‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪2‬‬

‫بسم اهلل الرحمن الرحیم‬

‫برخی از جهال و معاندان اسالم با تمسک به یک حدیث ‪-‬دروغین‪ -‬از پیامبر ‪-‬صلی اهلل علیه و سلم‪ -‬بر آن‬
‫هستند که چنین القا کنند که اسالم مخالف است با خواندن و نوشتن (تعلیم) زنها ولذا این ظلم به زن و‬
‫حبس عقول زنان از تعلیم و یادگیری است‪ .‬در پاسخ میگوییم‪:‬‬

‫اوال برای روشن شدن موضوع‪ ،‬حدیث را همراه با بیان حکم اسنادش از دیدگاه علمای اهل فن درباره آن‬
‫نقل میکنیم؛‬

‫‪ -1‬از طریق سیده عائشه ‪-‬رضی اهلل عنها‪-‬‬

‫حدثنا أبو علي الحافظ‪ ،‬أنبأ محمد بن محمد بن سليمان‪ ،‬ثنا عبد الوهاب بن الضحاك‪ ،1‬ثنا شعيب بن إسحاق‪ ،‬عن‬
‫هشام بن عروة‪ ،‬عن أبيه‪ ،‬عن عائشة رضي اهلل عنها‪ ،‬قالت‪ :‬قال رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم‪« :‬ال تنزلوهن الغرف وال‬
‫تعلموهن الكتابة» يعني النساء «وعلموهن المغزل وسورة النور»‬

‫با اسناد باال‪ ،‬از عائشه ‪-‬رضی اهلل عنها‪ -‬روایت است که میگوید‪ :‬رسول اهلل ‪-‬صلی اهلل علیه و سلم‪-‬‬
‫فرمودند‪« :‬زنان را باالخانه منشانید‪ ،‬و نوشتن را به آنان یاد ندهید‪ .‬و ریسمان بافی و سورهی نور را به آنان‬
‫‪2‬‬
‫یاد بدهید‪.‬‬

‫امام ابوبکر البیهقی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪854‬هــ)‪ ،‬در کتاب «شعب االیمان» این حدیث را با دو سند آورده‬
‫است‪ ،‬نخست از طریق حاکم نیشابوری ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬با اسنادی که قبال گذشت و دوم از طریق ابو نصر بن‬
‫قتاده ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬که البته در مورد سند اولی سکوت کرده لیکن در مورد سند دومی حکم به «منکر» بودن‬
‫آن داده است‪.‬‬

‫أخبرنا أبو عبد اهلل الحافظ‪ ،‬حدثنا أبو علي الحافظ‪ ،‬أخبرنا محمد بن محمد بن سليمان‪ ،‬حدثنا عبد الوهاب بن‬
‫الضحاك‪ ،‬حدثنا شعيب بن إسحاق‪ ،‬عن هشام بن عروة‪ ،‬عن أبيه‪ ،‬عن عائشة‪ ،‬قالت‪ :‬قال رسول اهلل صلى اهلل عليه‬
‫وسلم‪« :‬ال تنزلوهن الغرف‪ ،‬وال تعلموهن الكتابة ‪ -‬يعني النساء ‪ -‬و علموهن الغزل وسورة النور‪».‬‬

‫‪ . 1‬عبد الوهاب بن الضحاك بن أبان السلمى العرضى (م ‪ 285‬هــ) ‪ :‬علمای اهل فن او را کذاب ‪ ،‬متروك الحدیث ‪ ،‬منکرالحدیث ‪ ،‬غیر معتمد ‪ ،‬جعل‬
‫کننده ی احادیث ‪ ،‬سارق الحدیث توصیف کرده اند‪ .‬بنگرید به ‪( :‬تهذیب التهذیب ‪ -‬ابن حجر ‪ ، )884 - 886 / 6‬این الفاظ ‪ ،‬از شدید ترین لفظ های‬
‫جرح نزد محدثان است‪.‬‬
‫‪ . 2‬المستدرك على الصحیحین للحاکم ‪ 834 / 2‬ح ‪ 3848‬؛ حاکم نیشابوری ‪-‬رحمه اهلل ‪ -‬بعد از نقل این حدیث ‪ ،‬می گوید‪«:‬هذا حدیث صحیح اإلسناد‬
‫ولم یخرجاه » ‪ ،‬یعنی ‪« :‬اسناد این حدیث صحیح است و آن دو (بخاری و مسلم) آن را تخریج نکردند‪ ، ».‬می گوییم‪ :‬صد البته که بخاری و مسلم ‪-‬‬
‫رحمهما اهلل‪ -‬این حدیث را تخریج نکردند چرا که این حدیث جعلی و کذب است چگونه آن دو بزرگوار این حدیث را در صحیحشان نقل کنند وقتی که‬
‫شروط صحت آن نزد این دو امام تحقق پیدا نکرده است‪ .‬این که حاکم نیشابوری ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬حدیث را تصحیح کرده ‪ ،‬از تساهل ایشان بوده ولذا این‬
‫بزرگوار نزد علماء به تساهل شهرت دارد (ن ك ‪ :‬الوسیط فی علوم ومصطلح الحدیث ألبو شهبة ‪ ،‬ص ‪ )344‬و احادیثی که اصال شروط صحت را دارا‬
‫نیستند را در مستدرك علی الصحیحین صحیح دانسته است ‪.‬فتأمل!‬
 ‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪3‬‬

‫أخبرنا أبو نصر بن قتادة‪ ،‬أخبرنا أبو الحسن محمد بن الحسن السراج‪ ،‬حدثنا مطين‪ ،‬حدثنا محمد بن إبراهيم‬
‫‪3‬‬
‫الشامي‪ ،‬حدثنا شعيب بن إسحاق‪ ،‬فذكره بإسناده نحوه‪ ،‬وهذا بهذا اإلسناد منكر واهلل أعلم‪.‬‬

‫این حدیث با اسناد دومی که امام بیهقی ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬نقل کرده‪ ،‬امام طبرانی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪364‬هــ)‪ ،‬در‬
‫کتاب «المعجم االوسط» آورده و در نهایت سند آن را به یکی از روات حدیث «منفرد» دانسته است؛‬

‫حدثنا محمد بن عبد اهلل الحضرمي قال‪ :‬ثنا محمد بن إبراهيم الشامي‪ 4‬قال‪ :‬نا شعيب بن إسحاق‪ ،‬عن هشام بن‬
‫عروة‪ ،‬عن أبيه‪ ،‬عن عائشة‪ ،‬قالت‪ :‬قال رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم‪« :‬ال تنزلوهن الغرف‪ ،‬وال تعلموهن الكتابة‪،‬‬
‫وعلموهن المغزل‪ ،‬وسورة النور» لم يرو هذا الحديث عن هشام بن عروة إال شعيب بن إسحاق‪ ،‬تفرد به محمد بن‬
‫‪5‬‬
‫إبراهيم‪.‬‬

‫حافظ نورالدین هیثمی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪448‬هــ)‪ ،‬در بیان حکم اسناد این حدیث میگوید‪« :‬طبرانی در‬
‫[المعجم] االوسط روایتش کرده و در [اسنادش] محمد بن ابراهیم شامی است‪ ،‬دارقطنی گفته‪ :‬بسیار‬
‫‪6‬‬
‫دروغگوست‪».‬‬

‫حافظ ابن الجوزی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪ 548‬هــ)‪ ،‬در «الموضوعات» میگوید‪« :‬این حدیث صحیح نیست‪ ،‬ابو‬
‫عبداهلل حاکم نیشابوری آن را در صحیحش )مستدرك علی الصحیحین) ذکر کرده است و جای تعجب است‬
‫هرگونه احوال وی (محمد بن ابراهیم شامی)‪ 8‬بر او مخفی گشته است‪ .‬ابو حاتم بن حبان گفته‪ :‬محمد بن‬

‫‪ . 3‬شعب اإلیمان للبیهقی ‪ 44 / 8‬ح ‪2228‬‬

‫‪ .8‬محمد بن إبراهیم بن العالء الشامى الدمشقى ‪ :‬این راوی را علمای اهل فن ‪ ،‬کذاب ‪ ،‬منکر الحدیث ‪ ،‬جعل کننده ی حدیث ‪ ،‬غیر معتمد در نقل‬
‫حدیث ‪ ،‬و ناقل احادیث موضوع و جعلی دانسته اند‪ .‬بنگرید به ‪( :‬تهذیب التهذیب ‪ -‬ابن حجر ‪) 18 / 4‬‬
‫‪ . 5‬المعجم األوسط للطبرانی ‪ 38 / 6‬ح ‪ 5813‬؛ این حدیث را امام ذهبی – رحمه اهلل – در ترجمه و بیوگرافی محمد بن ابراهیم شامی ‪ ،‬به عنوان‬
‫روایات دروغین و جعلی اش نقل کرده است و سپس دیدگاه امام دارقطنی – رحمه اهلل – مبنی بر تکذیب محمد بن ابراهیم شامی را نقل کرده و در‬
‫تأیید آن می گوید‪ « :‬وقال الدارقطني‪ :‬كذاب ‪ ...‬قلت ‪ :‬صدق الدارقطني رحمه اهلل ‪ ، »...‬یعنی ‪« :‬دارقطنی گفته است‪ :‬او بسیار دروغگو می باشد‪ .‬می گویم‬
‫(ذهبی)‪ :‬دارقطنی – رحمه اهلل – درست گفته است‪( ».‬میزان االعتدال فی نقد الرجال ‪)886 / 3‬‬
‫‪ . 6‬مجمع الزوائد ومنبع الفوائد ‪ 43 / 8‬ح ‪« : 6834‬رواه الطبراني في األوسط‪ ،‬وفيه محمد بن إبراهيم الشامي قال الدارقطني‪ :‬كذاب»‬
‫‪ . 8‬حاکم نیشابوری ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬این حدیث را ‪ -‬همانطور که نقل شد ‪ -‬از طریق «محمد بن ابراهیم شامی» نقل نـکرده است بلکه از طریق «عبدالوهاب‬
‫بن الضحاك» نقل کرده و لذا برخی از علماء اشکال امام ابن جوزی ‪-‬رحمه اهلل ‪ -‬مبنی بر اینکه علت پنهان ماندن احوال محمد بن ابراهیم شامی بر‬
‫حاکم نیشابوری را خورده گرفته است را مردود دانسته اند‪ .‬حافظ سیوطی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪411‬هــ) ‪ ،‬در ابن باره می گوید‪ « :‬حاکم این حدیث را از‬
‫طریق این جاعل (دروغ پرداز= محمد بن ابراهیم شامی) تخریج نکرده بلکه گفته است‪« :‬أنبأنا أبو علي الحافظ حدثنا محمد بن محمد بن سليمان حدثنا عبد‬
‫الوهاب بن الضحاك حدثنا شعيب بن إسحاق» و حدیث را ذکر کرده و گفته است‪ :‬صحیح االسناد ‪ .‬و بیهقی در شعب االیمان از حاکم از این طریق حدیث را‬
‫تخریج و سپس گفته است‪ « :‬أنبأنا أبو نصر بن قتادة أنبأنا أبو الحسن محمد بن محسن السراج حدثنا مطير حدثنا محمد حدثنا محمد بن إبراهيم الشامي حدثنا‬
‫شعيب بن إسحاق» و حدیث را ذکر کرده با اسنادی شبیه آن‪ ،‬واین حدیث با این اسناد منکــر است‪ ،‬این سخن بیهقی می باشد‪ .‬هنگامی که طریق‬
‫محمد بن ابراهیم منکر باشد پس طریق غیر از این اسناد منکر نیست ‪ ،‬بله حافظ ابن حجر در «االطراف» بعد از ذکر این سخن حاکم که گفته «صحیح‬
‫االسناد» ‪ ،‬می گوید‪ :‬بلکه عبدالوهاب متروك است و متابع آن محمد بن ابراهیم شامی از شعیب بن اسحاق ‪ ،‬و ابراهیم است ‪ ،‬ابن حبان وی را متهم به‬
‫جعل حدیث کرده است و از طریق حفص قاری از لیث از مجاهد از ابن عباس [این حدیث ] مروی است‪ ».‬بنگرید به ‪( :‬الآللىء المصنوعة فی األحادیث‬
‫الموضوعة ‪. ) 182 / 2‬توجه ‪ :‬این سخن امام سیوطی ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬از دو ناحیه قابل تأمل است؛‬
‫اول اینکه‪ :‬بله حاکم نیشابوری ‪-‬رحمه اهلل ‪-‬حدیث را از طریق محمد بن ابراهیم شامی کذاب نقل نکرده لیکن باز حدیثی که نقل کرده از طریق‬
‫عبدالوهاب بن الضحاك [و صحیح االسناد] دانسته سبب رد سخن امام ابن جوزی ‪-‬رحمه اهلل ‪-‬در خصوص متهم اولی یعنی محمد بن ابراهیم شامی‬
‫می شود ‪ -‬که ابن جوزی اشتباه کرده ‪ -‬لیکن خود عبدالوهاب بن الضحاك نیز متهم به کذب است ولذا تصحیح اسناد حدیث توسط حاکم نیشابوری ‪-‬‬
 ‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪4‬‬

‫ابراهیم شامی بر اهل شام حدیث جعل میکرده است‪ ،‬جائز نیست از او روایت شود مگر به جهت اعتبار‪.‬‬
‫احادیثی را روایت کرده که آن احادیث اساسی از کالم رسول اهلل ‪-‬صلی اهلل علیه و سلم‪ -‬ندارد‪[ .‬و] احتجاج‬
‫‪4‬‬
‫به او جائز نیست‪».‬‬

‫حافظ محمد طاهر الفتنی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪446‬هــ)‪ ،‬در«تذکرة الموضوعات» میگوید‪« :‬حدیث ‪ ...‬الخ از‬
‫عائشه ‪-‬رضی اهلل عنها‪ ،-‬در اسنادش راوی متروك و جاعل حدیث وجود دارد‪[4[4».‬‬

‫‪ -2‬از طریق عبداهلل بن عباس ‪-‬رضی اهلل عنهما‪-‬‬

‫امام ابو الفرج بن الجوزی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪ 548‬هــ)‪ ،‬در کتاب «الموضوعات» مینویسد‪:‬‬

‫فأنبأنا أبوالقاسم السمرقندي أنبأنا إسماعيل بن مسعدة أنبأنا حمزة بن يوسف أنبأنا أبو أحمد بن عدي حدثنا جعفر بن‬
‫حدثنا حفص حدثنا عن مجاهد عن ابن عباس عن النبي صلى اهلل عليه وسلم قال‪« :‬ال‬ ‫‪10‬‬
‫سهل حدثنا جعفر بن نصر‬
‫تعلموا نساءكم الكتابة‪ ،‬وال تسكنوهن الغرف العاللي‪ ».‬وقال «خير لهو المؤمن السباحة وخير لهو المرأة المغزل‪».‬‬

‫با اسناد فوق‪ ،‬ابن عباس ‪-‬رضی اهلل عنهما‪ -‬از پیامبر ‪-‬صلی اهلل علیه و سلم‪ -‬روایت کرده که فرمودند‪«:‬‬
‫نوشتن را به زنانتان یاد ندهید و آنان را در باالخانه منشانید‪ .‬و باز فرمودند‪ :‬بهترین سرگرمی مرد ایماندار شنا‬
‫است و بهترین سرگرمی زن ایماندار ریسمانبافی است‪»11.‬‬

‫امام ابن الجوزی ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬بالفاصله بعد از نقل حدیث مینویسد‪« :‬این حدیث صحیح نیست‪ .‬ابن حبان‬
‫گفته است‪ :‬جعفر بن حفص‪ 12‬چیزهایی روایت میکرد از روات ثقه و معتمدی که آنان [هرگز] روایت نکرده‬

‫رحمه اهلل ‪ -‬دلیل بر عدم آگاهی وی به احوال عبدالوهاب بن الضحاك بوده که باز از این ناحیه محل ایراد بر حاکم ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬است که چگونه احوال‬
‫این راوی بر وی مخفی بوده است ولذا اشکال اولی همچنان برقرار است‪.‬‬
‫دوم اینکه‪ :‬امام سیوطی ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬سخن امام بیهقی ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬مبنی بر این که این سند دومی که نقل کرده را منکر دانسته و این حدیث با اسنادی‬
‫غیر آن را منکر نمی دانسته است‪ .‬که این دیدگاه امام سیوطی ‪ -‬مع االحترام ‪ -‬جای اشکال است چرا که امام بیهقی ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬تنها به اسناد دومی‬
‫ایراد گرفته دلیل بر آن نیست که اسناد اولی یا حدیث از طریقی دیگر خالی از اشکال باشد بله ظاهر سخن امام بیهقی بر آن داللت دارد لیکن همانطور‬
‫که گذشت سند اولی که امام بیهقی از طریق حاکم نیشابوری نقل کرده ‪ ،‬راوی متهم به جعل حدیث در آن به چشم می خورد و اگر منظور بیهقی هردو‬
‫سند است که منکر می باشد باز طریق دیگری که خالی از اشکال باشد یافت نمی شود که در مقاله پیشه رو این طریق دومی نیز که از طریق ابن عباس‬
‫‪-‬رضی اهلل عنهما‪ -‬می باشد بررسی می گردد‪.‬‬
‫‪ . 4‬الموضوعات ‪« : 264 / 2‬هذا الحديث ال يصح وقد ذكره أبو عبد اهلل الحاكم النيسابوري في صحيحه والعجب كيف خفي عليه أمره‪ .‬قال أبو حاتم بن حبان‪:‬‬
‫كان محمد بن إبراهيم الشامي يضع الحديث على الشاميين ال يحل الرواية عنه إال عند االعتبار‪.‬روى أحاديث ال أصول لها من كالم رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم ال‬
‫يحل االحتجاج به‪».‬‬
‫‪ . 4‬تذکرة الموضوعات ‪ ،‬ص ‪ « : 124‬ال تسكنوهن الغرف وال تعلموهن الكتابة وعلموهن الغزل وسورة النور‪ .‬وعن عائشة وفيه واضع ومتروك»‬
‫‪ .14‬جعفر بن نصر ابو میمون العنبری ‪ :‬این راوی متهم به دروغگویی است و از روات معتمد احادیث باطلی را نقل کرده است‪ .‬بنگرید به ‪( :‬میزان‬
‫االعتدال فی نقد الرجال ‪)824 - 814 / 1‬‬
‫‪ . 11‬الموضوعات ‪264 / 2‬‬
‫‪ . 12‬درست آن نصر است؛ جعفر بن نصر‪.‬‬
 ‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪5‬‬

‫بودند‪ .‬ابن عدی گفته است‪ :‬احادیث باطلی را از ثقات و معتمدان روایت نموده و احادیثی که روایت کرده بر‬
‫‪13‬‬
‫آنان (معتمدان) جعل کرده است‪».‬‬

‫حافظ ذهبی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪ 884‬هــ) در کتاب «تلخیص الموضوعات» مینویسد‪« :‬در سند آن جعفر بن‬
‫‪18‬‬
‫نصر وجود دارد که مورد اتهام است‪».‬‬

‫امام ابوالفضل بن القیسرانی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م‪ 548‬هــ) میگوید‪« :‬حدیث «ال تعلموا نساءكم الكتابة‪،‬‬
‫وتسكنوهن العاللي»‪ ،‬جعفر بن نصر کوفی آن را روایت کرده از حفص‪ ،‬از لیث از مجاهد از ابن عباس‪ .‬این‬
‫حدیث از طریق حفص اصل و اساسی ندارد و این جعفر [بن نصر] چیزهای منکری را از راویان معتمد روایت‬
‫‪15‬‬
‫میکرده است‪».‬‬

‫حافظ سیوطی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪411‬هــ)‪ ،‬از طریق امام ابن حبان ‪-‬رحمه اهلل‪ -‬حکم ضعیف بودن این‬
‫حدیث را نقل نموده که گفته است‪[« :‬این حدیث] صحیح نیست‪ ،‬جعفر بن نصر چیزهای باطلی را از ثقات و‬
‫‪16‬‬
‫معتمدان روایت کرده است‪».‬‬

‫امام محمد بن علی شوکانی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪1254‬هــ)‪ ،‬در «الفوائد المجموعة»‪ ،‬در بیان حکم این حدیث‬
‫مینویسد‪« :‬خطیب از عائشه به صورت مرفوع آن را روایت کرده و در اسنادش‪ :‬محمد بن ابراهیم شامی‬
‫است‪ ،‬حدیث جعل میکرد‪ .‬و حاکم در مستدرك از طریقی غیر از او‪ ،‬تخریجش کرده و گفته‪ :‬صحیح االسناد‬
‫است و به دنبال آن حافظ ابن حجر در کتاب االطرافش گفته است‪ :‬در اسناد حاکم‪ ،‬عبدالوهاب بن الضحاك‬
‫است و او متروك میباشد‪ .‬ابن عدی از ابن عباس به صورت مرفوع روایت کرده است‪« :‬زنانتان را نوشتن یاد‬
‫ندهید و آنان را باالخانه منشانید‪ .‬و فرمود‪ :‬بهترین سرگرمی مرد مؤمن شناکردن است و بهترین سرگرمی زن‬
‫مؤمنه ریسمانبافی است‪ ».‬در اسناد آن جعفر بن نصر است‪ ،‬چیزهای باطلی را از راویان ثقه و معتمد روایت‬
‫‪18‬‬
‫میکرده است‪».‬‬

‫نتیجه این بخش‪ :‬حدیثی که بدان استناد شده است جعلی و دروغ است‪.‬‬

‫‪ . 13‬منبع قبل ‪« :‬هذا حديث ال يصح ‪. .‬قال ابن حبان ‪ :‬جعفر بن حفص کان يحدث عن الثقات بما لم يحدثوابه وقال ابن عدى‪ :‬يحدث عن الثقاة بالبواطيل وله‬
‫أحاديث موضوعات عليهم‪».‬‬
‫‪ . 18‬تلخیص کتاب الموضوعات ‪ ،‬ص ‪« : 232‬فيه‪ :‬جعفر بن نصر – متهم»‬
‫‪ . 15‬ذخیرة الحفاظ ‪« :2625 / 5‬حديث‪ :‬ال تعلموا نساءكم الكتابة‪ ،‬وتسكنوهن العاللي‪ .‬رواه جعفر بن نصر الكوفي‪ :‬عن حفص‪( ،‬عن ليث) عن مجاهد‪ ،‬عن أبن‬
‫عباس‪ .‬وهذا ليس له أصل عن حفص‪ .‬وجعفر هذا يروي المناكير عن الثقات‪».‬‬
‫‪ .16‬الآللىء المصنوعة فی األحادیث الموضوعة ‪« : 183 - 182 / 2‬ال يصح ‪ ،‬جعفر بن نصر حدث عن الثقات بالبواطيل»‬
‫‪ .18‬الفوائد المجموعة فی األحادیث الموضوعة ‪ ،‬صص ‪« : 128 – 126‬رواه الخطيب عن عائشة مرفوعا وفي إسناده‪ :‬محمد بن إبراهيم الشامي‪ .‬كان يضع‬
‫الحديث‪ .‬وقدأخرجه الحاكم في المستدرك من غير طريقه وقال‪ :‬صحيح اإلسناد‪.‬وتعقبه ابن حجر في أطرافه فقال‪ :‬إن في إسناد الحاكم عبد الوهاب بن الضحاك وهو‬
‫متروك‪ ...‬وروى ابن عدي عن ابن عباس مرفوعا‪ :‬ال تعلموا نسائكم الكتابة وال تسكنوهن العاللي‪ .‬وقال‪ :‬خير لهو المؤمن‪ :‬السباحة‪ ،‬وخير لهو المؤمنة‪ :‬المغزل‪.‬وفي‬
‫إسناده‪ :‬جعفر بن نصر‪ ،‬يحدث عن الثقات بالبواطيل‪».‬‬
 ‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪6‬‬

‫ثانیا بسیاری از زنان مسلمان‪ ،‬اهل فقه‪ ،‬حدیث‪ ،‬تفسیر و سایر علوم اسالمی بودند و در نشر اسالم جهد و‬
‫تالش کردهاند‪ .‬نمونهی این زنان‪ ،‬ام المؤمنین عائشه ‪-‬رضی اهلل عنها‪ -‬همسر پیامبر ‪-‬صلی اهلل علیه و سلم‪-‬‬
‫است که یکچهارم (‪ 25‬درصد) احکام شریعت از طریق ایشان روایت شده است‪ 14.‬این در حالی است که در‬
‫عصری زندگی میکردند که بسیاری از مردم خواندن و نوشتن را نمیدانستند‪ 14‬و عدهی محدودی آن را یاد‬
‫میگرفتند‪.‬‬

‫مستندات ترغیب تعلیم‪ ،‬و آموزش خواندن و نوشتن زنان در اسالم‬

‫شفاء بنت عبداهلل ‪-‬رضی اهلل عنها‪ -‬میگوید‪« :‬پیش حفصه ‪-‬رضی اهلل عنها‪ -‬بودم‪ ،‬رسول اهلل ‪-‬صلی اهلل‬
‫علیه و سلم‪ -‬تشریف آوردند و به من فرمود‪ :‬آیا این رقیه نمله (ورد و دعا برای دفع بالء) را به او آموزش‬
‫‪24‬‬
‫نمیدهی همانطور که نوشتن را به او آموزش دادی؟»‬

‫عالمه عظیم آبادی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪1324‬هــ) در شرحش بر این حدیث از قول امام شوکانی ‪-‬رحمه اهلل‪-‬‬
‫می نویسد‪:‬‬

‫‪21‬‬
‫«این حدیث در آن دلیلی بر جواز آموزش نوشتن برای زنان است‪».‬‬

‫ناگفته نماند که شفاء بنت عبداهلل ‪-‬رضی اهلل عنها‪( -‬م ‪ 24‬هــ)‪ ،‬در زمان خالفت امام عمر ‪-‬رضی اهلل عنه‪-‬‬
‫یکی از کسانی بوده است که از آراء و نظراتش در امور تنظیمی حکومتی استفاده می شده است‪.‬‬

‫حافظ ابونعیم اصفهانی ‪-‬رحمه اهلل‪( -‬م ‪834‬هــ) در بیوگرافی سیده جلیله شفاء ‪-‬رضی اهلل عنها‪ -‬میگوید‪:‬‬

‫«عمر بن خطاب ‪-‬رضی اهلل عنه‪ -‬او را بر بازار گمارد و غیر از او زنی که به این کار گمارده شده باشد‬
‫‪22‬‬
‫نمیشناسیم‪ .‬نویسنده و معلم بوده است‪».‬‬

‫سیده عائشه ‪-‬رضی اهلل عنها‪( -‬م ‪ 58‬هــ) میفرماید‪:‬‬

‫‪23‬‬
‫«بهترین زنان‪ ،‬زنهای انصار بودند که حیاء مانعشان نمیشد تا در دین فقیهه شوند‪».‬‬

‫‪ . 14‬حاکم نیشابوری – رحمه اهلل ‪ -‬می گوید‪« :‬فحمل عنها ربع الشريعة» ‪ ،‬یعنی ‪« :‬یک چهارم شریعت از او (عائشه) روایت شده است‪ ، ».‬بنگرید به ‪« :‬‬
‫المقنع فی علوم الحدیث البن الملقن ‪ 65 / 1‬؛ عمدة القاری شرح صحیح البخاری للعینی ‪»6 / 1‬‬
‫‪ . 14‬الطبقات الکبرى البن سعد ‪« : 854 / 3‬وكانت الكتابة في العرب قليال» ‪ ،‬یعنی ‪« :‬سواد نوشتن در عرب اندك بود‪».‬‬
‫‪ .24‬سنن أبی داود ‪ 11 / 8‬ح ‪« : 3448‬عن الشفاء بنت عبد اهلل‪ ،‬قالت‪ :‬دخل علي رسول اهلل صلى اهلل عليه وسلم وأنا عند حفصة فقال لي‪ :‬أال تعلمين هذه رقية‬
‫النملة كما علمتيها الكتابة»‪ .‬اسناد حدیث صحیح‪ .‬بنگرید به ‪( :‬المجموع شرح المهذب – النووی ‪)65 / 4‬‬
‫‪ .21‬عون المعبود شرح سنن أبی داود ‪« : 268 / 14‬والحديث فيه دليل على جواز تعليم النساء الكتابة»‬
‫‪ .22‬معرفة الصحابة ألبی نعیم األصبهانی ‪« : 3381 / 6‬استعملها عمر بن الخطاب على السوق‪ ،‬وال نعلم امرأة استعملت غيرها‪ ،‬وكانت كاتبة معلمة»‬
‫‪ . 23‬صحیح البخاری ‪ « : 34 / 1‬نعم النساء نساء األنصار لم يمنعهن الحياء أن يتفقهن في الدين»‬
 ‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪7‬‬

‫منابع و مآخذ‪:‬‬

‫صحيح البخاري؛ الناشر‪ :‬دار طوق النجاة الطبعة‪ :‬األوىل‪1211 ،‬هـ‬ ‫‪.1‬‬
‫صحيح مسلم ؛ الناشر‪ :‬دار إحياء الرتاث العريب – بريوت‬ ‫‪.1‬‬
‫سنن أيب داود ؛ الناشر‪ :‬املكتبة العصرية‪ ،‬صيدا ‪ -‬بريوت‬ ‫‪.3‬‬
‫املستدرك على الصحيحني للحاكم؛ الناشر‪ :‬دار الكتب العلمية – بريوت الطبعة‪ :‬األوىل‪– 1211 ،‬‬ ‫‪.2‬‬
‫‪1991‬م‬
‫‪ .5‬شعب اإلميان للبيهقي؛ الناشر‪ :‬مكتبة الرشد للنشر والتوزيع بالرياض بالتعاون مع الدار السلفية ببومباي‬
‫باهلند الطبعة‪ :‬األوىل‪ 1213 ،‬هـ ‪ 1113 -‬م‬
‫‪ .6‬الطبقات الكربى البن سعد؛ الناشر‪ :‬دار صادر – بريوت الطبعة‪ :‬األوىل‪1961 ،‬م‬
‫‪ .7‬معرفة الصحابة أليب نعيم األصبهاين؛ الناشر‪ :‬دار الوطن للنشر‪ ،‬الرياض الطبعة‪ :‬األوىل ‪ 1219‬هـ ‪1991 -‬‬
‫م‬
‫‪ .1‬جممع الزوائد ومنبع الفوائد – اهليثمي ؛ الناشر‪ :‬مكتبة القدسي‪ ،‬القاهرة عام النشر‪ 1212 :‬هـ‪ 1992 ،‬م‬
‫‪ .9‬عمدة القاري شرح صحيح البخاري ‪ -‬بدر الدين العيين ؛ الناشر‪ :‬دار إحياء الرتاث العريب – بريوت‬
‫‪ .11‬عون املعبود شرح سنن أيب داود ‪-‬العظيم آبادي ؛ الناشر‪ :‬دار الكتب العلمية – بريوت الطبعة‪ :‬الثانية‪،‬‬
‫‪ 1215‬هـ‬
‫‪ .11‬املوضوعات – ابن اجلوزي ؛ الناشر‪ :‬حممد عبد احملسن صاحب املكتبة السلفية باملدينة املنورة الطبعة‪ :‬األوىل‬
‫‪ 1316‬هـ ‪ 1966 -‬م‬
‫‪ .11‬اجملموع شرح املهذب – النووي؛ الناشر‪ :‬دار الفكر ‪ -‬بريوت‬
‫‪ .13‬ذخرية احلفاظ البن القيسراين؛ الناشر‪ :‬دار السلف – الرياض الطبعة‪ :‬األوىل‪ 1216 ،‬هـ ‪1996-‬م‬
‫‪ .12‬تلخيص كتاب املوضوعات – الذهيب؛ الناشر‪ :‬مكتبة الرشد – الرياض الطبعة‪ :‬األوىل‪ 1219 ،‬هـ ‪-‬‬
‫‪1991‬م‬
‫‪ .15‬الآلىلء املصنوعة يف األحاديث املوضوعة – السيوطي ؛ الناشر‪ :‬دار الكتب العلمية – بريوت الطبعة‪:‬‬
‫األوىل‪ 1217 ،‬هـ ‪1996 -‬م‬
‫‪ .16‬تذكرة املوضوعات ‪ -‬حممد طاهر الفتين ؛ الناشر‪ :‬إدارة الطباعة املنريية الطبعة‪ :‬األوىل‪ 1323 ،‬هـ‬
‫‪ .17‬الفوائد اجملموعة يف األحاديث املوضوعة – الشوكاين؛ الناشر‪ :‬دار الكتب العلمية‪ ،‬بريوت‪ ،‬لبنان‬
‫‪ .11‬ميزان االعتدال يف نقد الرجال – الذهيب ؛ الناشر‪ :‬دار املعرفة للطباعة والنشر‪ ،‬بريوت – لبنان الطبعة‪:‬‬
‫األوىل‪ 1311 ،‬هـ ‪ 1963 -‬م‬
‫‪ .19‬هتذيب التهذيب ‪ -‬ابن حجر ؛ الناشر‪ :‬مطبعة دائرة املعارف النظامية‪ ،‬اهلند الطبعة‪ :‬الطبعة األوىل‪1316 ،‬هـ‬
‫‪ .11‬املقنع يف علوم احلديث – ابن امللقن ؛ الناشر‪ :‬دار فواز للنشر – السعودية الطبعة‪ :‬األوىل‪1213 ،‬هـ‬
‫‪ .11‬الوسيط يف علوم ومصطلح احلديث ‪ -‬أبو شهبة؛ الناشر‪ :‬دار الفكر العريب‬
‫‪ .11‬مكتبة الشاملة – االصدار ‪3427‬‬
‫رد شبهات ملحدين‬ ‫زن در اسالم؛ جواز يا منع علمآموزي؟‬ ‫‪8‬‬

‫وبسایت رد شبهات ملحدین‪No-Atheism.com :‬‬

‫کانال تلگرام رد شبهات ملحدین‪@no_atheism :‬‬

‫صفحه فیسبوک رد شبهات ملحدین‪facebook.com/islamway1434 :‬‬

‫کانال آپارات رد شبهات ملحدین‪aparat.com/asteira :‬‬