PHAN THU HAI DOANH NGHIEP VA MAY VAN DE TAM LY XA HOI* NHU CAU- MOT DONG LUC HOAT DONG CUA NGUOI LAO DONG 1, Nhu cau va nhiing van dé ly luan cia né Nhu cau 1a su ddi hoi tdt yéu cha mdi trudng bén trong eg thé hodc cla diéu kién séng bén ngoai dé dam bao cho con ngudi séng va phat trién trong nhiing diéu kién nhat dinh. Nhu cau 1a yéu t6 hinh thanh dong co cua moi hoat d6éng con nguéi. Nhu cau va su mong mu6n duge thda man nhu cAu 1a dong luc thuc day hoat déng cua ting ca nhdn va cdc nhém x4 héi. No cing la yéu t6 chi phéi suy nghi, tinh cam, y chi cla con ngudi. Chinh xudt phat tit nhu cAu cua cude sOng ma té tién chung ta da sang tao ra nén san xudt va dAn phat trién nd. Ngugc lai sy tién b6 cua nén san xudt xa h6i la diéu kién dé nhu cau phat trién. Béi vi chi co qua trinh théa man nhu cau mdi lam xu&t hién nhu cfu khac cao hon. Ma su théa man nhu cau Iai phu thuéc vao trinh d6 san xu&t va phuong thiic phan phdéi san phdm lao déng trong x4 hoi. Su ph4t trién cia nhu cau con ngudi gan lién vdi su ph: t trién cha lich stt. Cang ngay nhu cAu cang dugc phat trién vé chat lugng va sé lugng. Trinh dé kinh té, xa hoi, van hda ngay cang cao thi nhu cau cang nhiéu hon, da dang va phite tap hon. Cang la nhu cau vat chat nhung nhitng nhu cau | val chat cua con ngudi ngay nay khéc han véi thai ky xa 65xua. Mac viét:"cdi ddi van la cdi doi, nhung cai doi duge théa man bang thit néu va dao, dia dé An lai khac cdi doi ding bang tay, mong va rang dé nuét ching thit séng” @, Hay néu dem so sanh nhu c&u cla ching ta hién nay véi nhu cu cia thé hé cha anh vai thap kv nuce ta thay co su khac biét kha rd nét. Cha anh chung ta truge day mong sao an di no, mac du Am, cd can nha nhd sém téi di vé. Con ngay nay con ngudi da phan ddu dé co nhitng bita an ngon, du chat, mac dep, hop thai trang, nha cao, ctia rong, cd tién nghi sinh hoat hién dai ... : Tuy nhién trong cting mét hoan canh, cing giai doan lich su, nhu cAu cua moi ngudi trong x4 héi khong phai ddu nhu nhau. Nhu cau phu thudc vao dac diém sinh ly, vao hia tudi, gidi tinh, vao hoan canh, diéu kién séng, vao dac diém nghé nghiép cia mdi ngudi. Tudi tré thutng muén duge vui choi, bay nhay, cd quan hé ban bé rong rai.Ngudi gia mong ditgc khée manh, co cuéc séng 6n dinh, thu nhan, duge con chau va nhitng ngudi tré tudi ton trong ... Bén canh nhiing khac biét dé nhu cau eta con ngudi co nhiing dac diém chung nh&t dinh. Nha tam ly hoc phuong Tay William H. Newman khi ban vé nhu cAu con nguai da noi dén nhitng dac diém do: 1. "Khi mét nhu cau dac biét nao do cang odin tdi mic théa man thi nd khong con ia dong luc thie day nita. 2. Hau hét moi ngudi déu cd mot hé théng nhu cAu. Khi nhu cau nay duge thoa man thi nhu cau khac tré nén bic (1), Mae: "Gop phan phé phén chink wi kink r€ hoc", NXB Sy that, Ha N@i, 1971 66thiét hon, Con ngudi khong bao gid théa man day du moi nhu cau, Khi nhitng digu mong mudén trude day duoc gidi quyét thi nhitng diéu mong muén méi sé phat sinh. Sy mong mu6n cla con ngudi 1A v6 tan’ “). Chinh tinh v6 tan cia nhu cAu va mong muén théa man ching IA déng co thiic day hoat dong ciia con, ugudi. Dé la ngudn géc dé cdc nha quan ly st dung vao vite déng vién, khuyén khich tinh than lam viéc hang say cua ngudi lao dong. Hé th6ng nhu cau cia con nguéi bao gém nhiéu loai nhu cau thuée cde linh vuc khdéc nhau. Cé nhiéu cach phan loai nhu cu theo cdée nhém. O day ching tdi phan tich theo cdch phan loai nhu cdu thanh hai nhém: nhu cau vat chat va nhu cau tinh than. Nhu cau vat chat 1a ddi héi v8 mat vat cht nhu An, mac, 6 ... dé dam bao su séng va lam viéc cta con ngudi, Nhu cAu vat chat la nhitng nhu cau e6 truée hét, khi nhitng nhu cau nay duge thoa man thi con ngudi méi cd nhitng nhu cau cao hon - nhu cau tinh than. Do la nhitng doi hai thudc vé linh vuc ddi séng tinh than nhu dugc hoc hanh, giao tiép, ton trong, dugc quan tam, co dia vi trong x4 hoi ... Nhu cau ctia con ngudi thubng duge phan anh qua uéc mo, nguyén vong, mong muén cia ho. No co vai trd rat lén trong viée chi phéi nhing dinh huéng tu duy,tinh cam va hanh vi cua con ngudi. Qua nghién cfu vé nhu cau cdc nha tam ly hoc My co nhan xét rang, trong cdc loai nhu cau thi (2. Wiliam H. Newman: "Ngh¢ thugr 1d chic va quéa 17, Pari, 1978. 67nhu cau vat chat dé duoc d4p tng hon cA trong diéu kién kinh t& cho phép. Trong mot xa ‘hi cd n&n san xudt hién dai, kinh té phat trién t6t, cha cdi vat chat ddi dao, nguai dan co mite thu nhap cao chdc ring ho sé duge théa man nhitng nhu cAu vat chét. Con nhu cau vé tinh than cia con ngudi thi rdt khé duge théa man. Co 16 tét ca ching ta déu dong y véi y kién tron. That vay, trong nhitng diéu kién kinh té ddi dao, khi nhu cAu vat chat cla con ngudi da dugc thoa man 6 mic dé cao thi nhu cAu tinh thin cang dugc phat trién phong phd, da dang va phiic tap, khd evo thé dap tng dude. Nghién cwu, t6ng két nhu cau cla con ngudi cdée nha tam ly hoc My va phuong Jay déu cong nhan thi ty cta ching nhu sau: 1. Nhu cau sinh ly co ban. 2. Nhu cau an toan truéc nhitng nguy hiém. 3, Nhu clu vé quan hé xa héi. 4. Nhu cAu duge t6n trong. 5. Nhu cau thanh dat. Nhu vay, nhu cau cia con ngudi mang tinh x4 hi - lich su, nd phu thudc vao dac diém tam sinh ly, vao ditu kién séng va hoat déng cua tig ca nhan. Hé théng nhu cau cta con ngudi rét phong phi va luén luén cd xu hudng phat trién ngay cang cao. Trong thuc té con ngudi khong bao git théa man moi nhu cau, nhu cau nay dude dap tng thi nhu c&u khac lai xudt hién. Dé chinh 1a déng co thie day hoat d6ng cia con ngudi. 682.M6t s& biéu hién méi cia nhu cau ngwdi lao dong trong céc doanh nghiép nuéc ta hién nay. Noi dén ngudi lao dong 6 c4c doanh nghiép la noéi dén nhitng ngudi lam cong 4n luong, sAn xudt ra cua céi vat chat hoaec hoat déng ctia ho gAn li8n véi viéc kinh doanh dich vu céng nghiép. V6i vai trd 1a dong Ive thc dé&y hoat dong nén viéc tin hiéu nhu ciu cua ngudi lao dong 86 cd ¥ nghia l6n d6i v6i hoat déng quan ly doanh nghiép. Tuy nhién néu ngugc lai dong lich si mot chat dé quay vé véi qua khit dan téc, chung ta d@u nhan théy rang: Suét hang bao thé kj cua xa hoi phong kién, do chi cha ¥ dén Igi ich e6ng ddng va hang chuc nam trong co ché tap trung bao cp do chi quan tam dén nhu c&u tap’ thé ma nhu cAu cé nhén cia con ngudi khong duge quan tam chi ¥ mot céch théa dang. Cac nhu chu ca nhan bi che khuat va lu m6 sau nhiing nhu clu tap thé va cong ddng. Méi cé nhan lu6n luén phai tiét ché nhu cau cia minh, c6 gdng hda déng nhu clu riéng v6i nhu cAu cia moi ngudi trong tap thé. Co le vi vay ma 6 dé da khéng tao ra duge nhitng dong lyc thuc day tinh tich cyc hoat dong cua con ngudi. Nhitng yeu té tam ly kich thich mong mu6n, ¥ nguyén va khao khét duoc lam viéc hét minh da bi triét tigu. Vi lé dé ma ngudi lao dong chi yéu chi lam viée cam ching, hién tugng di Jam mu§n, ra vé sém, nghi viéc nhiéu la nhitng hién tugng tuong déi phé bién va rét khd khac phuc va té&t yéu dan tdi chg ddi séng kho khan cia ngudi lao dong kéo dai trién mién. Chi nhiing nam gin day nén kinh té nude ta chuyén sang 69co ché thi trutng vdi su tién bé dang ké cua b6 mat kinh t€ - xa h6i trong cA nitéc dé tao ra nhiing didu kién co ban dé dap ung ting buéc nhu cAu cia nhdn dan. O céc doanh nghiép, nhu cu ngudi lao dong da duge quan tam chi y. Cac nha quan ly da dang tim nhitng bién phép hitu hiéu dé théa man ngay cAng nhigu hon, 4 mic cao hon nhitng nhu cau chinh dang cia ngudi lao déng. Truéc hét ching ta cing tim hiéu so bd v8 tinh hh kinh té - x4 hOi cia dat nuéc hién nay nhu nhiing ti8n de lam bién déi nhu cAu cua ngudi lao dong. Cung véi su phat trién manh mé cla nén sdn xudt trong nuéc, nhitng chinh séch kinh t& mé cita da lam cho thi trung hang héa nuéc ta that su phong phi ddi dao. Bén canh do cdc hinh thitc kinh doanh phuc vu rét da dang da tao diéu kién thuan Igi cho viéc mua ban cha nhan dan. Céc phuong tién thong tin dai ching 6 nuéc ta cing dang duge phat trién khé manh mé. Trong diéu kién kinh té phat trién nhu vay, nhu cdu cia nhan dan ta tang lén d4ng ké, nhat la & c4c vung thanh thi. Phan déng ngudi dan d6 thi da cha y nhiéu dén chat lugng biia 4n cua minh, ho cd nhu cau an ngon, du chat, thudng xuyén dugc thay déi mon an. Vé mae: da sé nguéi dan d8u mac dep hon, lich su, ki€u cach phong " phi hon. Déi véi thanh nién nhitng diBu kién nhu mac theo mét, hop thi trang da rdt dude chi y. Nhu cu vé 6 va _ trang bj céc tién nghi sinh hoat phat trién rét nhanh chong. Néu nhu truéc day mét kiéu dang nha co thé tdn tai trong 10 - 15 nam thi ngay nay chi sau vai nim no da tré nén lac hau. Cac tién nghi sinh hoat trong gia dinh da dat dén tiéu chudn tuong d6i hién dai. Nhitng nhu c&u tinh than 70cing phat trién nhanh. Nhu cAu di tham quan nghi mat vao mia hé, nhu cau di du lich, sinh hoat 6 cAu lac b6 van hoa nghé thuat, nhu cau hoc tap ... kha phé bién trong nhan dan. Su tang trudng vé nhu clu trong nhAn d&n cang lam cho céc nha quan ly phai quan tam nhi&gu hon dén ddi song vat chét va tinh than cla moi ngudi trong doanh nghiép minh. . Trong xu huéng di lén cua didi séng chung toan xa hdi ching ta khéng thé khong nhan thay nhing tién bo dang ké cia ddi séng ngudi doanh nghiép 4 cdc doanh nghiép. Nhiing mat hang luong thuc, thuc ph&m, céc dd ding sinh hoat hang ngay, hang thang cia c4n b6 cong nhan khong edn han ché trong tiéu chugn tem phiéu nhu truéc day nita. Ho cé quyén tiéu thu theo nhu cAu cua gia dinh ho trong digu kién kinh t& cho phép. Nha ctta va cdc phuong tién sinh hoat hién dai hon. Hang ném céng nhan 6 nhiéu nha may, xi nghiép da duge té chttc di tham quan, nghi mat... Tuy nhién néu chi dya trén nhiing nhan xét bé ngoai nhu vay ching ta sé khéng thé thdu hiéu dugc day di mong mué6n, nguyén vong cua ngudi lao déng va that khd ma hiéu duge nguyén nhan dua dén nhifng bién déi tich cc v8 tinh than lam viéc cia ngudi lao dong hién nay so vdi truéc day. Co thé nhan thay rang, trong co ché thj trudng, ddi séng kinh t& cua titng gia dinh chi yéu phu thuéc vao mic thu nh@p cua cac thanh vién trong gia dinh. Diéu tra cia Vién Xa hoi hoe? thuéc Trung tam Khoa hoc x4 héi va nhan van 14. Didu tra x@ hOi hoc v8 déi s6ng cu d&n dO thi tai Ha NOi do Vién X€ hdi hoe ti’n hanh nm 992. 71quéc gia cho thay: trong sé nhiing ngudi duge phdéng van Ha Noi phan Ién (74,4%) co thu nhap dudi 500.000 d/thang, chi cd 36 {t (25,6%) cd thu nhap tir 500.000 - 1.000.000 d/thang. Trong khi do qua khdo sat) eda Téng lién doan lao dong Viét Nam cho biét: nhiing ngudi cd thu nhap tir 200.000 - 500.000 d/thang chi trang trai tam di vao viéc chi tiéu cho nhitng sinh hoat t6i thiéu nhu: an, mac, 6, dién, nuéc va mét phan cho hoc hanh cua con cdi, cho di lai tham héi, nudi ngudi than. Sy tuong quan nhu vay giita thu nhap v6i chi tiéu va tinh hinh thu nhap nhu trén tuong d6i pha hop véi phan loai mttc s6ng cia ngudi lao dong so véi mutc séng chung ma céc cuéc diéu tra cia Vién Xa hdéi hoc tién hanh®@): Trong nhitng ngudi duge héi cé 2,56% cé mitc sing kha, 51,3% cd mttc s6ng trung binh (tam du), 33,3% cd mite s6ng trung binh kém (chat vat khé khan) va 12,8% thudc dién thiéu an. Nhiing chi s6 trén cho ta thdy ddi sng kinh té cua ngwdi lao déng hién nay van con thaép. Gin mt nua trong 96 nhiing ngudi duge héi cé mtic s6ng duéi trung blnh (chat vat, khé khan va ca thiéu an). Nhu vay ngay nhifng nhu c&u vat chat t6i thiéu dé bdo dam cho cuéc séng cua ban than va gia dinh ho vdn chua dugc théa man. Véi sé tién thu nhap hang thang ho phai tinh todn chi ly dé chi tiéu m6t c4ch tan tién cho nhitng sinh hoat hét sifc can thiét. Phan dong trong s6 nhitng gia dinh khdc co mite séng trung binh tie la thu nhap cia ho chi tam dt cho nhimg nhu cdu sinh hoat téi 1 Tap chi Lao déng va xa hi, thing 1994. 2. Dibu tra x4 Oi hoe vB adi s6ng cur din d6 thi tel HA NO do Vign XA hi hee tién hanh n’m 1992. 72thiéu. Nhin chung co thé noi, hau hét ngudi lao dong va ngudi than cia ho van phai tiét ché nhiing nhu cu vat chat va tinh thin cia minh. Trude kia trong diéu kién kinh té - x& hdi cua d&t nuéc con nhitu kho khan, tat cA moi ngudi dan déu s6ng vdi tinh than “ddng cam, cong khé", hy sinh igi ich cé nhan vi myc dich thiéng liéng la gidi phéng va théng nha&t dat nuéc va khéc phyc nhiing kho khan do chién tranh dé lai. Ngay nay khi nuéc ta chuyén sang thyc hién co ché kinh té thj trudng, ddi s6ng cia nhAn dan ndi chung déu kha lén dang ké, ddng thai sy phan hda giiia c4c thanh phan kinh té tré nén r6 rang hon. VI thé ngudi lao dong méi khi cd di8u kién so sinh dai séng gia dinh minh voi nhitng gia dinh thuéc cac thanh phan kinh té khac ho khéng khéi ed nhiing ban khoan, suy nghi v8 sy thua kém cia minh. Ho khao khat, uéc mudn vuon tdi cd cudc song cao hon, cuéc s6ng ma nhi8u ngudi trong xa hoi dang cd. Chinh néi niém khao khét do da trd thanh dong lyc bén trong thtc day tinh than lao dong tich cuc, hang say cua ho. Qua diéu tra xa héi hoc, Vién nghién cttu khoa hoc ky thuat bao h6é lao déng cia Téng lién doan lao dong Viét Nam nam 1993()) da di dén nhan dinh rang: cho dén nay t#6u kién lao dong trong cdc doanh nghiép nuéc ta cdn rat thap kém (70% cong nhan lam viéc trong méi trudng 6 nhiém, 92,27% lam viée trong moi trudng cd 2 ch&t doc hai tra len, 61,51% lam viée trong bui, 85,3% trong tiéng dn, 81,2% thiéu anh sAng, 71,2% trong ndng bitc...). Tuy vay ngudi lao déng vén khong dé tam dén didu kien 1 Tap chi Lao déng va xa héi, 1/1994. 73tai noi lam viéc nhv vay, khong n@ ha véi céng viéc khd khan, cuc nhoc. Ditu quan tam va nguyén vong Ién nh&t cia ho hién nay la xi nghiép tdn tai va phat trién dé ho dugc bao dam céng an viéc lam 6n dinh va cé thu nhAp cao hon, Trong s6 98 ngudi dude héi 6 hai nha may Son téng hgp va Cong cy s6 1 vé nhitng ban khodn hién nay, cd 73 ngudi tra lai la ho lo ldng nhat vé su tOn tai cia xf nghiép va céng viéc én dinh cua ho"), Mac dau trong co ché thi trudng ed nhidu thanh phan kinh té, ngudi lao dong co didu kién thay déi noi lam viée cho thich hop nhung hAu hét ho déu gAn bd vdi doanh nghiép cia minh. Ho lam viéc hang say, nhiét tinh khong nhiing chi vi lo cuéc séng ban than va gia dinh ma cdn vi sy tén tai vA phat tri€én cba doanh nghiép, tuy nhién cing cd s6 it ngudi khéng yén tam véi cong viéc cia minh ma nguyén nhan chinh 1a lo thu nhap khéng dam bao cho cuéc séng cia ho. Qua ditu tra giai cdp cong nban thanh phé H® Chi Minh’) cho thay ly do chinh cia phan déng ngudi lam viée tai xi nghiép (55,1%) la vi phai lo cuée séng cho ban than va gia dinh vugt xa ly do thi hai 1a vi "tinh than tréch nhiém véi cing viéc", ly do thit ba ‘vi gén bo véi xf nghiép", va ly do thd tu "muén cd ché ditng trong x4 hoi” (tuong ung véi ty le 31,6%, 23%, va 17%), cdn s6 liu diéu tra 6 Hai Phong™) co 21,4% khong yén tam lam viée 6 xi nghiép, trong 36 dd cd 76% vi thu nhap th4p. Nhu vay xudt phat tt mong mu6n duge théa man nhu 1. S6 ligu didu tra cia Vién Tam ly hoc, 1993. 2. Tap chi X& hi hoc, 1/91, tr.41 - 45. 3. Tap chi xa héi hoc, 1/94, tr.41 - 45, 74 sre aaacau cao hon, nguéi lao déng khong hd quan ngai kho khan, vat va. Tuy di8u kién lam viéc hién nay cén thaip kém ho van cd nguyén vong thiét tha duge duy tri céng viée 6n dinh. Su 6n dinh cong viéc va mitc thu nhap la nhitng ditu quan tam trudc hét d6i véi ho hién nay. Khéng con théi 6 thd o, thigu quan tam d6i véi ngudi lao déng, cic nha quan ly luén gan gai v6i ho, hiéu duge nhitng nhu cau, nguyén vong cia ho. Nhitu nha quan ly 6 nhigu doanh nghiép da tim duoc nhitng bién phép tich cuc nhim théa m&n ngay cang cao nhu cAu cha ngudi lao déng cing la dé tang nang suat cha ngudi doanh nghiép. Chang han 6 mt phan xuéng san xudt cua mot xi nghiép cod nhiéu yéu t6 déc hai Anh hudng r&t Ilén dén site khéa cla cong nh&n, truéc day khi xf nghiép tra luong cho céng nhan theo ché dé binh qu&n, viée diu dong ngudi vao lam viée 6 day rét kho khan. Ti khi ban gidm d6c xi nghiép thyc hién viée tra tong, thuéng xing dang co tinh dén yéu t6 déc hai va mtic dé kho khan cua cOng viéc cho nhitng ngudi lam thi céng nhan da tinh nguyén vao dé lam viée va cd nguyén vong tiép tuc 4 lai cA khi hét thdi gian (d6i véi nhiing phan xudng ed ndng d6 d6c hai lén, xf nghiép quy dinh thdi han lam viée d6i vdi méi cOng nhAn). Va cdn rét nbidu thi du khac tuong ty. O d&u kha nang théa man nhu cau cang Ién thi 6 dé cAng co tac dung kich thich tinh thAn tich cvc, nhiét tinh, khong quan ngai kho khdn cha ngudi lao déng. Co thé noi rang, trong hoan cdng dai séng kinh té cdn kho khan nhu hién nay, hdu hét moi suy nghi, tinh todn v8 céng viée cua ngudi lao dong la nhdm théa m4n nhitu hon nhu cau cia ho. Thai d6 déi voi céng viée ca ho phu thuéc 15rat nhiéu vao kha nang dap ung nhu cAu tit phia ngudi quan ly. Ngay ca nhu cau lao dong cla ho ciing nang vé muc dich théa man nhu cau v&t cht, chu khong phai don thuan la nhu cAu tinh than theo ly thuyét phan loai nhu cau. Trong khi nhiing nhu cu vat chat chua dude théa man hay mdi chi duge théa man & mitc thap thi that dé hiéu vi sao ngudi lac dong 6 céc doanh nghiép nudc ta hién nay chua quan tam dén nhitng nhu cu tinh than. Sé liéu didu tra x4 hOi hoc gan day‘” cho thay ngudi lao dong chi yéu danh cho chi tiéu vao nhiing nhu cAu vat chat, con mite chi tiéu nham nang cao nhu cau tinh than nhu: hoc cho ban than, thuéng thite van hoa, nghé thuat hoac di tham quan, du lich hau nhu khong co hoac khong dang ké. Diu do khong co gi dang ngac nhién, nd phi hop vai sy phat trién nhu cAu con ngudi. Song diéu can noi dén @ day la viéc ngudi lao dong khong quan dén nhu cau hoe cho ban than dé nang cao chuyén mén, tay nghé. Co lé chung ta du biét rang do anh hudng cia mue tiéu, ndi dung va phusng phap gido duc dao tao trong thi ky bao c&p nén ngay nay "phan dong ngudi lao dong chua dude dao tao tay nghe", trinh dO van hda cia khéng it ngudi vin con th&p. Trong khi dé dé dam bao canh tranh duge véi céc don vi san xudt khac, dé dap ng duge nhu cau khdc khe cia thj trutng, cdc doanh nghiép cAn thay déi cOng nghé may moc cii bang cong nghé may moc ky thuat hién dai, vi thé ddi hoi ngudi cOng nhan phai co trinh d6 lao déng cao hon nhiéu so vai’ truéc day. Nhu vay 8 day co su mau thudn gita trinh dé 1. Tap chi Lao déng va x Gi, 1/1994. 76hién cod cha ngudi lao dong va doi héi cia nén san xudt méi. | Dé tdn tai va phat trién t6t hon va bén vitng, Jé ra nhu cAu hoc cho ban than cia ngudi lao dong rift lén, thc té hoan toan khong nhu vay. Theo sé li¢u ditu tra cia Vién Tam ly hoc nam 1993 cho thay chi cd 27% 86 ngudi dugc hdi 6 nha may Son téng hgp va Cong cy 86 1 cd ban khoan. vé trink dQ chuyén mén cia minh nhung khong phai tat cd trong s6 ho cd nguyén vong di hoe. Mac dau chua coé ditu kiea phong v&n truc tiép ngudi lac dong 6 che doarih nghiép vé nguyén nhan. Song qua tim hiéu diéu kién séng va nhu chu cia ho, ndm duoc diéu kién hoc tap hién nay ching ta cé thé tw hi€u rang: do hodn cénh s6ng cdn nhitu kho khan, mong muén n4ng cao déi s6ng kinh t€, thod m&n cao hon nhitng nhu cAu thiét yéu cia ban than va gia dinh khién ngudi lao dong tap trung phAn lén tu duy, nang luc va thdi gian hoat déng cua minh (khong nhing lam viée 6 nha may, xi nghiép ma cdn lam thém ngh® phy) dé cd thém thu nhap. Mat khdc ngay nay vige hoc hanh cAn phai chi phi nhitu khodn t6n kém anh hudng truc tiép dén ddi song gia dinh ho. Chinh do la nhitng nguyén nh&n can trd nbu cAu duge hoc tap, nang cao chuyén mén tay ngh®, tiép thu nhiing kién thie mdi cla nén ky thuat - cing nghé hién dai. Tuy nhién, nhu ching ta da vai mifng nbén thay ngay nay céc nha quan ly da rét quan tam dén ngudi lao dong. Biét duge trong ditu kién kinh té kho khan, chat vat, ngudi lao dong khong co ditu kién cham lo cho ddi s6ng tinh than cua minh, cic doanh nghiép cé ging tao ditu kin théa man 1 $6 ligu diu tra cua Vién Tam ly hoc, nam 1993. WWphan nao nguyén vong cia ho. Hang nam nhiéu doanh nghiép td chite cho can bé, cong nhan vién di tham quan céc danh lam, thang canh, tham cdc di tich lich st, van hdéa va nghi mat. Nhan dip cdc ngay 1é lén, cac ngay ky niém, cac ca quan, don vj cong nhan vién duge té chic di xem phim, xem biéu dién 6 céc nha hat. Co noi mdi dién vién dén biéu dién phuc vu! tai noi lam viéc. Nhigu don vj rdt quan tam bdi dutng ‘adi van nghé nghiép du dé ho thudng xuyén mang tiéng hat, Idi ca dén phuc vu dong nghiép cia minh. Hudng ting céng tac ké hoach hda gia dinh nhiéu don vj da té chttc chu ddo cdc cudc thi "me duyén dang, con khée ngoan". Dé khdi lac hau véi trinh do ky thuat - céng nghé tién tién nhiéu nha doanh nghiép rat chu y dén vidc dao tao, cit ngudi di hoc va cd nhiéu bién phap tich cue kich thich nhu cau hoc tap cla can bé, cong nhan vién. Co thé noi diéu kién théa man nhu cau tinh than ngudi lao dong con han ché nhiéu, song nd da duge quan tam chu ¥ nhi8u. Céc hinh thie sinh hoat tinh than cdn nghéo nan, chua s6i ndéi, phong phi, song da thc sy cd y nghia trong viéc nang cao ddi séng tinh than cho ngudi lao dong. No da dem lai cho ho nhitng giay phut vui vé, thoai mai va thyc su thu gian sau nhitng ngay lam viée vat vd, cAng thang. No giup hg co diéu kién gan gui nhau, hiéu nhau hon dé tang thém tinh doan két, gin bd vai nhau va véi don vi san xudt. Buéc dau tim hiéu nhu cau ngudi lao déng 6 cdc doanh nghiép nwéc ta trong co ché thi trudng ching téi cd thé dua ta nhiing nhén xét sau: © So véj thai ky céc doanh nghiép con nam trong co ché tap trung bao c&p, ngay nay nhu cAu ca nhaén cua nguéi 78lao déng duge quan tam chi y va co didu kién phat tri€én. e Nhu cdu vat chat cia ngudi lao déng cing nhu gia dinh ho méi dugc théa man 6 mtic thp, méi chi ditng lai 6 nhiing nhu cau thiét yéu cho su s6ng va phat trién, mong muén cé ddi s6ng vat ch&t cao hon 1a co sd quan trong cua déng luc lam viéc tich cue, hang say cua ho e Nhu cau tinh than cia ngudi lao déng chua dugc chinh ho quan tam song da dude céc doanh nghiép cham lo, co nhttng hinh thie dé théa man phn ndo nhu cau nay. Nhu cau hoc tap nang cao tay ngh®, tiép thu kién thie ky thuat cong nghé méi can duge quan tam va cd nhitng bién phap tich cuc khuyén khich phat trién nhitu hon nifa, e O nhing doanh nghiép nao khi ngudi quan ly biét quan tam dén nhu cdu ngudi lao déng va. nhitng bién phap hitu hiéu nhém thod m&n nguyén vong cia ho sé tao duge dong luc thtic ddy ngudi lao dong lam viéc véi kha nang va tinh than trach nhiém 1én nhét, lam cho ho gan bé véi doanh nghiép va nghé nghiép cia minh. Cang véi su phat trién nhanh chong vé kinh té - x4 hoi 6 nuéc ta cing nhu trén thé gidi, nhu cAu con ngudi khong nging tang trudéng. Vi thé tién hanh tim hiéu nbu chu ngudi lao dong thudng xuyén dBu dan la viée lam can thiét déi véi nhitng ngudi quan ly va céc nha khoa hoc cd quan hé m&t thiét vdi link vue nay. 19CO CAU CHINH THUC VA KHONG CHINH TRUC TRONG DOANH NGHIEP Giao tiép 1a hinh thiic dac biét cua m6i quan hé qua lai gitta con ngvdi véi nhau ma trén co sd do con ngudi médi cd thé thuc hién va xfy dung cac méi quan hé khac. Giao tiép la tiéu biéu cho tat cA cAc loai hoat dong, khéng trit loai nao. Ké cA hoat dong quan ly doanh nghiép. Céc quan hé quan ly bao gid cing la nhiing quan hé mang tinh ngudi cd vé noi dung l4n hinh thic. Nhing con ngudi cé biét va nhitng t6 chitc ngudi lao dong ddng vai nhitng chi thé cua cde quan hé quan ly. Trén buéc dudng thuc hién céc chic nang quiin ly, nh&t thiét phai od sy giao tip cd nhan gitta ngudi v6i ngudi, nhét la giita céc thanh vién cia té chitc trong qua trinh gidi quyét niiing nhiém vu chung ciing nhu gita méi ngudi trong s6 nay véi nhitng ngudi kh4c 6 xung quanh. Thuc ch&t cia viée t6 chitc, thanh qua vA nang sudt lao dong cia doanh nghiép phy thudc vao hanh vi cua con nguvi, ~ vo méi quan hé qua lai cia ho va phu thudc vao méi trudng tam sinh ly cia tap thé lao dong. Diéu nay, dén lugt no, trén co sé nhiing méi quan hé xa héi, lai phy thudc vao co céu chinh thtic va khong chinh thite cua t6 chite céc doanh nghiép. 1 - QUAN DIEM LY LUAN Méi quan hé chinh thiic la hé th6ng nhiing mdi quan hé “gitta ngudi lao déng é vi tr{ va chifc nang cu thé cia minh 80véi nhiing ngudi cd tréch nhiém quan ly (va nguge lai); gita nhitng ngudi lao dong véi nhau trén phuong dién chic nang, yj tri cu thé. M6i quan hé chinh thitc thuéng duge m6 ta trén ban so dd trong céc van phong: cia céc cMp chi huy. Nhin vao so dd ‘dé, moi ngudi déu thay ré rang té chic cfc hé théng chi huy, digu hanh, tham mtu va thita hanh theo hé théng doc va ngang. Cung trén so dé chung ta thay ring quan hé chinh thie duge quy djnh béi sy phan cong Jao dong chinh thitc trong tap thé, bai quy8n han, nhiém vu chinh thitc cia titng thanh vién trong tap thé, ma diéu nay lai do quy trinh céng nghé sin xudt, quy ché vé chite vu cia cfc cong ty, cic doanh nghiép quy djnh. - C&c m6i quan hé chinh thitc thuing 1a chat ché ding mtic, trong khuén khé quy djnh. Trong nhém chinh thitc (t6, doi, phong, phan xudng...) tdt ca lam viée lién quan dén nhau. Ngudi nay 1a lanh dao, chi buy, cdn ngwdi kia lA ngudi thita hanh, thyc hién. Gitta ho tin tai cdc m6i quan hé cong tac (san xudt), méi ngudi déu cé nhitng quyén han va nghla vu nhat dinh. Nguai chi huy dugc bé nhiém theo nhiing thong tu tuong tng, co quy8n Iyc hanh chinh. Quan hé chi huy - thita hanh 1A quan hé 1é thudc theo chiic vy. Cac gidi quyét cia ngudi chi huy co tinh chit bat buéc d6i véi céc thanh vién cta 6 chic. Ngvdi chi huy ra nhitng ménh Iénh quan ly cdn ngudi thita hanh thuc hién, bién nhitng ménh Iénh do thanh hién thyc. Quan hé chinh thifc cdn hiéu hién nhiing méi quan hé vé cong viéc gitia nhitng ngudi tha hanh véi nhau, nd gan né luc cia he vao qua trinh lao déng co ké hoach. Viée ngudi we : . e, mo, 81 otethifa hanh hiéu rang ngudi dé sé lam nhitng gi ma ho phai lam, co ¥ nghia to lén vé mat xa héi: No gidp ngudi dé tu tin hon, manh dan suy nghi, danh gia co phé phan cong viéc cua nhiing ngudi xung quanh. Trong méi té chtte chinh thc déu cd ‘nhing hé théng khong chinh thie ty nd phat sinh, khong phu thudc vao ¥ muén chu quan cla bat cu cap chi huy nado. Quan hé khéng chinh thitc 1a hé théng nhiing lién hé gitta cdc cé nhan thudn tay vé tinh cam. No khong dugc ghi r6 tren ban dd t6 chic chinh thic. Do nhitng tac déng qua lai khi cing nhau giai quyét mét nhiém vu chung, do cé cing sé thich, giéng nhau ve khuynh huéng, noi séng va hoc tap, nam ni, tudi tac, cing tam dau y hop véi nhau vé mt vin d@ nao hoge don gian la cing chung muc dich, ... gitfa nhiing con ngudi trong mét té chifc da phét sinh ra cic méi quan hé khong chinh thie mét céch tu nhién. Trong nhém khong chinh thic, quyén hanh khong do ai fin dinh va uy thac, ma 1a do uy tin, tai nang riéng cha méi c4 nhan dat duge. Quyén hanh nay duge mac nhién cng nhan, hiéu ngam cht’ khong ed hinh thitc chinh thc nao quy dinh. Quyn hanh co thé chuyén tit ngudi nay qua ngudi kh4c do su céng nhan cia da s6 moi ngudi trong té chic. Hau nhu t& cA moi ngudi déu tu nguyén thyc hién cac ménh Iénh chi thi do ngudi chi huy (tha linh) khéng chinh thitc ban hanh, tham ch{ con nhanh chong, chu déo hon so v6i khi hg thuec hién ménh lénh, chi thi cla ngudi chi huy chinh thtc. Quan hé khéng chinh thie phat sinh va cfu tao nén do nhiing tuong quan x4 hdi gitta nhing ngudi trong mét td 82chic nhat dinh. Thuéng nhiing ngudi thita hanh tao nén nhiing nhdém cam t{nh véi nhau, cing vui vé, thoai mdi tro nén hang hadi hon khi duge cing lam viéc. Do dd ngudi chi huy chinh thitc gidi da biét tim hiéu cdc m6i quan hé khong chinh thitc dé khai thac va su dung. Su hoat d6éng binh thuéng cta mét tap thé phan ton tay thuéc vao hoat dong da dugc ké@ hoach hoa chat ché, nhip nhang cia tat cA nhiing ngudi tham gia hoat dong. Hiéu qua cla tac déng qua lai giita ho duge quyét dinh béi trinh d6 té chitc lao dong trong pham vi cia m6i quan hé chinh thie trong tap thé. Cdn cdc méi quan hé khéng chinh thie la hinh thitc mém déo, nang dong hon, giup cho céc quan hé chinh thie thich nghi véi nhiing dac diém va tinh dac thi cia nhitng nhiém vu ma tép thé phai gidi quyét. Kha nang lao dong cao nh&t sé dat dugc khi trong tap thé cd duoc mite dé t6i wu dé két hop cai chinh thitc va kh6ng chinh thiic, vi do la tat cA méi quan hé giila cdc thanh vién trong tap thé. Il - CAC MOI QUAN HE CHINH THUC VA KHONG CHINH THUC TRONG DOANH NGHIEP Nude ta hién nay dang trong qué trinh gidi quyét cac van dé t6é chite va quan ly nhAm xda bé co ché hanh chinh quan liéu bao c&p. Cac co sd sdn xuat kinh doanh da co nhitng bién déi dang ké nham phi hgp véi sy phat trién chung cia dat nudéc. Cac méi quan hé chinh thitc va khong chinh thie trong titng co sé do vay ciing bién d6i phi: hop v6i phong cach quan l¥ mdi. 831 - Dic diém cua céc méi quan hé a) Quan hé chinh thic lA cdi da dude ghi vao céc van kién phap ly, cdc chi thi, diéu 1é, ... hoac khéng duge ghi thanh van ban nhung viéc thé ché hda hanh dong cha té chic theo truyén théng da duoc thita nhan, nhim huéng hoat déng cla t&t cA vao vide thuc hién myc dich chung cia tap thé. Con quan hé khong chinh thie tu nd phat sinh trong mdi 6 chitc chinh thiic. M6éi nhém khéng chinh thtte cd nhitng dc diém Igi ich, mye dich riéng, nhing tiéu chudén va quy t4c khong thanh van ban, cd nhitng quan niém riéng ve cai tét, cdi xfu. Vi du: trong mot xi nghiép, cdc gidm d6c, pho gidm déc, cc truéng, phd phdng, cac quan déc phan xudng, cac té truéng san xuat... la nhiing ngudi dugc bé nhiém theo nhitng quyét dinh chinh thifc. Mu6n hay khong nhiing ngudi cong nhan, nhiing ngudi duéi quyén déu phai phuc ting quyét dinh, ménh lénh cua cap trén, lam viéc theo nhitng quy ché do xi nghiép ban hanh. Con trong qua trinh lam viée, thyc hién nhiém vu chinh thitc, ngudi cong nhan co thé két ban v6i nhau, tao ra nhiing nhom khéng chinh thic tu phat gidp da nhau vé moi mat tinh thn, tinh cam, ... cai do la ca sé hinh thanh nén sif théng nhat vé ¥ chi va nd dén lugt minh lai dé d&u An ro rét vao su théng nhat da duoc thé ché héa trong co cfu chinh thic. b) Pham vi hoat déng: Hé thing chinh thitc xuat hién trong bat ky mt t6 chic ndo. No cd mat 4 moi noi, moi ché, moi phan ban, cho téi tan nhiing cap thdp nhat 1a gitta 84nhiing ngudi céng nhan cing cd nhitng méi lién hé vé cong viéc cin phai thuc hién theo quy ché. Do vay hoat déng chinh thie cd pham vi bao trum khap t6 chitc. Uy tin, quyén hanh mac nhién duge cdc van ban gidy t8 x4c nhan, ban than vj tri cOng téc cha tig ngudi trong hé théng chinh thtte cting x4c nhan ro ho cé nhiém vu, chitc nang gi, lam viée phai tuan tha ai, hoac phai cd tréch nhiém d6i véi nhitng ai... Hé théng khéng chinh thitc co pham vi hep, riéng ré trong titng nhom uy tin, quyén hanh dya vao ca nh4n ting con ngudi cu thé va no chi co anh hudéng déi véi cdc thanh vién trong nhém. Néu hé théng chinh thic la nhat quan, déng nhat trong toan bé6 té chifc thi hé thong khéng chinh thie la mang tinh chat ca biét, riéng ré d6i véi ting nhdém, do ché khac nhau vé trinh dé nhan thiic, vé cOng viéc, v8 sé thich. 2 - Laénh dao hé théng chinh thie va kh6ng chinh thi. Co nhiéu digu kién va yéu té dé tao thanh ngudi lanh dao 6 mi hé théng. a) Khd nang quan ly. Truéc day c4c cfp lanh dao, chi huy xi nghiép quéc doat h d8u do Nha nude chi dinh. He 14 nhiing dang vién tin cay co thanh tich cach mang to lén, nhung cod khi khéng phai la ngudi tai gidi trong linh vue quan ly kinh doanh. Ho chi viée ra lénh, chi thi, thuc hién dung dudng 16i cla Nha nuséc. Cén b6 nhan vién thita hanh mac nhién tuan lénh, thi hanoh, 85khong cdn biét dén hi6u qua san xudt la thé nao. Khi chuyén sang kinh té thj truéng, tu kinh doanh, tu hach todn, nhidu x{ nghiép, co sé kinh doanh kém vé trinh dO té chtic, khong linh hoat nhay bén trong céch thie lam an. Mudn tin tai trong co ché méi, ngudi Iinh dao cAn co tri tué, tai nang dao ditc va tréch nhiém véi tap thé do minh quan ly. © nhidu xf nghiép, nha méy nuéc ta hién nay da dp dung ché do dan chi bau gidm d6c. Cac tng cu vién tham gia phai la nhitng ngudi co kha nang thue su v8 cOng tac quan ly. Ho phai trinh truéc hdi ddng va toan thé cén bd cong nhan nha may ban ludn cugng cua minh v8 dudng I6i phuong huéng lam an va phat trién cla nha méy trong nhiing nam téi cang nhu vé lau dai néu ho duge ndm quyén lanh dao Nha may. Diéu nay la méi dé; véi nude ta, nhung khong xa la so véi nhiéu nudc trén thé gidi nhu My, Dai Loan, Xingapo... Thuc t& 6 nha may Supe phét phat Lam Thao - don vi anh hing lao d6ng san xuéat cé lai, tich lay cho Nha nuéc va cé von dé ty phat trién san xudt, cdi thién ddi s6ng cong nhAn da ching td d6i nga lanh dao la nhitng ngudi ndm ving céng tac kinh doanh quan ly. Ho yéu c&u giit nghiém ky luat trong nha may bang cach quy dinh ro nhiém vu, quyén han cho ting ngudi, titng bd phan, ban hanh cac quy ché vé bao dam viée thyc hién cdc quy dinh da d& ra, t6 chiic cho moi ngudi hoc tap dé hiéu va tu gidc lam ding quy dinh. Moi ngudi duge quy8n gidm sdt, bdo vé nhitng quy dinh vdi su didu hanh kién quyét, ddng bd cilia moi cap quan ly di tao nén mét n8 nép quan ly chat ché trong moi 86hoat dong cia xi nghiép. O méi phan xudng moi ngudi déu co ban chi ddn vé nhiém vu cua minh véi cdc néi dung nhu méi quan hé trong céng téc; noi dung cong viéc va pham vi phu trach; quyén han va tréch nhiém; ché 46 giao nhan Bén canh do ngudi lanh dao nhém khong chinh thite thudng td ra cling la ngudi co kha nang vé td chitc quan ly. Mac nhién duge t&t cA thiva nhén va nghe theo, lanh dao khong chinh thitc khéo léo théng nh&t ho trong hoat déng thuc, hién myc dich chung cia nhdém. Didu nay duge thé hién r6 khi nhoém kh6ng chinh thitc xudt hién trén co sé ‘cing lam nhitng cong viéc chuyén biét. Ngudi cd nhi8u kha nang chuyén biét dé dang tré thanh lanh dao nhdm bdi lé ho am hiéu va cd kinh nghiém trong ngh8 chuyén m6n nén thudng duge moi ngudi nghe theo trong khi lam viée. Didu nay dn lugt minh lai tac dong tré lei, gidp hinh thank trq ho nhitng kha nang t6 chitc, b6 tri ting ngudi trong nhém lam nhitng cng viéc cu thé, phi hgp va thiét thy gidp ho hoat dong chung dat hiéu qua cao nhat. Nhitng ngudi lanh dao khong chinh thic kiéu trén thuong dé dang tré thanh lanh dao chinh thitc trong tap thé bdi cac efp chi huy cua té chttc chinh thitc thudng dé y dén ho. Ho di tit chdé, khong chinh thtic dén ban chinh thic, rdi trd thanh chinh thtc, Do kha nang két hop va lanh dao ho sé tré thanh nhitng c&p chi huy chinh thic day trién vong trong diéu kién cd sy dao tao nghiém ttc va tuyén chon chinh thie. b) Nhén cach va hoe lute. Trong co ché thi trudng hién nay ngvdi lanh dao t6 chit 87