SİSTEME GİRİŞ AMACIYLA YÜKLENEN BİR BELGEDİR

YÜKSEK LİSANS TEZ ÖNERİSİ

TÜRKÇE VE SOSYAL BİLİMLER EĞİTİMİ ANABİLİM DALI

TARİH EĞİTİMİ BİLİM DALI

GAZİ ÜNİVERSİTESİ

EĞİTİM BİLİMLERİ ENSTİTÜSÜ

KASIM, 2023
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER................................................................................................i
BÖLÜM I.........................................................................................................1
GİRİŞ................................................................................................................1
Problem Durumu.................................................................................................................1
Araştırmanın Amacı............................................................................................................2
Problem Cümlesi..................................................................................................................3
Alt Problemler..........................................................................................................3
1. Alt Problem...................................................................................................3
2. Alt Problem...................................................................................................3
3. Alt Problem...................................................................................................3

Araştırmanın Önemi............................................................................................................4
Araştırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları.............................................................................7
Tanımlar................................................................................................................................7
BÖLÜM II........................................................................................................8
İLGİLİ ARAŞTIRMALAR............................................................................8
Milli Mücadele Dönemi Hatıraları İle İlgili Araştırmalar...............................................8
Milli Mücadele Dönemi Hatıraları (Cebesoy, 1953)..............................................8
Mustafa Kemal Vatan Yolunda Milli Mücadele Dönemi Hatıraları
(Karaoğmanoğlu, 1958)............................................................................................9
Ali ÇETİNKAYA’nın Milli Mücadele Dönemi Hatıratları Cumhuriyetin 70.
Yılına Özel (1993).....................................................................................................9
Mustafa Kemal Ya İstiklal Ya Ölüm (Kongrelerle Milli Mücadele) (Satan, 2020)
..................................................................................................................................10
Hatıralarda Milli Mücadele Dönemi (Özsoy, 2021)............................................10
Milli Mücadele Anıları Üzerine Bir İnceleme ( Korbek, 2011)..........................11
Milli Mücadele Anıları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi (Çukurova, 1999)11
Milli Mücadele ve Atatürk Dönemi Kaynaklarının Toplu Değerlendirilmesi
(Acun, 2007)............................................................................................................12
Milli Mücadele Erzurum’undan Mühim Bir Mektup (Küçükuğurlu, 2016)....12
Mürefteli Şakir Bey’in Milli Mücadele Hatıraları (Demirhan, 2023)...............13
Siyasi Tarih Kaynağı Olarak Hatırat ve Gezi Notları (Akar & Karakoç, 2004)14

i
 Tarih Öğretmenlerine Göre Hatıraların Eğitim Öğretim Sürecinde
Kullanılabilirlik Durumları (Dönmez & Yazıcı & Uslu, 2015)..........................14
Milli Mücadele Şahsiyetlerinden Yusuf Kemal Bey (Tengirşenk) (Akdağ, 1998)15

Tarih Ders Kitaplarının İncelenmesi İle İlgili Araştırmalar.........................................15

Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürkçülük İnkılap Tarihi Ders
Kitaplarında Materyal Kullanımı (1931-2008) (Yurteri, 2012).........................15
1940-2010 Yılları Arasında Lise Tarih Ders Kitaplarının Şekil ve İçerik
Açısından İncelenmesi (Buldum, 2012)................................................................16
Tarih Ders Kitabı Yazımında Yeni Yaklaşımlar (Demircioğlu, 2011)..............16

BÖLÜM III....................................................................................................16
YÖNTEM.......................................................................................................16
Araştırma Yöntemi............................................................................................................17
Evren ve Örneklem............................................................................................................17
Veri Toplama Araçları......................................................................................................18
Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması.....................................................................18
Verilerin Çözümlenmesi........................................................................................18
Verilerin Yorumlanması........................................................................................19

BÖLÜM IV....................................................................................................19
SÜRE VE OLANAKLAR.............................................................................19
Zaman Planı........................................................................................................................20
Maliyet ve Maddi Destek...................................................................................................20
KAYNAKLAR...............................................................................................................21

ii
 BÖLÜM I

GİRİŞ

Bu bölümde araştırmanın problem durumu, amacı, varsayımları, sınırlılıkları ve

araştırmada ele alınan temel kavramlara ilişkin tanımlar üzerinde durulmuştur.

Problem Durumu

Tarih, en basit ifadeyle “geçmişin bilimi” olarak tarif edilmiştir. Ancak bu, eksik bir

tariftir. Fransız Annales Okulu kurucularından Marc Bloch, bu tarifi “zaman içinde

insanların ilmi” şekline sokmuştur. Bloch, tarihi bir müşahade ilmi olarak kabul etmiştir.

Tarihçi, olayları bizzat görme imkânına sahip değildir. Profesör İbrahim Kafesoğlu’nun da

işaret ettiği gibi olayları, görenlerin bıraktıkları belgelere dayanarak takip etmek

mümkündür. Tarih, geçmişte insanlar tarafından meydana getirilen olayları bize ulaştırır.

Bu nedenle İngiliz tarihçi Edward Halett Carr’a göre tarih “tarihçi ile olaylar arasında

devamlı bir etkileşim, geçmişle günümüz arasında bitmeyen bir diyalog’tur. Fransız tarihçi

Lucien Febvre’in ifadesiyle “bugünün açıklanması”dır (Kütükoğlu, 1995, s. 1-2).

Görüldüğü üzere tarih biliminin gelişmesinde katkısı olan bilim insanlarınca yapılan tarihin

tanımındaki ortak noktalardan biri belgelerdir. Bundan yola çıkarak tarihe ışık tutan en

önemli belgelerden biri de hatıralar-anılardır.

Tarihçinin geçmişi incelerken yararlandığı belgelere aynı zamanda kaynak adı verilir ve

kaynaklar birinci ve ikinci elden kaynaklar olarak iki gruba ayrılır. Birinci elden kaynak,

1
içerdiği tarihî olayın yaşandığı döneme aittir. Tezimizin konusu olan hatıratlar birinci elden

kaynak olma özelliği taşıdığından o dönemin şartlarını çok daha gerçekçi aktarmaktadır.
Türk Dil Kurumu hatıra kelimesini; Geçmişte yaşanmış çeşitli olaylardan belleğin

sakladığı her türlü iz, şeklinde tanımlamaktadır.

Hatıra için belirli sınırlar çizmek ve bu sınırlara göre çeşitli tanımlar yapmak kolay

değildir. Avrupa edebiyatlarında hatırayı Steinberg, “kişinin özel ya da toplumsal yaşamı

için yazdığı yazılar” diye tanımlar (Karakoç & Akar, 2004, s. 383-421).
Tarih dersleri öğrencilerin analitik, eleştirel ve demokratik düşünme becerileri gibi zihinsel

becerilerini geliştirir. Bu derste vatan, millet, bayrak, devlet, yönetme biçimi, hak ve

sorumluluklar gibi unsurların öğretilmesi ile öğrencilerin vatandaşlık bilinci geliştirilir.

Bunların yanında tarih dersleri değerlerin öğretilmesi ve yeni değerlerin oluşturulmasında

da önemli bir role sahiptir. Oluşturulan yeni değerler bireysel, kültürel ya da evrensel

içerikli olabilir. Tarih derslerinde öğrenciler, geçmişte toplum için önemli olan değerlerle

bugün toplum için önemli olan değerler arasında karşılaştırmalar yapabilir; tarihte iz

bırakan olay ve şahısları öğrenerek kendileri için dersler çıkarıp değerler oluşturabilirler.
Tarih derslerinde kullanılabilecek hatıratlar değer öğretiminde kullanılabilecek önemli

materyaller olarak karşımıza çıkmaktadır (Demircioğlu & Tokdemir, 2008, s. 69-88).

Araştırmanın Amacı

Bu araştırmanın amacı ortaöğretim tarih ders kitaplarında Milli Mücadele Dönemi

hatıralarının kullanımının nasıl ve ne düzeyde olduğunu ortaya koymaktır. Bu genel amaç

kapsamında aşağıdaki sorulara yanıt aranacaktır:

1. Hatıra nedir?
2. Tarih eğitiminde kullanılan diğer türler olan ve sıklıkla hatıra ile karıştırılan roman,

öykü, hikaye gibi türlerin hatıra ile arasındaki fark nedir?

3. Tarih eğitiminde hatıraların yeri nedir?
4. Ortaöğretim tarih ders kitaplarında (1995-2023) kullanılan hatıralar nelerdir?

2
 5. Ortaöğretim tarih ders kitaplarına Milli Eğitim Bakanlığı tarafından belirlenen

kazanım ve değerler doğrultusunda öğrenimi destekleyen, eklenebilecek hatıralar

nelerdir?

Problem Cümlesi

Ortaöğretim tarih ders kitaplarında Milli Mücadele Dönemi hatıralarının kullanımı

nasıldır?

Alt Problemler

Bu kısımda problem cümlesine ait alt problemlere yer verilecektir.

1. Alt Problem

Milli Mücadele Dönemine ait ortaöğretim tarih ders kitaplarında kullanılabileceği

düşünülen hatıralardan bazıları nelerdir?

2. Alt Problem

Ortaöğretim tarih ders kitaplarında Milli Mücadele Dönemi hatıralarının kullanım şekli ve

oranı nedir?

3. Alt Problem

Milli Mücadele konusu işlenirken ders müfredatına ve kazandırılması gereken değerlere

uygun olarak tarih ders kitaplarına eklendiğinde öğrenimi kolaylaştıracak hatıralar

nelerdir?

Araştırmanın Önemi

Ortaöğretim Tarih Dersi 9. Sınıf kitaplarında Edward Hallet Carr’ın Tarih Nedir? Adlı

kitabından yapılan alıntıyla ‘Neden Tarih Öğreniyoruz?’ sorusuna şu şekilde bir yanıt

verilmektedir:

3
Tarih, devletlerin ulusal bilinç oluşturmak için kullandıkları en önemli araçlardan biridir.

Tarihin bu amaçla kullanımı modern toplumlarda olduğu gibi kabile toplumlarında da

görülmektedir. Kabilenin geçmişte taraf olduğu savaşlarda elde ettiği başarılar, nesilden

nesile nakledilerek kabile kimliğini güçlendiren bir araç olarak kullanılmıştır. Modern

devletler bugün siyasi ve ekonomik hâkimiyetlerini güçlendirebilmek için tarihi bir araç

olarak kullanırlar. Bir yandan kendi tarihlerini oluşturarak vatandaşlarına ulusal kimlik ve

vatandaşlık bilinci verirken diğer yandan rakiplerinin ve hâkimiyet alanlarına dâhil etmek

istedikleri milletlerin tarihlerini öğrenerek onlara karşı politikalar geliştirirler. Zira bir

toplumun tarihini bilmek o topluma mensup insanları tanımaya ve anlamaya yardımcı olur.

İnsanın geçmiş toplumu anlamasını ve bugünün toplumuna daha çok egemen olmasını

sağlamak tarihin çifte işlevidir (Tüysüz, 2019, s. 66).

Tarih öğretimi yoluyla öğrencilere geçmiş, bugün ve gelecek arasında bağlantı kurabilme

becerisi kazandırılabilir (Tuğran, 2015).

Okullarda tarih derslerinin okutulma nedenleri tarihsel dönem ve ülkelere göre farklılıklar

gösterse de tarih dersleri uzunca bir süre vatandaşlık eğitiminin bir aracı olarak

görülmüştür. Devletlerin ve toplumların vatandaşlık kavramına yükledikleri anlamlar

çeşitlilik arz etmekle birlikte tarihin genel olarak ulusal duyguların gelişmesi, insan

hakları, demokrasi, kültürel haklara saygı ve kültürel kimliğin geliştirilmesi gibi birçok

öğeyi seçilmiş olay ve olgularla beslediği düşünülmüştür (Dilek, 2007, s. 31).

Ülkemizde Tarih Dersinin Milli Eğitim Bakanlığınca belirlenen genel amaçları şunlardır;
1- Atatürk ilke ve inkılaplarının, Türkiye Cumhuriyeti’nin siyasi, sosyal, kültürel ve

ekonomik gelişmesindeki yerini kavratarak öğrencilerin laik, demokratik, ulusal ve

çağdaş değerleri yaşatmaya istekli olmasını sağlamak,

2- Geçmiş, bugün ve gelecek algısında tarih bilinci kazandırmak,
3- Türk tarihini ve Türk kültürünü oluşturan temel öğe ve süreçleri kavratarak

öğrencilerin kültürel mirasın korunması ve geliştirilmesinde sorumluluk almalarını

sağlamak,

4
 4- Millî kimliğin oluşumunu, bu kimliği oluşturan unsurları ve millî kimliğin

korunması gerekliliğini kavratmak,

5- Geçmiş ve bugün arasında bağlantı kurarak millî birlik ve beraberliğin önemini

kavratmak,
6- Tarih boyunca kurulmuş uygarlıklar ve yaşayan milletler hakkında bilgi sahibi

olmalarını sağlamak,
7- Türk milletinin dünya kültür ve uygarlığının gelişmesindeki yerini ve insanlığa

hizmetlerini kavratmak,
8- Öğrencilerin kendilerini kuşatan kültür dünyaları hakkında meraklarını gidermek,
9- Tarihin sadece siyasi değil, ekonomik, sosyal ve kültürel alanları kapsadığını fark

ettirerek hayatın içinden insanların da tarihin öznesi olduğu bilincini kazandırmak,

10- Tarih alanında araştırma yaparken tarih biliminin yöntem ve tekniklerini, tarih

bilimine ait kavramları ve tarihçi becerilerini doğru kullanmalarını sağlamak

(Aktekin, Harnett, Öztürk , & Smart, 2009, s. 37-38)

Tarih dersinin; çocuklarda, milliyet ve yurtseverlik hislerini takviye konusundaki hizmeti o

kadar büyüktür ki, bugün her millet bu konuda tarihin kudretli nüfuzundan istifadeye

çalışmaktadır (Sungu & Ata, 2002, s. 153-154).

Geçmişten günümüze hemen hemen tüm devletler uygulamış oldukları tarih müfredatları

aracılığıyla vatandaşına istendik davranışları kazandırarak varlığını idame ettirmeyi ve

halkını daha donanımlı kılmayı planlarlar. Devletlerin uygulamış oldukları müfredatlar da

çoğunlukla interdisipliner yaklaşım doğrultusunda üretilir. Günümüzde modern

teknolojinin eğitim-öğretim sahasına pek çok yeni araçlar kazandırmış olmasına rağmen

eğitim ve öğretim süreçlerinin temel ögelerinin başında hala ders kitapları gelmektedir.

Ders kitapları öğrenme-öğretme süreci içinde önceden planlanmış eğitimsel uygulamalarda

öğretmenlerin neleri öğreteceğini, öğrencinin ise neleri öğreneceğini doğrudan ve somut

bir biçimde belirleyen birincil kaynaktır. Ortaylı’ya göre tarih yazıcılığı içinde ders kitabı

yazmak en zor iştir. Ders kitabı eğitim-öğretim sürecinde öğretmenlerin etkili ders

işlemelerine, öğrencilerinde etkin bir şekilde derslere katılımını sağlayıcı birincil ders aracı

5
olarak nitelendirilebilir. Nitelikli bir ders kitabı tüm unsurlarıyla eğitim-öğretimin

hedeflerine ulaşmaya odaklıdır (Candan, 2023, s. 2) .

Ders kitapları eğitim programlarının temel öğelerindendir. Ders kitapları öğrenme öğretme

süreci içinde, planlı eğitim uygulamalarında öğrencilerin neler öğreneceğini, öğretmenlerin

neler öğreteceğini etkileyen ve gösteren bir rehberdir. Öğretimde, öğretmenin özelliklerini

daha iyi kullanmasına, öğrencilerinde öğretmenin anlattıklarını istedikleri zaman ve

mekânda, istedikleri miktarda tekrar etmesine olanak sağlayan bir ders aracıdır. Ders kitabı

tüm öğeleriyle öğretimin hedeflerini gerçekleştirmeyi amaçlar. Öğrencilerin toplumda her

yönüyle söz sahibi olabilecek bir takım özelliklerle donatılması onlara sunulacak kaliteli

eğitim ve kaliteli ders kitapları sayesinde olur (Hali, 2014, s. 158-166).

Günümüz eğitim sistemi içerisinde en önemli materyal olan ders kitapları ve doğal olarak

ders kitabı içerikleri oldukça önemlidir. Öğrenciler tarfından ulaşılması en kolay kaynak

olan ders kitaplarının içeriklerinin zenginliği, öğretimi kolaylaştıran faktörlerdendir.

Tarih, deneyim yoluyla doğrudan hafızaya kaydedilen olay ve olgulardan oluşmaz.

Dolayısıyla başkasının gözlerine ve sesine güvenmek durumundadır. Başkasının gözü ve

sesi ile anlatılmış bir konu kanıt ve belge ile de desteklenirse daha ikna edici ve güvenilir

olur (Ulusoy, 2017, s. 679-700). Hatıralar birinci elden kaynak olması açısından güvenilir

belgelerdendir.

Hatıralar aynı zamanda öznel oldukları için kullanımında ayrı bir özen gösterilmelidir.

Yanlı olma, belirli bir görüşü benimsetmeye çalışma ihtimali olacağından özenle

incelenerek ders kitaplarında kullanılmalıdır.

Çalışmamızın amacı; inkılap tarihi ders kitabının içeriğini zenginleştirebilecek hatıratların

Milli Mücadele Dönemi konusu işlenirkenki yerini araştırmaktır. Bununla beraber

çalışmamızın bir diğer amacı ise Milli Mücade Dönemi konusu işlenirken ortaöğretim tarih

ders kitaplarına, müfredata uygun ve kazandırılması gereken değerleri destekleyen,

eklenebilecek hatıratları belirlemektir.

6
Araştırmanın Kapsamı ve Sınırlılıkları

Bu araştırmanın kapsamı 1995-2024 yılları arasındaki ortaöğretim tarih ders kitaplarında

Milli Mücadele Dönemi konusu işlenirken kullanılan ve kullanılabilecek hatıralar-

anılardır.
Araştırma 1995-2024 yılları arasında Talim Terbiye tarafından basılmış olan tarih ders

kitapları ve Milli Mücadele Dönemi hatıralarıyla sınırlıdır.

Tanımlar

Tarih: Geçmişte olup bitenleri, toplumların geçirdikleri dönemleri yer ve zaman belirterek

anlatan, geçmişte yaşanan olaylar arasında sebep-sonuç ilişkileri kurmaya çalışarak bu

ilişkileri belge ve kalıntılara dayandırarak sistematik olarak incelemeyi konu edinen bir

disiplindir (Acar & Demir, 1997, s. 215).

Tarih Eğitimi: Toplumun ortak değerlerinin ve milli kimliğinin yeni kuşaklara

aktarılmasını sağlayan eğitim biçimidir.

Hatıra-Anı: Geçmişte yaşanmış çeşitli olaylardan belleğin sakladığı her türlü iz.
Ders Kitabı: Milli Eğitim Bakanlığı Ders Kitapları Yönetmeliği’nin 4. maddesinde :

Ders kitabı, ”her tür ve derecedeki örgün ve yaygın eğitim kurumlarında kullanılacak olan

konuları öğretim programları doğrultusunda hazırlanmış, öğrenim amacı ile kullanılan

basılı eserlerdir.’’ Şeklinde tanımlanmıştır.

BÖLÜM II

7
 İLGİLİ ARAŞTIRMALAR

Bu bölümde Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücadele Dönemi Hatıraların

Kullanımı (1995-2023) adlı araştırmamızla ilgili olabilecek bazı kitaplara, tezlere ve

makalelere yer verilecektir. Bunlar; Milli Mücadele Dönemi Hatıraları İle İlgili

Araştırmalar ve Tarih Ders Kitaplarının İncelenmesi İle İlgili Araştırmalar olarak iki alt

başlıkta değerlendirilecektir.

Milli Mücadele Dönemi Hatıraları İle İlgili Araştırmalar

Bu kısımda çalışmamıza katkı sağlayacak Milli Mücadele Dönemi hatıraları ile ilgili

kitaplar, tezler ve dergi makaleleri incelenecektir.

Milli Mücadele Dönemi Hatıraları (Cebesoy, 1953)

Mustafa Kemal Atatürk’ün Harp Okulu yıllarında sınıf arkadaşı olan Ali Fuat Cebesoy

Milli Mücadele Döneminde de silah arkadaşlarından biri olmuştur. TBMM’ye karşı çıkan

isyanların bastırılmasında, Kurtuluş Savaşı’nda oldukça önemli roller alan Ali Fuat

Cebesoy Milli Mücadele’nin en önemli isimlerindendir.

Cebesoy’un 1953 yılında basılan hatıraları bu döneme ışık tutan önemli eserlerden olması

nedeniyle çalışmamızda bu kaynaktan yararlanılacaktır.

Esere Türk Dil Kurumu Kütüphanesinin Ata\2 kısmından ulaşılacaktır.

8
 Mustafa Kemal Vatan Yolunda Milli Mücadele Dönemi Hatıraları

(Karaoğmanoğlu, 1958)

Yakup Kadri, Mondros Mütarekesi’nden sonra İkdam gazetesinde yazılar yazan,

yazılarında Türk Kurtuluş Savaşı'nı destekleyen önemli Milli Mücadele Dönemi

edebiyatçılarındandır.
1920'de Millî Mücadeleyi izlemek için bazı arkadaşlarıyla birlikte Ankara'ya çağrılmıştır.

Batı cephesini dolaşmıştır. Bu sırada yaşadıklarını anlattığı eseri Vatan Yolunda: Milli

Mücadele Hatıraları, çalışmamızda yararlanılacak kaynaklardandır.

Esere Türk Dil Kurumu Kütüphanesinin HE.Fil/438 kısmından ulaşılacaktır.

Ali ÇETİNKAYA’nın Milli Mücadele Dönemi Hatıratları Cumhuriyetin 70.

Yılına Özel (1993)

Ali Çetinkaya, başarılı bir Osmanlı subayıdır. 1911 yılında Trablusgarp vilayetinde

başlayan İtalyan işgal teşebbüsüne karşı Bingazi Sancağı’na memur edilmiştir. Ali

Çetinkaya, Enver Paşa ve Mustafa Kemal Paşa ile bir yıl yerli kuvvetlere kumanda

etmiştir. Mustafa Kemal Bey Derne’de aşiretlerden kurulu bir fırkanın komutanı iken, Ali

(Çetinkaya) Bey Ubeydat kolu komutanı olarak görev yapmıştır.

Kutü’l-amare’de dört ay Türk birliklerine karşı dayanan General Townshend

komutasındaki İngiliz birliğinin beş general, 481 subayı ve 13.300 er mevcudu ile teslim

alınmasında Yarbay Ali Çetinkaya büyük katkı sağlamıştır.

Ayvalık’ta başında bulunduğu 172. Alay ile Ali Çetinkaya İngilizlerin görüşme

tekliflerinden birini kabul etmiş ve Amiral Calthorpe’nin muavini miralayla görüşmüştür.

Ayvalık işgal edilirse emir almadan karşı savaşacağını söylemiştir. Bölgesel kuvvetlerle,

stratejik noktalara kuvvetler yerleştirerek, Yunanlıların hatlarını keserek yaptığı ‘ilk kurşun

savaşı’ ile mücadelesinde önce Bergama’yı sonra Ayvalık’ı kurtarmış, az sayıdaki kuvvetle

başarısı bölge halkının teşkilatlanmasında, direnişe katılmasında ‘Kuva-yı Milliye’nin

teşekkülünde büyük katkısı olmuştur.

9
Bu süreçte yaşadıklarının anlatıldığı Atatürk Araştırma Merkezince Cumhuriyetin 70.

yılına özel basılan hatıratları çalışmamızda kullanılabilecek kaynaklardandır.

Esere Türk Dil Kurumu Kütüphanesinin Ata\1038 kısmından ulaşılacaktır.

Mustafa Kemal Ya İstiklal Ya Ölüm (Kongrelerle Milli Mücadele) (Satan,

2020)

Bu eser Millî Mücadele’yi anma, hatırlama ve unutturmama gayreti ile yazılmıştır. Millî

Mücadele’nin son safhasında meydana gelen şuralar ve yazarın ifadesi ile “kongreler”

unutulmamalıdır.
Kitabın asıl mesajı Türk milletinin zor zamanlarda da birlik içerisinde olduğunu

göstermektir. Aynı zamanda bunu da kamuyla paylaşmak amaçlanmıştır. Ali Satan bu

birliğin içerisine giren asker, sivil, eşraf, esnaf, bürokrat ve din adamları gibi toplumun her

kesiminin katılımı ile gerçekleşen kongreleri belgelemiştir.

Kitapta, Anadolu ve Rumeli’nin işgali, akabinde askerin ve halkın sadece cephedeki

tutumu, sonrasında siyasilerin meşruiyetini hayata geçirmeleri, halk ile el ele birleşip

ülkeyi müdafaa etmeleri ve yeniden bir düzen inşa etmeleri anlatılır.

Ali Satan, belgelerin eşliğinde toplanan kongreleri detaylıca okuyucuyla paylaşmaktadır.

Yararlanılan belgelerden bazıları döneme ait hatıralardır. Bu özelliği ile eser çalışmamızda

kullanılabilecek kaynaklardandır.

Hatıralarda Milli Mücadele Dönemi (Özsoy, 2021)

Denizhan Özsoy tarafından 2021’de Sütçü İmam Üniversitesi Tarih Ana Bilim Dalı için

hazırlanan yüksek lisans tezi Milli Mücadele Dönemini kronolojik olarak hatıralarla

anlatılmaktadır. Bu yönüyle içerisinde bulunan hatıralar Ortaöğretim Tarih Ders

Kitaplarında Milli Mücadele Döenemi Hatıralarının Kullanımı (1995-2023) adlı

araştırmamıza fayda sağlayacaktır.

10
Adı geçen tez yalnızca Milli Mücadele Dönemi hatıralarını içermektedir ve ortaöretim

tarih ders kitaplarıyla Milli Mücadele Dönemi Hatıratlarını ilişkilendirmediğinden

çalışmamızla ile içerik olrak farklıdır.

Milli Mücadele Anıları Üzerine Bir İnceleme ( Korbek, 2011)

Ergun Korbek tarafından 2011’de Marmara Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi

Ana Bilim Dalı için hazırlanan yüksek lisans tezinde Milli Mücadele Dönemi anıları

askerler, mebuslar, gazeteciler, valiler, eğitimciler ve diğer şeklinde kategorize edilerek

aktarılmıştır.
Çalışma, belirli bir dönemi esas alarak anı türü ile ilgili kaynak çalışmasıdır. Yapılan

araştırmada kitap olarak yayımlanmış, ulaşılan 105 adet anı incelenmiştir. Bu özelliği ile

Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücadele Döenemi Hatıralarının Kullanımı

(1995-2023) adlı araştırmamıza fayda sağlayacaktır.

Adı geçen tez yalnızca Milli Mücadele Dönemi hatıralarını içermektedir ve ortaöretim

tarih ders kitaplarıyla Milli Mücadele Dönemi Hatıratlarını ilişkilendirmediğinden

çalışmamızla içerik olrak farklıdır.

Milli Mücadele Anıları Üzerine Bir Bibliyografya Denemesi (Çukurova, 1999)

Bülent Çukurova tarafından 1999’da Atatürk Yolu Dergisi’nde yayımlanmış bir makaledir.
Çalışmada Milli Mücadele Dönemine ait eserler sıralanmıştır. Bu özelliği ile Ortaöğretim

Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücadele Döenemi Hatıralarının Kullanımı (1995-2023) adlı

araştırmamıza fayda sağlayacaktır.

Milli Mücadele ve Atatürk Dönemi Kaynaklarının Toplu Değerlendirilmesi

(Acun, 2007)

Fatma Acun tarafından Edebiyat Fakültesi Dergisi’nin 2007 yılının aralık sayısında

yayımlanan bu makalesinde, Milli Mücadele ve Atatürk dönemi tarihine ait kaynakların

11
saklandığı yerler, türleri, özellikleri, tarihçi tarafından kullanım alanları ve istifleme

yöntemleri üzerinde durulmakta, her bir veri türünün, tarihî bilgi üretimine katkısı tespit

edilmeye çalışılmaktadır.
Kaynakların saklandığı yerler, üç kısım halinde incelenmektedir: 1-Arflivler, 2

Kütüphaneler, 3- Müzeler.
Arşivlerde saklanan kaynaklar cerideler, gazeteler, dergiler, mecmualar ve diğer süreli

yayınlar, günlükler ve günlük notları, meclis zabıtları, mektuplar, not defterleri kayıtları,

nüfus idaresi kayıtları, resmi dairelerde tutulan kayıtlar, resmi yazışmalar, tapu sicilleri,

tebrik mesajlar ve yazıları ve telgraflar olarak tasniflenmiş, içerikleri ve kullanım

yöntemleri hakkında bilgi verilmiştir.

Kütüphanelerde saklanan kaynaklar, Atatürk’ün söylev ve demeçleri, önemli konuşmaları,

biyografiler ve otobiyografiler, devlet büyüklerinin söylev ve demeçleri, döneme ait kanun

ve yönetmelikler, hatıralar (hatırat), kongre ve seminer notları ve tutanakları, kronolojiler

ve kronolojik bilgiler, milli mücadele anekdotları, hakkında bilgi verilmiştir.

Hangi kaynağa nereden ve nasıl ulaşılacağını anlatan bu eser çalışmamızda yararlanılacak

kaynaklardandır.

Milli Mücadele Erzurum’undan Mühim Bir Mektup (Küçükuğurlu, 2016)

Murat Küçükuğurlu tarafından Mavi Atlas Dergisi’nde 2016 yılında yayımlanan bu

makalesinde, Milli Mücadele Dönemi ve Cumhuriyet’in ilk yıllarında Erzurum Lisesi’nde

öğretmenlik yapmış olan Hüseyin Hüsnü Bey tarafından kaleme alınan ve 21 Mart 1921

tarihli Sebilürreşad Mecmuası’nda yayınlanan “Erzurum Mektubları” isimli yazıdan

alıntılar yapmaktadır.
Bu yazı, Milli Mücadele yıllarında Erzurum’daki sosyal, iktisadi ve kısmen siyasi durumu,

aydın bir şahsiyetin gözünden aktaran önemli bir belgedir. Bu yazıda, işgalden yeni

kurtulmuş bir memleket halkının gündelik yaşamı hakkında son derece ilginç ve önemli

bilgiler verilmektedir. Ayrıca halkın yaşadığı bazı sıkıntılar doğru bir şekilde aktarılmış ve

12
bu sıkıntıların aşılabilmesi için yapılması gerekenler hakkında, bazı çözüm önerileri ortaya

konmuştur.
Bu makalede, “Erzurum Mektubları” isimli yazıdan alıntılar yapılmış; gerekli görülen

hususlarda dipnot açıklamaları yapılarak, Milli Mücadele dönemindeki Erzurum hakkında

okuyucuya genel bir bakış açısı sunulmak istenmiştir.

Erzurum, Milli Mücadele’nin başlangıcında oldukça önemli kararlar alınan bir kongreye ev

sahipliği yapmış olması açısından önemli bir şehirdir. Bu açıdan bakıldığında bu araştırma

makalesi çalışmamızda faydalanılacak kaynaklar arasındadır.

Mürefteli Şakir Bey’in Milli Mücadele Hatıraları (Demirhan, 2023)

Hasan Demirhan tarafından Anadolu ve Balkan Araştırmaları Dergisi’nde 2023 yılında

yayımlanan bu makalesinde, Mürefteli Şakir Bey’in yunan ordusuna karşı verdiği

mücadele ile ilgili hatıralarını içermektedir.

Mürefteli Şakir Bey 1914 yılında Mühendishane-i Berr-i Hümayun’dan mezun olmuş ve

Altıncı Kolordu’nun Çanakkale Cephesi’nde görevlendirilmesi sonucunda Gelibolu’da

hizmetine başlamıştır. Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Milli Mücadeleye katılan Şakir

Bey, İstanbul’dan Anadolu’ya silah ve mühimmat kaçıran gizli örgütlerde görev almıştır.

İstanbul’da kaldığı süre içerisinde İngilizleri oyalamak ve yanlış bilgiler vermek için karşı

istihbarat elemanı olarak Milli Mücadeleye katkı sağlamıştır. 1920 yılının Ağustos ayında

Trakya-Paşaeli Müdâfaa-i Hukuk Cemiyeti’nde görevlendirilmistir. Mürefteli Şakir Bey,

Yunan kuvvetlerinin Trakya’yı işgali üzerine, Yunan birliklerini taciz etme, silah ve

malzeme depolarını imha etme, silah ve asker sevkiyatını önleme gibi hedeflerle kurulmuş

olan bir çetenin reisliğini üstlenmiştir. Çetecilik faaliyetlerinden sonra Refet Paşa’nın

mihmandarı olarak görev yapmıştır.

13
 Siyasi Tarih Kaynağı Olarak Hatırat ve Gezi Notları (Akar & Karakoç, 2004)

Şevket Kamil Akar ve İrfan Karakoç tarafından Türkiye Araştırmaları Literatür

Dergisi’nde 2004 yılında yayımlanan bu makalede hatıraların ve gezi notlarının tarihi

kaynak olarak kullanılmasının yöntemlerinden, faydalarından ve sınırlılıklarından

bahsedilmektedir.
Makalenin konusu doğrudan tarihi kaynak olarak hatıratlar olduğundan çalışmamızda

yararlanılacak kaynaklardandır.

Tarih Öğretmenlerine Göre Hatıraların Eğitim Öğretim Sürecinde

Kullanılabilirlik Durumları (Dönmez & Yazıcı & Uslu, 2015)

Cengiz Dönmez, Kubilay Yazıcı ve Salih Uslu tarafından Trakya Üniversitesi Sosyal

Bilimler Dergisi’nde 2015 yılında yayımlanan bu makale tarih derslerinde hatıratların

eğitimsel bir araç olarak kullanılma durumları ile ilgili tarih öğretmenlerinin görüşlerinin

incelenmesi amacıyla yapılmıştır.

Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuş açık uçlu soru

formu kullanılmıştır.
Yapılan analizler sonucunda tarih öğretmenlerinin hatıratların kullanılabilirliği ile ilgili

görüşleri “Bilgi Sahibi Olma Durumları”, “Olumlu ve Olumsuz Yönler”, “Derslere Göre

Kullanılabilirlik Durumları” ve “Hangi Boyutlarda Kullanılabileceği” temaları altında

yorumlanmıştır. Araştırma sonucunda hatıratların eğitim-öğretim sürecinde

kullanılmalarına ilişkin çeşitli öneriler sunulmuştur.

Milli Mücadele Şahsiyetlerinden Yusuf Kemal Bey (Tengirşenk) (Akdağ, 1998)

Ömer Akdağ tarafından Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi’nde 1998 yılında yayımlanan

bu makale Milli Mücadele Dönemi’nin önemli şahsiyetlerinden olan Yusuf Kemal Bey’i

anlatmaktadır.

14
Makalede Yusuf Kemal Bey ile ilgili hatıralara da yer vermesi açısından çalışmamızda

kullanılabilecek kaynaklardandır.

Tarih Ders Kitaplarının İncelenmesi İle İlgili Araştırmalar

Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücadele Döenemi Hatıralarının Kullanımı

(1995-2023) adlı araştırmamızdaki en önemli inceleme alanı ortaöğretim tarih ders

kitaplarıdır. Bu sebepten bu konu ile ilgili çalışmalar da incelenmiştir.

Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti ve Atatürkçülük İnkılap Tarihi Ders

Kitaplarında Materyal Kullanımı (1931-2008) (Yurteri, 2012)

Hikmet Yurteri tarafından 2012 yılında Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Tarih Ana

Bilim Dalı için hazırlanan yüksek lisans tezi, Ortaöğretim Türkiye Cumhuriyeti İnkılap

Tarihi ve Atatürkçülük ders kitaplarında materyallerin nasıl kullanıldığı ve materyal

kullanımının ders kitaplarına nasıl yansıdığı incelenmiştir.

Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücadele Döenemi Hatıralarının Kullanımı

(1995-2023) adlı çalışmamızda incelenecek olan ders kitapları dönemsel olarak kesişmekte

olduğundan faydalanılabilecek bir çalışmadır.

Bahsi geçen çalışmadan Yurteri Milli Mücadele Dönemi hatıratlarını özel olarak

incelemediğinden içerik olarak Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücadele

Döenemi Hatıralarının Kullanımı (1995-2023) çalışmamızla aynı değildir.

1940-2010 Yılları Arasında Lise Tarih Ders Kitaplarının Şekil ve İçerik

Açısından İncelenmesi (Buldum, 2012)

Nalan Buldum tarafından 2012 yılında Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Tarih Ana

Bilim Dalı Genel Türk Tarihi Programı için hazırlanan yüksek lisans tezi, konumuzda da

geçmekte olan yıl aralığında kalan Lise Tarih ders kitaplarının bir kısmını şekil ve içerik

15
açısından incelemektedir. Bu açıdan yararlanılabilecek bir kaynak olmakla beraber Milli

Mücadele Döneminden hiç bahsetmemesiyle konumuzdan oldukça uzaktır.

Tarih Ders Kitabı Yazımında Yeni Yaklaşımlar (Demircioğlu, 2011)

İsmail Hakkı Demircioğlu tarafından 2011 yılında Dergipark’ta yayınlanan bu makalede

tarih ders kitaplarının yazımında meydana gelen değişim ve gelişmeler, ilgili literatür

ışığında incelenmiş ve ülkemizde yazılacak tarih ders kitapları için öneriler sunulmuştur.

Konumuz ortaöğretim tarih ders kitapları ile ilgili olduğundan yararlanılabilecek bir

kaynaktır.

BÖLÜM III

16
 YÖNTEM

Çalışmanın bu kısmında araştırma konumuzda kullanacak olduğumuz veri toplama tekniği,

evren-örneklem seçimi ve araştırmada kullanılacak tasarım modeli hakkında bilgiler

verilecektir.

Araştırma Yöntemi

Nitel araştırma, disiplinler arası bütüncül bir bakış açısını esas alarak, araştırma problemini

yorumlayıcı bir yaklaşımla incelemeyi benimseyen bir yöntemdir. Üzerinde araştırma

yapılan olgu ve olaylar kendi bağlamında ele alınarak, insanların onlara yükledikleri

anlamlar açısından yorumlanır (Karakaş, 2010). Bu nedenle Ortaöğretim Tarih Ders

Kitaplarında Milli Mücadele Dönemi Hatıratlarının Kullanımı adlı bu araştırmada nitel

araştırma yöntemi kullanılacaktır.

Tablo 1

Nitel Araştırmanın Özellikleri Tablosu

Özellikler Açıklamalar

Doğal Ortam Olguların, olayların ya da davranışların gerçekleştiği doğal

ortamda çalışılır.

Doğrudan Veri Toplama Araştırmacı verilere doğrudan kaynağından ulaşır.

Zengin Betimlemelerin Yapılması Bağlam ve olguların derinlemesine anlaşılmasını

sağlayacak detaylı betimlemeler yapılır.

Sürece Yönelik Olgu ve davranışların nasıl ve neden gerçekleştiğine

odaklanır.

Tümevarımcı Veri Analizi Sentezlenerek elde edilen bilgilerden yola çıkarak ikna
edici genellemeler yapılır.

Katılımcının Bakış Açısı Katılımcının anlamasına ve anlamlandırılmasına odaklanır.

Araştırma Desenlerinde Esneklik Araştırma deseni, çalışmanın gerçekleştiği duruma göre

gelişir ve değişir.

17
(Büyüköztürk, Akgün, Karadeniz, Demirel, & Kılıç-Çakmak, 2018, s. 253)

Evren ve Örneklem

“Ortaöğretim Tarih Ders Kitaplarında Milli Mücade Dönemi Hatıralarının Kullanımı” adlı

çalışmada 1995 yıllından başlayarak 2023 yılına kadarki İnkılap Tarihi ders kitapları

dikkate alınacaktır. 1995-2023 yılları arasında okutulan, İnkılap Tarihi ders kitapları

örneklem olarak ele alınmıştır.

Veri Toplama Araçları

Bu çalışmada nitel araştırmanın veri toplama tekniklerinden biri olan “Doküman Analizi”

tekniği kullanılacaktır. Doküman analizi araştırmanın hedeflerine yönelik verilere

ulaşmada dokümanların incelenmesi ile gerçekleşir (Aydoğdu & Bülbül, 2017, s. 558).

Bu araştırmada 1995-2023 yılları arasındaki ortaöğretim tarih ders kitaplarında Milli

Mücadele Dönemi hatıratlarının kullanımının ortaya çıkartırlması için;

1995-2023 yılları arasında Milli Eğitim Bakanlığınca onaylanan ve kullanılan ortaöğretim

tarih ders kitapları incelenecektir.

Ayrıca bu çalışmada orta öğretim tarih ders kitaplarına kazandırılması gereken değerler ve

kazanımlar doğrultusunda eklenebilecek Milli Mücadele Dönemi hatıratlarının tespiti için

o dönemi anlatan hatıratlara ait kaynaklar incelenecektir.

Verilerin Çözümlenmesi ve Yorumlanması

Bu kısımda ortaöğretim tarih ders kitaplarında Milli Mücadele Dönemi konusu işlenirken

hangi hatıratların kullanıldığına değinilmekte ve elde edilen bulguların ne gibi ölçütlere

göre yorumlandığı anlatılmaktadır. Bu durum aşağıda iki başlık altında verilmiştir.

18
 Verilerin Çözümlenmesi

Bu araştırmada nitel araştırmanın veri toplama tekniklerinden biri olan “içerik analizi”

tekniği kullanılacaktır.

İçerik analizi elde edilen verilerin daha yakından incelenmesini ve bu verileri açıklayan

kavram ve temalara ulaşılmasını gerektirir. İçerik analizi yoluyla veriler tanımlanmaya

çalışılır; birbirine benzediği ve birbiri ile ilişkisi olduğu tespit edilen veriler belirli

kavramlar ve temalar çerçevesinde bir araya getirilerek yorumlanır (Karataş, 2015, s. 62-

80).

Verilerin Yorumlanması

Bu çerçevede 1995-2023 yılları arasında okutulan inkılap tarihi ders kitaplarında Milli

Mücadele Dönemi konusu anlatılırken hatıratlara nasıl ve ne oranda yer verdiğine

değinilecektir. Ayrıca bundan sonra okutulacak İnkılap Tarihi ders kitaplarında Milli

Mücadele Dönemi anlatılırken yer verildiğinde kazanım ve değerleri destekleyecek

hatıratlar tespit edilecektir.

BÖLÜM IV

19
 SÜRE VE OLANAKLAR

Bu kısımda araştırmanın süresi ve maliyeti hakkında bilgiler verilecektir.

Zaman Planı

Tablo 2
Zaman Planı Tablosu
Çalışma Kasım Aralık Ocak Şubat Mart Nisa Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım

Takvimi
2023 2023 2024 2024 2024 2024 2024 2024 2024 2024 2024 2024 2024

Literatür X X X X X X X

Taraması

Uzman X X X X

Görüşünün

Alınması

Verilerin X X X X X X X X X X X X

Toplanması

Verilerin X X X X X X

Analizi

Tezin X

Teslimi ve

Savunulması

Maliyet ve Maddi Destek

Araştırmacı araştırmanın bütün maliyetlerini karşılayacaktır. Belirli bir kurumdan herhangi

bir yardım almayacaktır. Araştırmanın maliyeti veri toplamak için gereken belgelerin elde

edilmesi için gereken masraflardır. (Kitap, fotokopi vs.)

20
21