T. C.

EGEΝÜσİVERSİTESİ
EDEBİYATΝFAKÜδTESİ
ARKEτδτJİΝBÖδÜεÜ
KδASİKΝARKEτδτJİΝAσABİδİεΝDAδI

HELLENİSTİK DÖNEM GYMNASİONLARI

VE STADİONLARI

BURKAYΝKIZIδBUĞA
07140000903

HEδδEσİSTİKΝDÖσEεΝεİεARİSİ
YRD. DOÇ. DR. AYTEKİN ERDOĞAN

İzmir,Νβί1θ
 İÇİNDEKİLER

İÇİNDEKİLER ..................................................................................................................... i
1. GİRİŞ .................................................................................................................................... 1
2. ANTİK YUNANDA SPOR VE OLİMPİYAT OYUNLARI ........................................... 1
3. ANTİK YUNANDA GYMNASİON VE STADİONLAR ................................................ 3
3.1.GYεσASİτσ ................................................................................................................ 3
3.1.1. Gymnasion’unΝTanımı ......................................................................................... 3
3.1.2. GymnasionΝεimarisininΝτrtayaΝÇıkıΒıΝveΝGeliΒimi ............................................ 4
3.1.3. Gymnasion’unΝBölümleri ..................................................................................... 7
3.1.4. Gymnasion’unΝYönetimi ....................................................................................... 9
3.2.STADİτσ..................................................................................................................... 10
3.2.1. Stadion’unΝTanımı............................................................................................... 10
3.2.2. Stadion’unΝεimariΝYapısıΝveΝKonumu ............................................................... 10
4. HELLENİSTİK DÖNEM GYMNASİONLARI ............................................................. 11
4.1.BATIΝAσADτδUΝGYεσASİτσδARI ..................................................................... 11
4.1.1. Assos ................................................................................................................... 11
4.1.2. Pergamon ............................................................................................................ 12
4.1.3. Teos ..................................................................................................................... 15
4.1.4. Priene .................................................................................................................. 15
4.1.4.1. YukarıΝGymnasion .................................................................................. 15
4.1.4.2. AΒağıΝGymnasion .................................................................................... 16
4.1.5. Miletos ................................................................................................................ 18
4.1.6. Stratonikeia ......................................................................................................... 19
4.2.KITAΝYUσAσİSTAσΝGYεσASİτσδARI............................................................... 21
4.2.1. Epidauros Asklepios ........................................................................................... 21
4.2.2. Eretria .................................................................................................................. 22
4.2.3. Olympia ............................................................................................................... 22
5. HELLENİSTİK DÖNEM SATİDONLARI .................................................................... 24
5.1.BATIΝAσADτδUΝSTADİτσδARI ............................................................................ 24
5.1.1. Priene .................................................................................................................. 24
5.1.2. Miletos ................................................................................................................ 25
LEVHALAR....................................................................................................................... 28
KAYNAKÇA ...................................................................................................................... 46

i
1. GİRİŞ

HellenistikΝdönemdeΝsanatΝveΝmimarideΝdininΝetkisininΝazalmasıΝsonucuΝhalkΝyararınaΝ
yapılanΝ kamuΝ yapılarınınΝ inΒasıΝ önΝ planaΝ çıkmıΒtır.Ν BununΝ yanıΝ sıra,Ν krallıkΝ yönetimleriΝ ileΝ
birlikteΝ asılΝ gücünΝ krallarınΝ elineΝ geçmesiΝ veΝ bunuΝ göstermeΝ amaçlıΝ yaptıklarıΝ propagandaΝ
giriΒimleriΝ sonucuΝ büyükΝ mimariΝ yapılarınΝ olduğuΝ gözlenmektedir.Ν Bununla birlikte
Gymnasium, Stadion, Tiyatro,ΝStoa,ΝAgora,ΝBouleuterionΝvb.ΝyapılarΝönemΝkazanmıΒtır.ΝArkaikΝ
veΝKlasikΝdönemlerde yapıΝdüzenleri tekΝbaΒlarınaΝbirer bütünΝhalindeydi.ΝHellenistikΝmimarideΝ
ise gelenekselΝ düzenlerle onlarınΝ karıΒımlarınınΝ kullanıldığıΝ bilinmektedir. KamuΝ yapılarıΝ
özgünΝ yapısınıΝ HellenistikΝ dönemdenΝ itibarenΝ almayaΝ baΒlamıΒtır.Ν AntikΝ dönemdeΝ kamuΝ
yapılarınınΝgözdesiΝolanΝgymnasiumlarΝdaΝbuΝdönemdenΝitibarenΝgeliΒmeyeΝbaΒlamıΒtırνΝancakΝ
Roma Cumhuriyet DönemindeΝgymnasium,ΝRomalılarınΝgelenekΝveΝgörenekleriΝnedeniyleΝpekΝ
benimsenmemiΒΝveΝyapıΝküçülmüΒtürνΝRomaΝİmparatorluk DönemindeΝiseΝolumsuzΝdüΒüncelerΝ
ortadanΝkalkmıΒΝveΝyapıΝmimariΝolarakΝbüyümüΒtür1. GenelΝolarakΝgymnasiumlarΝileΝiliΒkiliΝolanΝ
stadionΝyapılarıΝdaΝantikΝdönemdeΝbüyükΝönemΝarzΝetmektedir.ΝGünlükΝyaΒamaΝdairΝbirçokΝΒeyinΝ
yerΝaldığıΝgymnasiumΝyapılarınınΝyanıΝsıraΝtamamlayıcıΝbirΝgörevΝgörenΝstadionΝyapılarındakiΝ
sporΝveΝolimpiyatΝfaaliyetleriΝAntikΝYunanΝdünyasıΝiçinΝbüyükΝbirΝolgudur.ΝYapımΝamacıΝgözΝ
önüneΝ alındığındaΝ kamuΝ yapılarıΝ içerisinde HellenistikΝ dönemdeΝ önemliΝ birΝ yerΝ tutanΝ
gymnasium ve stadion yapıları, örnekleriyleΝ birlikteΝ bu çalıΒmaΝ kapsamındaΝ eleΝ alınarakΝ
araΒtırılmıΒtır.

2. ANTİK DÖNEMDE SPOR VE OLİMPİYAT OYUNLARI

SporunΝ ilkΝ veΝ neredeΝ yapıldığınıΝ tamΝ olarakΝ söyleyebilmekΝ mümkünΝ değildir.Ν AncakΝ
sporΝolaylarınınΝinsanlarınΝdoğayaΝuymaΝveΝonunlaΝbaΒΝetmeΝzorunluluklarındanΝortaya çıktığıΝ
ortakΝ birΝ kanıdır2.Ν SporunΝ kökünün,Ν ilkΝ insanlarınΝ avlanma ve av olmama faaliyetlerinde
gösterdikleriΝhareketlerdeνΝavΝileΝgüreΒme,ΝtaΒΝatma,ΝsopaΝileΝvurma,ΝmızrakΝfırlatma,Νkaçma-
kovalamaΝ gibiΝ hayatlarınıΝ sürdürebilmekΝ içinΝ doğaylaΝ verdiğiΝ mücadelelerdeΝ sergilediğiΝ
hareketler veΝkullandıklarıΝaletlere dayandığıΝgenelΝkabulΝgörenΝbirΝdüΒüncedir3.

TarihselΝsüreçΝiçerisinde,ΝsporaΝbenzerΝetkinliklerinΝbelirliΝdönüΒümlerdenΝgeçerekΝoyun,Ν
yarıΒmaΝveΝhalkınΝkatıldığıΝeğlencelerden,Νorganize,ΝrekabetçiΝveΝprofesyonelΝsporΝolarakΝkabulΝ

1
Bingül,Νβί1γ,Ν1.
2
Tekin, 2014, 122, vd.
3
Çutuk,ΝZenginΝβίίθ,Νβ.

3
ettiğimizΝ durumaΝ gelerekΝ toplumsalΝ birΝ nitelikΝ kazandığıΝ bilinmektedir. AntikΝ Yunan’daΝ da
sanat,ΝedebiyatΝmüzik,ΝΒiirΝveΝfelsefeninΝyanındaΝsporaΝdaΝbüyükΝönemΝverildiğiΝbilinmektedir4.
Spor, toplum içindeΝyaΒamınΝveΝyaΒamaΝfelsefesininΝdeğiΒmezΝbirΝolgusuΝolarakΝgörülmektedir.
Yunanlılar dönemindeΝyarıΒmaΝniteliğindeΝolanΝτlimpiyatlar, RomalılarΝdönemindeΝyaΒamΝtarzıΝ
halinde uygulanmıΒtır (Lev. I, Res. 1-2).

τlimpiyatΝ oyunlarınaΝ ileΝ ilgiliΝ ilkΝ kesinΝ kayıtΝ ε.Ö.Ν ιιθΝ yılınaΝ aitΝ olduğundanΝ ElisΝ
BölgesindekiΝτlympia’daΝyapılanΝbuΝoyunlarΝbaΒlangıçΝkabulΝedilir5. İlkΝτlimpiyatlarΝprogramıΝ
“stade” olarakΝ adlandırılanΝ sporΝ alanındaΝ yapılmaktaydı.Ν τlimpiyatlaraΝ katılanΝ sporcularınΝ
amacıΝ sadeceΝ zafereΝ ulaΒmaktı.Ν BuΝ dönemdeΝ olimpiyatΝ oyunlarınaΝ sadeceΝ Yunanlılar
katılabiliyorlardı, oyunlaraΝ yabancılarΝ katılamıyordu.Ν AynıΝ zamanda,Ν kadınlardaΝ oyunlarıΝ
izlemekΝiçinΝoyunΝalanınaΝalınmıyorlardı.ΝYarıΒmacılarΝçıplakΝolarakΝyarıΒıyorlardı.ΝGüneΒtenΝ
pekΝ fazlaΝ etkilenmemekΝ içinΝ veΝ ciltleriniΝ korumakΝ amaçlıΝ sporcularΝ vücutlarınaΝ zeytinyağıΝ
sürüyorlardı.Ν τlimpiyatΝ oyunlarıΝ sırasındaΝ değiΒikΝ ΒenliklerΝ veΝ törenlerΝ yapılırdı. Oyunlara
katılanΝ yarıΒmacılarΝ 4 ayΝöncedenΝçalıΒmalaraΝbaΒlardı.Ν ΑenliklerdenΝ1 ayΝönceΝdeΝ olimpiyat
oyunlarınınΝgerçekleΒtirildiğiΝElisΝBölgesine gelerekΝrakipleriΝileΝbirlikteΝsıkıΝbirΝçalıΒmaΝiçineΝ
girerlerdi6.

ÖnceleriΝκΝyıldaΝbir, sonralarıΝ4ΝyıldaΝbirΝyapılmayaΝbaΒlanmıΒΝveΝε.Ö.Νιιθ - M.S. 393

arasındaΝ1βΝyüzyılΝboyuncaΝ4ΝyıldaΝbirΝdüzenlenmeyeΝdevamΝedilmiΒtir.Νε.Ö.Ν776 - ιβκΝyıllarıΝ
arasındaΝdüzenlenen ilk 13 olimpiyat oyunu birΝgünΝiçindeΝtamamlanmıΒ,ΝΝγβΝm geniΒliğindeΝveΝ
yaklaΒıkΝ1λβΝmΝuzunluğundakiΝdüzΝbir pistteΝyapılanΝ“stade” denilenΝkoΒuΝyarıΒıΝΒeklindeΝtek
birΝetkinlikΝyerΝalmıΒtır7.

ε.Ö.Ν ιβ4Ν - ι1βΝ arasındaΝ yapılanΝ oyunlarda,Ν ilgininΝ artmasıΝ üzerineΝ yeniΝ etkinliklerΝ
düΒünülmüΒtür.ΝAyrıcaΝdahaΝönceΝdüzΝbirΝalandaΝyapılanΝyarıΒmalar oval ve tek parkurlu stadion
denilenΝveΝgünümüzdeΝdeΝtümΝdünyadakiΝbenzerlerineΝadınıΝverenΝkoΒuΝalanlarındaΝyapılmayaΝ
baΒlanmıΒtır.Νε.Ö.Νιβ4’deΝyapılanΝ14.ΝOlimpiyat oyunlarında “diaulos” olarakΝadlandırılanΝikiΝ
turlukΝkoΒuΝyarıΒlarıΝoyunlaraΝilaveΝedilmiΒtir.ΝTarihçiler,ΝyarıΒmacılarınΝherΝbirininΝkendiΝdönüΒΝ
noktalarıΝ mıΝ olduğuΝ yoksaΝ ortakΝ birΝ noktadanΝ dönerekΝ baΒlangıçΝ noktasınaΝ mıΝ ulaΒtıklarıΝ

4
Tekin, 2014, 122.
5
a.g.e. 123.
6
Çutuk,ΝZengin,Νβίίθ,Νβ.
7
Tekin, 2014, 129, vd.

4
konusundaΝ hemΝ fikirΝ değillerdir. 1θ.Ν olimpiyatΝ oyunlarındaΝ iseΝ “dolichos” adıΝ verilenΝ veΝ
günümüzΝmaratonΝyarıΒınaΝbenzeyenΝuzunΝmesafeΝyarıΒıΝilaveΝedilmiΒtir8.

DahaΝ sonralarıΝ diğerΝ kentΝ devletlerininΝ deΝ yarıΒmalaraΝ kabulΝ edilmeyeΝ baΒlanmasıyla
ε.Ö.Νιίκ’deΝyapılanΝ1κ.ΝolimpiyatΝoyunlarındaΝözellikleΝSpartalılarınΝtanıttığıΝgüreΒinΝyanıΝsıraΝ
pentatlon,ΝdiskΝatma,ΝuzunΝatlama,ΝciritΝveΝatlamaΝgibiΝyarıΒmalarΝdaΝyapılmayaΝbaΒlanmıΒtır.Ν
AtlıΝsporlarΝε.Ö.ΝθκίΝyılındaΝoyunlaraΝdâhil olmuΒtur.ΝStadionΝdörtΝatlıΝveΝikiΝtekerlekliΝarabaΝ
yarıΒıΝ içinΝ çokΝküçükΝolduğundanΝbuΝ yarıΒlarΝstadionΝ yanındaΝ yerΝalan veΝkelimeΝanlamıΝ “atΝ
yolu”ΝanlamınaΝgelenΝhippodrome’daΝyapılmıΒtır9.

3. ANTİK YUNANDA GYMNASİON VE STADİONLAR

3.1. GYMNASİON
3.1.1. Gymnasion’un Tanımı

Gymnasion terimi genel olarak,Ν AntikΝ YunanΝ veΝ Roma’daΝ gençlerinΝ düΒünselΝ veΝ
bedenselΝ yöndenΝ eğitildikleri,Ν öğrenimΝ gördükleri,Ν sporΝ etkinliklerindeΝ bulunduklarıΝ yapıyaΝ
verilen isimdir10. HalkınΝsoyunarakΝbedenΝeğitimiΝyaptığıΝbirΝyerΝanlamınaΝgelmektedir.ΝYunanΝ
yaΒamındaΝ bedenΝ eğitimiΝ çokΝ büyükΝ rolΝ oynardı.Ν BedenΝ eğitim,Ν müzikΝ veΝ edebiyatıΝ
tamamlayarakΝtemelΝbirΝeğitimΝdüzeniΝoluΒturmaktaydı11.

Gymnasion kelimesi Yunanca gymnos ( υ ό ) yaniΝ çıplakΝ anlamınaΝ gelenΝ sıfattanΝ

türemiΒtir.ΝKelime önceleriΝ buΝΒekildeΝ kullanılırkenΝsonralarıΝ gymnasionΝ( υ ά ο ) ΒekliniΝ
alarak belirliΝ birΝ formdakiΝ yapılarΝ içinΝ kullanılmayaΝ baΒlanmıΒtır.Ν AntikΝ SpartaΝ kültüründenΝ
gelenΝeğitimleriniΝçıplakΝyapmaΝgeleneği,ΝyapıΝiçinΝkullanılanΝterimiΝdeΝetkilemiΒ,ΝtümΝantikΝçağΝ
boyuncaΝ buΝ Βekilde kullanılmıΒtır.Ν YaniΝ gynmasionΝ yapısınınΝ kullanımΝ amacıΝ veΝ tarzı,Ν
kelimeninΝkökenindeΝyatmaktadır12.

İlkΝgymnasionlarınΝbiçimleriΝkonusundaΝbilgiΝazdır.ΝVitruvius’aΝgöreΝbuΝyapıΝpalaestra,Ν
gymnasΝveΝstadΝdenilenΝüçΝkısımdanΝibaretti.ΝFakat VitruviusΝgymnasionlardanΝhiçΝsözΝetmemiΒ,Ν
bunuΝ yerineΝ palaestraΝ kelimesiniΝ kullanmıΒtır.Ν Palaestra içinΝ ΒuΝ tanımlamayıΝ yapmıΒtırμ
Peristylli,Ν dörtΝ köΒeli,Ν geniΒΝ birΝ avludur.Ν ÜçΝ tarafındakiΝ revaklarınΝ altındaΝ oturmaΝ sıralarıΝ

8
Tekin, 2014, 129.
9
a.g.e. 130.
10
Saltuk, 1993, 71.
11
Wycherley, 1993, 125.
12
YaraΒ,Ν1λλι,Νβγκ.

5
bulunur.Ν ÇifteΝ revağaΝ bakanΝ diğerΝ taraftaΝ iseΝ sıraΝ odalarΝ yerΝ almaktadır. PalaestraΝ kısmınınΝ
yanındaΝyerΝalan,ΝdahaΝbüyükΝuzunΝdörtgenΝΒeklindeΝveΝetrafıΝrevaklarlaΝçevrili,ΝüstüΝaçıkΝolanΝ
meydanıΝdaΝgymnasΝolarakΝtanımlamaktadır13 (Lev. I, Res. 3).

SevillalıΝ İsodoros’unΝ anlatısınaΝ göre,Ν gymnasionΝ genelΝ olarakΝ egzersizΝ yapılanΝ birΝ
yerdir.Ν GençlerinΝ çıplakΝ olarak,Ν üremeΝ organlarınınΝ bulunduğuΝ bölgeninΝ görülmemesiΝ içinΝ
gizliceΝ çalıΒtıklarıΝ yerΝ olarakΝ tanımlamıΒtır.Ν BununΝ yanıΝ sıraΝ gymnasionlarΝ okulΝ eğitimininΝ
yapıldığı,ΝfelsefeΝderslerininΝverildiği,ΝgüreΒinΝağırlıklıΝolduğuΝsporΝyarıΒmalarınaΝveΝspordanΝ
sonraΝ yapılanΝvücutΝ bakımınaΝ yönelikΝiΒlerinΝ yapıldığıΝ birΝ yerdir. Dini festivallerde oynanan
oyunlarΝveΝyapılanΝyarıΒmalardaΝbedenΝgücüΝçokΝönemliydi.ΝBuΝnedenleΝvücutΝgüzelliğiniΝveΝ
gücünüΝönΝplanaΝçıkarmayıΝsağlayacakΝkurumlarΝgerekliydiΝYunanΝkentlerinde. AyrıcaΝTanrıΝveΝ
kahramanΝkültlerineΝaitΝeğlencelerΝdeΝburadaΝyapılırdı.ΝHalkaΝaçıkΝziyafetler,ΝΒölenlerΝveΝbayramΝ
kutlamalarıΝdaΝgymnasionlardaΝyapılıyordu14. BununΝyanıΝsıra,ΝgymnasionlarınΝbünyelerindeΝyaΝ
daΝ yakınlarındaΝ halkınΝ kullanımınaΝ açıkΝ kütüphanelerinΝ bulunduğuΝ kanıtlanmıΒtır15.Ν BatıΝ
Anadolu’dakiΝσysaΝantikΝkentindeΝyerΝalanΝgymnasionΝkütüphanesiΝbunaΝiyiΝbirΝörnektir16.

3.1.2. Gymnasion Mimarisinin Ortaya Çıkışı ve Gelişimi

AntikΝ dönemdeΝ gymnasiumlarınΝ birΝ kurumΝ olarak,Ν ilkΝ kezΝ DorlarΝ tarafındanΝ
kurulduğunuΝileriΝsürenΝτehler,ΝilkΝgymnasiumlarınΝε.Ö.Νι.Νyüzyılda yapılmayaΝbaΒlandığınıΝ
iddia eder. GerçektenΝdeΝbugüneΝkadarΝarkeolojikΝverilerdenΝveΝantikΝkaynaklardanΝsaptanabilen
en erken gymnasionlar Atina’daΝ (Akademia,Ν δykeionΝ veΝ kynosarges)Ν saptanmıΒΝ olmasınaΝ
karΒılık,ΝgymnasionΝGiritΝveΝSpartaΝkökenlidir17.

Wycherley ise gymnasionunΝ ilkΝ oluΒumunuΝ agoranınΝ ilkΝ evresindeΝ bulur.Ν τ,Ν erkekΝ
çocuklarınΝ bedenΝ eğitimi gördükleri, sporΝ yarıΒmalarıΝ yaptıkları,Ν oyunlarΝ oynadıklarıΝ veΝ
yaΒlılarınΝdaΝtoplanarakΝonlarıΝizledikleriΝagoraΝmeydanlarından zamanla gymnasion yapılarınınΝ
ortayaΝçıktığınıΝiddiaΝeder18. ZamanΝiçindeΝ geliΒenΝgymnasionlar, agora ve stoalar gibi antik
dönemΝ kentΝ yaΒamınınΝ vazgeçilmezΝ merkezlerindenΝ biriΝ olmuΒlardır19. Delorme de
gymnasionunΝ geliΒiminiΝ incelerkenΝ çocuklarınΝ veΝ gençlerinΝ atletikΝ yarıΒmalarΝ düzenleyipΝ

13
Saltuk, 1993, 72.
14
Bingül,Νβί1γ,Νι.
15
Radt, 2002, 112.
16
BaΒgelen,Νβίίλ,Νλ.
17
YaraΒ,Ν1λλι,Νβγλ.
18
Wycherley, 1993, 127.
19
BaΒgelen,Νβίίλ,Νι.

6
oyunlarΝoynadıkları,ΝantrenmanΝyaptıkları,ΝhalkınΝdaΝbunlarıΝizlemekΝiçinΝtoplandıklarıΝalanların
varlığınıΝ ileriΝ sürerekΝ bu düΒünceyiΝ desteklemektedir.Ν Delorme’yeΝ göreΝ gymnasion, Dor
gelenekleri veya Panhellenik oyunlarla bir ilgisiΝ olmayıpΝ aslındaΝ antikΝ Yunan ΒehrininΝ
oluΒumunaΝyolΝaçanΝpolitikΝveΝsosyalΝolaylarınΝbirΝsonucudur. Ordudaki Phalanx sayısıΝartıncaΝ
vatandaΒlarınΝrasyonelΝbirΝaskeriΝeğitimdenΝgeçmeleriΝgerektiğindenΝbuΝamaçΝiçinΝkullanılacakΝ
yapılaraΝihtiyaçΝduyulduğundanΝgymnasionlarΝinΒaΝedilmeyeΝbaΒlanmıΒtır20.

GymnasionlarΝüzerineΝçalıΒanΝkiΒilerceΝgymnasionΝyapılarıΝherΝzamanΝfarklıΝaçılardanΝ
eleΝalınmıΒtırμΝτehlerΝyapıyıΝkullanımΝiΒlevininΝgeliΒimiΝaçısındanΝincelemiΒtirνΝSchneiderΝ ise
siyasalΝ veΝ bölgeselΝ olarakΝ gymnasionlarınΝ oluΒumΝ veΝ geliΒimΝ evreleriniΝ sınıflandırmıΒtır21.
FougeresΝgymnasionunΝtarihiniΝdörtΝdönemeΝayırırμΝİlkΝdönemdeΝdromosluΝbirΝyapıdanΝsözΝeder.Ν
BuΝyapıΝkoΒuΝyolundanΝoluΒanΝbirΝsporΝalanıdır.ΝİkinciΝdöneminΝenΝiyiΝörnekleriΝAtina’dadırΝveΝ
ArkaikΝ dönemeΝ dâhilΝ edilenΝ Atina’nınΝ üçΝ gymnasionundanΝ ibarettir; Akademia, Lykeion,
Kynosarges.Ν ÜçüncüΝ dönemΝ iseΝ ε.Ö.Ν 4.Ν yüzyılΝ veΝ HellenistikΝ dönemideΝ yapılanΝ yapılardır.Ν
DördüncüΝdönemiΝiseΝgeçΝörneklerinΝsayılabileceğiΝRomaΝdönemindeΝyapılanΝyapılardır22.

GymnasionlarΝbütünΝbuΝayrımlaraΝkarΒın,ΝdeğiΒikΝkentlerdeΝyaΝdaΝbölgelerdeΝekonomik,Ν
coğrafiΝ veΝ sosyo-kültürelΝ etmenlerΝ nedeniyleΝ farklıΝ biçimΝ veΝ boyutlardaΝ inΒaΝ edilmiΒΝ veΝ
kullanılmıΒtır.ΝBundanΝdolayıΝ J.ΝDolerme’ninΝ yaptığıΝ gibiΝYunanΝ gymnasionlarınıΝbaΒlıcaΝikiΝ
evredeΝincelemekΝenΝdoğrusuΝolacaktır.ΝεimariΝaçıdanΝbasitΝolanΝilkΝdönemνΝağırΝbirΝegzersizΝ
yeri,Ν geniΒçeΝ birΝ avlu,Ν koΒuΝ pisti,Ν tuvalet,Ν aletleriΝ koymakΝ içinΝ birkaçΝ odaΝ veΝ geziΝ yeriΝ içinΝ
yollardanΝoluΒanΝdağınıkΝveΝbasitΝyapılardanΝoluΒmalıydı.ΝYapınınΝikinciΝevresinde,ΝyaniΝε.Ö.Ν
η.ΝyüzyılΝsonlarındanΝitibarenΝyapınınΝkompleksleΒtiği,ΝherΝmekânın belirliΝiΒlevlerΝkazandığıΝveΝ
ΒehirΝiçindeΝbelirliΝbirΝkonumaΝulaΒtığıΝsöylenebilir23.

Gymnasionlar,ΝKlasikΝdönemdeΝçokΝkeskinΝhatlarlaΝayrılmasaΝdaΝkendineΝözgüΝmimariΝ
birΝkarakterΝkazanmıΒtır24.ΝHellenistikΝdönemdeΝbedenΝeğitimiΝveΝgenelΝeğitimΝiçinΝdahaΝdeğiΒik,Ν
daha az kuralsızΝ tipteΝ yapılmıΒΝ birΝ yapıΝ ortayaΝ çıkmıΒtır.Ν BuΝ yapı,Ν DelphoiΝ PalaestrasıΝ gibiΝ
değiΒikΝöğelerdenΝoluΒanΝveΝdahaΝhacimliΝbirΝyapıΝtopluluğununΝbirΝbölümüΝolabileceğiΝgibiνΝ
gerekliΝbölümleriΝiçerenΝbirΝkurumΝveΝkendiΝbaΒınaΝtamΝbirΝmimariΝyapıΝdaΝolabilirdi25. Bunun
yanıΝsıra,ΝHellenistikΝdönemdeΝgymnasionlarınΝsosyalΝyaΒamınΝmerkeziΝveΝbuluΒmaΝyeriΝhalineΝ

20
Dolerme, 1986, 156.
21
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ4ί-241.
22
Wycherley, 1993, 129.
23
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ41.
24
a.g.e. 241.
25
Wycherley, 1993, 132.

7
gelmesiyleΝeğitimΝmetotlarınınΝdaΝdeğiΒmeyeΝbaΒladığıΝgörülmektedir.ΝBuΝdönemdekiΝönemliΝ
düΒünürlerΝveΝöğretileri,ΝgymnasionaΝentelektüelΝbirΝboyutΝkattı.ΝBöylelikle,ΝbuΝyapılarΝsadeceΝ
bedenΝeğitimi alanıΝolmaktanΝçıkıpΝbugünküΝbatılıΝanlamdakiΝakademiyeΝdönüΒtüler26.

GymnasionunΝkurulacağıΝyerΝveΝalacağıΝbiçim,ΝsporΝçalıΒmalarıΝveΝaskeriΝeğitimΝyapma
gereksinimleriyleΝ saptanırdı27. EğitiminΝ hoΒΝ veΝ sağlıklıΝ birΝ çevredeΝ yapılabilmesiΝ için,Ν gölgeΝ
yapanΝağaçlarınΝaltında,ΝsuyuΝbol,ΝkorunaklıΝbirΝyerinΝseçilmesineΝözenΝgösterilmiΒtir28. Erken
dönemlerdeΝ kentlerinΝ dıΒınaΝ inΒaΝ edilmiΒlerdir.Ν BuΝ durumΝ zamanınΝ değerΝ yargılarınaΝ göreΝ
olağan,Ν hattaΝ gerekliΝ görülmüΒtür.Ν ÖrneğinΝ KlasikΝ dönemΝ yazarlarınınΝ düΒüncelerineΝ göreΝ
gymnasionlar, kesinlikle kent dıΒınaΝ yapılmalıydı.Ν BuΝ düΒünceΝ genelΝ olarakΝ palaetsralarΝ içinΝ
yapılanΝbirΝyorumdurΝaslında29.

Platon ve Aristoteles, Yunan gymnasionlarınıΝdaimaΝkentΝdıΒındaΝgölgelikΝveΝyeΒilΝbirΝ

parkΝatmosferindeΝdüΒünmüΒlerdir.ΝArkaikΝveΝKlasikΝdönemde,ΝbuΝgeleneğeΝkarΒınΝkentΝiçindeΝ
yapılanΝtekΝgymnasionunΝSyrakousai’de olduğuΝsanılmaktadır.ΝFakatΝbuΝgymnasion da ε.Ö.Ν4.
yüzyılın sonlarınaΝtarihlenmektedir.ΝBelkiΝdeΝSyrakousaiΝGymnasionu M.Ö.Ν3. yüzyılda kent
içindeΝgörülmeyeΝbaΒlanacakΝyapılarınΝhabercisidir30.

Gymnasion mimarisiΝ geliΒtikçe,Ν yapınınΝ kentΝ içindekiΝ yeriΝ deΝ değiΒmeyeΝ baΒlamıΒtır.Ν
BazıΝ düΒünürlerΝ erkenΝ dönemlerde,Ν agoralardaΝ gençlerinΝ bedenΝ eğitimiΝ yaptığını,Ν kentliΝ
yaΒlılarınΝiseΝbunlarıΝizlediklerini,ΝdolayısıylaΝgymnasion düΒüncesininΝagoralardakiΝeğitimdenΝ
kaynaklandığıΝiddiaΝederler.ΝGeneΝdeΝzamanΝilerlerken,ΝagoraΝbuΝiΒeΝpekΝelveriΒliΝolmayanΝbirΝ
durumaΝgelmiΒΝveΝerkenΝtarihlerdenΝsonra,Νagoranın iΒleviΝgymnasionlaraΝgeçmiΒti31. Bu teze
karΒın,ΝbazıΝantikΝyazarlarınΝerkenΝdönemlerdenΝitibarenΝgymnasionlarınΝözellikleΝagoralardanΝ
mümkünΝolduğuncaΝuzakΝyerlereΝinΒaΝedilmesiΝgerekliliğiniΝileriΝsürdükleriniΝgörüyoruz.

YunanΝkültüründeΝbirçokΝyapıdaΝolduğuΝgibiΝgymnasionlardaΝdaΝkendinΝkültürüneΝuygunΝ
tanrıΝ yaΝ daΝ kahramanlaraΝ aidiyetlikΝ görülmektedir.Ν GenellikleΝ HermesΝ ileΝ Herakles’e
tapınılmıΒtır32. HellenistikΝ dönemΝ süresinceΝ buΝ kültlerin krallarΝ veΝ yöneticilerΝ tarafındanΝ
paylaΒıldığıΝveΝhattaΝbazenΝbu kiΒilerinΝtanrılarınΝyerlerineΝgeçtikleriΝgörülmektedir33. AyrıcaΝ

26
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ4β.
27
Wycherley, 1993, 126.
28
BaΒgelen,Νβίίλ,Ν1γ.
29
a.g.e. 13.
30
Delorme, 1960, P1.XXIX.
31
Wycherley, 1993, 127.
32
BaΒgelen,Νβίίλ,Ν1γ.
33
Yegül,Ν1λιη,Νλ.

8
herΝzamanΝolduğuΝgibiΝkültlerΝdeğiΒiklikΝgösterebilir34. BedenΝveΝruhΝsağlığıΝaçısındanΝTanrıΝ
AsklepiosΝ daΝ gymnasionlardaΝ büyükΝ saygıΝ görmüΒ,Ν çoğuΝ zamanΝ gymnasionΝ mekânlarınınΝ
yakınındaΝbirΝAsklepiosΝkutsalΝalanıΝyaΝdaΝtapınağıΝyerΝalmıΒtır35.

HellenistikΝdönemdenΝitibaren,Νgymnasionun kentΝdıΒındaΝyapılmaΝgerekliliğiΝortadanΝ
kalktı.Ν ÇünküΝ Yunan kentΝ devletlerindeΝ monarΒininΝ güçΝ kazanması,Ν parasalΝ olanaklarınΝ
azalması,ΝΒehirΝotonomisiniΝminimumaΝdüΒürdü.ΝΑehirΝyönetiminde,ΝotonomiΝadınaΝenΝbüyükΝ
gücüΝeğitimΝoluΒturmayaΝbaΒladı.ΝGymnasion yapılarınınΝdaΝzamanlaΝbirΝüniversiteΝkarakteriΝ
kazanmasıyla,Ν yerleΒimΝ merkezineΝ yakınlaΒmasıΝ hattaΝ içineΝ yapılmasıΝ dahaΝ çokΝ tercihΝ edilirΝ
oldu. Gymnasionlar,ΝbuΝdönemdenΝitibarenΝkenttekiΝsosyalΝyaΒamınΝayrılmazΝbirΝparçasıΝhalineΝ
geldi36.

HerΝ HellenΝ kentininΝ kendiΝ gymnasiounuΝ vardırμΝ Pausanias’ınΝ daΝ söylediğiΝ gibi,
gymnasionΝ daΝ agoraΝ gibiΝ birΝ YunanΝ kentΝ devletiniΝ tamamlayanΝ öğelerdenΝ biridir 37. İlkΝ
dönemlerdeΝkıtaΝYunanistan’daΝyoğunlaΒanΝgymnasionlarΝönceΝadalarΝveΝbuΝyollaΝAnadolu’ya,
sonraΝ İtalyaΝ Yarımadası’naΝ veΝ KuzeyΝ AfrikaΝ kıyılarınaΝ kadarΝ yayılmıΒ,Ν tümΝ Akdeniz’iΝ
kuΒatmıΒtır.Νε.Ö.Νγ.ΝyüzyıldaΝYunan ΒehirlerininΝartmasıylaΝgymnasionlarınΝsayısındaΝdaΝbüyükΝ
artıΒΝolduğuΝgözlenirμΝAdalar,ΝAnadolu,Νεısır,ΝKuzeyΝAfrikaΝveΝDoğuΝAkdenizΝsınırlarındakiΝ
kolonizeΝ olmamıΒΝ yerliΝ halkınΝ yaΒadığıΝ kentlerdeΝ deΝ Hellenizm’inΝ etkisiyleΝ inΒaΝ edildiğiΝ
saptanmıΒtır38.

3.1.3. Gymnasion’un Bölümleri

Palaestra ( α α α),Ν basitΝ anlamıΝ ileΝ üstüΝ açıkΝ avludur. DövüΒΝ sporlarıΝ veΝ atlamaΝ
karΒılaΒmalarıΝpalaestralardaΝyapılırdı39. KlasikΝgymnasionΝyapılarındaΝhiçΝkuΒkusuz enΝönemliΝ
yeri palaestralarΝkaplardı.ΝÖzellikleΝgeçΝdönemlereΝdoğruΝgymnasionΝileΝpalaestraΝkavramlarıΝoΝ
kadarΝ içΝ içeΝ girmiΒtirΝ ki,Ν çoğuΝ zamanΝ aynıΝ yapıΝ içinΝ herΝ ikiΝ terimΝ deΝ kullanılmıΒtır.Ν FakatΝ
gymnasionΝ yapıları,Ν etrafındaΝ bazenΝ dört,Ν bazenΝ üç,Ν bazenΝ deΝ ikiΝ yanınıΝ çevirenΝ sütunluΝ
revaklarla çevriliΝ palaestrasızΝ düΒünülemez40. PalaestraΝ sözcüğüΝ gelenekselΝ olarakΝ

34
Wycherley, 1993, 127.
35
BaΒgelen,Νβίίλ,Ν1γ.
36
Bingül,Νβί1γ,Ν11.
37
Wycherley, 1993, 127.
38
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ4η.
39
Swaddling, 2000, 27.
40
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ4β.

9
gymnasiondan daha küçükΝ yapılarΝ içinΝ kullanılır41. BuΝ üçΝ revaktaΝ filozofların,Ν hatiplerinΝ veΝ
öğrenmektenΝ zevkΝ alanΝ baΒkalarınınΝ oturupΝ konuΒabilecekleriΝ oturmaΝ yerleri olan eksedralar
bulunurdu42 (Lev. I, Res. 3).

Ephebeion (‘Εφ ο ), Yunan gymnasionundaΝ enΝ önemliΝ yapıΝ öğesiydiΝ Delorme’yeΝ

göre.Ν EphebeionlarΝ genellikleΝ gymnasionunΝ kuzeyΝ kanadınınΝ ortasınaΝ yapılıyorduνΝ güneyeΝ
bakanΝcephesiΝaçıkΝolupΝdeğiΒikΝsayılardaΝolabilen destekΝsütunlarıΝüstΝyapıΝelemanlarınıΝtaΒır,Ν
buΝ ΒekildeΝ ephebeionunΝ hemΝ aydınlanmasıΝ hemΝ deΝ palaestrayıΝ görmesiΝ sağlanırdıνΝ diğerΝ üçΝ
duvarınΝönündeΝtaΒ,ΝmermerΝveyaΝahΒapΝbanklarΝbulunurdu43 (δev.ΝI,ΝRes.Νγ,ΝBΝτdası).

Apodyterion (‘ πο υ ο ), gymnasionunΝkuzeyΝkanadınaΝsıralanmıΒΝönemliΝbirΝdiğerΝ
mekândır.ΝGençlerinΝsilahΝveΝgiysileriniΝçıkarıpΝgiydikleriΝyerdir.ΝBazenΝdeΝsadeceΝdinlenilenΝ
olarakΝkarΒımızaΝçıkmaktadır.ΝDelorme,ΝapodyterionlarınΝerkenΝdönemlerdeΝephebeionΝ iΒleviΝ
gördüğünüΝiddiaΝetmiΒtir.ΝτnaΝgöreΝfizikselΝeğitiminΝağırlıklıΝyapıldığıΝdönemlerde,ΝpalaestrayaΝ
ekΝyalnızΝapodyterionΝvardı.ΝDahaΝsonrakiΝdönemlerdeΝephebeionΝyapılmıΒΝolmalıydı44.

Loutron ( ου ό ),Ν soğukΝ suyunΝ aktığı, banyo yapılanΝ odadır.Ν Konisterion

( ό ο ) ve elaiothesion (Έ α ο ο ) güreΒçilerleΝiliΒkileriΝ bölümlerdir.ΝElaiothesionΝ
güreΒçilerinΝ yağlandıklarıΝ odayaΝ verilenΝ isimdir.Ν KonisterionΝ iseΝ antrenmanΝ yaptıklarıΝ odayaΝ
verilenΝisimdir,ΝdiğerΝbirΝdeyiΒleΝpudraΝodasıdır. BoksörlerΝiçinΝantrenmanΝodasıΝolanΝkorykeion
( ώ υχ ο )’daΝkumΝtorbalarıΝbulunurdu45. Sphairisterion (Σφα ο ) denenΝkısımdaΝiseΝ
birΝtürΝtopΝoyunuΝoynanırdı46.

GymnasionlardaΝkıΒınΝkullanımΝalanlarınaΝgöreΝdeΝisimlendirmelerΝmevcuttur.ΝAtletlerinΝ
kıΒΝ sezonundaΝ kullandıklarıΝ kapalıΝ koΒu pistlerine xystos ( υ ό ) denmektedir. Xystos’unΝ
yanındaΝbulunanΝveΝkıΒınΝgüzelΝhavalardaΝçıkıpΝidmanΝyapılanΝüstüΝaçıkΝalanaΝdaΝparadromides
( α α ό ) denmektedir. XystoslarΝikiΝrevakΝarasında,ΝağaçlıklarΝveyaΝçınarΝkoruluklarıylaΝ
veΝağaçlarΝarasındaΝyürüyüΒΝyollarıΝveΝdinlenmeΝyerleriΝileΝbirlikteΝinΒaΝedilmiΒlerdir47 (Lev. I,
Res. 3).

VitruviusΝtarafındanΝdaΝtanımlandığıΝgibi,ΝiçlerindeΝoturmaΝyerleriΝbulunanΝ(eksedralar)Ν
veΝ filozoflar,Ν hatipler,Ν öğrenmektenΝ zevkΝ alanΝ kiΒilerceΝ kullanılanΝ odalarΝ bulunmaktaydı.Ν

41
Er, 2006, 292.
42
Mert, 1993, 14.
43
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ4β.
44
Delorme, 1960, 320.
45
Saltuk, 1993, 72.
46
a.g.e. 163.
47
Mert, 1993, 15.

10
DüzenliΝ derslerinΝ iΒlendiğiΝ buΝ odalaraΝ akroatera (Ά όα α) denmekteydi.Ν BazıΝ
gymnasionlardaΝbununΝyanıΝsıraΝkonuΒmaΝyapılabilenΝveΝdeΝtemelΝderslerΝhariciΝbaΒkaΝderslerΝ
içinΝkullanılanΝodalarΝdaΝ( ο )Νbulunmaktaydı48.

RomaΝdöneminde,ΝdöneminΝihtiyaçΝveΝgeleneklerineΝuyularakΝsıcakΝsuΝyapıyaΝgirmiΒtir.Ν
BöyleceΝ sıcakΝ suΝ banyolarınınΝ yapımıΝ içinΝ ilkΝ adımlarΝ atılmıΒtır.Ν BuΝ dönemleΝ birlikteΝ
Vitruvius’unΝ gymnasionήpalaestraΝ planındaΝ daΝ bulunanΝ frigidaΝ lavatio,Ν frigidarium,Ν
concamerata sudatio, laconicum, calda lavatio gibi mekânlar inΒaΝedilmeyeΝbaΒlanmıΒtır49.

3.1.4. Gymnasion’un Yönetimi

YapılanΝ çalıΒmalarΝ sonucuΝ gymnasionlardaΝ çalıΒanΝ yöneticilereΝ değiΒikΝ Βehirlerde,Ν

değiΒikΝ isimlerΝ verildiğiΝ saptanmıΒtır.Ν GymnasionlardakiΝ tümΝ etkinliklerΝ Gymnasiarkhos
unvanınıΝ taΒıyanΝ yöneticininΝ gözetimiΝ altındaΝ yapılırdıνΝ antikΝ kentlerdeΝ Gymnasiarkhoslar,Ν
halkaΝ açıkΝ gösterilerdekiΝ sporΝ etkinlikleriyleΝ oyunlardanΝ sorumluΝ olan,Ν okullarıΝ yönetenΝ veΝ
yarıΒmacılarıΝ denetimΝ altındaΝ bulunduranΝ kamuΝ görevlileridir50. BununΝ yanındaΝ Samos’taΝ
olduğuΝ gibiΝ “Epistate’’Ν veyaΝ Iasos’taΝ olduğuΝ gibiΝ ‘‘Ephebarkhos’’Ν gibiΝ değiΒikΝ terimlerinΝ deΝ
kullanıldığıΝ saptanmıΒtır. GenellikleΝ halkΝ meclisiΝ tarafındanΝ birΝ yılΝ süreΝ ileΝ seçilenΝ
Gymnasiarkhos,Ν toplumΝ içindeΝ saygınΝ birΝ yereΝ sahipΝ vatandaΒlarΝ arasındanΝ seçiliyordu.Ν BuΝ
saygınlığıΝyanında,ΝvarlıklıΝolmasıΝdaΝayrıcaΝgözetiliyordu.ΝYurttaΒlarΝarasındanΝeğer,ΝistekliΝveΝ
iyilikseverΝbiriΝbulunursa,ΝyaΒamıΝboyuncaΝbuΝiΒiΝüstlenebiliyordu.ΝKölelerinΝyönetimeΝgelmesi,Ν
çeΒitliΝyasalarlaΝengelleniyordu51.

Gymnasiarkhos’unΝgörevleriΝarasındaΝeğitimΝprogramlarını ayarlamak,ΝeğitimcilerinΝveΝ
geziciΝ filozoflarınΝ randevularınıΝ saptamak,Ν binaΝ veΝ malzemelerinΝ bakımΝ veΝ onarımlarıΝ gibiΝ
konularla ilgilenmek yerΝ almaktadır. AyrıcaΝ oyunlar ve yarıΒmalarΝ düzenlemek, ödüllerΝ
dağıtmak,ΝdahaΝdaΝönemlisiΝatletlerΝiçinΝyağΝsağlamakΝgibiΝgörevleriΝdeΝüstleniyordu. BütünΝbuΝ
görevleriΝ yaΝ kendiΝ gücüyleΝ yaΝ kentΝ hazinesindenΝ yaΝ daΝ özelΝ kiΒilerinΝ ekonomikΝ katkılarıylaΝ
gerçekleΒtiriyordu.Ν Gymnasiarkhos’unΝ yönetimindeki gençlereΝ çeΒitliΝ konularda dersler
verilirdi.ΝBuΝtürΝkonularΝvazolarΝüzerindeΝresmedilmiΒtirΝ(Lev. I, Res. 2; Lev. II, Res. 4).

48
Jones, 1940, 221.
49
YaraΒ,Ν1λλι,Νβ4γ.
50
BaΒgelen,Νβίίλ,Ν11.
51
Bingül,Νβί1γ,Νβ1.

11
 Gymnasion’da Eutaksia (iyiΝdüzenlilikΝveΝdisiplinlik), Eueksia (sağlıklılık), Philoponia
(çalıΒkanlık), Polymathia (çokΝ bilgilik) gibiΝ temelΝ derslerΝ verilirdi.Ν Gymnasiarkhos’unΝ
yardımcıları daΝvardı: TopΝoyunlarıΝdalındaΝeğitmenlikΝyapan kiΒiye “Sphaeiristes”, masaj ve
diyet gibiΝ konulardaΝ eğitimΝ verenΝ kiΒiye “Gymnastes” veΝ yağΝ teminΝ edenΝ kiΒiyeΝ deΝ
“Elaiothetes” denmektedir52.

3.2. STADİON
3.2.1. Stadion’un Tanımı

StadionΝ terimi,Ν sporΝ karΒılaΒmalarıΝ veΝ yarıΒmalarınınΝ yapıldığıΝ alanΝ ileΝ buΝ alanıΝ
çevreleyenΝseyirciΝoturmaΝyerlerindenΝmeydanaΝgelenΝyapıΝiçinΝkullanılmaktadır.ΝYunanlılarΝbuΝ
kelimedenΝ üçΝ farklıΝ anlamΝ çıkarmıΒlardır.Ν BirincisiΝ ölçüΝ birimidirνΝ θίίΝ ayağaΝ karΒılıkΝ
gelmektedir.Ν BuΝ ölçü,Ν RomaΝ birimininΝ deΝ 1ήκ’ineΝ eΒittir.Ν İkinciΝ anlamıΝ iseΝ yarıΒmaΝ yeridir.Ν
ÜçüncüΝ anlamΝ iseΝ ikinciΝ anlamaΝ yakınΝ birΝ Βekilde,Ν yarıΒΝ koΒusununΝ yapıldığıΝ yerΝ anlamınaΝ
gelmektedir53.

StadionΝ kelimesininΝ YunancaΝ “ayaktaΝ durmak”Ν kavramındanΝ ileriΝ geldiğiΝ deΝ öneΝ
sürülmektedir.ΝBuΝbağlamdaΝstadionlardaΝasındaΝoturacakΝyerΝyoktuν seyircilereΝyarıΒıΝkesintisiz
olarakΝ seyrettirmekΝ içinΝ ikiΝ uzunΝ toprakΝ setΝ hazırlanmıΒtı54. BununΝ yanıΝ sıra,Ν stadionlarda
oturmaΝyerlerΝyapılması,Νε.Ö.Νγ.ΝyüzyıldanΝitibarenΝgörülmeyeΝbaΒlanmıΒtır55. ε.Ö.Νβ.ΝyüzyıldaΝ
bütünΝstadionΝuzunluğuΝboyuncaΝoturmaΝyerleriΝyapıldığıΝbilinmektedir56.

3.2.2. Stadion’un Mimari Yapısı ve Konumu

Stadionlar için, ilkΝ olarakΝ τlympia’daΝ yapıldığıΝ iddiaΝ edilenΝ enΝ büyükΝ ulusalΝ spor
ΒenlikleriΝolanΝτlimpiyatlar ileΝbirlikteΝortayaΝçıktıklarıΝsöylenmektedir.ΝStadionΝsözcüğününΝ
kelimeΝanlamındaΝdaΝolduğuΝ gibi,ΝkoΒuΝalanıΝolarakΝiΒlevΝgördüğüΝ yadsınamazΝbirΝgerçektir.Ν
OlimpiyatΝoyunlarıΝiçinΝtasarlanmıΒΝolanΝbuΝalan,ΝhemenΝhemen 1κγΝmetrelikΝdarΝveΝdüzΝbirΝ
koΒuΝyolunuΝtarifΝetmektedir.ΝBuΝyolunΝikiΝyanınaΝda izleyiciler dizilirdi57.

52
Tekçam,Νβίίι,Νκη.
53
Saltuk, 1993, 163.
54
Aksoy, 2009, 16.
55
Saltuk, 1993, 164.
56
Saltuk, 1995, 27.
57
Wycherley, 1993, 138.

12
 StadionunΝtemelΝgereksinimleriΝçokΝsınırlıdırνΝikiΝucundaΝboΒΝbirerΝalanΝkalmasıΝuzunΝveΝ
çok sayıdaΝkoΒucununΝyanΝyanaΝkoΒabilmesiΝiçinΝgeniΒΝbirΝyapıdaΝdüzenlenmesiΝgerekiyordu.Ν
TabanınΝdüzΝ yaΝdaΝdüzleΒtirilmiΒΝtoprakΝtabanΝolmasıΝgibiΝönemliΝhususlarΝbulunmaktaydı 58.
SeyircilerinΝoturmaΝyerleriΝarazininΝeğimindenΝyararlanılarakΝoluΒturuldu.ΝKiΝbu oturma yerleri
geneldeΝtopraktanΝoluΒmaktaydı.ΝÜzerindeΝahΒapΝoturmaΝsıralarınınΝvarlığındanΝdaΝsözΝetmekΝ
mümkündür.ΝPausanias,ΝEpidaurosΝyakınındakiΝAsklepiosΝkutsalΝalanındaΝbulunanΝstadionΝiçinΝ
“YunanΝstadionlarınınΝbirçoğuΝgibi,ΝtopraktanΝoturmaΝyerleriΝiçerdiğini”ΝbelirtmiΒtir59.

HellenistikΝdönemdeΝstadionlarΝiçinΝgelenekselleΒecekΝolanΝbirΝözelliğinΝvarlığındanΝsözΝ
etmekΝ mümkündür.Ν StadionlarınΝ birΝ ucundaΝ yarımΝ daireΝ ΒeklindenΝ birΝ alanΝ bulunmaktadır.Ν
SphendoneΝdenilenΝbuΝalanΝyapıyaΝovalΝbirΝformΝkatmayıΝsağlamıΒtır.ΝKlasikΝstadionΝplanıΝolarakΝ
tabirΝedilenΝUΝformuΝortayaΝböylelikleΝçıkmıΒΝoldu.ΝKoΒucularınΝartıkΝbirdenΝfazlaΝturΝatmasınıΝ
sağlamakΝamaçlanmıΒΝolabilir.ΝBundanΝönceΝçokΝuzunΝmesafeΝkoΒulardanΝsözΝetmekΝmümkünΝ
değildi.Ν FakatΝ stadionunΝ boyunuΝ aΒanΝ koΒularΝ için,Ν buΝ yapınınΝ dıΒındaΝ gerçekleΒenΝ koΒularΝ
olduğunuΝbilmekteyiz.ΝBuΝeklentiyleΝbirlikte,ΝkoΒularınΝturlaraΝbölünmesiΝveΝtamamenΝstadionΝ
içerisindeΝgerçekleΒtirilmesiΝsağlanmıΒΝoldu60. AyrıcaΝstadionunΝetrafındaΝartıkΝoturmakΝiçinΝüçΝ
cepheΝolmuΒΝoldu (Lev. II, Res. 5).

YapınınΝyönüΝiçinΝbelliΝbirΝkuralΝbulunmamaklaΝbirlikte,ΝyapıldığıΝyerinΝdahaΝçokΝönemΝ
arzΝettiğiΝbilinmektedir61. StadionuΝdüzgünΝplanlanmıΒΝkentlerde,ΝkentinΝiçineΝalmakΝoldukçaΝ
zordur.ΝKabaΝveΝboyutlarıΝaçısındanΝdüzenliΝkentΝplanlamasınaΝuymadığıΝiçinΝgeneldeΝplanınΝ
dıΒarısındaΝtutulurdu.ΝFakatΝ İonialıΝmimarlarınΝstadionuΝkentinΝbirΝparçasıΝgibi,ΝkentinΝucunaΝ
yerleΒtirdikleriΝdeΝgörülmektedir62μΝPrieneΝStaidonuΝbunaΝenΝbüyükΝörnektir,ΝkentinΝgüneyindeΝ
yerΝalırΝveΝsavunmaΝsistemineΝoldukçaΝyakınΝbirΝmesafededir63 (Lev. III, Res. 6).

58
Wycherley, 1993, 139.
59
a.g.e. 138-142.
60
Saltuk, 1993, 164; Wycherley, 1993, 143.
61
Saltuk, 1993, 164.
62
Wycherley, 1993, 141.
63
Rumscheid, 1998, 198.

13
4. HELLENİSTİK DÖNEM GYMNASİONLARI
4.1. BATI ANADOLU GYMNASİONLARI
4.1.1. ASSOS

KazıΝsırasındaΝeleΝgeçenΝbirΝyazıtaΝgöre,Νε.Ö.Νβ.ΝyüzyıldaΝinΒaΝedilmiΒtir64. Gymnasiona
aitΝkalıntılar,ΝagoraΝileΝbüyükΝbatıΝkapısıΝarasındaΝyerΝalmaktadır. Yapı,ΝkareΝplanlıΝgeniΒΝbirΝavluΝ
veΝbunuΝçevreleyenΝrevaklardan oluΒmaktadır. BurasıΝdörtΝyanındaΝsütunlarıΝolanΝγβΝxΝ4ίΝmetreΝ
ölçülerindeΝ döΒemeliΝ birΝ avludur.Ν SütunlarıΝ enthasissizΝ veΝ andezittendirνΝ baΒlıklarıΝ iseΝ
mermerden ve Dor stilindedir.Ν YapınınΝ bazıΝ elemanlarıΝ PergamonΝ mimariΝ özelliklerindenΝ
etkilenildiğiniΝgöstermektedir. GiriΒiΝgüneydendirΝveΝyarımΝdaireΝbiçimliΝüçΝbasamakΝgünümüzeΝ
kadarΝkorunmamıΒtır65 (Lev. III, Res. 7).

AvlununΝ kuzeydoğuΝ kısmındaΝ BizansΝ dönemindeΝ inΒaΝ edilmiΒΝ kilise,Ν güneybatıΝ

köΒesindeΝdeΝbirΝsarnıçΝgörülmektedir66. KiliseyeΝdönüΒtürülenΝbuΝkısımdaΝzemin mozaik ile
kaplanmıΒtır.ΝSarnıçΝdaΝöğrencilerinΝyıkanmalarıΝiçinΝgerekliΝsuyuΝteminΝetmekΝamacıylaΝburayaΝ
yapılmıΒtır67 (Lev. IV, Res. 8).

4.1.2. PERGAMON

II. EumenesΝtarafındanΝkentinΝakropolüneΝinΒaΝettirilenΝPergamonΝGumnasionuΝenΝgeçΝ
ε.Ö.Ν γ.Ν yüzyılınΝ ikinci yarısınaΝ tarihlenmektedir.Ν GymnasionunΝ ilkΝ evresineΝ aitΝ çeΒitliΝ
HellenistikΝ dönemΝ yapıΝ kalıntılarıΝ ortayaΝ çıkmıΒtır,Ν buΝ evreyeΝ aitΝ olanΝ buluntularΝ arasındaΝ
ağırlıklıΝ olarakΝ ε.Ö.Ν γ. ve 2. yüzyıllara tarihlenen seramik eleΝ geçirilmiΒtir68. YapılarΝ aΒağıΝ
yukarıΝkentinΝgüneydoğuΝyamacında,ΝEumenes’inΝyeniΝkentiΝiçerisindeΝyerΝalmaktadır.ΝArazininΝ
dikliğiΝ nedeniyleΝ aΒağıdanΝ yukarıyaΝ doğruΝ büyüyenΝ üçΝ teraslaΝ kademelendirilmiΒtir69
(Lev. IV, Res. 9; Lev. V, Res. 10-11). EnΝüstΝterastaΝbüyükΝbirΝsütunluΝavluνΝortaΝterastaΝyanlarıΝ
çevrili,ΝoldukçaΝinceΝveΝuzunΝbirΝalanνΝenΝalttakindeΝdeΝküçük,ΝgeliΒiΝgüzelΝçevriliΝbirΝalanΝvardı.Ν
YazıtlarınΝ bulunuΒΝ durumlarındanΝ alttakiΝ terasınΝ çocuklaraΝ (Paides),Ν ortadakiΝ terasınΝ
delikanlılaraΝ(Epheboi),ΝüsttekiΝterasınΝgençlereΝ(σeoi)ΝayrılmıΒΝolduğuΝanlaΒılmaktadır.ΝGençΝ
erkeklerΝ sözü,Ν 1λΝ yaΒındanΝ büyükleriΝ anlatmaktadırνΝ kesinΝ belirtilmeyenΝ üstΝ sınırΝ enΝ azΝ γίΝ

64
http://assosarchproject.com
65
Akurgal, 1993, 327.
66
a.g.e. 327.
67
http://assosarchproject.com
68
Pirson, 2006, 503.
69
BaΒgelen,Νβίίλ, 24.

14
yaΒtır70. TeraslarınΝbuΝΒekildeΝyaΒΝgruplarınaΝgöreΝayrılmıΒΝolmasıΝPergamonlularınΝeğitimΝveΝ
öğretimeΝ verdikleriΝ önemiΝ göstermekleΝ birlikte,Ν buΝ ΒekildeΝ yapılanΝ eğitimΝ ileΝ karmaΒıklıklarΝ
giderilmiΒΝveΝsağlıklıΝbirΝortamΝhazırlanmıΒtır.

GençlereΝayrılmıΒΝolanΝYukarıΝGymnasionΝyaklaΒıkΝβίίΝxΝ4ηΝmetreΝölçülerindeΝbirΝterasΝ
üzerindeΝ yerΝ almaktadır.Ν BugünküΝ kalıntılarıΝ dahaΝ çokΝ RomaΝ dönemindeΝ yapılanΝ
yenilemelerdenΝ kalmıΒtır.Ν HellenistikΝ dönemdeΝ andezit,Ν RomaΝ dönemindeΝ iseΝ mermerΝ
kullanılmıΒΝ olmasıΝ yapılarınΝbirbirindenΝ ayrılmasını,ΝhangiΝ dönemeΝaitΝolduğunuΝbelirlemeyiΝ
kolaylaΒtırır.

YukarıΝ gymnasionunΝ anaΝ yapısınıΝ ortasındakiΝ avluΝ oluΒturmaktadır.Ν ι4Ν xΝ γθΝ metreΝ
boyutlarındakiΝbuΝavlu,ΝtoprakΝtabandanΝoluΒmaktaΝolanΝbirΝpalaestradır.ΝDörtΝbirΝyanınıΝçevirenΝ
stoalaraΝ aitΝ sütunlarΝ HelenistikΝ dönemdeΝ DorΝ düzeninde,Ν RomaΝ dönemindeΝ iseΝ KorinthΝ
düzenindedir71.ΝPalaestranınΝdoğuΝkanadındaΝikiΝkatlıΝolduğuΝsöylenenΝbeΒΝodaΝyerΝalmaktadır.Ν
BunlardanΝ CΝ odasıΝ RomaΝ dönemindeΝ yapılanΝ değiΒiklikΝ sırasındaΝ DΝ odasındanΝ ayrılarakΝ
oluΒturulmuΒtur.ΝÜstΝkataΝçıkanΝmerdivenΝAΝodasındaΝbulunmaktadır.ΝBΝodasıΝbüyükΝbirΝalanıΝ
kaplamaktadır.ΝBΝveΝC’yeΝoranlaΝçokΝdahaΝbüyükΝolanΝDΝodasınınΝkuzeyindeΝEΝodasıΝbulunur.Ν
δoutronΝ olarakΝ kullanılanΝ EΝ odasıΝ RomaΝ dönemindeΝ tamamenΝ ortadanΝ kaldırılmıΒtır.Ν KuzeyΝ
kanattanΝsadeceΝbüyükΝτrtaΝSalonΝ(H),ΝHellenistikΝdönemeΝtarihlenenΝesasΝgörüntüsünüΝgeniΒΝ
ölçüde koruyabilmiΒtir.Ν BuΝ salonΝ yapıΝ içinΝ enΝ önemliΝ salondur,Ν ephebeion’dur72
(Lev. IV, Res. 9). HellenistikΝdönemdeΝbuΝsalonunΝönΝyüzündeΝDorΝdüzenindeΝandezittenΝdörtΝ
sütunΝ vardı,Ν RomaΝ dönemindeΝ sütunlarınΝ sayısıΝ çoğalmıΒ,Ν malzemesiΝ mermer,Ν düzeniΝ deΝ
KorinthΝolmuΒtur73.

ÜstΝterasınΝbatıΝkanadıΝHellenistik dönemdeΝtamamenΝsimetrikΝolarakΝplanlanmıΒtı,ΝbuΝ
bölümΝ orijinalΝ yapıdanΝ artaΝ kalanΝ enΝ çokΝ parçanınΝ bulunduğuΝ yerdir74. Hemen hemen kare
biçimindekiΝbirΝortaΝmekânΝδΝodasıΝHellenΝtarzında bir banyo yeridir, DorΝdüzenindedir.ΝKΝodasıΝ
ileΝεΝodasınınΝHellenistikΝdönemdeΝneΝamaçlaΝkullanıldıklarıΝbilinmemektedir. YukarıΝterasınΝ
batıΝ kanadınınΝ kuzeybatısındakiΝ kayaΝ platosunda, palaestra kodunun 10 metre üzerinde,Ν
HellenistikΝ dönemdeΝ mutlakaΝ GymnasiumΝ ileΝ birlikteΝ planlanmıΒΝ veΝ yapılmıΒΝ birΝ mermerΝ
tapınakΝvardı.ΝYönüΝyukarıΝterasınkineΝtıpaΝtıpΝuymaktadır75.ΝTapınak arkaΝtarafıylaΝyükselenΝ

70
Bean, 1997, 59.
71
Akurgal, 1993, 349.
72
Bingül,Νβί1γ,Νκθ.
73
Akurgal, 1993, 349.
74
Radt, 2002. 126.
75
a.g.e. 128.

15
birΝaraziΝüzerindeΝbulunuyordu,ΝbugünΝyalnızΝandezitΝtemelleriΝgörülmektedir.ΝİonΝdüzenindeki
tapınak,ΝAsklepios’aΝadanmıΒ. GelenekselΝuygulamalardanΝikiΝkatΝdahaΝderinΝbirΝönΝavluyaΝsahipΝ
birΝProstylosΝolarakΝyapılmıΒtır (Lev. VI, Res. 12-13). GymnasiumΝdaΝAsklepios’aΝadanmıΒΝbirΝ
tapınağınΝbulunmasınaΝΒaΒmamakΝgerekirνΝçünküΝAsklepios’unΝbirΝyazıttaΝ“Gymnasiarch” diye
adlandırılmasıΝbuΝgörüΒüΝgüçlendirenΝnedenlerdendir76.

YukarıΝ gymnasionunΝ güneyΝ stoasıΝ daΝ HellenistikΝ dönemdeΝ büyükΝ birΝ olasılıklaΝ DorΝ
düzenindeydi.ΝAncakΝbuΝstoadanΝgünümüzdeΝhiçbirΝparçaΝeleΝgeçmemiΒtir.ΝτnunΝaltındaΝ yerΝ
alan 210 x θ,κίΝ metreΝ ölçülerindekiΝ bodrumΝ stadionuΝ iseΝ iyiΝ korunmuΒtur.Ν KoΒularΝ kıΒınΝ veΝ
yazınΝ bodrumΝ stadionunda,Ν ilkΝ veΝ sonbaharlardaΝ daΝ aynıΝ uzunluktaΝ olduğuΝ anlaΒılanΝ güneyΝ
stoadaΝyapılıyordu.ΝBodrumΝstadion,ΝgüneyΝduvarındakiΝdeliklerdenΝıΒıkΝalıyordu.ΝHellenistik
dönemΝsonundaΝbuΝgüneyΝduvarınΝönüneΝodalarΝyapılmıΒtı.ΝKapısıΝolmayanΝbuΝodalarınΝiçlerineΝ
inΒaatΝsırasındaΝçıkanΝkumlarΝdökülmüΒtüΝveΝbuΝsayedeΝterasınΝkaymasıΝengellenmiΒΝoldu.ΝFakatΝ
böylelikleΝbodrumΝstadionuΝiΒleviniΝyitirdiΝveΝsonralarıΝdepoΝolarakΝkullanılmayaΝbaΒladı77.

GymnasionunΝ ortaΝ terası,Ν üstΝ terasΝ kadarΝ büyükΝ birΝ alanaΝ yayılamamasınınΝ yanıΝ sıraΝ
içerdiğiΝmekânlarınΝsayısıΝaçısındanΝdaΝdahaΝgösteriΒsizdir.ΝτrtaΝterasınΝbatısınınΝtamamı,ΝbüyükΝ
olasılıkla birΝ sporΝ sahasıΝ veyaΝ ağaçlıΝ birΝ parktır.Ν τrtaΝ terasınΝ doğusundaΝ 1β x 7 metre
boyutlarındaΝbirΝtapınağınΝtemelleriΝortayaΝçıkarılmıΒtır,ΝtapınağınΝbatıyaΝbakmasıΝtopografikΝ
durumΝ gereğidir.Ν Pergamon’unΝ ötekiΝ tapınaklarıΝ daΝ konumaΝ göreΝ yönΝ almaktadır,Ν tapınağınΝ
ΒimdikiΝyerindeΝinΒaΝedilmesineΝgymnasiona giriΒinΝburayaΝyakınΝbulunmasıΝdaΝnedenΝolmuΒtur.Ν
TemellerininΝ yapılıΒΝ tarzıΝ İonΝ düzenindeΝ birΝ templumΝ inΝ antis’tir.Ν GeçΝ HellenistikΝ dönemdeΝ
tapınak,Ν cephesindeΝ dörtΝ adetΝ sütunΝ bulunanΝ KorinthΝ düzenindeΝ birΝ prostylosaΝ çevrilmiΒtir.Ν
TapınağınΝ hangi tanrıyaΝ adandığıΝ belliΝ değildir.Ν BunaΝ rağmenΝ tapınağın,Ν bütünΝ yunanΝ
dünyasındaΝgymnasion etkinlikleriniΝkoruduğunaΝinanılanΝtanrılardanΝbirineΝyaΝdaΝherΝikisine,Ν
HeraklesΝileΝHermes’eΝadandığıΝsanılmaktadır78.

ÇocuklaraΝaitΝolanΝgymnasionunΝaltΝterasınınΝbüyükΝbirΝbölümüΝkorunmamıΒtırΝveΝbugünΝ
güneyΝbölümüΝtamamenΝyıkılmıΒtır.ΝGüneybatıΝköΒedeΝgörülenΝodaΝbiçimli,ΝancakΝkapısızΝveΝ
içleriΝtopraklaΝdoluΝ beΒΝ yapı,Ν yalnızΝdestekΝ göreviΝ yaparlar.ΝTerasınΝ kuzeyΝ tarafıΝoldukçaΝiyiΝ
korunmuΒtur.ΝBuradaΝdaΝbirΝüstΝterastaΝolduğuΝgibiΝterasΝduvarınıΝdestekleyecekΝiçiΝkumΝdoluΝ
kapısızΝodalarΝbulunmaktadır79.

76
a.g.e. 129.
77
Akurgal, 1993, 350.
78
Bingül,Νβί1γ,Νκη.
79
Akurgal, 1993, 352.

16
 τrtaΝ veΝ aΒağıΝ teraslardaΝ dersliğeΝ rastlanılmaması,Ν delikanlılarΝ ileΝ çocuklarınΝ
öğrenimleriniΝ yukarıΝ terastakiΝ odalardaΝ gördüklerineΝ veΝ üçΝ terasınΝ birΝ aradaΝ büyükΝ bir
gymnasiumuΝoluΒturduğunaΝiΒaretΝeder80.

4.1.3. TEOS

DöneminΝ neredeyseΝ tümΝ gymnasionΝ yapılarıΝ gibiΝ TeosΝ Gymnasionu da Hellenistik

dönemdeΝ yapılmıΒΝ veΝ RomaΝ dönemindeΝ büyükΝ değiΒikliklerΝ geçirmiΒtir.Ν AkropolünΝ
kuzeydoğusundaΝ yerΝalanΝyapınınΝbüyükΝbirΝkısmıΝhalenΝ toprakΝaltındadır81. Teos buluntusu,
ε.Ö. β.Ν yüzyılaΝ tarihlenenΝ birΝ yazıtΝ Polythros’unΝ kurmuΒΝ olduğuΝ vakfınΝ okuldaΝ dersΝ verenΝ
öğretmenlereΝ ödenmesiΝ gerekenΝ yıllıkΝ ücretleriΝ hakkındaΝ bilgiΝ vermektedirμΝ “TeosΝ
GymnasionundaΝ hemΝ kızΝ hemΝ erkekΝ çocuklar,Ν yıldaΝ ηί0-600 drahmiΝ ücretΝ alanΝ γΝ ayrıΝ
öğretmenden okuma,ΝyazmaΝveΝedebiyatΝdersleriΝalmıΒlardır.ΝεüzikΝöğretmenineΝιίί,ΝikiΝsporΝ
öğretmenindenΝherΝbirineΝηίίΝdrahmiΝödenmiΒtir”82.

4.1.4. PRİENE
4.1.4.1. Yukarı Gymnasion

TiyatroΝileΝagoranınΝarasında83 ve bouleuterionun kuzeyinde yer alan bu gymnasion

yapısı (Lev. VII, Res. 14),Ν RomaΝ dönemindeΝ çokΝ fazlaΝ değiΒikliğeΝ uğramıΒtır.Ν HellenistikΝ
dönemdekiΝyapı,ΝbirΝavlununΝetrafınıΝçevirenΝodalardanΝoluΒanΝperistyle’dir. RomaΝdönemindeΝ
gymnasionunΝ kuzeyΝ yönündeΝ hamamΝ yerΝ almaktadır.Ν AvlununΝ batısında,Ν imparatorΝ kültüneΝ
ayrılmıΒΝolmasıΝgerekenΝküçükΝbirΝtapınakΝbulunmaktaΝveΝonunΝdoğusundaΝdaΝBizansΝdönemineΝ
aitΝbirΝhavuzΝyerΝalmaktadır84.

YukarıΝ Gymnasion,Ν Priene’ninΝ enΝ eskiΝ okuludurνΝ ε.Ö.Ν 4.Ν yüzyıldaΝ inΒaΝ edilmiΒΝ
olmalıdır85.ΝBuΝyapı hem entelektüel86hem de bedenΝeğitimiΝkonusundaΝbüyükΝbirΝmerkezdir87.
HellenistikΝdönemdenΝgünümüzeΝçokΝazΝΒeyΝkalmıΒtır.ΝSadeceΝgüneyΝçevreΝduvarlarındanΝveΝ

80
a.g.e, 349.
81
Akurgal, 1993, 391.
82
http://www.teosarkeoloji.com; Bean, 1966, 144.
83
Tuluk, 1986, 21.
84
Akurgal, 1993, 440.
85
a.g.e. 440.
86
Rumscheid, 1998, 183.
87
Akurgal, 1993, 440.

17
doğuΝgiriΒΝkapısındanΝgeriyeΝkalanΝparçalarΝileΝmeydandakiΝyarımΝdaireΝΒeklindekiΝoturmaΝyeriΝ
çokΝazΝgörülebilir88 (Lev. VIII, Res. 15).

ε.Ö.Ν β.Ν yüzyıldaΝ AΒağıΝ Gymnasion’unΝ yapılmasıylaΝ birlikteΝ YukarıΝ GymnasionΝ

yalnızcaΝephebelerinΝkullanabileceğiΝbirΝalanΝolarakΝiΒlevineΝdevamΝetmiΒtir89.

4.1.4.2. Aşağı Gymnasion

ΑehrinΝenΝgüneyinde,ΝΒehirΝsurununΝbirkaçΝmetreΝkuzeyineΝinΒaΝedilmiΒtir90 (Lev. VII,

Res. 14). YukarıΝ GymnasionΝ gibiΝ peristyle tarzındanΝ birΝ yapıdır91.Ν BuΝ yapınınΝ kuzeyΝ veΝ
batısındaΝ toplamdaΝ κΝ odaΝ bulunmaktadır92. Avlu, palaestra olarak yani atletlerin
antrenmanlarınıΝiçinΝkullanılmıΒtır ve doğusundaΝda kentinΝstadionuΝyerΝalmaktadır93 (Lev. VII,
Res. 16).

GymnasionΝalanı,ΝdoğalΝeğimliΝyüzeylerinΝbazıΝyerleriΝtıraΒlanarakΝveΝbazıΝyerleriΝdeΝ
doldurularakΝeldeΝedilmiΒtir.ΝPalaestranınΝbulunduğuΝalan,ΝözellikleΝgüneyΝyarısıΝbuΝyapayΝdolguΝ
üzerineΝ konumlandırılmıΒtır.Ν GymnasionΝ yapısı güneyde veΝ batıdaΝ kuvvetliΝ duvarlarlaΝ
desteklenmiΒtirνΝ güneydeΝ κ,Ν batıdaΝ iseΝ βΝ payandaΝ yerΝ almaktadır.Ν KuzeydeΝ duvarΝ yokturνΝ buΝ
kısımΝtıraΒlanmıΒΝolanΝsarpΝkayalığaΝbakmaktadır94 (Lev. IX, Res. 17).

ZeminiΝ sıkıΒtırılmıΒΝ topraktanΝ olanΝ palaestra,Ν dörtgenΝ birΝ formdadır.Ν AlanıΝ çevirenΝ
revaklardaΝDorΝdüzenindeΝsütunlarΝgörülmektedir95. GymnasionunΝbatıΝtarafındaΝyerΝalan,ΝönüΝ
veΝarkasıΝikiΒerΝsütunluΝbirΝpropylonΝΒeklindekiΝgiriΒΝkapısıΝdaΝDorΝdüzenindedirΝveΝagoranınΝ
güneybatıΝköΒesindenΝaΒağıyaΝinenΝsokağaΝaçılmaktadır96.

Palaestranın batısındakiΝ sütunlarınΝ ardında üçΝ taneΝ darΝ veΝ uzunΝ odaΝ yerΝ almaktadır.
TemelleriΝçokΝnetΝgörülmekleΝbirlikteΝodalarınΝneΝamaçlaΝkullanıldığıΝtespitΝedilememiΒtir.ΝEğerΝ
Vitruvius’unΝanlattıklarınaΝbakılacakΝolursa,ΝiΒlevleriΝtespitΝedilemeyenΝbuΝüçΝodaΝkorykeion,Ν

88
Tuluk, 1986, 21.
89
a.g.e. 21.
90
Rumscheid, 1998, 195.
91
Akurgal, 1993, 440.
92
Tuluk, 1986, 33.
93
Akurgal, 1993, 440.
94
Tuluk, 1986, 33.
95
a.g.e. 33.
96
Akurgal, 1993, 440.

18
konisterion ve elaiothesion olmalıdır. FakatΝ kazılarındaΝ bunlaraΝ aitΝ buluntularaΝ
rastlanmamıΒtır97.

BatıΝ tarafta,Ν propylonΝ ΒeklindekiΝ kapınınΝ hemenΝ üstündeΝ bulunanΝ ikiΝ sütunluΝ alanΝ
eksedradır.Ν EksedranınΝ kuzeyΝ duvarıΝ gymnasionunΝ kuzeyΝ sınırΝ duvarınaΝ bağlıdırΝ veΝ odanınΝ
güneyΝduvarındanΝdahaΝuzundur.ΝÜçΝduvarΝboyuncaΝmermerΝsıralarınΝbulunması,ΝbuΝalanınΝneΝ
içinΝkullanıldığıΝhakkındaΝbilgiΝvermektedir.ΝBuΝoturmaΝsıralarınınΝizlerindenΝveΝcephesindeki
ikiΝsütundanΝdolayıΝburasıΝeksedraΝolarakΝkabulΝgörmektedir98.

PalaestranınΝ kuzeyΝ sütunΝ sırasınaΝ paralel,Ν kuzeyindeΝ 1γΝ taneΝ sütunΝ yerΝ almaktadır.Ν
EksedranınΝ kuzeyΝ duvarıΝ ileΝ doğusundaΝ 4,ηΝ metrelikΝ birΝ duvarΝ ileΝ sınırlananΝ buΝ 1γΝ sütununΝ
mimariΝtarzınaΝyönelikΝpekΝbilgiΝyoktur.ΝBuΝikiΝsütunΝsırasıΝarasındaΝkalanΝbuΝkoridorΝileΝilgiliΝ
çokΝ fazlaΝ tartıΒmaΝ bulunmaktadır.Ν τlympia’dakiΝ gymnasiondaΝ simetrikΝ olarakΝ sıralanmıΒΝ
sütunlarlaΝdüzenlenmiΒΝolanΝikiΝtaraflıΝbirΝxystosaΝbenzetilseΝdeΝyanΝtaraflarınΝfarklıΝderinlikte
olmalarıΝ buΝ merkeziΝ simetrikΝ yapıyıΝ bozmaktadır.Ν BuΝ nedenleΝ taΒıyıcıΝ birΝ duvaraΝ ihtiyaçΝ
duyduğundanΝbuΝdüΒünceΝdeΝçürütülmektedir99.

AralığınΝkuzeyindeΝyerΝalanΝveΝgüneyeΝaçılanΝfarklıΝboyutlardaΝηΝodaΝbulunmaktadır.Ν
EnΝbüyükΝolanıΝenΝdoğudaΝyerΝalanΝüçΝgiriΒeΝsahipΝolanΝodadır.ΝBuΝodaΝiçinΝiçerisindeΝbulunanΝ
payandalarΝiçinΝdikdörtgenΝΒeklindeΝbirçokΝtabanΝizindenΝsözΝedilmektedir.ΝBulunanΝbuΝizlerdenΝ
ötürüΝburayaΝapodyterionΝdenmektedir.ΝBuΝbeΒΝodaΝarasındaΝenΝortadaΝbulunanΝoda,ΝkuzeydekiΝ
odalarınΝenΝönemliΝveΝgösteriΒlisiΝolarakΝkabulΝedilmektedir.ΝτdanınΝgüneyeΝbakanΝtarafındaΝikiΝ
taneΝ İonΝ düzenindeΝ sütunΝ bulunmaktadır.Ν İçerisineΝ bakıldığındaΝ daΝ duvarlardaΝ yüzlerceΝ isimΝ
görülmektedir100. ÖğrencilerinΝkendiΝelleriyleΝyazdıklarıΝdüΒünülenΝcümlelerinΝhemenΝhepsiΝ“oΝ
topos”Ν(yer)ΝsözcüğüΝileΝbaΒlamaktadır.ΝBununΝarkasındanΝbazenΝöğrencininΝkendiΝadıΝbazenΝdeΝ
onaΝekΝolarakΝbabasınınΝadıΝgelmektedir.ΝÖrnekΝvermekΝgerekirseνΝ“Theophilos’unΝyeri”ΝyaΝdaΝ
“burasıΝPausanias’ınΝoğluΝEpikyros’unΝyeri”101. Vitruvius’unΝYunanΝgymnasionlarıΝiçinΝvermiΒΝ
olduğuΝ bilgiyeΝ göre,Ν buΝ odaΝ ephebeionΝ olarakΝ geçmektedir102. KuzeyΝ taraftakiΝ odalarınΝ enΝ
batısındaΝ yerΝ alanΝ odaΝ da yıkanmaΝ odasıΝ (loutron)Ν olarakΝ kabulΝ edilmektedir. Mermer
orthastatlarlaΝkaplıΝduvarlar,ΝsuΝkanallarıΝileΝbirlikteΝyapılmıΒtır103. DuvarΝboyuncaΝsıralanmıΒΝ
olan,ΝyarıΝinsanΝboyundakiΝküvetlerΝgünümüzΝmantığındakiΝlavabolarınΝyeriniΝtutmaktaydı.ΝBuΝ

97
Tuluk, 1986, 33-38.
98
a.g.e. 34-35.
99
Tuluk, 1986, 35-36.
100
a.g.e. 36-37.
101
Akurgal, 1993, 441.
102
Rumscheid, 1998, 206.
103
Tuluk, 1986, 37.

19
küvetlerinΝüzerindeΝsimaΝΒeklindeΝbirΝtaΒΝolukΝbulunmaktaydı.ΝBuradaΝyerΝalanΝaslanΝbaΒıΝbiçimliΝ
çörtenlerdenΝ sürekliΝ suΝ akmaktaydı.Ν YerlerdeΝ iseΝ ayaklarıΝ yıkmayaΝ yarayanΝ alçakΝ teknelerΝ
görülmekteydi104.Mermer teknelerin günümüzeΝüçΝtanesiΝkalmıΒΝolmasınaΝrağmen,ΝodanınΝüçΝ
tarafındaΝ daΝ olduğunaΝ dairΝ izlerΝ bulunmaktadır.Ν BuΝ yıkanmaΝ odasınınΝ görünümü,Ν ε.Ö.Ν η.Ν
yüzyıldakiΝτlympia’dakiΝgymnasionunΝyıkanmaΝsahneleriniΝanımsatmaktadır105.

PalaestranınΝdoğuΝtarafındaΝyerΝalanΝveΝtamΝolarakΝbatıdakiΝeksedranınΝkarΒısınaΝdüΒenΝ
açıklık,ΝstadionaΝgeçiΒiΝsağlamaktadır.ΝKoΒuΝalanındanΝyüksekΝolanΝveΝikiΝtarafıΝDorΝdüzenindeΝ
sütunlaΝçevriliΝolanΝbuΝalanνΝkoΒuΝalanıΝveΝstadionaΝolanΝbağlantısıΝileΝDelphi’dekiΝparadromisΝ
veΝxystosΝileΝkuvvetliΝbirΝbenzerlikΝgöstermektedir106.

4.1.5. Miletos

ε.Ö.Νβ.ΝyüzyılaΝtarihlenenΝbuΝgymnasionΝyapısı Hellenistik Gymnasion ya da Eudemus

GymnasionuΝolarakΝadlandırılmaktadır.ΝKuzeyΝAgorasınınΝdoğusundaΝ yerΝalanΝbuΝyapı (Lev.
IX, Res. 18),ΝönemliΝbirΝkiΒilikΝolanΝεiletosluΝEudemusΝtarafındanΝyaptırılmıΒtır.ΝGymnasionΝ
yapısınınΝgüneyΝtarafındaΝanıtsalΝbirΝgiriΒΝbulunmaktadır.ΝPropylon,ΝbeΒΝbasamaklıΝbirΝkrepisΝ
üzerindeΝyerΝyükselmektedir.ΝÖnΝyüzündeΝdört,ΝyanlardaΝdaΝikiΒerΝolmakΝüzereΝİonΝdüzenindeΝ
sütunlarlaΝdesteklenenΝbirΝ yapıdır107. Propylon, Pergamon Athena Temenosunun II Eumenes
tarafındanΝ yaptırılmıΒΝ olanΝ propylonunaΝ çokΝ benzerdir108μΝ PropylonuΝ örtenΝ eğimliΝ çatısıΝ veΝ
üçgenΝbiçimindekiΝalınlığıΝileΝbuΝdüΒünceΝdesteklenmektedir109 (Lev. X, Res. 19).

PalaestrayıΝ oluΒturanΝ peristyleΝ avlununΝ üçΝ kenarıΝ DorΝ düzenindekiΝ sütunlarΝ ileΝ
çevrilmiΒtir.Ν PalaestrayıΝ çevreleyenΝ buΝ sütunlarΝ β,β1Ν metreΝ aralıklarΝ ileΝ yerleΒtirilmiΒtir.Ν
τdalarınΝönündeΝyerΝalanΝsütunΝsırasıΝise İonΝdüzenindedir (Lev. X, Res. 20). BuΝsekizΝsütun,Ν
odalardanΝyaklaΒıkΝ1ίΝmetreΝuzaklıktadır.ΝPriene’deki AΒağıΝGymnasion’daΝyerΝalanΝaralıkΝileΝ
karΒılaΒtırıldığındaΝdahaΝgeniΒΝolduğuΝsöylenebilir (Lev. XI, Res. 21). BuΝsayedeΝPriene’dekiΝ
AΒağıΝGymnasion’daΝvarΝolanΝodalarınΝıΒıkΝsorunuΝburadaΝçözülmüΒtür.ΝAyrıcaΝbirΝkenarınınΝ

104
Akurgal, 1993, 441.
105
Tuluk, 1986, 38.
106
Tuluk, 1986, 38.
107
http://www.fhw.gr/choros/miletus/en/elinistiko_gimnasio.php
108
Akurgal, 1993, 449.
109
Tuluk, 1986, 39.

20
İonΝ sütunlarıΝ ileΝ yüksekΝ yapılmıΒΝ olması,Ν τlympiaΝ PalaestrasıΝ ileΝ aralarındakiΝ benzerliğiΝ
göstermektedir110 (Lev. XI, Res. 22).

εiletosΝGymnasionu,ΝPriene’dekiΝAΒağıΝGymnasionΝileΝçokΝbenzerlikΝgöstermektedir.Ν
Vitruvius’unΝkareΝplanlıΝephebeionΝodasınıΝburadaΝgörmekΝmümkündür.ΝKuzeydekiΝbeΒΝodanınΝ
tamΝortasındaΝyerΝalanΝbuΝoda,ΝyapınınΝdaΝmerkezindeΝyerΝalmaktadır.ΝτdanınΝgüneyΝkısmındaΝ
yerΝalanΝveΝgiriΒiniΝsağlayanΝikiΝsütun,ΝavlununΝkuzeyindekiΝİonΝdüzenliΝsütunlarΝveΝpropylonunΝ
ön ve içteki sütunlarıΝileΝaynıΝaksΝüzerindeΝyerΝalmaktadır111.

YapınınΝkuzeyindeΝyerΝalanΝbuΝbeΒΝodadanΝenΝbatıdaΝolanΝikiΝbölümdenΝoluΒmaktadır.Ν
Priene’dekiΝ AΒağıΝ Gymnasion’daΝ olduğuΝ gibiΝ yıkanmaΝ amaçlıΝ olarakΝ kullanılmıΒΝ olmalıdır.
EphebeionunΝdoğuΝveΝbatısındaΝyerΝalanΝikiΒerΝodaΝbirbirlerininΝsimetriğiΝgibiΝdurmaktadır112.

YapıyaΝaitΝeleΝgeçenΝbuluntularΝarasındaΝenΝönemliΝparçalarΝsimadaΝyerΝalanΝaslanΝbaΒıΝ
ΒeklindekiΝçörtenlerdir.ΝAslanΝbaΒlarıΝarasındaΝsüsΝolarakΝkıvrıkΝdallar,ΝkendiΝeksenleriΝetrafındaΝ
kıvrılarakΝ daireΝ yapmaktadırlar.Ν BoΒluklarΝ küçükΝ palmetlerΝ veΝ lotusΝ çiçekleriyleΝ
doldurulmuΒtur.ΝBuΝmotifΝε.Ö.Νβ.ΝyüzyıldaΝçokΝsevilmiΒΝveΝuygulanmıΒtır113.

GymnasionΝyapısınınΝaslındaΝneΝzamanΝyapıldığıΝtamΝolarakΝbilinmemektedir.ΝKenttekiΝ
Delphinion’danΝçıkanΝbirΝyazıtaΝgöreΝε.Ö.Νγ.ΝyüzyıldanΝönceΝolamayacağıΝsöylenebilir.ΝεimariΝ
parçalarΝüzerindekiΝtaΒΝiΒçiliğiΝburanınΝbouleuterionΝileΝçağdaΒΝolabileceğiniΝgöstermektedir114.
AyrıcaΝpropylonunΝyapısı,ΝeksenΝdüzenineΝuyumuΝveΝözellikleΝplanΝaçısındanΝPriene’dekiΝAΒağıΝ
GymnasionΝ ileΝ benzerliklerindenΝ dolayıΝ sözΝ konusuΝ yapınınΝ ε.Ö.Ν β.Ν yüzyıldaΝ inΒaΝ edildiğiΝ
söylenmektedir115.

4.1.6. Stratonikeia

Stratonikeia Gymnasionu, ΒehrinΝkuzeybatıΝkısmındaΝsurΝduvarlarınınΝ yakınındaΝyerΝ

alanΝdikdörtgenΝplanlı,ΝbüyükΝboyutluΝbirΝyapıΝkompleksidir.ΝBuΝyapınınΝbugüneΝkadarΝyapılanΝ
çalıΒmalarlaΝ sadeceΝ kuzeyΝ kenarıΝ açılabilmiΒtir. DarΝ cepheyiΝ oluΒturanΝ buΝ kısımdaΝ yapınınΝ
geniΒliğiniΝ1ίη metreΝolduğuΝgörülmektedir.ΝYapınınΝtümΝuzunluğununΝdaΝyaklaΒıkΝ1κίΝmetreΝ

110
a.g.e. 39-40.
111
Akurgal, 1993, 449.
112
Tuluk, 1986, 40.
113
a.g.e. 40.
114
a.g.e. 41.
115
Akurgal, 1993, 449.

21
olduğuΝtespitΝedilmiΒtir116.ΝBuΝΒekliyleΝbilineΝenΝbüyükΝgymnasionΝyapısıdır117 (Lev. XII, Res.
23).

Gymnasion’unΝkuzeyΝkenarındaΝyarımΝdaireΝplanlıΝbirΝeksedraΝveΝbununΝikiΝyanındaΝ
dikdörtgenΝ planlıΝ ikiΝ büyükΝ odaΝ bulunmaktadır.Ν YapınınΝ buΝ kısmıΝ PrieneΝ AΒağıΝ
Gymnasion’ununΝveΝεiletosΝHellenistikΝGymnasion’ununΝkuzeyindekiΝodalarlaΝçokΝbenzerlikΝ
göstermektedir.

YapıΝ farklıΝ zamanlardaΝ tamirΝ veΝ tadilatΝ görmüΒtür.Ν ÇalıΒmalarΝ sonucuΝ ilkΝ onarımınΝ
RomaΝ dönemindeΝ yapıldığıΝ saptanmıΒtır.Ν YapılanΝ buΝ onarımdaΝ yapınınΝ ΒekilΝ veΝ fonksiyonΝ
anlamındaΝaslınaΝuygunΝkalındığıΝdaΝtespitΝedilmiΒtir.ΝBununΝyanıΝsıra,ΝBizansΝdönemindeΝçoğuΝ
noktadaΝantikΝmalzemeΝkullanılarak,ΝdevΒirmeΝΒekildeΝyapılanΝilaveΝve değiΒikliklerΝyapıdaΝçokΝ
kötüΝ birΝ durumΝ sergilemektedir.Ν BuΝ değiΒimlerΝ sonucuΝ aslınaΝ uygunΝ kalanΝ tekΝ ΒeyΝ eksedraΝ
olmuΒtur118.

EksedraΝveΝikiΝyanındakiΝdiğerΝbölümlerinΝönΝkısmındaΝgiriΒteΝtekΝsıraΝhalindeΝsütunlarΝ
yerΝalmaktadır.ΝεonolitΝolanΝbuΝsütunlarınΝbazılarınınΝbirΝkısmıΝayaktaΝkalmıΒtır.ΝBuΝsütunlarınΝ
bazıΝbaΒlıklarıΝveΝarΒitravaΝaitΝbazıΝyapıΝelemanlarıΝeleΝgeçmiΒΝbulunmaktadırμΝKorinthΝdüzenineΝ
aitΝsütunΝbaΒlıklarıΝ olduğuΝgörülmektedir.ΝEksedranınΝ sütunlarıΝ üzerindeΝ yerΝalanΝarΒitravΝüçΝ
fascialıdır veΝ onunΝ daΝ üstündeΝ yumurtaΝ veΝ inciΝ dizileriΝ yerΝ almaktadır.Ν SütunlarınΝ kaideleriΝ
standartΝ dıΒındaΝ birΝ stileΝ sahiptirνΝ sütunlarınΝ altΝ kenarlarındaΝ birΝ torusΝ bulunaktaΝ veΝ bununΝ
üzerindeΝtekΝsıraΝhalindeΝakanthusΝyapraklarıΝyükselmektedir119 (Lev. XII, Res. 24).

EksedranınΝikiΝyanındaΝbulunanΝodalardanΝdoğuΝtaraftaΝolanΝdiğerineΝnazaranΝdahaΝiyiΝ
korunmuΒtur.Ν εimariΝ görünüΒüΝ eksedradanΝ farklıdır.Ν AltΝ kısmıΝ dor,Ν üstΝ kısmıΝ korinthΝ
stilindeymiΒΝ gibiΝ ikiΝ katlıΝ birΝ havaΝ verilmekΝ istenmiΒtir.Ν EuthynteriaΝ üzerineΝ mermer bloklar
yükselir.Ν BuΝ bloklarıΝ arasındaΝ plasterlerΝ yerΝ alır,Ν bunlarΝ dorΝ baΒlığıΝ ΒeklindeΝ sonlanmıΒtır.Ν
BöyleceΝodanınΝaltΝkısmınaΝbirΝdorΝstiliΝhavasıΝverilmiΒtir.ΝYukarıΝkısımΝnetΝbirΝΒekildeΝkorinthΝ
stiliΝözelliğiΝtaΒır.ΝPlasterlerΝileΝaynıΝdoğrultudaΝveΝaynıΝsayıdaΝyarımΝyivliΝsütunlarΝyükselir.ΝBuΝ
baΒlıklarıΝarΒitravΝveΝgeisonΝizlemektedir120.

YapıΝ içerisindeΝ çıkanΝ mekanlarıΝ Vitruvius’unΝ idealΝ gymnasionΝ planınaΝ göreΝ

yorumlayacakΝ olursakνΝ eksedraΝ olarakΝ adlandırılanΝ alanaΝ ephebeionΝ denebilir.Ν İçerisindeΝ ele

116
Mert, 1993, 28.
117
http://stratonikeia.pau.edu.tr
118
Mert, 1993, 28.
119
a.g.e. 29.
120
a.g.e. 30.

22
geçenΝ“ΕΦΕ ”ΝkelimesiΝiçerenΝyazıttanΝyolaΝçıkılarakΝbuΝyorumΝyapılabilmektedir.ΝDoğuΝ
τdaΝIΝolarakΝadlandırılanΝbüyükΝodaΝ(KorinthΝDüzenliΝτda),ΝkorykeionΝ(torbaΝodası)ΝveΝDoğuΝ
τdaΝ IIΝ olarakΝ adlandırılanΝ odaΝ daΝ konisterionΝ (pudraΝ odası)Ν olarakΝ hizmetΝ etmiΒΝ olmalıdır.Ν
BatıdaΝ yerΝ alanΝ veΝ doğudakiΝ odalarınΝ simetrisindeΝ bulunanΝ ikiΝ büyükΝ odaΝ daΝ elaiothesionΝ
(yağlanmaΝodası)ΝveΝloutronΝ(soğukΝbanyoΝodası)ΝolarakΝiΒlevΝgörmüΒtür121.

Gymnasion’unΝdıΒΝduvarları,ΝkuzeyΝkısmındaΝaçılanΝyerinΝbatısındaΝveΝtamamıΝaçılanΝ
güneyΝduvarındaΝdaΝgörüldüğüΝgibiΝbombeliΝ(bosajlı)ΝolarakΝyapılmıΒtır.ΝAncakΝgymnasionunΝ
kuzeyΝ duvarınınΝ dıΒΝ yüzüΝ iseΝ sadeΝ birΝ ΒekildeΝ bırakılmıΒΝ veΝ üstΝ kısmındaΝ yüzleriΝ triglifΝ veΝ
metoplarlaΝiΒlenmiΒΝbloklarınΝyerΝaldığıΝtahminΝedilmektedir122.

ArkeolojikΝveΝepigrafikΝbuluntularaΝgöreΝgymnasionunΝε.Ö.Νβ.ΝyüzyılınΝβ.ΝçeyreğindeΝ
inΒaΝ edildiği,Ν AugustusΝ veΝ ε.S.Ν β.Ν yüzyıldaΝ AntoninlerΝ Dönemi’ndeΝ yeniΝ düzenlemelerΝ veΝ
yenilemelerinΝyapıldığıΝanlaΒılmaktadır123.

4.2. KIYA YUNANİSTAN GYMNASİONLARI

4.2.1. Epidauros Asklepios

EpidaurosΝ yakınındakiΝ AsklepiosΝ kutsalΝ alanınınΝ güneyinde,Ν stadionunΝ hemenΝ

doğusundaΝyerΝalır.Νε.Ö.ΝβκίΝyılına tarihlenenΝbuΝgeniΒΝyapı,ΝιηΝxΝθλΝmetreΝboyutlarındadır.Ν
τlağanüstüΝgüzellikleΝsütunluΝbirΝavlusu,ΝkuzeyΝyanındaΝçiftΝsıraΝsütunΝdizisi vardır124. Avlu 16
x 16 sütun ile çevrilmiΒtir.ΝPeristyle’inΝhemenΝkuzeyindeΝβίΝsütunΝbulunmaktadır.ΝBuΝΒekildeΝ
avluΝdahaΝgeniΒΝgösterilmiΒtirΝveΝuzuncaΝbirΝkoridorΝeklenmiΒtir125 (Lev. XIII, Res. 25).

YapıyıΝ çevreleyenΝ odalarınΝ boyutlarıΝ birbirindenΝ farklıdırΝ veΝ biçimleriΝ deΝ farklılıkΝ
göstermektedir.Ν BazılarΝ içΝ sütunlarıΝ bulunanΝ geniΒΝ odalardırνΝ bazılarıΝ daΝ oldukçaΝ küçükΝ
odalardır126. βίΝ sütunΝ ileΝ sınırlananΝ koridorunΝ ardındakiΝ odalarΝ arasındaΝ ephebeionΝ yerΝ
almaktadır.ΝDikdörtgenΝformluΝküçükΝbirΝeksedraΝdaΝyineΝbuΝkanattaΝbulunmaktadır. Peristyle’inΝ
güneyΝ tarafındaΝ iseΝ dörtΝ giriΒiΝ bulunanΝ uzunΝ birΝ odaΝ yerΝ almaktadır.Ν YemekΝ odasıΝ olarakΝ
düΒünülenΝbuΝodanınΝiçerisindeΝtekΝsıraΝsütunΝbulunmaktadırΝveΝüstΝyapıyıΝtaΒımaklaΝgörevlidir,Ν
aynıΝzamandaΝmekânΝiçin süslemeΝöğesiΝolarakΝdaΝgörülmektedir.ΝBuΝodanınΝkısaΝkenarlarınınΝ

121
a.g.e. 31.
122
a.g.e. 30.
123
http://stratonikeia.pau.edu.tr
124
Wycherley, 1993, 133.
125
Faraklas, 1971, 35.
126
Wycherley, 1993, 133.

23
olduğuΝ taraftaΝ ikiΒerΝ odaΝ dahaΝ bulunmaktadır.Ν BuΝ dörtΝ odayaΝ daΝ yemekΝ odasındanΝ geçiΒΝ
yapılmaktadır.

Peristyle’inΝbatıΝveΝdoğuΝtarafındaΝdaΝyineΝodalarΝbulunmaktadır.ΝHerΝikiΝtaraftaΝdaΝyine
içiΝtekΝsıraΝsütunlu,ΝdiğerlerindenΝdahaΝuzunΝolanΝbirerΝodaΝbulunmaktadır.ΝDoğuΝtaraftakiΝbuΝ
uzunΝoda,ΝaynıΝgüneydekiΝuzunΝodaΝgibidir.ΝKısaΝkenarlarındaΝkarΒılıklıΝikiΒerΝodaΝbulunurΝveΝ
yineΝ buΝ uzunΝ odadanΝ oΝ dörtΝ odayaΝ geçiΒΝ sağlanır.Ν Boyutları,Ν güneydekiΝ odalaraΝ göreΝ dahaΝ
küçüktür127.

YapınınΝ kuzeyΝ cephesininΝ batısındaΝ anıtsalΝ birΝ giriΒΝ kapısıΝ yerΝ almaktadır128. ÖnΝ
tarafındaΝ altı,Ν yanΝ taraflarındaΝ dörderΝ sütunΝ bulunmaktadır.Ν AntalarıΝ arasındaΝ iki,Ν içteΝ ikiΝ veΝ
avluyaΝ açılanΝ tarafındaΝ daΝ antalarıΝ arasındaΝ ikiΝ sütunΝ yerΝ almaktadır. DahaΝ geçeΝ tarihliΝ buΝ
propylondaΝsimetriΝçokΝnetΝgörülmektedirνΝkarelajΝsistemineΝuygunΝΒekildeΝyapılmıΒtır.

RomaΝdönemindeΝyapınınΝiçi,ΝküçükΝbirΝtiyatroΝyaΝdaΝbirΝodeonΝolarakΝtümüyleΝbaΒtanΝ
düzenlenmiΒtir.ΝBirazΝdahaΝkuzeyde,ΝonaΝbenzeyenΝamaΝdahaΝyalınΝveΝdahaΝküçükΝbirΝyapınınΝ
kalıntılarıΝvardırνΝbuΝyapı,ΝgenellikleΝpalaestraΝolarakΝtanımlanmaktadır.129

4.2.2. Eretria

GeçΝKlasikΝdönemdeΝinΒasınaΝbaΒlananΝyapıΝHellenistikΝdönemΝboyuncaΝkullanılmıΒtırμΝ
ε.Ö.ΝγηίΝileΝε.Ö.Ν1ιηΝtarihleriΝarasındaΝetkinΝΒekildeΝiΒleviniΝsürdürmüΒtür.ΝYapı,ΝbölümleriyleΝ
birlikte tipik birΝ YunanΝ gymnasiounuΝ örneğidirΝ fakatΝ planaΝ bakılacakΝ olursakΝ düzensizΝ birΝ
gymnasionΝ yapısıΝ olarakΝ yorumlanmalıdır (Lev. XIII, Res. 26). PalaestrasıΝ γβΝ xΝ γβΝ metreΝ
ölçülerindedir130. BurayaΝbatıdakiΝbasamaklıΝgiriΒtenΝgirilmektedir.

Kuzey ve kuzeybatısındaΝküçükΝboyuttaΝodalarΝyerΝalmaktadır.ΝPalaestranınΝkuzeyindeΝ
dörtΝ sütunluΝ giriΒeΝ olan,Ν doğuΝ - batıΝ uzantılı,Ν dikdörtgenΝ formdaΝ birΝ mekânΝ yerΝ almaktadır.Ν
YapınınΝkuzeybatıΝköΒesindeΝovalΝbiçimdeΝbirΝmekân dahaΝyerΝalmaktadırΝveΝonunΝolduğuΝalanaΝ
buΝsütunluΝodadanΝgeçilmektedir.ΝAynıΝΒekildeΝyineΝbuΝsütunluΝodadanΝgeçilenΝbirΝdiğerΝodaΝdaΝ
hemenΝonunΝdoğusundaΝyerΝalanΝodadır131.

127
Faraklas, 1971, 35; Dinsmoor, 1975, 320.
128
Wycherley, 1993, 133.
129
Wycherley, 1993, 134.
130
http://www.perseus.tufts.edu
131
Richardson, 1896, 153.

24
 YapınınΝ kuzeybatısındaΝ üçΝ küçükΝ odaΝ yerΝ almaktadır.Ν KuzeybatıΝ - güneydoğuΝ
doğrultuluΝbuΝodalarınΝenΝgüneydeΝolanınınΝtabanıΝçakılΝtaΒlarıΝileΝkaplıdır.ΝτdanınΝmerkezindeΝ
Eleusis mermerinden bir heykelΝkaidesiΝbulunmuΒtur.ΝElaiothesion ileΝiliΒkiliΝolarakΝgüreΒçilereΝ
yağΝsağlayanΝbirΝbağıΒçıya aitΝolabileceğiΝdüΒünülmektedir. HemenΝ yanındaΝ yerΝalanΝikiΝodaΝ
hakkındaΝiseΝyeterliΝbirΝbilgiΝbulunmamaktadır132.

4.2.3. Olympia

τlympiaΝ PalaestrasıΝ olarakΝ adlandırılanΝ yapı,Ν peristyleΝ birΝ avluΝ veΝ onunΝ etrafındakiΝ
odalarıΝ ileΝ tipikΝ birΝ YunanΝ gymnasionudur.Ν ZeusΝ kutsalΝ alanınınΝ kuzeyindeΝ yerΝ alırΝ veΝ
TheokoleonΝ ileΝ GymnasionΝ yapısınınΝ arasındadır133 (Lev. XIV, Res. 27). ε.Ö.Ν γ.Ν yüzyılaΝ
tarihlenenΝbuΝyapınınΝEpidaurosΝAsklepiosΝGymnasionundaΝolduğuΝgibiΝanıtsalΝbirΝgiriΒΝkapısıΝ
bulunmamaktadır.ΝAmaΝgüneyΝköΒelerdeΝsadeΝgiriΒlerΝgörülmektedir134.

1λΝxΝ1λΝsütunΝileΝçevriliΝperistyle avlu (palaestra) (Lev. XIV, Res. 28) etrafındaΝçeΒitliΝ

odalarΝtespitΝedilmiΒseΝdeΝkullanıΒΝamaçlarınıΝnetΝΒekildeΝgösterenΝyeterliΝbulguΝyokturμΝτdalarınΝ
tasarımlarıΝveΝdüzenleriΝçokΝyalınΝolduğundan,ΝkalıntılardaΝonlarıΝbirbirindenΝayırtΝettirecekΝçokΝ
azΝ öğeΝ vardır.Ν Ama Vitruvius’unΝ idealΝ planındanΝ yolaΝ çıkarakΝ bu yapıΝ içerisindeνΝ soyunma,Ν
yağlanma,Ν pudralanma,Ν yağlarınΝ veΝ donanımlarınΝ saklanmasıΝ içinΝ odalarınΝ varlığındanΝ sözΝ
edilebilir. BununΝ yanıΝ sıraΝ enΝ önemliΝ mekân olan ephebeion daΝ bulunmaktadır135. YapınınΝ
kuzeyindeΝveΝmerkezindeΝyerΝalanΝodaΝbuΝamaçlaΝkullanılmıΒtır.ΝλΝİonΝdüzenindekiΝsütunΝileΝ
odanınΝ güneyΝ cephesiΝ oluΒturulmuΒtur.Ν YapınınΝ güneyΝ tarafındaΝ daΝ oldukçaΝ uzunΝ birΝ yapıyaΝ
sahipΝ baΒkaΝ birΝ odaΝ bulunmaktadır.Ν τnunΝ daΝ kuzeyΝ cephesiΝ 1ηΝ İonΝ düzenindekiΝ sütundanΝ
oluΒmaktadır.Ν YapınınΝ batıΝ veΝ doğuΝ taraflarında da yukarıdaΝ bahsiΝ geçenΝ büyüklüΝ küçüklüΝ
odalarΝyerΝalmaktadır136 (Lev. XV, Res. 29).

RomaΝhamamlarındakiΝgibiΝyetkinΝolmayanΝamaΝkullanımaΝelveriΒliΝbanyoΝodalarınınΝ
(loutron)ΝvarlığındanΝdaΝsözΝedilebilir. YapınınΝkuzeydoğuΝköΒesindekiΝbanyoΝodası,ΝyereΝçukurΝ
açılarakΝ yapılmıΒtırΝ veΝ havuzaΝ benzerΝ geniΒΝ birΝ banyoΝ odasıΝ olarakΝ kayıtlanmaktadır.Ν Ancak

132
Richardson, 1896, 159-160.
133
http://www.perseus.tufts.edu
134
Wycherley, 1993, 134.
135
a.g.e. 134-135.
136
http://www.perseus.tufts.edu

25
diğerΝ odalarınΝ bazılarındaΝ artıkΝ yokΝ olmuΒΝ veΝ hiçbirΝ iziΝ kalmamıΒΝ banyoΝ küvetleriΝ yaΝ daΝ
taΒınabilirΝteknelerΝolduğuΝsöylenebilir137.

τlympia’dakiΝZeusΝkutsalΝalanınınΝkuzeydoğusunda, palaestranınΝise kuzeyΝbitiΒiğindeΝ

ε.Ö.Ν β.Ν yüzyılaΝ tarihlenenΝ veΝ “gymnasion”Ν olarakΝ adlandırılanΝ birΝ yapıΝ bulunmaktadır
(Lev. XV, Res. 30). PalaestradanΝdahaΝgeniΒΝbirΝalanıΝkaplayanΝbuΝyapıΝkompleksi,ΝdikdörtgenΝ
biçimiΝoluΒturacakΝdörtΝstoadanΝoluΒmaktadır.ΝDoğuΝstoaΝβ1βΝxΝ11ΝmetreΝboyutlarındadır,ΝçiftΝ
neflidir. DıΒΝ sütunlarıΝ DorΝ düzenindedirΝ veΝ aralıklarıΝ γ,14Ν metredir138.Ν DorΝ düzenindekiΝ içΝ
sütunlarınınΝ aralığıΝ daΝ dıΒtakilerΝ ileΝ aynıdır.Ν Pausanias’aΝ göreΝ buΝ stoaνΝ sporcularınΝ
çalıΒabilecekleri,ΝbirΝstadionΝuzunluğunda,ΝüzeriΝkapalıΝbirΝkoΒuΝyolunuΝandıranΝçiftΝsıraΝsütunluΝ
bir galeridir139.

GüneyΝ stoaΝ ilkΝ baΒtaΝ η1Ν metreΝ uzunluğundaydı,Ν sonradanΝ ιβΝ metreΝ uzunluğuΝ
geliΒmiΒtir.ΝTek neften oluΒanΝbuΝstoa,Νİon düzenindeΝsütunlaraΝsahiptirΝveΝsütunΝaralıklarıΝβ,β4Ν
metredir140. GüneydoğuΝ köΒedeΝ HellenistikΝ dönemeΝ tarihlenenΝ detaylıΝ iΒlenmiΒΝ birΝ kapıΝ yerΝ
almaktadır.Ν FakatΝ günümüzdeΝ kapıΝ buradaΝ görünmemektedir. GymnasionunΝ batıΝ tarafıΝ daΝ
KladeosΝırmağınınΝakıΒΝdeğiΒikliklerindenΝçokΝzararΝgörmüΒtürΝveΝdüzenlemesiΝbelliΝdeğildir141.

5. HELLENİSTİK DÖNEM STADİONLARI

5.1. BATI ANADOLU STADİONLARI
5.1.1. Priene

StadionΝyapısıΝkentinΝaΒağıΝbölümünde,ΝgüneyΝsavunmaΝduvarınınΝyakınındaΝyerΝalır.Ν
AΒağıΝ GymnasionaΝ kuzeybatıΝ ucundanΝ bağlanmaktadır. PlanıΝ uzunΝ dikdörtgenΝ ΒeklindeΝ olupΝ
uçlarıΝ köΒelidir.Ν StadionunΝ desteklerleΝ takviyeΝ edilmiΒΝ yaklaΒıkΝ 1Ν metreΝ kalınlığındakiΝ terasΝ
duvarıΝbugünΝgörülebilmektedir142 (Lev. XVI, Res. 31).

Araziye bağlıΝ olarakΝ yapılanΝ seyirciΝ yerleriniΝ buΝ kentinΝ stadionundaΝ görmekΝ
mümkünüdür.Ν YapınınΝ kuzeyΝ tarafındaΝ seyircilerinΝ oturmaΝ basamaklarıΝ yerΝ alır.Ν τnunΝ daΝ
üzerineΝ portikoΝ yerΝ almaktadır.Ν GezintiΝ yeriΝ veΝ DorΝ düzenindekiΝ stoa yaklaΒıkΝ θΝ metreΝ
geniΒliğindeΝveΝ1λ1ΝmetreΝuzunluğundadır.ΝBuΝalanaΝveΝoturmaΝyerlerineΝbatıdakiΝmerdivenleΝ

137
Wycherley, 1993, 135.
138
http://www.perseus.tufts.edu
139
Wycherley, 1993, 135.
140
http://www.perseus.tufts.edu
141
Wycherley, 1993, 135.
142
Saltuk, 1995, 58.

26
veΝgymnasionunΝdoğusundakiΝbirΝkapıdanΝulaΒılmaktadır143.ΝBuΝkapı,ΝaynıΝzamandaΝpalaestrayaΝ
göreΝdeΝkuzeydoğudaΝkalmaktadır. BedenΝeğitimiΝ yapanΝ gençlerΝılıkΝ havalardaΝ gezi yerinde;
sıcakΝveΝsoğukΝhavalardaΝdaΝonunΝarkasındakiΝDorΝdüzenliΝstoanınΝaltındaΝantrenmanΝyapıyorΝ
veΝdersΝçalıΒıyorlardı144 (Lev. XVI, Res. 32).

GezintiΝ yeriΝ veΝ stoanınΝ altındaΝ yerΝ alanΝ seyircilerinΝ oturmaΝ basamakları,Ν koΒuΝ
sahasındanΝbirΝönΝduvarΝileΝayrılmıΒtır.ΝBuΝönΝduvarΝaynıΝzamandaΝenΝaΒağıdakiΝoturmaΝyerlerineΝ
geçiΒΝyoluΝoluyordu.ΝBuΝönΝkoltuklarınΝönemliΝkiΒilereΝayrıldığıΝgibiΝbirΝdüΒünceΝbulunmaktadır.
YapınınΝgüneyΝtarafındaΝseyirciΝoturmaΝyerlerineΝiliΒkinΝbirΝbulguΝbulunamamıΒtır145.

KoΒuΝyolununΝuzunluğuΝ1λ1Νmetre,ΝgeniΒliğiΝβίΝmetredir146.ΝDoğuΝucundaΝbulunmasıΝ
gerekenΝkoΒucularınΝhedefΝiΒaretiΝbulunamamıΒtır. BunaΝkarΒınΝpistinΝbatıΝucundakiΝbaΒlangıçΝ
yeriΝçokΝiyiΝkorunmuΒtur (Lev. XVII, Res. 33). BuradaΝönΝsıradaΝgörülenΝortalarıΝdelikliΝsekizΝ
taΒΝHellenistikΝdöneminνΝonlarınΝarkasındakiΝonΝtaΒΝiseΝRomaΝdönemininΝbaΒlamaΝyerineΝaittir.Ν
HellenistikΝ dönemeΝ aitΝ taΒlardanΝ ortadaΝ bulunanlarınΝ arasıΝ diğerlerineΝ oranlaΝ dahaΝ fazladırνΝΝ
büyükΝolasılıklaΝhakeminΝdurduğuΝyerΝburasıydı.ΝRomaΝdönemineΝaitΝtaΒlarınΝüzerindeΝyerΝalanΝ
KorinthΝ düzenindekiΝ sütunlarΝ birΝ arΒitravΝ taΒımaktaydı147. Bu Attik-İonΝ sütunΝ kaidelerininΝ
profili ile arΒitravdakiΝoyukluΝsüslemelerΝbirbirineΝçokΝbenzemektedir148.

İkiΝsütunΝarasındaΝduranΝatletlerinΝönündeΝçeΒitliΝlevhalarΝhalindeΝengeller duruyordu
veΝ bunlarınΝ tümüΝ aynıΝ andaΝ hakemΝ yaΝ daΝ yardımcısıΝ tarafındanΝ birΝ andaΝ salınıyordu 149. Bu
düzenekΝ adaletliΝ birΝ sistemiΝ göstermekteΝ idi.Ν PrensipteΝ bunaΝ benzerΝ birΝ metotΝ Korinth’dekiΝ
İsthmia’daΝkullanılmıΒtı150.

AΒağıΝ GymnasionΝ veΝ stadionunΝ ΒehirΝ planındakiΝ kurallaraΝ uymadıklarıΝ veΝ diğerΝ
yapılardanΝ ayrılmıΒΝ olduklarıΝ görülür.Ν SecdaΝ Saltuk’aΝ göre,Ν buΝ ikiΝ yapıΝ içinΝ kesinΝ birΝ tarihΝ
vermekΝmümkünΝolmamaklaΝbirlikteΝstadionunΝkuzeybatıdaΝgymnasionΝileΝbirleΒmeΝΒeklinden,
yapımlarınınΝ aynıΝ zamandaΝ olsaΝ bileΝ gymnasionunΝ stadiondanΝ sonraΝ yapılmıΒΝ olamayacağıΝ
anlaΒılmaktadır151. EkremΝ Akurgal’ınΝ yapmıΒΝolduğuΝ açıklamada, Priene’deΝbulunanΝ yazıtlarΝ
ıΒığındaΝ kentteΝ ε.Ö.Ν β.Ν yüzyılınΝ ortalarındaΝ yeniΝ birΝ gymnasionΝ yapılmasınaΝ kararΝ verildiğiΝ

143
a.g.e. 58.
144
Akurgal, 1993, 441.
145
Saltuk, 1995, 58.
146
a.g.e. 58.
147
Akurgal, 193, 441.
148
Rumscheid, 1998, 201.
149
Akurgal, 1993, 441.
150
Saltuk, 1995, 59.
151
a.g.e. 59-60.

27
bilinmektedir.ΝAΒağıΝGymnasionΝdaΝPriene’dekiΝdiğerΝyapılarınΝçoğuΝgibiΝε.Ö.Ν1γίΝtarihlerindeΝ
yapılmıΒΝolmalıdır.ΝBuΝyıllardaΝbüyükΝbirΝgeliΒmeΝgösterenΝkentΝiçinΝzatenΝküçükΝolanΝYukarıΝ
GymnasionΝartıkΝyeterliΝgelmemeyeΝbaΒladığındanΝdolayıΝyeniΝbirΝatletizmΝalanıΝveΝokulΝinΒaΝ
edildiğiΝ düΒünülmektedir.Ν YeniΝ gymnasionΝ veΝ onaΝ iliΒkinΝ stadionΝ inΒaΝ edildiktenΝ sonra,Ν buΝ
yapılarΝ gençlereΝ (neoi)Ν ayrılmıΒtır.Ν YukarıΝ GymnasionΝ yapısıΝ daΝ delikanlılaraΝ (epheboi)Ν veΝ
çocuklaraΝ(paides)ΝbırakılmıΒtır152.

5.1.2. Miletos

ε.Ö.Νβ.ΝyüzyıldaΝinΒaΝedilenΝbuΝyapı,ΝbouleuterionΝileΝparalelΝbirΝyöneΝsahiptir.ΝKuzeyΝ
veΝgüneyΝagoraΝileΝiseΝdiktir153. PlanıΝuzunΝdikdörtgenΝΒeklindeΝolupΝuçlarıΝköΒelidir (Lev. XVII,
Res. 34).ΝτturmaΝyerleriΝortaΝalanınΝuzunΝyanlarıΝboyuncaΝuzanır.ΝHerΝikiΝtaraftaΝyirmiΒerΝoturmaΝ
sırasıΝ vardır.Ν YarımΝ metredeΝ birΝ kiΒininΝ oturacağıΝ düΒünülürseΝ εiletosΝ stadionununΝ 14ίίίΝ
kiΒilikΝolduğuΝsöylenebilir.ΝτturmaΝyerleriΝ1βΝkrepiseΝbölünmüΒtür154.

εiletosΝ stadionununΝ güneyΝ oturmaΝ basamakları,Ν tiyatroΝ girintisindeki tepenini

uzantısınaΝ taΒlanmaktadır.Ν AraziΝ yapısındanΝ daΝ beklenileceğiΝ gibiΝ buΝ taraftakiΝ seyirciΝ yerleriΝ
dahaΝ iyiΝ kalmıΒlardır.Ν EskiΝ ΒehirΝ surlarınınΝ duvarı,Ν kuzeyΝ seyirciΝ alanınınΝ desteğiΝ olarakΝ
kullanılmıΒtır155.

Priene’dekiΝ stadionΝ yapısındakiΝ oturmaΝ basamaklarıΝ üzerindeΝ yerΝ alanΝ sütunluΝ stoa,Ν
εiletos’dakiΝstadionunΝherΝikiΝtarafındaΝdaΝyerΝalmaktadır.ΝDoğudanΝkubbeliΝbirΝmerdivenΝgiriΒiΝ
üzerindeΝbulunanΝbuΝyapı,ΝikiΝtaraftaΝuzatılmıΒΝbirΝplatformΝolarakΝgörülmektedir156. Stadionun
doğuΝ ucundaΝ ortayaΝ çıkartılanΝ duvarΝ parçası,Ν güzelΝ kesmeΝ taΒlarlaΝ veΝ özenliΝ birΝ iΒçilikleΝ
HellenistikΝdönemΝözellikleriniΝyansıtmaktadır.ΝAyrıcaΝstadionunΝiçeriΝbakanΝkapısı,ΝhemΝplanıΝ
hemΝdeΝbezemeleriΝileΝHellenistikΝdönemΝözellikleriΝtaΒımaktadır.ΝBunaΝkarΒınΝbuΝdoğuΝkapısıΝ
RomaΝdönemineΝtarihlenmektedir157.

KoΒuΝsahasınınΝuzunluğuΝ1λ1,ΝγηΝmetre,ΝgeniΒliğiΝiseΝβλ,ηθΝmetredir.ΝKoΒuΝsahasınıΝ
çevirenΝsuΝborularındanΝdoğuΝtaraftakiΝdörtΝtanesiΝhalenΝgörülmektedirνΝstadionΝyapısınaΝparalelΝ

152
Akurgal, 1993, 441.
153
Akurgal, 1993, 453.
154
Saltuk, 1995, 56.
155
a.g.e. 56.
156
a.g.e. 56.
157
Akurgal, 1993, 453.

28
giderler.ΝSeyircilerinΝkoΒuΝsahasınaΝayakΝbasmalarınıΝönlemekΝiçinΝyapılmıΒΝeΒiğinΝarkasındakiΝ
galeriΝbüyükΝbirΝkorkuluklaΝçevrilmiΒtir158.

YapınınΝ ikiΝ giriΒΝ kapısıΝ bulunmaktadır.Ν BunlardanΝ batıdaΝ olanΝ HellenistikΝ dönemeΝ
tarihlenir,ΝdoğudakiΝiseΝRomaΝdönemineΝtarihlenir.ΝBatıΝkapısınınΝasıl cephesiΝstadionunΝiçineΝ
bakmaktadır.ΝDıΒΝtarafaΝhiçbirΝgösteriΒΝvermemektedir.ΝİonΝdüzenindeΝyapılanΝkapıΝyapısı,ΝkoΒuΝ
alanındanΝtepeninΝüstündekiΝyapıyaΝkadarΝbağlantıyıΝyapıyordu,ΝbuΝyüzdenΝçatıΝcephesininΝΒekliΝ
ikiΝanteliydiΝveΝyediΝbasamaklıΝbirΝserbestΝmerdivenΝyukarıΝçıkıyordu159 (Lev. XIII, Res. 35).

BaΒlangıçΝ veΝ bitiΒΝ çizgileriΝ korunmuΒΝ olanΝ stadionun,Ν Priene’dekiΝ gibiΝ hendekleriΝ
yoktur.Ν BuΝ ΒekliyleΝ PrieneΝ stadionundanΝ farkΝ yaratmaktadır.Ν HellenistikΝ dönemde,Ν ε.Ö.Ν β.Ν
yüzyılΝortalarındaΝkendiΝ alanıΝiçindeΝΒehirΝplanınaΝuygunΝolarakΝ II.Ν Eumenes’inΝsponsorluğuΝ
ile160 yapılmıΒtır.ΝGeçΝRomaΝdönemindeΝbüyükΝbirΝonarımΝgeçirmiΒtir161 (Lev. XIII, Res. 36).

158
Saltuk, 1995, 57.
159
Saltuk, 1995, 57.
160
http://www.fhw.gr/choros/miletus/en/index.php
161
Saltuk, 1995, 57-58.

29
LEVHALAR

LEVHA I

Resim 1 Resim 2

Resim 3

30
 LEVHA II

Resim 4

Resim 5

31
 LEVHA III

Resim 6

Resim 7
32
 LEVHA IV

Resim 8

Resim 9

33
 LEVHA V

Resim 10

Resim 11

34
 LEVHA VI

Resim 12

Resim 13

35
 LEVHA VII

Resim 14

36
 LEVHA VIII

Resim 15

Resim 16

37
 LEVHA IX

Resim 17

Resim 18

38
 LEVHA X

Resim 19

Resim 20

39
 LEVHA XI

Resim 21

Resim 22

40
 LEVHA XII

Resim 23

Resim 24

41
 LEVHA XIII

Resim 25

Resim 26

42
 LEVHA XIV

Resim 27

Resim 28

43
 LEVHA XV

Resim 29

Resim 30

44
 LEVHA XVI

Resim 31

Resim 32

45
 LEVHA XVII

Resim 33

Resim 34

46
 LEVHA XVIII

Resim 35

Resim 36

47
 KAYNAKÇA VE KISALTMALAR

AIA Archaeological Institute of America

Akurgal, 1993 Akurgal, E., Anadolu Uygarlıkları, Net Turistik
Yayınları,ΝΝİstanbul,Ν1λλγ.
Aksoy, 2009 Aksoy, A., Spor Yapıları: Olimpiyat Stadyumları,
Kayseri, 2009 (YayınlanmamıΒΝ YüksekΝ δisansΝ
Tezi).
Başgelen, 2009 Boehringer, E.-Kraus,Ν F.,Ν DasΝ TemenosΝ FürΝ denΝ
HerscherkultΝ “PrinzessinnesΝ Palais”,Ν AVP IX,
Berlin-Leipzing, 1937.
Bean, 1997 Bean, G. E., Eski Çağda Ege Bölgesi,ΝÇev.μΝ İnciΝ
Delemen,ΝArionΝYayınları,Νİstanbul, 1997.
Bingül, 2013 Bingül,ΝA.,ΝAntik Dönemde Gymnasiumun Önemi
ve Pergamon Gymnasiumu, Konya, 2013
(YayınlanmamıΒΝYüksekΝδisansΝTezi).
CEDRUS AkdenizΝUygarlıklarıΝAraΒtırmaΝDergisi
Çutuk-Zengin, 2006 Çutuk,Ν S.,Ν Zengin,Ν E.,Ν “PergamonΝ (Bergama)Ν
MedeniyetindeΝBedenΝEğitimiΝveΝSporΝKültürüΝveΝ
YönetimΝ StratejilerininΝ İncelenmesi”,Ν Spor
Yönetimi ve Bilgi Teknolojileri Dergisi, Cilt 1,
SayıΝ1,ΝE-Dergi, 2006.
Dinsmoor, 1975 Dinsmoor, W. B., The Architecture of Ancient
Greece: An Account of Its Historic Development,
New York, 1975.
Dolerme, 1986 DelormeΝJ.,Ν“Gymnasium” Reallexikon für Antike
und Christentum 13, 1986.
Er, 2006 Er, Y., Klasik Arkeoloji Sözlüğü, Phoenix
Yayınları,ΝAnkara,Νβίίθ.
Faraklas, 1971 Faraklas, N., Epidaurus: the Sanctuary of
Asclepios, Lycabettus Press, 1971.
Güngör, 2005 Güngör,Ν Y.,Ν Bergama Krallık Kültü,Ν ÇağdaΒΝ
εatbaacılık,Νİzmir,Νβίίη.
JHS Journal of Hellenic Studies
Jones, 1940 Jones, A. H. M., The Greek City, Oxford, 1940.
Mansel, 1947 Mansel, A. M., Ege ve Yunan Tarihi, TürkΝTarihΝ
KurumuΝBasımevi,ΝAnkara,Ν1λ4ι.

48
Mert, 1993 εert,Ν İ.Ν H.,Ν Anadolu Gymnasionları ve
Stratonikeia Gymnasionu, Ankara, 1993
(YayınlanmamıΒΝYüksekΝδisansΝTezi).
Oehler, 1912 Oehler, J., “Gymnasium”Ν Real-Encyclopedia der
Klassischen Altertums Wissenschaften (ed. Pauly,
P. Wissowa, G. Kroll, W. VII-2, Stutgart, 1912.
Pirson, 2006 Pirson,Ν F.,Ν “Pergamon,Ν YeniΝ AraΒtırmaΝ ProgramıΝ
veΝ βίίηΝ YılıΝ ÇalıΒmaları”, Kazı Sonuçları
Toplantısı,ΝSayıΝβκ,ΝCiltΝβ,ΝÇanakkale,Νβίίθ.
Radt, 2002 Radt, W., Pergamon. Antik Bir Kentin Tarihi ve
Yapıları,Ν Çev.μΝ SuzanΝ Tamer,Ν YapıΝ KrediΝ
Yayınları,Νİstanbul,Νβίίβ.
Richardson, 1896 Richardson,ΝR.ΝB.,Ν“TheΝGymnasiumΝatΝEretria”,ΝinΝ
The American Journal of Archaeology and of the
History of the Fine Arts, Vol. 11, No. 2, AIA, 1896,
152-165.
Rumscheid, 1998 Rumscheid, F., Priene A Guide To The “Pompeii
Of Asia Minor”, EgeΝYayınları,Νİstanbul,Ν1λλκ
Saltuk, 1993 Saltuk, S., Arkeoloji Sözlüğü,Ν İnkılâpΝ Yayınları,Ν
İstanbul,Ν1λλγ.
Saltuk, 1995 Saltuk, S., Antik Stadyumlar,Ν İnkılâpΝ Yayınları,Ν
İstanbul,Ν1λλη.
Swaddling, 2000 Swaddling, J., Antik Olimpiyat Oyunları,Ν Çev.:
BurçakΝGürün,ΝHomerΝYayınları,Νİstanbul,Νβίίί.
Şengül, 2013 Αengül,Ν σ.Ν Ç.,Ν “AntikçağdaΝ KüçükΝ Asya’dakiΝ
SporcularμΝ SosyalΝ Durumları,Ν ProfesyonellikΝ veΝ
Kentler”, CEDRUS, 2013, 151-162.
Tekçam, 2007 Tekçam, T., Arkeoloji Sözlüğü,Ν AlfaΝ Yayınları,Ν
İstanbul,Νβίίι.
Tekin, 2014 Tekin, A., Tekin, G., “AntikΝYunanΝDönemiμΝSporΝ
veΝAntikΝτlimpiyatΝτyunları”, TOD, SayıΝXVIII,Ν
s. 121-140, Oxford, 1967.
TOD Tarih Okulu Dergisi
Tomlinson, 1969 Tomlinson,Ν R.A.,Ν “TheΝ GymnasiumΝ Epidauros”,Ν
JHS, 1969, 106-112.
Tuluk, 1986 Tuluk, B., Batı Anadolu’daki Gymnasionlar,
İzmir,Ν1λκθΝ(YayınlanmamıΒΝδisansΝTezi).
Vitruvius, 1998 Vitruvius, Mimarlık Üzerine On Kitap,ΝÇev.: Suna
Güven,ΝYapı-EndüstriΝεerkeziΝYayınları,ΝAnkara,Ν
1998.

49
Wycherley, 1993 Wycherley, R. E., Antik Çağda Kentler Nasıl
Kuruldu?,Ν Çev.μΝ σ.Ν σirvenΝ – σ.Ν BaΒgelen,Ν
ArkeolojiΝveΝSanatΝYayınları,Νİstanbul,Ν1λλγ.
Yaraş, 1997 YaraΒ, A.,Ν “AntikΝ ÇağınΝ EnΝ ÖnemliΝ EğitimΝ
Kurumu: Gymnasionlar”, TürkΝArkeolojiΝDergisi,Ν
SayıμΝXXXI, Anıtlar ve Müzeler Genel Müdürlüğü
Yayınları, Ankara, 1997.
Yegül, 1975 Yegül,Ν F.K.,Ν The Bath-Gymnasium Complex In
Asia Minor During the Imperial Roman Age,
Cambridge, 1975 (Doktora Tezi).

50