38973, Marmaris Muzesi Ticari Amphoralari

MARMARİS MÜZESİ
TİCARÎ A M P H O R A L A R I
AHMET KAAN ŞENOL
T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI

KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
MARMARİS MÜZESİ
TİCARÎ
AMPHORALARİ
Dr. Ahmet Kaan ŞENGL
T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI

KÜLTÜR VARLIKLARI VE MÜZELER GENEL MÜDÜRLÜĞÜ
T.C. Kültür ue Turizm Bakanlığı Yayınları: 2 7 6 1
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü Yayınları: 8 8
ISBN: 975-17 2826-6
Kapak
Fotoğraf/Tasarım: Koray OLŞEİU
Dizgi/Tasarım
Kerim ÇEVİK - Dr. Adil ÖZME
Redaksiyon
Dr.Haydar DÖNMEZ
Basım
T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı D Ö 5 İ M M Basımevi
Ankara - 2 0 0 3
2 0 0 0 Adet basılmıştır (1.Baskı)
Bu eserin tüm haklan saklıdır. Kültür Varlıkları «e Müzeler Genel Müdürlüğü'nün

yazılı izni olmadan hiçbir parçası elektronik, mekanik, fotokopi ve benzeri
araçlarla veya diğer kaydedici cihazlarla kopyalanamaz, aktarılamaz ve
çoğaltılamaz.
İÇİNDEKİLER
SUNU5 1
ÖNSÖZ III
KISALTMALAR V
KIBRIS AMPHORALARI 1
MİLETGS-SAMÜS GRUBU 7
RHÜDGS AMPHGRALARI 12
GEÇ RHÜDÜS AMPHORALARI 25
KNİDOS AMPHORALARI 33
KOS AMPHORALARI 39
DR 2-4 AMPHORALARI 45
KHİOS AMPHORALARI 51
MANA 02 AMPHORALARI 55
AFRİKA TİP II AMPHORALARI 59
APANİ AMPHORALARI 65
LAMBOGLİA II AMPHORALARI 69
DR 6 AMPHORALARI 75
LR 1 AMPHORALARI 81
AGORA M 2 7 3 AMPHORALARI 89
LR 2 AMPHORALARI 95
KIRIM AMPHORALARI 1G2
GANOS AMPHORALARI 115
AE 5-6 AMPHORALARI 123
NOTLAR 129
SUNU9
Arkeoloji bilimi geçmişte yaşamış olan insanla ve onun yaratılanyla ilgilenir.

Kazılarda bulunan her eser arkeolog için o dönem tarihini aydınlatan önemli bir
belge niteliğindedir. Günümüzde olduğu gibi antik dönemde de medeniyetlerin gelişimi,
düşünce yapıları ve diğer toplumlarla olan farkları kendi ürettikleri eserlerin
incelenmesiyle anlaşılmaktadır.
Anadolu, barındırdığı sayısız uygarlıklarla genç bir bilim dalı olan arkeolojinin
evrensel gelişimine önemli katkılarda bulunmuş ve bulunmaktadır. Türk bilim
adamlarının görevi, bu katkıyı, titizlikle sürdürdükleri çalışmalarla bilim dünyasına
duyurmaktır. Bilimsel çalışmalar, ancak yayınlandıkları sürece değerlendirilme
imkânına kavuştuğundan, uygarlık tarihine eklenecek tüm yeni görüşlerin, basılı hâle
getirilmesi hepimizin aslî görevidir.
Uygarlıklar arası ilişkilerin ortaya çıkarılması, antik dönem ticaretiyle ilgili

ayrıntılı bilgiye sahip olmamızı gerektirmektedir. Bunun temel yolu da epigrafik
kaynakların yanı sıra ekonomik ilişkilerin maddî kanıtları durumundaki amphoralar
hakkında bilgilerimizi artırmaktır. Kazılarda ele geçirilen amphoralar dışında, özellikle
balıkçılar tarafından getirilerek müzelerimize kazandırılan amphoralar üzerine yapılacak
araştırmalar, tarihsel süreçte ticarî ilişkileri daha iyi değerlendirmemizi sağlayacak;
her birinin hangi bölgenin/kentin ürünü olduğunun, içinde neler taşındığının ve bu
ürünlerin bölge ekonomisi için öneminin bilinmesi, her uygar insanın tarihle olan
ilişkisini kuvvetlendirecektir.
"Marmaris Müzesî Ticarî Amphoralan" isimli bu çalışmada Marmaris

Müzesi'ne çeşitli şekillerde kazandırılan amphoralar incelenmiş ve son bilimsel veriler
kullanılarak bilim dünyasına tanıtılmıştır. Karasularımızda yüz binlercesi bulunmakla
birlikte bugüne kadar yeterli ilgiyi görememiş olan çift kulplu taşıyıcılar hakkında
hazırlanan bu titiz ve bilimsel çalışma nedeniyle emeği geçen herkesi kutlarım.
Nadir AVCI
Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürü
ÖIMSÖZ
Antik Dönem ticaretinin arkeolojik kanıtları olan amphoralar, bulundukları
nnerkezlerin ekonomik durumu hakkında ayrıntılı bilgi sahibi olmamızın yanı sıra,
son yıllarda gerçekleştirilen tipolojik çalışmalarla, kazılarda tarihleyici kriterler
olarak kullanılmaya başlamıştır. Ülkemiz müzelerinde yer alan amphora
koleksiyonlarının bilim dünyasına duyurulması, araştırmacılara bölgenin ekonomik
tarihi konusunda önemli bilgi kaynağı yaratması açısından önemlidir. Bilimsel
kazılar dışında elde edilen arkeolojik eserlerin bilim dünyasına kazandırılması
amacıyla gerçekleştirilen bu ve benzen çalışmalar Akdeniz ticaretinde Anadolu
Yarımadası'nın rolünün değerlendirilmesine yardımcı olacaktır. Hibe veya satın
alma yoluyla Marmaris Müzesi'ne getirilen amphoraların buluntu yerleri ile ilgili
kesin bilgilerden uzak olmamız bu eserlerin incelenmesinde tipolojik özelliklerinin
ön plana alınarak, benzerleri ile karşılaştırma yönteminin kullanılmasına neden
olmuştur. Müzelerde yer alan arkeolojik varlıkların müze katalogları dışında da
bilim dünyasına tanıtılması gerektiğini düşünerek yürüttüğüm çalışmanın bölgenin
Antik Dönem ticaretine ışık tutacak veriler de taşıdığına inanmaktayım.
Sualtı kazılarının popülaritesinin gün geçtikçe artması amphoraların tipolojik
özelliklerinin de ayrıntılı olarak tanınmasına neden olmuştur. Kara kazılarında
ancak mezar buluntusu olarak elimize geçen tam amphora profillerinin batık
araştırmaları yardımıyla kontekstler içinde bulunması amphora araştırmacıları
için çok önemli bulgulardır. Ancak, batıklarda ele geçirilen amphoraların da
tarihlendirilmeleri için kara kazılarının verilerine ihtiyaç duyulmaktadır. Sualtı ve
kara kazılarının birbirini tamamlamasıyla amphorolojide önemli gelişmeler
sağlanacaktır.
Yeni bir bilim dalı olan arkeolojide amphoralara olan ilgi Batı'da yaklaşık 120
yıl önce E. Dressel'in çalışmalarıyla başlamış ve günümüze kadar hayli yol
katetmiştir. Genelde sualtı kazıları sırasında batıkların kargolarında toplu olarak
bulunmaları nedeniyle dikkat çeken amphoralar, kara kazılarında yüz binlere
ulaşan adetleriyle hem tarihlendirmeye hem de ticarî istatistiklere önemli
katkılarda bulunmaktadır.
Bu çalışmada Marmaris Müzesi'ne çeşitli yollarla kazandırılan 4 8 amphora
okuyucuya tanıtılmaktadır. Çoğunluğu bağış yoluyla müzeye getirilen amphoraların
buluntu yerlerinin belli olmaması tarihleme güçlüğü yaratırken, geniş bir bölgeden
getirildiği varsayılan eserlerin, tanıtımlarının yanında sunulan dağılım istatistiklerine
eklenmeleri, ticaret yolları hakkında önemli ipuçları vermektedir. Genellikle
müzelerin depolarında korunan ve teşhir salonlarında görülmeyen az gösterişli
amphoraların, bu ve benzeri çalışmalarla ekonomi tarihi üzerine araştırma yapan
bilimadamlarına yol göstereceğine inanıyorum.
Türkiye'de amphora çalışmalarına öncülük eden Hocam Prof. Dr. Ersin
Doğer'in bilimsel başkanlığında gerçekleştirilen Hisarönü Seramik Atölyeleri
Kazısı sırasında yürütülen bu çalışmada desteğini gördüğüm Marmaris Müzesi
eski Müdürü Sayın Çiğdem Morçöl'e teşekkürü bir borç sayarım. Gerek bu
çalışmada, gerekse İskenderiye'de amphora çizimlerimi büyük bir özveriyle
111
gerçekleştiren Sayın Robert Leffy ve Dr. Gonca Cankardeş Şenol'a yapnnış
oldukları yardımlardan dolayı minnettarlığımı ifade ederken ekonomi tarihi hakkında
önemli ipuçlarını oluşturan amphoralara gereken değerin verilmesini diliyorum.
Ayrıca bu kitabın şekillenmesinde ve yayınlanmasında desteklerini esirgemeyen

Kültür Varlıkları ve Müzeler Genel Müdürlüğü'nün değerli yönetici ve ilgili
uzmanlarına teşekkürierimi sunuyorum.
Ahmet Kaan Şenol
IV
Archäologischer Anzeiger, Berlin.
Abadie, C, "Les amphores Protobyzantines

d'Argos", SCH XVIII, Recherches sur le
Céramique Byzantine, (ed.] V. Déroche, J. - M.,
Spieser, Paris 1989, s. 47-56.
Mitteilungen des Deutschen Archäologischen

Instituts, Athenische Abteilung.
Antares romaines et histoire économique: Dix

ans de recherche, Collection de l'école Française
de Rome 114, 1989.
Alpözen, G., "Bodrum Müzesi Ticari Amphoralan",

Türl< Arl<eoloji Dergisi X)i\\-2, 1975. s. 5-32.
Alpözen. T. •., Özdaş, H., Berkaya, B.. Bodrum

Sualtı Arl<eoloji Müzesi Ticari Amphoralari, 1995,
s. 1-125.
Arthur, P., "Roman Amphorae from Canterbury",

Britannia Vol. XVII, 1 9 8 B , s. 2 4 0 - 2 5 7 .
Baldacci, P., "La storia commerciale a la forme

delleanfore", Alcuni Aspetti del Commerci nei
Territori Transalpini, Atti del centre di Studi e
Documentazione sull'ltalia Romana, 1 , 1967-
1968, s. 6-50.
Ballet, P., Picon, M., "Recherches préliminares

sur les origines, de la céramique des Kellia",
CCE, 1 . 1987. s. 17-48.
Ballet. P.. "Relations céramiques entre 1' Egypte

et Chypre à l'époque gréco-romaine et byzantine".
Hellenistic and Pottery in the Eastern
Mediterranean-Advances in Scientific Studies,
Acts of the II Nieborow Pottery Workshop, 18-
20 December 1993. s. 11-25.
British Archaeological Reports, Londra.

Barnea 1967 Barnea, I., "Cerámica de import", DInogeita, I,
1967.
Basor Bulletin of the American Schools of Oriental

Research in Jerusalem and Baghdat, Ann Arbor,
New Haven.
BCH Bulletin de correspondence hellénique, Paris.
Bjelajac 1989 Bjelajac, L., "Byzantine Amphorae in the Serbian

•anublan Area in the 11th-12th Centuries",
BCH, Suppl. XVIII,Recherches sur le Céramique
Byzantine, (ed.) V. Déroche, J. - M., Spieser,
Paris 1989, s. 109-118.
Bjelajac 1996 Bjelajac, L., Amfore Gornjo Mezijskog [amphorae

of the Danubien Basin in Upper Moesia, Ed. P.
Petrovic, Archaeological Institute Belgrade
Monographies 30, Belgrad 1996, s. 1-127.
Bonifay 1993 Bonifay, M., Pieri, • . , Raynaud, CI., Piton, J.,

vd., "Journe d'étude sur les amphores tardives",
C.Ar.H.M./\.,1993, s. 1-8.
Bonifay-Pieri 1995 Bonifay, M., Piéri, • . , "Amphores du Ve au Vile

s. a Marseille: nouvelles données sur la typologie
et le contenu", JRA, Vol.8, 1995, s. 94-120.
Bonifay-Villedieu 1989 Bonifay, M., Villedieu, F., "Importation

d'amphores orientales en Gaule", SCH XVIII,
Recherches sur le Céramique Byzantine, (éd.]
V. Déroche, J. - M., Spieser, Paris 1989,
s. 17-46.
Bottger 1992 Bôttger, B., "Die Kaiserzeitlichen und Spatantiken

Amphoren aus dem Kerameikos", AM Band
107, 1992, s. 315-381.
Bmsic 1979 Brusic, Z., "Byzantine Amphorae (9th-12th

Century) From Eastern Adriatic Underwater
Sites", Archaeologia lugoslavica, 1979, s. 37-
49.
BSA The Annual of the British School at Athens,

Atina.
VI
CAS Cahiers d'archéologie subaquatique, Paris.
CCE Cahiers de la céramique Egyptienne, Kahire.
CollécfrRome Collection de l'École Française de Rome, Roma.
Cambi 1989 Cambi, N., "Anfore Romane in Dalmazla",

ARHEDAR, CollécfrRome 1 1 4 , 1 9 8 9 ,
S.311-337.
CAS Cahiers d'archéologie subaquatique, Paris.
Cipriano-Carré 1989 Cipriano, M. T., Careé, M. B., "Production et

typologie des amphores sur la cote Adriatique
de l'Italie", ARHEDAR CollécfrRome 114, 1989,
s. 67-104.
Dacia Dacia. Revue d'archaeologie et d'histoire

ancienne, Bükreş.
•esbat-Picon 1986 Desbat, A., Picon, M., "Les importations

d'amphores de Méditerranée orientale a Lyon
(Fin de 1er siècle avant J. -C. et 1er siècle Après",
SCH Suppl. XIII, Recherches sur les amphores
grecques, Paris 1 9 8 6 , s. 6 3 7 - 6 4 8 .
Dogeriggi Doğer, E., Antik Çağda Amphoralar. Izmir 1991.
Done-Keay 1989 Done, J., Keay, N., The Amphorae, Coarse

Pottery and Building Materials, Excavations at
Sabratha 1948-1951, Vol. II, Finds, Part I,
1989, s. 5-85.
Empereur-Hesnard 1987 Empereur, J.Y., Hesnard, A., "Les amphores

hellénistiques". Céramiques Hellénistiques et
Romaines II, 1987 s. 17-71.
Empereur-Picoh 1989 Empereur, J.Y., Picon M., "Les régions de

production d'amphores impériales en
Méditerranée Orientale", ARHEDAR,
CollécfrRome 114, 1989, s. 224-248.
Empereur-Picon 1992 Empereur, J.Y., Picon, M., "La reconnaissance

des productions des ateliers céramiques:
l'exemple de la Maréotide", CCE, Tome 3, 1992,
VII
s. 145-152.
ET Etudes et travaux [Studia i Prace] Travaux du

centre d'archéologie méditerranéene de
l'Académie polonaise des sciences, Varşova.
Figlina Société française de l'études de la céramologie

en Gaule.
Fraser 1972 Fraser, P.M., Ptolemaic Alexandria, I.Text,

Oxford 1972.
Freed 1991 Freed, J., "Pottery from Dragging of the Circular

Harbor", CED AC Carthage, Bulletin 12, Juin
1991, s. 24-28.
Fulford, M.G., Peacock, D.P.S., The Avenue du

Fulford-Peacock 1984 President Habib Bourguiba, Salammbô: The
Pottery and Other Ceramic Objects From The
Site, Excavations at Carthage : The British
Missionyo\ 1,2, 1984, s. 8-27, 116-140.
Grace, V., Amphoras And The Ancient Wine

Grace 1961 Trade, Excavations Of The Athenian Agora
Picture Book: No: 6, American Schools Of
Classical Studies At Athens, Princeton 1 9 6 1 ,
s. 1-28.
Grace V., "Notes on the Amphoras from the

Grace 1963 Koroni Peninsula", Hesperia X/XW, 3, 1963,
s. 319-334.
Grace 1965 Grace, V., "The Commercial Amphoras From

The Antikythera Shipwreck", TAPS, 55, 1965,
s. 5-17.
Günsenin 1989 Günsenin, N., "Amphores Byzantines dans les

musées Turcs", BCH, Suppl. XVIII, 1 9 8 9 ,
s.267-276.
Hesperia Journal of the American School of Classical

Studies at Athens, Atina.
Hoxha 1992 Hoxha, G., "Amfora Antike Te Vona Nga Qyteti

I Shkodres [Shek. V-fillimi i shek.VII), lllira No:1-
2, 1992, s. 209-243.
VIll
International Journal of Nautical Archaeology
and Underwater Exploration. Londra.
Late Roman Amphorae in the Western

Medditerranean, A Typology and Economic
Study: The Catalan Evidence. BAR 196(ii] 1984.
Kazı Sonuçlan Toplantısı, Ankara.
Kuzmanov, G., "Typologie et chronologie des

amphores de la Haute époque byzantine",
Arkheologia XV. 1 , 1 9 7 3 , s. 1 7 - 2 1 .
Laubenheimer, F., Le temps des amphores en

Gaule, vin. huiles et sources, Paris 1990, s.
1-182.
Lund, J . , The Land of the Paphan Aphrodite,

Vol. 2, Studies in the Mediterranean
Archaeology, Vol. CIV: 2, 1993. s. 118-138.
Joncheray, J.P.. Nouvelle Classification des

Amphores, s. 1-48.
Journal of Roman Archaeology.
Mackensen. M.. "Amphoren und Spatheia von

Golemanovo Kaie". Syna Uenle. Die Spätantiken
Befestigungen von SadovecfBulgarca),
Ergebnisse der Deutsch - Bulgarisch-
Österreichischen Ausgrabungen 1934-1937.
1992.3.239-254.
Mélanges d'archéologie et d'histoire de l'École

française de Rome. Antiquité, Paris.
Monachov. S. Y.. Griceski Amforni v

Prichernomore, Kompleksi Keramicheskoi Tari,
Saratov 1999.
Méthodes classiques et méthodes formelles

dans l'étude des amphores, Rome.
Naturalis Historia.
Ostia II Panella, C, "Anfore", Ostia II, Le Terme del
Nuotatore: scavo dell'ambiente, I Studi
Miscellanei, 16, Roma 197G, s. 102-140.
Pacetti 1995 Pacetti, F., "Appunti su alcuni tipi di anfore

orientali della prima eta Bizantina centri di
produzione. contenuti, cronología e distribuzione",
Agricoltura e Cammerci nell'ltalia antica atlante
temático di topografía antica, I Supplemento
1995, s. 271-294.
Panella 1972 Panella, C, "Annotazioni in Margine aile

Stratigrafie délie Terme Ostiensi del Nuotatore",
Recherches sur les amphores Romaines,
CollécfrRome 10, Rome 1972, s. 71-106.
Panella 1973 Panella, C, "Appunti su un gruppo di anfore

della prima, media e tarda éta Imperiale", Ostia
III, [ed.] C. Panella. A. Carandini, Le Terme del
Nuotatore: scavo dell'ambiente V et di un saggio
nell'area, Studi Miscellanei, 2 1 , Roma 1973,
s. 460-633.
Panella 1986 Panella, C, "Oriente ed Occidente: Considerazioni

su Alcune Anfore 'Egee' Di Eta Imperiale A
Ostia", ßCHXlII. 1986.
Pieri 1 998 Pieri, D, "Les importations d'amphores orienales

en Gaule méridionale durant l'antiquité tardive
et le haut-moyen age (IVe-VII siècles après J.-
C.]", SFECAG, Actes du Congres d'Istres. 1998,
s. 97-105.
Peacock 1977 Peacock, D.P.S., "Roman Amphorae: Typology

Fabric, and Origins", MCMFEA Actes du Colloque
de Rome, 27-29 Mai 1974, s. 266-270.
Peacock-Williams 1986 Peacock. D.P.S., Williams. D.F.. Amphorae
and the Roman Economy, 1986.
RAN Revue Archéologique de Narbonnaise.
RCRF Rei Cretariae Romanae Favrotes, Augst.
Reynolds 1995 Reynolds. P., Trade in the Western

Mediterranean. AD 400-700: The ceramic
X
evidence, BAR International Series, 604, Tempvs
Reparatvm, Oxford 1995.
Riley, J.A., The coarse pottery from Benghazi,

Excavations at Sidi Khrebish, Benghazi
[Berenice],\Jo\.\\, [ed.) J. A. Lloyd, Suppl. to
Libya Antique V, Vol. II, Tripoli 1979, 3.91^97.
Riley, J., "New Light on Relations Between the

Eastern Mediterranean and Carthage in the
Vandal and Byzantine Periods: The Evidence
from the University of Michigan Excavations",
Actes collogue sur la ceramique Carthage, 23-
24 Juin 1980, s. 111-122.
Riley, J.A., "Excavations at Carthage 1977",

Institut National D'archéologie et D'art, Vol. VI,
1981.
Robinson, H.S., Pottery of the Roman Period,

The Athenian Agora, Vol. 5, Princeton 1959.
Sovetskaya Arkheologia, Moskova.
Scorpan, C, "Contribution a la connaissance

de certains types céramiques romano-byzantins
(IVe-Vlle Siècles) dans l'espace Istro-Pontique",
Dacia, N.S., tome XXI, 1977.
Sealey, P.P., Amphoras from the 1970

Excavations at Colchester Sheepen, S>4fî142,
1985, s. 1-201.
Sciallano, M., Sibella, P., Amphores Comment

les Identifier, 1 9 9 1 .
Siena, S. L.. "Appunti su alcuni tipi di ahfore

lunensi", MCMFEA, Actes du Colloque deRome,
27-29 Mai 1974, CollécfrRome, 32, 1977, s.
207-230.
Türk Arkeoloji Dergisi, Ankara.
Tchernia, A., Le vin de l'Italie romaine. Essai

d'histoire économique d'après les amphores.
Roma 1986, s. 1-4Ü4.
Van Doorninck 1989 Von Doorninck, F.H., "The Cargo Amphoras on

the 7th Century Yassı Ada and 11th Century
Serçe Limanı Shipwrecks: Two Examples of a
Reuse of Byzantine Amphoras on Transport
Jars". eCH Suppl. XVIII, Recherches sur le
Céramique Byzantine, (ed.) V. Déroche. J. - M.,
Spieser, Paris 1 9 8 9 , s. 5 4 7 - 5 5 5 .
Yakobson 1979 Keramika i Keramicheskoe proizvodstvo

Srednevekovoi Tavriki. Leningrad 1 9 7 9 .
Yassiada Bass. G.. G. F.. Doorninck. F.. YassiAda. A

Seventh Century Byzantine Shipwreck, Vol. I,
Texas 1982.
Van der Werf, J. H., "Amphores de traditon

Werf 1978 punique a Uzita", Bulletin Antike Beschaving,
Annual Papers on Classical Archaeology, 52-
53. 1977-1978. s. 171-2GG.
Zemer, A., Storage Jars in Ancient Sea Trade.

Zemer 1977 Haifa 1977, s. 1-122.
Xil
KIBRIS
AMPHORALARI
©
0
©
Sepet formlu amphoralar'' olarak da adlandırılan bu form, tipolojik olarak
ters iki koninin üst üste konmasıyla oluşmuş geniş gövdeli örnekler ve Marmaris
Müzesi'nde bulunan amphora örneğinde de görüldüğü üzere, daha dar ve uzun
gövde yapısına sahip, ilkine oranla düşük kapasiteli amphoralardan oluşan iki
alt grup altında incelenmektedir. Bu amphoralann kalın cidarlı sağlam yapıları
Kıbrıs amphoralannın dağılımı

nedeniyle kara taşımacılığına da uygun oldukları görülmektedir. Büyük boyutlu
ve geniş kapasiteli Kıbrıs-Fenike amphoraları taşıma amaçlı olmanın dışında
depolama kaplan olarak da kullanılmış olmalıdır. Salamis'te bulunan ve i. •. VI.
yüzyıla tarihlendirilen bir terra cotta grubunda sepet kulplu benzer formlu Kıbrıs-
Fenike amphoralannın iki kişi tarafından taşınması tasvir edilmektedir.
2
1. Envanter IMo.: 4 4 - 1 0 - 9 1 .
Tip: Kıbrıs^ .
Kil: 7.5 YR 5 / 4 kahvereng¡3.
Ağız çapı: ?
Karın capı: 0.57 m.
Yükseklik: O 76 m
Kapasite: 88.29 İt.
Tarih: i. •. VII. yüzyılda ilk kez
karşılaşılan bu tip amphoralann
kullanımı i. •. IV. yüzyıla kadar
devam e t m i ş t i r . Kelenderis
kazılarında mezar buluntusu olarak
ele geçirilen bu formun^ Rhodos'ta
bulunan benzerleri 1. •. Vll. yüzyıldan
sonraya tarihlenmektedir.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına sahip olan bu amphora, gövdenin
ortasına doğru genişleyen ve kaideye doğru da daralan iki konik parçanın
birleştirilmesiyle oluşturulmuştur. Kaidenin kalın ve sağlam yapısının yanında
omuz üzerinde yükselen ve ağız seviyesini aşan yuvarlak kesitli forma sahip dikey
kulplar bu amphoralann iki kişinin taşımasına yönelik olarak tasarlandığını
göstermektedir, i. Ö. VI. yüzyıla tarihlenen bir terra cotta figürinde iki kişinin
bu formda sepet kulplu bir amphorayı taşımaları betimlenmiştir.
Köken: Kökeni tam olarak kanıtlanamayan bu formun Doğu Akdeniz'de,
olasılıkla da Kıbrıs'ta üretildiği düşünülmektedir^. Bu amphoralann en erken
örnekleri Kıbrıs'ta i. G. VI. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Ancak, i. Ö. Vll. yüzyıla
tarihlendirilen örneklerin bulunduğu Rhodos adası bu amphoralann ilk olarak
üretildikleri yer olarak ileri sürülmüştür. Bununla birlikte, sepet kulplu amphoralann
Kıbrıs'ta Salamis civarında i. Ö. Vll. yüzyılın ortası ile i. Ö. IV. yüzyılın ilk yansı
arasına tarihlendirilen tabakalarda yoğun olarak ele geçirilmeleri, bu formun
üretim yerinin Kıbrıs olabileceğini göstermektedir.
•ağılımı: Anadolu kıyılarından çıkarılmış sepet kulplu amphoralann erken
örnekleri Bodrum ve içel Müzeleri'nde bulunmaktadır. Bu amphoralann İ. Ö. VII.
- IV. yüzyıllara tarihlendirilen örneklerinin Doğu Akdeniz'de yoğun olarak ele
geçirilmesine rağmen, B. Akdeniz'de bulunan merkezlerde birkaç örneğin dışında
ortaya çıkanlamadıkları görülmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Zeytinyağı ya da şarap taşımak amacıyla kullanılmış
olmalıdır.
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 70, Env. No. 6.1.95; Sagona, A., "Levantine
Storage Jars of the 13th to 14th Century B.C.", OpAth XIV; 7. 1982, s. 88-
91; Py, M., Sourisseau, J. C, "Amphores grecques". Lattara 6, 1993, s. 37,
A.GRE.ChiS ; Tell Keisan'da bulunan bir benzeri için bkz. Lehmann, G., "Trends
in the Local Pottery Development of the Late Iron Age and Persian Period in
Syria and Lebanon, ca.700to 300 B.C.", Basor. No. 3 1 1 . 1998. s. 18, fig.
6. 33; Petrie, F., GERAR, British School of Archaeology in Egypt, 1928, s.
20-21; Zoroğlu, L , "1994 Yılı Kelenderis Kazı ve Onanm Çalışmaları", KST
XVII. Cilt II, 2 9 Mayis-2 Haziran 1 9 9 5 Ankara, s. 2 7 6 . res. 1 1 .
/ g . E n u a n t e r IMo.: 7 0 - 1 Ü - 9 1 .
/ Tip: Kıbrıs.
Kil: 5 YR 7 / 6 kırmızımtrak san
Ağız çapı: G.11 m.
Karın capı: Ü.36 m.
Yükseklik: 0 82 m.
Kapasite: 43 52 İt.
Tarih: Rhodos'ta ve Kıbrıs'ta bulunan örneklerinden daha ince yapılı olan
bu sepet kulplu amphoranın, bu tipin geç örneklerinden olduğu ve I. G. V. - İV.
yüzyıllarda üretilmiş olabileceğini düşünmekteyiz. Katalogda bulunan amphoranın
tipolojik olarak Al Mina'da ele geçirilen amphora ile Teli Sukas'ta bulunan sepet
kulplu amphora arasında yer alması gerekmektedir^.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştınimış dışa çekik ağız kenarına, kısa bir boyuna,
omzun üzerinde ağız kenan seviyesini aşan oval kesitli dikey sepet kulplara,
silindirik gövdeye ve gövdenin altından itibaren daralan konik sivri dibe sahiptir.
Kökeni: Sepet kulplu amphoraların Levant Bölgesi'nde özellikle Kıbns'ta
üretilmiş oldukları düşünülmektedir^.
Dağılımı: Bu form Mısır, Kıbrıs, Rhodes, İsrail, Güney ve Batı Anadolu'da
çoğunlukla deniz buluntusu olarak ele geçirilmiştir^.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoraların kökenleri kadar taşıdıkları ürünler
de tartışmalıdır. Ancak üretim merkezlerinin Kıbrıs olarak kabul edilmeleri
durumunda, bu sağlam yapılı büyük amphoralann Ada'nın önemli ürünü olan
zeytinyağı^ taşımacılığında kullanıldığı öne sürülebilir.
Benzerleri: Athiit'te bulunan benzeri için bkz. Lehmann, G., "Trends in the
Local Pottery Development of the Late Iron Age and Persian Period in Syria
and Lebanon, ca.70üto 300 B.C.", Basor, No. 3 1 1 , 1998, s. 22, fig. 8. 18;
Ras Shamra'da bulunan benzeri için bkz. Stucky, R., Ras Shamra- Levros Limen
1983, s. 11ü, No. 299-301, pi. 80-81; Fisher, M., IHellenistic Pottery [Strata
V-lll], Excavations at Tel IVIiclial. Israel, Tel Aviv, s. 177-185; Singer-Avits, L.,
"Local Period of the Persian Period", Excavations at Tel Michal, [ed.] Z. Herzog,
G. Rapp. 0. Negbi, İsrail 1989, s. 136, fig. 9. 13. 18; Zemer 1977, s. 3 1 ,
No. 24.
•i
Yükseklik: 0.63 m.
Kapasite: 24 26 İt.
Tarih: Benzer amphoralar Orta Minos III dönemine, olasılıkla da I. •. XVI.
yüzyılın ilk çeyreğine tarihlendirilmiştir''0.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, konik bir boyuna,
ovoidal gövdeye ve altı düzleştirilmiş kalın kaideye sahiptir. Gövdenin ortasında
oval profilli, ince, yatay kulplar bulunmaktadır.
Kökeni: Bu amphoranın benzerleri Girit'te yapılan kazılarda ele geçirilmiştir.
Dağılımı: Şeytan Deresi Batığı'nda da ele geçirilen bu formun, geminin
rotası dikkate alındığında, Miletos'la Minoslular arasında gerçekleşen bir ticarî
ilişkinin kanıtlarını oluşturduğu öne sürülmektedir''"'.
Taşıdığı Olası Madde: Girit'te I. O. III. binyildan itibaren zeytinyağı üretildiği
bilinmekle birlikte, bu formun zeytinyağı taşımak için kullanıldığına dair bir kanıt
elimize geçmemiştir.
Benzerleri: Bass, G., "Sheytan Deresi: Prilimanary Report", International
Journal of Nautical Archaeology and Underwater Exploration, 1976, 5.4, s.
298, fig. 5. D, SD 6; Knossos'ta yapılan kazılarda bulunun bir benzeri için bkz.
Evans, A., The Palace of Minos I, Londra 1 9 2 1 , s. 5 7 2 , fig. 4 1 6 a.
MİLETOS
SAMOS
GRUBU
0:: Miletos'ta 1. G. VII. yüzyılın ortalarında başlayan amphora üretimi kısa süreli
••kesintiler dışında i. Û. IV. yüzyıla dek sürmüştür. Samos'ta da zeytinyağı üretiminin
•'dış pazarlara yoğun olarak ulaştırılması gerektiğinden aynı tarihlerde başlayan
üretim, Miletos'a paralel olarak devam etmiştir''2. Bugüne kadar Samos'ta
amphora atölyelerinin varlığı tam olarak saptanamamakla birlikte, yapılan kil
analizleri ve adanın sikkeleri üzerindeki amphora tasvirleri burada da amphora
üretildiği düşüncesini akla getirmektedir, i. Ö. VI. yüzyılda kendine özgü özellikleri
olan yastık formunda ağız kenarları, dibe doğru daralan ovoidal formlarıyla
kolayca ayrılan Samos amphoralannın İ. Ö. IV. yüzyılda Batı Anadolu'da bulunan
birçok merkezde de görüldüğü üzere mantar formlu ağız kenarına ve incelip
uzayan gövdeye sahip oldukları bilinmektedir. Samos ve Miletos amphoralannın
i. Ö. VI. yüzyıl ve V. yüzyıllar arasında birbirlerine oldukça yaklaşan formlara
sahip olduklan görülmektedir. 'Badem' veya 'dipçik ağız' olarak adlandınlan dışa
çekik şişkin ağız kenarları, kısa ve kalın boyunlan, ince, oval, bazen de ikiz profilli
kulpları ve alçak halka kaideyle son bulan ovoidal gövdeleriyle birinden ayırt
edilmeyen bu grup, amphora uzmanları arasında Miletos-Samos grubu olarak
bilinmektedir. Bu grubun ayırt edici özelliklerinden biri olan boyun üzerinde ince
bir çıkıntı oluşturan sivri plastik halka, bu amphoraların tarihlendirilmelerinde
de önemli bir kriterdir. Erken örneklerde boynun ortalannda bulunan bu plastik
eklenti i. Ö. VI. yüzyılın sonu ile V. yüzyılın başı arasında boynun altına, omuzla
birleştiği yere indirilmiştir''3. Phanagoria'da bulunan benzer formlu amphoralar
Miletos-Samos grubunun İ. Ü. V. yüzyılın sonuna kadar üretildiğini göstermektedir''4.
Batı Anadolu'da ve Karadeniz kolonilerinde yapılan kazıların bu döneme
tarihlenen tabakalarında yoğun olarak ele geçirilen bu grubun kökeni hakkında
üçüncü bir görüş olarak Knidos da eklenmiştir. Datça-Reşadiye seramik atölyeleri
kazılarında ortaya çıkanlan Arkaik Döneme tarihli bir seramik çöplüğünde bu
grup amphoralann üretim artıklanna rastlanması bu yeni görüşü öne sürmemize
neden olmaktadır.
Miletos Samos amphoralannın dağılımı

4. Envanter No.: 59-10-91.
Tip: Miletos.
Kil: 7.5 YR 5 / 4 kahverengi mikalı.
Ağız çapı: 0.1 5 m.
Karın çapı: 0.39 m.
Yükseklik: 0.56 m.
Tarih: Dupont tarafından 1. ü. VI. yüzyılın ikinci ve üçüncü çeyreği arasına
tarihlendirilen''5 bu formun erken bir örneği Klazomenai kazılarında, aynı
kontekstte ele geçirilen bir Korinth aryballosu yardımıyla İ. O. 635-630 yıllarına
tarihlendirilmektedir''B. Cerveteri'de bulunan ve i. •. 630 yılına tarihlendirilen
bir Levant amphorasının ağız kenarı Marmaris Müzesi'nde korunan bu formla
benzerlikler göstermektedir''^. Bu amphoranın gövde yapısı Novo-Alexandrovka'da
bulunan ve mezar olarak kullanılmış bir örnekle benzerlik göstermektedir''8.
Marmaris Müzesi'nde bulunan bu amphora form gelişimi dikkate alındığında,
i. •. VII. yüzyılın sonu ve VI. yüzyılın ilk çeyreği arasına tarihlendirilmelidir.
Tanım: Dışa çekik üçgen formlu ağız kenarına, kalın ve silindirik boyuna,
boynun ortasından başlayarak omuzda gövdeyle birleştirilen oval kesitli kulplara,
ovoidal gövdeye ve yüksek konik formlu kaideye sahiptir.
Kökeni: Miletos.
Dağılımı: Miletos amphoralannın Karadeniz kolonileri başta olmak üzere
özellikle Doğu Akdeniz'de bulunan merkezlerde yoğun olarak bulunduğu
görülmektedir. Kıbrıs, Khios ve Güney italya'da yapılan kazılarda benzer Miletos
amphoraları ortaya çıkarılmıştır''9. Bunların yanında Miletos amporalarının Kuzey
Ege'de, Yunan anakarasında Eleusis'te ve Aegina adasında yapılan kazılarda ele
geçirildiği görülmektedir^^.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralarda bölgenin önemli ihraç ürünü olan
zeytinyağının taşındığı düşünülmektedir.
Benzerleri: Yagorlik'te bulunan benzerleri için bkz. Ruban, V., "The Yagoriyk
Settlement Ceramics from the Kherson Muséum Collection", SA 1983-1, fig.
3, No. 12; Dupont, P., "Amphores commerciales archaïques de la Grèce de
l'Est", La Parola del Passato 294-207, 1982, s. 195, fig. I-D; İzmir Arkeoloji
Müzesi'nde bir benzeri I 3 2 4 5 envanter numarasıyla korunmaktadır.
/
5.Envanter IMo.: 4-11-91
Tip: Mileto Samos - Arkaik Knidos (?]
Kil: 2.5 YR 5 / 8 kırmızı.
Ağız çapı: ü. 12 m.
Kaide capı: Ü 06 m
Yükseklik: Ü.48 m.
Tarih: Bu amphoranın form gelişimi dikkate
alınarak I. O. V. yüzyılın ilk yarısına tarihlendirilmesi gerekmektedirî.
Tanım: Dışa çekik badem formlu ağız kenarına, silindirik boyuna, boynun
ortasından başlayarak omuzda gövdeyle birleşen oval kesitli kulplara, ovoidal
gövdeye ve alçak konik formlu halka kaideye sahiptir.
Kökeni: Miletos amphoralarıyla yakın benzerlikler içeren bu formun alt
gruplarının Datça Yarımadası'nın ortasında bulunan seramik atölyelerinde de
üretilmiş olduğu düşünülmektedir. Seramik çöplüklerinde bulunan ve bu hipotezi
destekleyen amphoralar üzerine henüz yayın yapılmamıştır. Bununla birlikte,
Marmaris Müzesi'nde korunan bu amphoranın boynu üzerinde Miletos
amphoralannda görülen ince yiv belirgin değildir.
Dağılımı: Bu amphoraların Miletos - Didyma ve Karla bölgesi dışında kuzey
lonia'da yoğun olarak bulunmadığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, Miletos'un
ticarî egemenliğinin görüldüğü Karadeniz'de bulunan merkezlerde bu amphoralar
yoğun olarak bulunmaktadır. Benzer formlu amphoralara Samos ve Miletos
dışında Gordion'da yapılan kazılarda da rastlanmıştır^s.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralarda Miletos'un önemli ihraç ürünü
olan zeytinyağı taşınmış olmalıdır^s.
Benzerleri: Dupont, P., "La circulation amphorique en Mer Noire a l'époque
archaïque", Production et Commerce des Amptiores Anciennes en Mer Noire,
Colloque international organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence:
1999, 3.159, pl. 2. 2; Kition'da bulunan benzer amphoralar için bkz. Johnson,
A. W., Imported Greek Storage Amphorae, Excavations at Kition IV, The
Chypriote Pottery, Lefkoşe 1981, s. 4 1 , pl. XXVII, No. 38-40; Keramaikos'ta
bulunan bir benzeri için bkz. Knigge, U., "Der Südhügel", Kerameikos, Band
IX, Berlin 1976, pl. 64. 8.
10
B. Envanter IMo.: 56-10-91.
Tip: Miletos-Samos.
Kil: 7.5 YR 5 / 4 kahverengi mikalı
Ağız çapı: 0.12 m.
Kaide'capı: Ü.Ü6 m.
Yükseklik: O 50 m
Tarih: I. Ö: V. yüzyılın ilk yarısı.
Tanım: Dışa çekik şişkin badem formlu ağız kenarına, silindirik ve kalın
boyuna, boynun ortasından başlayarak omuzda gövdeyle birleşen oval kesitli
dikey kulplara, ovoidal gövdeye ve dar, alçak konik formlu halka kaideye sahiptir.
Kökeni: Miletos-Samos grubu olarak adlandırılan bu formun son yıllarda
Knidos'ta yapılan kazılarda ele geçirilen üretim artığı örneklerle bu bölgede bir
koine oluşturduğu düşünülmektedir. Bu formun Knidos'ta ortaya çıkarılan
örneklerle olan benzerliği dikkate alındığında, güney Karia'da üretilmiş olabileceği
öne sürülebilir.
Dağılımı: Bkz. Kat. No. 5.
Taşıdığı Olası Madde: Genel ôlarak zeytinyağı ihracatına yönelik olarak
kullanılan bu amphoraların Knidos'ta üretildiği kabul edildiğinde, şarap için de
kullanılmış olabileceği öne sürülebilir. Ancak bugüne kadar içi reçineyle sıvanmış
benzer forhnlu bir amphoraya rastlanmamıştır. Bununla birlikte, reçinenin,
örnekteki amphora gibi gözeneksiz kiie sahip iyi pişmiş amphoralarda kullanılmasının
zorunlu olmadığıda bilinmektedir.
Benzerleri: Aigina Aphaia tapınak alanında bulunan benzer formlu bir ağız
kenarı için bkz. Johnson, A., "Aegina, Aphaia-Tempel XIII. The Storage Amphora",
AA, 1990, s. 48, fig. 7, No. 107; Hommel, P., Amphoren, Panionion und
Melie, Berlin 1967, s. 148, Abb. 83, a.b; Monachov 1999, s. 50, tab. 4.
1.
11
AMPHORALARI
13
Akdeniz'in en büyük şarap ihracatçısı olan Rhodos, I. •. IV. yüzyıldan itibaren
yoğun olarak amphora üretimine başlamıştır, i. •. IV. yüzyılın ortalarından sonra
Batı Anadolu'da çeşitli merkezlerde üretilen bazı amphoralar, form açısından
benzerlikler göstermektedir. Mantar biçiminde, üçgen kesitli ağız kenarına ve
topaç formlu kaideye sahip olan amphoralara Samos'ta^^, Rhodos'ta^s, Kallipolis'te
[Rhodos Peraea'sında yer alan Gelibolu]2B ve Loryma'da^^ rastlanmıştır. Bu tip
amphoraların örnekleri Datça Yarımadası'nda yapılan yüzey araştırmaları ve
kazılar sonucunda ortaya çıkarılmıştır^s. Bunun yanında, mantar ağızlı amphoralar
I. •. IV. yüzyıl ile, üretim merkezlerinin kendi özel formlarını ortaya çıkardıkları
I. Û. III. yüzyıl arasında Batı Anadolu'da bir koine oluşturmuşlardır^s. Form olarak
birbirleriyle olan benzerlikleri bu amphoraların kökenlerinin belirlenmesinde
güçlükler ortaya çıkarmaktadır. Yapılan kil analizleri birçok atölyede üretilen
Rhodos ve Knidos kökenli mantar formlu ağız kenarına sahip amphoraların ayırt
edilmesine yardımcı olamamaktadır^^.
I. •. III. yüzyılın ilk çeyreğinden itibaren Rhodos amphoralarında ayırt edici
özellikler görülmeye başlar. I. Ö. III. yüzyılın ortasındaki kanonik forma ulaşmadan
önce Rhodos amphoraları, Knidos amphoralarında da görüldüğü üzere, önce
bant, daha sonra da bilezik formlu halka kaidelere sahipti. Rhodos amphoralarının
Rhodos Peraiası'nda üretilen örnekleri Knidos amphoralarından oldukça etkilenmiş
görüntüleriyle dikkati çekmektedir. Knidos kent devletinin sınırlarına yakın bir
bölgede faaliyetlerini sürdürmüş olan üretici Hiéreteles I. O. 273 yılından I. ü.
III. yüzyılın ortasına kadar kendi özel formu olan bilezik formlu ağız kenarına,
ovoidal gövdeye, kalın oval kesitli geniş açılı kulplara ve Knidos amphoralarında
da görülen plastik halka eklentili kaideye sahip amphoralar üretmiştir^''. Rhodos
amphoraları, I. Û. III. yüzyılın ortasında kare profilli bilezik ağıza, uzun bir boyuna
ve bununla orantılı olarak uzayan kulplara, ovoidal gövdeye ve altı düz, üzerinde
belli belirsiz bir yivin görüldüğü kaidelere sahiptir. Bu amphoralar krem rengi
astarlarıyla pazarda alıcılar için kolay ayırt edilen bir forma dönüşmüştür. Rhodos
amphoraları I. O. III. yüzyılın sonlarında ise ayırt edici özellikleri artmış ve daha
sonra birçok merkez tarafından taklit edilecek olan sivri kulplarla
zenginleştirilmiştir^s.
I. Ö. III. yüzyılda 28-29 İt. kapasiteye sahip olan Rhodos amphoralarının iç
hacimleri formlarının incelmesiyle I. ü. I. yüzyılda 26 İt.ye düşmüştür^^.
I. ü. III. yüzyılın ortasından itibaren tüm Akdeniz^"^ ve Karadeniz'de bulunan
merkezlerin ucuz şarap ihtiyacının önemli bölümünü karşılayan Rhodos'un şarap
ihracatının yanı sıra aracı rolünün de bulunduğu bilinmektedir. Özellikle I. Ö. II.
yüzyılda Rhodos amphoralarının Laodikeia şarabının taşınmasında kullanıldığına
dair hipotezler35_ bu amphoraların, buluntu merkezlerindeki istatistiksel fazlalıkları
14
da göz önüne alındığında adanın dışında üretilen ürünlerin taşınmasında da
kullanılmış olabileceğini doğrulamaktadır.
Rhodos amphoraları, dik açı oluşturan kulpları gibi ayırt edici özellikleri ve
devetüyü-bej renkli killeriyle pazarlarda kolaylıkla tanınan bir gruptur. Rhodoslu
üreticiler amphorlarının bu ayırt edici özellikleri sayesinde kulplarında bulunan
mühürlerde köken ismini yazma gereği duymamışlardır. Tüketim merkezlerinde
yapılan kazılarda ortaya çıkarılan amphoraların dağılım grafiklerindeki oranlara
bakıldığında^^, Rhodos amphoralarının Grek amphoraları içinde en çok ihraç
edilen form olduğu görülmektedir. Rhodos Adası'nın antik yazarlar tarafından
da aktarılan^^ büyük boyutlu bu üretiminin diğer kanıtları, adada yerleri saptanan
yirminin üzerindeki amphora atölyesidir^s.
Rhodos amphoralarının dağılımı
15
7. Envanter IMo.: 5 7 - 1 0 - 3 1 .
Tip: Proto-Rhodos.
Kil: 2 . 5 YR 5 / 8 kırmızı.
Yükseklik: O 74 m.
Tarih: I. Ü. IV. yüzyılın sonu -1.
G. III. yüzyılın başları.
Tanım: Dışa çekik üçgen profilli
ağız kenarına, uzun, silindirik boyuna,
boynun üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen kalın, oval kesitli
kulplara, omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan gövdeye sahip olan
amphoranın kaidesi kırıktır.
Kökeni: Rhodos-Knidos.
Dağılımı: Rhodos şarabının Akdeniz pazarında aranan bir ürün olmadan
önce dağılım alanının da güney Ege ile sınırlı olduğu bilinmektedir. Ancak, erken
Rhodos amphoralarının İ. Û. IV. yüzyılın sonundan itibaren dağılım alanlarını
genişlettiği ve Karadeniz'de bulunan merkezlerden güney ve doğu Akdeniz'deki
tüm önemli yerleşim birimlerine kadar alıcı buldukları görülmektedir. Bu
amphoraların Helenistik Dönemde büyük orduları besleyen kentlerde gerçekleştirilen
kazılarda yüksek oranlarda ele geçirilmeleri Rhodos ve Knidos amphoralarının
ikinci kalite ucuz şaraplar için kullanıldığı görüşünü desteklemektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Şarap.
Benzerleri: Py, M., Sourisseau, J. C, "Amphores grecques", Lattara 6,
1993, s.42, A.GRE.Rhol; Empereur-Hesnard 1987, s. 18, fig. 7; Empereur,
J.-Y,, "Les Amphores complètes du Musée d'Alexandrie: Importations et
productions locales", SC/-/Suppl. 32, 1998, Commerce et artisanat dans
l'Alexandrie Hellénistique et Romaine, fig. 1 .
8. Envanter IMo.: 48-10-91.
Tip: Proto-Rhodos.
Kil: 2.5 YR 5 / 8 kırmızı.
Yükseklik: 0.90 m.
Tarih: Benzer formlu amphoralar 1. ü. IV. yüzyılın sonu ile İ. ü. III. yüzyılın
başı arasında üretilmiştir^s.
Tanım: Dışa çekik üçgen profilli ağız kenarına, uzun, silindirik, içi yivli boyuna,
boynun üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen kalın, oval kesitli
kulplara, omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan gövdeye, içi oyuk,
dışa doğru üçgen profilli kozalak formlu kaideye sahiptir.
Kökeni: Rhodos-Knidos.
Taşıdığı Olası Madde: 8arap.
1993, s. 42, A.GRE.Rhol; Kyrenia Batığı'nda bulunan benzer formlu Rhodes
amphoraları için bkz. Bass, G. F., Katzev, M. L., "New Tools for Underwater
Archaeology". Archaeology June 1988. vol. 2 1 . No. 3. s. 172; bkz. Kat. No.
17
Tip: Proto-Rhodos.
Kil: 2.5 YR 5 / 8 kırmızı
Tarih: I. G. IV. yüzyılın son çeyreği .
Tanım: Dışa çekik üçgen profilli ağız kenarına, uzun, silindirik boyuna, boynun
üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen kalın, oval kesitli dikey kulplara,
omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan gövdeye ve İçi boş sivri
kaideye sahiptir.
Kökeni: Aşağı sarkık mantar formlu ağız kenarına sahip amphoraların
Rhodos dışında Knidos'ta da üretildikleri bilinmektedir.
1993, s. 42, A GRE Rho1. s. 42; bkz. Kat. No. 7-8,
18
10. Envanter IMo.: 73-1G-91.
Tip: Rhodos.
Yüksei<lik: Ü.73 m.
Tarih: Kronolojik açıdan ele alındığında, Peraia'daki Dionysios atölyesinin,
ele geçirilen 11 eponymdenô hareketle, i. •. y. 225 ile 215 yıllan arasında
faaliyette bulunduğu öne sürülmektedir^^. Bereket boynuzu veya üzüm salkımının
sembol olarak yer aldığı yuvarlak formda mühürler kullanan ve Peraia'da faaliyette
bulunan bu üreticinin Dionysios II olduğu düşünülmektedir.
Tanım: Bilezik formunda ağız kenarına sahip olan amphora silindirik ve uzun
boyuna, ağız kenarının altından başlayan oval kesitli kalın, dikey kulplara, ovoidal
gövdeye ve alt bölümü düzleştirilmiş sivri kaideye sahiptir. Kulpunda bulunan
yuvarlak mührün üzerinde üretici Dionysios'a ait bereket boynuzu sembolü yer
almaktadır.
Kökeni: Rhodos Peraiası.
Benzerleri: Atina agorasında bulunan benzer bir amphora için bkz. Empereur-
Hesnard 1987, s. 60, fig. 10.
19
Tip: Rhodos.
Yükseklik: 0.74 m.
Tarih: Bu amphora, benzer fornnlu amphoralann kulplarında bulunan
mühürler yardımıyla I. Ü. III. yüzyılın sonu ile II. yüzyılın başına tarihlendirilmelidir^^
Tanım: Dışa çekik, ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kalın, içi yivli silindirik
ve uzun bir boyuna, ağız kenarının altından başlayarak ağız kenarı seviyesine
yükselen ve keskin bir açı oluşturduktan sonra dikey olarak omuz üzerinde
gövdeyle birleşen oval kesitli kulplara, ovoidal gövdeye ve içi dolu sivri kaideye
sahiptir.
Kökeni: Rhodos.
Dağılımı: Rhodos amphoraları özellikle I. Ö. III ve II. yüzyıllar arasında,
Akdeniz'de bulunan tüm merkezlere ihraç edilmiştir'^3. Karadeniz'de bulunan
merkezlerden Doğu Akdeniz'e kadar tüm Hellenistik yerleşimlerde yapılan kazılarda
ele geçirilen Rhodos amphoraları kulplarındaki mühürler nedeniyle amphoralar
arasında en çok yayınlanan grubu oluşturmaktadır. Rhodos amphoralarının Doğu
Akdeniz'de, özellikle de Kıbrıs'ta bulunan merkezlerde yoğun olarak kullanıldığı
bilinmektedir^^.
Taşıdığı Olası Madde: Antik yazarların aktardığına göre Rhodos'ta üretilen
şaraplara deniz suyunun katıldığı bilinmektedir^s.
Benzerleri: İskenderiye Müzesi'nde bulunan benzer bir Rhodos amphorası
için bkz. Grace, V., "The Middle Stoa Dated By Amphora Stamps", Hesperia,
vol. 54, No: 1 , 1985, pl. 1, No. 3; Monachov 1999, s. 549, tab. 230, No.
1; Riley 1979, fig. 69. 18.
20
12. Envanter IMo.: 64-1CD-91.
Tip: Rhodos.
Kil: 5 YR 7 / 6 kırmızımtrak sarı
Ağız çapı: y. ü. 1ü m.
Kapasite: y. 25 İt.
Tarih: I. O. II. yüzyıl.
Tanım: Ağız kenarı ve kulplardan birinin kırık olduğu bu Rhodos amphorasının
diğer kulpu omza dik olarak yerleştirilmiştir. Geniş omuzlu bu amphoranın ovoidal
gövdesinin bitiminde tutamak biçiminde sivri bir kaidesi bulunmaktadır.
Kökeni: Rhodos.
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 8, lev. 2, şek. 1-lev. 2-A, res. 1 ; Pianu,
G., "Contributo ad un Corpus del Materiale Anforario della Sardegna, le Anfore
Rodie e le Anfore DR 1 e DR 2 / 4 " , Archivio Storico Sardo, vol. XXXI, Cagliari
1980. tav. 1 ^ ; Sidi Khrebish'de bulunan bir benzeri için bkz. Riley 1979, fig.
69, 16.
21
13. Envanter No.: 37-10-91.
Tip: Rhodos.
Kil: 7.5 YR B / 4 açık san
Yükseklik: 0.75 m.
Tarih: i. Ö. II. yüzyıl sonu -1. Ö. I. yüzyıl başı.
Tanım: Dışa çekik, ucu yuvarlaklaştırılmış kanonik ağız kenarına, kalın ve
silindirik boyna, ağız kenannın altından başlayarak omuzda amphorayla birleşen
ve keskin açı yapan dikey kulplara, dibe doğru daralan ovoidal gövdeye sahip
olan amphoranın kaidesi kırıktır.
Kökeni: Rhodos.
Olası Taşıdığı Madde: Şarap.
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 93, env. No. 100; Grace 19B3, s. 120,
lev. 42, III; Grace 1965, s. 7, res. 4; Py, M., Sourisseau, J.C., "Amphores
grecques", Lattara 6, 1993, s. 43, A.GRE.RhoB; Scilliano-Sibella 1 9 9 1 , s.
22
14. Envanter No.: 61-10-91
Tip: Rhodos.
Kil: 7.5 YR 6 / 4 açık san
Ağız çapı: y. 0.11 m.
Tarih: i. Ü. II. yüzyıl sonu -1. Ö. I. yüzyıl başı.
Tanım: Bilezik formunda ağız kenarına sahip olan amphoranın boynu kalın
ve uzundur. Ağız kenarının hemen altından başlayan ve ağız kenarına kadar
yükselen yuvarlak kesitli kulp keskin bir açıyla dönmekte ve kavis yaparak omzun
üst bölümüne bağlanmaktadır. Ovoidal gövde, bu dönemde üretilen diğer Rhodos
amphoralarında da görüldüğü üzere ince ve uzundur. Uzun tutamak biçiminde
sivri bir kaidesi bulunmaktadır. Amphoranın ağız kenarının bir bölümü ve
kulplanndan biri korunmaktadır.
Kökeni: Rhodos.
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 8, env. No.: 100, lev. 2, şek. 3 - lev. 2-A,
res. 3; Alpözen 1995, s. 93, env. No. 100; Grace 1963, s. 120, Lev. 42,
III; Grace 1965, s. 7, res. 4; Py, M., Şourisseau, J. C, "Amphores grecques",
Lattara B, 1 9 9 3 , s. 4 3 , A.GRE.RhoB; Şcilliano-Şibella 1 9 9 1 , s. 89.
23
GEC R H O D O
AMPHORAL
Äugst B; Camulodunum 184; Callander 7; Haltern Tip 67; Hofheim Tip
74; überaden 79; Ostia LXV ve Peacock-Williams 9 adıyla bilinen Geç Rhodos
amphoraları ucu yuvarlaklaştırılmış oldukça kalın dışa çekik ağız kenarına, uzun
ve silindirik bir boyna, ağız kenarının altından başlayarak ağız kenarının hizasında
mahmuz formu oluşturarak incelip sivrilen ve omuz üzerinde son bulan oval
kesitli uzun kulplara, ince ovoidal bir gövdeye ve içi dolu kalın sivri kaideye sahiptir.
Geç Rhodos amphoralarının üretim yerleriyle ilgili tartışmalar ve öneriler, yapılan
kil analizlerine uygun olarak Rhodos Adası ve Rhodos Peraia'sında [Karşıyakası]
yoğunlaşmaktadır. Peacock'ın analizleri sonucu 6 farklı grup saptanmış ve büyük
çoğunluğunun yukarıda sözü geçen bölgelerde üretildiği kabul edilmiştir^B
Williams, bu amphoralann kil kompozisyonları içinde 7 farklı grubun bulunduğunu
belirtmektedir. Bu analizler. Geç Rhodos amphoralarının tipolojik özelliklerinin
de gösterdiği üzere, taklitlerinin batıdaki merkezlerde yapıldığını ortaya koyması
açısından önemlidir'*'^. Ancak, bugüne kadar batı Akdeniz'de bu amphoralann
üretildiği bir merkez ortaya çıkanlamamıştır.
A. Desbat ve M. Picon'un Vienne, Lyon ve Rhodos Adası'ndan gelen örnekler
üzerine yaptıkları mineralojik analizler, Geç Rhodos amphoralarının kil
kompozisyonlan içinde bulunan elementlerin, Rhodos adasının karşısında bulunan
Anadolu kıyılarındaki kil örnekleriyle uyum içinde olduklarını göstermektedir^^.
Bu amphoralann sadece Rhodos adasında değil, Rhodos egemenliğindeki
bölgelerde de üretilmiş olduklanna ait görüşler, yapılan yüzey araştırmalan ve
kazılarla kanıtlanmıştır. Rhodos Peraiası [Karşıyakası] olarak adlandınlan bölgenin
kuzeyinde bulunan Kallipolis'te [Gelibolu], Bean ve Cook tarafından yapılan yüzey
araştırmaları sırasında, bu amphoralann üretildiği atölyelerin kalıntıları
bulunmuştur^^.
Bu bölgede Empereur'ün yaptığı araştırmalar sonucunda, sözü edilen
atölyelerin atık seramik çöplükleri, ilk kez Bean tarafından bilim dünyasına
tanıtılmıştırô. Kallipolis civannda gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında bugün
Çamlıköy olarak adlandınlan mevkide. Geç Rhodos amphoralanna ait Empereur'ün
tanıttığı atölye atıklarından çok daha büyük boyutlu bir üretimin kanıtları olan
seramik çöplükleri belirlenmiştir^''.
Geç Rhodos amphora üretiminin Peraia'da yoğunlaştığını gösteren bu
buluntulann dışında, 1990 yılında başlatılan ve E. Doğer'in bilimsel sorumluluğunda
yürütülen Hisarönü antik seramik atölyeleri kazısı da. Erken Helenistik Dönem
kronolojisinin oluşturulmasında önemli katkılar sağlamasının yanı sıra. Geç
Rhodos amphoralannın Rhodos Peraiası'ndaki üretimininin boyutlannın belirlenmesi
ve tipolojilerinin oluşturulmasında da belirleyici olmuştur^s.
i. Ö. I. yüzyıl ile I. S. II. yüzyılın başı arasında kalan dönemde Ege'den K.
Afrika, italya Yarımadası, Gallia, Germania ve Britannia'ya kadar birçok bölgeye
26
ihraç edilen Geç Rhodos amphoraları, Batı Akdeniz'deki merkezlerde yapılan
kazılarda İ. S. I. yüzyıla tarihlenen tabakalarda daha yoğun olarak bulunmuştur.
Bu amphoraların italya Yarımadası'ndan Fransa'nın Akdeniz kıyılarına ve Rhone
Vadisi yoluyla Ren Nehri boyunca Britannia'ya doğru bir hat üzerinde yoğun
olarak bulunmaları^^, i. S. 44-53 yıllarındaki siyasal olaylarla ilişkili gözükmektedir^^,
imparator Claudius'un İ. S. 4 4 yılında bazı Roma vatandaşlarının öldürülmesi
nedeniyle Rhodos'u cezalandırması sonucunda buradan vergi olarak şarap
alınması. Geç Rhodos amphoralarının tüketim merkezlerinde yoğun olarak
bulunmasının nedenlerinden olmalıdır^s.
Geç Rhodos amphoralarında yerel şarabın yanı sıra diğer bölgelerde üretilen
şarapların da taşınmış olabileceği öne sürülmüştür^B. Bu amphoralarda şarabın
dışında meyve ve reçine de taşındığı kesin olarak bilinmektedir. Dramont •
Batığı'nda ele geçirilen Geç Rhodos amphoralarının incir taşıdıkları yapılan
analizler sonucunda belirlenmiştir^^. Athenaeus, Rhodos'tan yapılan incir
ihracatını doğrularken, bu incirin güzel düşler görmeye neden olduğundan
bahsetmektedirSB. Meyvelerin uzak denizlere taşınmasında da önemli rol oynayan
amphoralardaâ, teknelerin ihtiyacı olan reçine gibi maddeler de taşınmıştır.
Yapılan analizler batıklarda ele geçirilen amphoralarda temel ihraç ürünü olan
şarabın dışında kuru incir ve balın da taşındığını ortaya koymaktadır.
I. ü. I. yüzyılın sonunda üretilmeye başlanan Geç Rhodos amphoralarının
Hisarönü kazılarında ortaya çıkarılan tabakalardan da anlaşıldığı gibi, i. S. II.
yüzyılın ortalarına kadar ü r e t i l m i ş oldukları g ö r ü l m e k t e d i r S O .
Geç Rhodos amphoralarının dağılımı
27
15. Envanter No.: 53-10-91.
Tip: Geç Rhodos.
Kil: 5 YR 7 / B kırmızımtrak saı
Karın capı: 0.29 m. ^
Yükseklik: 0.85 m.
Kapasite: 22.61 İt. Genel olarak 25-26 İt. kapasiteye sahip olan Geç
Rhodos amphoralannın yarım ölçekli olanları bulunmaktadır. Bunlardan
Camulodunum 184 tipi 13.6 İt. kapasiteye sahiptir.
Tarih: Bu amphora tipolojik olarak İ. Ö. I. yüzyıl - 1 . S. I. yüzyıllar arasına
tarihlendirilse de^ı, Geç Rhodos amphoralannın erken örneklerinden biri olduğu
düşünülmektedir. Bu amphoranın form gelişimi dikkate alındığında, I. Û. I.
yüzyılın ortasına tarihlendirilen Dramont D Batığı'nda ele geçirilen amphoralardan
sonra üretilmiş olduklan görülmektedir^s.
Tanım: Kalın, bilezik formundaki ağız kenannın hemen altından başlayan
kulplar yükselerek mahmuz biçimini almakta ve kavis yaparak omuzda sona
ermektedir. İnce uzun gövdenin alt bölümünde seyrek yivler bulunmaktadır.
Tutamak biçimindeki kaidesi üzerinde de bir çıkıntı yer almaktadır.
Kökeni: Bu amphoralar Ege adalarında, özellikle Rhodos'ta, Rhodos
Peraiası'nda ve İtalya'da üretilmiştir^^. Rhodos dışında ve Rhodos Peraiası'nda
I. S. I. yüzyıl boyunca yoğun bir üretim olduğu bilinmektedir^^.
Dağılımı: Kargosunu Geç Rhodos amphoralannın oluşturduğu İ. S. I - II.
yüzyıla tarihlenen bir batık Gökova Körfezi'nin kuzey kıyısında ortaya çıkanlmıştır^s.
Taşıdığı Olası Madde: Diğer şaraplar için de kullanılan bu amphoralar
özellikle Rhodos şarabınr taşımak için kullanilmistir^s.
Benzerleri: Alpözen 1995, s. 94, env. No. 5.1.95; Baldacci, P., "Le
principan correnti del commercio di amphore Romane nella Cisalpina", / Problemi
28
délia Cerámica di Ravenna, Deila Valle Padanoe dell'Alta Adriático, Bologna
1979, s. 12G. fig. 22; Becker, C, Constantin, C, Desbat. A.. "Le depot
d'amphores augustéen de la rue de la Favorite a Lyon", Figlina 7, 1986, s.
72, fig. 8, 1-4 ; Bertrand, E., "Les amphores d'un vide sanitaire du 1er siècle
a Lyon (St.Just], SFECAG, Actes du Congrès de Tournai, 1992, s. 270, fig.
g. No. 5; Py, M., Sourisseau, J.C., "Amphores grecques", Lattara 6, 1993,
s. 43, A.GRE.Rho6; Desbat. A., Dangréaux, B., "Les amphores du dépotoir
Ravien du Bas-de-Loyasse a Lyon", Gallia, 45, 1987-1988, s. 120, fig. 3, 1 -
10; Desbat, A., Picon, M., "Les importations d'amphores de Méditerranée
Orientale a Lyon (Fin de 1er siècle avant J.-C. et 1er siècle après ", BCH Suppl.
XIII, Recherches Sur les Amphores Grecques, Paris 1986, s. 642, fig. 4. 1 -
10; Hesnard, A., "Un dépôt Augustéen d'amphores à la Longarina. Gstie",
Roman Seaborne Commerce yXXMl. 1980, pl. 2, 3, fig. 2, env. No. 33717,
33724; Joncheray, J. P., "Contribution a l'étude de l'épave Dramont D dite
'despelvis'", CAS, No. II. 1973, tip II. No. Il; Laubenheimer 1990. s. 120;
Laubenheimer. F.. Waiter, B.. "Les amphores des Allés de Tourny a Bordeaux".
Aquitania, IX, 1 9 9 1 , fig. 17; Laubenheimer, F., Humbert. S.. "Emballages
perdus, objects troves: les amphores". Les Fouilles du Parking de la Maire a
Besançon, 23 Mai-5 October 1992, s. 195, fig. 27, No. 1-9; Martin Kilcher,
S.. Die Römischen Amphoren aus Äugst und Kaiseraugst. Forschungen in
Äugst 7, 3. 1994, taf. 123. 2368; Peacock-Williams 1986. s. 102-104, fig.
37; Scilliano-Sibella 1 9 9 1 . s. 89; Sealey 1985. s. 53. fig. 7. No. 63-39;
Senol. A. K.. "Geç Rhodos Amphoralarinin Batı Anadolu'daki Dağılım ve Üretim
Problemleri". SBT93. 17-20 Ekim 1996 istanbul; Will. E. L., "Mediterranean
Shipping Amphores from the 1941-1950 Excavations" Chapter 6, The Ancient
Port of Arikamedu, Memoirs archéologiques 2.2., 1996, s. 332-333. fig. 6.
37.
29
16. Envanter IMo.: 49-10-91.
Tip: Gec Rhodos.
Kil: 2.5YR B/S soluk kırmızı
Ağız çapı: 0.1 2 m.
Yükseklik: 0.73 m.
Tarih: I. S. I. yüzyılın ikinci yarısında görülen kulp kavisi değişikliğinin bu
amphoralarla başladığı görülmektedir^^. Hisarönü kazılarında benzer formlu
amphoralar, tipolojik özellikleri dikkate alınarak I. S. I. yüzyılın ortasına
tarihlenmektedir.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, uzun, silindirik bir
'boyuna, üst bölümde mahmuz formlu çıkıntılara, yuvarlak kesitli dikey kulplara,
dar, ovoidal gövdeye sahip olan amphoranın alt bölümü kırık olarak korunmaktadır.
Kökeni: Rhodos Peraiası olmalıdır.
Dağılımı: Doğu ve Batı Akdeniz'de, geniş bir yayılım sahası olan Geç Rhodos
amphoralarının özellikle askerî yerleşim merkezlerindeki ihtiyaç nedeniyle İngiltere'ye
kadar Ren Nehri yoluyla ulaştırıldıkları bilinmektedir^s. Gallia'da gerçekleştirilen
kazılarda bulunan Geç Rhodos amphoralarının i. Ö. 4 0 / 3 0 ve I. S. I. yüzyıl
arasında kalan dönemde bu bölgeye yoğun olarak ihraç edildiklerini
göstermektedir^s.
30
Benzerleri: Baldacci 1969, s. 15, fig. 10; Baldacci, P., "Le principali
correnti del commercio di amphore Romane nella Cisalpina", / Problemi délia
Cerámica di Ravenna, Delia Valle Padanoe dell'Alto Adriático, Bologne 1979,
s. 124, fig. 59; Bezeczky, T., "Roman Amphorae from the Amber Route in
Western Pannonia", BAR 38G, 1987, s. 73, fig. 23, No. 269 [Scarbantia'da
boyun, ağız ve kulpları korunmuş bir örnek ele geçirilmiştir.]; Bjelajac 1996,
s. 38; Böttger 1 9 9 2 s. 325, abb. 1 , 1 1 ; Benzer amphoraların Rhodos
Peraiasi'ndaki olası üretim merkezleri için bkz. Calvet, Y., "Les timbres amphoriques
[1965-1970]", Salamine de Chypre III, Paris 1972, s. 12, fig. 10; Filippi, F.,
"Anfore Vinaria di Alba Pompei la [Fine I See. A.C. -1 Sec. D.C.]", Vigne e Vini
NelPiemonte Antico, 1994, s. 84, fig. 42-49; Joncheray, J. P., "Contribution
a l'étude de l'épave Dramont D dite 'despelvis'", CAS, No. Il, 1973, pl. IV, 4a;
Martin Kilcher, S., Die Römischen Amphoren aus Äugst und Kaiseraugst,
Forschungen in Äugst 7, 3, 1994, taf. 126. 2432; Peacock 1977, s. 266-
270, fig. 3, 1-17; Panelle 1986, s. 614, fig. 6; Panelle 1972, s. 74, fig. 3;
Panelle, C, "Oriente ed Occidente: Considerazioni su alcune anfore, 'Egee' di
eta Imperiale a Ostia", SCHSuppl. XIII, 1986, s. 614, fig. 6; Gökova ve Hisarönü
Körfezleri'nde yoğun olarak bulunan Geç Rhodos amphoralarından iki örnek
Karacaada ve Söğüt'te ele geçirilmiştir. Bkz. Rosloff, J. P., "1980 Turkish
Underwater Survey", Nautical Archaeology. 10.4.1981, s. 283, fig. 11, s.
285, fig. 15; Sealey 1985, s. 52, fig. 6, No. 62; Caesarea'da bulunan benzer
bir örnek için bkz. Zemer 1977, s. 49, No. 38.
31
Tip: Geç Rhodos.
Kil: 2.5YR B / 8 soluk kırmızı
Ağız çapı: G. 14 m.
Yükseklik: 0.74 m.
Tarih: Genel olarak İ. Ö. I. yüzyıl sonu ve i. S. I. yüzyıl "7° arasına tarihlendirilen
bu amphorların Augst'da bulunan benzerleri İ. S. 1 0 - 5 0 yıllarına
tarihlendirilmektedir^''.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, kalın ve silindirik
uzun boyna, boynun üstünden başlayan ve omuz üzerinde son bulan yuvarlak
kesitli, üst bölümlerinde mahmuz formlu çıkıntılar bulunan dikey kulplara, dar
ve ovoidal formlu gövdeye ve içi dolu, konik, alt bölümü kırılmış sivri kaideye
sahiptir.
Kökeni: Bu amphoraların benzerleri Rhodos Peraiası'nda, özellikle Hisarönü
amphora atölyelerinde ortaya çıkarılmıştır. Ancak, Geç Rhodos amphoralarının
Kallipolis'te ve Rhodos'ta da üretilmesi, bu amphoranın üretildiği atölyenin
belirlenmesi için kil analizlerine ihtiyacımız olduğunu göstermektedir.
Dağılımı: Geç Rhodos amphoralarından geliştirilen bir form olan ve Hayes
A 66 amphoralarıyla karşılaştırılan bu amphora Girit'ten Tuna Irmağı'nın kıyısında
bulunan merkezlere ve Orta Avrupa'nın içlerine kadar yayılmıştır.
Benzerleri: Hayes, J. W., "The Villa Dionysos Excavations, Knossos", BSA
78. 1983. s. 152, No. A 66, [Sub-Rhodian); Viminacium'da bulunan bir benzeri
için bkz. Bjelajac 1996, s. 39. No. 48; Martin Kilcher. S.. Die Römisclıen
Amphoren aus Äugst und Kaiseraugst. Forschungen in Äugst 7. 3. 1994. taf.
127. 2461.
KIMÍDOS
AMPHORALARI
Arkaik Dönemden i. S. VII. yüzyıla kadar '72, hemen hemen hiç kesilmeden
çeşitli artış ve azalmalarla amphora üretim faaliyetlerine devam eden Knidos
atölyeleri, hem yoğun üretimiyle, hem de 1ÜÜÜ yılı aşkın devamlılıklarıyla. Batı
Anadolu'daki en büyük amphora üretim merkezi olma hakkını elde etmişlerdir.
Helenistik Dönemde Anadolu kıyılarının en tanınmış amphora üreticisi olan Knidos
kenti, bugünkü bilgilerimiz ışığında I. S. VII.yüzyıla kadar süren bir üretime sahne
olmuştur''^.
Bilim dünyasında, geçtiğimiz yıllara kadar Knidos amphora üretiminin
i. ü. 240 yıllarında başladığı düşünülmekteydi. Sadece tüketildikleri alanlarda
ve batıklarda yapılan çalışmalarla ortaya atılan bu yargı, üretim merkezlerinde
yapılan yüzey araştırmaları ve kazılar sonucu çürütülmüştür. Bu yanılgının bir
sebebi de mühürlü Knidos amphoralarına olan ilginin, mühürsüzlere gösterilmemiş
olmasıdır.
Knidos kentinin erken dönem amphoralarına ait bilgilerimizin yetersizliği
buluntu azlığıyla açıklanabilir. Datça Yarımadası'nın ortasında 1988-92 yıllarında
kazılan Reşadiye/Kiliseyanı mevkiinde yer alan Arkaik Döneme tarihlendirilen
seramik çöplüğünde ele geçirilen üretim artığı amphoralar bölgenin amphora
üretimine başladığı tarihi göstermektedir^^ amphoralar, yüksek ve ince
yastık formunda dışa doğru hafif çıkıntılı ağız kenarlarıyla, ağız kenarından boyuna
ve boyundan omuza geçişte yer alan sığ yivleri ile arkaik Miletos amphoralarına
benzemektedir. Bu benzerliklerin Knidos amphora üretiminin erken yılları için
bir veri olup olmadığı tartışma konusudur^s.
Knidos amphoralarının dağılımı
34
i. ü. IV. yüzyılın sonundan itibaren Rhodos amphoralarinda sıkça
görülmeye başlayan mantar biçimli ağza Knidosiu üreticiler tarafından da rağbet
edilmiştir^B Knidos amphoralarının mantar biçimli ağız kenarlarının, form
gelişiminin bir sonucu olarak i. Ö. III. yüzyılın ortalarında iyice daralarak kalın bir
bant haline geldiği gözlenmektedir^^. Ağız kenarında yer alan bu değişimlerin
yanı sıra, İ. •. IV. yüzyılın sonundan L G. III. yüzyıla kadar Knidos amphoralarının
kaide profilleri de dikkat çekici farklılıklar göstermektedir. İçi hafif oyuk, topaç
biçimli kaidenin yanı sıra, iç oyukluğu derinleşmiş ve alt kısımdaki yuvarlaklığını
kaybetmiş olan, daha stilize edilmiş topaç biçimli bir kaide de görülür. 1. Ö. III.
yüzyılın ilk çeyreğinin sonlarında Marmaris Müzesi'nde korunan amphorada da
izlendiği üzere Knidos amphoralarının özgün bir forma ulaştığını görürüz. Bu
yeni form, dışa çekik ucu yuvarlakiaştırılmış ağız kenarına, kalın boyna, boyundan
hafif kavis yaparak omuza dik inen kulplara, boyun-omuz geçişinde keskin profile,
amphoranın alt bölümüne doğru daralan geniş bir karna ve topaç dipten gelişmiş
bir kaideye sahiptir. Kaidedeki plastik halka formlu çıkıntı Knidos amphoralarının
tarihlendirilmelerinde önemli bir kriter oluşturmaktadır^^
Yukarıda anlatılan forma sahip ve üzerinde taşıdığı mühürler sayesinde
Zenon A grubu olarak adlandırılan amphoralar, L Û. 280-275 tarihlerine ait
olduğu tahmin edilen Serçe Limanı batığında ele geçirilmiştir^^.
i. Ö. III. yüzyılın ortalarından sonraki örneklerde, Knidos amphoralarının
omuzdan gövdeye geçişteki keskinliğinin gövdenin altıyla uyum sağlayacak şekilde
yumuşadığı görülmektedir. Bilezik ağızlı olan bu amphoraların kaidelerinde görülen
plastik halka en erken tipdeki tutamak ile bütünleşmiş ve eğimli bir yüzeye
bağlanmış formdan kurtularak serbest hale gelmiştirô. I. Ö. 111. yüzyılda boyunda
görülen hafif şişkinlik Knidos amphoralarının bu dönemi için karakteristik
sayılabilecek küçük bir özelliktir. Bu şişkinlik i. Û. 111. yüzyılın sonuna ait amphoralarda
daha az görülür..
Helenistik Dönemin ortalarında Knidos'un şarap dışsatımında Akdeniz
pazarının neredeyse yarısında söz sahibi olması ve denizaşırı pazarlara egemen
olması8i, en büyük rakibi olan Rhodos adasının Romalılarca cezalandırılması
sonucu, Delos adasının serbest liman haline getirilmesiyle yakından iliskilidir^s.
i. Ö. 188-1 67 yıllarındaki Rhodos egemenliği döneminde kırmızı renkli kile sahip
olan Knidos amphoralarının krem rengi astarla kaplandıkları görülmektedir^^.
Rhodos amphoralarından esinlenerek onları taklit etme, sadece astarla değil,
aynı döneme ait Rhodos amphoralanna benzeyen gövde biçimiyle de kendini
göstermektedir. Knidos amphoralarının i. Ö. II. yüzyılın ikinci yarısına kadar
boyunlarının ve bununla orantılı olarak boylarının uzadığı bilinmektedir. Bu
amphoralarda boyun ve gövdenin incelmesiyJe boy uzamış, kulplar yukarı doğru
hafif kavis yaptıktan sonra omuz-gövde bağlantısının hemen üst kısmıyla
birleştirilmiştir. Kaide üzerinde karakteristik olan plastik halkanın profili
keskinleşmiştir. i. Û. II. yüzyılın II. yarısında görülen gelişim, kaide çapının
azalmasıyla da kendini göstermektedir^^.
i. Ö. II. yüzyılın sonu - İ. Ö. 1. yüzyılın başlarında, bilezik halkanın altındaki
dip çıkıntısı en uzun halini alır. Bu dönemde amphoraların boylan İ. Ö. II.
yüzyıldakilerden kısa olmasına rağmen, gövdedeki incelme devam etmiş, omuzdan
gövdeye geçişteki sert sayılabilecek profilin eğimi yumuşamıştır^s.
35
Knidos amphoralannın kapasiteleri konusunda yapılan araştırmalar
bunların 27-40 İt. sıvı içerdiklerini göstermiştirSS. Atina Agorası'nda I. Ö. geç
II. yüzyıl-1. Ö. erken I. yüzyıla tarihlenen bir Knidos amphorasının boynu üzerinde
yer alan kazıma (insize) rakamlar, bu amphoralar için sık rastlanmayan bir
özelliktir, i. Ö, I. yüzyılda örneklerini gördüğümüz küçük boyutlu Knidos amphoraları
aynı tarihteki normal boyutlu amphoraların minyatür birer kopyalarıdır. Bu dönem
amphoraları, omuzlarındaki karakteristik profillerini kaybetmiş olup kulpları
boyundan dik olarak yükselmekte ve omza hafif kavis yaparak inmektedir^''. I.
ü. 88 yılındaki Mithridates tahribinden sonra amphora üretimi kısa süre kesintiye
uğramıştır. Ancak çabuk toparlanan Knidoslu üreticiler azalan talep doğrultusunda
amphora formlarının kapasitelerini küçültmüşlerdir. Giderek azalan amphora
üretimi yüzünden Knidos, kendine dış pazarlarda tutunabileceği çıkış noktaları
arayışlarına başlamış, bu doğrultuda Rhodos'un tipik olan dik kulplarını kendine
özgü halkalı kaidesiyle birlikte yorumlayarak bu dönemde dünya pazarlarını elinde
bulunduran Roma amphoralarına karşı yeni bir form geliştirmiştir. Fakat bu
form bile Knidos'un eskiden ürettiği boyutlarda amphora üretebilmesi için yeterli
şarap istemine yol açmamış gibi görünmektedir.
I. Ö. I. yüzyılın ikinci yarısından itibaren görülen tarihsel olaylara rağmen
Knidos kenti şarap ve amphora üretimine devam etmiştir. Artık amphoralarda
ağızdaki bilezik daralmış, bir şerit haline gelmiş ve kaide de iyice küçülmüştür.
Bu form, Knidos amphoralarında I. S. I. ve II. yüzyıllarda kulpların yukarı doğru
dikleşmesi ve zaten sistemli olarak kullanımı bırakılmış olan mühürler için ayrılan
yerin ortadan kalkmasından sonra da devam etmiştir.
Knidos'un İsa'dan sonraki yüzyıllarda ürettiği amphoralar çeşitlilik
göstermektedir. Bu amphoralar I. S. III. yüzyılda yine karakteristik halkalı kaideye
sahiptir ve Dressel tip 35 ile paralellik göstermektedir^s. İ. S. IV. yüzyılda da
gene buna benzer forma sahip olan küçük boyutlu Knidos amphoraları, çeperlerinin
inceliği ve gövdesindeki yivlerle dikkati çekmektedir^s. Kazılarda ele geçirilen
buluntulara göre, Knidos kentinin amphora üretimi, sık yivli, küçük, dairesel
kulplu ve kaidesiz i. S. VII. yüzyıla tarihlenen amphoralarla sona ermektedir.
Knidos amphoraları üretimin yoğunlaştığı i. Ö. III. yüzyılın ilk çeyreğinden
itibaren sistemli olarak mühürlenmiştir. Kulplarının üst bölümlerinde kent
sikkelerinde görülen pruva simgelerinin ve bugün yönetici mi üretici mi oldukları
kesin olarak saptanamamış isimlerin görüldüğü ilk mühürlerin yanında birkaç
harften oluşan kısaltmaların kullanıldığı mühürler, kentin mühür sisteminin
başlangıcını oluşturmaktadır. 1. Ö. III. yüzyılın ortalarından i. Û. I. yy.ın sonlarına
kadar Knidos amphoralannın kulplarının üst bölümünde yönetici ve üretici
isimlerinin yanında atölye simgelerinin ve Knidos et/7n/tonunun görüldüğü mühürler
sıklıkla kullanılmıştır. Thasos, Rhodos ve Knidos gibi ekonomilerinin temeli şarap
olan kentler, bu önemli kaynaktan gerektiği gibi yararlanmak için denetleme
mekanizmalarına ağırlık vermişlerdir. Bu görüşle geliştirilen amphora kulplannı
mühürleme sistemleri, dönemin gereksinimlerine göre şekillenmiş ve ihtiyaçlara
göre değiştirilmiştir. V. Grace, amphora mühürleri konusunda çalışan herkesin
kabul ettiği bu değişimleri gösteren bir kronoloji tablosu oluşturmuştur. Rhodos
üretimi amphoralar ve onların kulplanndaki mühürler için oluşturulan bu tablo
geliştirilerek, Knidos amphoralan ve mühürleri için de kullanılmıştır. Tanhsel
36
olaylar ve bunların yansımalarıyla ilgili olarak Knidos'ta kullanılan mühürleme
sistemlerinde yedi evre saptanmıştırô.
i. •. IV. yüzyılın sonundan itibaren ticaret yollarının açılmasına paralel olarak
artan Akdeniz'deki ekonomik canlılık, Knidos kent devletini de etkilemiş ve
üretimlerinde artışa neden olmuştur. Knidos amphoraları kentin ucuz şarap
pazarında^'' edindiği yerle doğru orantılı olarak Akdeniz pazarının önemli bölümünü
ele geçirmiştir. Özellikle Atina ve Delos'ta yapılan kazılarda büyük oranlarda ele
geçirilen Knidos kökenli mühürlü amphora kulpları, kentin ihracat yoğunluğunu
göstermektedir. Atina'da bulunan 4Ü.Ü00 mühürlü amphora kulpunun % B5'ini
Knidos amphoraları oluşturmaktadırSS. Ayrıca Delos'ta bulunan çeşitli kentlere
ait kulplardan %BTi de Knidos amphoralarına aittirS^.
37
18.Envanter No.: 74-10-91
Tip: Knidos.
Kil: 2.5 YR 5 / 6 sanmtrak kırmızı
kireçtaşı ve mika katkılı.
Yükseklik: O 81 m
Tarih: Bu amphora form gelişimine göre I, G. II. yüzyılın başlarına
tarihlendirilmelidir^'^.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, omza doğru genişleyen
kalın ve uzun boyna, ağız kenarının altından başlayarak omuzda amphorayla
birleşen oval kesitli kulplara,.ovoidal gövdeye ve plastik halka eklentili kanonik
sivri kaideye sahiptir.
Kökeni: Datça Yanmadası'nın ortasında bulunan Reşadiye seramik atölyelerinde
üretilmiş olduğu düşünülmektedir.
Dağılımı: Erken Helenistik Dönemde başgösteren şarap ihtiyacıyla paralel
olarak artan şarap üretiminin önemli bölümünü elinde tutan Knidos'un, Akdeniz'de
ve Ege'de bulunan merkezler başta olmak üzere, tüm önemli merkezlere büyük
boyutlu şarap ihracatını gerçekleştirmiş olduğu bilinmektedir. Knidos şarap
ihracatının en yoğun görüldüğü Atina ve Delos'un dışında, kent şarabının özellikle
i. ü. II -1. yüzyılda, Histria, Tomis ve Callatis başta olmak üzere, Batı Karadeniz'de
bulunan merkezlere de yoğun olarak ihraç edildiği görülmektedir^^.
Taşıdığı Olası Madde: Helenistik Dönemde ucuz şarap ihtiyacını karşılamak
için üretilen Knidos şarabının Delos'ta tapınak kayıtlarında da sözü geçmektedir^^.
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 88, env. No. 1897; Grace, V., "Standard
Pottery Containers of the Ancient Greek World", Hesperia VIII, Princeton 1949,
s. 189, pi. 19,7; Py, M., Sourisseau, J.C., "Amphores grecques", LattaraG.
1993, s. 38. A.GRE.Cnil; Barbulescu, M., Buzoianu, L., Cheluta-Georgescu,
N., "Tipuri de Amfore Elenistice Descoperite in Aşezarea Greco-Autohtona de
la Albeşti [Jud. Constanta]", Pontica XK, 1987, Muzeul de Istorie Nationala
ŞI Archéologie Constanta, s. 9 1 . pi. 4. fig. 3, 7; Doğer 1991, s. 9 1 ; Grace,
v.. The Stamped Amphora Handles Found in the American Excavations in the
Athenian Agora 1931-1932, Hesperia III, 1934, s. 202, fig. 7; Grace 1961,
s. 24, fig. 64; Grace, V.. "The Middle Stoa Dated By Amphora Stamps",
Hesperia, vol. 54. No: 1 , 1985, pi. 2, No. 6; Monachov 1999. s. 539. tab.
226. No. 2; Riley 1979, s. 128-129.
38
KOS
AMPIİORÂLARI
39
Kos adasında i. ü. V. yüzyılda başladığı düşünülen amphora üretimi Helenistik
Dönemle birlikte Knidos ve Rhodos'ta da görüldüğü üzere anî bir artışa sahne
olmuştur. Adanın ünlü kili ve çömlek ustalarının başarıları Kos amphoralarının
en ince çeperli amphoralar olmasını sağlamıştır. Antik Dönemde en fazla taklit
edilen form olma özelliğine de sahip olan Kos amphoralarının bilinen erken
örnekleri, mantar formlu ağız kenarına, küresel gövdeye, göreceli olarak kısa
boyna, dudak kenarının altından başlayarak omuzda son bulan bazen ikiz, bazen
de oval formlu kısa kulplara ve içi oyuk kozalak formlu kaideye sahiptir^^. i. •.
III. yüzyılda dışa çekik ağız kenarına sahip olan Kos amphoralarının gövdelerinin
tüm III. yüzyıl amphoralarında da izlendiği üzere küresel bir forma dönüştüğü
görülmektedir, i. ü. III. yüzyılın ikinci yarısından itibaren ise bu amphoraların
gövdelerinin inceldiği, boyun ve kulplarının da uzadığı bilinmektedir. Helenistik
Dönem şarap ticaretinde önemli bir rakip olan Knidos'un amphora kaidelerini
andıran alttan yuvarlak bir çıkıntı oluşturan kaideleri ve ikiz kulpları bu amphoralara
özgü önemli özelliklerdir. Knidos amphoralarında -çok ender de olsa- görülen
ikiz kulplar dönemin rekabet koşulları içinde değerlendirilmelidir. Aynı şekilde
Kos amphoralarında da zaman zaman tek kulplu örnekler bulunmaktadır^^.
Kos amphoralarının I. Ö. III. yüzyılın ilk yarısından I. ü . I. yüzyıla kadar
mühürlendiği görülmektedirSS. Ancak kulpların üzerine uygulanan bu mühürleme,
Knidos ve Rhodos'ta görüldüğünün aksine sistemli bir uygulamayı da beraberinde
getirmemiştir. Kos amphoralarının ikiz kulpları üzerindeki dikdörtgen çerçeveli
mühürlerde çoğunlukla bir. bazı örneklerde de iki ismin kullanıldığı bilinmektedir.
Çok ender olarak ethnikonun da görüldüğü Kos mühürlerinde üretici simgeleri
de bulunmaktadır.
Kos amphoralarının dağılımı
40
19.Envanter No.: 67-1(3-91.
Tip: Kos.
Ağız çapı: c. 10 m.
Yükseklik: Q.73,m.
Kaide çapı: 0.04 m.
Kapasite: 26.95 İt..
Tarih: i. Ü. V. yüzyılın ikinci yansı.
Tanım: Dışa çekik üçgen profilli ağız kenarına, uzun, ortada dışa doğru
bombe yapan boyna, boynun üstünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen
yuvarlak kesitli ikiz kulplara, omuzda genişledikten sonra kaideye doğru daralan
gövdeye ve tutamak formunda dışa çekik profilli, alt bölümü oyuk kaideye sahiptir.
Kökeni: Kos Adası'nda üretilen erken amphoralardan olan bu örnek adanın
ürünlerinin dış pazarlarda tam olarak tanınmadığı I. Ö. V. yüzyılda üretilmiş
olmalıdır. Adada yapılan yüzey araştırmaları sonucu Kos kökenli olduğu anlaşılan
bu formun Akdeniz'deki merkezlerde yoğun olarak ele geçirilmediği görülmektedir,
ikiz kulplan dışında diğer özelliklerinin dönemin amphora üreten önemli kentlerinden
Thasos'tan etkilenilerek yapıldığı öne sürülebilir. Ancak yoğun amphora üretimine
başlanan I. ü. IV. yüzyılın sonları ve I. Ü. III. yüzyılın ilk yarısı içinde Kos
amphoralannm da kendi özgün formlarına kavuştukları görülmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralar adanın en önemli ihraç ürünü olan
şarabın taşınmasında kullanılmış olmalıdır. Antik yazarların aktardığına göre Kos
şarabına deniz suyu da eklenmektedir""^.
41
I
20. Envanter I\lo.: 51-10-91.

Tip: Kos.
Kil: 5 YR B / 4 kmmizimtrak sari mikali.
Karın capí: 0.37 m.
Yükseklik: 0.83 m.
Kapasite: 45.51 It.
Tarih: Benzer formlu Kos amphoraları i. •. II. yüzyıla tarihlendirilmektedirioi.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kısa ve kalın boyuna,
ağız kenarının altından başlayarak omuzda amphorayia birleşen ikiz kulplara,
ovoidal gövdeye ve sivri kaideye sahiptir.
Kökeni: Taklitlerinin Kos Adası'nın dışında Kıbrıs'ta da üretilip üretilmediği
bilinmemektedir''02.
Dağılımı: Kos amphoraları, Karadeniz'in doğusunda bulunan yerleşimlerden
Akdeniz'in tüm önemli merkezlerine kadar yayılmıştır. Ucuz şarapta Knidos ve
Rhodos'a rakip olan Kos şarabının yapılan istatistikler doğrultusunda, diğer iki
rakibine oranla daha az tüketildiği görülmektedir. Bununla birlikte, Kos
amphoralarının özellikle Ege Denizi ve Kuzey-Batı Karadeniz'de bulunan merkezlere
yoğun olarak ihraç edildiği bilinmektedir.
Benzerleri: Barbulescu, M., Buzoianu, L., Cheluta-Georgescu, N., "Tipuri
de Amfore Elenistice Descoperite in Aşezarea Greco-Autohtona de la Albeşti
[Jpd. Constanta]", PonticaXK, 1987, Muzeul de Istorie Nationale şi Archéologie
Constanta, s. 93, pl. 5, fig. 1 ; Mahdia Batığı'nda bulunan benzeri için bkz.
Grace, V., "The Commercial Amphoras From The Antikythera Shipvvreck",
TAPS, 55, 1965, fig. 5, II; Antikythera Batığı'nda ele geçirilen benzen için bkz.
a. g. e., fig. 4. 7; Paphos'ta bulunan benzerleri için bkz. Hayes, J. W.,
"Commercial Amphorae: Hellenistic Types, Roman Types", The Hellenistic and
Roman Pottery. PAPH0Ş, vol. Ill, Nicosia 1991, fig. XXXVIII. 1-2; Monachov
1999, s. 5 6 1 , tab. 237, No. 5.
42
21. Envanter IMo.: 58-10-91.
Tip: Kos.
Kil: 2.5 YR 5 / B kırmızı ,
Yültsekiik: 0.84 m.
Kapasite: 40.6 İt.
Tarih: Delos'ta Maison des S J bir Kos
amphorası evin 1. •. 69 yılındaki tahribinden önceye tarihlendirilmektedir''°3.
Bu amphoranın tipolojik olarak İ. O. I. yüzyılın başlarına tarihlendirilmesi
gerekmektedir.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştınlmış ağız kenarına, kısa ve kalın boyna,
boyun-omuz geçişinde ince bir yive, ağız kenarının altından başlayarak omuzda
amphorayla birleşen ikiz kulplara, ovoidal gövdeye ve sivri kaideye sahiptir.
Amphoranın bir kulpu ağız kenarıyla birlikte kırık olarak korunmaktadır.
Kökeni: Yapılan yüzey araştırmaları sonucu Kos Adası'nın güneyinde bu
amphoraların üretildiği atölyelerin yerleri belirlenmiştir''
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 88. env. No. 1897; Grace, V., "Standard
Pottery Containers of the Ancient Greek World", Hesperia VIII, Princeton 1949,
s. 186, pi. 14, 7; bkz. Kat. No. 20.
DR 2-4 amphoralari olarak adlandırılan amphoraların üretimine italya'da
43
DR 2 - 4
AMPHORALARI
(CAMPAİMİA
ÜRETİMİ)
DR 2-4 amphoralan olarak adlandırılan amphoraların üretimine İtalya'da İ.
•. 50 yılında başlandığı ve bunların i. S. III. yüzyılın başına kadar şarap taşımak
için kullanıldığı bilinmektedirio^. j. s. I. yüzyılda her bölgenin kendine özgü formları
vardır. Öte yandan DR 2-4 amphoralan da farklı özellikler göstermektedir. Augst
5; Peacock-Williams 10; Koan; Ostia LI; Cam. 182-183; Callander 2 ve Benghazi
ER4 isimleriyle tanınan dışa çekik ağız kenarına ve silindirik boyna sahip olan
Dressel 2-4 amphoralannın omuz-boyun bağlantısında bulunan ince bir yiv bu
formun genel özelliğidir. Bu amphoralarda ovoidal formlu gövde kaideye doğru
daralır ve basit bir sivri diple son bulur. Campania üretimi DR 2-4 amphoralannın
ağız kenarının altından başlayan ikiz kulplar, amphoranın en geniş yeri olan
omzunda gövdeyle birleşmektedir.
italya'da, Campania Bölgesi'nde üretilen DR 2-4 amphoralannda Helenistik
Dönemde üretilen Kos amphoralannın formları görülmektedir. İspanya'nın
kuzeyinde Tarraconensis Bölgesi'nde üretilen amphoralann ince boyun ve abartılı
kalın kaide gibi özellikleriyle DR 2-4 amphoralannın ataları olarak kabul edilen,
ince çeperleriyle ünlü Kos amphoralarından nitelik olarak uzaklaştıkları
görülmektedir. Kartaca'da i. Ö. 15 - İ. S. I. yüzyılın ikinci çeyreğine tarihlendirilen
iki amphora dolgusunda ele geçirilen çok sayıda DR 2-4 amphorasının farklı
formlarda olması, değişik bölgelerde üretilen bu amphoralann aynı merkezlere
ihraç edildiğini göstermektedir.
DR 2-4 amphoralannın dağılımı
46
E. Dressel tarafından oluşturulan tipolojiye göre DR 2 olarak adlandırılan
formun Tarraconensis Bölgesi'nde i. S. I. yüzyılın ortalarında üretilen, amphoralar
için kullanıldığı görülmektedir''o^. DR 3 amphoraları ise daha kalın çeperleri ve
omuzdaki kademeli geçişin daha belirgin hale getirilmesiyle DR 2-4 amphoraları
içinde farklı bir grubu oluşturmaktadır. DR 4 olarak adlandırılan form ise, I. Ö.
3 0 - i. S. I. yüzyıl başında Campania üretimi DR 2-4 amphoralarındangelişmiş
bir formdur. Kartaca'daki buluntular ışığında DR 4 olarak adlandırılan formun,
DR 2-4 amphora grupları içinde en erken form olduğu, DR 2 amphoralarının
ise bu grubun en geç örnekleri olduğu ortaya çıkarılmıştır. Bu formlar arasında
en çok kullanılan tipin ise DR 3 amphoraları olduğu görülmektedir'"^''. Marmaris
Müzesi'nde bulunan formla yakın benzerlikler gösteren DR 4 formunun üretildiği
atölyeler arasında Myndos, Knidos, Kos, Rhodos ve Theangela yer almaktadır'"^B.
Marmaris Müzesi'nde korunan amphoranın DR 2-4 ile DR 2-5 arası yüksek
kulplu bir geçiş formu olduğu görülmektedir. Ancak bu amphora Kos amphoralarının
kaidelerinde görülen düğme formlu eklentisi ve gövde formunun kalınlığıyla DR
2-5 amphoralarından ayrılmaktadır.
47
Tip: Dressel 2-4.
Kil: Campania üretimi DR 2-4 amplioralarinda l<ullanilan Icil, DR 1
amphoralarinda da görülen siyah kum, biotit ve quartz katkılı açık kırmızı renkli
[5 YR 8 / 4 light pink-2.5 YR B / 8 light red] kildir. Peacock-Williams tarafından
Tip III olarak tanımlanan bu grubun Vesuvius Bölgesi'nde ve Roma civarındaki
kil yataklarıyla uyum gösterdiği, yapılan petrografik analizlerle ortaya çıkarılmıştır''^^.
Tarraconensis üretimi DR 2-4 amphoralarinda kullanılan kil ise, 5-6 mm.lik
beyaz quartz ve felspar, ayrıca granit ve sarı mika parçacıkları içermekte olup
kahve-kırmızı [10 R 4 / 4 - 4 / 6 reddish-brown) renge sahiptir. Doğu üretimi DR
2-4 ya da DR 4 amphoralan olarak-adlandırılan amphoraların killerinde az mika
ve kireçtaşı katkı bulunmaktadır.
Yükseklik: 0.89 m.
Kapasite: Genellikle 26-34 İt. kapasiteye sahip olan Dressel 2-A amphoralarının
bu örneği 38.23 İt. kapasiteye sahiptir.
Tarih: I. S. I. yüzyıl.
Tanım: DR 2-4 olarak adlandırılan amphoralar, bilezik formlu ağız kenarına,
kısa bir boyna ve omuzda, boyna ve gövdeye geçişte iki ince yive sahiptir. Dik
açılı ikiz kulpları omuz üzerinde gövdeyle birleşmektedir. Silindirik formlu Dressel
2-4 amphoralan, Rhodes amphoralannda da görülen sivri dipe sahiptir. Ancak
bu amphoralann kaidelerinde görülen belli belirsiz bir plastik halka eklentisi ve
kaidenin altındaki küçük oyuk bunların Kos amphoralan geleneğine göre
üretildiklerini göstermektedir.
48
Kökeni: DR 2-4 amphoralan çoğunlukla İtalya'da üretilmelerine rağmen,
sağlamlıkları nedeniyle Akdeniz'in başka birçok bölgesinde de yoğun olarak
üretilmiştir''''''. Bu çok sevilen form, İtalya'da DR 1 amphoralarının atölyelerinde,
bu amphoraların son tipiyle birlikte üretilmeye başlanmıştır. 1. Ö. I. yüzyıl sonu
ve i. S. I. yüzyıl ortası arasında kalan dönemde İtalyan şarabının tüm Akdeniz'e
ve Kuzey Avrupa'ya ihraç edilmesinde kullanılan bu sağlam yapılı form, İtalya
dışında, Gallia, Tarraconensis''''2, Narbonensis Bölgeleri'nde ve Anadolu kıyılarında
üretilmiştir. I. S. III. yüzyılın ortalarına kadar üretimi devam ettirilen DR 2-4
amphoralarının Britannia'da da taklit edildiği bilinmektedir ''''3. Bu amphoraların
sarı-devetüyü renkli orta sertlikte pişirilmiş taklitleri Kıbrıs'ta ortaya çıkarılmıştır'''"*,
iskenderiye'de ele geçirilen DR 2-4 amphoralarının ise doğu taklitleri dikkati
çekmektedir. Bu amphoraların kil analizleri sonucunda italya, Fransa ve Kos
başta olmak üzere Ege adalarında üretildiği anlaşılmıştır''"i5.
Dağılımı: Campania Bölgesi'nde üretilen DR 2-4 amphoralarının çoğunlukla
Batı Akdeniz ve Kuzey Avrupa'da bulunan merkezlerde, yoğun olarak da batıklarda
ele geçirildiği görülmektedir''''s. Narbonensis'te''ve Gallia'da büyük oranlarda
bulunan formun''''^ dağılım alanı içinde B. Anadolu'da bulunan merkezler de yer
almaktadır. Bu amphoraların özellikle i. S. I. yüzyılda Kuzey Afrika'ya italyan
şarabını taşımak için yoğun olarak ihraç edildiği görülmektedir''''9. Campania
üretimi DR 2-4 amphoralarının Hindistan'da yapılan kazılarda ele geçirilmesiyle
bu amphoraların dağılım alanı da genişlemiştir. Bununla birlikte Arikamedu'da
yapılan kazılarda bulunan DR 2-4 amphoralarının Kos adası kökenli olarak doğu
üretimi olup olmadığı da tartışmalıdır''ô.
Taşıdığı Olası Madde: Genel olarak şarap amphoralan olarak bilinen DR
2-4 amphoralannın defrutum, zeytinyağı, balık soslan ve hurma da taşıdıklan
bilinmektedir. Tarraconensis üretimi DR 2-4 amphoralarında bölgenin ünlü
şarabı taşınırken''21, doğu üretimi DR 2-4 amphoralarıyla Kos şarabının ihraç
edildiği düşünülmektedir''22. Bu amphoralann bazılannın omuzlannda bulunan
tituli pictiden Antik Dönemin ünlü şaraplanndan Aminnea şarabının da taşınmış
olduğu bilinmektedir''23.
Benzerleri: Berker, C, Constantin, C, Desbat, A., v.d., "Le dépôt d'amphores
augusteén de la rue de la Favorite a Lyon". Figlina 7, 1988, s. 69, fig. 6, No.
3; Becker, C, Constantin, C, Desbat, A., "Le dépôt d'amphores augustéen
de la rue de la Favorite a Lyon". Figlina 7. 1986. s. 70. fig. 6. 2; Becker. C.
"14. Production régionale d'amphores de type Dressel 2 / 4 et de type Dressel
1", s. 578-579; Canals. M. J . , Aproximaciô a la producciô i el commerç del
via Catalunya en l'antiguitat. Museu del Vi, 4, 1982, s. 31 ; Cerro L. F., Vega,
W. F., Hesnard, A., "Contribution a l'établissement d'une typologie des amphores
dites 'Dressel 2-4", MCMFEA. Actes du Colloque de Rome, 27-29 Mai 1974,
CollécfrRome, 32, 1977, s. 203, pl. VI a4. 88; Desbat, A.. Martin-Kilcher.
S.. "Les amphores sur l'axe Rhone-Rhin a l'époque d'Auguste". ARHEDAR,
CollécfrRome 114. 1989. s. 360. pl. 2 . 1 ; Lyon'da Favorite caddesinde yapılan
kazılarda bulunan bir benzeri için bkz. Desbat, A.. Dangréaux. B.. "La production
d'amphores à Lyon", Les productions des ateliers de potiers antiques de Lyon
[ed.) A. Desbat. Cailla 54. 1997. Paris 1998. s. 86. fig. 3 1 . 3; Empereur-
Picon 1989. s. 227, fig. 2; Facchini. G., "6. Una fornace d'anfore Dressel
49
2 / 4 a Brignano Frascata (AL)", ARHEDAR, CollécFrRome 114, 1989, s. 5 6 1 ,
fig. 4; Gianfrotta, A. P., Hesnard, A., "Due nelitti Augustei carichi di dolia:
quelli di Lapispoli e del Grand Ribaud d", / Col. loqui dArqueologia Romana,
Museu de Badalona, Monografies Badaloniens Nunn. 9, 1987, s. 293, No.
1; Guasch, R. P., "Las ánforas de la Layetania", MCMFEA, Actes du Colloque
de Rome, 27-29 Mai 1974, CollécfrRome, 32, 1977, s. 78, fig. 5. 1-5;
Hesnard, A., "Un dépôt Augustéen d'amphores à la Longarina, Ostie", Roman
Seaborne Commerce XXXVl, 1980, s. 144, pl. 2, fig. 1, env. No. 33678;
Hoffmann, I., "Der Wein und Olimport im Metorischen Reich", Egypt and Africa,
[éd.] W. V. Davies. British Museum 1993, fig. 3; L'Hour, M., "Les statuettes
de bois de l'épave planier 1 a Marseille", Archaeonautica 4, 1984, s. 58, fig.
2. C 390; Joncheray, J. P., "Contribution a l'étude de l'épave Dramont D dite
'despelvis'", CAS. No. Il, 1973, tip III, le; Laubenheimer 1990, s. 120; Liou,
B., "Directions des recherches archéologiques sous-marines", Gallia, tome 40,
1982, fasc. 2, 1982, s. 448, fig. 1 1 . 1 ; Manconi, D., "18. Anfore romane
in umbria alla sinistra del Tevere", ARHEDAR. CollécFrRome 114, 1989, s.
593, tav. Ill, No. 2 1 ; Morel J. P., "5. Un atelier d'amphores Dressel 2 / 4 a
Cales", ARHEDAR. CollécFrRome 114, 1989, s. 559, fig. 1; Nolle Brufau, J.
M., "Las ánforas romanas de Ampurias", Ampurias [Barcelona], T.36, 1974,
s. 165, fig. 13. 1; Panella, C, Fano, M., "Le anfore con anse bifide consérvate
a Pompei: contributo ad una loro clasificazione", MCMFEA, Actes du Colloque
de Rome. 27-29 Mai 1974, CollécfrRome, 32, 1977, s. 140, fig. d; Panella
1986, s. 616. fig. 13; Raynaud, C, "Amphores de Méditerranée orientale".
Lattara B. 1993, s. 70, A.ORI.Dr.2/4; Sealey 1985, s. 28, fig. 3, No. 1 1 ,
13-14, s. 117, fig. 20. 182A; Scognamiglio, E., "Il relitto romano di Bacoli",
Archeologia Subacquaea, Studi, Richerche e documenti I. Roma 1993, s. 157,
tav. 1 C; Siena 1977, s. 222, fig. 16 ; Tchernia 1986, s. 128; Will, E. L.,
"Relazzioni mutue tra le anfore Romane", ARHEDAR. CollécfrRome 114. 1989,
s. 308, fig. 15.
50
KHİOS
AMPHORALARI
51
i. ü. Vll. yüzyılın son çeyreğinden itibaren kendine özgü tipleri ve yumurta
kabuğu kalınlığındaki beyaz astarlarıyla dış pazarlarda kolayca tanınan Khios
amphoralarının I. S. III. yüzyıla kadar gelişimlerini sürdürerek kullanıldıkları
bilinmektedir. Antik dünyanın en iyi şarapları olarak bilinen, adanın ünlü şarabının
taşınmasında kullanılan bu amphoraların tasvirleri Khios sikkelerinde karşımıza
çıkmaktadır''24, j. û. Vll. yüzyılın sonunda kullanılan dışa çekik ağız kenarına,
kısa ve kalın boyna, ovoidal gövdeye ve bilezik formlu yüksek kaideye sahip ilk
Khios amphoralarında omuzda yatık S şekilli bant, gövdede firnisle yapılmış
bantlar bulunmaktadır. I. D. VI. yüzyılın ortalarında amphoranın firnis süslemelerinin
ortadan kalktığı bilinmektedir. İ. Ü. VI. yüzyılın son çeyreğinden I. ü. V. yüzyılın
ilk çeyreğine kadar Khios amphoralarının boyunlarında devamlı yükselen bir
şişkinlik bu amphoraların karakteristiğidir''25.
Khios amphoralarının dağılımı

Khios amphoralarında, I. Q. V. yüzyılın son çeyreğinde, yeni stil adı verilen
bir form ortaya çıkmıştır. Bu dönemde Khios ölçü birimi Attika tarafından kendi
standardıyla uyum sağlaması amacıyla bir zorlama sonucu değiştirilmiş olmalıdır''26.
'Yeni Stil' olarak adlandırılan bu Khios amphoralarına ait gövdelerin incelerek
üçgen bir form aldığı, boyunları ve kulplarının da uzamaya başladığı görülür. I.
Ö. IV. yüzyılın başlarında bu amphoraların boyunlarının gövdeyle neredeyse eşit
yüksekliğe sahip olduğu bilinmektedir. Gemi kargolarına uyumlu yeni formlarıyla
bu amphoraların i. Ö. III. yüzyılda üretilmiş bazı amphoralara da esin kaynağı
olduğu ve çok sistemli olmasa da mühürlendiği bilinmektedir''27. |. ö. V. yüzyılın
üçüncü çeyreğinden itibaren mühürlendiği düşünülen Khios amphoralarının bu
özelliğini I. Ö. I. yüzyıla kadar koruduğu anlaşılmaktadır. Bu amphoraların i. G.
52
II. yüzyıldan itibaren formlarının incelerek boyun bölümünün uzadığı, kaidesinin
ise plastik eklentilerinden kurtularak sivrildiği görülmektedir''
i. Ö. VII. yüzyıl sonu ile VI. yüzyıl arasında kalan dönemde Khios amphoralarının
Karadeniz'de bulunan kolonilerde yoğun olarak kullanıldığı bilinmektedir. Khios
amphoralarının I. ü. V. yüzyılda yeni formlarıyla pazarlarda geniş yer bulduğu
görülmektedir''29. Ege ve Karadeniz'de bulunan hemen hemen tüm merkezlerde
yapılan kazılarda ele geçirilen Khios amphoralarının, sayısal olarak diğer amphora
gruplarının altında kaldığı görülmektedir. Bu geniş dağılım sahasına rağmen
bulunan az sayıda Khios amphorası, Antik Dönemde Hermippos'un da sözünü
ettiği gibi Khios şarabının oldukça kaliteli ve pahalı olduğunu kanıtlamaktadır.
Oldukça yüksek olan değeri nedeniyle alım gücü yüksek olan müşteriye sunulan
Khios şarabının orta sınıf müşteriye de hitap etmesi amacıyla lagynoslarla da
satıldığı bilinmektedir''3°.
53
23. Envanter IMo.: 62-10-91.
Tip: Khios.
Kil: 7.5 YR 7 / 6 kırmızımtrak san
kalkerli, az mikalı.
Yükseklik: 0.96 m
Tarih: i. Ö, İV. yüzyılın birinci yansına tarihlendirilen bu amphoranın benzerleri
Khios'ta i. •. V. yüzyılın sonundan İ. Ü. III. yüzyılın ilk yansına kadar üretilmiştir''S"!.
Bu amphoraya benzer bir tasvir Khios sikkelerinde i. O. IV. yüzyılın sonlarında
kullanılmıştır.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, uzun ve silindirik
boyna, ağız kenarının altından başlayan ve omuz üzerinde amphorayla birleşen
kalın, oval kesitli kulplara, dibe doğru daralan keskin omuzlu ovoidal gövdeye ve
alt bölümü oyuk, içi dolu, kalın, sivri kaideye sahiptir.
Kökeni: Khios,
Dağılımı: i, Û. VII, yüzyılın sonundan itibaren Ege ve Karadeniz'deki tüm
önemli merkezlerde Khios amphoralarının ele geçirildiği görülmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralann Khios Adası'nın en önemli ihraç
ürünü olan şarabın dışında''32 i, ö. 1, yüzyılda İtalya Yanmadası'na incir ihraç
etmek için de kullanıldığı bilinmektedir''33.
Benzerleri: Adramov, A, P,, "Anticeskie Amporni", BosforskI Cvornik, 3,
Moskova 1993. tab. 29, 3, 4; Alpözen 1975, s, 84, env. No. 2 . 1 3 . 8 1 ;
Blonde, F., "Intervention au cours du colloque: matériel amphoriques récemment
trouve dans un puit a Thasos", eCH SuppI, XIII, 1986, s. 227, fig. 7, No. 47;
Brashinski, I. B., "Méthode pour l'étude de la capacité déterminée des amphores
grecques", s. 93. res, 1; Grace 1961, s. 2 1 , fig. 46; Johnson, A., "Aegina,
Aphaia-Tempel XIII. The Storage Amphora", AA, 1990, s. 58. fig. 15, No.
165; Monachov 1999, s, 226, tab. 93. 5 ; Riley 1979, s. 129-130; Zeest,
I. B,, Keramiceskaya Tara Bospora. No. 83, Moskova 1960, tab. V. 14a.;
Ashkelon'da bulunan bir örnek için bkz. Zemer 1977. s. 3 7 . No. 3 1 .
54
MANA C 2
AMPHORALARI
0
i. ü. İV. yüzyıldan I. S. I. yüzyılın başlarına kadar Kartaca, Tripolitania,
Hispania, Mauritania Tingitane, Sicilya ve İbiza'da üretilen Fenike annphoralarının
etkisiyle oluşturulan Kartaca etkili Kuzey Afrika amphoraları, bu amphoraları ilk
kez sınıflandıran araştırmacı olan J. Mana'nın adıyla anılmaktadıri^^. Mana.'nın
A,B,C,D ve E gruplarıyla sınıflandırılmış ve kendi aralarında varyasyonlarına göre
numaralandırmıştıriss. gu amphoralann Mana tarafından C1 ve C2 olarak ikiye
ayrılmış olan C grubu, a, b ve c olmak üzere kil kompozisyonları da göz önüne
alınarak Van der VVerff tarafından sınıflandırılmıştır''
Cintas 312-313, C2b Dressel 18, Neo Punic isimleriyle de tanınan Mana
C2b amphoraları dışa çekik, aşağı sarkık kademeli ve oldukça geniş ağız kenarına,
ağız kenarının altından itibaren daralmaya başlayan gövdeye geçişte genişleyen
uzun boyna, omuzda oval kesitli dikey kulplara, silindirik formda gövdeye ve C2a
formundan daha uzun, sivri, içi dolu, kaideye sahiptir. Mana C2c amphoraları
ise dışa çekik, sarkık ve geniş ağız kanarına, gövdeye geçişte daralan kısa boyna,
omuzda oval kesitli dikey kulplara, silindirik formda gövdeye ve sivri,kısa bir
kaideye sahiptir.
Bi
24.Envanter No.: 3-1-9ü.
Tip: Mana C 1 / 2 formu.
Kil: 7. 5 YR 7 / 6 . astar 5 Y 8 / 6 krem.
Yükseklik: Ü.74 m
Kapasite: 14.Ü4 İt.
Tarih: Mana C2a amphoraları I. ü. II. yüzyılın ikinci çeyreği ile I. G. II. yüzyılın
sonu arasında, Mana C2b amphoraları ise I. Ö. II. yüzyılın sonu ile i. S. I. yüzyılın
başı arasında üretilmiştir. Bu grubun devamı olan Mana C2c amphoraları I. Ü.
I. yüzyıldan I. S. I. yüzyılın başlarına kadar üretilmiştir''3^ Benzer formlu Mana
C 1 / 2 amphoraları I. •. 2 2 5 ile 1 9 ü yıllarına tarihlendirilmiştir''38.
Tanım: Dışa taşkın ucu sivriltilmiş kademeli ağız kenarına, sert bir açıyla
gövdeyle birleşen konik bir boyna, silindirik formlu gövdeye, gövdenin üst
bölümünde kulak formunda oval kesitli dikey kulplara ve kaideye doğru daralan
gövde formuna sahip olan amphoranın kaidesi kırıktır.
Kökeni: Mana C2a amphoralarının Iber Yarımadası'nda üretildikleri öne
sürülmesine rağmen''39, yapılan analizlerle bunların Kartaca'da üretildikleri
anlaşılmıştır''^. Kouass'ta (Mauretania Tingitane'nın Atlantik Okyanusu sahilinde}
yapılan yüzey araştırmaları ve kazılarda Mana C2b amphoralarının üretildikleri
bir fırın ortaya çıkarılmıştır'''*''. Mana C2c amphoraları ise Kartaca civarındaki
fırınlarda üretilmiş olmalıdır''^^
•ağılımı: Mana C2a amphoralannın Akdeniz'in batısındaki merkezlerde
daha yoğun olarak bulunduğu görülmektedir. Bu amphoralar özellikle Tarraconensis
ve Baetica bölgeleri, Mayorka, Menorka, ibiza ve Sicilya adaları. Kuzey italya
ve Kuzey Afrika'da Kartaca'da ele geçirilmiştir. C2b amphoralannın dağılımı C2a
amphoralannda da görüldüğü üzere Batı Akdeniz'de yoğunlaşmaktadır. Bu
formdan, üretim merkezleri olan Mauretanie Tingitane'nın Kouass, Tamuda ve
Sidi Abselan yerleşim merkezlerinin karşı kıyısında bulunan Tarraconensis ve
Baetica bölgelerindeki kazı alanlarında çok sayıda ele geçirilmiştir. C2c
amphoralannın Akdeniz'deki merkezlerde diğer gruplara oranla çok daha az
bulunduğu, ancak bu grubun Kartaca civarında ve Narbonensis kıyılarında
yoğunlaştığı görülmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Mana C2a amphoralannın birçoğunda görülen reçine
izleri bu amphoraların şarap taşımakta kullanıldığını gösterse de^â, garum
taşıyan örnekleri de bilinmektedir'''^'*. Mana C2b amphoralannda salamura
balık ve balık sosu taşındığı da öne sürülmektedir'''^^. Dramont A Batığı'nda
bulunan C2c amphoralannda zeytin kalıntıları saptanmıştır''
Benzerleri: Bisi, A. M., "A proposito di alcune anfore Puniche di Tripolitania",
Studi Magrebini İV, 1971, tav. 1 . 4 ; Lipari'de bulunmuş bir örnek için bkz.
Bisi, A. M., "19. Associazionidi anfore puniche Mana C 1 Uzita 3 e di 'Greco-
Italiche' in contesti punici della Sicilia e del Nordafrica", ARHEDAR, CollécfrRome
114, 1989, s. 596, fig. 1 . 8 ; Carre, M.B., Les Amphores de transport, la
citerne 5 et son mobilier, Fauilles de l'école française de Rome a Bolsena
[Poggio Moscini], Tome VII, Rome 1995, s. 263, fig. 75, No. 546; Cintas,
P., Céramique Punique, Paris 1950; Done-Keay 1989, s. 33, fig. 10. 162;
Empereur-Hesnard 1987, s. 7 1 , fig. 52; Grace, V., "The Canaanite Jar", The
Aegean and the Near East Studies, Presented to Hetty Goldman 1956, s. 89;
Guerro Ayuso, M., "Una Aportación Al Estudio De Las Ánforas Púnicas Mana
C", Archaeonautica 6, 1986, fig. 6, 4-5 ; Monacchi, D., "Le anfore greche e
romane del Museo del Vino di Torgiano", Nuovi Quaderni Perugia I, Melanges
F.Magi, Studi in onore di Filippo Magi, 1979, tav. V, fig. 13; Ramon, J., "Tipo
B en la classification de ánforas púnicas de José M.2 Mana", Empuñes, 48-
50, II, 1986-1989, s. 26-237; Siena 1977, s. 220, fig. 10; Werff 1978,
fig. 5. 40-73.
58
A F R İ K A T İ P II
AMPHORALARI
59
Tipolojik olarak Panella tarafından A,B,C ve D olarak dört gruba ayrılan
Afrika II amphoraları, Keay tarafından yapılan sınıflandırmada Keay IV-VII olarak
isimlendirilmekle birlikte, çeşitli araştırmacılar tarafından Africana II - Grande;
Beltrân 56; üstia III ve Peacock-Williams 34 isimleriyle de adlandırılmaktadır''^''.
Panella'nın sınıflandırmasına göre Afrika IIA amphoraları dışa çekik dar ağız
kenarına, kısa ve silindirik boyna, boynun ve omzun üst bölümü arasında ince,
oval kesitli kısa kulplara, omuzda genişleyen ve kaideye doğru daralan silindirik
formda gövdeye ve içi dolu, sivri kaideye sahiptir. Bu form, aynı zamanda grubun
en kısa, ancak en geniş gövdeli tipidir. Tip IIB, dışa çekik ağız kenarının kalınlaşarak
yükselmesi, boynun uzayarak omza doğru genişlemesi, gövdenin uzaması ve
içi dolu sivri kaideye doğru kalınlaşmasıyla önceki gruptan ayrılmaktadır. Bu
grupta, kulplar boyuna paralel olarak uzamış ve kalınlaşmıştır. Afrika IIC tipi,
dışa çekik, dar ağız kenarına, konik boyna, boyun ve omuz arasında kısa. dar
kavisli, yassı kulplara, silindirik gövdeye ve içi dolu, sivri ancak daha kısa kaideye
sahiptir, ilk iki formda görülen kaideye doğru kalınlaşma IIC ve D gruplarında
görülmemektedir. Afrika IID tipi amphoraların ağız kenarının kalınlaşarak dudağın
hemen altında amphoranın iç yüzeyinde bir çıkıntı oluşturdukları görülmektedir.
Bu amphoralarda ağız çapı artmış, kulplar daha uzun tutulan boyun ve omuz
arasında dikey olarak amphoraya eklenmiştir. Bu grupta silindirik gövde daha
ince olup içi dolu olan uzun kaidenin ucu sivriltilmiştir. Africana Grande ismiyle
sınıflandırılan bu amphoraların 6G İt. civarında kapasiteye sahip oldukları
görülmektedir.
Afrika Tip II amphoralarının dağılımı
60
Afrika II amphoralarının, içinde taşınan ürünler hakkında alıcıya bilgi verme
amacına yönelik farklı bir mühürleme sistemine sahip olduğu bilinmektedir. Bu
sistemde Afrika I amphoralarında da görülen boyun, üzerine fırınlanmadan önce
uygulanan mühürlerin dışında, kulpun üzerine sarılmış şekilde kurşun mühürlere
de rastlanmaktadır. Bu mühürlerde okunan Officina'mn amphoranın içindeki
malın üreticisini ya da üretimin yapıldığı atölyeyi belirttiği düşünülmektedir. Afrika
II amphoralarının üretildiği I. S. III. yüzyıl ve V. yüzyıllar arasında antik kaynakların
bölgenin zeytinyağından söz etmemeleri ve yapılan analizler sonucunda bu
amphoraların zeytinyağı taşımadıklarının anlaşılması, kurşun mühürler üzerindeki
isimlerin değişik kalitedeki garumu belirttiği biçiminde yorumlanmıştır'''^^.
61
25.Envanter No.: 54-10-91.
Tip: Afrika ila.
Yükseklik: O 93 m
Kapasite: 67.3 İt.
Tarih: i. S. III. yüzyıl ile V. yüzyılın başı arasında üretilen Afrika II amporalannın .
A grubu i. S. II. yüzyılın sonu ile III. yüzyılın sonu arasında, B grubu, İ. S. III.
yüzyılın ikinci çeyreği ile IV. yüzyılın başı arasında, C grubu B grubuyla aynı
tarihlerde başlayarak IV. yüzyılın ilk yansının sonunda, D grubu ise III. yüzyılın
sonu ile IV. yüzyılın sonu arasında üretilmiş olmalıdıriâ.
Tanım: Ucu yuvaklaklaştırılmış, kademeli ağız kenarına, kısa ve konik bir
boyuna, boynun ortasından başlayarak omuz üzerinde amphorayla birleşen kısa,
kalın, oval kesitli kulplara, silindirik gövdeye ve içi dolu tutamak formunda altı
düz, sivri kaideye sahiptir. Bir kulpu korunmamıştır.
Kökeni: Bu amphoralar Afrika I amphoralarının üretildiği bölgelerde, özellikle
Tunus'un Sahel Bölgesi, Byzacena'nın Roma eyaleti, Leptis Minör, Hadrumentum,
Thaenae, Sullectum ve Kartaca'da üretilmiştir. Bunlardan Ksour Essaf Bölgesi'nde
El Hri'de Afrika IIA, Leptis Minor'da ve Sullectum'da bulunan atölyelerde Afrika
IID amphoralanna ait atık tabakaları ayırt edilebilmektedir''ô, Ayrıca, Korsika'nın
kuzeyinde bulunan Calvi Batığı'nda ele geçirilen Afrika IIC amphoralarının
boyunlanndaki mühürlerde CİN / GIRB yazısı okunmaktadır''51. Panelle, bu
yazıttaki CİN harflerini ve Sabratha'da ele geçirilen bir Afrika IIC amphorasının
62
boynundaki C.I.N, yazıtını Colonia lulia Neapolis olarak yorumladığından, bu
grubun Nabeul civarında üretildiği kabul edilmektedir''^2. Ayrıca Zevi ve Tchernia
tarafından Fos'ta ve Banasa'da bulunan amphoralar üzerindeki C.I.N. yazıtları
da aynı şekilde yorumlanmaktadır''^3.
•ağılımı: Bu amphoraların Britania'nın güneyindeki merkezlerde ve Kuzey
Afrika'da yoğun olarak bulundukları görülmektedir''^4. Afrika II amphoraları, Batı
Akdeniz'de Gallia ve italya Yarımadası'nın güneyinde bulunan merkezlerle Sicilya
adasında gerçekleştirilen kazılarda İ. S. III. yüzyıl ve V. yüzyılın başı arasına
tarihlenen tabakalarda yoğun olarak ele geçirilmiştir. Afrika II amphoralırının
Tuna Nehri yoluyla Doğu Avrupa'nın içlerine kadar yayıldığı bilinmektedir''^5.
Taşıdığı Olası Madde: St. Tropez yakınlarında bulunan Pampelonne Batığı
ve Marsilya yakınlarındaki Luque B Batığı'nda ele geçirilen Afrika IID amphoralarının
içinden bol sayıda karavide kalıntısı çıkarılmıştır*^6. Bu amphoraların taşıdıkları
ürünler arasında salamura balık ve deniz ürünlerinin bulunduğu bilinmektedir* ^7
Afrika 11 amphoralarının üretildiği Sullectum [Ras Salakta ] ve Neapolis'te [Nabeul]
garum ve salamura balık atölyeleri bulunmuştur, italya'da Via S.Procolo'da
bulunan Afrika II amphoralarının içinde tuzlu balık, garum ve balık sosu kalıntıları
belirlenmiştir. Bunun yanında, bu amphoralardan A ve D grubunun, ana ürün
olarak zeytinyağı ve zeytin taşıdıkları üstia'da ele geçirilen amphoralar üzerinde
bulunan d/pp/ntolardan anlaşılmaktadır*58, Plemmirio B Batığı'nda, yapılan
analizlerde Africa IIA amphorlarının balık ürünleri ticaretinde, Afrika I amphoralarının
ise zeytinyağı ticaretinde kullanıldıkları ortaya çıkarılmıştır, i. S. II. yüzyılın
sonlarından itibaren Roma'nın balık ürünlerini Afrika'nın kuzeybatısından sağlama
çabaları, bu amphoraların hepsinin zeytinyağı için değil garum, liquamen,
salsamentum, allec ya da muría gibi balık ürünleri için kullanılmış olabileceğini
göstermektedir''59.
Benzerleri: Bonifay 198B, s. 276, fig. 5. 12; Bonifay 1993, s. 6, fig. HA;
Cardoso, G., "Ánforas romanas no Museu Do Mar [Cascáis]", "Conimbriga",
[Coimbra]XyW. 1978, Est. XI, No. 29; Castanyer, et. al., "L'excavatio del kardo
B. Noves aportacions sobre l'abondonament de la ciuutat romana d'Empuries",
CypselaX, 199, fig. 16, No. 1; Gibbins, D. J. L., Parker, A. J., "The Roman
Wreck of c. AD 2GÜ at Plemmirio, near Siracusa [Sicily]: Interim Report", UNA.
15.4, 1986, s. 283, fig. 18; Raynaud, C, Bonifay, M., "Amphores africaines",
Lattara B. 1993, s. 16, A.AFR.2a; Laubenheimer 1990, s. 139; Palma, B,
Panella C, IX Fomne Apéete in Cerámica Comune, XIV Anfore, Le Terme
Nuotatore,Ostia I. Studi Miscellanei 13, 1967-1968, tav. XXXIV, No. 5 2 1 ;
Panella 1972, s. 95, fig. 52; Panella, C, "Le Anfore Africana Delia Prima,
Media e Tarda Eta Imperiale: Tipología e Problemi", Actes colleques sur la
céramique antique Cartage, 23-24 Juin 1980, CEDAC Cartage dossiers 1 ,
s. 192, fig. 1. 4; Peacock, D. P. S., Bejaoui, F., Belazreg, N., "Roman Amphora
Production in the Sahel Region of Tunisia", ARI-IEDAR. CollécFrRome 114,
1989, s. 215, fig. 16. 9; Peacock-Williams 1986, s.155, fig. A ; Raynaud,
C, Bonifay, M., "Amphores africaines", Lattara B, 1993, s. 16, A-AFR 2a;
Santamaría, C, "Les amphores de la cargaison", Archaeonautica 13, 1995,
.L'épave Dramont 'E' a Saint-Raphael [Ve siecle ap.J.-C], s. 43, fig. 32a;
Scorpan 1977, s. 270-272, fig. 3, Type II, 3.
63
APANÍ
AMPHORALARI
®
italya Yanmadası'nın kuzeyinde İ. 0. II. yüzyılın sonundan itibaren üretilen
Lamboglia II amphoralarıyla aynı biçimde üretilmiş olan Apani amphoraları
bölgesel üretim farklılıklarının yakından izlenebildiği bir gruptur. 4 ana gruba
ayrılan bu amphoraların tipolojik özellikleri atölyelere göre büyük farklılıklar
göstermektedir. Palazzo tarafından sekiz alt gruba ayrılan Apani amphoralarının
VB grubu, Marmaris Müzesi'nde korunan amphorayla benzerlikler
göstermektedir''
Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarları, yuvarlak profilli sağlam
kulpları, genelde küresel, bazen de ovoidal gövdeleri ve sivri tutamak formunda
kaideleriyle Brindisi ve Lamboglia II amphoralarından ayrılan bu form Adriyatik
kıyılarında üretilmiş olan ovoidal amphoralarla yakın benzerlikler göstermektedir''^''.
Aynı bölgede üretilen Brindisi amphoralarının Geç Helenistik Dönemden
itibaren, Apulia'da üretilen zeytinyağını taşımada kullanılmasının yanı sıra Lamboglia
II amphoraları bölge şarabının özellikle doğuda bulunan merkezlere taşınmasını
sağlamış olmalıdır. Doğu Akdeniz'de bugüne kadar yapılan kazılarda Brindisi
amphoralarının yoğun olarak ortaya çıkarılamamasına rağmen, Apani amphoraları
olarak adlandırılan bu grubun benzerlerinin Akdeniz'deki önemli merkezlerin
kazılarında bulunduğu görülmektedir.
66
26.Envanter IMo.: B-13-91
Tip: Apani-Lamb II arası.
Kil: 7.5 YR 8 / 4 pembe
Karın çapı: Ü.40 m.
Yükseklik: 0 67 m.
Tarih: Bu formun Lamboglia II amphoralarının üretiminin durduğu i. •. I.
yüzyılın ortasıyla DR 8 amphoralarının üretimine başlanan i. •. I. yüzyılın son
çeyreği arasında üretilen ovoidal Apani amphoralarıyla ilişkisi bulunmaktadır*^2.
Tipolojik özellikleri dikkate alındığında Marmaris Müzesi'nde korunan bu amphoranın
i. ü. I. yüzyılın ortasında üretilmiş olduğu söylenebilir. Tradeliere Batığı'nda
bulunan benzerleri ise i. •. 2Ü-1G yıllarına tarihlendirilmektedir*63,
Tanım: Dışa çekik ucu sivriltilmiş ağız kenarına, silindirik, iç bölümü yivli kalın
bir boyna, ağız kenarının altından başlayan ve omuz üzerinde son bulan oval
kesitli kalın kulplara, omuzda genişlemeye başlayan ve kaidenin üst bölümüne
kadar genişledikten sonra daralan gövde f o r m u n a s a h i p t i r .
Kökeni: Manacorda, bu amphoraların Dressel 24 tiplerinin doğu üretimi
olabileceğini belirtmektedir* 64, Ancak, bu amphoraların Lamboglia II amphoraları
geleneğine uygun olarak üretildikleri kabul edildiğinde, Doğu Akdeniz'e yoğun
olarak ihraç edilmek için tasarlandığını ve Adriyatik kıyılarında üretildiklerini kabul
etmemiz gerekmektedir.
Dağılımı: Apani amphoralarının Batı Akdeniz'deki dağılımları, Baetica
zeytinyağının DR 2 ü amphoralarıyla dış pazarları etkisine aldığı i. Ö. I. yüzyıla
kadar devam etmiştir. Bu amphoraların asıl dağılım alanları Doğu Akdeniz'deki
merkezlerdir. İskenderiye kenti başta olmak üzere Doğu Akdeniz'deki diğer
merkezlerin İ. Ö. II. yüzyıl sonu - i. •. I. yüzyılda, zeytinyağı ihtiyacının önemli
bölümünü Apulia Bölgesinin zeytinyağı ile karşılamış olduğu görülmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Manacorda'ya göre 57.58 İt. kapasiteye sahip olan
benzer formlu amphoralar küresel gövdeleriyle zeytinyağı taşımak için
kullanılmaktaydı. Bununla birlikte, iç çeper analizleri yapılmadan bu amphoraların
taşıdıkları ürünler hakkında kesin olarak karar vermek doğru değildir.
Benzerleri: Raynaud, C, "Amphores de Méditerranée orientale", Lattara
6. 1993, s.7ü, A.ÜRI.Dr24; Capua'da bulunan bir örnek Dressel 24 tipleri
içinde buradaki örneğe en çok benzeyen amphoradır. Guash, R. P.,
"Consideraciones sobre un nuevo tipo de ánfora", Pyrenae 7, 1 9 7 1 , s. 168-
170, fig. 2, No. 5; Palazzo, P., "3. Le anfore di Apani [Brindisi]", ARHEDAR.
CollécfrRome 1 1 4 , 1 9 8 9 , s. 5 4 8 - 5 5 3 , s. 5 5 3 , fig. 4, No. 1 9 - 2 1 .
67
L A M B O G L Í A II
AMPHORALARI
69
N. Lamboglia tarafından Tip II olarak ilk kez sınıflandırılan bu form, bilimsel
tipolojide araştırmacının adıyla anılmaktadıri^s. Lamboglia II amphoralan ilk
örneklerinde mantar formlu dışa çekik, kalın ağız kenarına, i. ü. I. yüzyıldan
itibaren de dışa çekik, kuşak formlu, bazı örneklerinde de kademeli ağız kenarına,
kalın cidarlı silindirik ve yüksek boyuna, boynun üst bölümünden başlayıp omuzda
gövdeyle birleşen oval ya da yuvarlak formlu sağlam dikey kulplara, kulpların
altında bir çıkıntıyla belirlenen sert omuz-gövde geçişine, kaideye doğru gittikçe
genişleyen ve aniden daralan gövde formuna ve içi dolu sivri kaideye sahiptir.
Bu amphoraların bazı örneklerinin boyunlarında Latince mühürler bulunmaktadır.
Lamboglia II amphoralan, kalın cidarlan ve ağır gövdeleriyle DR 1 amphoralan
geleneğine göre üretilmiştir. Küçük kapasiteleri ve oldukça sağlam yapılarıyla
Lamgoglia II amphoralan, italya'nın güneyinde üretilen şarapın Doğu Akdeniz'de
birçok merkeze ulaşmasında kullanılmıştır. Geniş gövdeleri nedeniyle yağ taşımak
amacıyla kullanıldıkları öne sürülen bu amphoraların batıklarda ele geçirilen
örneklerinde yalıtım amacıyla iç çeperlerinin reçineyle kaplandığı görülmektedir.
i. Ö. II. yüzyıldan i. ü. I. yüzyılın ortasına kadar üretilen Lamboglia II amphoralan
bu tarihten sonra yerlerini benzer formlu, ancak daha ince cidarlı olarak üretilen
DR 1 amphoralarına bırakmıştır. Lamboglia II amphoralan, özellikle Doğu
Akdeniz'de bulunan merkezlerde yapılan buluntu iststistiklerinde önemli yer
tutmaktadır.
Lamboglia II amphoralannın dağılımı
70
27.
Yükseklik: Q 85 m.
Tarih: Ele geçirilen çok sayıda kontekst ve batıktan bu amphoraların I. Û.
II. yüzyılın sonu ile i. Ö. I. yüzyılın ilk yarısı arasında üretildikleri bilinmektedir''BB.
Tanım: Bu amphora bant formunda dışa çekik, kalın ağız kenarına, kalın
cidarlı silindirik ve yüksek boyuna, boynun üst bölümünden başlayarak omuzda
gövdeyle birleşen oval formlu sağlam dikey kulplara, kulpların altında bir çıkıntıyla
belirlenen sert omuz-gövde geçişine, kaideye doğru gittikçe genişleyen ve aniden
daralan gövde formuna ve içi dolu ucu kırık sivri kaideye sahiptir. Boynun ve
gövdenin üzerinde iki ince yiv bulunmaktadır.
Bu amphora Peacock'un A grubu olarak adlandırdığı amphorayla yakın
benzerlikler göstermektedir* ^ 7 .
Kökeni: Lamboglia II amphoralarının üretim merkezleri araştırmacılar için
uzun süre önemli bir tartışma konusu olmuştur. Bu formun ilk örnekleri olarak
düşünülen tipler Brindisi amphoralarının üretildikleri atölyelerde bulunmuştur.
71
Bu nedenle Lamboglia II amphoralannin Apulia'da üretildiği öne sürülnnüştür^SB
Ancak, yapılan tipolojik çalışmalar, Brindisi amphoralarının atölyelerinde ele
geçirilen örneklerin Greko-ltalik serilerine daha yakın olduğunu ve Lamboglia II
amphoralarının Apulia'da üretilmediğini ortaya koymaktadır*69. Bu amphoraların
Kuzey İtalya'nın Adriyatik denizi kıyılarında üretilmiş oldukları, bu bölgede bulunan
atölyelerle kanıtlanmıştır''ô. Ayrıca Picenum'un güneyinde Cologne Marina'da,
Aquile yakınlarındaki Timavo'da, Fermo'da ve buranın kuzeyinde Potenza Picena'da
bir villa rusticada Lamboglia II amphoralarının üretildikleri anlaşılmıştır'''"',
Lamboglia II amphoralarının kuartz ve kireçtaşı katkılı hamura sahip oldukları
görülmektedir.
Dağılımı: i. Q. II. yüzyılın ikinci yarısı ile I. yüzyılın ilk yarısı boyunca Lamboglia
II amphoralarının doğudaki tüketim merkezlerinde daha yoğun olarak bulundukları
görülmektedir. Bu dağılım, Roma şarabının Doğu Akdeniz'de yoğun olarak
tüketildiğini belirten antik yazarları doğrulamaktadır''^2. Bu amphoraların İtalya
Yarımadası'nın kuzeyinde bulunan merkezlerde ve Güney Fransa kıyılarında
bulunan batıklarda yoğun olarak ele geçirildikleri görülmektedir''73.
Taşıdığı Olası Madde: Lamboglia II amphoraları üzerine yapılan ilk çalışmalarda
bunların, Apulia Bölgesi'nde üretilen zeytinyağını taşımak için kullanıldıkları öne
sürülmüştür''74. Ancak Madrague de Giens Batığı'nda bulunan ağzı kapalı ve
içi reçineyle kaplanmış bir Lamboglia II amphorasının yapılan analizler sonucunda
şarap taşıdığı ortaya çıkarılmıştır''75.
Benzerleri: Baldacci, P., "Le principali correnti del commercio di amphore
Romane nella Cisalpina", / Problemi della Cerámica di Ravenna, Delia Valle
Padanoe dell'Alto Adriático. Bologne 1979, s. 119, fig. 15; Baudoin, C, Liou,
B., Lang, L., "Un cargaison de bronzes Hellénistiques, l'épave fourmigue C á
Golfe-Juan", Archaeonautica 12, 1994, s. 13-21; Boersma, J., Intema, •.,
Werff, J., "Excavations in the House of the Porch ( V.ii. 4-5] at Ostia", Babesch,
B1, 198B, s. 123, pi. Ill, No. 23-25; Broise, H., Thébert, Y., Les thermes
memmiens, Bulla Regia W. CollécfrRome, 28/11, 1993, s. 186, fig. 199, 82-
208, s. 200, fig. 204, 83-177; Bruno, 8., "33. Lombardia: richerche in
Corso", ARHEDAR. CollécfrRome 114, 1989, s. 644, fig. 1.4; Böttger 1992,
s. 325, abb. 1, 5; Cambi 1989, 316, fig. 11; Cavalier, M., "I. Discariche di
Scale e Pelitti Nei Mari Eoliani", Bolletino dArte, Suppl. Al N-29, Archéologie
Subacquea 2, Isole Eolidi, s. 94, fig. 101b, c; Cipriano-Careé 1989, s. 8 1 ,
fig. 12; Cipriano, M. T., "La recolta dei bolli sulle anfore italiche tróvate in
Italia", CollécfrRome - 193, Epigrafía della Produzione e della distribuzione
(Rome 5-6 Juin 1992, 1994], s. 206, fig. 2. 2; Desbat, A., Martin-Kilcher,
S., "Les amphores sur l'axe Phone-Rhin a l'époque d'Auguste", ARHEDAR,
CollécfrRome 114, 1989, s. 359, fig. 1, No. 10; Desy, P., "Réflexions sur
l'économie et le commerce du sallentin hellénistique à propos d'amphores
inédities de Gallipoli et U'gento", LAntiquité Classique, Tome LU, 1983, pl. Il,
No. 14 ; Empereur, J.-Y., "Les Amphores complètes du Musée d'Alexandrie:
Importations et productions locales", SCH Suppl. 32, 1999, Commerce et
artisanat dans l'Alexandrie Hellénistique et Romaine , s. 396, fig. 8; Galli, G.,
"Ponza: il relitto della 'secca dei mattoni". Archéologie Subacquaea, Studi.
72
Richerche e documenta, Roma 1993, s. 123. fig. 4 ; Gateau, F., "Amphores
du lie s.a. Entremont, au Baou-Roux et a Saint-Biaise", Documents d'archéologie
méridionale. Tome 13, 1 99G. s. 177. No. 20; Gomezel, G., "Nuovi bolli su
ánfora dal territorio aquileiese", CollécfrRome- 193, Epigrafía délia Produzione
e délia distribuzione (Rome 5-6 Juin 1992, 1994), s. 535, tav. 4. No. 9;
Joncheray. J. P.. "L'épave Dramont C". CAS, No. XII, 1994, s. 35; Lahi, B.,
"Amfora Transporti Te Shek.ll-I P.E.Sone Te Zbuluara Ne Qytetin E Shkodres",
Iliria, No. 1-2, 1992, s. 106. tab. XII, No. 140-144; Lamboglia, N.. "La nave
romana di Albegna". R^L, 18. 1952, s. 164. fig. 22; Lamboglia. N.. "Sulla
cronología délie anfore romane di eta repubblicana (ll-l secólo A.C.], Revue et
etudes ligures, 1955, s. 263. fig. 18; Laubenheimer 1990. s. 63; Laubenheimer,
F., Humbert, S.. "Emballages perdus, objects trouves: les amphores". Les
fouilles du parking de la Maire á Besançon, 23 Mai-5 October. 1992, s. 190;
Liou, B., Pomey. P., "Directions des recherches archéologiques sous-marines",
Gallia, Tome 43. 1985. fasc. 2. s. 570. fig. 22. 12; Maier-MaidI. V.. Stempel
und Inschiften auf Amphoren vom Magdalensberg Wlrdschaftliche Aspekte,
Klagenfurt 1992. s. 18; Mattioli. S. P., Cipriano. S.. "Anfore bóllate dal territorio
Patavino", CollécfrRome - 193, Epigrafía délia Produzione e délia distribuzione
[Rome 5-6 Juin 1992, 1994], s. 515; Romito, M., "28. Il commercio anforario
in éta romana sulla costiera amalfitana", ARHEDAR, CollécfrRome 114. 1989,
s. 628, fig. 5; Simossi, A.. Empereur. J.Y.. "Ephorea Enalion Arkhaiotiton".
ARCAIOLOGIKON DELTION, Tomos 45 [1990], MEROS B 2-Khronika, Atina
1995, s. 530, Sked. 4, pin. 265a; Tarradel Mateu, M., v.d., "Un conjunct
de materials d'época tardo-republicana de la ciutat romana de Pollentia (Alcudia,
Mallorca), Pyrenae 24, 1993, s. 2 6 1 . lam. 19. 180; Tartari, F., "Amforat e
Muzeut Akeologjik të Durrësit", Ilyria. Nr. 2, 1982, s. 246, fig. 8 ; Tchernia,
A., "Direction des recherches archéologiques sous-marines", Gallia 1969, s.
474, fig. 18, s. 4 8 8 , fig. 44; Tchernia, A., "Quelques remarques sur le
commerce du vin et les amphores". Memoirs of the American Academy In
Rome, vol. XXXVI, 1980. fig. 1 ; Tchernia 1986. s. 53; Will. E.L., "Relazzioni
mutue tra le anfore Romane", ARHEDAR, CollécfrRome 114. 1989, s. 303,
fig. 7.
73
DR6
AMPHORALARİ
73
Tüm olarak bulunmamış Dressel B amphoralarının form olarak birbirinine
çok benzeyen, kil kompozisyonları açısından da paralellikler gösteren Lamboglia
II amphoralarıyla karıştırıldıkları görülmektedir^^s Jipolojik özellikleri nedeniyle
A ve B olarak ayrılan bu amphoraların A grubunda dışa çekik bant formlu ve
kademeli ağız kenarının Lamboglia II amphoralarının ağızlarına göre daha
kalınlaştığı görülmektedir. Boynun kalınlığı Lamboglia II örneklerine göre azalmış
olmasına rağmen kulplar kalınlıklarını korumaktadır. Dressel 6A amphoraları
kulpların altında bir çıkıntıyla belirlenen sert omuz-gövde geçişine, kaideye doğru
gittikçe genişleyen ve aniden daralan ve Lamboglia II amphoralarıyla paralellik
gösteren gövde formuna sahiptir. Bu amphoralarla Lamboglia II amphoraları
arasındaki en önemli fark, oldukça uzun, içi dolu kaidelerdir. Kaidelerinin uçları
zaman zaman plastik bir eklentiyle belirgin hale getirilmiştir.
Dressel BB amphoraları A grubuna göre daha fazla ayırdedici özelliğe
sahiptir. Bu amphoralarda dışa çekik ağız kenarının dışa doğru bombe yaparak
huni formunu kazandığı görülmektedir. Bu formda boyun daha incelmiş olup
boyun-omuz bağlantılı kulplar daha kısalmıştır. Gövde formları Dressel BA grubunu
anımsatsa da ovoidal, bir form gözlenmektedir. Bu formun kısa kaidelerinde
plâstik bir eklenti görülmektedir.
DR 6 amphoralarının dağılımı
76
28.Envanter No.: 52-10-91.
Tip: Dressel 6A.
kuarts ve mika katkılı.
Yükseklik: 0.76 m.
Tarih: A tipindeki amphoralann I. Ö. II. yüzyıl sonu ile I. yüzyılın ortasında
üretildikleri bilinmektedir''^7. B ve C tipleri ise erken I. S. I. yüzyıldan I. yüzyılın
sonuna kadar üretilmiştir''^8 | s. I. yüzyılın sonu ile II. yüzyılın başı arasında
kalan dönemde italya'da büyük üreticilerin krizden ekilenmesi sonucunda, DR
B amphoraları da ortadan kalkmıştır''79. Marmaris Müzesi'ndeki amphoranın
boynu kulpla birleştiği yerden dudak kenarına kadar farklı uzunluktadır ve kulpları
içe dönüktür.Bu nedenle, bunun A grubundan farklı değerlendirilmesi
gerekmektedir. Böttger'e göre bu amphora, i. S. I. yüzyılın ortalarına
tarihlenmelidir''90. j . g. |. yüzyılın son çeyreği -1. S. 110 yıllarına tarihlendirilen
DR 6 amphora örnekleri Britannia'da Marlowe II yerleşim merkezinde ortaya
çıkarılmıştır''B''.
Tanım: Dışa çekik bant formlu ve kademeli kalın ağız kenarına, silinidirik ve
uzun boyna, boynun üst bölümünde başlayan ve omuz üzerinde son bulan kalın
yuvarlak kesitli kulplara, Lamboglia II amphoralannda da görülen sarkık gövde
formuna ve içi dolu üçgen formlu sivri kaideye sahiptir.
Bu tip amphoralar Peacocl< tarafından Lamboglia 2, Dressai SA ve BB
amphoralari olarak üç gruba ayrıinnıştır. Marmaris Müzesi'nde bulunan amphora,
A tipine benzemektedir''32.
Kökeni: Dressel B A amphoralarının kökeninin Istria civarında bulunduğuna
ilişkin hipotezler önce Baldacci, daha sonra da Bucchi tarafından öne
sürülmüştür''83. Riley bu amphoraların killerinin Istria üretimi keramikle özdeş
olduğunu belirtmektedirler, Devetüyü-krem renkli, (7.5 YR 7 / 4 - 1 0 YR a / 3 -
7 / 3 , 5YR 7 / 4 - B / 4 ] yumuşak, bol ve iri taneli şamot katkılı killere bölgede
yoğun olarak rastlanması nedeniyle bu amphoraların kökenlerinin Adriyatik
kıyılarında olması gerektiği karşı görüş olarak sunulmuştur. Bu görüş, Fermo'da
Lamboglia II amphoraları ve bu amphoralara ait bir atölyenin bulunmasından
sonra geçerlik kazanmıştır''35.
•ağılımı: Lamboglia 2/Dressel B amphoralarının geniş dağılımı B.Akdeniz'den
Ege'ye, Kartaca'ya, olasılıkla Karadeniz'e kadar yayılmaktadır''36. Riley'in 1979'daki
yayınından sonra bu amphoraların dağılım haritasını Peacock yayınlamıştır''37.
Istria zeytinyağının Britannia'ya kadar yayılmasını sağlayan DR B amphoralarının
Akdeniz'in doğusundaki merkezlere de I. S. I. yüzyıl boyunca yoğun olarak
ulaştırıldığı, kazılarda ortaya çıkarılan DR B amphoralarından anlaşılmaktadır''38.
DR 6 amphoralarının Kuzey İtalya ve Adriyatik kıyısında bulunan merkezlerde
yoğun olarak ele geçirildiği görülmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoraların zeytinyağı taşıdıkları öne sürülse
de*89, Madrague de Giens batığındaki analizler şarap taşıdığını göstermektedir.
Dressel BA ve BB amphoralarının, Istria Bölgesi'nin zeytinyağı, bazen de garum
ya da şarap için kullanıldıkları bilinmektedir.
Benzerleri: Antico Gallina, M., "32. Anfore dei musei di Alessandria e di
Tortona", ARHEDAR. CollécfrRome 114, 1989, s. 639; Arlaud, C, Bertrand,
E., Laubenheimer, F., Lurol, J.-M., "Un vide sanitaire rue Ghildebert à Lyon",
Les amphores en Gaule, vol. 2, 1998, s. 197, fig. 6. 1 ; Baldacci 1969, s.
13, fig. 5b; Bezeczky, T., "34. Roman Amphorae along the Amber Route",
ARHEDAR. CollécfrRome 114, 1989, s. 647, fig. 8, No. 15; Boersma, J.,
Intema, D., Werff, J., "Excavations in the House of the Porch ( V.ii. 4-5] at
Ostia", Babesch. 6 1 , 198B, s. 123, pi. Ill, 4. 35; Böttger 1992, s. 363, No.
19, RA 25 KER, 16350, abb. 1,4, taf. 97. 1 (i. S. I. yy.in ortası, Dressel 6,2];
Cambi 1989, s. 324, fig. 23, No. 4; Carré, M. B., "Les amphores de la
cisalpine et de l'Adriatique au début de l'empire". Archéologie romaine et
archéologie Chrétienne, MEFRA 97, 1985, 1, s. 210, fig. l a , 1b; Cipriano-
Careé 1989, s. 87, fig. 16b; Cipriano, M. T., "La recolta dei belli sulle anfore
italiche tróvate in Italia", CollécfrRome 193, Epigrafía délia Produzione e délia
distribuzione [Rome 5-6 Juin 1992, 1994], s. 206, fig. 2. 3; Filippi, F., Anfore
Viniarie Di Alba Pómpela [Fine i sec.A.C.-l sec. D.C.] Vigne e Vini Nel Piemonte
Antico. 1994, s. 67, No. 6; Gomezel, C, "Nuovi boHi su ánfora dal territorio
aquileiese", CollécfrRome -193, Epigrafía délia Produzione e délia distribuzione
(Rome 5-6 Juin 1992, 1994], s. 540, taf. 4. 9; Hayes, J. W., "Commercial
Amphorae; Hellenistic Types, Roman Types", The Hellenistic and Roman Pottery,
PAPHOS, yol III, Nicosia 1991, fig. LXIV, 75; Hesnard, A., "Un depot Aug ustéen
d'amphores à la Longarina, Ostie", Roman Seaborne Commerce XXXVI, 1980,
78
pl. II, fig. 3, env. No. 33517; Maier-Maidl, V., Stempel und Inschiften auf
Amphoren vom Magdalensberg Wirdschaftliche Aspekte, Klagenfurt 1992, s.
15; Martin Kilcher, S., "Le vin dans la Colonia Iulia Karthago", El Vi a LAntiguitat,
Economie, Produccio i Commerç al Mediterrani Occidental, 2 Colloqui international
d'Arqueologia Romana, Badaiona 1998, s. 5 2 1 , fig. 4. 5; Mattioli, S. P.,
Cipriano, S., "Anfore bóllate dal territorio Patavino", CollécfrPome- 193, Epigrafía
délia Produzione e délia distribuzione [Rome 5-B Juin 1992, 1994], s. 521 ;
Monacchi, •., "Le anfore greche e romane del Museo del Vino di Torgiano",
Nuovi Ouaderni Perugia I, Melanges F. Magi, Studi in onore di Filippo Magi,
1379, tav. Ill, fig. 10 ; Ostia II, s. 102; Pomey, P., Archéologie Sous-Marine
sur les Cotes de France, Vingt ans de recherche, Exposition du 28 juin au 1 ere
Décembre 1985, s. 34; Scilliano-Sibella 1991, [Epave Arignon 1, Sausset-les-
Pins, i. S. I.yy.in ilk yansı]; Scognamiglio, E., "II relitto romano di Bacoli",
Archeologia Subacquaea, Studi, Picherche e documenti I, Roma 1993, s. 157,
tav. I E; Tchernia 1986, s. 130; Velpe, G., "Primi dati sulla circolazione dalle
anfore repubblicane nella puglia settentrionale", La Puglia in eta Repubblicana,
Atti del I Convegno di Studi Sulla Puglia Romana, 20-22 Marzo 1 986, Testi
e Monumenti VI, 1988, s. 77; Volpe, G., "4. Le anfore del Relitto 'A' delle tre
Senghe [Isole Trémiti]", ARHEDAR, CollécfrRome 114, 1989 s. 554, fig. 2,
No. 5; Volpe, G., "29. La circolazione delle anfore romane nella Daunia dati
preliminari", ARHEDAR, CollécfrRome 114, 1989, s. 630, fig. 1 , No.4; Will,
E. L., "Relazzioni mutue tra le anfore Romane", ARHEDAR, CollécfrRome 114,
1989, s. 305, fig. 12; Will. E. L., "Mediterranean Shipping Amphores from
the 1941-1950 Excavations" Chapter 6, The Ancient Port of Arikamedu,
Memoirs archéologiques 2 2 , 1 9 9 6 , s. 3 3 9 - 4 0 , fig. 6. 5 6 - 6 0 .
79
LR1
AMPHORALARI
Äugst 58; Ballana B; Benghazi LR1; Thomas Bii; Egloff 1 B4-1B7; Kartaca
LR1; Keay 18; Keay LIII; Kuzmanov XIII; Peacock Form 2; Peacock-Williams
44; Sabratha Tip 27 ve Scorpan SB isimleriyle tanınan LR 1 amphoralari, dışa
taşkın yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, dudak kenarının altından başlayarak
gövdeyle omuzda birleşen oval kesitli yivli kulplara, ovoidal gövdeye ve bir çıkıntıyla
belirtilen basit diplere sahiptir. Genellikle bol kireçtaşı ve kum katkılı az rafine
edilmiş gözenekli kile sahip olan LR 1 amphoralari, Bonifay ve Pieri tarafindan
Marsilya kazılarında tüm olarak ele geçirilen amphoralardan yararlanılarak
tipolojik olarak iki gruba ayrılmıştır''9°. Bu tipolojiye göre, ağız çapları 4-8 cm.yi
geçmeyen, dar boyunlu, omuzda genişleyen ve kaideye geçişte daralan ovoidal
gövdeye ve omzun genişliği doğrultusunda geniş bir açıyla gövdeyle birleşen yivli
kulplara sahip olan tip LR 1A grubu olarak ele alınmıştır. LR 1B grubu
amphoralarında ise, ağız çapının 10-12 cm. arasında olduğu, boynun kalınlaştığı
ve kulpların boyunda birleştiği bölgede ayırt edici bir çıkıntının oluştuğu görülmektedir.
Bunların yanında, 8 grubu amphoraların gövdeleri oval, buna bağlı olarak da
kulpları daha dik açıya sahiptir. Her iki tipin kil yapılarında gözle ayrılan bir farklılık
görülmese de, LR 1A amphoralarında iki farklı kil grubu dikkati çekmektedir.
Birinci grupta, açık devetüyü-bej renkli bol kum, taşçık, piroksen ve serpantin
katkılı siyah, kırmızı ve beyaz quartz parçacıkları gözle ayrılabilmekte, yüzeyinin
de krem-beyaz, yalancı astarla kaplandığı görülmektedir. İkinci grupta ise açık
kırmızı kilin içindeki katkı maddelerinin oranının düştüğü ve kilin daha rafine hale
geldiği belirlenmiştir.
LR 1 amphoralarının dağılımı
82
Son yıllarda yapılan çalışmalarda oluşturulan LR 1 amphoralarının tipolojisine
LRA 1B amphoralarının daha küçük modelleri olan LRA 1C amphoraları eklemiştir.
Form olarak boyutları dışında hiçbir farklılığı olmayan bu yeni grubun i. S. VII.
yüzyılın ortalarına kadar üretildikleri bilinmektedir''.
Empereur ve Picon tarafından yapılan yüzey araştırmaları sonucunda üretim
merkezleri Antiokheia civarı, Rhodos ve Kıbrıs olarak belirlenen LR 1 amphoraları,
yoğun olarak Kilikia bölgesinin kıyı şeridinde üretilmiştir. Özellikle Plinius'un da
belirttiği üzere''^2 Roma Dönemi'nde Dağlık Kilikia bölgesinde başlayan I. S. IV.
yüzyıl ile V. yüzyılda üretilen şarabın, kıyılardaki atölyelerde yapılan bu amphoralarla
taşındığı görülmektedir. Bunun yanı sıra, LR 1 amphoralarının Kıbrıs'la bağlantısını,
Atina Agorası'nda ele geçirilen bu tip amphoraların üzerinde görülen t/tu//' piçti
kuvvetlendirmektedir. Lang, bu yazıların Kıbrıs modiusu olduğunu belirtmektedir''93.
Peacock ve Williams, çalışmalarında bu amphoraların Kıbrıs'ta üretilmiş olduğunu
i d d i a etmek için yeterli kanıt bulamamalarına rağmen, yapılan analizler''94_
bunların bir grubunun Kıbrıs'ın kuzeyinde de üretilmiş olabileceğini
göstermektedir''95, Amathous ve Kourion'da yapılan çalışmalarda LR 1
amphoralarının atölye atıklarına rastlanmıştır*96, Ayrıca, son yıllarda Yunanlı
arkeologlar tarafından Paphos'ta yapılan kazılarda bu amphoraların fırınlarının
ve atık çöplük tabakalarının bulunması LR 1 amphoralarının Kıbrıs'ta da üretilmiş
olduklarını kanıtlamaktadır* 9 7 |\|¡| s//t/nden üretilmiş bir LR 1 amphorası,
Sakkara'da Saint Jeremía atölyesinin üretimi olarak yorumlanmaktadır*98. Bu
ö r n e k LR 1 amphoralarının Mısır'da da taklit edilmiş olduğunu göstermektedir.
En erken örnekleri I. S. 400 yıllarına tarihlendirilen LR 1A amphoralarının''99
a k s i n e , LR 1 B amphoraları, I. S. VI. yüzyıldan önceye tarihlenmemektedir.
Kartaca'da bu amphoraların en erken örnekleri I. S. 425 yıllarına tarihlendirilen
Theodosius Duvarı dolgusunda ortaya çıkarılmıştırôo. Bu amphoraların VII.
yüzyılın sonundan itibaren ticarette kullanılmadıkları tüketim merkezlerinde yapılan
kazılarla da kanıtlanmıştırÔ''. LR 1 amphoralarının geç örnekleri Tocra'da I. S.
VIL yüzyıl ortalarına tarihlendirilmektedirô^ Bununla birlikte, bu amphoraların
en geç örnekleri, Kartaca'da yapılan kazılarda İ. S. VII. yüzyılın sonuna tarihlendirilen
tabakalarda ortaya çıkarılmıştırôs. Ancak bu amphoraların geç örneklerinin
Kartaca'da çok az sayıda ele geçirilmesi, bu formun n d a h a doğru bir tanımlamayla
i ç i n d e k i ürünün- ticarî popülaritesini yitirmiş olmasıyla açıklanabilir. Shkodra'da
ele geçirilen LR 1B amphoraları genel olarak VI. yüzyila^cw Marsilya'daki kazılarda
ele geçirilen kontekstlere göre ise, VI. yüzyılın sonu ile VII. yüzyıllar arasına
tarihlendirilmektedirôs, BU amphoralar, Kartaca'da Yuvarlak Liman çevresinde
i. S. 500 - 535 yıllarına tarihlendirilen bir depozitte ele geçirilmiştirÔB, Mısır'da
Nil Vadisi'nde bulunan merkezlerde ise bu amphoraların I. S. V. yüzyılın sonu
ile VI. yüzyılın başına tarihlendirilen tabakalarda yoğun olarak ele geçirildikleri
görülmektedir. Bu amphoraların en yoğun olarak I. S. V. yüzyıl sonu - VI. yüzyıl
başında ihraç edildikleri, buluntu merkezlerinde istatistiksel veriler doğrultusunda
yapılan amphora dağılım tablolarındaki oranlardan anlaşılmaktadır. LR 1
amphoralarının, yukarıdaki tarihler arasında buluntu merkezlerinde önemli bir
sayısal üstünlüğü olduğu g ö r ü l m e k t e d i r , i. S. VII. yüzyılın ortalarında, bazı
görüşlere göre Arap akınlarının da etkisiyle, LR 1 amphoralarının ortadan kalktığı
g ö r ü l m e k t e d i r 2 0 7 , İstanbul'da Saraçhane kazılarında bulunup bu döneme tarihlenen
83
LR 1B amphoralan büyük bir grup oluşturmaktadır208.
Doğu Akdeniz'deki tüketim merkezlerinde yoğun olarak ele geçirilen LR 1A
ve B amphoralarının Akdeniz'in batısındaki merkezlerde aynı oranlarda
bulunmadıkları görülmektedir. Bunun yanı sıra batıda Hispania, italya Yarımadası,
Gallia, Britannia ve isviçre'deki kazılarda V. yüzyıl ve VI. yüzyıla tarihlendirilen
kontekstlerde düşük oranda bulunmuşlardır. Ayrıca, LR 1 amphoralarının Tuna
Nehri yoluyla Avrupa'nın içinde bulunan merkezlere de ulaştırıldığı görülmektedirôs.
Bu amphoraların Kartaca ve Mısır'a ihracının I. S. V. yüzyıl sonu - VI. yüzyıl
başında yoğunlaştığı, kazılarda ortaya çıkarılan LR 1 amphoralarının istatistik
tablolarındaki verilerden anlaşılmaktadırîo |_R •] amphoralarının yoğunluğu
Batı Akdeniz'deki merkezlerde i. S. VI. yüzyılda azalmasına rağmen. Kuzey
Ege'deki merkezlerde yapılan kazılar ve yüzey araştırmalarında i. S. VI. yüzyıl
sonu - VII. yüzyıl başında bunlardan diğer amphoralara oranla daha fazla sayıda
görülmektedir^ı 1.
84
I I I I I r
29.Envanter IMo.: BB-1Ü-91.

Tip: Benghazi LRA 1 / Kartaca LRA1.
Kil: 10 YR 7 / 6 sari
Karın capí: 0.28 m.
Yükseklik: ü 52 m.
Kapasite: 16.54 it.
Tarih: Yassıada Batığı'nda bulunan benzer formlu amphoralar I. S. Vll.
yüzyılın başına tarihlendirilmektedir^ıs. Geniş ağız çapına sahip bu amphoralar
Marsilya kazılarında 1. S. VI. yüzyılın sonu - Vll. yüzyılın başlarına
tarihlendirilmektedir2i3. Marmaris Müzesi'nde bulunan bu gruba ait amphoralar
Keay'in yayınladığı Tip Llll, British Bii, Late Roman amphora 1 , Kuzmanov XIII,
Scorpan VlllB, Beltran 8 2 , : Yassı Ada Tip 1 amphoralarıyla benzerlik
göstermektedir. Ağız profilleri ve kulplarındaki farklılıklara rağmen, elimizdeki
grup bu amphoralarla aynı tarihlerde [i. S. V-VIl. yy.] üretilmiş olmalıdırî^
Tanım: Ucu sivriltilmiş dışa çekik ağız kenarına, boynun üst bölümünde
başlayan ve omuzda amphorayla birleşen üzeri yivli profile sahip oval kulplara.
kalın bir b o y n a , silindirik gövdeye ve düz dibe sahiptir. Boyun üzerinde ve kulpların
altından kaideye kadar dış yüzeyde sık yivler bulunmaktadır.
Kökeni: Peacock'un yaptığı kil a n a l i z l e r i s o n u c u n d a k ö k e n i n i n Kuzey Suriye,
Kilikia b ö l g e s i , Kıbrıs ve Rodos Adası o l d u ğ u anlaşılan bu f o r m u n ^ i s üretildiği
a t ö l y e l e r e ait atık t a b a k a l a r ı , Empereur ve Picon t a r a f ı n d a n y a p ı l a n y ü z e y
araştırmalarıyla Kilikia b ö l g e s i s a h i l i n d e o r t a y a çıkanlmıştırîB. Kıbrıs'ta Amathous
v e Kourion'da y a p ı l a n ç a l ı ş m a l a r d a LR 1 a m p h o r a l a n n ı n a t ö l y e a t ı k l a r ı n a
r a s t l a n m ı ş t ı r 2 i 7 . Bunun yanı s ı r a , son yıllarda Yunanlı a r k e o l o g l a r t a r a f ı n d a n
Paphos'ta yapılan kazılarda bu a m p h o r a l a r ı n fırınlarının ve atık seramik tabakalarının
bulunması LR 1 a m p h o r a l a n n ı n Kıbns'ta da ü r e t i l m i ş o l d u ğ u n u kanıtlamaktadırîB
Dağılımı: Doğu Akdeniz'deki t ü k e t i m m e r k e z l e r i n d e y o ğ u n o l a r a k ele g e ç i r i l e n
LR1A ve B a m p h o r a l a n n ı n Akdeniz'in batısındaki m e r k e z l e r d e aynı o r a n l a r d a
b u l u n m a d ı k l a n g ö r ü l m e k t e d i r . Bunun yanı sıra İ s p a n y a , i t a l y a . Güney Fransa,
Britannia ve İsviçre'deki k a z ı l a r d a İ. S. V. ve Vl. yüzyıl k o n t e k s t l e r i n d e d ü ş ü k
o r a n d a ele g e ç i r i l m i ş t i r . Bu a m p h o r a l a r ı n Kartaca ve Mısır'a i h a r a c ı n ı n i . S. V.
yüzyıl s o n u - Vl. yüzyıl b a ş ı n d a en y ü k s e k d ü z e y e ulaştığı LR 1 amphoralannın
oranlanndan LR 1 a m p h o r a l a n n ı n Kellia'da b u l u n a n ö r n e k l e r i
anlaşılmaktadır^ıs.
ise, Kilikia ve Kıbrıs ü r e t i m i n i n Mısır'a i h r a c a t ı n ı b e l g e l e m e k t e d i r ^ s o ,
Taşıdığı Olası Madde: Dağlık Kilikia b ö l g e s i n d e Plinius'un da belirttiği
ü z e r e 2 2 i Roma Döneminde b a ş l a y a n ve İ. S. IV.- V. y ü z y ı l l a r d a ü r e t i l e n bol
m i k t a r d a k i şarabın kıyılardaki a t ö l y e l e r d e i m a l e d i l e n bu a m p h o r a l a r l a ihraç
e d i l d i k l e r i g ö r ü l m e k t e d i r . 1985 yılında k e ş f e d i l e n a t ö l y e l e r d e ü r e t i l e n amphoralann
Akdeniz'in kuzeybatısı, Karadeniz'in batısı ve Doğu Akdeniz'deki merkezlerde
yoğun o l a r a k bulunmaları222 \ s. IV. yüzyıl - VII. yüzyıllarda ş a r a p ve zeytinyağı
ticaretine Kilikia'nin e g e m e n olduğunu göstermektedir. LR 1 a m p h o r a l a n n ı n i.
S. V. yüzyılda t ü k e t i m m e r k e z l e r i n d e görülen a r t ı ş ı , IV. yüzyıl - VI. yüzyıllarda
Liebeschuetz'in öne sürdüğü223 Antiokheia c i v a r ı n d a k i z e y t i n y a ğ ı ü r e t i m i y l e
p a r a l e l l i k g ö s t e r m e k t e d i r . Bunun yanı sıra, Yassıada Batığı'nda bu a m p h o r a l a n n
i ç i n d e n çıkan üzüm ç e k i r d e k l e r i , i . S. VII. yüzyılda LR 1 a m p h o r a l a n n ı n ş a r a p
ticaretinde de kullanıldıklarını o r t a y a koymuştur224. Bu amphoraların bazı
ö r n e k l e r i n d e yapılan a n a l i z l e r s o n u c u zeytinyağı da t a ş ı n m ı ş o l d u ğ u n u n ortaya
çıkması ü z e r i n e hem şarap, hem de zeytinyağı t i c a r e t i n d e kullanılmış oldukları
öne sürülmüştür225.
Bu g ö r ü ş l e r ve a n a l i z l e r d o ğ r u l t u s u n d a , aynı b ö l g e l e r d e ü r e t i l e n ve ağız çapı

daha dar olan LR l A a m p h o r a l a n n ı n şarap, daha g e n i ş ağız k e n a n n a ve gövde
yapısına s a h i p o l a n LR 1B a m p h o r a l a n n ı n ise zeytinyağı t i c a r e t i n d e kullanılmış
öne s ü r ü l e b i l i r . Antik k a y n a k l a r d a da belirtildiği
olabileceği, y e n i b i r g ö r ü ş o l a r a k
üzere bölgede her iki ürün de y o ğ u n o l a r a k ü r e t i l m i ş t i r .
Ballana'da ele g e ç i r i l e n LR 1 a m p h o r a l a n n ı n ü z e r i n d e b u l u n a n ve Mısır'da
i. S. IV. yüzyıldan s o n r a kullanılan ağıriık birimi artabae'ye b e n z e t i l e n t/tu//p/ct/den
h a r e k e t l e b u n l a r ı n Mısır'da t a h ı l t a ş ı m a d a d a k u l l a n ı l m ı ş o l a b i l e c e ğ i öne
sürülmüştür22B.
Benzerleri: Abadie, C., "Les a m p h o r e s p r o t o b y z a n t i n e s d'Argos", BCH

Suppl. XVIII, 1989, s. 53, fig. 10; Abadie, C, "Les v a r i a t i o n s t y p o l o g i g u e s " ,
Archeologia , No. 354, Marz 1999; Ballet-Picon 1987, s. 22, fig. 2. 1; Ballet
86
1993, s. 25, fig. 19; Bass, G., "Underwater Excavations at Yassı Ada: A
Byzantine Slnipwrecl<", AA. 19B2, s. 546, fig. 6b; Bjelajac 1996, s. 75, No.
135; Bonifay 1986, s. 2 9 1 , fig. 13. 56; Bonifay 1989, s. 24, fig. 5, No. 2;
Bonifay-Villedieu 1989, s. 24, fig. 5. 2; Bonifay-Pieri 1995, s. 107, fig. 6, No.
45-46; Böttger 1992, s. 343, abb. 3. 9, taf. 101, 4, l<at. No. 75; Cangova,
J., "Amphores du IVloyen Age en Bulgarie", Isvestiya Na Arheologiceskaya
Institut, Bulletin de l'institut Archéologique XXW, Sofia 1959, s. 245, No. 8;
Derda, T., "Inscriptions with the Formula on Late Roman Amphore", ZPE, 94,
1992; Egloff 1977; Empereur-Picon 1989, s. 236, fig. 15; Empereur, J.-Y.,
Simossi, A., "Thasos", Travaux de l'École française d'Athènes en Grèce en
1991, BCH 116, 1992; Engemann, J., "A propos des amphores d'Abou
Mina", CCE, 3, 1992, s. 154, fig. 3; Freed 1 9 9 1 , s. 28, No. 14; Fulford-
Peacock 1984, s. 119, fig. 34. No. 3; Gempeler, R. D., Die Keramik römischer
bis früharabischer Zeit, ElephantineX, Mainz 1992, abb. 128, No. 1-3 ; Ghaly
1992; Hoxha 1992, s. 234, tab. I, No. 3-5; Laubenheimer 1990. s. 145;
Martin Kilcher. S.. "Le vin dans la Colonia Iulia Karthago", El Vi a L'Antiguitat,
Economía, Prodúcelo i Commerç al Mediterrani Occidental, 2 Colloqui international
d'Arqueologia Romana, Badalona 1998, s. 5 6 1 , fig. 3. 18; Opait, A.,
"Beobachtungen zur Entwicklung den Zwei Amphoratypen", PEUCEIX. 1978-
1979, s. 689, fig. 1-6; Peacock-Williams 1986, s. 185, fig. 104, No. A; Pieri
1998, s. 99, fig. 2; Pulak, C, "1987 Yılı Sualtı Araştırmaları", AST VI, 1988.
s. 7. res. 3; Keay 1984, s. 268-269; Riley 1979, fig. 9 1 , No. 338; Riley
1980, s. 122, fig. 1 ; Riley 1 9 8 1 , s. 120, fig. 14; Scorpan 1977, s. 277,
fig. 12, tip VIII, 1; Scorpan, C, "Cerámica Romano-Bizantina de la Sacidava",
Pontica VII, 1975, s. 3 1 1 , pl. Ill, 5; Steckner, C, "Les amphores LR 1 et LR
2 en relation avec le pressoir du complexe ecclèsistique des thermes de
Samos", BCH, Suppl. XVIII. 1993, s. 67, fig. 6; Suceveanu, A., Bordea, P. G.,
"Les thermes Romains", Histria\J\, 1982, s. 2 2 1 , pl. 3, No. 16, s. 236, pl.
18, No. 63; Thomas. C.. A provisional list of imported pottery in Post Roman
Institute of Cornish Studies, Beyrut 1981; Tomber, R.,Williams, D. F., "Late
Roman amphoras in Britain", JRPS, 1 , 1986, s. 42-54.
87
30.Envanter IMo.: 39-10-91.
Tip: Benghazi LRA 1 / Kartaca LRA1.
Kil: 10 YR 7 / B san
Karın çapı: 0.31 m .
Yükseklik: 0.4B m
Kapasite: 18.B9 İt.
Tarih: L.R.A 1 a m p h o r a l a n n ı n I. S. IV. yüzyılın s o n u n d a n I. S. VII. yüzyılın
o r t a l a r ı n a k a d a r üretildiği b i l i n n n e k t e d i r . Ancak e n y o ğ u n ü r e t i l d i k l e r i d ö n e m I.
S. e r k e n VI. y ü z y ı l d ı r ^ s ^ . Bu amphora t i p o l o j i k o l a r a k i. S. V. yüzyılın b i r i n c i
y a r ı s ı n d a ü r e t i l m i ş olmalıdır.
Tanım: Ucu s i v r i l t i l m i ş dışa ç e k i k ağız k e n a n n a , ağız k e n a n n ı n altında kalın
bir yive, b o y n u n üstbölümünde başlayan ve omuzda amphorayla birleşen üzeri
yivli p r o f i l e s a h i p oval kulplara, kalın b o y u n a , silindirik gövdeye sahip olan
a m p h o r a n ı n d i b i kırık o l a r a k b u l u n m u ş t u r . Boyun ü z e r i n d e v e k u l p l a n n altından
k a i d e y e k a d a r dış y ü z e y d e sık y i v l e r b u l u n m a k t a d ı r .
Kökeni: Picon v e Empereur b u a m p h o r a l a r ı n ü r e t i m y e r l e r i n i n Antiokheia,
Kilikia v e Kıbrıs olabileceğini b e l i r t m e k t e d i r ^ ^ a ü r e t i m m e r k e z l e r i h a k k ı n d a
ayrıntılı ç a l ı ş m a l a r y a p ı l m ı ş v e b u n l a r ı n Yunan a d a l a r ı n d a 2 2 9 , Mısır'da^so,
Kıbns'ta23i ü r e t i l m i ş o l a b i l e c e k l e r i ö n e s ü r ü l m ü ş t ü r 2 3 2 . Yağ t a ş ı m a k amacıyla
K.Suriye'de ü r e t i l m i ş olabileceği d e ö n e s ü r ü l e n 2 3 3 L.R.A. 1 a m p h o r a l a n n ı n
yapılan a n a l i z l e r s o n u c u ü r e t i m m e r k e z l e r i n i n Kıbrıs o l d u ğ u o r t a y a çıkmıştır^s^.
Ancak Kilikia b ö l g e s i n d e g e r ç e k l e ş t i r i l e n y ü z e y a r a ş t ı r m a l a r ı b u a m p h o r a l a n n
üretildiği b i r ç o k a t ö l y e n i n o r t a y a ç ı k a n i m a s ı n a n e d e n o l m u ş t u r . Böylece Kıbns'ta
d a üretildiği b i l i n e n LR 1 a m p h o r a l a n n ı n asıl ü r e t i m y e r l e r i n i n Kilikia b ö l g e s i
o l d u ğ u o r t a y a çıkmıştır.
Dağılımı: L.R.A 1 amphoralannın t ü m Doğu Akdeniz'e dağıldıkları yapılan

k a z ı l a r d a a n l a ş ı l m ı ş t ı r 2 3 5 . BU a m p h o r a l a r ı n b u l u n d u ğ u y e r l e r i g ö s t e r e n b i r
haritayı Peacock yayınlamıştır23B.
Taşıdığı Olası Madde: Bu a m p h o r a l a n n , Riley t a r a f ı n d a n L.R.A l a v e L.R.A
1b o l a r a k i k i t i p i s a p t a n m ı ş t ı r . Büyük o l a n l a r ı n y a ğ , k ü ç ü k l e r i n ise ş a r a p
taşınmasına u y g u n olduğu b e l i r l e n m i ş t i r 2 3 7 ,
Benzerleri: Bkz. Kat. No. 29.
AGORA M 2 7 3
AMPHORALARI
89
Agora M273 amphoralarinin dağılımı
Zemer 42 ya da Samos cistern tipi olarak adlandırılan Agora M 273

amphoraları ucu yuvarlaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, orta bölümünde
dışbükey profil oluşturan silindirik boyuna, boyunla omuzun üst bölümü arasında
oval kesitli kalın kulplara, üzeri yivli silindirik bir gövdeye ve gövdenin alt bölümüne
doğru daralan, içi dolu konik kaideye sahiptir. Canosa'da yapılan kazılarda bulunan
ve 1. S. V. yüzyıl başlarına tarihlenen bir M 273 amphorası üzerinde görülen
tituli piçti hu amphoranın kapasitesinin 43.5 sextarius = 31.668 İt. olduğunu
göstermektedir^^s. Üretim merkezleri tam olarak saptanamayan bu formun
Samos adasında üretilmiş olabileceği düşünülmektedir. M 273 amphoralarının
Doğu ve Orta Akdeniz'de bulunan merkezlerin yanı sıra Napoli'de yapılan kazılarda
yüksek oranlarda ele geçirildikleri dağılım haritalarından anlaşılmaktadırâs
90
Tip: Agora M 273.
Astar Rengi: 10 YR 8 / 4 çok açık kahverengi, az nnika, az kalker, kum.
Tarih: i. S. IV. yüzyıla tarihlendirilen Yassıada Batığı, bu amphoraların
tarihlendirilmesinde önemli bir kontekst oluşturmaktadır^ô. Ayrıca Ampurias
Nekropolü'nde ortaya çıkarılan Agora M 273 amphoraları da bu tarihlendirmeyi
doğrulamaktadır24i. Bu amphoraların 1. S. V. yüzyıl -VII. yüzyıla tarihlendirilen
en geç örnekleri Gallia'da yapılan kazılarda ortaya çıkarılmıştır242 Agora M 273
amphoralannın Roma'da i. S. V. yüzyılın sonuna^^s^ Marsilya kazılarında ise i.
S. V. yüzyılın ikinci yarısına tarihlendirildikleri görülmektedir244. Bu amphoranın,
Kerameikos'ta yapılan kazılarda bulunan bir benzeri İ. S. III. yüzyıl sonu - IV. yüzyıl
başına tarihlendirilmektedir^^s
Tanım: Bu amphora, dışa çekik yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, boynun
üst bölümünden başlayarak omuzda gövdeyle birleşen üzeri yivli oval kesitli forma
sahip dikey kulplara, geniş, iç bölümü yivli silindirik bir boyna ve dışı yivlerle kaplı
ovoidal gövdeye sahiptir. Kaidesi korunmamış olmasına rağmen Agora M 273
amphoralannın tamamında görülen içi dolu konik bir kaideye sahip olması
gerekmektedir.
Kökeni: Ege amphoralannın içinde sınıflandırılan Agora M 273 amphoralarının
üretildiği atölyeler bugüne kadar ortaya çıkarılamannıştır. Bu amphoraların kil
kompozisyonları ve renkleri Ege amphoralarıyla paralellikler göstermektedir.
Ancak bu veriler Agora M 273 amphoralarının üretim merkezlerini belirlemeye
yetmemektedir. Bu amphoraların olası kökenleri hakkında buluntu yerlerine
dayanarak Samos Adası önerilmişse de, atölye atık tabakaları ya da üretildikleri
fırınlar ortaya çıkarılamamıştır^^s.
Dağılımı: Akdeniz havzasının batısında bulunan Ampurias'ta, doğusunda ise
Samos'ta, Atina Agorası'nda, Yassıada Batığı'nda ve Akdeniz'in güneyinde
iskenderiye'de bulunan örnekler bu formun geniş dağılım sahasını göstermektedir.
Bu amphoraların Tuna Nehri kıyısıda Transdierna'da da bulundukları
görülmektedir247.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralarda şarap taşındığı öne sürülmektedir^â.
Benzerleri: Adramov, A. P., "Anticeskie Amforni", Bosforski Cvornik, 3,
Moskova 1993, s. 51, tab. B5, No. 7. 27-28; Arthur, P., "Some Observations
on the Economy of Bruttium under the Later Roman Empire", JRA, vol. 2,
1989, s. 136; Arthur, P., "Anfore dell'alto Adriático e il problema del Samos
Cistern type", Aquileia Nostra, LXI, 1990, s. 282-295; Bjelajac 1996, s. 77;
Bonifay 1986, s. 285, fig. 9. 37-38; Bonifay-Villedieu 1989, s. 35, fig. 11,
No. 13; Bonifay 1989, s. 36, fig. 14, No. 17; Bonifay 1993, s. 5; Bonifay-
Pieri 1995, s. 114, fig. 11, No. 75; İsler, H. P., "Heraion von Samos Eine
Frühbyzantinische Zisterne", MDAI, band 84, 1969; L'Hour, M., Long, L.,
"L'archéologie sous-marine", Archéologie sous-marine sur les cotes de France,
Exposition du 28 juin au 1er décembre 1985, s. 107, No. 4 6 1 ; Pallares, P.,
"Alcune considerazioni sulle anfore del Battistero di Albegna", Rev.Et.Lig. 53,
1987, fig. 28, No. 25; Martin Kilcher, S., "Le vin dans la Colonia Iulia Karthago",
El Vi a LAntiguitat. Economía, Prodúcelo i Commerç al Mediterrani Occidental,
2 Colloqui international d'Arqueologia Romana, Badalona 1998, s. 560, fig.
2. 9; Peacock-Williams 1986, s. 175; Raynaud, C, "Amphores de Méditerranée
orientale", Lattara 8, 1993, s. 73, A-DRİ Rb273; Remóla i Vallverdu, J.A.,
Abello i Riley, A., "Les Amphores", Mémoires d'excavacia , 2. Un abocador del
segle V. D.C. enel forum frovincial de Tarragona, Taragona 1989, fig. 175.
3; Riley 1979, s. 234, 0389-90, fig. 95; Robinson 1959; Volpe, G., "Canosa:
due anfore tardo-imperiali con iscrizioni", Vetera Christianorum, 22, fasc. 1,
1985, fig. 3, 5; Volpe, G., "29. La circolazione délie anfore romane nella
Daunia dati preliminari", ARHEOAR, CollécfrRome 114, 1989, s. 630, fig. 1.
6; Yassıada, s. 3 4 , pl. 2. 8; Zemer 1 9 7 7 , s. 5 2 , No. 4 2 .
92
I
32.Enuantep IMo.: 63-10-91.

Tip: M 273.
Yükseklik: 0.71 m.
Tarih: Kuzey Karadeniz'de bulunan merkezlerde yapılan kazılarda i. Ö. IV.
- III. yüzyıllara tarihlenen tabakalarda benzer formlu M 273 amphoralan ortaya
çıkanimıştır.
Tanım: Dışa çekik yuvarlaklaştınimış ağız kenanna. boynun üst bölümünde
başlayarak omuzda gövdeyle birleşen üzeri yivli-oval kesitli forma sahip dikey
kulplara, geniş, iç bölümü yivli konik boyna, alt bölümü yivlerle kaplı ovoidal
gövdeye ve içi dolu konik bir kaideye sahiptir. Pamphylia amphoralannı andıran
bu amphoranın Agora M'273 amphoralan geleneğine uygun olarak üretildiği
düşünülebilir.
Kökeni: Benzer formlu amphoraların Güney Ege'de, özellikle de Samos
civarinda üretilmiş olduklan öne sürülmektedir.
Dağılımı: Tanais'te I. S. III. yüzyıla tarihlendirilen bu form İ. S. IV. yüzyılda
Khersonessos, Histria, Tyras, Tomis, Varna ve Silistra'ya kadar ihraç edilmiştir^^s.
Taşıdığı Olası Madde: Bu amphoralar şarap amphoralan olarak kullanılmış
olabilir. Ancak Samos'ta üretildikleri kabul edildiğinde, bunların zeytinyağı
ticaretinde de kullanıldığı söylenebilir.
Benzerleri: Marsilya'da bulunan bir benzeri için bkz. Bonifay-Villedieu 1989,
s. 36, fig. 14, No. 16.
93
Tip: Kuzmanov XX benzeri.
Kil: 5 YR 7 / B kırmızımtrak sarı
Yükseklik: ü 5B m
Kapasite: 31.5B it.
Tarih: Bu amphoraların form özellikleri dikkate alınarak I. S. VI. yüzyıl sonu
- VII. yüzyıl başında üretilmiş olduğu düşünülmektedir.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış dışa çekik ağız kenarına, dar ve silindirik
boyna, boynun üst bölümünden başlayarak omuzda amphorayla birleşen oval
kesitli kalın dikey kulplara ve küresel gövdeye sahip olan amphoranın kulplarının
gövdeyle birleştiği yerden gövdenin ortasına kadar yedi grup halinde ince yivler
bulunmaktadır. Amphoranın ortasından itibaren yivler kesilmekte, kaideye doğru
ise kalınlaşarak amphoranın dış yüzünü kaplamaktadır. Amphoranın boynu
oldukça ince ve çağdaşı olduğu düşünülen Yassıada amphoralarına oranla daha
uzundur.
Kökeni: Bu amphorların üretildikleri atölyeler henüz saptanamamıştır.
•ağılımı: Samos Adası başta olmak üzere Güney Ege'de ve Batı Karadeniz'den
Tuna Irmağı yoluyla Doğu Avrupa'da bulunan merkezlerde yapılan kazılarda
benzerleri ele geçirilmiştir^so
Taşıdığı Olası Madde: Bu formda LR 2 amphoralarında da olduğu üzere,
şarap dışında farklı ürünlerin de taşındığı sanılmaktadır.
Benzerleri: Hautumn, W., Studien zu Amphoren der Spaetroemischen
und Fruehbyzantinischen Zeit, Bonn 1981, abb. 34; Thasos Limanında bulunan
benzer formlu bir örnek için bkz. Simossi, A., Empereur, J.-Y., "Fouilles sous-
marines franco-grecques du port antique de Thasos", Arkhaiologika Analekta
exAthinon, Tomos XX [1987], Athina 1991, s. 89, eik. 15; Yassıada, s.
159, tip 2, Ca 16.
94
LR2
AMPHORALARI
95
Beltnan 7 1 ; Benghazi LR 2; British Bi; Keay XXI; Keay LXV; Kuzmanov
XIX; Peacock-VVİlliams 43; Sabratha Tip 25 ve Scorpan 7A isimleriyle tanımlanan,
Kartaca sınıflandırmasına göre ise LR 2 adıyla anılan bu form, Pieri tarafından
üç gruba ayrılmıştır. LR 2A formu, dışa çekik huni formunda ağız kenarına,
keskin bir açıyla gövdeye geçiş yapan kısa boyna, omuzda boynun altından
başlayarak gövdenin üst bölümüyle birleşen oval kesitli kısa kulplara, küresel bir
gövdeye ve gövdenin altında düğme formlu kaideye sahiptir. İkinci grubu oluşturan
LR 2B amphoralarının ağız kenarları bir önceki modele benzemesine rağmen
daha kısadır. Bu formda, boyun oldukça uzamış, ağız kenarının altından başlayarak
gövdeyle birleştiği yere kadar genişleyerek konik bir şekil almıştır. Boynun
uzamasıyla birlikte kulpların yükseldiği, gövdenin ovoidal forma sahip olduğu
görülmektedir. Bu formda, kaidede bir değişiklik görülmemektedir. Üçüncü tip,
ağız kenarı dışa çekik halka formludur. Boyun, diğer tiplere oranla daha uzun
olup oval kesitli kulplar daha yüksektir. LR 2C tipi, gövdenin altına doğru genişleyen
şekli ve kaidesinin olmamasıyla diğerlerinden ayrılmaktadır. Her üç formda da
kulpların alt bağlantısının seviyesinde başlayan ve gövdenin ortasında son bulan,
tarakla yapılmış ince yivler bulunmaktadır. I. S. V. yüzyıl - VI. yüzyıl başlarında
bu yivler paralelken, I. S. VI. yüzyılın ikinci yarısında bunların dalgalı olarak yapıldığı
görülmektedir25i.
LR 2 amphoralarının dağılımı
96
34. Envanter IMo.: 4D-1 ü-91.
Tip: LR 2; Kuzmanov XIX amphorası.
Kil: LR 2 amphoraları, açık kahve, kırmızı ve devetüyü renkli (2.5 YR 6 / 6 -
10YR 7 / 4 ) , mika ve kireçtaşı katkılı kile sahiptir. Bu amphoraların oldukça
sert, iyi pişmiş, bol kireçtaşı ve az mika, volkanik cam, felspar, tebeşir ve silttaşı
katkılı kile sahip olduğu görülmektedir. 2 mm. civarında büyüklüğe sahip kireçtaşı
parçacıklarının zaman zaman yüzeyi patlatarak çıktıkları belirlenmiştir. Kil özellikleri,
bu amphoraların Kuzey Ege'de ve Halikarnassos civarında da üretilmiş
olabileceklerinin öne sürülmesine neden olmuştur^ss.
Ağız çapı: •. 11 m.
Tarih: I. S. IV. yüzyıl sonu - 1 . S. V. yüzyıl başına tarihlendirilen bu formun
diğer tipleri şu şekilde tarihlendirilmektedir: LR 2A amphoraları, I. S. V. yüzyılın
ortası - VI. yüzyılın ortasında, LR 2B, I. S. VI. yüzyılın ikinci yarısı - VII. yüzyılda.
LR 3C ise I. S. VII. yüzyılın başı - IX. yüzyılda üretilmişlerdir253_ Genel olarak I.
S. IV. yüzyıl sonu254 .V||. yüzyılda üretildikleri255 |<abul edilen LR 2 amphoralarının
Tomis'de bulunan örnekleri I. S. IV. yüzyıl - VI. yüzyıla tarihlendirilmiştir.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış huni formlu dışa çekik ağız kenarına, konik
bir boyna, boynun üst bölümüyle omuz arasında oval kesitli kulplara, içi dolu
küçük bir çıkıntıyla belirlenen kaideye ve ovoidal gövdeye sahiptir. Gövdenin üst
bölümü ince yivlerle kaplıdır.
Kökeni: LR 2 amphoralarının olası üretim merkezinin Kuzey Ege olduğunu
Khios'ta ve Romanya'da bulunan atölyeler kesinleştirmiştir^SB. Kil kompozisyonları
dikkate alınarak yapılan köken tartışmaları, LR 2 amphoralarının farklı bölgelerde
üretildiğini ortaya koymaktadır. Bu amphoraların Bulgaristan'ın kuzeyi ve Romanya
kıyılarında üretildikleri görüşü^s^ yapılan kazılarda bulunan atölye atıklarıyla
kanıtlanmıştır. Romanya'da Oltina'da bulunan bu amphoralar LR 1 amphoralarının
alt grupları olarak değerlendirilen amphoralarla aynı atölyelerde üretilmişlerdir^ss.
97
Ancak, bu amphoralann Kuzey Ege ve Halikarnassos civarında üretilmiş oldukları
görüşü, Khios ve Samos'taki^sa buluntular dışında henüz kanıtlanamamıştır.
Willams tarafından yapılan kil analizleri, volkanik formasyonların bol olduğu bu
bölgelerde LR 2 amphoralarının üretilmiş olduğunu ortaya koymaktadır^BO.
Dağılımı: Doğu Akdeniz ve Kuzey Afrika'deki merkezlerde yoğun olarak ele
geçirilen LR 2 amphoraları, Britannia'nın batısındaki merkezlere kadar yayılmalarına
rağmen, Avrupa'nın iç bölgelerindeki merkezlere ulaştırılamamıştır. LR 2
amphoralarının Akdeniz'de birçok merkezde bulunmalarına rağmen, diğer
amphoralara göre düşük oranlarda ele geçirildikleri görülmektedir^Bi. Bu
amphoralann Kuzey Afrika'da en erken örnekleri Kartaca'da i. S. V. yüzyılın ikinci
çeyreğinden sonraki tabakalarda ortaya çıkarılmıştır. Kartaca'da ele geçirilen
amphoralar arasında oranlan çok düşük olan LR 2 amphoralarının i. S. Vl.
yüzyılın ikinci yarısından sonra sayılan artmıştır. Berenike'de VI. yüzyılın başlarında
LR 1 amphoralanna göre 1:13 oranlarında ele geçirilen LR 2 amphoralan, VI.
yüzyılın ikinci yarısında oranlarını artırmış ve Tocra'da da görüldüğü üzere LR
1 amphoralanna göre 2:1 oranlarına ulaşmıştır2B2. Bu amphoralann 1. S. VI.
yüzyılın ikinci yarısında Kyrenaica'da birçok merkezde küçük oranlarda da olsa
[% 2-4] ele geçirildikleri görülmektedir. Bu bölgelerin yanında istanbul'da yapılan
kazılarda ve Atina Agorası kazılarında aynı oranlarda LR 2 amphoralan ortaya
çıkanlmıştır263. Bu amphoralann i. S. IV. yüzyıl sonu - VII. yüzyılda Romanya'da
Histria, Sacidava, ültina, Dinogetia ve latrus'ta alt gruplan ortaya çıkarılmıştır.
LR 2 amphoralarının Tuna Nehri çevresindeki yerleşim merkezlerinde yapılan
kazılarda yoğun olarak bulunması, bölgede taklitlerinin üretildiğini akla
getirmektedir2B4.
Taşıdığı Olası Madde: Yapılan analizler bu amphoralarda colaphonium,
çam sakızı, mersin reçinesi ve terebentin taşınmış olduğunu ortaya çıkarmıştır^BS,
Bu görüşü Tomis Limam'nda ele geçirilen LR 2 amphoralan üzerindeki tituli
p/ct/yi yorumlayan Scorpan da desteklemektedir^BB. w . Hautumm bunların
zeytinyağı taşımakta kullanıldıklannı düşünse de, Khalkidikia'da Torone kazılarında
ele geçirilen LR 2 amphoralannın içinde bulunan reçine izleri, bu amphoralann
şarap amphoralan olduklarını kanıtlamaktadır^B^. Yassıada Batığı'ndan elde
edilen ve VII. yüzyıla tarihlenen LR 2 amphoralarının üzerinde görülen graffito\ar
ve yapılan analizler, bu amphoralarda tatlı şarabın içinde zeytin de taşındığını
ortaya koymaktadır^BS.
Benzerleri: Abadie 1989, s. 51-52; Alpözen 1975, s. 4 9 , şek. 42;
Anderson-Stojanovic, V. R., The Hellenistic and Roman Pottery, 1992, s. 89-
97; Tuna Nehri kıyısında bulunan yerleşimlerde yapılan kazılarda bulunan
benzerleri için bkz. Bjelajac 1996, s. 68, tip XX, s. 70, No. 123; Bonifay
1986, s. 2 9 1 , fig. 13. 57; Bonifay-Villedieu 1989, s. 24, fig. 5. 3; Bonifay
1993, s. 4; Bonifay-Pieri 1995, s. 110, fig. 8, No. 53; Böttger, B., "Die
Importkeramik aus dem Spatantiken Donaulimeskastell latrus in Nordbulgarien",
Actes du IXe Congrès International D'Etudes sur les Frontières Romaines
Mamaia. 6-13 septembre 1972, [éd.] D. M. Pippidi 1974 Köln Vien, s. 132,
abb. 1. Be; Davies, S. M., The Dippinti, Stamps and the Graffiti, Excavations
at Carthage: The British Mission, vol. I. 2, [éd.] M. G., Fulford, D. P. S.,
98
Peacock, 1984, s. 141-153; Eiwanger, J., Keramik und Kleinfunde aus der
Damokratia-Basilika in Demetrias, Demetrias \\J, Teil I, Bonn 1 9 8 1 , s. 29-31,
67-68, 82, Teil II, 35-37, 78-79, 101-102; Freed 1 9 9 1 , s. 28, No. 16;
Grace 1 9 6 1 , s. 17, fig. 37; Hoxha 1992, s. 235, tab. 2, fig. 5; Raynaud,
C, "Amphores de Méditerranée orientale", Lattara 6, 1993, s. 7 1 , A.0RI.Lr2a;
Martin Kilcher 1994-1; Martin Kilcher 1994-2; Opait, A., "Beobachtungen zur
Entwicklung den Zwei Amphoratypen" , PEUCE \X, 1978-1979, s. 677, No.
3; Radulescu, A. V., "Amfore cu Inscriptii de la Edificiul Roman cu Mozaic",
Pontica\l\, 1973, s. 198, flg. 7; Radulescu, A. V., "Amfore Romane çi Romano-
Bizantine Din Scythia Minor", PonticalX. 1976, s. 107, pl. VIII, 1,1a; Peacock-
Williams 1986, s. 183-184; Pieri 1998, s. 100, fig. 3; Riley 1979, fig. 92,
No. 349; Fulford, M. G., Peacock, D. P. S., The Avenue du President Habib
Bourguiba, Salammbô: The Pottery and Other Ceramic Objects From The Site,
Excavations at Carthage : The British Mission Vol 1 , 2 , 1 9 8 4 , 119, No. 2,
fig. 34, No. 1-2; Riley 1979, fig. 9 1 , No. 348; Riley 1980, s. 122, fig. 2;
Scilliano-Sibella 1 9 9 1 , s. 1 0 1 ; Scorpan 1977, s. 27, fig. 10. 3; Steckner, C,
"Les amphores LR 1 et LR 2 en relation avec le pressoir du complexe
ecclésistique des thermes de Samos", BCH, Suppl. XVIII, s. 66, fig. 5; Tomber,
R., Williams, D. F., "Late Roman amphores in Britain", JRPS. 1, 1986, s. 42-
54; Velov, G. D., Strjeleskii, C. F., Ikovsoi, A. L., "Kvantal XVIII [Raskolki 1 9 4 1 ,
1947, 1948]", Matériau Pc Arl<eologii ^ 30, Zapadnago Kriwa Chersones,
Moskova 1953, s. 212, fig. 63; Van Doorninck 1986, s. 252, fig. 1 . 1 .
99
5
I J I I I
Hayes Tip 50; Sazanov-Romanchoul<-Sedikov Tip 27.

Kil: 5 YR 8 / 3 açık san
Yükseklik: 0.50 m.
Kapasite: 7.65 İt.
Tarih: Tanais'te yapılan kazılarda bu amphoralann benzerleri I. S. IV. yüzyılın
sonu - V. yüzyılın başına tarihlendirilmektedir. İskenderiye'de benzer formlu bir
amphora i. S. VI. yüzyıla tarihlendirilmiştir. Karadeniz'deki merkezlerde benzer
formlu amphoralann İ. S. VI. yüzyılın üçüncü çeyreği -VII. yy. başına tarihlendirildikleri
görülmektedir^BS.
Tanım: Bu amphora, ucu yuvarlaklaştınimış dışa çekik ağız kenarına, içi yivli
konik bir boyuna, boynun üst bölümünde başlayarak omuz üzerinde gövdeyle
birleşen üzeri yivli oval kesitli kulplara ve omuzdan kaideye doğru kalın yivler
bulunan ovoidal bir gövdeye sahiptir.
Kökeni: Kil kompozisyonu ve form özellikleri açısından Sinop üretimi açık
renkli amphoralar olarak sınıflandınlan ve Sinop'ta yapılan kazılarda yoğun olarak
bulunan amphoralarla benzerlikler göstermektedir^ô. |. g. ı x . yüzyılda bu
amphoralann taklitlerinin Güney Kınm'da Khersonessos'ta bulunan merkezlerde
üretildiği bilinmektedir^î.
•ağılımı: Bu amphoralann Karadeniz'in kuzeyinde bulunan merkezlerde
yoğun olarak ele geçirildikleri yapılan kazılarla ortaya çıkarılmıştır.
Taşıdığı Olası Madde: Şarap
100
Benzerleri: Alpözen 1975, s. 49, şek. 43b; Brusic, Z., "Byzantine Amphorae
[9th-12th Century] From Eastern Adriatic Underwater Sites", Archaeologia
lugoslavica. MCMLXXVI, s.45, pi. VIII, fig. 7; Cangova, J . , "Amphores des
Moyen Age en Bulgarie", Bulletin de l'insitut Archéologique XXW. Sofya 1959,
s. 248, No. 3; Deopik, D. V., Krug, 0., J., "L'évolution des amphores d'argile
claire a col étoit et anses profilées", SA 1972, 3, s. 100-101, fig. 1.1; Sinop
Demirci atölyelerinin üretimi amphoralarla olan benzerleri için bkz. Garlan, Y.,
Kassab Tezgör, D., "Prospection d'ateliers d'amphores et de céramiques de
Sinope", Anatolia Antigua IV, 199B, s. 334, fig. 12 ; Rizova, L., "Goncharnaja
pech VIII-IX w.vblizi Chersonese [v rajone Radiogorki]. Un atelier céramique du
Vllle-Ixe s.a proximité de Chersonese [pres de Radiogorka]", Vizantija i ee
provincii. Sverdlovsk 1982, s. 149-15B. Scorpan, C, "Cerámica Romano-
Bizantina de la Sacidava, Pont/ca VIII, 1975, s. 311-312, pl. Ill, 3, C grubu
amphorasi; Velov, G. D., Strjeleskii, C. F., Ikovsoi, A. L., "Kvantal XVIII [Raskolki
1941, 1947, 1948]", MatériauPoArkeologuZapadnago Kriwa Chersones,
Moskova 1953, s. 214, fig. 63.
KIRIM
0^ ©0 (S)
38 40
39
AMPHORALARI
Bu çalışmada No, 3B-4ü'ta incelenen Kırım amphoraları amphora
çalışmalarında yeni tanınan bir formu oluşturmaktadır. Bozburun Yarımadası'nda
Selimiye açıklarında INA'dan F. Hocker tarafından kazıları gerçekleştirilen bir
batığın ana kargosunu oluşturan Kırım amphoraları geminin battığı i. S. IX.
yüzyıla tarihlendirilmektedir. Marmaris Müzesi'nde bulunan bu örnekler form
özellikleri açısından Bozburun Batığı'nda ele geçirilen örneklerle yakın benzerlikler
göstermektedir. Marmaris Müzesi'nde korunan bu amphoraların -eğer yakınlardaki
başka bir batıkta bulunmamışlarsa- olasılıkla Bozburun Batığı'ndan getirildiği
düşünülmektedir.
Akdeniz'de bulunan merkezlerle Karadeniz'deki yerleşimlerin ticarî ilişkileri
i. Ö. Vll. yüzyıldan itibaren yoğunlaşmıştır. Kolonizasyon döneminden sonra ticarî
ilişkiler Helenistik dönemde bir artış gösterse de, I. S. Vll. yüzyıldan sonra Arap
akınlarıyla gücünü kaybeden Akdeniz ticaretine bir alternatif oluşturmuştur.
Kırım Yarımadası'nda yapılan yüzey araştırmaları ve kazılar sonucunda özellikle
Chouban-Koule civarında bu amphoraların üretildiği düşünülen atölyeler ve
fırınların yerleri belirlenmiştir.
104
36. Envanter IMo.: 38-1 a 9 1 .
Tip: Bozburun.
Yükseklilc ü 4 8 m.
Tarih: Bu amphoranın I. S. VII - IX. yüzyıllara tarihlendirilen benzer formlu
amphoralar içinde tipolojik açıdan en gelişmiş örneklerden biri olduğu
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış. dışa çekik kademeli ağız kenarına, silindirik
ve dar bir boyna, boynun ortasında başlayarak omuz üzerinde amphorayla
birleşen üzeri yivli oval kesitli kalın kulplara, oldukça geniş ovoidal gövdeye ve
düz kaideye sahiptir.
Kökeni: Kırım Yarımadası.
Dağılımı: Benzer formlu amphoraların Kuzey Karadeniz'de bulunan merkezlerde
gerçekleştirilen yüzey araştırmalarında ve kıyı müzelerinde örneklerine
rastlanmaktadır. Ayrıca Güney Ege'de gerçekleştirilen sualtı çalışmalarında bu
formun örnekleri ortaya çıkarılmıştır.
Benzerleri: Samos'ta bulunan benzeri için bkz. Hautumn, W., Studien zu
Amphoren der Spaetroemischen und Fruehbyzantinischen Zeit, Bonn 1 9 8 1 ,
s. 182, abb. 18, No. 2; bkz. kat. No. 37-40.
105
37. Envanter IMo.: 2-2-30
Tip: Bozburun.
Yükseklik: 0.45 m.
Tarih: I. S. IX. yüzyıl.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kısa ve dar boyna,
boynun ortasından başlayarak omuz üzerinde gövdeyle birleşen oval kesitli
kulplara ve üzeri yivli ovoidal gövdeye sahiptir.
Kökeni: Kırım Yarımadası'nda çeşitli merkezlerde üretildiği son yıllarda
yapılan kazılarda bulunan fırınlarla kanıtlanan bu amphoraların atölyelerinin
özellikle Choban-Koule'de yoğunlaştığı görülmektedir^^s.
Benzerleri: Ivaschenko, Y., "Les ateliers de céramiques du Vie au XVe s.
au nord de la Mer Noire : Le problème de la continuité ", La céramique
Médiévale en Méditerranée, Actes du Vie Congres de rAIECM2, Aix-en Provence,
(13-1B novembre 1995), Aix-en Provence 1 9 9 7 , s. 8 2 , fig. 10b.
106
38.Envanter No.: 1 2-90
Tip: Bozburun.
Kil: 5 YR 7 / B kırmızımtrak sarı
Yükseklik: O 47 m.
Kapasite: 21.5 İt.
Tarih: İ. S. IX. yüzyıl.
Tanım: Dışa çekik ağız kenarına, kısa ve dar boyna, boynun ortasından
başlayarak onnuz üzerinde gövdeyle birleşen oval kesitli kulplara ve ovoidal
gövdeye sahiptir. Annphoranın dış yüzeyi yivlerle kaplıdır.
Kökeni: Bu amphorların Kuzeydoğu Karadeniz'de üretilmiş olabilecekleri
Dağılımı: Bu tip Bizans amphorası taşıyan bir batık Bozburun Yarımadası'nın
kuzeyinde Kameriye adasının karşısında bulunmaktadır^â
Taşıdığı Olası Madde: Barap.
Benzerleri: Bass, G., "Underwater Survey-1973", 7/\DXXII-2, 1975, s.
34, res. 9; Raynaud, C., "Amphores de Méditerranée orientale", Lattara B,
1993, s. 7 1 . A.ORI.Lrala.
39.Envanter No.: 3-2-91.
Tip: Bozbumn.
Kil: 5 YR 7 / 6 kırmızınntrak san ?, • •
Yükseklik: 0.38 m.
Tarih: 1. S. IV. - V. yüzyı|274.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştınlmış ağız kenarına, kısa ve dar boyna,
Kökeni: Bugün Gürcistan sınırlannda bulunan Paliostomi Gölü'ndeki Natecchebi
yerleşiminde gerçekleştirilen yüzey araştırmaları sonucu bu amphoralann
benzerleri ortaya çıkanlmıştır^^s. Bozburun tipi olarak adlandınlan bu amphoralann
atölyelerinin yoğun olarak ele geçirildikleri bölgede üretildiğine dair görüşler
bulunmaktadır.
Benzerleri: Keramaikos'ta bulunan bir benzeri için bkz. Böttger 1992 s.
325, abb. 3, 7; Raynaud, C., "Amphores de Méditerranée orientale", Lattara
6, 1993, S . 7 1 , A.ÜRl.Lrala; Riley 1979, fig. 94, No. 377; Scorpan 1977,
s. 284, fig. 24, 2.
108
40.Enuantep IMo.: 36-10-91.
Tip: Bozburun.
Yükseklik: 0.45 m
Tarih: I. S. IX. yüzyıl.
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kısa ve dar boyna,
109
0 5
1 1 I I I I
41.Envanter No.: 29-10-91.

Tip:
Kil: 2.5 YR 5 / 8 kırmızı - 2.5 YR 6 / 8 çok açık kahverengi
Yükseklik: O 35 m.
Kapasite: 7.5 İt.
Tarih: Benzer formlu amphoraların bilinen en geç ticarî annphoralardan
sonra [KIV. yüzyıl] üretildikleri ve uzun süre, bazı özellikleri değiştirilerek kullanıldıkları
Tanım: Ucu inceltilmiş basit ağız kenarına, silindirik ve kalın boyna, üzeri
yivli alt bölümü içe kıvrılmış, ortası boş bir kaideyle son bulan ovoidal gövdeye
ve omuz üzerinde kulak formlu ince oval kesitli kulplara sahip olan amphoranın
boynunun üst bölümünde iki insize dalga motifi yer almaktadır.
Kökeni: Bu form belli bir bölgeye mal edilememektedir.
Dağılımı: Akdeniz'deki herhangi bir batığın kargosunda rastlanmayan bu
form kara ticaretine uygunluğu nedeniyle iç bölgelerde tercih edilmiş olmalıdır.
110
o 5
l i l i l í
42. Envanter No.: 3O10 91

Tip:-
K¡l: 2.5 YR 6 / 8 çok açık kahverengi az kalkerli.
Yükseklik: G.36 m.
Kapasite: 5.47 İt.
Tarih: Benzer fornnlu annphoraların Calabria civarında gerçekleştirilen
kazılarda İ. S. XI. yüzyıl sonu - XII. yüzyıla tarihlendirildikleri görülmektedir^^B,
San Vito'da ise bu amphoralar İ. S. XII. yy. sonlarına tarihlendirilmektedir277.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış, dışa çekik ağız kenarına, silindirik ve dar
boyna, boynun altından başlayan ve omuzda amphorayla birleşen ortadan kesik
ince, oval profile sahip dikey kulplara ve ovoidal gövdeye sahiptir.
Kökeni: Bilinmiyor.
Dağılımı: Bu amphoraların İtalya Yarımadası'nın güneyinde Calabria civarında
yoğun olarak bulundukları görülmektedir.
Benzerleri: Akkaya, M., "Les amphores du Musée de Samsun", Production
et Commerce des Amphores Anciennes en IVIer Noire. Colloque international
organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence 1999, s. 245, pl. III. 12;
Gangi, G., Lebole, C. M., "Anfore, ceramicad'uso comunee cerámica rivestita
tra VI e XIV secólo in Calabria : Prima classificazione e osservazioni sulla
distribuzione e la circolazione del manufatti". La céramique Médiévale en
Méditerranée, Actes du Vie Congres de rAIECM2, Aix-en Provence, (13-18
novembre 1 9 9 5 ] , Aix-en Provence 1 9 9 7 , s. 1 5 7 , fig. 1 . 2 0 .
•m
o 5
I. 1 I I,J-I
43. Envanter No.: 32-10-91

rip: -
Kil:10YR4/2.
Yükseklik: 0.35 m.
Kapasite: 7.96 İt.
Tarih: Bu amphoranın benzerleri Berenike'de gerçekleştirilen kazılardaki
kontekstlere göre İ. S. VII. yüzyıla tarihlendirilirken daha geç örnekleri İstanbul'da
' yapılan kazılarda İ. S. VIII. yüzyıla tarihlendirilmektedir^^s.
Tanım: Dışa çekik ağız kenarına, kısa ve dar bir boyna, boynun ortasından
başlayarak omuzda gövdeyle birleşen şerit formlu kulplara, ovoidal, alt bölümü
yivli dibe doğru daralan gövdeye sahip olan bu amphoranın omzundaki grafittoda
epsilon, iota ve lambda harfleri okunmaktadır. Bu harfler, taşınan ürünün
kısaltması olabileceği gibi, ürünün miktarını ya da amphoranın sıra numarasını
gösterebilir. Kontekst dışında ele geçirilen buluntular için oldukça zor ve çok
seçenekli olan bu tip yorumlar, bu amphoranın çıkarıldığı batık ya da bu
amphoraların benzerlerinin ortaya çıkarılmasına kadar eksik kalacaktır.
Dağılımı: Benzer formlu amphoraların İstanbul, Girit ve Bengazi'de yapılan
kazılarda bulundukları bilinmektedir^^s
Taşıdığı Olası Madde: Şarap ?
Benzerleri: Brusic, Z., "Byzantine Amphorat 9th to 12th Century) From
Eastern Adriatic Underwater Sites", Archaeologia lugoslavica NCMLXXVI, s.
38, fig. 5.
44. Envanter No.: 45-10-91.
0 5
1 I I I 1 I
44.Envanter No.: 45-1G-91.

Tip:-
Kapasite: 7.68 İt.
Tarih: İ. S. XI. - XIII. yüzyılda benzer formlu örnekler Ras'ta ele geçirilmiştir^so.
Tanım: Dışa çekik, ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kısa ve geniş bir
boyna, ağız kenarı seviyesiyle omuz arasında oval kesitli kısa kulplara, ovoidal
gövdeye ve düz bir kaideye sahiptir.
Kökeni: Düz dipli benzer formlu amphoralar genellikle ev içi kullanıma uygun
olmaları nedeniyle birçok bölgede üretilmiştir. Ancak bu amphoranın formu tam
olarak nerede üretildiğini aydınlatacak özellikler içermemektedir.
Dağılımı: Düz dipli amphoraların Akdeniz'de yakın döneme kadar birçok
merkezde kullanıldığı bilinmektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Şarap ?
113
SANOS
AMPHORALARI
Bizans şarap ticaretinin kanıtları olan küresel gövdeli kalın cidarlı Ganos
amphoraları Marmara Denizi'nin kuzey doğusunda bulunan Gaziköy (Ganos) ve
Hoşköy (Hora) civarındaki atölyelerde üretilmiştir. Anadolu kıyılarında yoğun
olarak ele geçirilen bu amphoralar Günsenin'in yayınında Tip I olarak ele
alınmıştır^B*. Şarap ticaretinde kullanılan bu amphoralar İ. S. IX. -XI. yüzyıllara
tarihlendirilmektedir282. Marmara Denizi'nde yerleri saptanan birçok batığın
kargosunu oluşturan Ganos amphoralarının Batı Karadeniz'de bulunan merkezlere
de ihraç edildiği bilinmektedir^ss. Bu amphoraların bazı örneklerinin boyunlarında
genellikle üretici ismi simgelediği düşünülen monogram mühürler yer almaktadır.
116
0 5
1 I I I r I
45. Envanter IMo.: 3 4 - 1 0 - g r

Tip: Ganos Tip 1; Hayas 1992 Tip54.
KM: 2.5 YR B / 8 çolc açık kainverengi
Ağız çapı: 0.G8 m.
Yükseklik: O 4 0 m.
Kapasite: 14.32 it.
Tarih: İ. S. X. yüzyıl sonu ile XII. yüzyıl başı arasında üretilen bu amphoraların
Karadeniz'de bulunan örnekleri XI. yüzyılın ilk yarısı ile XII. yüzyılın ilk yarısına
tarihlendirilmektedir284.
Tanım: Ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, kısa, dar ve konik bir boyna,
boyun üzeri ile omuz arasında oval kesitli kalın kulplara, üzeri yivlerle kaplı omuzda
genişleyen kısa, ovoidal gövdeye ve düz dibe sahiptir. Omuzda HW olarak
okunabilen bir ligatür, bir monogram ve bir yıldız figürü graffitosu bulunmaktadır^ss.
Kökeni: Ganos Tip 1 olarak adlandırılan bu formun üretildiği atölyeler ve
atık seramik tabakaları Marmara Denizi'nin kuzey batısında Gaziköy ile Hoşköy
arasında ortaya çıkarılmıştır^SB. Bunun yanında Marmara Denizi'nin güneyinde
bulunan Marmara Adası'nda da bu tip amphoraların üretildiği, ortaya çıkarılan
amphora atölyeleriyle kanıtlanmaktadır287.
Dağılımı: Bu amphoraların, özellikle Kuzey Batı Karadeniz, Anadolu, Ege,
italya ve Adriyatik kıyılarında yer alan tüketim merkezlerine I. S. XI. -XIII. yüzyıllarda
yoğun olarak ihraç edildikleri görülmektedir^ss. BU yoğun ihracatın kanıtlarına
Marmara Denizi'nde ortaya çıkarılan büyük boyutlu ticarî kargo gemilerinde
rastlanmaktadır289.
Taşıdığı Olası Madde: Tip I olarak adlandırılan Ganos amphoralarının
117
Marmara Denizi dışında Batı Karadeniz'de ve Anadolu kıyılarında birçok batıkta
ele geçirilmesi bölgenin i. S. XI. - XII. yüzyıllarda Bizans imparatorluğu'nun en
önemli şarap üretim bölgesi olduğunu kanıtlamaktadır. Bununla birlikte, amphora
kullanımının azalmaya başladığı, deri tulumların ve fıçı kullanımının arttığı bu
dönemde, sağlam yapıları nedeniyle Ganos amphoralarının farklı ürünler için
tekrar kullanıldığı öne sürülmektedir^so.
Benzerleri: Omuz bölümü farklı bir örnek Alpözen 1975, s. 116, env. No.
200; Bakırtzis, Ch., "Byzantine Amphorae", SCHSuppl. XVIII, 1989, s. 75, fig.
2; Bass, G., "Underwater Survey-1973", 77\D XXII-2-1975, s. 34, res. 12;
Bjelajac 1989, s. 112, fig. 2, tip. I, 1-4; Romanya'da bulunan benzerleri için
bkz. Barnea 1967, s. 252, fig. 154; Brusic, Z., "Byzantine Amphorae [9th-
12th Century] From Eastern Adriatic Underwater Sites", Archaeologia lugoslavica,
MCMLXXVI, s. 44-45, pi. VII-VIII, fig. 7, 4; Bulgaristan'daki benzerleri için bkz.
Cangova, J., "Amphores des Moyen Age en Bulgarie", Bulletin de l'insitut
Archéologique yXW. Sofia 1959, s. 248, No. 1; Günsenin 1989, s. 269-270,
fig. 3-4; Van Doorninck 1986, s. 253, fig. 4, 1 , 2; Yakobson 1979, fig.
4 3 / 5 , 6.
118
parçası katkılı kile sahiptir. Krem renkli
astar yer yer izlenebilmektedir.
Ağız çapı: c. 0.08 m.
Karın capı: G.3Ü m.
Yükseklik: Ü.B2 m.
Dip çapı: ü. 19 m.
Tarih: Kıbrıs'ta Paphos'taâı ve Çamaltı Burnu Batığı'nda ele geçirilen
benzerleri İ. S. XIII. yüzyıla tarihlendirilmektedir. Saraçhane kazılarında bu form
i. S. XII. yüzyılın ortaları ile XIII. yüzyıl başlarına tarihlenen tabakalarda yoğun
olarak ele geçirilmiştirâs amphoralar, Karadeniz'in kuzeyinde bulunan
merkezlerde yapılan kazılarda ortaya çıkarılan kontekstler yardımıyla I. S. XII.
yüzyılın ilk yarısı ile XIII. yüzyılın sonu arasına tarihlendirilmektedirâs. Akko'da
bulunan benzer bir amphora ise İ. S. XIII. yüzyıla tarihlendirilmiştirâ^
Tanım: Günsenin Tip III olarak adlandırılan bu form, ucu yuvarlaklaştırılmış
dışa çekik ağız kenarına, ağız kenarının altından başlayarak ağız kenarı seviyesini
aşarak yükselen ve omuzda amphorayla birleşen kulp bağlantılarına, üzeri yivlerle
kaplı ovoidal gövdeye sahiptir. Gövdenin tamamı yivlidir. Bu form Bizans
kaynaklarında Magariko kulaklı melek olarak adandırılmaktadırâs
Kökeni: Bu formun üretildiği atölyeler henüz ortaya çıkarılamamıştır. Bununla
119
birlikte, kil kompozisyonları bunun. Kuzey Marmara'da Ganos amphoralarının
üretildiği atölyeler civarında üretilmiş olduğunu ortaya koymaktadır.
Dağılımı: Bu form. Batı Karadeniz'de Bulgaristan ve Romanya'da23B_ İtalya
Yarımadası, Kıbrıs ve İsrail'de bulunan tüketim merkezlerinde yapılan kazılarda
yoğun olarak bulunmuştur. Günsenin III tipi olarak da adlandırılan bu formun
Ege, Akdeniz ve Karadeniz'deki çeşitli batıklardan getirilen örnekleri Anadolu
Müzeleri'nde yoğun olarak korunmaktadır^s^.
Benzerleri: Bakirtzis, Ch., "Byzantine Amphorae", SCHXVIII, 1989, s. 75,
fig. 5, tip. V; Dobruca'da bulunan benzerleri için bkz. Barnéa, I., "La céramique
byzantine de Dobroudja, Xe - Xlle siècles", fîCH Suppl. XVIII. 1989, s. 135,
fig. 5; Sazanov, A., Romanchouk, A., Sedikova, L., Les amphores des ensembles
de Chersonese byzantin, Ekaterinbourg 1995, s. 78-81; Sazanov, A., "Les
amphores de l'antiquité tardive et du moyen age : continuité ou rupture ? Le
cas de la Mer Noire", La céramique Médiévale en Méditerranée, Actes du Vie
Congres de l'AIECM2, Aix-en Provence, [13-18 novembre 1995), Aix-en
Provence 1997, s. 95, fig. 4. 53 ; Voikov, I., Importnaja amfornaja tara
zolotoordinskogo goroda Azaka, Severnoe Prichernomorije i Povoizshie vo
vzaimootnoshenijach Vostoka i Zapada v XII-XIV w. Rostov na Donou 1989,
s. 9 5 , fig. 15, 2-4 ; Yakobson 1 9 7 9 , s. 1 1 1 , fig. 6 8 , 5-7.
47. Envanter IMo.: 31-10-91.
Tip: Otranto 1-2.
Kil: 2.5 YR 5 / B kırmızı
Yükseklik: 0.36 m. o, ,, .s
Kapasite: 7.93 İt.
Tarih: I. S. IX-XI. yüzyıl.23B
Tanım: Dışa çekik ucu yuvarlaklaştırılmış ağız kenarına, dar boyna, boynun
üst bölümünden başlayarak ağız kenarı seviyesini aşan ve omuzda amphorayla
birleşen oval kesitli kalın kulplara ve dibe doğru daralan ovoidal gövdeye sahiptir.
Dağılımı: Bu amphoraların Dalmaçya kıyılarında, Puglia ve Barletta'da,
Ege'de Atina ve Çanakkkale'de, İtalya kıyılarında ve Korsika'nın güneyinde çeşitli
yüzey araştırmalarında bulunması bunların Orta Akdeniz'deki merkezlere de ithal
edildiklerini göstermektedir.
Taşıdığı Olası Madde: Bilinmiyor.
Benzerleri: Arthur, P., "Rifflessioni interno ad alcune produzioni di anfore
tra la calabria e la puglia in ta médiévale", ATTIXXX Convegno Internazionale
della Cerámica 1997, XXXI Convegno Internazionale della Cerámica 1998,
Albisola, s. 18, fig. 5-6; Kulp tipleri için bkz. Bjelajac 1989, s. 114, fig. 3-1;
Brusic, Z., "Byzantine Amphorae (9th-12th Century) From Eastern Adriatic
Underwater Sites", Archaeologia lugoslavica. MCMLXXVI, s. 38, pi. I, fig. 5;
Bonifay, M., Villedieu, F., "Importations d'amphores orientales en Gaule", BCH
Suppl. XVIII, 1989, s. 43, fig. 18; Tartarí, F., "Amforat e Muzeut Arheologjik
Te Curresit" , lllyrla No. 2, 1982, s. 263, fig. 24b; Robinson 1959, tab. 15,
K.112; Scorpan, C, "Cerámica Romano-Bizantina de la Sacidava", Pont/ca VIII,
1975, s. 284, tip. VIII, fig. 24, 2; Popoviç, M., Crkvina, Paniku. ne Glasnik
Zemaljskog Muzeja Bosnje . Hercegavine u Sarajevu, Sarajevo 1973, s. 350,
tab. III-1.
AE5-6
AMPHORALARI
(LR 5-6)
®
123
Egloff 187; Kartaca LR 5-B; Peacock-Williams 46; Riley LR 4. Torba formlu
amphoralar veya daha az bilinen ancak daha doğru bir isimle - Mısır Tip 5 (AE
5] amphoraları - anılan amphoraların, genellikle, Kartaca kazılarında önerilen
LR 5-6 ismiyle anıldıkları görülmektedir.
AE 5-6 amphoralarının dağılımı

48. Envanter No.: 39-10-91.
Tip: AE 5-B; LR 5-B.
Kil: 5 YR 7 / B kırmızımtrak san, az taşçık ve kalker katkılı kile sahiptir.
Yükseklik: 0.28 m.
Tarih: AE 5-6 amphoralarının en erken örnekleri Jalame'da I. S. II. yüzyıla
tarihlenen seramikle birlikte ortaya çıkanimıştır. Bu amphoralann erken örnekleri
Korinth'te I. S. III. yüzyıl -VI. yüzyıllara tarihlenen tabakalarda bulunmuştur299.
AE 5-B amphoralannın form olarak öncü niteliğindeki erken örneklerinin i. S.
I. yüzyılın sonundan III. yüzyıla kadar Suriye-Filistin Bölgesi'nde yoğun olarak
ortaya çıkarılması nedeniyle israil civannda üretildikleri öne sürülmüştürôo
i. S. IV. yüzyıl sonu - V. yüzyılda Mareotis Gölü kıyısında bulunan atölyelerde
AE 3 amphoralanndan sonra üretilmeye başlanan AE 5-6 amphoralannın Kilikia
üretimi LR 1 amphoralanyla birlikte Akdeniz'de bulunan merkezlerden yoğun
olarak ihraç edildikleri görülmektedir, i. S. V. yüzyıl - VI. yüzyılda Mareotis
atölyelerinin üretimlerindeki artış da göz önüne alındığında, bu dönemdeki Mısır
şarabı ihracatının ya da iç tüketiminin doruk noktada olduğu anlaşılmaktadır.
Değişik amaçlarla kullanılmaya açık formu nedeniyle, bu amphoralann Suriye-
Filistin Bölgesi'nde İ. S. X. yüzyıla kadar üretildikleri bilinmektedir.
Tanım: Bu amphoralar, ucu yuvarlaklaştırılmış yüksek ağız kenarına ve
gövdeye doğru genişleyen konik formlu omza sahiptir. AE 5 amphoralannın
omzun üzerinde başlayarak biten oval kesitli kulplara ve gövde üzerinde ince
yivlerin yanı sıra, torba formunda gövde yapısına ve üzeri yivli tabana da sahip
olduğu görülmektedir.
125
I
Kökeni: AE 5-B amphoralannın Orta Mısır'da, Mareotis Gölü kıyısında ve
Abou Mena'da ortaya çıkarılan atölyelerde, İ. S. M. yüzyıldan i. S. VIII. yüzyıla
kadar üretildikleri bilinmektedirSOi. Orta Mısır'daki seramik atölyelerinde yoğun
olarak üretildiği bilinen bu formun geç örneklerinin i. S. X. yüzyıla kadar varlığını
sürdürdüğü bilinmektedirôa. BU amphoraların gri-siyah renkli hamura sahip
olan ve LR B adıyla anılan örneklerinin ise, Beth Shan civarında üretilmiş
olabileceği görüşü öne sürülmüştürô^.
•ağılımı: Doğu Akdeniz'de bulunan yerleşim yerlerinde yapılan kazılarda AE
5-B amphoralannın yoğun olarak ortaya çıkarıldıkları görülmektedir. Bu
merkezlerden Kıbrıs'ta bulunan Amathonte'da Abou Mena üretimi olarak
yorumlanan amphoralar çoğunluktadırô^'. Bunun yanı sıra. Batı Anadolu kıyılarında
yapılan sualtı araştırmalarında bu amphoralara ait birçok örneğin bulunması
Mareotis Gölü üretimi amphoraların Batı Anadolu kıyılannda bulunan merkezlere
i. S. V. yüzyıldan sonra ihraç edildiğini göstermektedir. Bu amphoralar Atina
Agorası'nda, Argos'ta ve Kerameikos'ta yapılan kazılarda i. S. V. yüzyıla tarihlenen
tabakalarda yoğun olarak bulunmuştur, istanbul, Çanakkale, İzmir, Çeşme,
Marmaris, Bodrum, Antalya ve Mersin Arkeoloji Müzeleri'nde yer alan ve
çoğunlukla balıkçılar tarafından getirilmiş olan AE 5-B amphoralan, kargolannda
bu amphoralan taşıyan henüz keşfedilememiş batıkların varlığını
kanıtlamaktadırôs.
Bu amphoraların Roma'da Magna Mater Tapınağı ve Schola Praeconum
kazılarında i. S. V. yüzyılın ortasına tarihlenen tabakalarda az sayıda ortaya
çıkarıldıkları görülmektedirô^. Ayrıca Napoli'de yapılan kazılarda, AE 5-B
amphoraların V. yüzyılın ortasına ve VI. yüzyılın sonuna tarihlendirilen iki farklı
depozitte, Roma'daki gibi az sayıda ele geçirildiği belirlenmiştirÔ''. Marsilya
kazılarında yapılan istatistiksel dağılım tablolarında ise bu amphoraların, İ. S.
VI. yüzyılın sonuna tarihlendirilen tabakalarda diğer amphora tiplerinden daha
fazla bulunduğu görülmektedirôs /\b 5-B amphoralan Kartaca kazılarında, i.
S. V. yüzyılın başına tarihlendirilen tabakalarda yoğun olarak ortaya çıkarılmıştır.
Kuzey Afrika'deki diğer merkezlerde de AE 5-B amphoralannın bu fazlalığı dikkati
çekmektedir. Ancak, Kartaca'da, İ. S. VI. yüzyılın başından sonra bu formun
önemini kaybettiği ve istatistik tablolarında % 2.3 oranlarını aşmadıkları
görülmektedirôs. AE 5-B amıphoralannın Avrupanın içlerine Tuna Nehri yoluyla
taşındığı bu nehrin kıyısında bulunan merkezlerde yapılan kazılarda ele geçirilen
amphoralarla kanıtlanmaktadır^ô.
Taşıdığı Olası Madde: İskenderiye'nin güneyinde bulunan Marea kentinde
ortaya çıkanlan atölyelerde bulunan AE 5-B amphoralannın, kentin önemli ürünü
olan şarabın taşınmasında kullanıldıklan bilinmektedir. Bu görüşü, Ain El-Cedide'de
i. S. VI. yüzyıla ve El-Kursi'de İ. S. VII. yüzyıla tarihlenen şarap presleri içinde
ortaya çıkarılan AE 5-B amphoralan desteklemektedirS''''.
Benzerleri: Abadie 1989; Ballet-Picon 1987, s. 3 1 , fig. 4. 2; Ballet, P.,
"La céramique des Kellia: nouvelles orientations de recherches", The Archaeology
of the Nile Delta, Probleme and Priorities, [éd.] E. C. M. van den Brink, 1988;
Ballet 1993, s. 23, fig. 13; Ballet, P., "Un atelier d'amphores Late Roman
amphora 5 / 6 à Kom Abou Billou (Egypte]", 1995, s. 362, fig. 11; Ballet, P.,
"De L'empire Romain a la conquête Arabe. Les productions céramiques
126
Egyptiennes", La céramique médiévale an Méditerranée, Actes du Vie congres
de LAIECM2. 1335, s. 53, fig. 17; Bonifay-Villedieu 1383, s. 28, fig. 8-3;
Bonifay 1393, s. 5; Bonifay-Pieri 1335, s. 113, fig. 10, No. BB-73; Empereur-
Picon 1383, s. 245, No. 26; Empereur-Picon 1332, s. 150, fig. 8; Empereur,
J.-Y., Picon, M., "Les ateliers d'amphores du lac Mariout", SC/-/Suppl. 32,
1338, commerce et artisanat dans l'Alexandrie Hellénistique et Romaine, s.
78, fig. 6; Engemann, J., "A propos des amphores d'Abou Mina", CCE, 3,
1392, s. 153, fig. 1; Feig, N., "Pottery, Glass, and Coins from Magen", Baser.
No. 258, 1985, s. 36, fig. 2. 1-2; Gempeler, R. • . , Die Keramik römischer
bis früharabischer Zeit, Elephantine X, abb. 129, No. 3; Hayes, J. W., "Wine
Amphorae", Roman Pottery in the Royal Ontario Museum, 1976, pi. 39, No.
3 6 1 ; Laubenheimer 1990, s. 145; Pieri 1998, s. 103, fig. 6. 3; Rauthman,
N., "Neutron Activation Analysis of Cypriot and Related Ceramics at the University
of Missouri", Acts of the II Nieborow Pottery Workshop, 1 8-20 December
1993, s. 343, pi. 5, No. 20-21; Rendini, P., "35. Anfore di produzione locale
e di importazione a Gortina nel période tardo-romano e protobizantino",
ARHEDAR, CollécfrRome 114, 1989, s. 649, fig. 4; Riley, J. A., "The Pottery
from the First Session of the Excavation in the Caesarea Hippodrome", Baser,
No. 218, April 1975, s. 46-47, No. 96-104; Riley 1980, s. 122, fig. 5-B.
1:27
NOTLAR
''Stern, E., The Material Culture of the Land of the Bible in the Persian Period,
538-532 B.C.E., Kudüs 1973, s. 113-115.
•^Bu amphoralarin i. Ö. VII ve IV. yüzyıllar arasında Salamis civarında üretildikleri
bilinmektedir. Bkz. Calvet, Y., "Les amphores chypriotes et leur diffusion en
Méditerranée orientale", SCH Suppl. XIII, 1986, s. 507.
^Bu çalışmada kil renkleri için Munsell Renk Katalogu kullanılmıştır. Ancak, müzede
korunan eserlerin zarar görmeden incelemeye alınması gerektiğinden, amphoralarin
kil özellikleri detaylı olarak incelenmemiştir.
^ Zoroğlu. L., Kelenderis I. Ankara, 1994, s. 63, 78.
5 Zemer 1977, s. 3 1 .
^ Al Mina'da bulunan amphora için bkz. Lehmann, G., Untersuchungen zur spaten
Eisenzeit in Syrien und Libanon: Stratigraphie und Keramikformen zwischen ca. 720
bis 300 V. Chr. Altertumskunde des Vorderen Orients 5, Ugarit 1996, taf. 79,
421 d / 1 ; Teil Sukas'ta bulunan sepet kulplu amphora için bkz. Buhl, M. L., Sukas
VU: The Near Eastern Pottery and Objects of Other Materials from the Upper
Strata. Publications of the Carlsberg Expedition to Phoenicia 9, Kopenhag 1983,
taf. 95, G26b/1.
^ Calvet, Y., "Les amphores chypriotes et leur diffusion en Méditerranée orientale",
eCH Suppl. XIII, 1986, s. 507.
8 Zemer 1977. pl. 8, No. 24.
3 Hadjisavvas, S.. "The Economy of the Olive". The Development of the Cypriot
Economy from the Prehistoric Period to the Present Day, [ed.JV.Karageorgis,
• .Michaelides. Nicosia 1996, s. 127-137.
Bass. G., "Sheytan Deresi: Prilimanary Report", International journal of Nautical
Archaeology and Underwater Exploration, 1 9 7 6 , 5. 4, s. 2 9 9 .
Bass, G., Bodrum Sualtı Arkeoloji Muzesi'ndeki Batıklar, Ankara 1996, s. 58.
''2 Dupont, P., "Amphores commerciales archaïques de la Grèce de l'Est" , PdP
37, 1982, s. 204.
"•^ Long, L., Miro, J., Volpe, G., "Les épaves archaïques de la pointe Lequin",
Marseille Grecque et la Gaule, Actes du Colloque International d'Histoire et
Archéologie, Marsille 18-23 Novembre 1990, (ed.) M. Bats, G. Bertucci, Etudes
Massaliétes3. 1992, s. 225.
''^ Zavoykin, A. A., "A Classification of Samian Amphorae Fragments from
Phanagoria". SA 1992-3, s. 44, pl. I.
15 Dupont, P., Archaic East Greek Trade Amphoras, 1998, s. 170, fig. 23. 7.
b.
''^ Sezgin, Y., Klazomenai Akpinar Nekropolisi TicarîAmphoralari, Yayınlanmamış
Lisans Tezi, İzmir 1998, s. 79, şek. 42.
Rizzo, M.A., Le Anfore da Transporto e il Commercio Etrusco Arcaico, Studi
di Archealogia Pubblicati délia Soprintendenza Archeologica Per l'etruria Méridionale
3, 1990 Roma, s. 22, fig. 5. 348.
18 Novo-Alexandrovka'da bulunan bu amphora Samos amphorasi olarak
yorumlanmıştır Monachov. S. Y.. "Quelques séries d'amphores grecques des Vlle-
Ve s.av.n.é. au nord de la Mer Noire". Production et Commerce des Amphores
Anciennes en Mer Noire, Colloque international organisé à Istanbul 25-8 mai 1994,
Aix-en-Provence 1399, s. 171, 184, fig. 10.
'"a Boandman, J., Greek Emporio, BS/\ Suppl. 6, 1967, s.140, No. 507; Gjerstad,
E., Stocholm Swedish Cyprus Expedition 2, 1335, pi. 84. 4; Grace, V., "Samian
Amphoras", ¡-íesperia AD, 3, 1971, s. 52-95; Sandro, N., Le anfore arcaice dallo
scarico Gosetti, Pithecusa. Cahiers du Centre J. Bérard 12 Napoli 1986, s. 121.
20 Brashinsky, I., "Novie materiali k isukheviyu ekonomiceskiki svazei Olvii bVI - IV
w. Do n. e.", Archeologia 19, 1968, s. 55.
21 Dupont, P., Archaic East Greek Trade Amphoras. 1998, s. 170, fig. 23.7.f.
22 Voigt, M. M., v.d., "Fieldwork at Gordion: 1993-1995", ANATOLIOAXXWl. 1997,
s. 55, fig. 31 e. M. Lawall'a göre bu amphoralar i. Û. 535 ve 480 yılları arasına
tarihlendirilmektedir. A.g.e., s. 21.
23 Dupont, P., Archaic East Greek Trade Amphoras. 1998, s. 177; Dupont, P..
"La circulation amphorique en Mer Noire a l'époque archaïque". Production et
Commerce des Amphores Anciennes en Mer Noire, Colloque international organisé
à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence 1999, s. 153.
24 Grace, V., "Samian Amphoras ", Hesperia 40, 3, 1971, s. 94, No. 13, pl. 15.
25 Bass, G., Katzev, M., "New Tools for Underwater Archaeology", Archaeology
21, 1968, s. 172.
2G Empereur-Picon 1986, s. 112.
27 A. g. e., s. 112.
28 Empereur-Hesnard 1987, s. 59; Düğer 1991, s. 92.
29 Empereur-Picon 1986, s. 112.
30 Peacock, D. P. S., "Méthodes classiques et méthodes formelles dans l'étude
des amphores" , Actes Du Colloque De Rome, 27-29 Mai 1974. EcFrRome Palais
Farnese 1977, s. 262.
31 Doğer, E., "Rodoslu Çömlekçi Hieroteles", Arkeoloji Dergisi [éd.] H. Malay, İzmir
1994, s. 195-204; Doğer, E.-Senol, A. K., "1997 Yılı Marmaris Hisarönü/Çubucak
Kazılan", KSTX\X, 25-29 Mayıs 1998, Ankara 1999, s. 439-446; Doğer, E.-
Senol, A. K., "1998 Yılı Marmaris Hisarönü-Çubucak Seramik Atölyeleri Kazılan",
KSTXX. Ankara 2Ü0G, s. 293-304; Lund, J., "Rhodian Amphorae as Evidence
for the Relations between Late Punic Carthage and Rhodes" , Aspects of Hellenism
in Italy. 5 Acta, Hiperbórea 1993, s. 362.
32 Lund 1993, s. 119.
33 Riley 1979, s. 122 ; Grace 1965, s. 7.
34 Empereur, J. Y., "Les anses d'amphores timbrées et les amphores: Aspects
quantitatifs", eCHCVI, 1982, s. 219-233.
35 Riley 1979, s. 123.
36 iskenderiye'de yapılan kazılarda Rhodos amphoralannın oranlannin özellikle i. Û.
III. yüzyıl ile İ. Ü. II. yüzyıl arasında kalan dönemde diğer amphoralara oranla % 85'in
üzerinde bulunması, Rhodos'un Doğu Akdeniz ticaretini elinde tutuğunu kanıtlamaktadır.
37 Polybios'un aktardığına göre Rhodos'tan Sinop'a 10.000 amphora ihraç edilmiştir.
Polybios IV, LVI, 3.
33 Whitbread, I. K., Greek Transport Amphorae, A Petrological and Archaeological
Study Atina 1995, s. 54.
39 Şenol, A. K., "The Amphoras of Sector 2", Necropolis II, Etudes Alexandrines
7, (ed. J. Y. Empereur, M. D. Nenna) (Baskıda), No. 1; Empereur-Hesnard 1987,
s. 18.
40 Söz konusu 11 eponym: Polykrates, Philonidas, Kharmokles, Astymedes,
Aristonidas, Euphranor, Thrasidamos, Ksnephantos, Mytion, Smylinos, Kharmosilas.
^1 Doğer, E., Şenol, G. C, "Batı Anadolu'daki Yüzey Araştırmalarında Ele Geçmiş
Bir Grup Amphora Mühürü", Arkeoloji Dergisi, V, İzmir 1997, s. 34.
^2 Şenol, G. C, "Stamped Amphora Handles from the Excavations of the Ancient
Cricket Play Ground in Alexandria", Etudes Alexandrines 12 (ed. J . -
Y.Empereur](baskida], No. 8.
^3 Bresson, A., "Remarques sur la dispersion des amphores Rhodiennes", BCH
Suppl. XIII, Recherches Sur les Amphores Grecques, Paris 1986, s. 81-86.
Grace, V., "Rhodian Jars in Florida", Hesperia XVII, No 2 , 1948, s. 144;
Nicolaou, I., Empereur J.-Y, "Amphores Rhodiennes du Musée de Nicosie", BCH
Suppl. XIII, Recherches Sur les Amphores Grecques, Paris 1986, s. 515-531.
^5 Athenaeus, I, 32.
Peacock, D. P. S., "Roman amphorae: Typology, fabric and origins", MCMFEC,
27-29 May 1974, s. 268.
^"^ Tchernia, A., "Recherches archéologiques sous-marines", Gallia 27, 1967, s.
470; Panella, C, "Annotazioni in Margine alle Stratigrafie delle Terme Dstiensi del
Nuotatore", Recherches sur les amphores romaines, CollécfrRome 10, (ed). P.
Baldacci, G. Kapitän, N. Lamboglia, C. Panella, E. Rodríguez Almeida, 8. Sciarra,
A. Tchernia ve F. Zevi, École Française de Rome, Paris 1972, s. 73, dipnot. 24;
Baldacci, P., "Le principali correnti del commercio di anfore romane nella Cisalpina",
/ problemi délia cerámica romana di Ravenna délia Valle padana e dell'alto Adriático,
Bologna 1970, s. 103-131.
48 Desbat-Picon 1986, s. 648.
49 Bean, G. E., Cook, J. M., "The Carian Coast III", BSA 52, 1957, s. 66; Bean,
G. E., Turkey Beyond the Meander 1980, s. 130.
51 Doğer, E., Şenol, A. K., "Rhodos Peraiasi'nda İki Yeni Amphora Atölyesi", (ed.]
H. Malay, Arkeoloji Dergisi \\/, izmir 1996.
52 Hisarönü Körfezi, Çubucak mevkiinde yer alan seramik atölyeleri 1981 yılında
Tuna tarafından keşfedilmiş ve atölyeler Empereur'la bu bölgede yaptıkları yüzey
araştırmalarıyla tanıtılmıştır. Bkz. Empereur, J.-Y. Tuna, N., "Hiéreteles potier
Rhodien de la Pérée", eCH CXI II 1989, s. 277-299; Doğer, E., vd., "Hisarönü-
Cubucak kazılan [önrapor]", (ed.] H. Malay, Arkeoloji Dergisi \\\, İzmir 1994, s. 185-
193.
53 Hesnard, A., "Imitations et raisonnement archéologique: a propos des amphores
de Rhodes et de Cos", eCH Suppl. XIII, 1986, s.73.
54 Tacitus Annales XII, 58; Dio Cassius, LX, 24.
55 Peacock, D. P. S., "Roman Amphorae: Typology, Fabric and Origins", MCMFEC.
27-29 May 1974, s. 269-270, fig. 4.
56 Fraser, P.M., Ptolemaic Alexandria, Oxford 1 9 7 2 , s. 165-168.
S'' Joncheray, J. P., "Contribution à l'étude de l'épave Dramont D (campagnes
1970-1971)". CAS 2, s. 26-27.
58 Athenaios, Deipnosophistae 1. 27. B; III. 74. 6; III. 75. 5; III. 80. 3.
59 Plinius, Naturalis Historia, XV. 8. 34; XV, 21. 82.
80 Şenol, A. K., "Geç Rhodos Amphoralannin Batı Anadolu'daki Dağılım ve Üretim
Problemleri", SSr96, 17-20 Ekim 1996 İstanbul, s. 166.
81 Riley 1979, s. 123; Geç Rhodos amphoraları adıyla anılan mahmuz kulplu
amphoralann Lyon ve Vienne'de yoğun olarak bulunmalan, stil kritiği açısından
EH
tanhlendirilmelerini kolaylaştırmıştır. Form gelişimlerine göre İ. S. I. yüzyıl içindeki
tarihlendirilmeleri Desbat-Picon 1986, s. 646, fig. 7'de örneklerle yayınlanmıştır.
Yazar tarafından Hisarönü seramik atölyelerinde bulunan Geç Rhodos amphoralarıyla
ilgili yeni bir tipoloji geliştirilmiştir, bkz. Şenol, A. K., "Geç Rhodos Amphoralarının
Batı Anadolu'daki Dağılım ve Üretim Problemleri", SBT'9B, 17-20 Ekim 1996
istanbul.
Empereur-Hesnard 1987, s. 60, fig. 14.
63 Berker, C, Constantin, C, Desbat, A., v.d., "Le depot d'amphores augusteén
de la rue de la Favorite a Lyon", Figlina 7, 1986, s. 74, fig. 8, No. 1-11.
64 Desbat-Picon 1986, s. 648; Berker, C, Constantin, C, Desbat, A., v.d., "Le
dépôt d'amphores augusteén de la rue de la Favorite a Lyon", Figlina 7, 1986, s.
88.
65 Bass, G., "Underwater Survey-1973", L4D XXII-2-1975, s. 34, res. 8.
66 Fraser, P. M., Ptolemaic Alexandria, Oxford 1972, s. 1 6 2 - 1 7 1 .
67 Desbat, A., Picon, M., "Les importations d'amphores de Méditerranée Orientale
a Lyon (Fin de 1er siècle avant J.-C. et 1er siècle après ", SCH Suppl. XIII, Recherches
Sur les Amphores Grecques, Paris 1986, s. 646, fig. 7. 1; Bertrand, E., "Les
amphores d'un vide sanitaire du 1er siècle à Lyon (Saint-Just)". S.F.E.G.A.G. Actes
du Congrès de Tournai. 28-31 Mai 1992, s. 270.
68peacock-Wiliiams 1986, s. 103; Sealey 1985, s. 133-5.
69 Laubenheimer, F., Humbert, S., "Emballages perdus, objects trouves: les
amphores", Les fouilles du parking de la Maire á Besancon, 23 Mai-5 October,
1992, s. 196.
70 Filippi, F., Anfore Vinarie di Alba Pompeia [Fine I sec.A.C.-l.sec.D.C), Vigne e
Vini Nel Piemonte Antico. 1994, s. 81-84, fig. 46-51.
71 Martin Kilcher, S., Die Römischen Amphoren aus Äugst und Kaiseraugst.
Forschungen in Äugst 7, 3, 1994, s. 675, No. 2461,
72 Tuna, N,, Empereur, J.-Y., Doğer, E., Desbat, A., "Rapport sur la première
campagne de la fouille Franco-Turque de Reşadiye (Péninsule de Cnide- Juillet
1988)", De Anatolia Antiqua]. 1989, s. 36.
73 Doğer 1991, s. 92.
74 Tuna, N., Empereur, J.-Y., "Datça/Reşadiye-Kiliseyanı Antik Seramik Atölyeleri
Kazısı, 1989 Kampanyası", KSTX\\-\. Ankara 1990, s. 157.
75 Empereur, J. Y., "Producteurs d'amphores dans les ateliers de Reşadiye
(Péninsule De Datça)", Araştırma Sonuçları Toplantısı VI, Ankara 23-27 Mayıs
1988, s. 159; Tuna, N., "Datça Yarımadasında Hellenistik Dönem Amphora
Üretim Merkezleri", X. Türk Tarih Kongresi. TTK, Ankara 1990, s. 359.
76 Empereur-Hesnard 1987, s. 59.
77 Empereur, J. Y., Tuna, N., "Zenon de Caunos et l'epave de Sercelimam", BCH
CXII, 1988, s. 345.
78 Grace 1961, s. 26.
79 Grace, V., "Some Amphoras From a Hellenistic Wreck", BCH Suppl. XIII,
Recherches Sur les Amphores Grecques, Paris 1 9 8 6 , s. 81-86.
80 Grace, V., "Revisions in Early Hellenistic Chronology", AM. 89, 1974, s. 198,
dipnot 109.
81 Cary, M., The Geographical Background of Greek and Roman History. Oxford
1949, s. 161.
82 Grace, V., The Stamped Amphora Handles Found in the American Excavations
in the Athenian Agora 1 9 3 1 - 1 9 3 2 , Hesperia 111, 1 9 3 4 , s. 1 9 5 .
83 A. g. e., s. 201. Bazı Knidos amphoralari Rhodes amphoralari gibi astarlanmıştır,
ama kaba taneli yüzeyi ve kalitesi gözle ayırdedilebilir.
34 Grace, V., "The Stamped Amphora Handles", Anatolian Collection of Charles
University, Kyme I. Prag 1974, s. 9ü.
38 i. Û. III. yüzyılda 40 İt. civarında kapasiteye sahip olan Knidos amphoralarının
kapasitesi I. ü. 11. yüzyılda 31 İt.ye düşmektedir. Grace, V., "Standard Pottery
Containers of the Ancient Greek World", Hesperia Vlll, Princeton 1949, s. 180.
87 Grace 1961, s. 26, res. 64.
88Alpözen 1975, env. No. 194.
89 Empereur, J. Y., "Producteurs d'amphores dans les ateliers de Reşadiye
(Péninsule De Datca)", Araştırma Sonuçları Toplantısı VI, Ankara 23-27 Mayıs
1988, s. 159.
90 Grace, V.-Petropoulakou, M. S., "Les timbres amphoriques Grecs", Exploration
Archéologique de Délos, Delos XXVll, L'Ilot de la Maison des Comédiens, Paris,
1970, s. 286; Grace, V., "The Middle Stoa Dated By Amphora Stamps", Hesperia,
vol. 54, No.1, s. 31; Empereur-Hesnard 1987, s.20, 21.
91 Knidos ve Rhodes şarapları antik dönemde içine katılan deniz suyu nedeniyle
ucuz şaraplar arasında değerlendirilmekteydi. Plinius, Naturalis Historia. XIV. 10.
92 Grace, V., Amphoras And The Ancient Wine Trade, Excavations of the Athenian
Agora Picture Book, No. 6, American Schools of Classical Studies at Athens,
Princeton 1961, s. 12.
93 Grace, V., Petropoulakou, M. S., "Les timbres amphoriques Grecs", Exploration
Archéologique de Délos, Delos XXVll, L'Ilot de la Maison des Comédiens, Paris
1970, s. 281.
94 Grace, V., "The Middle Stoa Dated By Amphora Stamps", Hesperia, vol. 54,
No. 1, 1985, s. 47.
85 Sirbu, v., "Nouvelles considérations générales concernant l'importation des
amphores grecques sur le territoire de la Roumanie (Les Vle-ler Siècles av. N.E.)",
Pont/caXVl, 1983, Muzeul de Istorie Nationale si Archéologie Constanta, s. 67.
88 Kent, J. H., "Stamped Amphora Handles From The Delian Temple Estates",
Studies Presented to DM.Robinson II, 1953, s. 127-134.
87 Kantzia, Kh., "Keramiko Ergastirio amphoreon stin ko", G'Epistimoniki Synantisi
gia tin Ellinistiki KeramikI, Khronologimena Synola-Ergastiria, 24-27 Septembriou
1991, Thessaloniki, Atina 1994, s. 255, fig. a-e.
Study Atina 1995, s. 82.
''°°Athenaeus, I, 32-33; Plinius, Naturalis Historia, XVI, x, 78-79.
Papuci-Wlladyka, E., "A Research Report on Hellenistic Pottery: Cos Amphoras",
Studies in Ancient Art and Civilization Vlll, Krakov 1997, s. 5 1 , fig. 2 . 1 .
''°2 Hayes, J. W., "Commercial Amphorae: Hellenistic Types, Roman Types", The
Hellenistic and Roman Pottery PAPHOS . vol. Ill, Nicosia 1991, s. 140, No. 123,
pi. 21.2.
''°3 Empereur-Hesnard 1987, s. 62, fig. 20.
''°4 Psaropoulou, M., Teleutaioi Tsoukalidis tou Anatolikou Aigaiou, Peloponnesiako
Laographiko Idruma, Nauplion 1984, s. 63.
105 Arthur, P., Williams, •., "Campanian Wine. Roman Britain and the Third
Century A . J R A . vol. 5, 1992, s, 250.
106 Tchernia, A., "Modeles économiques et commerce du vin a la fin de la république
et au début de l'empire", El vi a l'antiguitat Economía Prodúcela I Commerç al
Mediterrani Occidental. Actes, 1987, s. 328-329.
107 Freed, J., "Adaptation of the Form of the Koan Amphora to the Production of
'Dressai 2-4' Amphoras in Italy and Northeastern Spain", RCRF. XXIst International
Congress 1998, Ephesus and Pergamum (Baskıda).
103 Peacock-Williams 1986, s. 88.
nOFiiippi, F., Anfore Vinarie di Alba Pómpela. 1 9 9 4 , s. 7 2 - 8 1 .
111 Lund 1993, s. 123; Empereur-Picon 1989, s. 225.
112 Sciallano, C, M., Liou, B., Les Amphores Dressel 2-4 de Taraconaise, Les
épaves de Taraconaise a Chargement d'amphores Oressel 2-4, Paris 1985, s.
12-23.
Ii3sealey 1 9 8 5 , s. 128-30; Empereur-Hesnard 1 9 8 7 , s. 2 3 .
114 Hayes, J. W., "Commercial Amphorae: Hellenistic Types, Roman Types", The
Hellenistic and Roman Pottery, PAPHOS . vol. Ill, Nicosia 1 9 9 1 , s. 96.
115 Barker, C, Constantin, C, Desbat, A., v.d., "Le dépôt d'amphores augusteén
de la rue de la Favorite a Lyon", Figlina 7, 1986, s. 69.
118 Santamaría, C, "L'épave 'H' de la chrétienne a Saint-Raphael (Var)",
Archaeanautica 4. 1984, s. 11-23, 38-43.
117 Falguera Anteas J. M., "Les fouilles de Malard à Narbonne", CAS. X, 1991,
s. 88-97.
li8Laubenheimer, F., Humbert, S.. "Emballages perdus, objects troves: les
amphores", Les Fouilles du Parking de la Maire a Besancon. 23 Mai-5 October
1992, s. 196.
119 Riley 1979, s. 151.
120 Slane, K. W., "Observations on Mediterranean Amphoras and Tablewares
found in India", Rome and India Tee Ancient Sea Trade, s. 204; Will, E. L.,
"Mediterranean Shipping Amphores from Arikamendu", Rome and India, The Ancient
Sea Trade, 1992, s. 152-153.
121 Tchernia, A, "Les amphores vínaíres de Tarraconaise et leur exportation au
début de l'Empire", Achivo Español de Arqueología, no. 123-124, 1971, s. 38-
84; Tchernia, A, Zevi, F., "Amphores vínaíres de campanie et de Tarraconaise à
Ostie", Recherches sur les amphores romaines. Roma 1972. s. 35-67.
122 Will, E. L., "Relazzíoni mutue tra le anfore Romane", ARHEOAR. CollécfrRome
114, 1989, s. 306.
123 Desbat, A., Lequément, Liou, 8., "Inscriptions peintes sur amphores: Lyon et
Saint-Roman-en-Gal", Archaeanautica 7, 1987, s. 162.
124 Monachov 1999, s. 155.
Study. Atina 1995, s. 135.
128 Doğer 1991, s. 86; Grace, V. - Petropoulakou, M. S., "Les timbres amphoriques
Grecs", Exploration Archéologique de Délos, Délos XXVII, L'Ilot de la Maison des
Comédiens, Paris 1970, s. 359.
127 Mısır'da Naukratis ve çevresinde üretildikleri ortaya çıkarılan ve üzerlerindeki
mühürlerden hareketle Petos grubu adı verilen Mısır amphoralarınm Khios
134
amphoralanyla benzerlikleri dikkat çekicidir. Grace, V., Empereur, J.Y., "Un groupe
d'amphores Ptolémaïques estampillées". Bulletin du Centenaire (Supplément BIFAO
S7j, 1381, Kahire 1981, s. 409-426.
ISS Canals, M. J., Aproximado a la prodúcela i el commerç del vi a Catalunya en
l'antiguitat. Museu del Vi, 4, 1982, s. 27.
ısa Lazarov, M., "Le commerce de Chios avec les cites ouest-Pontiques", Izvestiya
na Narodnia Muzei Varna. Kniga tome. 18 [33], 1982, s. 15 [Rusça].
130 Khios amphoralari dışında ürününü lagynoslarla satışa sunan diğer bir merkez
de Rhodos'tur. iskenderiye Müzesi'nde bulunan Benachi Kolleksiyonu'nda 500
civarında mühürlü lagynos kulpu üzerinde olası üretici isimlerinin yanında atölye
simgeleri de yer almaktadır.
131 Lazarov, M., "Le commerce de Chios avec les cites ouest-Pontiques", Izvestiya
na Narodnia Muzei Varna. Kniga tome. 18 [33], 1982, s. 15, Tab. II. 4.
132 Plinius, Naturalis Historia. XIV, ix, 73; Athenaeus, I, 29, 31-33; Stabon,
GeographikaXW/. i, 35.
133 Varro, de Re Rustica. Il, 1, 3.
134 Kartaca etkili Kuzey Afrika amphoralari tanımı Doğer tarafından tüm Mana
grupları için kullanılmıştır. Doğer 1991, s. 28. Bu tanımlamadan önce Mana formları
için kullanılan Pön amphoralari tanımı, bu amphoraların üretildiği coğrafî alanın
genişliği göz önüne alındığında, yetersiz kalmaktadır.
135 Mana, J. M., "Sobre tipología de ánforas púnicas". Crónica del IV Congreso
Arquelogico del Sudeste español, Alcoy 1951, s. 203-209.
l3GWerf 1978, s. 171-200.
137 A. g. e., s. 181-182.
138 Guerre Ayuso, M., "Una Aportación Al Estudio De Las Ánforas Púnicas Mana
C", Archaeonautica 6, 1986, fig. 6. 4-5.
''39 Benoit, F., "Relations commerciales entre le monde ibéro-punique et le Midi
de la Gaule, de l'époque archaïque à l'époque romaine". Revue d'études anciennes,
LXlll, 1961, s. 321-330.
''40 Guerro Ayuso, M., "Una Aportación Al Estudio De Las Ánforas Púnicas Mana
C", Archaeonautica 6. 1986, s. 164-165.
'•41 Peacock-Williams 1986, s. 152.
''42 Empereur-Hesnard 1987, s. 39.
''43 Benoit, F., Recherches sur l'hellànisation du Midi de la Gaule, Aix 1965, s.
203.
''44 Guerre Ayuso, M., "Una Aportación Al Estudio De Las Ánforas Púnicas Mana
C", Archaeonautica 6. 1986, s. 164-168.
''45 Kouass'ta bu amphoraların üretildiği atölyelerin 500 m. yakınında bir balık
tuzlama atölyesi bulunmaktadır. Werff 1 9 7 8 , s. 182, dipnot 69.
''46 Benoit, F., "Nouvelle épaves de Provence [1]", Gallia XVI, Paris 1958, s. 2 1 .
''^7 Panella 1973, s. 460-633; Keay 1984, s. 223-50.
''^8 Laubenheimer 1990, s. 140.
''^8 Ostia II, s. 8 4 , 1 0 2 ; Panella 1 9 7 3 ; Carandini-Panella 1 9 8 1 .
''50 Peacock 1989, s. 199.
''51 Lieu, B., "Direction des recherches archéologiques sous-marines", Gallia.
tome 33, 1975, fasc. 2, s. 604, fig. 43.
''52 Panella 1972, s. 97-98, fig. 64; Panella, C, "Le Anfore Tardoantiche: centri
produzione e mercati preferenziali", Estratto dal volume. Société Romano e Impero
Tardoantico, Le Merci Gli Insediementi a ara di Andrea Giardina, vol. Ill, 1986,
s. 259.
153 Zevi, F., Tchernia, "Amphores Byzacéne au 8as-empire", Antiquitás Africanas.
3, 1969, s. 201.
154 Peacock 1977, s. 271, fig. 5.
155 Bjelajac 1996, s. 91.
156 Lequément, R., "Une épave du bas-empire dans la baie de Pampellonne
(presqu'île de Saint-Tropez)", RAN. tome VIII, 1975, s. 181; Liou, B., "Direction
des recherches archéologiques sous-marines", Callia. tome 31, 1973, fascicule
1, s. 584.
157 Bonifay 1993, s. 6.
158 Panella 1973, s. 585.
159 Gibbins, D. J. L.. Parker, A. J., 'The Roman Wreck of c.AD 200 at Plemmirio,
near Siracusa (Sicily): Interim Report", UNA. 15.4, 1986, s. 290.
180 Palazzo, P., "3. Le anfore di Apani (Brindisi)", ARHEDAR. CollécFrRome 114,
1989, s. 553. fig. 4, No. 19.
181 Cipriano-Carré 1989, s. 77.
182 Cipriano-Carré 1989, s. 79.
183 Fiori, P., Joncheray, J.P., "L' Épave de Tradelière", CAS. No.IV, 1975, s. 63,
No.4.
184 Manacorda. •.. "Proposta per una identificazione dell'anfora 24". AC27, 1975,
s. 378-383.
185 Lamboglia, N., "Sulla cronología délie anfore romane di eta repubblicana (ll-l
secólo A.C.), Revue et etudes ligures. 1 9 5 5 , s. 2 6 3 , fig. 18.
188 Peacock-Williams 1986, s. 100.
187 A.g.e., s. 98.
188 Bu amphoralarin Apulia'da üretildikleri konusundaki tartışma için bkz. Peacock-
Williams 1986, s. 99; Tchernia 1986, s. 54.
170 Cipriano-Careé 1989, s. 80-82, fig. 13.
171 Picenum'un güneyinde Cologne Marina'da, Timavo'daki üretim için bkz. Maselli
Scotti, F.. Notiziaro. AN, Ll, 1980, s. 169-196; Fermo'daki atölye için bkz.
Brecciaroli Taborelli, L, "Una produzione di anfore picene ed il vino palmense",
Picus. IV, 1984, s.88; Potenza Picena'daki atölye icin bkz. Tchernia 1986, s. 54-
55.
172 Cicerón, De suppliciis. LVI, 145-146; Plinius. Naturalis Historia. XIV, 94-97.
173 Fermenti, F., Hesnard, A., Tchernia, A., "Une amphore Lamboglia 2 contenent
du vin dans l'épave de la Madrague de Giens", Archaeonautica 2, 1978, s. 97.
174 Ostia II, s. 134-135; Tchernia, A., "Quelques remarques sur le commerce du
vin et les amphores", Memoirs of the American Academy in Rome. vol. XXXVI,
1980, s. 305.
175 Formenti, F., Hesnard, A., Tchernia, A., "Une amphore Lamboglia 2 contenent
du vin dans l'épave de la Madrague de Giens", Archaeonautica 2, 1978, s. 98-
100.
177 Beltran 1970; Volpe. G., "II geardino del conservatorio di S.Caterina délia
Rosa", Estratto3. 1985, s. 155.
178 Riiey 1979, fig. 70. 52.
136
179 Keay, S.J., Late Roman Amphorae in the Western IVIediterranean, BAR Suppl.
International Series 196i, Oxford 1984, s. 255-256.
180 Böttger 1992, s. 363.
181 Arthur 1986, s. 244.
182 Peacock-Williams 1986, s. 98, fig. 34, A ve Agde Müzesi'ndeki amphora.
183 A.g.e., s. 99. Baldacci, bu görüsünü bölge müzelerinde yaptığı çalışmasında
bir Dressel 6A amphorası üzerinde bulunan bir yazıtla desteklemektedir. Baldacci,
C.../HIST harfleri okunabilen t/tu//p/ct/yi g[[arum]] IHİs[tricum} ya da 0[leum]
IHisftricum} olarak yorumlayarak bu amphoraların hem kökeni, hem de taşıdıkları
hakkında bir kanıt sunmuştur. Baldacci 1969, s. 10, 26, 46, No. 3ü.
184 Riiey 1979, s. 88.
185 Brecciaroli Taborelli, L, "Una produzione di anfore picene ed il vino palmense",
Picus. IV, 1984, s. 55.
186 Tartan, F. "Amforat e Muzeut Arheologjik Te Curresit" , lIyria, No. 2, 1982,
s. 249, fig. 12.
187 Peacock-Williams 1986, s. 99, fig. 35.
""ss Baldacci 1969, s. 7-50; Martin Kilcher, S., "Le vin dans la Colonia lulia
Karthago", El Vi a L'Antiguitat, Economía, Prodúcelo i Commerç al Mediterrani
Occidental, 2 Colloqui international d'Arqueologia Romana, Badalona 1998, s.
512.
'"89 Ostia II, s. 102.
''90 Bonifay-Pieri 1995, s. 118-119.
191 Pieri 1998, s. 99.
''92 Plinius, Naturalis Historia XIV, 81.
''93Lang, M., The Athenian Agora, vol. 2 1 , Princeton 1976, s. 8 1 .
''84 Peacock-Williams 1986, s. 186.
''85 Ballet-Picon 1987, s. 24.
''86 Lund 1993, s. 130.
''87 Michaelides, D., "The Economy of Cyprus During the Hellenistic and Roman
Periods", (ed.) V. Karageorghis, D. Michaelides, The Development of the Cypriot
Economy, From the Prehistoric Period to the Present Day, Lefkoşe 1996, s. 149;
Demesticha, S., "A Late Roman Amphora Kiln in Paphos-Cyprus", RCRF, XXIst
International Congress 1 9 9 8 , Ephesus and Pergamum (Baskıda).
''88 Ghaly, H., "Pottery workshops of Saint-Jeremia (Saqqara)", CCE, 3, 1992, s.
168, fig. 16 a-b.
''99 Egloff 1977, tip 164-7; Kourion'da 1. S. 365 yılında büyük bir yıkımı gerçekleştiren
depremin kalıntılan arasında bu formun bulunması, LR 1 amphoralannın en erken
bu dönemde üretilmiş olduklarını düşündürmektedir. Ancak Kourion dışında bu
amphoralann I. S. IV. yüzyılın ortalannda üretilmiş olduklannı kanıtlayacak başka
bulgu bugüne kadar ortaya çıkarılamamıştır. Lund 1 9 9 3 , s. 130.
200 Rjiey 1980, s. 116.
201 Majcherek, G., "The Late Roman Cermics from the Sector 'G' (Alexandria
1986-1987)", ET, XVI, 1992, s. 102, dipnot. 20, 21.
202 Boardman, J., Hayes, J. W., Excavations at Tocra, 1963-65, II, Londra 1973,
s. 116-117.
203 Rüey 1980, s. 116.
204 Hoxha 1992, s. 212, 234, tab. I, No. 1-5.
205 Bonifay-Pieri 1995, s. 118-119.
137
206 Freed 1991, s. 24, 28, No. 14.
207 Lund 1993, s. 131.
208 Hayes, J.W., "A Seventh Century Pottery Group", Dumbarton Oaks Papers,
No. 22, 1968, s. 215.
209 Bjelajac 1996, s. 73.
210 Rjiey, J.A., "The Pottery from the Cisterns 1977.1, 1977.2, 1977.3",
Excavations at Carthage 1 9 7 7 , vol. II, Michigan 1 9 8 1 , s. 120.
211 Boardman, J., "Underwater Reconnesaince off the Island of Chios", BSA, No.
56, 1961, s. 111 ; Abadie 1989, s. 55.
212 Van Doorninck, F. H., Mayer, F. R., "Amphora Research Continious in Eastern
Europe in Bodrum", The INA Quartern, Winter 1992, vol. 19, No. 4, s, 23, fig.
1.
213 Bonifay-Pieri 1995, s. 108.
214 Keay 1984, s. 268-269.
215 Peacock-Williams 1986, s. 186
2iBEmpereur-Picon 1989, s. 239, fig. 18.
217 Lund 1993, s. 130.
218 Michaelides, D., "The Economy of Cyprus during the Hellenistic and Roman
Periods", The Development of the Cypriot Economy from the Prehistoric Period to
the Present Day, [ed.] V. Karageorghis, 0. Micahelides, Lefkoşe 1996, s. 149;
Demesticha, S., "A Late Roman Amphora Kiln in Paphos-Cyprus", RCRF, XXIst
International Congress 1 9 9 8 , Ephesus and Pergamum (Baskıda).
219 Riley 1981, s. 120.
220 Ballet-Picon 1987, s. 26.
221 Plinius, Naturalis Historié X\y. 81.
222 Tüketim yerleri hakkında ayrıntılı bilgi için bkz. Pacetti 1995, s. 275-279.
223 Liebeschutz 1972, s. 68.
224 Yassıada, s. 164-165.
225 Steckner, C., "Les amphores LR 1 et LR 2 en relation avec le pressoir du
complexe ecclésistique des thermes de Samos", BCH, Suppl. XVIII, 1993, s. 68;
Bonifay-Villedieu 1989, s. 25.
226 Rjiey 1979, s. 215.
227 Rjley, J., "New Light on Relations Between the Eastern Mediterranean and
Carthage in the Vandal and Byzantine Periods: The Evidence from the University
of Michigan Excavations", Actes colloque sur la céramique Carthage, 23-24 Juin
1980, s. 116, fig. 3, 1.
228 Empereur-Picon 1989, dipnot 9.
229 Thomas, A.C.. "Imported Pottery in Dark Age Western Britain", Medieval
Archaeology 3, 1959, s. 93.
230 Hayes, J. W., Pottery: Strafied Groups and Typology, MICH I, (ed) Humprey,
1976, s. 116.
231 Lang, M., The Athenian Agora, vol. XXI, Graffiti and Dipinti, Princeton 1976,
s. 58.
232 Williams, 0. F., 'The Petrology of Certain Byzantine Amphorae: Some Suggestions
as to the Origins", >4ctes Collogoue sur la Céramiques Antique, Cartage, 1980,
s. 99, 103, 108, fig. 1, Bii.
233 Thomas, A. C, "Imported Pottery in Oark Age Western Britain", Medieval
Archaeology 3, 1959, s. 92.
138
234 Williams, D. F., 'The Petrology of Certain Byzantine Amphorae: Some Suggestions
as to the Origins", Actes Callogoue sur la Céramiques Antique, Cartage, 198G,
s. 103.
235 Bonifay-Villedieu 1989, s. 22, fig. 4.
236 Peacock 1981, s. 186, fig. 105.
237 Riley 1979, s. 213-216.
238 Velpe, G., "L' Scavo e le stratture", Archeologia Médiévale, Xll, 1985, s. 510.
238 Reynolds 1995, fig. 157.
240 Yassiada, s. 34, pi. 2.8.
241 Bäsch, M., Las Necropolis de Ampurias. vol. 11, Barcelona 1955, s. 317.
242 pieri 1998, s. 1G4.
243 Arthur, P., "Some Observations on the Economy of Bruttium under the Later
Roman Empire", JRA. vol. 2, 1989, s. 140, fig. 1, No. 7.
244 Bonifay-Pieri 1995, s. 115, fig. 10.78; Bonifay 1989, s. 32, fig. 11, No. 13
245 BOttger 1992, s. 372, fig. 69, taf. 100.
246 Abadie, C, "Les amphores romaines en Mer Noire (1er - IVe s.]", Production
et Commerce des Amphores Anciennes en Mer Noire, Colloque international
organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence 1999, s. 264; Pieri 1998,
s. 105.
247 Bjelajac 1996, s. 77.
248 Raynaud, C, "Amphores de Méditerranée orientale", Lattara 6, 1993, s. 73.
243 Abadie, C, "Les amphores romaines en Mer Noire (1er - IVe s.]". Production
et Commerce des Amphores Anciennes en Mer Noire, Colloque international
organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence 1999, s. 263.
250 Hautumn, W., Studien zu Amphoren der Spaetroemischen und
Fruehbyzantinischen Zeit, Bonn 1 9 8 1 , s. 186, abb. 33-34, abb. 43.
251 Riley 1979, s. 217.
252 Radulescu, A., "Amfore eu Inscriptii de la Edificiul Roman eu Mosaic", Pontica
VI, 1973, s. 205.
253 Pieri 1998, s. 100.
254 Robinson 1959, pl. 29, M 272.
255 Yassiada, s. 155-165.
256 Bonifay-Villedieu 1989, s. 25.
257 Alcock, J., Arthur's Britain, Londra 1971, s. 204.
258 irimia. M., "Cuptoarele Romano-Bizantine de ars Cerámica de la Oltina
(jud.Constanta)", Pontice, Studii si Materiale de Istorie, Archéologie si Muzografie,
Constanta 1968, s. 379-407.
258 Hautumn, W., Studien zu Amphoren der Spaetroemischen und
Fruehbyzantinischen Zeit, Bonn 1981, s. 26-47.
260 Williams, D.F., 'The Petrology of Certain Byzantine Amphorae: Some Suggestions
as to Origins", Actes colloque sur la céramique antique, Carthage 23-24 Juin
1980, CEDAC Carthage Dossier 1, s. 102.
261 Riley 1980, s. 118.
262 Hayes 1973, s. 116-117.
263 Hayes 1968, s. 215; Robinson 1959, pl. 40, P4129.
264 Riley 1979, s. 218; Singidunum ve Viminacium başta olma üzere Bosma,
Ravna, Saldum, Taliata, Hajducka, Transdierna, Diana, Pontes, Rtkovo, Milutinovac,
Mihaijlovac ve Aquae'de bu amphoralara ait örnekler ele geçirilmiştir. Bjelajac 1996,
139
s. 68.
2G5 Radulescu, A.V., "Amfore eu inscriptii de la Edificiul Roman au Mosaic", Pontica
1973, II, s. 206.
2BB Scorpan, C, "Contribution a la connaissance de certains types céramiques
romano-byzantins [IV e-Vile siècles) dans l'espace Istro-Pontique", DACIA, Nouvelle
Sérié, XXI, 1977, s. 276.
2B7 Papadopoulos, J. K., "Roman Amphorae from the Excavations at Torone",
ARKAIOLOGIKH EFIMERIS. 128, 1989, s. 83.
268 Van Doorninck 1989, s. 252.
269 Sazanov, A., "Les amphores de l'antiquité tardive et du moyen age : continuité
ou rupture ? Le cas de la Mer Noire", La céramique Médiévale en Méditerranée,
Actes du Vie Congres de rAIECM2, Aix-en Provence, (13-18 novembre 1995),
Aix-en Provence 1997, s. 94.
270 Kassab Tezgör, •., "Prospection sous-marine prés de la côte Sinopèenne:
Transport d'amphores depuis l'atelier et navigation en mer noire", Anatolia Antique
VI, 1998, s. 447-448, fig. 4-8; Kassab Tezgor, •., "Type amphoriques fabriqués
à Demirci près de Sinope", Production et Commerce des Amphores Anciennes en
Mer Noire, Colloque international organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-
Provence 1999, s. 119.
271 Rizova, L., "Goncharnaja pech VIII-IX w.vblizi Chersonese [v rajona Radiogorki).
Un atelier céramique du Vllle-IXe a proximité de Chersonese [pres de Radiogorka),
Vizantija i ee provincii. Sverdlovsk 1982, s. 149-156.
272 Ivaschenko, Y., "Les ateliers de céram,ques du Vie au Xve s.au nord de la
Mer Noire ; Le problème de la continuité ", La céramique Médiévale en Méditerranée,
Aix-en Provence 1997, s. 76, fig. 4.
273 Bass, G., "Underwater Survey-1973", 7/\D XXII-2, 1975, s. 3 4 . res. 9.
274 Scorpan 1977. s. 284.
275 Gamkrelidze, G., "Hydroarchaeology in the Georgian Republic, the Colchian
Littoral", NA, 1992, s. 104, fig. 5.
276 Gangi. G., Lebole, CM., "Anfore, ceramicad'uso comunee cerámica rivestita
tra VI e XIV secólo in Calabria : Prima classificazione e osservazioni sulla distribuzione
e la circolazione dei manufatti ", La céramique Médiévale en Méditerranée, Actes
du Vie Congres de l'AIECM2, Aix-en Provence, (13-18 novembre 1995). Aix-en
Provence 1997. s. 156.
277 Facenna, F., "Un relitto del XII secólo a San Vito lo Capo (Trapani)", Archeologia
Subacquea. Studi richerche e documenti. Roma 1 9 9 3 , s. 1 8 5 - 1 8 7 .
278 Riiey 1979, s. 2 3 1 , fig. 94. No. 375.
279 Peacock-Williams 1985. s. 208.
280 Popovic. M.. "Importation et production locale de céramique a Ras (fin Xle -
début Xllle siècle)". SCH Suppl. XVIII, s. 127, fig. 5.
281 Günsenin 1989, s. 269-271.
282 Günsenin a.g.e., s. 270, dipnot 6'da bu amphoralarin J. W. Hayes tarafından
Saraçhane buluntuları temel alınarak, I. S. X. yüzyıla tarihlendirdiğini belirtmektedir.
283 Günsenin, N., "Les ateliers amphoriques de Ganos a l'époque Byzantine",
Production et Commerce des Amphores Anciennes en Mer Noire, Colloque
international organisé à Istanbul 25-8 mai 1994, Aix-en-Provence 1999, s. 125.
284 Sazanov, A., Romanchouk, A., Sedikova, L., Les amphores des ensembles de
140
Chersonese byzantin, Ekaterinbourg 1995, s. 66-68.
285 Benzer ligatürler Serçelimani Batığı'nda ele geçirilen amphoralar üzerinde
bulunmaktadır. Pişmeden önce yapılmış olan bu kazıma harflerden mü alıcıyla lambda
ise mal sahibi olduğu düşünülen Leonla ilişkili görülmektedir. Van Doorninck 1989,
s. 256, Serçelimani batığındaki benzer örnekler için bkz. a.g.e., s. 254, fig. 3. 11;
Alpözen 1995, s. 38, şek. 21. 11, 12.
286 Günsenin, N., "Ganos centre de production d'amphores a l'époque Byzantine",
Anatolia Antigua W. XXXVIII, 1993, s. 193-198.
287 Günsenin, N., Hatcher, H., "Analyses chimiques comparatives des amphores
de Ganos, de l'ile de Marmara et de l'épave de Serçelimani [Glasswreck]", Anatolie
Antigua y, 1997, s. 249-255.
288 Bjelajac 1989, s. 111-113; Bulgaristan'da bulunan merkezlerde ele geçirilen
Ganos amphoralari için bkz. Donceva-Petkova, L, Bulgarska bitova keramika, 1977,
s. 100 ; Romanya'daki örnekler için bkz. Barnea 1967, s. 25, fig. 1 5 4 / 1 ;
Kardeniz'deki merkezler için bkz. Yakobson, A. L., "Srednevekovye amfory severnogo
Prichernomoria", SovArch 15, 1 9 5 1 , s. 333-335, fig. 6 / 2 7 , 28.
288 ¡ 2 XI. yüzyıla tarihiendirilen Tekmezar I Burnu Batığı'nda 20.GÜÜ civarında
Günsenin Tip I amphorasinin taşındığı öne sürülmektedir. Bkz. Günsenin, N., "1994
Yılı Marmara Adalar Sualtı Araştırması", Araştırma Sonuçları Toplantısı XIII, Cilt I,
Ankara, 1993, s. 258. Bu büyük boyutlu batığın dışında, Marmara Denizi'nde Tip
I amphoralarının taşındığı 5 yeni batığın incelemesi gerçekleştirilmiştir. Bu amphoraların
Samsun, Sinop, İstanbul, Çanakkale, Tekirdağ, Bursa, İzmir, Fethiye, Antalya ve
Alanya müzelerindeki sayısal dağılım haritası için bkz. Günsenin 1989, s. 268, fig.
1.
280 Van Doorninck 1989, s. 256.
281 Megaw, A. H. S., "Supplementary Excavations on a Castle site at Paphos,
Cyprus 1970-71", OOP. 26, 1972, fig. 27; Rosser, J., "Excavations at Saranda
Kolones, Paphos, Cyprus (1981-1983)", OOP. 3 9 , 1 9 8 5 , s. 86.
282 Hayes, J., The Pottery. Excavations at Saraçhane in Istanbul, Princeton 1992,
s. 455.
283 Sazanov, A., "Les amphores de l'antiquité tardive et du moyen age : continuité
ou rupture ? Le cas de la Mer Noire", La céramique Médiévale en Méditerranée,
Aix-en Provence 1997, s. 98.
2 8 4 Z e m e r 1977, s. 82, No. 74.
285p|-| Koukoules, Byzantion Bios Kai Politismos, II: 2, s. 1 0 5 .
286 Bjelajac 1989, s. 114-5, fig. 3.3.
287 Anadolu müzelerinde bulunan örneklerin sayısal dağılım haritası için bkz. Günsenin
1989, s. 268, fig. 1.
288 Arthur, P., "Rifflessioni interno ad alcune produzioni di anfore tra la calabria
e la puglia in ta médiévale", ATTI XXX Convegno Internazionale della Cerámica
1997, XXXI Convegno Internazionale della Cerámica 1998, Albisola, s. 9.
289 Lund 1993, s. 134.
Zemer 1977, s. 66, Suriye-Filistin civarında bulunan benzer formlar için bkz.
dipnotlar 173-193.
3°'' Empereur-Picon 1992, s. 150-151; Empereur, J.-Y., Picon, M., "Les ateliers
d'amphores du lac Mariout", eCH Suppl. 32, 1998, commerce et artisanat dans
l'Alexandrie Hellénistique et Romaine, s. 76, fig. 1.
141
Empereur-Picon 1986, s. 108; Ballet, P., "Céramique tardive des Kellia et
présence islamique". Le Site monastique copte des Kellia. Sources historiques
et explorations archéologiques, Actes du colloque de Geneve, 13-15 août 1984,
1986, s. 302.
3°3 Landgraf, J., "Byzantine Pottery" TELL /<E/S/\A/[1971-1976], Drbis Biblicus
et Orientalis, Series Archaeologies 1, 1980. s. 80; Pacetti 1995, s. 285; Johnston.
B. L., "Syro-Palestinian Bag Shaped Amphoras in the Athenian Agora and Corinth
Collections", SCH Suppl. XIII, Recherches sur les amphores grecques 1986, s.
589-590.
304 Ballet 1993, s. 17.
305 5enol, A.K., Senol, G. C, "Mısır Amphoralarinin Tipolojik Özellikleri ve Akdeniz'deki
Dağılımları", Sualtı Bilim ve Teknolojileri Toplantısı 2000, ODTÜ. Ankara 2000.
306 Carignani. A.. Panelle. C, v.d., "Rome, il contesto del tempio delle Magna
Mater sul Palationo", Estratto del Volume Société Romana e Impero Tardoantico
le merci gli Insediamenti a Cura di Andrea Giardina, III, 1986, s. 39.
307 Arthur 1986, s. 250-5.
308 Bonifay-Villedieu 1989, s. 31.
309 Riiey 1980, s. 117.
310 Singidunum ve Viminacium başta olma üzere Bosma, Ravna, Hajducka Vodenica,
Diana, Pontes, Vajuga ve Aquae'de bu amphoralara ait örnekler ele geçirilmiştir.
Bjelajac 1996, s. 49.
311 Zemer 1977, s. 69.
142
ISBN 975-17-2826-6
9"75 1 7 2 8 " 2 6 6 0 0 1

38973, Marmaris Muzesi Ticari Amphoralari

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

38973, Marmaris Muzesi Ticari Amphoralari

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MARMARİS MÜZESİ

AHMET KAAN ŞENOL

T.C. KÜLTÜR VE TURİZM BAKANLIĞI

Dr. Ahmet Kaan ŞENGL

T.C. KÜLTÜR ve TURİZM BAKANLIĞI

ISBN: 975-17 2826-6

2 0 0 0 Adet basılmıştır (1.Baskı)

Bu eserin tüm haklan saklıdır. Kültür Varlıkları «e Müzeler Genel Müdürlüğü'nün

Arkeoloji bilimi geçmişte yaşamış olan insanla ve onun yaratılanyla ilgilenir.

Uygarlıklar arası ilişkilerin ortaya çıkarılması, antik dönem ticaretiyle ilgili

"Marmaris Müzesî Ticarî Amphoralan" isimli bu çalışmada Marmaris

Ayrıca bu kitabın şekillenmesinde ve yayınlanmasında desteklerini esirgemeyen

Ahmet Kaan Şenol

Abadie, C, "Les amphores Protobyzantines

Mitteilungen des Deutschen Archäologischen

Antares romaines et histoire économique: Dix

Alpözen, G., "Bodrum Müzesi Ticari Amphoralan",

Alpözen. T. •., Özdaş, H., Berkaya, B.. Bodrum

Arthur, P., "Roman Amphorae from Canterbury",

Baldacci, P., "La storia commerciale a la forme

Ballet, P., Picon, M., "Recherches préliminares

Ballet. P.. "Relations céramiques entre 1' Egypte

British Archaeological Reports, Londra.

Basor Bulletin of the American Schools of Oriental

BCH Bulletin de correspondence hellénique, Paris.

Bjelajac 1989 Bjelajac, L., "Byzantine Amphorae in the Serbian

Bjelajac 1996 Bjelajac, L., Amfore Gornjo Mezijskog [amphorae

Bonifay 1993 Bonifay, M., Pieri, • . , Raynaud, CI., Piton, J.,

Bonifay-Pieri 1995 Bonifay, M., Piéri, • . , "Amphores du Ve au Vile

Bonifay-Villedieu 1989 Bonifay, M., Villedieu, F., "Importation

Bottger 1992 Bôttger, B., "Die Kaiserzeitlichen und Spatantiken

Bmsic 1979 Brusic, Z., "Byzantine Amphorae (9th-12th

BSA The Annual of the British School at Athens,

CCE Cahiers de la céramique Egyptienne, Kahire.

CollécfrRome Collection de l'École Française de Rome, Roma.

Cambi 1989 Cambi, N., "Anfore Romane in Dalmazla",

CAS Cahiers d'archéologie subaquatique, Paris.

Cipriano-Carré 1989 Cipriano, M. T., Careé, M. B., "Production et

Dacia Dacia. Revue d'archaeologie et d'histoire

•esbat-Picon 1986 Desbat, A., Picon, M., "Les importations

Dogeriggi Doğer, E., Antik Çağda Amphoralar. Izmir 1991.

Done-Keay 1989 Done, J., Keay, N., The Amphorae, Coarse

Empereur-Hesnard 1987 Empereur, J.Y., Hesnard, A., "Les amphores

Empereur-Picoh 1989 Empereur, J.Y., Picon M., "Les régions de

Empereur-Picon 1992 Empereur, J.Y., Picon, M., "La reconnaissance

ET Etudes et travaux [Studia i Prace] Travaux du

Figlina Société française de l'études de la céramologie

Fraser 1972 Fraser, P.M., Ptolemaic Alexandria, I.Text,

Freed 1991 Freed, J., "Pottery from Dragging of the Circular

Fulford, M.G., Peacock, D.P.S., The Avenue du

Grace, V., Amphoras And The Ancient Wine

Grace V., "Notes on the Amphoras from the

Grace 1965 Grace, V., "The Commercial Amphoras From

Günsenin 1989 Günsenin, N., "Amphores Byzantines dans les

Hesperia Journal of the American School of Classical

Hoxha 1992 Hoxha, G., "Amfora Antike Te Vona Nga Qyteti

Late Roman Amphorae in the Western

Kazı Sonuçlan Toplantısı, Ankara.

Kuzmanov, G., "Typologie et chronologie des

Laubenheimer, F., Le temps des amphores en

Lund, J . , The Land of the Paphan Aphrodite,

Joncheray, J.P.. Nouvelle Classification des

Journal of Roman Archaeology.