 ˜
Mâu
• Tu ’ thê’ lây
`’ tông ´ ra n phân` tu’’ và d̄o lu’ong ´ hiê.u X ∗ trên chúng. Khi d̄ó n phân
`’ dâu `
’ ˜ ´ ` ’
tu’ này lâ.p nên mô.t mâu (sample). Sô phân tu’ cua ˜ ´
’ mâu d̄u’o.’c go.i là kı́ch thu’oc ’
’ cua
˜
mâu.
`’ mâu
• Vı̀ tu ˜ suy ra kêt ’ thê’ nên mâu
´ luâ.n cho tông ˜ phai ’ thê’ và
’ d̄a.i diê.n cho tông
phai’ d̄u’o.’c cho.n mô.t cách khách quan.
´ mâu
• Viê.c lây ´ hành theo hai phu’ong
˜ d̄u’o.’c tiên ’ thuc: ´ mâu
´’ lây ´
˜ có hoàn la.i và lây
˜ không hoàn la.i.
mâu
’
’ TÔNG
´ CUA ’ ˜U
2. MÔ HÌNH XÁC SUÂT THÊ VÀ MÂ
2.1 ´ và phân phôi

˜ nhiên gôc
D̄a.i lu’ o.’ng ngâu ´ gôc
´
´ tùy ý tu
Lây ’ thê’ ra mô.t phân
`’ tông ’’ Go.i X là giá tri. cua
` tu. `
’ X ∗ d̄o d̄u’o.’c trên phân
’ ´ ˜ ´ ´
tu’ lây ra thı̀ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên có phân phôi xác suât
X x1 x2 ... xi ... xk
P p1 p2 ... pi ... pk
Ta thây ´ dâu ´ hiê.u X ∗ d̄u’o.’c mô hı̀nh hóa boi ˜ nhiên X. Khi d̄ó X d̄u’o.’c
’’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ ´ ´ ´ ’
go.i là d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên gôc và phân phôi xác suât cua X d̄u’o.’c go.i là phân phôi´ gôc.
´
2.2 Các tham sô´ cu ´

˜ nhiên gôc
’ a d̄a.i lu’ o.’ng ngâu
k
X
E(X) = xi pi .
i=1
k
X
V ar(X) = [xi − E(X)]2 pi
i=1
´ kê
3. Thông 61
2.3 ˜ ngâu
Mâu ˜ nhiên
´ n phân
Lây ` tu’’ cua ’ thê’ theo phu’ong
’ tông ’ pháp hoàn la.i d̄ê’ quan sát. Go.i Xi là giá
∗
’ X d̄o d̄u’o.’c trên phân
tri. cua ` tu’’ thu´’ i (i = 1, n) thı̀ X1 , X2 , . . . , Xn là các d̄a.i lu’o.’ng
´ nhu’ X. Khi d̄ó bô. (X1 , X2 , . . . , Xn ) d̄u’o.’c go.i là
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có cùng phân phôi
ngâu
˜ ˜
mô.t mâu ngâu nhiên kı́ch thu’oc ´
’ n d̄u’o.’c ta.o nên tu ´ X. Kı́ hiê.u
˜ nhiên gôc
WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ).
Gia’ su’’ Xi nhâ.n giá tri. xi (i = 1, n). Khi d̄ó (x1 , x2 , . . . , xn ) là mô.t giá tri. cu. thê’ cua
’
˜ ngâu
mâu ˜ nhiên WX , d̄u’o.’c go.i là mâu ’
˜ cu. thê. Kı́ hiê.u wx = (x1 , x2 , . . . , xn ).
• Vı́ du. 2 Kêt ’ môn Toán cua

´ qua’ d̄iêm ´’ gôm
’ mô.t lop ` 100 sinh viên cho boi
’’ bang
’ sau
’
¯Diêm 3 4 5 6 7
´ ’
Sô sinh viên có d̄iêm tu’ong ´
’ ung
’ 25 20 40 10 5
’ môn Toán cua

Go.i X là d̄iêm ˜ nhiên trong danh sách
’ mô.t sinh viên d̄u’o.’c cho.n ngâu
´’ thı̀ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
lop ´
X 3 4 5 6 7
P 0,25 0,2 0,4 0,1 0,05
´’ d̄ê’ xem d̄iêm.

˜ nhiên 5 sinh viên trong danh sách lop
Cho.n ngâu ’ Go.i Xi là d̄iêm’ cua ’
sinh viên thu´’ i. Ta có mâu
˜ ngâu ´’ n = 5 d̄u’o.’c xây du.’ng tu
˜ nhiên kı́ch thu’oc `’ d̄a.i lu’o.’ng
˜
ngâu nhiên X
WX = (X1 , X2 , . . . , Xn )
Gia’ su’’ sinh viên thu´’ nhât ’ thu´’ hai d̄u’o’c 3 d̄iêm,
´ d̄u’o.’c 4 d̄iêm, ’ thu´’ ba d̄u’o’c 6 d̄iêm
’
. .
thu´’ tu’ d̄u’o.’c 7 d̄iêm ’ Ta d̄u’o’c mâu
’ và thu´’ năm d̄u’o’c 5 d̄iêm. ˜ cu. thê’
. .
wx = (4, 3, 6, 7, 5)
3. ´
THÔNG KÊ
´ kê (statistics), viê.c tông
Trong thông ’ ho’p mâu˜ WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) d̄u’o.’c thu.’c
.
´’ da.ng hàm G = f (X1 , X2 , . . . , Xn ) cua
hiê.n du’oi ˜ nhiên X1 , X2 , . . . , Xn .
’ các d̄a.i lu’o.’ng ngâu
´
Khi d̄ó G d̄u’o.’c go.i là mô.t thông kê.
3.1 ˜ ngâu
Trung bı̀nh mâu ˜ nhiên
2 D̄i.nh nghiã 1 Trung bı̀nh cua ˜ ngâu
’ mâu ´
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) là mô.t thông
’’
kê, kı́ hiê.u X, d̄u’o.’c xác d̄i.nh boi
n
1X
X= Xi (3.1)
n i=1
62 ’
’ 3. Tông
˜
Chú ý
˜ nhiên nên X cũng là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
i) Vı̀ X1 , X2 , . . . , Xn là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên.
ii) Nêu ´ mâu ˜ ngâu ˜ cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn )

˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) có mâu
n
X
1 ˜ cu. thê’ wx =
thı̀ X sẽ nhâ.n giá tri. x = xi và x d̄u’o.’c go.i là trung bı̀nh cua’ mâu
n i=1
(x1 , x2 , . . . , xn ).
´
3 Tı́nh chât
´ d̄a.i lu’o.’ng ngâu
Nêu ´ X có kỳ vo.ng E(X) = m và phu’ong
˜ nhiên gôc ’ sai V ar(X) = σ 2
2
σ
thı̀ E(X) = m và V ar(X) = .
n
´ xác suât
Phân phôi ´ cua
’ X
´ X ∈ B(n, p) thı̀ X ∈ B(n, p).
i) Nêu
´ X ∈ P(a) thı̀ X ∈ P(a).
ii) Nêu
2
´ X ∈ N (µ, σ 2 ) thı̀ X ∈ N (µ, σ ).
iii) Nêu n
´ X ∈ χ2 (n) thı̀ X ∈ χ2 (n).

iv) Nêu
3.2 Phu’ ong

’ sai cu ˜ ngâu
’ a mâu ˜ nhiên
2 D̄i.nh nghiã 2 Phu’ong ’ sai cua ˜ ngâu
’ mâu ´
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) là mô.t thông
’’
kê, kı́ hiê.u S 2 , d̄u’o.’c xác d̄i.nh boi
n
1X
S2 = (Xi − X)2
n i=1
˜ ngâu
’ mâu
trong d̄ó X là trung bı̀nh cua ˜ nhiên.
Chú ý
˜ nhiên nên S 2 cũng là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
i) Vı̀ X1 , X2 , . . . , Xn là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜
nhiên.
´ mâu
ii) Nêu ˜ ngâu ˜ cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn )
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) có mâu
Xn
1 ˜ cu.
thı̀ S 2 nhâ.n giá tri. s2 = (xi − x)2 . Khi d̄ó s2 d̄u’o.’c go.i là phu’ong
’ sai cua’ mâu
n i=1
thê.’
´ Nêu
´ V ar(X) = σ 2 thı̀ E(S 2 ) = n−1 2
3 Tı́nh chât σ .
n
Phu’ ong
’ ` chinh
sai d̄iêu ’
02 n 2 02 2
¯Dă.t S = n − 1 S thı̀ ta có E(S ) = σ .
´ xêp
4. Săp ´ sô´ lieu
.̂ 63
S 02 d̄u’o.’c go.i là phu’ong ` chinh

’ sai d̄iêu ’ cua ’ mâu ˜ ngâu˜ nhiên WX .
Voi´’ mâu˜ cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn ) thı̀ S 02 sẽ nhâ.n giá tri.
n
n 2 1 X
s02 = s = (xi − x)2
n−1 n − 1 i=1
s02 d̄u’o.’c go.i là phu’ong ` chinh

’ sai d̄iêu ’ cua ˜ cu. thê.’
’ mâu
Phân phôi ´ xác suât ´
Gia’ su’’ WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) là mâu

˜ ngâu
˜ nhiên d̄u’o.’c xây du.’ng tu ˜
´ chuân
nhiên X có phân phôi ’ voi ´’ E(X) = m và V ar(X) = σ . Khi d̄ó
2
n
nS 2 X (Xi − X)2
i) = ∈ χ2 (n − 1).
σ2 i=1 σ 2
n
X (Xi − m)2
ii) 2
∈ χ2 (n)
i=1 σ
3.3 ’ và d̄ô. lê.ch tiêu chuân

D̄ô. lê.ch tiêu chuân ’ d̄iêu
` chinh
’
√
’ cua
i) ¯Dô. lê.ch tiêu chuân ’ mâu˜ ngâu˜ nhiên WX là S = S 2 .
√
D ô lê ch tiêu chu ’
ân c ’
ua m ˜
âu cu th ’
ê w là s = ’ S.
s2 , trong d̄ó s là giá tri. cua
¯. . . x
√
’ d̄iêu
ii) ¯Dô. lê.ch tiêu chuân ` chinh’ cua
’ mâu˜ ngâu˜ nhiên WX là S 0 = S 02 .
√
’ ` chinh
’ cua’ mâu˜ cu. thê’ wx là s0 = s02 , trong d̄ó s0 là giá
¯Dô. lê.ch tiêu chuân d̄iêu
’ S 0.
tri. cua
4. SĂ ´P SÔ´ LIÊU

´ P XÊ
.
Quá trı̀nh nghiên cuu´’ thông
´ kê thu’ong `’ trãi qua 2 khâu: thu thâ.p các sô´ liê.u liên
´ ’ và xu’ lý sô liê.u. ¯Dê’ viê.c xu’’ lý d̄u’o.’c thuâ.n lo.’i ta cân
´
quan d̄ên viê.c nghiên cuu ´ ´ ` phai ´
’ săp
´ la.i sô´ liê.u.
xêp
4.1 `’
Tru’ ong ho.’p mâu ´’ nho’
˜ có kı́ch thu’ oc
xi ni
Gia’ su’’ mâu
˜ có kı́ch thu’oc ´’ n và d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên gôc ´ X xi n1
nhâ.n các giá tri. có thê’ xi (i = 1, k) voi ´’ sô´ lân
` lă.p la.i (tân ´
` sô) x2 n2
ni (i = 1, k). Ta thu’ong`’ lâ.p bang’ nhu’ sau: ... ...
xk nk
k
X
Chú ý ni = n.
i=1
• Vı́ du. 3 Tiên ´ hành thu thâ.p du˜’ liê.u sô´ tre’ o’’ lua ’ d̄ên
´’ tuôi ´ tru’ong ’ 30 gia d̄ı̀nh o’’
`’ cua
´ qua’ cho boi
mô.t huyê.n ta d̄u’o.’c kêt ’’ bang
’
64 ’
’ 3. Tông
˜
0 3 0 0 3 0
2 2 0 1 2 1
0 0 1 2 4 0
4 2 1 0 1 0
0 2 0 1 3 2
´ xêp
Săp ´ sô´ liê.u la.i ta có bang
’ sau
´’ tuôi’ d̄ên
Sô´ tre’ o’’ lua ´ tru’ong
`’ ni
0 12
1 6
2 7
3 3
4 2
4.2 `’
Tru’ ong ho.’p mâu ´’ lon
˜ có kı́ch thu’ oc ´’
Ta chia mâu ˜ thành các khoang ´’ trong môi
’ (lop), ˜ khoang’ ta cho.n mô.t giá tri. d̄a.i diê.n.
Ngu’oi`’ ta thu’ong
`’ chia thành các khoang ’ d̄êu` nhau (có thê’ khoang ’ d̄âu ` hoă.c cuôi ´ có d̄ô.
dài khác voi´’ d̄ô. dài cua
’ các khoang
’ còn la.i) và cho.n giá tri. d̄a.i diê.n là giá tri. trung tâm
’ khoang.
cua ’ Ta qui u’oc ´’ d̄âu
` mút bên phai’ cua
’ môi˜ khoang’ thuô.c khoang ’ d̄ó mà không
´ `
’ tiêp theo khi tı́nh tân sô cua
thuô.c khoang ´ ˜
’ môi khoang.
’
` cao cua
• Vı́ du. 4 Chiêu ’ 400 cây sao d̄u’o.’c chia thành các khoang ´ trong
’ d̄u’o.’c xêp
’ sau:
bang
Khoang ` sô´ ni ¯Dô. dài cua
` cao Tân
’ chiêu ’ khoang
’
5,5 − 8,5 18 3
8,5 − 12,5 58 4
12,5 − 16,5 62 4
16,5 − 20,5 72 4
20,5 − 24,5 57 4
24,5 − 28,5 42 4
28,5 − 32,5 36 4
32,5 − 36,5 10 4
5. ’
BANG TÍNH x, s2
5.1 ´
Tı́nh tru.’ c tiêp
´’
Ta dùng công thuc
k
1X
x = ni xi
n i=1
k (3.2)
1X
s2
= ni x2i − (x)2
n i=1
’ X ∗.
trong d̄ó xi (i = 1, k) là các giá tri. cua
’
5. Bang tı́nh x, s2 65
• Vı́ du. 5 Sô´ xe hoi ˜ d̄a.i lý trong 45 d̄a.i lý

` o’’ môi
’ bán d̄u’o.’c trung bı̀nh trong mô.t tuân
’
cho boi
’
Sô´ xe hoi
’ d̄u’o.’c bán ni
` / d̄a.i lý
trong tuân
1 15
2 12
3 9
4 5
5 3
6 1
’ tı́nh nhu’ sau

Ta lâ.p bang
xi ni ni xi ni x2i
1 15 15 15
2 12 24 48
3 9 27 81
4 5 20 80
5 3 15 75
6 1 6 36
P
n = 45 107 335
Ta có
107
x= 45
= 2, 38
335
s2 = 45
− (2, 38)2 = 7, 444 − 5, 664 = 1, 78.
`’ ho.’p tàu câ.p cang,

• Vı́ du. 6 Theo dõi 336 tru’ong ’ ngu’oi ´ khoang
`’ ta thây ’ thoi ´
`’ gian ngăn
´ giua
nhât ` tàu vào cang
˜’ hai lân ´ là 4 gio,
’ liên tiêp `’ thoi ´ là 80 gio.
`’ gian dài nhât `’
Vı̀ sô´ liê.u nhiêu ´ xêp
` nên ta săp ´ thành lop
´’ có d̄ô. dài 8 và thay môi ´’ boi
˜ lop ’’ giá tri.
xmin + x max
trung tâm x0i = .
2
Ta có bang ’ tı́nh sau
2
xi − xi+1 x0i ni ni x0i ni x0i
4 − 12 8 143 1144 9152
12 − 20 16 75 1200 19200
20 − 28 24 53 1272 30528
28 − 36 32 27 864 27648
36 − 44 40 14 560 22400
44 − 52 48 9 432 20736
52 − 60 56 5 280 15680
60 − 68 64 4 256 16384
68 − 76 72 3 216 15552
76 − 80 78 3 234 18252
P
336 6458 195532
66 ’
’ 3. Tông
˜
Ta có
6458
x= 336
= 19, 22
195532
s2 = 336
− (19, 22)2 = 212, 532.
5.2 Tı́nh theo phu’ ong

’ ’ biên
pháp d̄ôi ´
’ pháp này khi xi hoă.c giá tri. trung tâm x0i cua
Ta dùng phu’ong ’ khoang ´’
’ khá lon.
xi − x0
¯Dă.t ui =
h
´ hiê.u X ∗ ; x0 và h là nhung
’ dâu
trong d̄ó xi là giá tri. cua ˜’ giá tri. tùy ý.
´’ voi
`’ cho.n x0 là giá tri. xi (hoă.c x0i ) ung
Ta thu’ong ´’ tân
` sô´ lon
´’ nhât
´ và h là d̄ô. dài cua
’
’
khoang.
Khi d̄ó
x = x0 + hu
" k
#
X
2 2 1 2 2
s = h ni ui − (u)
n i=1
• Vı́ du. 7 Tı́nh x và s2 tu`’ sô´ liê.u cho o’’ bang
’ cua ´’
’ vı́ du. tru’oc.
Ta cho.n
´’ voi
x0 = 8 (ung ´’ tân
` sô´ ni = 143 lon
´’ nhât)
´
´’
’ lop)
h = 8 (d̄ô. dài cua
xi − xi+1 x0i ni ui ni ui ni u2i

4 − 12 8 143 0 0 0
12 − 20 16 75 1 75 75
20 − 28 24 53 2 106 212
28 − 36 32 27 3 81 243
36 − 44 40 14 4 56 224
44 − 52 48 9 5 45 225
52 − 60 56 5 6 30 180
60 − 68 64 4 7 28 196
68 − 76 72 3 8 24 192
76 − 80 78 3 8,75 26,25 229,6875
P
336 471,25 1176,6875
´’ ta có
Áp du.ng công thuc
x = 8. 471,25
336
+ 8 = 19, 22
1776, 6875 471, 25 2
s2 = 82 .[ −( ) ] = 212, 5229
336 336
6. Bài tap
.̂ 67
6. BÀI TÂ
.P
1. Chiêu` cao cua’ 40 sinh viên nam o’’ mô.t tru’ong
`’ d̄a.i ho.c cho boi ’’ bang
’ du’oi´’ d̄ây. Hãy
´ ´ ´
săp xêp các sô liê.u trên thành bang ` ´
’ băng cách chia sô liê.u thành các khoang
’ thı́ch
ho.’p.
52 68 60 48 55 45 59 61
57 64 54 55 49 58 60 66
70 48 52 73 67 51 62 69
56 73 53 57 51 61 54 59
66 57 49 64 60 70 73 67
´ cua
2. Theo dõi năng suât ’ 100 hecta lúa o’’ mô.t vùng, ngu’oi ´ qua’ cho
`’ ta thu d̄u’o.’c kêt
o’’ bang
’ sau:
´ (ta./ha)
Năng suât Diê.n tı́ch (ha)
30 − 35 7
35 − 40 12
40 − 45 18
45 − 50 27
50 − 55 20
55 − 60 8
60 − 65 5
65 − 70 3
Tı́nh giá tri. trung bı̀nh, phu’ong

’ sai và phu’ong ` chinh
’ sai d̄iêu ’ cua ˜ cu. thê’ này.
’ mâu
3. Quan sát vê` thoi ´ d̄ê’ san

` thiêt
`’ gian cân ´ mô.t chi tiêt
’ xuât ´ máy ta thu d̄u’o.’c các sô´
liê.u cho o’’ bang
’ sau:
’ thoi
Khoang `’ gian (phút) Sô´ quan sát
20 − 25 2
25 − 30 14
30 − 35 26
35 − 40 32
40 − 45 14
45 − 50 8
50 − 55 4
Tı́nh giá tri. trung bı̀nh, phu’ong

’ sai và phu’ong ` chinh
’ sai d̄iêu ’ cua ˜
’ mâu.
´ kê sô´ hàng bán d̄u’o.’c trong mô.t ngày và sô´ ngày bán d̄u’o.’c sô´ lu’o.’ng hàng
4. Thông
tu’ong ´’
’ ung, ’ sô´ liê.u sau:
ta có bang
68 ’
’ 3. Tông
˜
Lu’o.’ng hàng bán trong 1 ngày kg Sô´ ngày (ni )

100 − 200 5
200 − 250 12
250 − 300 56
300 − 350 107
350 − 400 75
400 − 450 70
450 − 500 35
500 − 550 30
550 − 700 10
˜ và nêu ý nghiã cua

Tı́nh giá tri. trung bı̀nh mâu ’ nó.
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
0
2. x = 47, 5 ta./ha, s2 = 68, 5, s 2 = 69, 192.
0
3. x = 36, 6 phút, s2 = 44, 69, s 2 = 45, 14.
4. x = 375, 3kg
Chu’ ong
’ 4
´’ LU’ONG
U’OC .’ THAM SÔ´ CUA
’ D̄A.I LU’ONG
.’
˜ U NHIÊN
NGÂ
˜ nhiên X có tham sô´ θ chua

Gia’ su’’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ U’oc
’ biêt. ´’ lu’o.’ng tham sô´ θ là du.’a
vào mâu ˜ ngâu ˜ nhiên Wx = (X1 , X2 , . . . , Xn ) ta d̄ua ´ kê θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn )
’ ra thông
d̄ê’ u’oc
´’ lu’o.’ng (du.’ d̄oán) θ.
Có 2 phu’ong ´’ lu’o.’ng:

’ pháp u’oc
i) U’oc ’ chi’ ra θ = θ0 nào d̄ó d̄ê’ u’oc
´’ lu’o.’ng d̄iêm: ´’ lu’o.’ng θ.
ii) U’oc
´’ lu’o.’ng khoang:
’ chi’ ra mô.t khoang ’ (θ1 , θ2 ) chua ´’ θ sao cho P (θ1 < θ < θ2 ) =
1 − α cho tru’oc ´’ (1 − α go.i là d̄ô. tin câ.y cua ´
’ u’oc
’ lu’o.’ng).
´’ LU’ONG ’
1. CÁC PHU’ONG
’ PHÁP U’OC .’ D̄IÊM
1.1 Phu’ ong

’ ´’ lu’ o.’ng
pháp hàm u’ oc
• Mô ta’ phu’ ong
’ pháp
Gia’ su’’ cân ´’ lu’o.’ng tham sô´ θ cua
` u’oc ˜ nhiên X. Tu
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜ ngâu
`’ X ta lâ.p mâu ˜
nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ).
Cho.n thông´ kê θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn ). Ta go.i θ̂ là hàm u’oc
´’ lu’o.’ng cua
’ X.
˜ cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn ). Khi d̄ó u’oc
Thu.’c hiê.n phép thu’’ ta d̄u’o.’c mâu ´’ lu’o.’ng
’ cua
d̄iêm ’ θ là giá tri. θ0 = θ̂(x1 , x2 , . . . , xn ).
a) U’oc
´’ lu’ o’ng không chê.ch
.
´ kê θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn ) d̄u’o.’c go.i là u’oc
2 D̄i.nh nghiã 1 Thông ´’ lu’o.’ng không chê.ch
’ tham sô´ θ nêu
cua ´ E(θ̂) = θ.
Ý nghiã
´’ lu’o.’ng không chê.ch cua
Gia’ su’’ θ̂ là u’oc ’ tham sô´ θ. Ta có
E(θ̂ − θ) = E(θ̂) − E(θ) = θ − θ = 0
69
70 ’ 4. U’oc
Chu’ong ´’ lu’ong
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
´’ lu’o.’ng không chê.ch là u’oc

Vâ.u u’oc ` 0.
´’ lu’o.’ng có sai sô´ trung bı̀nh băng
⊕ Nhâ.n xét
˜ ngâu
’ mâu
i) Trung bı̀nh cua ´’ lu’o.’ng không chê.ch cua
˜ nhiên X là u’oc ’ trung bı̀nh cua
’
’ ’
tông thê θ = E(X) = m vı̀ E(X) = m.
ii) Phu’ong ` chinh
’ sai d̄iêu ’ cua’ mâu ˜ nhiên S 0 2 là u’oc
˜ ngâu ´’ lu’o.’ng không chê.ch cua
’
phu’ong
’ sai cua ’ ’ 2 02 2
’ tông thê σ vı̀ E(S ) = σ .
` cao cua
• Vı́ du. 1 Chiêu ’’
’ 50 cây lim d̄u’o.’c cho boi
’ chiêu
Khoang ` cao (mét) sô´ cây lim x0i ui ni ui ni u2i
[6, 25 − 6, 75) 1 6,5 -4 -4 16
[6, 75 − 7, 25) 2 7,0 -3 -6 18
[7, 25 − 7, 75) 5 7,5 -2 -10 20
[7, 75 − 8, 25) 11 8 -1 -11 11
[8, 25 − 8, 75) 18 8,5 0 0 0
[8, 75 − 9, 25) 9 9 1 9 9
[9, 25 − 9, 75) 3 9,5 2 6 12
[9, 75 − 10, 2) 1 10 3 3 9
P
50 -13 95
` cao cua
Go.i X là chiêu ’ cây lim
a) Hãy chi’ ra u’oc ’ cho chiêu
´’ lu’o.’ng d̄iêm ` cao trung bı̀nh cua ’ các cây lim.
’ ´
b) Hãy chi ra u’oc ’ ’ ’
’ lu’o.’ng d̄iêm cho d̄ô. tan mát cua các chiêu ´’ chiêu
` cao cây lim so voi `
cao trung bı̀nh.
c) Go.i p = P (7, 75 ≤ X ≤ 8, 75). Hãy chi’ ra u’oc ’ cho p.
´’ lu’o.’ng d̄iêm
’
Giai
’ tı́nh cho x và s2 .
Ta lâ.p bang
x0i − 8, 5
Thu.’c hiê.n phép d̄ôi’ biên
´ ui = (x0 = 8, 5; h = 0, 5)
0, 5
Ta có u = − 13
50
= −0, 26. Suy ra
x = 8, 5 + 0, 5.(−0, 26) = 8, 37

2 295
s = (0, 5) . − (−0, 26)2 = 0, 4581 ∼ (0, 68)2 .
50
´’ lu’o.’ng là 8,37 mét.
` cao trung bı̀nh d̄u’o.’c u’oc
a) Chiêu
q
b) ¯Dô. tan ´’ lu’o.’ng là s = 0, 68 mét hoă.c ŝ =
’ mát d̄u’o.’c u’oc 50
0, 4581 ∼ 0, 684
50−1
` cao lim thuô.c khoang

c) Trong 50 quan sát d̄ã cho có 11+18 = 29 quan sát cho chiêu ’
[7, 5 − 8, 5)
Vâ.y u’oc ’ cho p là p∗ =
´’ lu’o.’ng d̄iêm 29
= 0, 58.
50
1. Các phu’ong
’ ´’ lu’ong
pháp u’oc ’ ’
d̄iêm 71
b) U’oc
´’ lu’ o’ng hiê.u qua’
.
⊕ Nhâ.n xét Gia’ su’’ θ̂ là u’oc ’ tham sô´ θ. Theo bât ’ thuc
´ d̄ăng ´’
Tchebychev ta có
V ar(θ̂)
P (|θ̂ − E(θ̂)| < ε) > 1 −
ε2
V ar(θ̂)
Vı̀ E(θ̂) = θ nên P (|θ̂ − θ| < ε) > 1 − .
ε2
´ nêu
Ta thây ´ V ar(θ̂) càng nho’ thı̀ P (|θ̂ − θ| < ε) càng gân ´’
` 1. Do d̄ó ta sẽ cho.n θ̂ voi
’ ´
V ar(θ̂) nho nhât.
2 D̄i.nh nghiã 2 U’oc ´’ lu’o.’ng không chê.ch θ̂ d̄u’o.’c go.i là u’oc
´’ lu’o.’ng có hiê.u qua’ cua
’ tham
sô´ θ nêu
´ V ar(θ̂) nho’ nhât
´ trong các u’oc´’ lu’o.’ng cua ’ θ.
`’ ta chung
Chú ý Ngu’oi ` nêu
´’ minh d̄u’o.’c răng ´ θ̂ là u’oc
´’ lu’o.’ng hiê.u qua’ cua
’ θ thı̀ phu’ong
’
’ nó là
sai cua
1
V ar(θ̂) = ∂lnf (x,θ) 2
(4.1)
n.E( ∂θ )
´ cua
trong d̄ó f (x, θ) là hàm mâ.t d̄ô. xác suât ´ Mo.i u’oc
˜ nhiên gôc.
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´’
lu’o.’ng không chê.ch θ luôn có phu’ong
’ sai lon ´’ hon ´’
’ V ar(θ̂) trong (4.1). Ta go.i (4.1) là gioi
ha.n Crame-Rao.
2
⊕ Nhâ.n xét Nêu ´ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ X ∈ N (µ, σ ) thı̀ trung bı̀nh mâu
˜ nhiên gôc ˜ X là
n
u’oc ’ kỳ vo.ng E(X) = µ.
n
´ 1X σ2
Thâ.t vâ.y, ta biêt X = Xi ∈ N (µ, )
n i=1 n
Mă.t khác do X có phân phôi ’ nên nêu

´ chuân ´ f (x, µ) là hàm mâ.t d̄ô. cua
’ Xi thı̀
1 2 2
f (x, µ) = √ e−(x−µ) /2σ
σ 2π
∂ x−µ
Ta có lnf (x, µ) = .
∂µ σ2
" #2 2
∂lnf (x, µ) x−µ n ` nghi.ch
Suy ra nE = nE = . Do d̄ó V ar(X) chı́nh băng
∂µ σ2 σ2
’ σ 2 /n.
d̄ao
Vâ.y X là u’oc ’ µ.
c) U’oc
´’ lu’ o’ng vung
. ˜’
2 D̄i.nh nghiã 3 Thông´ kê θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn ) d̄u’o.’c go.i là u’oc

´’ lu’o.’ng vung
˜’ cua
’ tham
´ ´
sô θ nêu ∀ε > 0 ta có
lim P (|θ̂ − θ| < ε) = 1
n→∞
72 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
` kiê.n d̄u
D̄iêu ’ cua
’ u’ oc´’ lu’ o’ng vung
˜’
.
´ θ̂ là u’oc
Nêu ´’ lu’o.’ng không chê.ch cua ´’ lu’o.’ng vung
’ θ và lim V ar(θ̂) = 0 thı̀ θ̂ là u’oc ˜’
n→∞
’ θ.
cua
1.2 Phu’ ong

’ ´’ lu’ o.’ng ho.’p lý tôi
pháp u’ oc ´ d̄a
Gia’ su’’ WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) là mâu
˜ ngâu˜ nhiên d̄u’o.’c ta.o nên tu ˜
’
˜ cu. thê wx = (x1 , x2 , . . . , xn ) và θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn ).
nhiên X có mâu
´ sô´ θ xác d̄i.nh nhu’ sau:
’ d̄ôi
Xét hàm hàm ho.’p lý L(x1 , . . . , xn , θ) cua
´ X roi
• Nêu `’ ra.c:
L(x1 , . . . , xn , θ) = P (X1 = x1 /θ, . . . , Xn = xn /θ) (4.2)

n
Y
= P (Xi = xi /θ) (4.3)
i=1
´ d̄ê’ ta nhâ.n d̄u’o.’c mâu

L(x1 , . . . , xn , θ) là xác suât ˜ cu. thê’ Wx = (x1 , . . . , xn )
´ X liên tu.c có hàm mâ.t d̄ô. xác suât
• Nêu ´ f (x, θ)
L(x1 , . . . , xn , θ) = f (x1 , θ)f (x2 , θ) . . . f (xn , θ)
’ xác suât
L(x1 , x2 , . . . , xn , θ) là mâ.t d̄ô. cua ’ wx (x1 , x2 , . . . , xn )
´ ta.i d̄iêm
´’ lu’o.’ng ho.’p lý tôi

Giá tri. θ0 = θ̂(x1 , x2 , . . . , xn ) d̄u’o.’c go.i là u’oc ´ d̄a nêu
´ ung ´’ giá
´’ voi
’ θ hàm ho.’p lý d̄a.t cu.’c d̄a.i.
tri. này cua
Phu’ ong
’ pháp tı̀m
Vı̀ hàm L và lnL d̄a.t cu.’c d̄a.i ta.i cùng mô.t giá tri. θ nên ta xét lnL thay vı̀ xét L.
´’ 1: Tı̀m ∂lnL
Bu’ oc
∂θ
´’ 2: Giai ∂lnL
Bu’ oc ’ phu’ong
’ trı̀nh (Phu’ong
’ trı̀nh ho.’p lý)
∂θ
Gia’ su’’ phu’ong
’ trı̀nh có nghiê.m là θ0 = θ̂(x1 , x2 , . . . , xn )
´ ´ ∂ 2 lnL
Bu’ oc
’ 3: Tı̀m d̄a.o hàm câp hai
∂θ
2
´ ta.i θ0 mà ∂ lnL ´’
Nêu < 0 thı̀ lnL d̄a.t cu.’c d̄a.i. Khi d̄ó θ0 = θ̂(x1 , x2 , . . . , xn ) là u’oc
∂θ
’ ho’p lý tôi
lu’o.’ng d̄iêm ´ d̄a cua
’ θ.
.
2. Phu’ong
’ ’
pháp khoang tin cây 73
2. PHU’ONG
’ ’
PHÁP KHOANG TIN CÂ
.Y
2.1 Mô ta’ phu’ ong
’ pháp
’ thê’ có tham sô´ θ chua
Gia’ su’’ tông ´ Ta tı̀m khoang
’ biêt. ’ ´’ θ sao cho
(θ1 , θ2 ) chua
´’
P (θ1 < θ < θ2 ) = 1 − α cho tru’oc.
Tu`’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ X lâ.p mâu
˜ nhiên gôc ˜ ngâu
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ). Cho.n
´ kê θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn ) có phân phôi
thông ´ xác suât
´ xác d̄i.nh dù chua ´ θ.
’ biêt
Voi´’ α1 khá bé (α1 < α) ta tı̀m d̄u’o.’c phân vi. θα1 cua ´’ là P (θ̂ < θα1 ) = α1 ).
’ θ̂ (tuc
Voi´’ α2 mà α1 + α2 = α khá bé (thu’ong ´ α ≤ 0, 05) ta tı̀m d̄u’o.’c phân vi. θ1−α2 cua
`’ lây ’
´
θ̂ (tuc
’ là P (θ̂ < θ1−α2 ) = 1 − α2 ).
Khi d̄ó
P (θα1 ≤ θ̂ ≤ θ1−α2 ) = P (θ̂ < θ1−α2 ) − P (θ̂ < θα1 ) = 1 − α2 − α1 = 1 − α (∗)
Tu`’ (*) ta giai ’ vê`da.ng P (θ̂1 < θ < θ̂2 ) = 1 − α.

’ ra d̄u’o.’c θ. Khi d̄ó (*) d̄u’o.’c d̄ua
´ 1 − α gân
Vı̀ xác suât ` 1, nên biên
` băng ´ cô´ (θ̂1 < θ < θ̂2 ) hâu ` nhu’ xay ’ ra. Thu.’c hiê.n
´ voi
mô.t phép thu’’ d̄ôi ´’ mâu
˜ ngâu ˜ nhiên WX ta thu d̄u’o.’c mâu ˜ cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn ).
`’ mâu
Tu ’
˜ cu. thê này ta tı́nh d̄u’o.’c giá tri. θ1 = θ̂1 (x1 , x2 , . . . , xn ), θ2 = θ̂2 (x1 , x2 , . . . , xn ).
´’ 1 − α cho tru’oc,
Vâ.y voi ˜ cu. thê’ wx ta tı̀m d̄u’o.’c khoang
´’ qua mâu ´’ θ sao
’ (θ1 , θ2 ) chua
cho P (θ1 < θ < θ2 ) = 1 − α.
’ (θ1 , θ2 ) d̄u’o.’c go.i là khoang

• Khoang ’ tin câ.y.
´’ lu’o.’ng.
’ u’oc
• 1 − α d̄u’o.’c go.i là d̄ô. tin câ.y cua
’ tin câ.y.
• |θ2 − θ1 | d̄u’o.’c go.i là d̄ô. dài khoang
2.2 U’ oc
´’ lu’ o.’ng trung bı̀nh
Gia’ su’’ trung bı̀nh cua ’ thê’ E(X) = m chua
’ tông ’ biêt.´ Ta tı̀m khoang ´’
’ (m1 , m2 ) chua
´ ´
m sao cho P (m1 < m < m2 ) = 1 − α, voi’ 1 − α là d̄ô. tin câ.y cho tru’oc.
’
`’
i) Tru’ ong ho.’p 1
(
´ V ar(X) = σ 2
Biêt
n ≥ 30 hoă.c (n < 30 nhung
’ X có phân phôi ’
´ chuân)
´ kê
Cho.n thông √
(X − m) n
U= (4.4)
σ
´ U ∈ N (0, 1).
Ta thây
74 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
Cho.n că.p α1 và α2 sao cho α1 + α2 = α và tı̀m các phân vi.
P (U < uα1 ) = α1 , P (U < uα2 ) = 1 − α2
’ có tı́nh chât
Do phân vi. chuân ´ uα1 = −u1−α1 nên
P (−u1−α1 < U < u1−α2 ) = 1 − α (4.5)

Du.’a vào (4.4) và giai ´ phu’ong
’ hê. bât ’ trı̀nh trong (4.5) ta d̄u’o.’c
σ σ
X − √ u1−α2 < m < X + √ u1−α1
n n
’ ´ xung
’ tin câ.y d̄ôi ´’ ta cho.n α1 = α2 = α và d̄ă.t γ = 1 − α
¯Dê d̄u’o.’c khoang 2 2
thı̀
σ σ
X − √ uγ < m < X + √ uγ
n n
’ tin câ.y (x − ε, x + ε), trong d̄ó

Tóm la.i, ta tı̀m d̄u’o.’c khoang
* x là trung bı̀nh cua ’ mâu˜ ngâu
˜ nhiên.
σ ’ muc
´’ uγ là phân vi. chuân ´’ γ = 1 − α
* ε = uγ √ (d̄ô. chı́nh xác) voi 2
n
• Vı́ du. 2 Khôi ´ lu’o.’ng san ’ là d̄a.i lu’o’ng ngâu

’ phâm ˜ nhiên X có phân phôi ’ voi
´ chuân ´’ d̄ô.
.
’ σ = 1. Cân thu’’ 25 san
lê.ch tiêu chuân ’ ta thu d̄u’o’c kêt
’ phâm ´ qua’ sau
.
´ lu’o.’ng) 18 19 20 21
X (khôi
ni (sô´ lu’o.’ng 3 5 15 2
´’ lu’o.’ng trung bı̀nh khôi
Hãy u’oc ´ lu’o.’ng cua
’ san ’ voi
’ phâm ´’ d̄ô. tin câ.y 95 %.
’
Giai
xi ni xi ni
18 3 54
19 5 95
20 15 300
21 2 42
P
25 491
491
Ta có x = 25
= 19, 64kg.
α
¯Dô. tin câ.y 1 − α = 0, 95 =⇒ α = 0, 025 =⇒ γ = 1− 2
= 0, 975 Ta tı̀m
d̄u’o.’c phân vi. chuân’ uγ = u0,975 = 1, 96. Do d̄ó
1 1
ε = u0,975 √ = 1, 96. = 0.39
25 5
x1 = x − ε = 19, 6 − 0, 39 = 19, 25
x2 = x + ε = 19, 6 + 0, 39 = 20, 03
’ tin câ.y là (19, 25; 20, 03).
Vâ.y khoang
2. Phu’ong
’ ’
`’
ii) Tru’ ong ho.’p 2
(
σ 2 chua ´
’ biêt
n ≥ 30
´’ mâu
`’ ho.’p này kı́ch thu’oc
Tru’ong ˜ lon´’ (n ≥ 30) có thê’ dùng u’oc
´’ lu’o.’ng cua 0
’ S 2 thay
0
cho σ 2 chua ´ (E(S 2 ) = σ 2 ), ta tı̀m d̄u’o.’c khoang
’ biêt ’ tin câ.y (x − ε, x + ε) trong d̄ó
˜ cu. thê.’
’ mâu
* x là trung bı̀nh cua
0
s ’ muc
´’ uγ là phân vi. chuân ´’ γ = 1 − α ’
* ε = uγ √ voi 2
và s0 là d̄ô. lê.ch tiêu chuân
n
` chinh
d̄iêu ’ cua
’ mâu˜ cu. thê.’
• Vı́ du. 3 Ngu’oi ´ hành nghiên cuu

`’ ta tiên ´’ o’’ mô.t tru’ong
`’ d̄a.i ho.c xem trong mô.t tháng
´ bao nhiêu tiên
trung bı̀nh mô.t sinh viên tiêu hêt ´ mô.t mâu
` go.i d̄iê.n thoa.i. Lây ˜ ngâu
˜ nhiên
` ´
gôm 59 sinh viên thu d̄u’o.’c kêt qua’ sau:
14 18 22 30 36 28 42 79 36 52 15 47
95 16 27 111 37 63 127 23 31 70 27 11
30 147 72 37 25 7 33 29 35 41 48 15
29 73 26 15 26 31 57 40 18 85 28 32
22 36 60 41 35 26 20 58 33 23 35
´’ lu’o.’ng khoang
Hãy u’oc ’ tin câ.y 95% cho sô´ tiên
` go.i d̄iê.n thoa.i trung bı̀nh hàng tháng
’ mô.t sinh viên.
cua
’
Giai
`’ các sô´ liê.u d̄ã cho, ta có
Tu
n = 59; x = 41, 05; s0 = 27, 99

α ’ ’ ta có
¯Dô. tin câ.y 1 − α = 0, 95 =⇒ 1 − 2
= 0, 975. Tra bang phân vi. chuân
u0,975 = 1, 96.
Do d̄ó ε = 1, 96. 27,99
√
59
= 7, 13.
x − 7, 13 = 33, 92; x + 7, 13 = 48, 18
’ tin câ.y cua

Vâ.y khoang ´’ lu’o.’ng là (33,92; 48,18).
’ u’oc
`’
iii) Tru’ ong ho.’p 3
(
σ 2 chua ´
’ biêt
’
´ chuân
n < 30 và X có phân phôi
√
´ kê T = (X − m) n
Cho.n thông 0 ∈ T (n − 1).
S
76 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
0
S
’ tin câ.y (x − ε, x + ε) trong d̄ó ε = tγ √
Ta tı̀m d̄u’o.’c khoang
n
´’ tγ là phân vi. Student muc
voi ´’ γ = 1 − α ´’ n − 1 bâ.c tu.’ do và s0 là d̄ô. lê.ch tiêu
voi
2
’ d̄iêu
chuân ` chinh
’ cua’ mâu˜ cu. thê.’
• Vı́ du. 4 Dioxide Sulfur và Oxide Nitrogen là các hóa chât ´ d̄u’o.’c khai thác tu`’ lòng
´ ´ ´ ´ ´ ta.o
’ tro’’ la.i mă.t d̄ât
d̄ât. Các chât này d̄u’o.’c gió mang d̄i rât xa, kêt ho.’p thành acid và roi
thành mua ’ acid. Ngu’oi ’ Dioxide Sulfur (µg/m3 ) trong khu rung
`’ ta d̄o d̄ô. d̄â.m d̄ă.c cua `’
Bavarian cua ’ nu’oc´’ ¯Duc.´’ Sô´ liê.u cho boi ’’ bang ´’ d̄ây:
’ du’oi
52,7 43,9 41,7 71,5 47,6 55,1

62,2 56,5 33,4 61,8 54,3 50,0
45,3 63,4 53,9 65,5 66,6 70,0
52,4 38,6 46,1 44,4 60,7 56,4
´’ lu’o.’ng d̄ô. d̄â.m d̄ă.c trung bı̀nh cua

Hãy u’oc ´’ d̄ô. tin câ.y 95%.
’ Dioxide Sulsfur voi
’
Giai
Ta tı́nh d̄u’o.’c x = 53, 92µg/m3 , s0 = 10, 07µg/m3 .
α ’ phân
¯Dô. tin câ.y 1 − α = 0, 95 =⇒ α = 0, 025 =⇒ 1 − 2 = 0, 975. Tra bang
vi. student muc ´
’ 0,975 bâ.c n − 1 = 23 ta d̄u’o.’c t23;0,975 = 2, 069.
Do d̄ó ε = 2, 069 10,07
√
24
= 4, 25.
x − ε = 53, 92 − 4, 25 = 49, 67, x + ε = 53, 92 + 4, 25 = 58, 17
’ tin câ.y là (49,67; 58,17).

Vâ.y khoang
´ d̄u’o.’c nêu
`’ ta biêt
Ngu’oi ´ d̄ô. d̄â.m d̄ă.c cua ´’ hon
’ Dioxide Sulfur trong mô.t khu vu.’c lon ’
3
20µg/m thı̀ môi tru’ong `’ trong khu vu.’c bi. phá hoa.i boi ’’ mua
’ acid. Qua vı́ du. này các
nhà khoa ho.c d̄ã tı̀m ra d̄u’o.’c nguyên nhân rung ` tro.ng năm
`’ Bavarian bi. phá hoa.i trâm
1983 là do mua’ acid .
Chú ý (Xác d̄i .nh kı́ch thu’oc´’ m^ a~u)

´ muôn
Nêu ´ d̄ô. tin câ.y 1 − α và d̄ô. chı́nh xác ε d̄a.t o’’ muc
´’ cho tru’oc
´’ thı̀ ta cân
` xác
´
d̄i.nh kı́ch thu’oc
’ n cua’ mâu.˜
´ V ar(X) = σ 2 :
`’ ho.’p biêt
i) Tru’ong
´’ ε = u2γ √σ ta suy ra
`’ công thuc
Tu n
σ2
n = u2γ
ε2
`’ ho.’p chua
ii) Tru’ong ´ σ2:
’ biêt
2. Phu’ong
’ ’
˜ cu. thê’ d̄ã cho (nêu

Du.’a và mâu ´ chua’ có mâu˜ thı̀ ta có thê’ tiên
´ hành lây
´ mâu
˜ lân
`
` voi
d̄âu ´’ kı́ch thu’oc ’
´’ n1 ≥ 30) d̄ê tı́nh s . Tu
02 `’ d̄ó xác d̄i.nh d̄u’o.’c
02
2s
n= uγ 2
ε
´’ mâu
Kı́ch thu’oc ˜ n phai ’ là sô´ nguyên. Nêu
´ khi tı́nh n theo các công thuc
´’ trên d̄u’o.’c
´ phân
giá tri. không nguyên thı̀ ta lây ` nguyên cua ´’ 1.
’ nó cô.ng thêm voi
" # " #
2 02
´’ là n = 2σ 2s
Tuc uγ 2 + 1 hoă.c n = uγ 2 + 1.
ε ε
2.3 U’ oc
´’ lu’ o.’ng ty’ lê.
’ thê’ d̄u’o’c chia ra làm hai loa.i phân
Gia’ su’’ tông ’’ Ty’ lê. phân
` tu. ´ A là p
` tu’’ có tı́nh chât
.
chua ´ U’oc
’ biêt. ´’ lu’o.’ng ty’ lê. là chi’ ra khoang ´’ p sao cho P (f1 < p < f2 ) = 1−α.
’ (f1 , f2 ) chua
’ ’ bài toán d̄u’o.’c d̄on ’ ta cho.n mâu˜ voi´’ kı́ch thu’oc
´’ n khá lon.
´’
¯Dê cho viê.c giai ’ gian,
Go.i X là sô´ phân ´ A khi lây
` tu’’ có tı́nh chât ´ ngâu ` tu’’ tu
˜ nhiên mô.t phân ’ thê’ thı̀
`’ tông
X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ xác suât
´
X 0 1
P 1-p p
Go.i Xi (i = 1, n) là sô´ phân ´ A trong lân

` tu’’ có tı́nh chât ´ thu´’ i.
` lây
n
1X ´ u’oc ’ cua
´’ lu’o.’ng d̄iêm
Ta có X = ` suât
Xi chı́nh là tân ’ p = E(X). Mă.t khác, theo
n i=1
´ nhi. thuc ´’ B(n, p). Tu p(1 − p)
chu’ong
’ 2, nX có phân phôi `’ d̄ó E(X) = p và V ar(X) = .
n
√
´ (f − p) n
Cho.n thông kê U = q ` tu’’ cua
, trong d̄ó f là ty’ lê. các phân ˜ có tı́nh
’ mâu
p(1 − p)
´ A.
chât
´’ thı̀ U ∈ N (0, 1). Giai
Khi n khá lon ’ quyêt ´ bài toán tu’ong ´’ lu’o.’ng trung
’ tu.’ nhu’ o’’ u’oc
bı̀nh, thay X boi’’ f , σ boi
2 ’’ f (1 − f )... ta d̄u’o.’c
s s
f (1 − f ) f (1 − f )
f − uγ < p < f + uγ
n n
’ tin câ.y (f1 , f2 ) = (f − ε, f + ε), trong d̄ó
Tóm la.i, ta xác d̄i.nh d̄u’o.’c khoang
` tu’’ cua
f là ty’ lê. các phân ’ mâu ´ A
˜ có tı́nh chât
s
f (1 − f )
ε = uγ (d̄ô. chı́nh xác) (4.6)
n
78 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
voi ’ muc
´’ uγ là phân vi. chuân ´’ 1 − α .
2
Tu`’ (4.6) ta có

√
ε n
uγ = q
f (1 − f )
f (1 − f )
n = u21− α
2 ε2
Chú ý Ta có thê’ tı̀m khoang

’ tin câ.y cua ` cách khác nhu’ sau:
’ p băng
`’ khoang
Tu ’ tin câ.y cua ’ p:
 s s   s 
f
p(1 − p) p(1 − p)  |f
p(1 − p) 
− uγ < p < f + uγ hay − p| < uγ
n n n
Giai ´ phu’ong
’ bât ’ trı̀nhnày ta tı̀m d̄u’o.’c
q q
nf + 0, 5u2γ − 0, 25u2γ − nf (1 − f ) nf + 0, 5u2γ + 0, 25u2γ − nf (1 − f )
p1 = , p2 =
n + u2γ n + u2γ
’ tin câ.y cua

Khi d̄ó (p1 , p2 ) là khoang ´’ d̄ô. tin câ.y 1 − α.
’ p voi
• Vı́ du. 5 Kiêm ’ tra 100 san ’ phâm ’ trong lô hàng thây ’
´ có 20 phê´ phâm.
’ có d̄ô. tin câ.y 99 %.
´’ lu’o.’ng ty’ lê. phê´ phâm
i) Hãy u’oc
´ d̄ô. chı́nh xác ε = 0, 04 thı̀ d̄ô. tin câ.y cua
ii) Nêu ´’ lu’o.’ng là bao nhiêu?
’ u’oc
´ muôn
iii) Nêu ´ có d̄ô. tin câ.y 99% và d̄ô. chı́nh xác 0,04 thı̀ phai ’ tra bao nhiêu
’ kiêm
’
’ phâm?
san
’
Giai
20
i) n = 100, f= 100
= 0.2
√
(f −p) 100
Xét U= √
pq
∈ N (0, 1).
Ta có
α
1 − α = 0, 99 =⇒ α = 0, 01 =⇒ 1 − = 1 − 0, 005 = 0, 995
2
√
0, 2.0, 8 0, 4
ε = u0,995 √ = 2, 58. = 0, 1
100 10
f1 = f − ε = 0, 2 − 0, 1 = 0, 1
f2 = f + ε = 0, 2 + 0, 1 = 0, 3
2. Phu’ong
’ ’
’ tin câ.y là (0, 1; 0, 3).

Vâ.y khoang
√
0, 04. 100
ii) u1− α2 = √ =1
0, 2.0, 8
Tı̀m d̄u’o.’c
α
1− = 0, 84 =⇒ 1 − α = 0, 68
2
Vâ.y d̄ô. tin câ.y là 68%.
iii)1 − α = 0, 99 =⇒ α = 0, 01 =⇒ 1 − α2 = 0, 995. Tı̀m d̄u’o.’c u0,995 = 2, 576.
Do d̄ó
(2, 576)2 .0, 2.0, 8
n≈ = 6, 635.100 = 663, 5
(0, 04)2
Vâ.y n = 664
2.4 U’ oc
´’ lu’ o.’ng phu’ ong
’ sai
Gia’ su’’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên X có phân phôi ’ voi
´ chuân ´’ phu’ong
’ sai V ar(X) = σ 2
chua ´ Cho 0 < α < 0.05. U’oc
’ biêt. ´’ lu’o.’ng phu’ong ’ (σ12 , σ22 )
’ sai V ar(X) là chi’ ra khoang
´’ σ sao cho P (σ1 < σ < σ2 ) = 1 − α.
chua 2 2 2 2
˜ ngâu
`’ X lâ.p mâu
Tu ˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) và xét các tru’ong
`’ ho.’p
´ E(X) = µ.
a) Biêt
n
´ kê χ2 =
X (Xi − µ)2
Cho.n thông
i=1 σ2
´ χ2 có phân phôi
Ta thây ´ ”khi-bı̀nh phu’ong”
’ ´’ n bâ.c tu.’ do.
voi
Cho.n α1 và α2 khá bé sao cho α1 + α2 = α. Ta tı̀m d̄u’o.’c các phân vi. χ2α1 và χ21−α2
’ mãn
thoa
P (χ2α1 < χ2 < χ21−α2 ) = 1 − α (4.7)
’ thuc
Thay biêu ´’ cua
’ χ2 vào (4.7) và giai
’ ra ta d̄u’o.’c
P P
(Xi − µ)2 (Xi − µ)2
< σ2 <
χ21−α2 χ2α1
α
Cho.n α1 = α2 = 2
thı̀
P P
(Xi − µ)2 (Xi − µ)2
< σ2 < (4.8)
χ21− α χ2α
2 2
Voi´’ mâu ’ P(xi − µ)2 và du’a vào (4.8) ta

˜ cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn ), tı́nh các tông .
’ tin câ.y (σ12 , σ22 ), trong d̄ó
tı̀m d̄u’o.’c khoang
80 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
P
(xi − µ)2 ni
σ12 =
χ2 α
P n,1− 2 2
(xi − µ) ni
σ22 =
χ2n, α
2
´’
voi
χ2n,1− α là phân vi. ”khi−bı̀nh phu’ong”
’ ´’ 1 −
muc α ´’ n bâ.c tu.’ do.
voi
2 2
χ2n, α là phân vi. ”khi−bı̀nh phu’ong”

’ ´’
muc α ´’ n bâ.c tu.’ do.
voi
2 2
b) Chua ´ E(X).
’ biêt
´ kê χ2 = (n − 1)S 2
Cho.n thông
σ2
´ kê này có phân phôi
Thông ´ ”khi−bı̀nh phu’ong ´’ n − 1 bâ.c tu.’ do. Tu’ong
’ voi ’ tu.’ nhu’
2 2 ´
’ tin câ.y (σ1 , σ2 ) voi’
trên ta tı̀m d̄u’o.’c khoang
(n − 1)s2 (n − 1)s2
σ12 = ; σ22 =
χ2n−1,1− α χ2n−1, α
2 2
• Vı́ du. 6 Muc ´’ hao phı́ nhiên liê.u cho mô.t d̄on ’ là d̄a.i lu’o’ng ngâu
’ phâm
’ vi. san ˜ nhiên
.
có phân phôi ’ Xét trên 25 san
´ chuân. ’ ta thu d̄u’o’c kêt
’ phâm ´ qua’ sau:
.
X 19,5 20 20,5
ni 5 18 2
´’ lu’o.’ng phu’ong
Hãy u’oc ´’ d̄ô. tin câ.y 90 % trong các tru’ong
’ sai voi `’ ho.’p sau:
´ kỳ vo.ng µ = 20g.
i) Biêt
ii) Chua ´ kỳ vo.ng.
’ biêt
’
Giai
´ µ = 20g.
i) Biêt
xi ni xi − 20 (xi − 20)2 (xi − 20)2 ni
19,5 5 -0,5 0,25 1,25
20 18 0 0 0
20,5 2 0,5 0,25 0,5
P
n=25 1,75
α α
¯Dô. tin câ.y 1 − α = 0, 9 =⇒ α = 0, 1 =⇒
2
= 0, 05 =⇒ 1−
2
= 0.95
´’ n = 25 bâ.c tu.’ do ta d̄u’o.’c

’ phân vi. χ2 voi
Tra bang
χ225;0,05 = 14, 6; χ225;0,95 = 37, 7

3. Bài tap
.̂ 81
Do d̄ó P
(xi − 20)2 ni 1, 75
σ12 = 2
= = 0, 046
χ25;0,95 37, 7
P
(xi − 20)2 ni 1, 75
σ22 = 2
= = 0, 12
χ25;0,05 14, 6
’ tin câ.y là (0, 046; 0, 12).
Vâ.y khoang
ii) Khi chua ´ kỳ vo.ng ta tı̀m s02 = 0, 0692.
’ biêt
’ phân vi. khi bı̀nh phu’ong
Tra bang ´’ bâ.c tu.’ do n − 1 = 24.
’ voi
χ20,05 = 13, 85; χ20,95 = 36, 4
và tı́nh
24s02 24 × 0, 0692
σ12 = 2
= = 0, 046
χ0,95 36, 4
24s02 24 × 0, 0692
σ22 = 2
= = 0, 12
χ0,05 13, 85
’ tin câ.y là (0, 046; 0, 12).
Vâ.y khoang
3. BÀI TÂ
.P
1. Mô.t mâu˜ các tro.ng lu’o.’ng tu’ong ´’ là 8,3; 10,6; 9,7; 8,8; 10,2 và 9,4 kg. Xác d̄i.nh
’ ung
u’oc ’
’ thê,’
’ tông
a) trung bı̀nh cua
b) phu’ong
’ sai cua ’ thê.’
’ tông
˜ d̄ô. d̄o 5 d̄u’ong

2. Mô.t mâu `’ kı́nh cua ` là 6,33; 6,37; 6,36; 6,32 và 6,37cm. Xác
’ qua’ câu
´
d̄i.nh u’oc ’ trung bı̀nh và phu’ong
’ lu’o.’ng không chê.ch cua ’ sai cua `’ kı́nh qua’
’ d̄u’ong
`
câu.
3. ¯Dê’ xác d̄i.nh d̄ô. chı́nh xác cua ´ cân ta. không có sai sô´ hê. thông,
’ mô.t chiêc ´ ngu’oi
`’ ta
´ ` ´ ’
tiên hành 5 lân cân d̄ô.c lâ.p (cùng mô.t vâ.t), kêt qua nhu’ sau:
94, 1 94, 8 96, 0 95, 2 kg

Xác d̄i.nh u’oc ’ sai sô´ d̄o trong hai tru’ong
’ phu’ong `’ ho.’p:
´ khôi
a) biêt ´ lu’o.’ng vâ.t cân là 95kg;
´ khôi
b) không biêt ´ lu’o.’ng vâ.t cân.
`’ kı́nh cua
4. ¯Du’ong ˜ ngâu
’ mô.t mâu ˜ nhiên cua’ 200 viên bi d̄u’o.’c san ´ boi
’ xuât ’’ mô.t máy
’ 1,07mm. U’oc
` có trung bı̀nh 20,9mm và d̄ô. lê.ch tiêu chuân
trong mô.t tuân ´’ lu’o.’ng
`’ kı́nh cua
trung bı̀nh d̄u’ong ´’ d̄ô. tin câ.y (a) 95%, (b) 99%.
’ viên bi voi
82 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
5. ¯Dê’ khao ´’ bên

’ sát suc ` chi.u lu.’c cua ´ công nghiê.p ngu’oi
’ mô.t loa.i ông ´ hành d̄o
`’ ta tiên
´ ´
9 ông và thu d̄u’o.’c các sô liê.u sau
4500 6500 5000 5200 4800 4900 5125 6200 5375
Tu`’ kinh nghiê.m nghê` nghiê.p ngu’oi`’ ta biêt ` suc

´ răng ´’ bên ’
´ chuân
` d̄ó có phân phôi
voi ’
´’ d̄ô. lê.ch chuân σ = 300. Xác d̄i.nh khoang
’ tin câ.y 95% cho suc ´’ bên
` trung bı̀nh
´
’ loa.i ông trên.
cua
`’ nguyên sinh, ngu’oi

6. Ta.i mô.t vùng rung `’ ta d̄eo vòng cho 1000 con chim. Sau mô.t
´ ´ ´’ lu’o.’ng sô´ chim
`’ gian, băt la.i 200 con thı̀ thây có 40 con có d̄eo vòng. Thu’’ u’oc
thoi
´’ d̄ô. tin câ.y 99%.
`’ d̄ó voi
trong vùng rung
´ ty’ lê. nay
7. Biêt ` cua
’ mâm ´ là 0,9. Voi
’ mô.t loa.i ha.t giông ´’ d̄ô. tin câ.y 0,95, nêu
´ ta
´ ’ tin câ.y cua
muôn d̄ô. dài khoang ’ ty’ lê. nay ` `
’ mâm không vu’o.’t quá 0,02 thı̀ cân phai
’
gieo bao nhiêu ha.t?
´ qua’ quan sát vê`hàm lu’o.’ng vitamine C cua
8. Kêt ’ mô.t loa.i trái cây cho o’’ bang
’ sau:
Hàm lu’o.’ng vitamine C (%) Sô´ trái

6−7 5
7−8 10
8−9 20
9 − 10 35
10 − 11 25
11 − 12 5
a) Hãy u’oc ´’ lu’o.’ng hàm lu’o.’ng vitamine C trung bı̀nh trong mô.t trái voi ´’ d̄ô. tin câ.y
95%.
b) Qui u’oc ´’ nhung˜’ trái có hàm lu’o.’ng vitamine C trên 10% là trái loa.i A. U’oc ´’ lu’o.’ng
ty’ lê. trái loa.i A voi ´’ d̄ô. tin câ.y 90%.
´
c) Muôn d̄ô. chı́nh xác khi u’oc ´’ lu’o.’ng hàm lu’o.’ng vitamine C trung bı̀nh là 0,1 và
d̄ô. chı́nh xác khi u’oc ´’ lu’o.’ng ty’ lê. trái loa.i A là 5% voi
´’ cùng d̄ô. tin câ.y 95% thı̀ cân `
quan sát thêm bao nhiêu trái nua? ˜’ A
`’ kı́nh cua
9. ¯Do d̄u’ong ´ máy do mô.t phân xu’ong
’ 100 chi tiêt ’’ san ´ ta d̄u’o.’c kêt
’ xuât, ´ qua’
cho o’’ bang
’ sau:
`’ kı́nh (mm)
¯Du’ong Sô´ chi tiêt
´ máy
9,85 8
9,90 12
9,95 20
10,00 30
10,05 14
10,10 10
10,15 6
3. Bài tap
.̂ 83
Theo qui d̄i.nh, nhung ˜’ chi tiêt´ có d̄u’ong

`’ kı́nh tu ´ 10, 1mm là nhung
`’ 9, 9mm d̄ên ˜’ chi
´ ’
tiêt d̄a.t tiêu chuân kỹ thuâ.t.
a) U’oc
´’ lu’o.’ng ty’ lê. và u’oc
´’ lu’o.’ng trung bı̀nh d̄u’ong
`’ kı́nh cua ’ nhung ˜’ chi tiêt´ d̄a.t tiêu
’ voi
chuân ´’ cùng d̄ô. tin câ.y 95%?
’
b) ¯Dê d̄ô. chı́nh xác khi u’oc ´’ lu’o.’ng d̄u’ong
`’ kı́nh trung bı̀nh cua ’ nhung ˜’ chi tiêt´ d̄a.t
tiêu chuân ’ là 0, 02mm và d̄ô. chı́nh xác khi u’oc ’
´ d̄a.t tiêu chuân
´’ lu’o.’ng ty’ lê. chi tiêt
là 5% voi´’ cùng d̄ô. tin câ.y 99% thı̀ cân ´ bao nhiêu chi tiêt
` d̄o thêm ı́t nhât ´ nua?
˜’
’ ban
10. ¯Dô. dài cua ’ Do 10 ban
’ kim loa.i tuân theo luâ.t chuân. ’ kim loa.i d̄ó ta thu d̄u’o.’c
¯
´
sô liê.u sau:
4, 1 3, 9 4, 7 4, 4 4, 0 3, 8 4, 4 4, 2 4, 4 5, 0
Hãy xác d̄i.nh
’ tin câ.y 90% cho d̄ô. dài trung bı̀nh trên;

a) Khoang
’ tin câjy 95% cho phu’ong
b) Khoang ’ sai cua’ d̄ô. dài d̄ó.
11. Ngu’oi ` sâu cua

`’ ta d̄o chiêu ’ sai lê.ch ngâu
’ biên, ´ phân phôi
˜ nhiên d̄u’o.’c gia’ thiêt ´ theo
’ ’
´’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân là 20m. Cân
qui luâ.t chuân voi ` d̄o bao nhiêu lân ’
` d̄ê xác d̄i.nh
` ’ ´
’ biên voi’ sai lê.ch không quá 15m và d̄ô. tin câ.y d̄a.t d̄u’o.’c 95%?
chiêu sâu cua
12. Theo dõi sô´ hàng bán d̄u’o.’c trong mô.t ngày o’’ mô.t cua ´ qua’ ghi
’’ hàng, ta d̄u’o.’c kêt
o’’ bang
’ sau:
Sô´ hàng bán d̄u’o.’c (kg/ngày) Sô´ ngày

1900 − 1950 2
1950 − 2000 10
2000 − 2050 8
2050 − 2100 5
´’ lu’o.’ng phu’ong
Hãy u’oc ’ lu’o.’ng hàng bán d̄u’o.’c môi
’ sai cua ´’ d̄ô. tin câ.y 95%?
˜ ngày voi
´ α1 = α2 ).
(cho biêt
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
1. a) 9, 5kg, b) 0, 74kg 2
2. x = 6, 35cm, s2 = 0, 00055cm2 .
´ lu’o.’ng m = 95kg. U’oc
3. a) Trung bı̀nh khôi ´’ lu’o.’ng không chê.ch cua
’ phu’ong
’ sai là
n 5
1X 1X
(xi − m)2 = (xi − 95)2 = 0, 41
n i=1 5 i=1
n 5
1X 1X
b) X = xi = xi = 95, 5
n i=1 5 i=1
84 ’ 4. U’oc
’ tham sô´ cua
’ d̄a.i lu’ong
’ ˜ nhiên
ngâu
U’oc
’ phu’ong
’ sai là
n 5
1 X 1X
s2 = (xi − X)2 = (xi − 95, 5)2 = 0, 7rf f
n − 1 i=1 4 i=1
4. (a) 20, 9 ± 0, 148mm, (b) 20, 9 ± 0, 195mm.

5. (5092, 89 ; 5484, 89).
6. 0, 1271 < p < 0, 2729
’ sô´ chim trong vùng rung
Tông ` trong khoang
`’ năm 1000
’ ( 0,2729 1000
, 0,1271 )
q
7. 2 × 1, 96 0,9×0,1
< 0, 02. Giai ´ phu’ong
’ bât ’ trı̀nh ta có n > 3457.
n
8. a) 9, 06; 9, 54), c) 467 trái.

9. a) (0, 792 < p < 0, 928); (9, 982 < m < 10, 006). b) 221.
10. a) (4, 09 ; 4, 49), b) (0, 064 ; 0, 456).
`
11. 7 lân.
12. (1253, 8 < σ 2 < 3983, 8).
Chu’ ong
’ 5
’ D̄INH GIA’ THIÊT

KIÊM ´
´ THÔNG KÊ
.
1. CÁC KHÁI NIÊ

.M
1.1 ´ thông
Gia’ thiêt ´ kê
Khi nghiên cuu ´’ vê`các liñh vu.’c nào d̄ó trong thu.’c tê´ ta thu’ong
`’ d̄ua
’ ra các nhâ.n xét khác
` ´
nhau vê các d̄ôi tu’o.’ng quan tâm. Nhung ˜ `’ d̄u’o.’c coi là các gia’
’ nhâ.n xét nhu’ vâ.y thu’ong
´ chúng có thê’ d̄úng và cũng có thê’ sai. Viê.c sai d̄i.nh tı́nh d̄úng sai cua
thiêt, ’ mô.t gia’
’
´ d̄u’o.’c go.i là kiêm d̄i.nh.
thiêt
Gia’ su’’ cân
` nghiên cuu ´’ tham sô´ θ cua ˜ nhiên X, ngu’oi
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu `’ ta d̄ua’ ra gia’
´ cân
thiêt ` kiêm’ d̄i.nh
H : θ = θ0
Go.i H là gia’ thiêt ´ d̄ôi
´ cua
’ H thı̀ H : θ 6= θ0 .
Tu ˜ ngâu
`’ mâu ˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) ta cho.n thông ´ kê θ̂ = θ̂(X1 , X2 , . . . , Xn )
´ ´ ´
sao cho nêu H d̄úng thı̀ θ̂ có phân phôi xác suât hoàn toàn xác d̄i.nh và voi ˜ cu. thê’
´’ mâu
’ kiêm
’ θ̂ sẽ tı́nh d̄u’o.’c. θ̂ d̄u’o.’c go.i là tiêu chuân
thı̀ giá tri. cua ’ d̄i.nh gia’ thiêt
´ H.
´’ α bé tùy ý cho tru’oc
Voi ´’ (α ∈ (0, 01; 0, 05)) ta tı̀m d̄u’o.’c miên
` Wα sao cho P (θ̂ ∈
Wα ) = α.
Wα d̄u’o.’c go.i là miên ` bác bo’ , α d̄u’o.’c go.i là muc´’ ý nghiã cua ’ d̄i.nh.
’ kiêm
Thu.’c hiê.n phép thu’’ d̄ôi ´ voi ´’ mâu˜ ngâu ˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) ta d̄u’o.’c mâu˜
cu. thê’ wx = (x1 , x2 , . . . , xn ). Tı́nh giá tri. cua ’ θ̂ ta.i wx = (x1 , x2 , . . . , xn ) ta d̄u’o.’c
θ0 = θ̂(x1 , x2 , . . . , xn ) (θ0 d̄u’o.’c go.i là giá tri. quan sát).
´ θ0 ∈ Wα thı̀ bác bo’ gia’ thiêt
• Nêu ´ H và thua ´ d̄ôi
`’ nhâ.n gia’ thiêt ´ H.
´ θ0 ∈
• Nêu ´ nhâ.n gia’ thiêt
/ Wα thı̀ châp ´ H.
Chú ý
`’ ho.’p gia’ thiêt
Có tru’ong ’ d̄i.nh và gia’ thiêt
´ kiêm ´ d̄u’o.’c nêu cu. thê’ hon.
´ d̄ôi ’ ha.n:
’ Chăng
H: θ ≤ θ0 ; H: θ > θ0
’ d̄i.nh mô.t phı́a.
Khi d̄ó ta có kiêm
85
86 ’ d̄inh gia’ thiêt
’ 5. Kiêm
Chu’ong ´ thông
´ kê
.
1.2 ` loa.i 1 và loa.i 2

Sai lâm
’ d̄i.nh gia’ thiêt
Khi kiêm ´ kê, ta có thê’ măc
´ thông ´ phai ` sau:
’ mô.t trong hai loa.i sai lâm
` loa.i 1: là sai lâm
i) Sai lâm ´ phai
` măc ´ H trong khi H
’ khi ta bác bo’ mô.t gia’ thiêt
d̄úng.
Xác suât ´ phai
´ măc ` P (θ̂ ∈ Wα ) = α.
` loa.i 1 băng
’ sai lâm
` loa.i 2: là sai lâm
ii) Sai lâm ´ phai
` măc ´ H trong khi H sai.
`’ nhâ.n gia’ thiêt
’ khi ta thua
Xác suât ´ phai
´ măc ’ sai lâm `
` loa.i 2 băng P (θ̂ ∈
/ Wα ).
Chú ý
´ ta muôn
Nêu ´ giam ´ sai lâm
’ xác suât ´ sai lâm
` loa.i 1 thı̀ sẽ làm tăng xác suât ` loa.i 2 và
ngu’o.’c la.i.
´ voi ’ kiêm
´’ mô.t tiêu chuân ’ d̄i.nh θ̂ và voi
´’ muc´’ ý nghiã α ta có thê’ tı̀m d̄u’o.’c vô sô´
¯Dôi
` bác bo’ Wα . Thu’ong
miên `’ ngu’oi ´ d̄i.nh tru’oc
`’ ta ân ´’ xác suât
´ sai lâm
` loa.i 1 (tuc ´’ cho tru’oc ´’
´’ ý nghiã α) cho.n miên
muc ´ sai lâm
` bác bo’ Wα nào d̄ó có xác suât ` loa.i 2 nho’ nhât. ´
’ ´ VÊ
` TRUNG BÌNH
2. KIÊM D̄I.NH GIA’ THIÊT
˜ nhiên X có trung bı̀nh E(X) = m chua
¯Da.i lu’o.’ng ngâu ´ Ngu’oi
’ biêt. `’ ta d̄ua
’ ra gia’
´
thiêt
H : m = m0 (H : m 6= m0 )
2.1 `’
Tru’ ong ho.’p 1:
(
´
V ar(X) = σ 2 d̄ã biêt
’
´ chuân)
n ≥ 30 hoă.c (n < 30 và X có phân phôi
√
´ kê U = (X − m 0 ) n ´ H0 d̄úng thı̀ U ∈ N (0, 1)
Cho.n thông . Nêu
σ
Voi ´’ ý nghiã α cho tru’oc,
´’ muc ’ u1− α . Ta tı̀m d̄u’o’c miên
´’ xác d̄i.nh phân vi. chuân ` bác
2 .
bo’
Wα = {u : |u| > u1− α2 } = (−∞; −u1− α2 ) ∪ (u1− α2 ; +∞)
Vı̀
P (U ∈ Wα ) = P (U < −u1− α2 + P (U > u1− α2 )
= P (U < u α2 ) + 1 − P (U > u1− α2 )
α α
= + 1 − (1 − ) = α
2 2
˜ cu. thê’ và tı́nh giá tri. quan sát u0 =

´ mâu |x − m0 | √
Lây n.
σ
So sánh u0 và u1− α2 .
’ d̄inh gia’ thiêt
2. Kiêm ´ vê` trung bı̀nh 87
.
´ u0 > u1− α
• Nêu ´ H và châp
(u0 ∈ Wα ) thı̀ bác bo’ gia’ thiêt ´ nhâ.n H.
2
´ u0 < u1− α
• Nêu (u0 ∈ ´ nhâ.n H0 .
/ Wα ) thı̀ châp
2
• Vı́ du. 1 Mô.t tı́n hiê.u cua ’ giá tri. m d̄u’o.’c goi ’ A và d̄u’o’c nhâ.n o’’ d̄i.a
’’ tu`’ d̄i.a d̄iêm .
’ ´
d̄iêm B có phân phôi chuân voi ’ ´ ’
’ trung bı̀nh m và d̄ô. lê.ch tiêu chuân σ = 2. Tin răng `
giá tri. cua’ tı́n hiê.u m = 8 d̄u’o.’c goi ’’ môi˜ ngày. Ngu’oi ´ ’ ´
`’ ta tiên hành kiêm tra gia’ thiêt này
`
băng cách goi ’
’ 5 tı́n hiê.u mô.t cách d̄ô.c lâ.p trong ngày thı̀ thây ´ gı́a tri. trung bı̀nh nhâ.n
’ B là X = 9, 5. Voi
d̄u’o.’c ta.i d̄i.a d̄iêm ´’ d̄ô. tin câ.y 95%, hãy kiêm ’ tra gia’ thiêt´ m = 8 d̄úng
hay không?
’
Giai
` kiêm
Ta cân ´ H : m0 = 8 (H : m0 6= 8)
α
Ta có n = 5 < 30. ¯Dô. tin câ.y 1 − α = 0, 95 =⇒ 1 − 2
= 0, 975
’ u0,975 = 1, 96.
Phân vi. chuân
` bác bo’ là Wα = (−∞; −1, 96) ∪ (1, 96; +∞).
Miên
|x − m0 | √ 9, 5 − 8 √
Giá tri. quan sát u0 = n= 5 = 1, 68.
σ 2
´ m0 ∈
Ta thây ´ H d̄u’o.’c châp
/ Wα nên gia’ thiêt ´ nhâ.n.
2.2 `’
(
σ 2 chua ´
’ biêt
n ≥ 30
`’ ho.’p này ta vân

Trong tru’ong ˜ cho.n thông ’ σ
´ kê nhu’ trên trong d̄ó d̄ô. lê.ch tiêu chuân
’ cua
’’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân
d̄u’o.’c thay boi ’ mâu˜ ngâu 0
˜ nhiên S .
(X − m0 ) √
U= n
S0
´ H d̄úng thı̀ U ∈ N (0, 1). Tu’ong
Nêu ` bác bo’ là
’ tu.’ nhu’ trên ta có miên
Wα = {u : |u| > u1− α2 } = (−∞; u1− α2 ) ∪ (u1− α2 ; +∞)
˜ cu. thê’ và ta tı́nh giá tri. quan sát u0 =

´ mâu |x − m0 | √
Lây n.
s0
So sánh u0 và u1− α2 .
´ u0 > u1− α
(u0 ∈ Wα ) thı̀ bác bo’ gia’ thiêt ´ nhâ.n H.
2
´ u0 < u1− α
• Nêu (u0 ∈ ´ nhâ.n H0 .
2
’ 5. Kiêm
´ kê
.
• Vı́ du. 2 Mô.t nhóm nghiên cuu ` trung bı̀nh mô.t ngu’oi
´’ tuyên bô´ răng `’ vào siêu thi. X
´ ` ˜ ˜ `
tiêu hêt 140 ngàn d̄ông. Cho.n mô.t mâu ngâu nhiên gôm 50 ngu’oi `’ mua hàng, tı́nh d̄u’o.’c
´ ` ` ´
sô tiên trung bı̀nh ho. tiêu là 154 ngàn d̄ông voi ’ d̄iêu
’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân ` chinh’ cua ’ mâu ˜
0
là S = 62. Voi ´’ muc
´’ ý nghiã 0,02 hãy kiêm’ d̄i.nh xem tuyên bô´ cua ’ nhóm nghiên cuu ´’ có
d̄úng hay không?
’
Giai
` kiêm
Ta cân ´ H : m = 140 (H : m 6= 140)
α
Ta có n = 50 > 30 và 1 − 2
= 0, 99.
’ u0,99 = 2, 33.
Phân vı́ chuân
` bác bo’ Wα = (−∞; −2, 33) ∪ (2, 33; +∞)
Miên
|x − m0 | √ 154 − 140 √
Giá tri. quan sát u0 = n = 50 = 1, 59.
S0 62
´ u0 ∈
Ta thây / Wα nên chua ’ có co’ so’’ d̄ê’ loa.i bo’ H. Ta.m thoi ` báo cáo
´ nhâ.n răng
`’ châp
´’ là d̄úng.
’ nhóm nghiên cuu
cua
2.3 `’
(
σ 2 chua ´
’ biêt
’
´ chuân
n < 30 và X có phân phôi
´ kê
Cho.n thông
(X − m0 ) √
T = n
S0
´ H d̄úng thı̀ T ∈ T (n − 1)
Nêu
Voi´’ muc´’ ý nghiã α cho tru’oc,
´’ ta xác d̄i.nh phân vi. Student (n − 1) bâ.c tu.’ do muc
´’
α
1 − 2 là t1− 2 .
α
` bác bo’ là

Khi d̄ó miên
Wα = {t : |t| > t1− α2 } = (−∞; −t1− α2 ) ∪ (t1− α2 ; +∞)
˜ cu. thê’ và tı́nh giá tri. quan sát t0 =

´ mâu |x − m0 | √
Lây n.
s0
´ t0 > t1− α
(t0 ∈ Wα ) thı̀ bác bo’ gia’ thiêt ´ nhâ.n H.
2
´ t0 < t1− α
• Nêu (t0 ∈ ´ nhâ.n H.
2
• Vı́ du. 3 Tro.ng lu’o.’ng cua ˜ nhiên có phân phôi

’ các bao ga.o là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’
´ chuân
´’ tro.ng lu’o.’ng trung bı̀nh là 50kg. Sau mô.t khoang
voi ’ thoi `’ gian hoa.t d̄ô.ng ngu’oi
`’ ta nghi
’ Cân 25 bao ga.o thu d̄u’o’c các kêt
ngo`’ tro.ng lu’o.’ng các bao ga.o có thay d̄ôi. ´ qua’ sau
.
3. Kiêm ´ vê` ty’ lê 89
.
´ lu’o.’ng) ni (sô´ bao)

X(khôi
48 − 48, 5 2
48, 5 − 49 5
49 − 49, 5 10
49, 5 − 50 6
50 − 50, 5 2
´’ d̄ô. tin câ.y 99%, hãy kêt

Voi ´ luâ.n vê` d̄iêu
` nghi ngo`’ nói trên.
’
Giai
´
Xét gia’ thiêt H : m = 50
√
(X − 50) 25
T = ∈ T (24)
S0
xi − xi+1 x0i ni (sô´ bao) ui ni x2i ni

48 − 48, 5 48,25 2 96,5 4656,125
48, 5 − 49 48,75 5 243,75 11882,812
49 − 49, 5 49,25 10 492,5 24255,625
49, 5 − 50 49,75 6 298,5 14850,375
50 − 50, 5 50,25 2 100,5 5050,125
P
25 1231,75 60695,062
α
Ta có 1 − α = 0, 99 =⇒ 1 − 2
= 0, 995
´’ 0,995 voi
Phân vi. Student muc ´’ 24 bâ.c tu.’ do là t1− α = u0,995 = 2, 797
2
` bác bo’ là Wα = (−∞; −2, 797) ∪ (2, 797; ∞)

Miên
1231,75
x= 25
= 49, 27.
60695,06
s2 = 25
− (49, 27)2 = 2427, 8 − 2427, 53 = 0, 27
0 25
s2 = 24
0, 27 = 0, 2812 =⇒ s0 = 0, 53
√
|(49,27−50)| 25
Giá tri. quan sát t0 = 0,53
= 6, 886
´ t0 ∈ Wα , nên gia’ thiêt
Ta thây ´ bi. bác bo. ` nghi ngo`’ là d̄úng.
’ Vâ.y d̄iêu
’ ´ VÊ
` TY
3. KIÊM D̄I.NH GIA’ THIÊT ’ LÊ
.
’ thê’ có hai loa.i phân
Gia’ su’’ tông ´ A và không có tı́nh chât
` tu’’ có tı́nh chât ´ A, trong
´
` tu’’ có tı́nh chât A là p0 chua
d̄ó ty’ lê. phân ´
’ biêt. Ta d̄ua ´
’ ra thiêt
H : p = p0
˜ ngâu
Lâ.p mâu ` tu’’ cua
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) và tı́nh ty’ lê. f các phân ˜ có
’ mâu
´ A.
tı́nh chât
’ 5. Kiêm
´ kê
.
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α cho tru’oc, ’ u1− α . Miên
´’ xác d̄i.nh phân vi. chuân ` bác bo’ là
2
Wα = {u : |u| > u1− α2 } = (−∞; u1− α2 ) ∪ (u1− α2 ; +∞)

√
´ ˜ ’ |f − p0 | n
Lây mâu cu. thê và tı́nh giá tri. quan sát u0 = √
p0 q0
´ u0 > u1− α
• Nêu ´ nhâ.n H.
(u0 ∈ Wα ) thı̀ bác bo’ H và châp
2
´ u0 < u1− α
• Nêu (u0 ∈ ´ nhâ.n H.
2
’ o’’ mô.t nhà máy cân

• Vı́ du. 4 Ty’ lê. phê´ phâm ` d̄a.t là 10%. Sau khi cai ´ kiêm
’ tiên, ’ tra
400 san’ phâm ’ thı̀ thây ’ voi
´ có 32 phê´ phâm ´’ d̄ô. tin câ.y 99%. Hãy xét xem viê.c cai ´
’ tiên
´ qua’ hay không?
kỹ thuâ.t có kêt
’
Giai
Ta có n = 400
’ cua
Go.i p là ty’ lê. phê´ phâm ’ d̄i.nh gia’ thiêt
’ nhà máy .Ta kiêm ´
´ d̄ôi
H : p = 0, 1. (gia’ thiêt ´ H : p < 0, 1)
’ trong 400 san

Ty’ lê. phê´ phâm ’ là f =
’ phâm 32
= 0, 08
400
α
¯Dô. tin câ.y 1 − α = 0, 99 =⇒ 1 − 2 = 0, 995 =⇒ u0,995 = 2, 576
Miên` bác bo’ là Wα = (−∞; −2, 576) ∪ (2, 576; +∞)
√
(|0,08−0,1|) 400
Giá tri. quan sát u0 = √
0,1.0,9
= 1, 333 ∈
/ Wα .
Do d̄ó châp´ nhâ.n H0 .
Vâ.y viê.c cai ´ có hiê.u qua.

’ tiên ’
’ ´ VÊ
` PHU’ONG
4. KIÊM D̄I.NH GIA’ THIÊT ’ SAI
Gia’ su’’ X là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên có phân phôi ’ voi
´ chuân ´’ phu’ong
’ sai V ar(X) chua
’
´
biêt. Ta d̄ua ’ ra gia’ thiêt ´
H : V ar(X) = σ02
Lâ.p mâu˜ ngâu ´ kê
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ) và cho.n thông
0
2 (n − 1)S 2
χ =
σ02
´ H d̄úng thı̀ χ2 có phân phôi
Nêu ´ ” khi−bı̀nh phu’ong ’ ” voi ´’ n − 1 bâ.c tu.’ do.
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α cho tru’oc,
´’ ta xác d̄i.nh các phân vi. ”khi−bı̀nh phu’ong”
’ χ2n−1, α , χ2n−1,1− α
2 2
´’ α , 1 − α . Khi d̄ó miên
(n − 1) bâ.c tu.’ do, muc ` bác bo’ là
2 2
5. Kiêm ´ mot phı́a 91
. .̂
Wα = {t : t < χ2n−1, α hoă.c t > χ2n−1,1− α } = (−∞; χ2n−1, α ) ∪ (χ2n−1,1− α ; +∞)

2 2 2 2
2 0
˜ cu. thê’ và tı́nh giá tri. quan sát χ20 = (n − 1)s .
´ mâu
Lây
σ02
´ χ20 < χ2n−1, α hoă.c χ20 > χ2n−1,1− α (χ20 ∈ Wα ) thı̀ bác bo’ H và châp
2 2
´ χ2n−1, α < χ20 < χ2n−1,1− α (χ20 ∈

2 2
• Vı́ du. 5 Nêu ´ máy móc hoa.t d̄ô.ng bı̀nh thu’ong`’ thı̀ tro.ng lu’o.’ng cua
’ san
’ phâm’ là d̄a.i
˜ nhiên X có phân phôi
lu’o.’ng ngâu ’ voi
´ chuân ´’ D(X) = 12. Nghi ngo`’ máy hoa.t d̄ô.ng không
bı̀nh thu’ong `’ ta cân thu’’ 13 san
`’ ngu’oi ’ phâm ’ và tı́nh d̄u’o’c s0 2 = 14, 6. Voi
´’ muc
´’ ý nghiã
.
´ `
α = 0, 05. Hãy kêt luâ.n d̄iêu nghi ngo`’ trên có d̄úng hay không?
’
Giai
Ta kiêm ´ H : V ar(X) = 12 ; H : V ar(X) 6= 12.
Tu ’ bài toán ta tı̀m d̄u’o.’c χ20 = (13−1)14,6

`’ các sô´ liê.u cua
12
= 14, 6
´’ α = 0, 05, tra bang
Voi ´’ (n − 1) = 12 bâ.c tu.’ do ta d̄u’o.’c
’ phân vi. χ2 voi
χ2α = χ20,025 = 4, 4 và χ21− α = χ20,975 = 23, 3
2 2
Ta thây´ 4, 4 < 14, 6 < 23, 3 nên châp ´ nhâ.n gia’ thiêt
´ H.
Vâ.y d̄iêu ˜ hoa.t d̄ô.ng bı̀nh thu’ong.

` nghi ngo`’ trên là không d̄úng. Máy vân `’
’
5. KIÊM D̄I.NH MÔ
. T PHÍA
´ có da.ng H : θ 6= θ0 . Ta cũng có thê’
´ d̄ôi
Trong các bài toán trên ta chi’ xét gia’ thiêt
’ d̄i.nh voi
’ bài toán kiêm
giai ´’ gia’ thiêt
´ d̄ôi
´ có da.ng: H : θ < θ0 hoă.c H : θ > θ0 . Khi giai ’
các bài toán này ta cũng áp du.ng các qui tăc´ d̄ã d̄u’o.’c trı̀nh bày voi
´’ chú ý là:
i) Khi tı́nh gı́a tri. quan sát u0 (hoă.c t0 ) trong các qui tăc ’ d̄i.nh trên ta bo’ dâu
´ kiêm ´
’ ha.n u0 = (x − µ 0 ) √
tri. tuyê.t d̄ôi ` dâu
´ o’’ tu’’ sô´ và thay băng ´ ngoă.c d̄on
’ (...). Chăng n.
σ
´ gia’ thiêt
ii) Nêu ´ d̄ôi
´ có da.ng H : θ > θ0 thı̀ ta so sánh gı́a tri. quan sát u0 voi ´’
2
uγ = u1−α (hoă.c tγ = t1−α , hoă.c χ1−α ).
´ u0 > uγ (hoă.c t0 > tγ , χ20 > χ21−α ) thı̀ bác bo’ H và thua
Nêu ´ ngu’o.’c
`’ nhâ.n H. Nêu
´ nhâ.n H.
la.i thı̀ châp
´ gia’ thiêt
iii) Nêu ´ d̄ôi
´ có da.ng H : θ < θ0 thı̀ ta so sánh u0 voi ´’ uγ = −u1−α , (hoă.c
2
tγ = −t1−α , hoă.c χα ).
Nêu ´ ngu’o.’c la.i thı̀ châp
´ u0 < −u1−α ;(hoă.c t0 < −t1−α , χ20 < χ2α ) thı̀ bác bo’ H.Nêu ´
nhâ.n H.
’ 5. Kiêm
´ kê
.
• Vı́ du. 6 Mô.t nhà san ’ xuât´ thuôc

´ chông
´ di. ung
´’ thu.’c phâm’ tuyên bô´ răng
` 90% ngu’oi `’
dùng thuôc´ thây
´ thuôc´ có tác du.ng trong vòng 8 gio. ’
`’ Kiêm tra 200 ngu’oi ´’
`’ bi. di. ung
’ ´ ` ´ ’ bot
thu.’c phâm thı̀ thây trong vòng 8 gio’ thuôc làm giam ´ ´
’ di. ung ´ ´
’ d̄ôi voi `
’ 160 ngu’oi.’ Hãy
’
kiêm d̄i.nh xem loi` ´ ’ ’ ´
’ tuyên bô trên cua nhà san xuât có d̄úng hay không voi´
’ muc´’ ý nghiã
α = 0, 01.
’
Giai
´ H : p0 = 0, 9 (H < 0, 9)
’ ra gia’ thiêt
Ta d̄ua
α = 0, 01 −→ 1 − α = 0, 99 =⇒ −u1−α = −2, 326
160
f= = 0, 8
200
f − p0 √ 0, 8 − 0, 9 √ 0, 1
u0 = q n= √ 200 = − .14, 14 = −4, 75
p0 (1 − p0 ) 0, 9 × 0, 1 0, 3
´ u0 < −u1−α nên bác bo’ gia’ thiêt

Ta thây ´ H.
`’ tuyên bô´ cua
Vâ.y loi ’ nhà san ´ là không d̄úng su.’ thâ.t.
’ xuât
’ ´ VÊ
` SU’ BĂ
6. KIÊM D̄I.NH GIA’ THIÊT .
` NG NHAU GIUA
˜’ HAI
TRUNG BÌNH
Gia’ su’’ X và Y là hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có cùng phân phôi ’ voi
´ chuân ´’
E(X) và E(Y ) chua ´ Ta cân
’ biêt. ’ ´
` kiêm d̄i.nh gia’ thiêt
H : E(X) = E(Y ) (H : E(X) 6= E(Y ))
´ mãu ngâu
Lây ´’ n d̄ôi
˜ nhiên kı́ch thu’oc ´ X và mâu
˜ ngâu ´’ m d̄ôi
˜ nhiên kı́ch thu’oc ´ voi
´’
`’ ho.’p:
Y và xét các tru’ong
´ V ar(x) = σx2 , V ar(y) = σy2
`’ ho.’p biêt
i) Tru’ong
|x − y|
Tı́nh giá tri. quan sát u0 = q 2 σ2 .
σx
n
+ my
`’ ho.’p chua
ii) Tru’ong ´ V ar(X), V ar(Y ).
’ biêt
|x − y|
Tı́nh giá tri. quan sát u0 = r .
s0x2 s0y2
n
+ m
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α cho tru’oc, ’ u1− α .
´’ xác d̄i.nh phân vi. chuân
2
` bác bo’ Wα = { u : |u| > u1− α }.

Ta tı̀m d̄u’o.’c miên 2
So sánh u0 và u1− α2

´ u0 > u1− α thı̀ bác bo’ gia’ thiêt
* Nêu ´ H và thua
`’ nhâ.n H.
2
7. Kiêm ´ vê` su `
.’ băng ’ hai ty’ le.̂
nhau cua 93
.
´ u0 < u1− α thı̀ thua

* Nêu `’ nhâ.n H.
2
’ phâm
• Vı́ du. 7 Tro.ng lu’o.’ng san ’ do hai nhà máy san ´ là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu
’ xuât ˜
nhiên có phân phôi ’ và có cùng d̄ô. lê.ch tiêu chuân
´ chuân ’ là σ = 1kg. Voi ´’ muc ´’ ý nghiã
’
α = 0, 05, có thê xem tro.ng lu’o.’ng trung bı̀nh cua ’ san ’
’ phâm do hai nhà máy san ´ là
’ xuât
nhu’ nhau hay không? Nêu ´ cân thu’’ 25 san
’ phâm ’ cua ’ nhà máy A ta tı́nh d̄u’o.’c x = 50kg,
cân 20 san ’
’ phâm cua ’ nhà máy B thı̀ tı́nh d̄u’o.’c y = 50, 6kg.
’
Giai
’ nhà máy A là X; tro.ng lu’o.’ng cua
Go.i tro.ng lu’o.’ng cua ’ nhà máy B là Y thı̀ X, Y là
các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ voi
´ chuân ´’ V ar(X) = V ar(Y ) = 1.
’ tra gia’ thiêt
Ta kiêm ´ H : E(X) = E(Y ); (E(X) 6= E(Y ))
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α = 0, 05 thı̀ u1− α = 1, 96.
2
|50−50,6|
Tı́nh u0 = √ 1 1
= 2.
25
+ 20
Ta thây ´ H, tuc
´ u0 > u1− α nên bác bo’ gia’ thiêt ´’ là tro.ng lu’o.’ng trung bı̀nh cua
’ san
’
2
’ san
phâm ´ o’’ hai nhà máy là khác nhau.
’ xuât
’ ´ VÊ
` SU’ BĂ
` NG NHAU CUA
’ HAI
TY’ LÊ
.
Gia’ su’’ p1 , p2 tu’ong ´’ là ty’ lê. các phân
’ ung ´ hiê.u nào d̄ó cua
` tu’’ mang dâu ’ thê’
’ tông
´’ ât,
thunh ´ tông ’ thê’ thu´’ hai. Ta cân
` kiêm’ d̄i.nh gia’ thiêt
´
H : p1 = p2 = p0 (H : p1 6= p2 )
`’ ho.’p chua
i) Tru’ong ´ p0 .
’ biêt
∗
´ kê U = (P − p1 ) − (p∗ − p2 )
Cho.n thông q .
p∗ (1 − p∗ )( n11 + n12 )
´’ p∗ = n1 .fn1 + n2 .fn2 ´’ lu’o.’ng ho.’p lý tôi

´ d̄a cua
voi (u’oc ’ p0 )
n1 + n2
trong d̄ó
´ hiê.u cua
` tu’’ có dâu
fn1 là ty’ lê. phân ˜ thu´’ nhât
’ mâu ´ voi´’ kı́ch thu’oc
´’ n1 .
´ hiê.u cua
` tu’’ có dâu
fn2 là ty’ lê. phân ˜ thu´’ hai voi
’ mâu ´’ kı́ch thu’oc
´’ n2 .
´’ n1 , n2 khá lon
Voi ´’ thı̀ U có phân phôi ’ hóa.
´ chuân
´ p0 .
`’ ho.’p biêt
ii) Tru’ong
´ kê U = q fn1 − fn2

Cho.n thông
p0 (1 − p0 )( n11 + 1
n2
)
’ 5. Kiêm
´ kê
.
’ d̄inh
´ kiêm
* Qui tăc .
´ hai mâu
Lây ˜ ngâu ´’ n1 , n2 và tı́nh
˜ nhiên kı́ch thu’oc
|fn1 − fn2 | n1 .fn1 + n2 .fn2 ´ chua ´ p0
u0 = q (p∗ = ) nêu ’ biêt
p∗ (1 − p∗ )( n11 + 1
) n1 + n2
n2
hoă.c
|fn1 − fn2 ´ biêt
´ p0 .
u0 = q nêu
p0 (1 − p0 )( n11 + 1
n2
)
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α cho tru’oc, ’ u1− α .
´’ xác d̄i.nh phân vi. chuân
2
` bác bo’ Wα = { u : |u|.u1− α }.

Ta tı̀m d̄u’o.’c miên 2
So sánh u0 và u1− α2

´ u0 > u1− α thı̀ bác bo’ gia’ thiêt
* Nêu ´ H.
2
´ u0 < u1− α thı̀ thua

* Nêu ´ H.
`’ nhâ.n gia’ thiêt
2
• Vı́ du. 8 Kiêm ’ tra các san ’ d̄u’o’c cho.n ngâu

’ phâm ˜ nhiên o’’ hai nhà máy san ´ ta
’ xuât
.
d̄u’o.’c các sô´ liê.u sau:
Nhà máy I Sô´ san ’ d̄u’o’c kiêm

’ phâm ’ tra Sô´ phê´ phâm
’
.
I n1 = 100 20
II n2 = 120 36
´’ ý nghiã α = 0, 01; có thê’ coi ty’ lê. phê´ phâm

´’ muc
Voi ’ cua
’ hai nhà máy là nhu’ nhau
không?
’
Giai
Go.i p1 , p2 tu’ong
’ ung ’ cua
´’ là ty’ lê. phê´ phâm ’ nhà máy I, II.
’ tra gia’ thiêt
Ta kiêm ´ H : p1 = p2 (H : p1 6= p2 ).
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α = 0, 01 thı̀ u1− α = u0,995 = 2, 58.
2
`’ các sô´ liê.u d̄ã cho ta có

Tu
20 36
fn1 = = 0, 2; fn2 = = 0, 3
100 120
100 × 0, 2 + 120 × 0, 3
p∗ = = 0, 227 =⇒ 1 − p∗ = 0, 773
100 + 120
|0, 2 − 0, 3|
Do d̄ó u0 = q ≈ 1, 763.
1 1
0, 227 × 0, 773( 100 + 120
)
´ u0 < u1− α nên châp
Ta thây ´ nhâ.n gia’ thiêt
´ H, tuc ’ cua
´’ là ty’ lê. phê´ phâm ’ hai nhà
2
máy là nhu’ nhau.
8. Kiêm ´ vê` su `
.’ băng ˜’ hai phu’ong
nhau giua ’ sai 95
.
’ ´ VÊ
` SU’ BĂ
` NG NHAU GIUA
˜’ HAI
PHU’ONG
’ SAI
Gia’ su’’ X, Y là hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có phân phôi ’ voi
´ chuân ´’ các tham sô´
tu’ong
’ ung´’ σx , σy chua
2 2 ´ Ta cân
’ biêt. ’
` kiêm d̄i.nh gia’ thiêt ´
H : σx2 = σy2 ´ d̄ôi

(gia’ thiêt ´ H : σx2 6= σy2 )
´ mâu
Lây ˜ ngâu ´ voi
˜ nhiên WX = (X1 , X2 , . . . , Xn ), WY = (Y1 , Y2 , . . . , Yn ) d̄ôi ´’ X, Y .
´ kê
Cho.n các thông
Pn Pm
i=1 (Xi − X)2 − X)2
i=1 (Yj
Sx2 = Sy2 =
n−1 m−1
(n − 1)Sx2 (m − 1)Sy2
´
Ta thây và là các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´
˜ nhiên d̄ô.c lâ.p có phân phôi
σx2 σy2
2 2
´’ n − 1 và m − 1 bâ.c tu.’ do. Do d̄ó Sx /σx có phân phôi
χ2 voi ´ F voi´’ các tham sô´ n − 1
Sy2 /σy2
và m − 1.
Khi H d̄úng thı̀ Sx2 /Sy2 ∈ Fα/2,n−1,m−1 và có
P (F1−α/2,n−1,m−1 < Sx2 /Sy2 < Fα/2,n−1,m−1 ) = 1 − α
Ta tı̀m d̄u’o.’c
` bác bo’ Wα = (−∞, F1−α/2,n−1,m−1 ) ∪ (Fα/2,n−1,m−1 , +∞).
* Miên
Sx2
* Giá tri. quan sát v = Sy2
Do d̄ó
´ v ∈ Wα thı̀ bác bo’ gia’ thiêt
´ nhâ.n H.
´ v∈
• Nêu ´ nhâ.n gia=
/ Wα thı̀ châp ´ H.
’ thiêt
Chú ý Kiêm’ d̄i.nh o’’ trên bi. anh

’ hu’ong’’ boi ´
’’ giá tri. quan sát v = Sx2 /Sy2 và xác suât
P (Fn−1,m−1 < v) trong d̄ó Fn−1,m−1 là d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜ nhiên có phân phôi ´ F voi ´’ các
´ ´ ´ ’
tham sô n − 1, m − 1. Nêu xác suât nho hon α
’ 2 (xay 2
’ ra khi Sx nho hon’ 2 ´
’ Sy ) hoă.c lon’ hon ’
2
’ ra khi Sx lon
1 − α/2 (xay ´’ hon 2 ´ ` ´
’ Sy ) thı̀ gia’ thiêt bi. tu’ chôi.
´ d̄ă.t
Nêu
p − giá tri. = 2 min[P (Fn−1,m−1<v ), 1 − P (Fn−1,m−1 )]
´ bi. tu
thı̀ gia’ thiêt ´ khi muc
`’ chôi ´’ ý nghiã α t lon
´’ hon
’ p−giá tri..
• Vı́ du. 9 Có hai cách cho.n chât ´ xúc tác khác nhau d̄ê’ kı́ch thı́ch mô.t phan ´’ hóa
’ ung
ho.c. ¯Dê’ kiêm
’ d̄i.nh phu’ong ’ sinh ra có giông
’ sai san ´ nhau hay không ngu’oi ´ mâu
`’ ta lây ˜
` 10 nhóm dùng cho chât
gôm ´ xúc tác thu´’ nhât
´ và 12 nhóm dùng cho chât ´ xúc tác thu´’ hai.
’ 5. Kiêm
´ kê
.
´ qua’ S12 = 0, 14 và S22 = 0, 28. Voi

Du˜’ liê.u cho kêt ´’ muc ’ d̄i.nh gia’
´’ ý nghiã 5%, hãy kiêm
´ trên.
thiêt
’
Giai
` kiêm
Ta cân ´ H : σ12 = σ22 .
S12 0,14
Ta có v = S22
= 0,28
= 0, 5 và P (F9,11<0,5 ) = 0, 1539.
Do d̄ó p−giá tri. = 2 min(0, 1539; 0, 8461) = 0, 3074.

´ α = 0, 05 < p−giá tri.nên gia’ thiêt
Ta thây ` nhau cua
´ vê` su.’ băng ’ hai phu’ong
’ sai
´ nhâ.n.
d̄u’o.’c châp
9. BÀI TÂ
.P
` cua
1. ¯Dô. bên ’ mô.t loa.i dây thép san ´ theo công nghê. cũ là 150. Sau khi cai
’ xuât ´
’ tiên
´ mâu
`’ ta lây
kỹ thuâ.t ngu’oi ` 100 so.’i dây thép d̄ê’ thu’’ d̄ô. bên
˜ gôm ´ d̄ô. bên
` thı̀ thây `
´
trung bı̀nh là 185 và s = 25. Voi’ muc´
’ ý nghiã α = 0, 05, hoi ´ ´
’ công nghê. moi’ có tôt
hon
’ công nghê. cũ hay không?
’ mô.t chi tiêt

2. ¯Dô. dày cua ´ mây
´ do mô.t máy san ´ là mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu
’ xuât ˜ nhiên
´ ’ ´
phân phôi theo qui luâ.t chuân voi’ d̄ô. dày trung bı̀ng 1, 25mm. Nghi ngo`’ máy hoa.t
d̄ô.ng không bı̀nh thu’ong `’ ngu’oi ’ tra 10 chi tiêt
`’ ta kiêm ´ máy thı̀ thây ´ d̄ô. dài trung
bı̀nh là 1, 325 voi ’
´’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân 0, 075mm. Voi ´’ muc
´’ ý nghiã α = 0, 01, hãy
´ ` `
kêt luâ.n vê d̄iêu nghi ngo`’ nói trên?
3. Tro.ng lu’o.’ng cua ’ mô.t loa.i san

’ phâm’ do mô.t nhà máy san ´ là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
’ xuât ˜
nhiên phân phôi ’
´ theo qui luâ.t chuân voi
´’ tro.ng lu’o.’ng trung bı̀nh là 500 gr. Nghi
ngo`’ tro.ng lu’o.’ng cua
’ loa.i san ’ ´’ giam
’ phâm này có xu hu’ong `’ ta cân thu’’ 25
’ sút, ngu’oi
’ ´
’ phâm và thu d̄u’o.’c kêt qua’ cho o’’ bang
san ’ sau:
Tro.ng lu’o.’ng (gr) 480 485 490 495 500 510

Sô´ san
’ phâm’ 2 3 8 5 3 4
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α = 0, 05, hãy kêt
´ luâ.n vê`d̄iêu
` nghi ngo`’ nói trên?
´ lúa trung bı̀nh trong vu. tru’oc

4. Năng suât ´’ là 4,5 tân/ha.
´ Vu. lúa năm nay ngu’oi `’
´ ` ’
ta áp du.ng mô.t biê.n pháp kỹ thuâ.t moi’ cho toàn bô. diê.n tı́ch trông lúa o’ trong
vùng. Theo dõi năng suât´ lúa o’’ 100 hecta ta có bang’ sô´ liê.u sau:
9. Bài tap
.̂ 97
´ (ta./ha)
Năng suât Diê.n tı́ch (ha)
30 − 35 7
35 − 40 12
40 − 45 18
45 − 50 27
50 − 55 20
55 − 60 8
60 − 65 5
65 − 70 3
´ luâ.n vê`biê.n pháp kỹ thuâ.t moi

Hãy cho kêt ´’ này?
5. Tuôi’ tho. trung bı̀nh cua ’ mô.t mâu ˜ gôm` 100 bóng d̄èn d̄u’o.’c san ´ o’’ mô.t nhà
’ xuât
’ 120 gio.
´’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân
máy là 1570 gio`’ voi `’ Go.i µ là tuôi’ tho. trung bı̀nh cua’
´ ca’ bóng d̄èn nhà máy san
tât ’ xuât ´ ra. Voi ´’ muc
´’ ý nghiã α = 0, 05, hãy kiêm ’ tra
´ H0 : µ = 1600 gio`’ voi
gia’ thiêt ´’ gia’ thiêt
´ d̄ôi
´ H1 : µ < 1600 gio. `’
’ san
6. Mô.t hãng du’o.’c phâm ´ mô.t loa.i thuôc
’ xuât ´ tri. di. ung ’ tuyên bô´ răng
´’ thu.’c phâm `
´ có tác du.ng giam
thuôc ’ di. ung ´ voi
´’ trong 8 gio`’ d̄ôi ´’ 90% ngu’oi ’ tra 200
`’ dùng. Kiêm
`’ bi. di. ung
ngu’oi ´ thuôc
´’ dùng thı̀ thây ´ có tác du.ng d̄ôi´ voi
´’ 160 ngu’oi ´’ muc
`’ . Voi ´’ ý
˜ ’
nghia α = 0, 01, kiêm tra xem loi ´
`’ tuyên bô trên có d̄úng không?
’ cua
7. Ty’ lê. phê´ phâm ´’ d̄ây là 5%. Năm nay nhà máy áp du.ng
’ mô.t nhà máy tru’oc
´’ ¯Dê’ xem biê.n pháp kỹ thuâ.t moi
mô.t biê.n pháp kỹ thuâ.t moi. ´’ có tác du.ng làm
giam ’
’ ty’ lê. phê´ phâm cua
’ nhà máy hay không, ngu’oi ´ mô.t mâu
`’ ta lây ˜ gôm` 800 san ’
’ ’ ’ ´ ´ ’ ˜
phâm d̄ê kiêm tra và thây có 24 phê phâm trong mâu này.
´’ muc
a) Voi ´ luâ.n vê`biê.n pháp kỹ thuâ.t moi
´’ ý nghiã α = 0, 01, hãy cho kêt ´’ d̄ó?
b) Nêu ’ sau khi áp du.ng biê.n pháp kỹ thuâ.t moi
´ nhà máy báo cáo ty’ lê. phê´ phâm ´’
´
’ xuông 2% (vos
d̄ã giam ’ i muc ´ ˜ ´
’ ý nghia α = 0, 05) thı̀ có châp nhâ.n d̄u’o.’c không?
´ mô.t nhà máy tuyên bô´ 90% máy móc cua

8. Giám d̄ôc ’ nhà máy d̄a.t tiêu chuân ’ kỹ
´ tê.
thuâ.t quôc ´ Ngu’oi ’ tra 200 máy thı̀ thây
´ hành kiêm
`’ ta tiên ´ có 168 máy d̄a.t tiêu
’ ´ ´ ´ ´ ´ luâ.n vê` loi
’ ý nghiã α = 0, 05, hãy kêt
chuân kỹ thuâ.t quôc tê. Voi’ muc `’ tuyên bô´
trên?
9. Nêu´ máy móc làm viê.c bı̀nh thu’ong

`’ thı̀ kı́ch thu’oc´’ cua
’ mô.t loa.i san ’ là d̄a.i
’ phâm
lu’o.’ng ngâu ´ ’ ´
˜ nhiên phân phôi theo qui luâ.t chuân voi’ V ar(X) = 0, 25. Nghi ngo`’
`’
máy làm viê.c không bı̀nh thu’ong, ´ hành d̄o thu’’ 28 san
`’ ta tiên
ngu’oi ’ và thu
’ phâm
´ qua’ cho o’’ bang
d̄u’o.’c kêt ’ sau:
´’ (cm)
Kı́ch thu’oc 19,0 19,5 19,8 20,4 20,6
Sô´ san
’ phâm’ 2 4 5 12 5
´’ muc
Voi ´’ ý nghiã α = 0, 02, hãy kêt
´ luâ.n vê`d̄iêu
` nghi ngo`’ nói trên?
’ 5. Kiêm
´ kê
.
10. Tro.ng lu’o.’ng cua ’ gói hàng d̄u’o.’c d̄óng bao boi ´’ d̄ây là 1135 gram
’’ mô.t máy tru’oc
voi ’
´’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân là 7,1 gram. Nghi ngo`’ máy hoa.t d̄ô.ng không tôt,
´ ngu’oi `’ ta
’ ´ ’ ´
tiên hành kiêm tra 20 gói hàng thı̀ thây d̄ô. lê.ch tiêu chuân là 9,1 gram. Voi’ muc ´’
ý nghiã α = 0, 05, hãy kiêm ’ tra gia’ thiêt
´ (H0 : σ = 7, 1 gram) voi ´’ gia’ thiêt
´ d̄ôi
´
(H1 : σ > 7, 1 gram).
11. Theo dõi sô´ tai na.n lao d̄ô.ng cua ’’

’ hai phân xu’ong, ta có sô´ liê.u sau: phân xu’ong
’’ I:
20/200 công nhân, phân xu’ong ’ ´
’ II: 120/800 công nhân. Voi’ muc ´ ˜
’ ý nghia α = 0, 005
’ ’ ` ´
hoi có su.’ khác nhau d̄áng kê vê chât lu’o.’ng công tác bao hô. lao d̄ô.ng o’’ hai phân
’
’’ trên hay không?
xu’ong
12. ¯Dê’ nghiên cuu

´’ anh
’ ’’ cua
hu’ong ´ ngu’oi
’ mô.t loa.i thuôc, ´
`’ ta cho 10 bê.nh nhân uông
´ ` ´ ´
thuôc. Lân khác ho. cũng cho bê.nh nhân uông thuôc nhung ´ ´
’ là thuôc gia’ (thuôc
´ qua’ thı́ nghiê.m thu d̄u’o.’c nhu’ sau:
không có tác du.ng). Kêt
Bê.nh nhân 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
´ ´
Sô gio`’ ngu’ có thuôc 6,1 7,0 8,2 7,6 6,5 8,4 6,9 6,7 7,4 5,8
Sô´ gio`’ ngu’ voi
´’ thuôc
´ gia’ 5,2 7,9 3,9 4,7 5,3 5,4 4,2 6,1 3,8 6,3
Gia’ su’’ sô´ gio`’ ngu’ cua ’ Voi

’ các bê.nh nhân có qui luâ.t chuân. ´’ muc
´’ ý nghiã α = 0, 05,
´
hãy kêt luâ.n vêành ’’ cua
’ hu’ong ´
’ loa.i thuôc ngu’ trên?
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
1. u0 = 14 > 1, 645 nên viê.c cai ´ kỹ thuâ.t là có hiê.u qua.
’ tiên ’
` nghi ngo`’ trên là sai.
2. Vı̀ u0 = 3 < 3, 25 nên d̄iêu
` nghi ngo`’ là d̄úng.
3. t0 = 3, 37. ¯Diêu
´’ có tác du.ng làm tăng năng suât
4. Biê.n pháp kỹ thuâ.t moi ´ lúa trung bı̀nh cua
’ toàn
vùng.
5. Vı̀ u0 = −2, 5 < −1, 645 nên bác bo’ H0 .
`’ tuyên bô´ không d̄úng.
6. u0 = 4, 73. Loi
`’ tuyên bô´ là sai.
8. Loi
9. Nghi ngo`’ sai. Máy làm viê.c bı̀nh thu’ong.
`’
10. χ20 = 32, 86 > 30, 1 nên bác bo’ H0 .
` su’ khác biê.t d̄áng kê’ vê`chât
11. Do 1, 82 < 1, 96 nên không có co’ so’’ cho răng ´ lu’o.’ng
.
’ hô. lao d̄ô.ng o’’ hai phân xu’ong.
công tác bao ’’
´ ngu’ trên có tác du.ng.
12. Loa.i thuôc
Chu’ ong
’ 6
´ TU’ONG
LÝ THUYÊT ’ ` QUI
QUAN VÀ HÀM HÔI
˜’ HAI D̄AI LU’ONG

´ QUAN HÊ GIUA ˜ U NHIÊN
1. MÔI . . .’ NGÂ
Khi khao ˜ nhiên X, Y ta thây

’ sát hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ giua˜’ chúng có thê’ có mô.t sô´
quan hê. sau:
´’ nhau, tuc
i) X và Y d̄ô.c lâ.p voi ´’ là viê.c nhâ.n giá tri. cua ˜ nhiên này
’
’ hu’ong
không anh ´ ˜
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên kia.
’ d̄ên viê.c nhâ.n giá tri. cua
´ phu. thuô.c hàm sô´ Y = ϕ(X).
ii) X và Y có môi
iii) X và Y có su.’ phu. thuô.c tu’ong
’ quan và phu. thuô.c không tu’ong
’ quan.
´
2. . SÔ TU’ONG
HÊ ’ QUAN
2.1 Moment tu’ ong

’ quan (Covarian)
2 D̄i.nh nghiã 1
* Moment tu’ong
’ quan (hiê.p phu’ong ’ sai) cua ˜ nhiên X và Y, kı́
’ hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
´
hiê.u cov(X, Y ) hay µXY , là sô d̄u’o.’c xác d̄i.nh nhu’ sau
cov(X, Y ) = E{[X − E(X)][Y − E(Y )]}
´ cov(X, Y ) = 0 thı̀ ta nói hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu

* Nêu ˜ nhiên X và Y không tu’ong
’ quan.
Chú ý
cov(X, Y ) = E(XY ) − E(X).E(Y )
cov(XY ) = E{X.Y − X.E(Y ) − Y.E(X) + E(X).E(Y )

= E(XY ) − E(X).E(Y ) − E(X).E(Y ) + E(X).E(Y )
= E(XY ) − E(X).E(Y )
99
100 ´ tu’ong
’ 6. Lý thuyêt
Chu’ong ’ ` qui
quan và hàm hôi
⊕ Nhâ.n xét 1
´ (X, Y ) roi
* Nêu `’ ra.c thı̀
n X
X m
cov(X, Y ) = xi yj P (xi , yj ) − E(X)E(Y )
i=1 j=1
´ (X, Y ) liên tu.c thı̀

* Nêu
+∞
Z +∞
Z
cov(X, Y ) = xyf (x, y)dxdy − E(X)E(Y )
−∞ −∞
⊕ Nhâ.n xét
i) Nêu ˜ nhiên d̄ô.c lâ.p thı̀ chúng không tu’ong
’ quan.
ii) Cov(X,X)=Var(X).
2.2 Hê. sô´ tu’ ong

’ quan
2 D̄i.nh nghiã 2 Hê. sô´ tu’ong ˜ nhiên X và Y, kı́ hiê.u rXY ,
’ hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu
’ quan cua
là sô´ d̄u’o.’c xác d̄i.nh nhu’ sau
cov(X, Y )
rXY =
SX .SY
voi ’ cua
´’ Sx , SY là d̄ô. lê.ch tiêu chuân ’ X, Y .
• Ý nghiã cua’ hê. sô´ tu’ ong ’ quan
Hê. sô´ tu’ong
’ quan d̄o muc ´ tı́nh giua
´’ d̄ô. phu. thuô.c tuyên ˜’ X và Y . Khi |rXY | càng
` 1 thı̀ môi
gân ´ quan hê. tuyên
´ tı́nh càng chă.t, khi |rXY | càng gân ´
` 0 thı̀ quan hê. tuyên
’ ’
tı́nh càng ”long leo”.
2.3 U’ oc
´’ lu’ o.’ng hê. sô´ tu’ ong
’ quan
˜ ngâu
Lâ.p mâu ˜ nhiên WXY = [(X1 , Y1 ), (X2 , Y2 ) . . . (Xn , Yn )].
’ ´’ lu’o’ng hê. sô´ tu’ong E(XY ) − E(X).E(Y ) ´ kê

¯Dê u’oc . ’ quan rXY =
SX .SY
ta dùng thông
XY − X.Y
R=
SX .SY
trong d̄ó
n n n
1X 1X 1X
X= Xi , Y = Yi , XY = Xi Yi
n i=1 n i=1 n i=1
n n
2 1X 1X
SX = (Xi − X)2 , SY2 = (Yi − Y )2
n i=1 n i=1
2. Hê sô´ tu’ong
’ quan 101
Voi ˜ cu. thê,’ ta tı́nh d̄u’o.’c giá tri. cua

´’ mâu ’ R là
xy − x.y
rXY =
sx .sy
trong d̄ó
n n n
1X 1X 1X
x= xi , y= yi , xy = xi yi
n i=1 n i=1 n i=1
n n
1X 1X
s2x = x2 − (x)2 , s2y = y 2 − (y)2
n i=1 i n i=1 i
Ta có
P P P
n xy − ( x)( y)
rXY = q P P q P P
n( x2 ) − ( x)2 . n( y 2 ) − ( y)2
2.4 ´ cu
Tı́nh chât ’ a hê. sô´ tu’ ong
’ quan
xy − x.y
’ quan r = d̄u’o.’c dùng d̄ê’ d̄ánh giá muc
´’ d̄ô. chă.t che’ cua
’ su.’
sx .sy
phu. thuô.c tu’ong ´ tı́nh giua
’ quan tuyên ˜’ hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu˜ nhiên X và Y , nó có các tı́nh
´ sau d̄ây:
chât
i) |r| ≤ 1.
´ |r| = 1 thı̀ X và Y có quan hê. tuyên
ii) Nêu ´ tı́nh.
´ |r| càng lon
iii) Nêr ´’ thı̀ su.’ phu. thuô.c tu’ong ´ tı́nh giua
’ quan tuyên ˜’ X và Y càng chă.t
’
che.
´ |r| = 0 thı̀ giua
iv) Nêu ´ tı́nh tu’ong
˜’ X và Y không có phu. thuô.c tuyên ’ quan.
´ r > 0 thı̀ X và Y có tu’ong
v) Nêu ’ quan thuâ.n (X tăng thı̀ Y tăng). Nêu´ r < 0 thı̀
X và Y có tu’ong
’ quan nghi.ch (X giam ’ thı̀ Y giam).
’
• Vı́ du. 1 Tu`’ sô´ liê.u d̄u’o.’c cho boi ’ sau, hãy xác d̄i.nh hê. sô´ tu’ong
’’ bang ’ Y và
’ quan cua
X
X 1 3 4 6 8 9 11 14
Y 1 2 4 4 5 7 8 9
’
Giai
’ sau
Ta lâ.p bang
102 ´ tu’ong
Chu’ong ’ ` qui
xi yi x2i xi yi yi2
1 1 1 1 1
3 2 9 6 4
4 4 16 16 16
6 4 36 24 16
8 5 64 40 25
9 7 81 63 49
11 8 121 88 64
14 9 196 126 81
P P P 2 P P 2
x = 56 y = 40 x = 524 xy = 364 y = 256
Hê. sô´ tu’ong ’ X và Y là

’ quan cua
P P P
n xy − (
y) x)(
rXY = q P P q P P
n( x2 ) − ( x)2 . n( y 2 ) − ( y)2
8.364 − (56).(40) 672

=q q = = 0, 977
8.524 − (56)2 . 8.256 − (40)2 687, 81
2.5 Ty’ sô´ tu’ ong

’ quan
’ ´’ d̄ô. chă.t che’ cua
’ su.’ phu. thuô.c tu’ong ´ ngu’oi
`’ ta dùng
¯Dê d̄ánh giá muc ’ quan phi tuyên,
ty’ sô´ tu’ong
’ quan:
sy
ηY /X = sy
trong d̄ó
s s
1X 1X
sy = ni .(yxi − y)2 ; sy = mj .(yj − y)2
n n
Ty’ sô´ tu’ong ´ sau:

’ quan có các tı́nh chât
i) 0 ≤ ηY /X ≤ 1.
ii) ηY /X = 0 khi và chi’ khi Y và X không có phu. thuô.c tu’ong
’ quan.
´
iii) ηY /X = 1 khi và chi’ khi Y và X phu. thuô.c hàm sô.
iv) ηY /X ≥ |r|.
´ ηY /X = |r| thı̀ su.’ phu. thuô.c tu’ong
Nêu ´ tı́nh.
’ Y và X có da.ng tuyên
’ quan cua
2.6 Hê. sô´ xác d̄i.nh mâu

˜
Trong thông ´ kê, d̄ê’ d̄ánh giá chât

´ lu’o.’ng cua ´ tı́nh ngu’ot
’ mô hı̀nh tuyên `’ ta còn xét
hê. sô´ xác d̄i.nh mâu
˜ β = r voi2 ´’ r là hê. sô´ tu’ong
’ quan. Ta có 0 ≤ β ≤ 1.
` qui
3. Hôi 103
3. ` QUI
HÔI
3.1 ` kiê.n
Kỳ vo.ng có d̄iêu
˜ nhiên roi
i) ¯Da.i lu’o.’ng ngâu `’ ra.c
` kiê.n cua
* Kỳ vo.ng có d̄iêu ˜ nhiên roi
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´’ d̄iêu
`’ ra.c Y voi ` kiê.n X = x là
m
X
E(Y /x) = yj P (X = x, Y = yj )
j=1
* Tu’ong ` kiê.n cua

’ tu.’, kỳ vo.ng có d̄iêu ˜ nhiên roi
’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´’ d̄iêu
`’ ra.c X voi ` kiê.n
Y = y là
n
X
E(X/y) = xi P (X = xi , Y = y)
i=1
˜ nhiên liên tu.c

ii) ¯Da.i lu’o.’ng ngâu
+∞
R
E(Y /x) = yf (y/x)dy
−∞
+∞
R
E(X/y) = xf (x/y)dx
−∞
trong d̄ó
´’ x không d̄ôi’
f (y/x) = f (x, y) voi
´’ y không d̄ôi’
f (x/y) = f (x, y) voi
3.2 ` qui
Hàm hôi
` qui cua
* Hàm hôi ´ voi
’ Y d̄ôi ´’ X là f (x) = E(Y /x).
` qui cua
* Hàm hôi ´ voi
’ X d̄ôi ´’ Y là f (y) = E(X/y).
Trong thu.’c tê´ ta thu’ong ´ liên hê. voi

˜ nhiên X, Y có môi
`’ gă.p hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´’ nhau,
trong d̄ó viê.c khao ’ sát X thı̀ dê˜ còn khao ’ sát Y thı̀ khó hon ’ thâ.m chı́ không thê’ khao
’
sát d̄u’o.’c. Ngu’oi`’ ta muôn ´ tı̀m môi ˜’ X và Y d̄ê’ biêt
´ liên hê. ϕ(X) nào d̄ó giua ´ X ta có thê’
du.’ d̄oán d̄u’o.’c Y .
´ X, nêu
Gia’ su’’ biêt ` ϕ(X) thı̀ sai sô´ pha.m phai
´ du.’ d̄oán Y băng ’ là E[Y − ϕ(X)]2 .
´ d̄ê`d̄u’o.’c d̄ă.t ra là tı̀m ϕ(X) nhu’ thê´ nào d̄ê’ E[Y − ϕ(X)]2 là nho’ nhât.
Vân ´
´’ minh khi cho.n ϕ(X) = E(Y /X) (voi
Ta sẽ chung ´’ ϕ(x) = E(Y /x)) thı̀ E[Y − ϕ(X)]2
´
sẽ nho’ nhât.
E[Y − ϕ(X)]2 = E{([Y − E(Y /X)] + [E(Y /X) − ϕ(X)])2 }
= E{[Y − E(Y /X)]2 } + E{[E(Y /X) − ϕ(X)]2 }
+2E{[Y − E(Y /X)][E(Y /X) − ϕ(X)]}
104 ´ tu’ong
Chu’ong ’ ` qui
´ E(Y /X) chi’ phu. thuô.c vào X nên có thê’ d̄ă.t T (X) = E(Y /X) − ϕ(X).
Ta thây
Vı̀ E[E(Y /X)T (X)] = E[Y T (X)] nên
2E[Y − E(Y /X)][E(Y /X) − ϕ(X)] = 2E{[Y − E(Y /X)]T (X)}

= 2E[Y T (X)] − 2E[E(Y /X)T (X)] = 0
Do d̄ó
E{[Y − ϕ(X)]2 } = E{[Y − E(Y /X)]2 } + E{E(Y /X) − ϕ(X)]2

´ khi
nho’ nhât
E{[(Y /X) − ϕ(X)]2 = 0
` cho.n
Ta chi’ cân
ϕ(X) = E(Y /X) (6.1)
Phu’ong
’ trı̀nh (6.1) d̄u’o.’c go.i là phu’ong
’ trı̀nh tu’ong
’ quan hay phu’ong ` qui.
’ trı̀nh hôi
3.3 ` qui
Xác d̄i.nh hàm hôi
`’
a) Tru’ ong ho.’p ı́t sô´ liê.u (tu’ong
’ quan că.p)
Gia’ su’’ giua ˜ nhiên X và Y có tu’ong
˜’ hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´ tı́nh, tuc
’ quan tuyên ´’ là
E(Y /X) = AX + B.
’ (X, Y ) ta tı̀m hàm
Du.’a vào n că.p giá tri. (x1 , x2 ), (x2 , y2 ), . . . , (xn , yn ) cua
yx = y = ax + b (∗)
d̄ê’ u’oc
´’ lu’o.’ng hàm Y = AX + B.
´ tı́nh mâu.
` qui tuyên
(*) d̄u’o.’c go.i là hôi ˜
´ xi’ cua
Vı̀ các că.p giá tri. trên là tri. xâp ´ xi.’
’ (*) mô.t cách xâp
’ x và y nên thoa
Do d̄ó yi = axi + b + εi hay εi = yi − axi − b.
Ta tı̀m a, b sao cho các sai sô´ εi (i = 1, n) có tri. tuyê.t d̄ôi
´ nho’ nhât
´ hay hàm
n
X
S(a, b) = (yi − axi − b)2
i=1
’ Phu’ong
d̄a.t cu.’c tiêu. ’ pháp tı̀m này d̄u’o.’c go.i là phu’ong
’ pháp bı̀nh phu’ong ´
’ bé nhât.
Ta thây´ S sẽ d̄a.t giá tri. nho’ nhât ’ dung
´ ta.i d̄iêm `’ thoa ’ mãn
Xn
∂S
0= = −2 xi (yi − axi − b)
∂a i=1
Xn
∂S
0= = −2 (yi − axi − b)
∂b i=1
` qui
3. Hôi 105
hay
n
! n
! n
X X X
x2i .a + xi .b = xi yi
i=1
n
!
i=1 i=1
n (6.2)
X X
xi .a + nb = yi
i=1 i=1
´’
Hê. trên có d̄i.nh thuc
Pn Pn n n
!2
x2i X X
i=1 xi
D= Pi=1
n =n x2i − xi
i=1 xi n i=1 i=1
Vı̀ các xi khác nhau nên theo bât ’

´ d̄ăng thuc´’ Bunhiakovsky ta có (Pni=1 xi )2 <
Pn
n 2
i=1 xi . Do d̄ó D > 0. Suy ra hê
´
. trên có nghiê.m duy nhât
Pn P P
n i=1 xi yi − ( ni=1 xi ) ( ni=1 yi )
a= P P
n ni=1 x2i − ( ni=1 xi )2
Pn P P Pn
( i=1 x2i ) ( ni=1 yi ) − ( ni=1 xi ) ( i=1 xi yi )
b= P P
n ni=1 x2i − ( ni=1 xi )2
´ d̄ă.t
Nêu
n n n n
1 X 1 X 1 X 1X
x= . xi , y= . yi , xy = . xi yi , x2 = x2i
n i=1 n i=1 n i=1 n i=1
’ hê. có thê’ viêt
thı̀ nghiê.m cua ´ la.i du’oi
´’ da.ng
xy − x.y xy − x.y x2 .y − x.xy x2 .y − x.xy
a= = ; b= =
2
x − (x) 2 s2x x2 − (x)2 s2x
Tóm la.i, ta có thê’ tı̀m hàm yx = ax + b tu ´’
`’ các công thuc
P P P
xy − x.y n( xy) − ( x)( y)
a= = P P
s2x n( x2 ) − ( x)2
b = y − a.x
Chú ý
`’ ´ khúc nôi ´ các d̄iêm ’ (x1 , y1 ),
-bb-error = ¯Du’ong gâp
`’ hôi
(x2 , y2 ) , . . . , (xn , yn ) d̄u’o.’c go.i là d̄u’ong `
qui thu.’c nghiê.m.
`’ thăng ’ y = ax + b nhâ.n d̄u’o’c boi ’’
¯Du’ong .
công thuc ´
’ bı̀nh phu’ong ´
’ bé nhât không d̄i qua
d̄u’o.’c tât ’ nhung
´ ca’ các d̄iêm ’ là d̄u’ong`’ thăng’
` các d̄iêm
”gân” ’ d̄ó nhât ´ d̄u’o.’c go.i là d̄u’ong
`’
’
thăng hôi ` qui và thu’ tu.c làm thı́ch ho.’p d̄u’ong `’
’ ’
thăng thông qua các d̄iêm du˜’ liê.u cho tru’oc ´’
` qui tuyên
d̄u’o.’c go.i là hôi ´ tı́nh.
’ (x, y) luôn năm
Theo trên ta có b = y − a.x, do d̄ó d̄iêm ` trên d̄u’ong ’ hôi
`’ thăng ` qui.
106 ´ tu’ong
Chu’ong ’ ` qui
• Vı́ du. 2 U’oc

´’ lu’o.’ng hàm hôi ´ tı́nh mâu
` qui tuyên ˜ xua
’ Y theo X trên co’ so’’ bang
’ tu’ong
’
quan că.p sau
X 15 38 23 16 16 13 20 24
Y 145 228 150 130 160 114 142 265
’
Giai
’ sau
Ta lâ.p bang
xi yi x2i xi yi
15 145 225 3175
38 228 1444 8664
23 150 529 3450
16 130 256 2080
16 160 256 2560
13 114 169 1482
20 142 400 2840
24 265 576 6360
P P P 2 P
x = 165 y = 1334 x = 3855 xy = 29611
Ta có
P P P
n( xy) − ( x)( y)
a= P 2 P
n( x ) − ( x)2
8(19611) − (165)(1334) 16778

= 2
= = 4, 64
8(3855)(165) 3615

1334 16778 165
b = y − ax = − = 71
8 3615 8
´ tı́nh mâu
` qui tuyên
Vâ.y hàm hôi ˜ là yx = 4, 64x + 71.
• Vı́ du. 3 ¯Dô. âm ’ cua’ không khı́ anh’ hu’ong ´ su.’ bay hoi
’’ d̄ên ’ nu’oc
’ cua ´’ trong son ’ khi
phun ra. Ngu’oi ` ´
’ ta tiên hành nghiên cuu ´ ´ ˜
’ môi liên hê. giua ’ ’
’ d̄ô. âm cua không khı́ X và d̄ô.
bay hoi ’ biêt
’ Y . Su.’ hiêu ´ vê` môi
´ quan hê. này sẽ giúp ta tiêt´ kiê.m d̄u’o.’c lu’o.’ng son `
’ băng
cách chinh’ súng phun son ’ mô.t cách thı́ch ho.’p. Tiên´ hành 25 quan sát ta d̄u’o.’c các sô´
liê.u sau:
` qui
3. Hôi 107
’
Quan sát ¯Dô. âm ’
¯Dô. bay hoi
’ Quan sát ¯Dô. âm ¯Dô. bay hoi
’
(%) (%) (%) (%)
1 35,3 11,0 14 39,1 9,6
2 29,7 11,1 15 46,8 10,9
3 30,8 12,5 16 48,5 9,6
4 58,8 8,4 17 59,3 10,1
5 61,4 9,3 18 70,0 8,1
6 71,3 8,7 19 70,0 6,8
7 74,4 6,4 20 74,4 8,9
8 76,7 8,5 21 72,1 7,7
9 70,7 7,8 22 58,1 8,5
10 57,5 9,1 23 44,6 8,9
11 46,4 8,2 24 33,4 10,4
12 28,9 12,2 25 28,6 11,1
13 28,1 11,9
´ tı́nh mâu
` qui tuyên
Hãy tı̀m hàm hôi ˜ yx = ax + b.
’
Giai
Ta có
X X
n = 25 x = 1314, 9 y = 235, 7
X X
x2 = 76308, 53 y 2 = 2286, 07
X
xy = 11824, 44
Do d̄ó
P P P
n( xy) − ( x)( y) 25 × 11824, 44 − (1314, 9 × 235, 7)
a= P 2 P 2 = = −0, 08
n( x ) − ( x) 25 × 76308, 53 − (1314, 9)2
b = y − ax = 9, 43 − (−0, 08) × 52, 6 = 13, 64
´ tı́nh mâu
` qui tuyên
Vâ.y hàm hôi ˜ là yx = −0, 08x + 13, 64
`’
b) Tru’ ong ` sô´ liê.u (tu’ong
ho.’p nhiêu ’
’ quan bang)
Gia’ su’’
´’ tân
X nhâ.n các giá tri. xi voi ´ ni i = 1, k,
` suât
´’ tân
Y nhâ.n các giá tri. yj voi ´ mj j = 1, h,
` suât
´’ tân
XY nhâ.n các giá tri. xi yj voi ´ nij i = 1, k, j = 1, h,
` suât
´ tı́nh mâu
` qui tuyên
Ta tı̀m hôi ˜ yx = ax + b trong tru’ong ` sô´ liê.u. Theo
`’ ho.’p có nhiêu
(6.2) ta có
108 ´ tu’ong
Chu’ong ’ ` qui
k
! k
! k X
h
X X X
ni x2i .a + ni xi .b = nij xi yj
i=1 i=1 i=1 j=1
k
! h (6.3)
X X
ni xi .a + nb = mj yj
i=1 j=1
k
X h
X k
X h
X
Thay ni xi = nx, mj yj = ny, ni x2i = nx2 , mj yj2 = ny 2 ,
i=1 j=1 i=1 j=1
k X
X h
nij xi yj = nxy vào (6.3) ta d̄u’o.’c
i=1 j=1
x2 .a + x.b = xy (i)
x.a + nb = y (ii)
`’ (ii) ta có b = y − a.x
Tu
Thay b vào yx = ax + b ta suy ra
yx − y = a(x − x) (6.4)
’’
Ta tı̀m a boi
Pk Ph P P
i=1 j=1 nij xi yj − ( ki=1 ni xi )( hj=1 mj yj ) n2 xy − nx.ny
a= P P =
n ki=1 ni x2i − ( ki=1 ni xi )2 n.nx2 − (nx)2
xy − x.y xy − x.y
= =
2
x − (x) 2 s2x
´ tı́nh mâu ´’ a =
˜ yx = ax + b voi xy − x.y
` qui tuyên
Tóm la.i, ta tı̀m hôi , b = y − ax .
s2x
Chú ý
´ hê. sô´ tu’ong xy − xy sy
i) Ta biêt ’ quan rXY = nên a = rXY
sx .sy sx
Thay a vào (6.4) ta có
sy
yx − y = rXY (x − x)
sx
hay
yx − y (x − x)
= rXY
sy sx
Tu ’ trı̀nh này ta có thê’ suy ra phu’ong
`’ phu’ong ` qui tuyên
’ trı̀nh hôi ´ tı́nh mâu
˜ yx = ax+b
mô.t cách thuâ.n lo.’i hon
’ vı̀ thông qua viê.c tı̀m rXY ta d̄ã tı́nh sx , sy .
´’ ta có thê’ dùng phép d̄ôi’ biên
’ X, Y khá lon,
ii) Khi các giá tri. cua ´
xi − x0 yj − y0
ui = (∀i = 1, k); vj = (∀j = 1, h)
hx hy
` qui
3. Hôi 109
trong d̄ó
˜’ giá tri. tùy ý (thu’ong
* x0 , y0 là nhung `’ cho.n x0 , y0 là giá tri. cua ´’ voi
’ X, Y ung ´’ tân
` sô´
´’ nhât
nij lon ´ trong bang
’ tu’ong ’ quan thu.’c nghiê.m),
’ cách các giá tri. kê´ tiêp
`’ cho.n hx , hy là khoang
* hx , hy là các giá tri. tùy ý (thu’ong ´
’ X, Y).
nhau cua
’ tu’ong
Lâ.p bang ’ quan d̄ôi´ voi
´’ các biên
´ moi
´’ U, V và tı́nh toán các giá tri. cân ´ ta
` thiêt
´ tı́nh mâu
` qui tuyên
tı̀m d̄u’o.’c hàm hôi ˜
vu = a0 .u + b0
trong d̄ó
uv − u.v
a0 = , b0 = v − a0 .u
s2u
´’ a, b d̄u’o.’c tı̀m boi
Khi d̄ó ta suy ra hàm yx = ax + b voi ´’
’’ công thuc
hy hy
a = a0 , b = y0 + b0 .hy − a0 . .x0
hx hx
• Vı́ du. 4 Xác d̄i.nh hê. sô´ tu’ong

’ quan và hàm hôi ´ tı́nh mâu
` qui tuyên ˜ yx = ax + b cua
’
các d̄a.i lu’ong
’ ng ˜
âu nhiên X và Y cho b ’
oi
’ b ’
ang tu ong
’’ quan thu.’c nghiê
. m sau:
X 1 2 3
Y
10 20
20 30 1
30 1 48
’
Giai
’ sau
Ta lâ.p bang
X 1 2 3 mj mj yj mj yj2
Y
10 200 20 200 2000
|20
20 1200 60 31 620 12400
|30 |1
30 60 4320 49 1470 44100
|1 |48
P P 2
ni 20 31 49 n=100 y = 2290 y = 58500
P
ni xi 20 62 147 x = 229
P 2 P
ni x2i 20 124 441 x = 585 xy = 5840
110 ´ tu’ong
Chu’ong ’ ` qui
X
xy = 200 + 1200 + 60 + 60 + 4320 = 5840
` trên góc trái cua

Phân ’ ô ghi các tı́ch nij xi yj . Ta có
229 2290
x= = 2, 29; y= = 22, 9;
100 100
585 58500 5840

x2 = = 5, 58; y2 = = 585 xy = = 58, 4;
100 100 100
s2x = x2 − (x)2 = 5, 85 − (2, 29)2 ≈ 0, 6059 =⇒ sx ≈ 0, 78

q q
sy = y 2 − (y)2 = 585 − (22, 9)2 ≈ 7, 78
Do d̄ó
xy − x.y 58, 4 − 2, 29 × 22, 9
a= 2
= = 9, 835
sx 0, 6059
b = y − a.x = 22, 9 − 9, 835 × 2, 29 = 0, 378
´ tı́nh mâu
` qui tuyên
Hàm hôi ˜ là yx = 9, 835x + 0, 378
’ quan là
xy − x.y 58, 4 − 2, 29 × 22, 9
rxy = = ≈ 0, 982
sx .sy 0, 78 × 7, 78
4. BÀI TÂ
.P
1. Cho các giá tri. quan sát cua ˜ nhiên X và Y o’’ bang
’ hai d̄a.i lu’o.’ng ngâu ’ sau:
X 5 10 10 10 15 15 15 20 20 20
Y 20 20 30 30 30 40 50 50 60 60
Gia’ su’’ X và Y có su.’ phu. thuô.c tu’ong ´ tı́nh. Tı̀m hàm hôi
’ quan tuyên ´
` qui tuyên
˜ y x = ax + b.
tı́nh mâu:
2. Ngu’oi ´ chúng lê.ch khoi

` dài vâ.t d̄úc và khuôn thı̀ thây
`’ ta d̄o chiêu ’ qui d̄i.nh nhusau:
’
X 0.90 1,22 1,32 0,77 1,30 1,20 1,32 0,95 0,45 1,30 1,20
Y -0,30 0,10 0,70 -0,28 0,25 0,02 0,37 -0,70 0,55 0,35 0,32
Trong d̄ó X, Y là các d̄ô. lê.ch.
Xác d̄i.nh hê. sô´ tu’ong

’ quan.
3. Sô´ liê.u thông ` nghiên cuu
´ kê nhăm ´’ quan hê. giua ’ san
˜’ tông ’ phâm’ nông nghiê.p Y voi
´’
’ giá tri. tài san
tông ’ cô´ d̄i.nh X cua
’ 10 nông tra.i (tı́nh trên 100 ha) nhu’ sau:
4. Bài tap
.̂ 111
X 11,3 12,9 13,6 16,8 18,8 20,0 22,2 23,7 26,6 27,5
Y 13,2 15,6 17,2 18,8 20,2 23,9 22,4 23,0 24,4 24,6
`’ hôi
Xác d̄i.nh d̄u’ong ´ tı́nh mâu
` qui tuyên ˜ y x = ax + b. Sau d̄ó tı̀m phu’ong
’ sai sai
´ ´
’ tin câ.y 95% cho hê. sô góc cua
sô thu.’c nghiê.m và khoang `
`’ hôi qui trên.
’ d̄u’ong
` cao X (cm) và tro.ng lu’o.’ng Y (kg) cua
4. ¯Do chiêu ´ qua’ sau:
’ 100 ho.c sinh, ta d̄u’o.’c kêt
X 145 − 150 150 − 155 155 − 160 160 − 165 165 − 170
Y
35 − 40 3
40 − 45 5 10
45 − 50 14 20 6
50 − 55 15 12 5
55 − 60 6 4
´ X và Y có mô´ phu. thuô.c tu’ong

Gia’ thuyêt ´ tı́nh. Tı̀m các hàm hôi
’ quan tuyên ` qui
a) y x = ax + b;
b) xy = cy + d
´ lúa cua
5. Theo dõi lu’o.’ng phân bón và năng suât ’ 100 hecta lúa o’’ mô.t vùng, ta thu
’ sô´ liê.u sau:
d̄u’o.’c bang
X 120 140 160 180 200

Y
2,2 2
2,6 5 3
3,0 11 8 4
3,4 15 17
3,8 10 6 7
4,2 12
´ lúa (tân/ha).
Trong d̄ó X là phân bón (kg/ha) và Y là năng suât ´
´’ lu’o.’ng hê. sô´ tu’ong

a) Hãy u’oc ´ tı́nh r.
’ quan tuyên
b) Tı̀m phu’ong
’ trı̀nh tu’ong ´ tı́nh: y x = ax + b.
’ quan tuyên
` cao và d̄u’ong
6. ¯Do chiêu `’ kı́nh cua ´ qua’ cho bo’’ bang
’ mô.t loa.i cây, ta d̄u’o.’c kêt ’ sau:
X 6 8 10 12 14
Y
30 2 17 9 3
35 10 17 9
40 3 24 16 13
45 6 24 12
50 2 11 22
112 ´ tu’ong
Chu’ong ’ ` qui
` cao (m).
`’ kı́nh (cm) và Y là chiêu
Trong d̄ó X là d̄u’ong
a) Xác d̄i.nh hê. sô´ tu’ong ´ tı́nh mâu

’ quan tuyên ˜ r.
b) Tı̀m các phu’ong ` qui tuyên
’ trı̀nh hôi ´ tı́nh mâu.
˜
’ trı̀nh trên sẽ thay d̄ôi’ nhu’ thê´ nào nêu
c) Các phu’ong ´ X d̄u’o.’c tı́nh theo d̄on
’ vi. là
mét (m)?
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
1. x = 14, y = 39, y x = 83 x + 53 .
2. r = −0, 3096.
3. y x = 0, 67x + 7, 18, σ 2 = 1, 126, (0, 6280 ; 0, 7176).
4. a) y x = 0, 7018x − 61, 5537, b) xy = 0, 91y + 112, 96.
5. r = 0, 8165; y x = 0, 017x + 0, 5622.
6. a) r = 0, 69, b) y x = 0, 218x + 2, 434, xy = 2, 18y + 15, 87.
c) y x0 = 21, 8x0 + 2, 434, xy = 0, 0218y 0 + 0, 1587.
Chu’ ong
’ 7
’ TRA CHÂT
KIÊM ´ LU’ONG
’. ’
’ PHÂM
SAN
Trong môi ˜ quá trı̀nh san ’ xuât `’ có su.’ thay d̄ôi’ giua
´ thu’ong ˜’ các san’ phâm ’ gây ra tác
d̄ô.ng xâu´ lên chât´ lu’o.’ng cua
’ san ’ phâm. ’ Su’ thay d̄ôi’ này có thê’ d̄u’o’c gây nên boi
’’ su.’ su’
. .
hu’ hong’ cua ’ máy móc, chât ´ lu’o.’ng xâu ´ cua ´ cho san
’ nguyên liê.u thô cung câp ´ phân
’ xuât, `
mêm ` quan ’ lý không chı́nh xác hoă.c do sai lâm ` cua’ con ngu’oi `’ khi d̄iêu ’
` khiên quá trı̀nh.
´ khi nào thı̀ quá trı̀nh d̄i ra ngoài su.’ kiêm
Viê.c nhâ.n biêt ’ soát d̄u’o’c xác d̄i.nh boi ’’
.
biêu’ d̄ô` kiêm
’ soát. Biêu ’ d̄ô` này d̄u’o’c xác d̄i.nh boi ´’ ha.n kiêm
’’ hai giá tri.: gioi ’ soát du’oi ´’
.
LCL (lower control limit) và gioi ´’ ha.n kiêm’ soát trên UCL (upper control limit). Du˜’ liê.u
’ xuât
san ´ d̄u’o.’c chia thành nhung ˜’ nhóm con và thông ´ kê cua ’ nhóm con, nhu’ trung bı̀nh
’
nhóm con và d̄ô. lê.ch tiêu chuân nhóm con. Khi thông ´ kê nhóm con không roi’ vào giua ˜’
´ ’ ´ ´ ’ ´
gioi’ ha.n kiêm soát du’oi’ và gioi’ ha.n kiêm soát trên thı̀ ta kêt luâ.n quá trı̀nh d̄i ra ngoài
kiêm’ soát.
’ ’
1. BIÊU D̄Ô` KIÊM SOÁT CHO GIÁ TRI. TRUNG BÌNH
1.1 `’
Tru’ ong ´ µ và σ
ho.’p biêt
Gia’ su’’ khi quá trı̀nh trong su.’ kiêm ’ soát các san
’ phâm ’ liên tiêp ´ d̄u’o.’c san ´ ra có
’ xuât
’ sô´ d̄o d̄u’o.’c là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
các d̄ă.c trung ˜ nhiên chuân, ’ d̄ô.c lâ.p voi
´’ trung bı̀nh µ và
phu’ong 2
’ sai σ . Tuy nhiên, vı̀ mô.t tı̀nh huông ´ d̄ă.c biê.t nào d̄ó quá trı̀nh d̄i ra ngoài su.’
’
kiêm soát và băt´ d̄âu
` san ’ xuât ´ ra san ’
’ phâm có phân phôi ´ khác. Ta cân ´ khi
` nhâ.n biêt
` ’
’ ra d̄ê ngung
nào thı̀ d̄iêu này xay ` ´ ´
’ quá trı̀nh, tı̀m ra su.’ cô và khăc phu.c nó.
Gia’ su’’ X1 , X2 , . . . là các d̄ă.c trung ’ các san
’ d̄o d̄u’o.’c cua ’ phâm ’ liên tiêp. ´ Ta chia du˜’
liê.u ra thành các nhóm con có kı́ch thu’oc ´’ n xác d̄i.nh. Giá tri. n d̄u’o.’c cho.n sao cho trong
môi ˜ nhóm con san ’ phâm ’ cótı́nh chât ´ nhu’ nhau. Chăng ’ ha.n, n có thê’ d̄u’o’c cho.n sao cho
.
´ ca’ san
tât ’ phâm ’ bên trong mô.t nhóm con d̄u’o’c san ’ xu ´
ât trong cùng mô. t ngày, hoă.c
.
´ ’
cùng mô.t ca, hoă.c cùng mô.t cách săp d̄ă.t,...Các giá tri. tiêu biêu cua ’ n là 4, 5 hoă.c 6.
’ nhóm thu´’ i. Tuc
Go.i X i , i = 1, 2, . . . là giá tri. trung bı̀nh cua ´’ là
X1 + . . . + Xn
X1 =
n
113
114 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
Chu’ong ´ lu’ong
’ san ’
’ phâm
Xn+1 + . . . + X2n
X2 =
n
X2n+1 + . . . + X3n
X3 =
n
’ soát, môi
Vı̀ khi trong su.’ kiêm ˜ Xi có trung bı̀nh µ và phu’ong
’ sai σ 2 nên
σ2
E(X i ) = µ, V ar(X i ) =
n
Xi − µ ’ hóa.
´ chuân
Do d̄ó q có phân phôi
σ2
n
´ mô.t d̄a.i lu’o.’ng ngâu

Ta biêt ˜ nhiên Z có phân phôi ’ hóa hâu
´ chuân ` nhu’ nhâ.n giá tri.
˜’ -3 và 3 (vı̀ P (−3 < Z < 3) = 0, 9973).
giua
Do d̄ó
√ Xi − µ
−3 < n <3
σ
hay
3σ 3σ
µ − √ < Xi < µ + √
n n
Giá tri.
3σ 3σ
LCL ≡ µ − √ và U CL ≡ µ + √
n n
d̄u’o.’c go.i là gioi ’ soát du’oi
´’ ha.n kiêm ´’ và gioi
´’ ha.n kiêm’ soát trên.
’ d̄ô` kiêm
Biêu ’ soát−X d̄u’o’c ta.o nên d̄ê’ nhâ.n biêt
´ su.’ thay d̄ôi’ cua
’ hàng hóa d̄u’o.’c san
’
.
´ `
xuât, và nhâ.n d̄u’o.’c băng cách d̄ua ´
’ vào các trung bı̀nh nhóm con liên tiêp X i . Biêu d̄ô` ’
´
cho biêt quá trı̀nh d̄i ra ngoài su.’ kiêm ’ soát o’’ lân` d̄âu` tiên Xi không roi’ vào giua˜’ LCL
và UCL.
• Vı́ du. 1 Mô.t nhà máy san ´ mô.t chi tiêt

’ xuât ` thép có d̄u’ong
´ máy băng `’ kı́nh là d̄a.i lu’o.’ng
˜ ´ ’ ’ 0, 1mm. Các
ngâu nhiên có phân phôi chuân vói trung bı̀nh 3mm và d̄ô. lê.ch tiêu chuân
´ cua
˜ liên tiêp
mâu ´ có trung bı̀nh mâu
’ 4 chi tiêt ` milimet nhu’ sau:
˜ tı́nh băng
’ d̄ô` kiêm
1. Biêu ’ soát cho giá tri trung binh 115
.
˜
Mâu X ˜
Mâu X
1 3,01 6 3,02
2 2,97 7 3,10
3 3,12 8 3,14
4 2,99 9 3,09
5 3,03 10 3,20
Hãy kêt ’ soát cua

´ luâ.n vê` su.’ kiêm ’ quá trı̀nh.
’
Giai
Khi trong su.’ kiêm ’ soát các d̄u’ong
`’ kı́nh cua
’ các chi tiêt´ liên tiêp
´ có trung bı̀nh µ = 3
’
và d̄ô. lê.ch tiêu chuân σ = 0, 1. Voi ´’ n = 4 thı̀ các gioi ’
´’ ha.n kiêm soát là
3.1 3.1
LCL = 3 − = 2, 85, U CL = 3 + = 3, 15
4 4
Tu ˜ sô´ 6 d̄ên
`’ mâu ´ mâu ˜ sô´ 10 cho thây
´ d̄u’ong
`’ kı́nh cua ´ máy có xu hu’ong
’ chi tiêt ´’ tăng
˜ sô´ 10 thı̀ d̄u’ong
và o’’ mâu ´’ ha.n kiêm
`’ kı́nh o’’ phı́a trên gioi ’ soát trên. Diêu
¯ ` này cho ta
nhâ.n thây ´ d̄âu
´ băt ` tu `’ mâu ’ soát và d̄u’ong
˜ sô´ 10 quá trı̀nh ra ngoài su.’ kiêm `’ kı́nh trung
bı̀nh cua’ chi tiêt ´
´ máy băt d̄âu ` khác 3mm.
Chú ý Gia’ su’’ quá trı̀nh vua ’ soát boi

`’ ra ngoài su.’ kiêm ’’ su.’ thay d̄ôi’ giá tri. trung bı̀nh
’ san
cua ’
’ phâm tu `’ µ toi´’ µ + a voi
´’ a > 0. Phai’ mât ´ bao lâu toi
´’ khi biêu’ d̄ô` nhâ.n thây
´ quá
’
trı̀nh d̄i ra ngoài kiêm soát?
´ trung bı̀nh cua
Ta thây ’ nhóm con o’’ trong gioi ’ soát nêu
´’ ha.n kiêm ´
√ X −µ
−3 < n <3
σ
√ √ √
a n √ X −µ a n a n
⇐⇒ −3 − < n − <3−
σ σ σ σ
hay
√ √
a n √ X −µ−a a n
−3 − < n <3−
σ σ σ
´ ’ ´ σ2 √ X −µ−a
Vı̀ Xcó phân phôi chuân voi’ trung bı̀nh µ + a và phu’ong ’ sai nên n
n σ
’ hóa. Xác suât
´ chuân
có phân phôi ´ d̄ê’ nó roi’ và gioi ’ soát là
´’ ha.n kiêm
√ √ ! √ ! √ ! √ !
a n a n a n a n a n
P −3 − <Z <3− =φ 3− − φ −3 − ≈φ 3−
σ σ σ σ σ
√
´ d̄ê’ nó roi’ ra ngoài xâp
Do d̄ó xác suât ´ xi’ 1 − φ(3 − a n
).
σ
116 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
’ san ’
’ phâm
1.2 `’
Tru’ ong ho.’p chua ´ µ và σ
’ biêt
Ta sẽ u’oc ` cách cho.n k nhóm con voi
´’ lu’o.’ng µ và σ băng ´’ k ≥ 20 và nk ≥ 100.
´ X i , i = 1, 2, . . . , k là trung bı̀nh cua
Nêu ’ nhóm con thu´’ i thı̀ ta u’oc
´’ lu’o.’ng µ boi
’’
X1 + . . . + Xk
X=
k
’ ´’ lu’o’ng σ ta go.i Si là d̄ô. lê.ch tiêu chuân
’ mâu ’ nhóm thu´’ i (i = 1, 2, . . . , k),
˜ cua
¯Dê u’oc .
´’ là
tuc
v
u n
uX (Xi − X 1 )2
S1 = t
i=1 n−1
v
u n
uX (Xn+i − X 2 )2
S2 = t
i=1 n−1
..
.
v
u n
uX (X(k−1)n+i − X k )2
Sk = t
i=1 n−1
¯Dă.t
S1 + . . . + Sk
S=
k
´ kê S không là u’oc
Thông ’ σ vı̀ E(S) 6= σ. ¯Dê’ chuyên
´’ lu’o.’ng không chê.ch cua ’ nó
´’ lu’o.’ng không chê.ch cân
thành u’oc ` phai ’ tı́nh E(S). Ta có
E(S1 ) + . . . + E(Sk )
E(S) = = E(S1 ) (7.1)
k
´ d̄ông
(do S1 , . . . , Sk d̄ô.c lâ.p và có phân phôi ` nhât ´ nên có cùng giá tri. trung bı̀nh).
’ ´ qua’ sau:
¯Dê tı́nh E(S1 ) ta dùng các kêt
* Kêt´ qua’ 1:
n
(n − 1)S12 X (Xi − X)2
= ∈ χ2n−1 (7.2)
σ2 i=1 σ 2
´ qua’ 2: Voi
* Kêt ´’ Y ∈ χ2n−1 thı̀
√ Γ( n )
2
E(Y ) = 2 n−1 (7.3)
Γ 2
Ta có
+∞
Z +∞
Z − y2 n−1
−1 +∞
Z y n
√ e .y 2 e− 2 .y 2 −1
E(Y ) = yfχ2n−1 (y)dy = n−1 dy = n−1 dy
0 0
2 2 Γ( n−1
2
) 0
2 2 .Γ( n−1
2
)
’ d̄ô` kiêm
1. Biêu ’ soát cho giá tri trung binh 117
.
y √ Γ( n )
¯Dă.t x = 2 thı̀ E(Y ) = 2 Γ n−1 .
2
2
s 
(n − 1)S12  √ E(S1 )
Vı̀  = n−1 `’ (7.2) và (7.3) ta có
nên tu
σ2 σ
’
Bang ’ c(n)
giá tri. cua
√ c(2)=0,7978849
2Γ( n2 )σ c(3)=0,8862266
E(S1 ) = √
n − 1Γ( n−12
) c(4)=0,9213181
c(5)=0,9399851
¯Dă.t √ c(6)=0,9515332
2Γ( n2 ) c(7)=0,9593684
c(n) = √ c(8)=0,9650309
n − 1Γ( n−1 2
)
c(9)=0,9693103
c(10)=0,9726596
´ S ´’ lu’o.’ng không chê.ch cua
thı̀ theo (7.1) ta thây là u’oc ’ σ.
c(n)
U’oc
´’ lu’o.’ng cho µ và σ o’’ trên chi’ ho.’p lý nêu ’ soát.
´ quá trı̀nh trong su.’ kiêm
Các gioi ’ soát trong tru’ong

´’ ha.n kiêm `’ ho.’p này là
3S 3S
LCL = X − √ U CL = X + √
nc(n) nc(n)
’ tra trung bı̀nh cua
Ta sẽ thu.’c hiê.n viê.c kiêm ’ các nhóm con. Nêu ´ nhóm con nào mà
giá tri. trung bı̀nh không roi’ vào giua ˜’ các gioi´’ ha.n kiêm’ soát thı̀ ta loa.i ra và thu’c hiê.n
.
´’ lu’o.’ng la.i. Tiêp
u’oc ´ tu.c kiêm ’ tra lân
` nua˜’ sao cho giá tri. trung bı̀nh cua ’ các nhóm con
˜’ các gioi
roi’ vào giua ´’ ha.n kiêm’ soát. Nêu
´ có quá nhiêu ` giá tri. trung bı̀nh cua ’ các nhóm
con roi’ ra ngoài các gioi ’ ’
´’ ha.n kiêm soát thı̀ rõ ràng su.’ kiêm soát không d̄u’o.’c thiêt
´ lâ.p.
• Vı́ du. 2 Xét la.i vı́ du. (1) du’oi ´’ gia’ thiêt
´ moi ` quá trı̀nh moi
´’ răng ´ d̄âu
´’ băt ´’ µ và σ
` voi
´ ’
’ biêt. Gia’ su’’ d̄ô. lê.ch tiêu chuân d̄u’o.’c cho:
chua
X S X S
1 3,01 0,12 6 3,02 0,08
2 2,97 0,14 7 3,10 0,15
3 3,12 0,08 8 3,14 0,16
4 2,99 0,11 9 3,09 0,13
5 3,03 0,09 10 3,20 0,16
’ soát là
´’ ha.n kiêm
Vı̀ X = 3, 067, S = 0, 122, c(4) = 0, 9213 nên các gioi
3 × 0, 122
LCL = 3, 067 − = 2, 868
2 × 0, 9213
3 × 0, 122
U CL = 3, 067 + = 3, 266
2 × 0, 9213
118 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
’ san ’
’ phâm
Ta thây´ tât
´ ca’ X i d̄êu
` roi’ vào giua ’ soát nên có thê’ xem quá trı̀nh
´’ ha.n kiêm
˜’ các gioi
’ soát voi
trong su.’ kiêm ´’ µ = 3, 067 và σ = S = 0, 1324.
c(4)
Bây gio`’ gia’ su’’ quá trı̀nh vân ’ soát và các u’oc
˜ duy trı̀ trong su.’ kiêm ´’ lu’o.’ng cua
’ µ và
´ d̄ê`d̄ă.t ra là xác d̄i.nh ty’ lê. san
σ là d̄úng. Vân ’ roi’ vào 3 ± 0, 1.
’ phâm
Khi µ = 3, 067 và σ = 0, 1324 ta có
2, 9 − 3, 067 X − 3, 067 3, 1 − 3, 067
P (2, 9 ≤ X ≤ 3, 1) = P ( ≤ ≤ )
0, 1324 0, 1324 0, 1324
= Φ(0, 2492) − Φ(−1, 2613)
= 0,5984 -(1-0,8964)
= 0,4948
’ roi’ vào 3 ± 0, 1.
’ phâm
Vâ.y 49% các san
’ ’
2. BIÊU D̄Ô` KIÊM SOÁT S
’ d̄ô` kiêm
` này ta xây du.’ng biêu
Trong phân ’ soát su’ thay d̄ôi’ phu’ong ’ thê.’
’ tông
’ sai cua
.
’ soát, các san
Gia’ su’’ khi trong su.’ kiêm ’ phâm’ d̄u’o’c ta.o ra có d̄ă.c trung
’ d̄o d̄u’o.’c là
.
˜ ´ ’ ´
d̄a.i lu’o.’ng ngâu nhiên có phân phôi chuân voi’ trung bı̀nh µ và phu’ong ´ Si là
’ sai σ 2 . Nêu
’ mâu
d̄ô. lê.ch tiêu chuân ˜ cua ’ nhóm con thu´’ i thı̀
v
u n
uX (X(i−1)n+j − X i )2
Si = t
j=1 n−1
thı̀ theo mu.c 1. ta có
E(Si ) = c(n)σ (7.4)

và
V ar(Si ) = E(Si2 ) − [E(Si )]2 (7.5)

= σ 2 − c2 (n)σ 2 (7.6)
= σ 2 [1 − c2 (n)] (7.7)
´ kỳ vo.ng cua

`’ (7.2) và du.’a vào tı́nh chât
(7.7) có tu ’ d̄a.i lu’o.’ng ngâu ´
”khi−bı̀nh phu’ong”
’ ` ´ ’ nó.
thı̀ băng voi’ bâ.c tu.’ do cua
Khi trong su.’ d̄iêu ’ Si có phân phôi
` khiên ´ cua ` (băng
’ mô.t hăng ` √ σ ) nhân voi ´’ căn
n−1
bâ.c hai cua ´ ”khi−bı̀nh phu’ong”
˜ nhiên có phân phôi ’ ´’ n − 1 bâ.c tu.’ do.
voi
Có thê’ thây ’ 3 cua
´ Si o’’ trong d̄ô. lê.ch tiêu chuân ’ kỳ vo.ng cua ´’ xác suât
’ nó voi ´ gân
` băng`
1.
q q
P E(Si ) − 3 V ar(Si ) < Si < E(Si ) + 3 V ar(Si ) ≈ 0, 99
’ d̄ô` kiêm
2. Biêu ’ soát S 119
Dùng công thuc´’ (7.4) và (7.5) cho E(Si ) và V ar(Si ) thı̀ ta có gioi ’ soát
´’ ha.n kiêm
´’ và gioi
du’oi ’ soát trên cua
´’ ha.n kiêm ’ d̄ô` S là
’ biêu
q
LCL = σ[c(n) − 3 1 − c2 (n)]
q
U CL = σ[c(n) + 3 1 − c2 (n)]
´ cua
Các gı́a tri. liên tiêp ’ Si d̄u’o.’c d̄ua ’ bao
’ vào d̄am ’ chúng roi’ vào giua ’
´’ ha.n kiêm
˜’ gioi
soát du’oi ’ soát trên. Khi mô.t giá tri. roi’ ra ngoài, quá trı̀nh phai
´’ ha.n kiêm
´’ và gioi `’
’ dung
’
và d̄u’o.’c khai báo ra ngoài su.’ kiêm soát.
Chú ý Khi σ chua ´ ta có thê’ u’oc

’ biêt, ´’ lu’o.’ng σ tu
`’ S
. ’ tu.’ nhu’ trên, ta có thê’
Tu’ong
c(n)
´’ lu’o.’ng các gioi
u’oc ´’ các gioi ’ soát
´’ ha.n kiêm
" s #
1
LCL = S 1 − 3 2 −1
c (n)
" s #
1
U CL = S 1 + 3 2 −1
c (n)
’ d̄ô` kiêm
Khi lâ.p biêu ’ soát X, phai ’ tra răng
’ kiêm ’ S1 , S2 , . . . , Sk
` k d̄ô. lê.ch tiêu chuân
’ các nhóm con phai
cua ’ roi’ vào trong các gioi ’ soát. Nêu
´’ ha.n kiêm ´ giá tri. nào trong chúng
roi’ ra ngoài thı̀ loa.i bo’ nhóm con d̄ó và tı́nh la.i S.
’ X và S cua
• Vı́ du. 3 Các giá tri. cua ´’ 5 cua
’ 20 nhóm con kı́ch thu’oc ´’
’ quá trı̀nh moi
´ ` cho boi
băt d̄âu ’’
Nhóm con X S Nhóm con X S Nhóm con X S

1 35,1 4,2 8 38,4 5,1 15 43,2 3,5
2 33,2 4,4 9 35,7 3,8 16 41,3 8,2
3 31,7 2,5 10 27,2 6,2 17 35,7 8,1
4 35,4 3,2 11 38,1 4,2 18 36,3 4,2
5 34,5 2,6 12 37,6 3,9 19 35,4 4,1
6 36,4 4,5 13 38,8 3,2 20 34,6 3,7
7 35,9 3,4 14 34,3 4,0
Vı̀ X = 35, 94, S = 4, 35, c(5) = 0, 9400 nên gioi ’ soát du’oi
´’ ha.n kiêm ´’ và gioi
´’ ha.n
’ soát trên cua
kiêm ’ X và S là
LCL(X) = 29, 731; U CL(X) = 42, 149
LCL(S) = −0, 386; U CL(S) = 9, 087

120 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
’ san ’
’ phâm
’ d̄ô` S
Biêu
’ d̄ô` X
Biêu
´ X 10 và X 15 roi’ ra ngoài gioi

Ta thây ’ soát cua
´’ ha.n kiêm ’ X nên các nhóm con này
’ d̄ô` kiêm
3. Biêu ’ soát cho ty’ le.̂ khiêm
´ khuyêt
´ 121
phai’ d̄u’o.’c loa.i ra và các gioi ’ soát phai

´’ ha.n kiêm ’ d̄u’o.’c tı́nh la.i. Viê.c tı́nh la.i xem nhu’
’
bài tâ.p, các ba.n tu.’ giai.
’ ’
3. BIÊU D̄Ô` KIÊM SOÁT CHO TY ´M KHUYÊ
’ LÊ KHIÊ
.
´T
’ d̄ô` kiêm
Biêu ’ soát X và S d̄u’o’c dùng khi du˜’ liê.u là các d̄a.i lu’o’ng d̄o d̄u’o’c. Có tru’ong
`’
. . .
’
’ phâm d̄u’o.’c san
ho.’p san ´ ´ ´
’ vê` chât (tı́nh chât nào d̄ó) d̄u’o.’c phân loa.i
’ xuât có d̄ă.c trung
không xay ´
’ ra (ta go.i là khuyêt) hoă.c xay
’ ra. Biêu ’ d̄ô` kiêm
’ soát cũng d̄u’o’c dùng cho
.
`’ ho.’p này.
tru’ong
’ soát môi
Gia’ su’’ khi quá trı̀nh trong trong su.’ kiêm ˜ san ’ d̄u’o’c ta.o ra khuyêt
’ phâm ´ mô.t
.
´ ´
cách d̄ô.c lâ.p voi’ xác suât p.
´ go.i X là sô´ san
Nêu ’ khuyêt
’ phâm ´ trong mô.t nhóm con kı́ch thu’oc´’ n thı̀ X là d̄a.i
˜ ´ ´
lu’o.’ng ngâu nhiên có phân phôi nhi. thuc ´ ´
’ voi’ tham sô n và p.
´ F = X là ty’ sô´ cua

Nêu ’ nhóm con bi. khuyêt ’
´ thı̀ trung bı̀nh và d̄ô. lê.ch tiêu chuân
n
’’
’ nó d̄u’o.’c cho boi
cua
E(X) np
E(F ) = = =p
n n
s s s
q V ar(X) np(1 − p) p(1 − p)
V ar(F ) = = =
n2 n2 n
’ soát ty’ lê. khuyêt
Do d̄ó khi quá trı̀nh trong su.’ kiêm ´ trong mô.t nhóm con cua
’ n san
’
’ ´ `
phâm có xác suât năm giua˜ ´
’ các gioi’ ha.n
s s
p(1 − p) p(1 − p)
LCL = p − 3 ; U CL = p +
n n
Chú ý Kı́ch thu’oc ´’ n cua ’ nhóm nhóm con thu’ong `’ lon ´’ hon ` so voi
’ nhiêu ´’ các giá tri.
’ tu
tiêu biêu `’ 4 d̄ên ’ d̄ô` kiêm
´ 10 d̄u’o.’c dùng trong biêu ’ soát X và S. Lý do chı́nh cua `
’ d̄iêu
´ p nho’ và n là kı́ch thu’oc
này là nêu ´’ không ho.’p lý thı̀ hâu ´ các nhóm con sẽ có khuyêt
` hêt ´
’
zero thâ.m chı́ khi quá trı̀nh ra ngoài su.’ kiêm soát. Vı̀ vâ.y n phai ’ d̄u’o.’c cho.n lon´
’ hon ’ sao
` ’ ’ ’ ´
cho np không gân 0 d̄ê có thê nhâ.n ra su.’ thay d̄ôi chât lu’o.’ng cua’ san ’ phâm. ’
’ ´ d̄âu ’ d̄ô` kiêm
` biêu ’ soát nhu’ vâ.t tru’oc
´’ hêt
´ phai ´’ lu’o.’ng p. Ta cho.n k nhóm
’ u’oc
¯Dê băt
´’ k ≥ 20 và go.i Fi là ty’ sô´ cua
con voi ’ nhóm thu´’ i bi. khuyêt.
´ U’oc ´’ lu’o.’ng cua ’’
’ p cho boi
F1 + . . . + Fk
F =
k
` sô´ cua
Vı̀ nFi băng ´ trong nhóm i nên có thê’ xem
’ các khuyêt
nF1 + . . . + nFk ’ sô´ các khuyêt

tông ´ trong tât
´ ca’ các nhóm con
F = =
k sô´ san ’ trong các nhóm con
’ phâm
122 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
’ san ’
’ phâm
Gioi ’ soát du’oi

´’ ha.n kiêm ´’ và gioi ’ soát trên cho boi
´’ ha.n kiêm ’’
s s
F (1 − F ) F (1 − F )
LCL = F − 3 ; U CL = F + 3
n n
’ tra xem ty’ sô´ nhóm con F1 , F2 , . . . , Fk có roi’ vào giua
Bây gio`’ ta kiêm ˜’ các gioi´’ ha.n
kiêm’ soát không? Nêu ´ giá tri. nào roi’ ra ngoài thı̀ nhóm con tu’ong ’ ung´’ voi ´’ nó sẽ bi. loa.i
bo’ và F d̄u’o.’c tı́nh la.i.
• Vı́ du. 4 Các mâu ´ cua
˜ liên tiêp ’ 50 d̄inh ôc´ d̄u’o.’c lây
´ ra tu`’ mô.t máy san
’ xuât ´ d̄inh ôc´
˜ ´ ´
tu.’ d̄ô.ng. Môi d̄inh ôc có tı́nh chât nào d̄ómà ta quan tâm nó xay ’ ra hoă.c không xay ’ ra
´ ´
khuyêt. Quan sát tı́nh chât trên 20 san ’ ´
’ phâm ta có kêt qua’ sau:
Nhóm con ´
Khuyêt F Nhóm con ´
Khuyêt F
1 6 0.12 11 1 0.02
2 5 0.10 12 3 0.06
3 3 0.06 13 2 0.04
4 0 0.00 14 0 0.00
5 1 0.02 15 1 0.02
6 2 0.04 16 1 0.02
7 1 0.02 17 0 0.00
8 0 0.00 18 2 0.04
9 2 0.04 19 1 0.02
10 1 0.02 20 2 0.04
Ta có
’ các khuyêt
Tông ´ 34
F = = = 0, 034
’ các san
Tông ’
’ phâm 1000
Do d̄ó s
0, 034.0.966
LCL = 0, 034 − 3 = −0, 0429
50
s
0, 034.0, 966
U CL = 0, 034 + 3 = 0, 1109
50
Vı̀ ty’ sô´ các khuyêt
´ trong nhóm d̄âu ´’ ha.n trên nên ta loa.i nhóm
` tiên roi’ ra ngoài gioi
con này ra và tı́nh la.i F nhusau:
’
34 − 6
F = = 0, 0295
950
Các gioi ’ soát moi
´’ ha.n kiêm ´’ là
s
0, 0295(1 − 0, 0295)
LCL = 0, 0295 − = −0, 0423
50
s
0, 0295(1 − 0, 0295)
U CL = 0, 0295 + 3 = 0, 1013
50
´ các nhóm con còn la.i có ty’ sô´ các khuyêt
Ta thây ´ roi’ vào trong các gioi ’
´’ ha.n kiêm
` khi trong su’ kiêm
`’ nhâ.n răng
soát. Ta thua ’ soát ty’ sô´ các san
’ phâm’ bi. khuyêt
´ trong mô.t
.
nhóm con phai ´’ 0,1013.
’ du’oi
’
4. Biêu d̄ô` sô´ các khuyêt
´ 123
’
4. BIÊU D̄Ô` SÔ´ CÁC KHUYÊ
´T
Trong phân ` này ta xét tru’ong ` sô´ các khuyêt

`’ ho.’p du˜’ liê.u bao gôm ´ trong mô.t d̄on ´’
’ vi. chua
mô.t san ’ hoă.c mô.t nhóm các san
’ phâm ’ phâm.’ Vı́ du. sô´ các d̄inh ôc
´ bi. khuyêt
´ trong mô.t
cánh máy bay hoă.c sô´ các chip máy tı́nh bi. khuyêt ´ d̄u’o.’c san
’ xuât´ cua
’ mô.t nhà máy.
`’ có mô.t sô´ lon
`’ ho.’p thông thu’ong
Tru’ong ´’ các san ’
’ phâm bi. khuyêt, ´ trong d̄ó môi
˜ san
’ phâm’
bi. khuyêt´ voi
´’ xác suât
´ nho.’ Do dó ta có thê’ xem khi quá trı̀nh trong su.’ kiêm ’ soát thı̀
sô´ các khuyêt
´ có phân phôi
´ Poisson voi ´’ trung bı̀nh λ.
Go.i Xi là sô´ các khuyêt

´ trong d̄on
’ vi. thu´’ i. Vı̀ phu’ong ˜ nhiên
’ sai cua
´ ` ´ ’
có phân phôi Poisson băng voi’ trung bı̀nh cua nó nên
E(Xi ) = λ, V ar(Xi ) = λ
√
’ soát môi
Do d̄ó khi trong su.’ kiêm ´ cao trong λ ± 3 λ. Vı̀ vâ.y gioi
˜ Xi có xác suât ´’
’ soát du’oi
ha.n kiêm ´’ và gioi ’ soát trên cho boi
´’ ha.n kiêm ’’
√ √
LCL = λ − 3 λ ; U CL = λ + 3 λ
Chú ý Giông ´ nhu’ phân ´’ khi biêu
` tru’oc, ’ d̄ô` kiêm
’ soát băt
´ d̄âu
` mà λ chua ´ ta cho.n
’ biêt
˜ cua
mô.t mâu ’ k d̄on ´’ lu’o.’ng λ boi
’ vi. và u’oc ’’
X1 + . . . + Xk
X=
k
Ta d̄u’o.’c các gioi ’ soát du’oi
´’ ha.n kiêm ´’ và trên
q q
X − 3 X; X +3 X
´ tât
Nêu ´ ca’ Xi , i = 1, . . . , k roi’ vào phı́a trong các gioi
´’ ha.n này ta gia’ thiêt
´ quá trı̀nh
’ ´ ´
trong su.’ kiêm soát voi’ λ = X. Nêu mô.t vài giá tri. roi’ ra ngoài thı̀ các giá tri. này bi. loa.i
bo’ và ta tı́nh la.i X.
`’ ho.’p sô´ các khuyêt
Trong tru’ong ´ trung bı̀nh trên san
’ phâm’ nho, ´ ho.’p các san
’ ta kêt ’
’ ˜ ´ ´ ’ ’
phâm la.i và dùng nhu’ du’ liê.u sô các khuyêt n d̄ã cho. Vı̀ tông cua các d̄a.i lu’o.’ng ngâu ˜
nhiên có phân phôi´ Poisson cũng là d̄a.i lu’o.’ng ngâu
˜ nhiên có phân phôi ´ Poisson voi ´’ cùng
trung bı̀nh λ Su.’ kêt´ ho.’p các san ’
’ phâm nhu’ vâ.y có tác du.ng khi sô´ các khuyêt ´ trên san’
’
phâm ı́t hon ’ 25.
• Vı́ du. 5 Sô´ các khuyêt
´ sau d̄u’o.’c phát hiê.n ta.i mô.t nhà máy trên các d̄on ˜
’ môi
’ vi. cua
10 ô tô:
Ô tô ´
Các khuyêt Ô tô ´
Các khuyêt Ôtô ´
Các khuyêt
1 141 8 95 15 94
2 162 9 76 16 68
3 150 10 68 17 95
4 111 11 63 18 81
5 92 12 74 19 102
6 74 13 103 20 73
7 85 14 81
124 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
’ san ’
’ phâm
’ xuât
Xét xem quá trı̀nh san ’ soát không?
´ có trong su.’ kiêm
Giai’
’ soát thu’’ là
´’ ha.n kiêm
Ta có X = 94, 4 nên các gioi
q
LCL = 94, 4 − 3 94, 4 = 65, 25
q
U CL = 94, 4 + 3 94, 4 = 123, 55
´’ hon
` tiên lon
Vı̀ ba giá tri. du˜’ liê.u d̄âu ˜
’ U CL nên chúng bi. loa.i d̄i và trung bı̀nh mâu
d̄u’o.’c tı́nh la.i. Ta d̄u’o.’c
94, 4.20 − (141 + 162 + 150)

X= = 84, 41
17
và các gioi ’ soát thu’’ moi

´’ ha.n kiêm ´’ là
q
LCL = 84, 41 − 3 84, 41 = 56, 85
q
U CL = 84, 41 + 3 84, 41 = 111, 97
Ta thây´ 17 giá tri. du˜’ liê.u còn la.i roi’ vào trong các gioi ’ soát. Do d̄ó có thê’
´’ ha.n kiêm
` bây gio`’ quá trı̀nh trong su’ kiêm
nói răng ’ soát voi
´’ giá tri. trung bı̀nh 84, 41. Tuy nhiên
.
`’ nhu’ các giá tri. trung bı̀nh cua
du’ong ’ các khuyêt ´ cao tu ` tru’oc
`’ ban d̄âu ’ d̄i.nh d̄ê’
´’ khi ôn
’ soát, du’ong
d̄i vào su.’ kiêm `’ nhu’ có ve’ tin tu’ong ` giá tri. du˜’ liê.u X4 cũng cao tru’oc
’’ răng ´’
’ soát. Trong tru’ong
khi d̄i vào su.’ kiêm `’ ho.’p này,d̄e’ thâ.n tro.ng ta loa.i bo’ X4 và tı́nh la.i.
Du.’a vào viê.c tı́nh la.i 16 du˜’ liê.u này ta nhâ.n d̄u’o.’c
X = 82, 56
q
LCL = 82, 56 − 3 82, 56 = 55, 30
q
U CL = 82, 56 + 3 82, 56 = 109, 82
’ soát voi
và quá trı̀nh trong su.’ kiêm ´’ giá tri. trung bı̀nh 82,56.
5. BÀI TÂ
.P
1. Xét các du˜’ liê.u vê`giá cua
’ 10 mâu ´’ d̄ây
˜ cho du’oi
5. Bài tap
.̂ 125
˜
Mâu Giá
1 10,6 10,1 11,3 9,1
2 10,2 11,6 10,5 10,5
3 10,1 9,8 8,8 9,3
4 10,1 9,5 10,3 10,6
5 8,7 11,6 9,7 9,3
6 10,1 9,8 10,8 8,9
7 11,2 11,5 10,9 11,6
8 10,6 9,6 10,3 9,9
9 9,8 7,7 9,4 9,9
10 10,0 8,4 10,6 8,8
Hãy tı̀m gioi ’ soát trên và gioi

´’ ha.n kiêm ’ soát du’oi
´’ ha.n kiêm ´’ cho X.
2. Gia’ su’’ các san

’ phâm’ d̄u’o’c san ´ có phân phôi ’ voi
´ chuân ´’ trung bı̀nh 35 và d̄ô.
. ’ xuât
’ 3. Dê’ giám sát quá trı̀nh ta cho.n mâu
lê.ch tiêu chuân ´’ 5.
˜ các nhóm con kı́ch thu’oc
¯
Trung bı̀nh cua ’ 20 nhóm con d̄âu ` tiên cho boi ’’ bang
’ sau:
Sô´ nhóm con X Sô´ nhóm con X

1 34,0 11 35,8
2 31,6 12 35,8
3 30,8 13 34,0
4 33,0 14 35,0
5 35,0 15 33,8
6 32,2 16 31,6
7 33,0 17 33,0
8 32,6 18 33,2
9 33,8 19 31,8
10 35,8 20 35,6
’ soát hay không?

’ quá trı̀nh có trong su.’ kiêm
Hoi
´ voi
’ X và S d̄ôi
3. Các giá tri. cua ´’ 20 nhóm con kı́ch thu’oc
´’ 5 cho boi
’’ bang
’ sau
Nhóm con X S Nhóm con X S

1 33,8 5,1 11 29,7 5,1
2 37,2 5,4 12 31,6 5,3
3 40,4 6,1 13 38,4 5,8
4 39,3 5,5 14 40,2 6,4
5 41,1 5,2 15 35,6 4,8
6 40,4 4,8 16 36,4 4,6
7 35,0 5,0 17 37,2 6,1
8 36,1 4,1 18 31,3 5,7
9 38,2 7,3 19 33,6 5,5
10 32,4 6,6 20 36,7 4,2
’ soát cho X.
´’ ha.n kiêm
a) Xác d̄i.nh các gioi
’ soát cho S.
´’ ha.n kiêm
b) Xác d̄i.nh các gioi
126 ’ tra chât
’ 7. Kiêm
’ san ’
’ phâm
´’ thiê.u sô´ khiêm

4. Du˜’ liê.u sau gioi ´ khuyêt
´ cua
’ ”con chip” d̄iê.n tu’’ d̄u’o.’c san ´ trong
’ xuât
`
15 ngày gân d̄ây: 121, 133, 98, 85, 101, 78, 66, 82, 90, 78, 85, 81, 100, 75, 89. Hãy
´ luâ.n xem quá trı̀nh có trong su.’ kiêm
kêt ’ soát hay không? Hãy chi’ ra các gioi ´’ ha.n
’ soát cho các san
kiêm ’ phâm ’ trong tu’ong
’ lai?
• TRA’ LOI
2 `’ BÀI TÂP
.
1. 8,8292 ; 11,2458.
2. Không.
4. LCL = 57,5 ; UCL= 112,9.

Xac Xuat Thong Ke 6472 5648

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Xac Xuat Thong Ke 6472 5648

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Chu’ ong

Do d̄ó sô´ cách cho.n là A212 = 12.11 = 132.

1.4 Hoán vi.

1.5 Tô’ ho.’p

´ nhân, ta có C16

Cn0 Cn1 Cn2 Cn3 Cn4 ... Cnn−1 Cnn

´’ minh d̄u’o.’c công thuc

(a,b là các sô´ thu.’c; n là sô´ tu.’ nhiên)

2. ´N CÔ´ VÀ QUAN HÊ GIUA

2.2 ´ cô´ và quan hê. giua

i) Quan hê. kéo theo

• Vı́ du. 10 Hai ngu’oi ´ vào mô.t con thú. Nêu

• Vı́ du. 11 Tung mô.t con xúc xăc. ´ Ta có 6 biên

• Vı́ du. 12 Hai ngu’oi ´ vào mô.t con thú.

• Vı́ du. 13 Tung mô.t d̄ông` tiên.

Ta có thê’ dùng biêu

3.1 ´ cô’ d̄iên

´ phép thu’’ có 6 biên

• Vı́ du. 15 Mô.t ngu’oi ’ la.i quên 2 sô´ cuôi

• Vı́ du. 17 Rút ngâu ´ sao

n(E) = 365.364.363. . . . [365 − (n − 1)]

Vı̀ các biên cô´ d̄ông

i) Nó chi’ xét cho hê. huu ´ cô´ so’ câp.

ii) Không phai ` kha’ năng” cũng xay

3.2 ´ theo lôi

• Vı́ du. 20 ¯Dê’ nghiên cuu

Ngu’oi`’ làm Sô´ lân

3.3 D̄i.nh nghi˜a xác suât ’ hı̀nh ho.c

Gia’ su’’ OA = l. Các to.a d̄ô. x và y phai

• Vı́ du. 22 (Bài toán hai ngu’oi `’ gă .p nhau)

Ω = {(x, y) : 19 ≤ x20, 19 ≤ y ≤ 20}

diên tı́ch A 5/9

3.4 ´ theo tiên d̄ê`

´ cô´ A và B d̄u’o.’c go.i là hai biên

P (A1 + A2 + . . . + An ) = P (A1 ) + P (A2 ) + . . . + P (An )

´ A1 , A2 , . . . , An là nhóm các biên

iii) P (A) = 1 − P (A).

P (A + B) = P (A) + P (B) − P (AB)

P (A1 + A2 + . . . + An ) = 1 − P (A1 ).P (A2 ) . . . P (An ).

C21 .C85 112 8

4.2 ´ có d̄iêu

2 D̄i.nh nghi˜a 10 Xác suât ´ cua ´ cô´ A voi

Ta tı̀m P (A/B). Vı̀ biên ´ cô´ B d̄ã xay ´ cô´ d̄ông

´ d̄ê’ rút d̄u’o.’c

´ trong bô. bài có

´’ nhân xác suât

iii) P (ABC) = P (A).P (B/A).P (C/AB)

P (A) = P (T1 D2 ) + P (T2 D1 ) = P (T1 ).P (D2 ) + P (T2 ).P (T1 )

´ cô´ thành phân

• Vı́ du. 29 (H^ ´ gôm

PA = P (A hoa.t d̄ô.ng ı́t nhât ´ t d̄on `’ gian),

1 − (1 − pA .pB )[1 − (1 − (1 − pC ).(1 − pD ))]

4.3 ´’ xác suât

´’ nhân xác suât thı̀ P (BAi ) = P (Ai ).P (B/Ai ).

Chú ý Công thuc ´ ta thay d̄iêu

P (A1 ) = 0, 2; P (A2 ) = 0, 3; P (A3 ) = 0, 5

• Vı́ du. 32 Mô.t hô.p chua ´

P (Ai ).P (B/Ai )

(Ai B) P (Ai ).P (B/Ai )

P (Ai ).P (B/Ai )

´ máy, trong d̄ó có mô.t

• Vı́ du. 34 Mô.t hô.p có 4 san ’ tôt

• Vı́ du. 35 (Theo thoi `’ báo New York ngày 5/9/1987)