CHARAKTERYSTYKA

WSPÓŁCZESNYCH ZAGROŻEŃ
T.1. Taksonomia zagrożeń
A. Cele szkolenia

W wyniku opanowania treści programowych przedmiotu słuchacz powinien:

• określić główne cechy współczesnych zagrożeń;
• opisać najważniejsze zagrożenia współczesne oraz sposoby ich ograniczania;
• zaprezentować klasyfikację i charakterystykę najważniejszych zagrożeń naturalnych
i antropogenicznych;
• scharakteryzować wybrane typy zagrożeń w ramach poszczególnych kategorii;
• rozumieć interakcje pomiędzy instytucjami odpowiedzialnymi za bezpieczeństwo a
zagrożeniami współczesnymi;
• ocenić możliwość skutecznego działania instytucji odpowiedzialnych za kształtowanie
bezpieczeństwa;
• uzasadnić skuteczność działania poszczególnych podmiotów kształtujących
bezpieczeństwo w zakresie prognozowania zagrożeń i likwidacji ich skutków;
• uświadomić sobie istotę zagrożeń współczesnych oraz dokonać analizy najbardziej
skutecznych sposobów przeciwdziałania im;
• odnieść się do sposobów działania instytucji powołanych do zwalczania zagrożeń.
 LICZBA GODZIN
NUMER
Z TEGO NA ZAJĘCIA
TYTUŁY TEMATÓW
UWAGI
(zajęć)
RAZEM
teoretyc praktyc
Tematu Zajęć
zne zne

1 Taksonomia zagrożeń. 2 2

2 Zagrożenia naturalne i 2 2
przeciwdziałanie

3 Zagrożenia techniczne i 2 2
przeciwdziałanie

4 Charakterystyka pozostałych 4 4
zagrożeń i ich zwalczanie.

OGÓŁEM GODZIN 10 10 Z
►
Literatura
100 największych kataklizmów. Elipsa 2006.
► Ficoń K., Inżynieria zarządzania kryzysowego, BelStudio, Warszawa 2007.
► Grocki R., Vademecum zagrożeń, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa
2003.
► Hoffmann B., Oblicza terroryzmu, Bertelsmann media Warszawa 2001.
► Jakubczak R., Martowski R.M, Powszechna obrona terytorialna w cyberobronie i
agresji hybrydowej, AW Mostowski, Raszyn 2017.
► Mądrzejowski W., Przestępczość zorganizowana. System zwalczania.
Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne. Warszawa 2008.
► Wielkie tematy. Katastrofy i zagrożenia we współczesnym świecie.
Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2008.
► Żuber M. (red.), Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Zagrożenia cywilizacyjne
początku XXI wieku, WSOWL Wrocław 2007.
► Żuber M. (red.), Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Zagrożenia i wyzwania dla
bezpieczeństwa, WSOWL Wrocław 2009.
► Żuber M. (red.), Katastrofy naturalne i cywilizacyjne. Zagrożenia podczas
imprez masowych, WSOWL Wrocław 2008.
 Co to jest bezpieczeństwo?

(…)stan psychiczny lub prawny, w którym jednostka ma poczucie

pewności, oparcie w drugiej osobie lub w sprawnie działającym
systemie prawnym; przeciwieństwo zagrożenia(…)”
Słownik Języka Polskiego, wyd. Wilga

stan niezagrożenia, spokoju, pewności

Słownik języka polskiego, red. M. Szymczak, Wydawnictwo PWN,
Warszawa 1998

Bezpieczeństwo (łac. securitas - wolność od troski i pewność,

beztroska i stan bez niepokojów lub zagrożeń) - jest określeniem
takiego stanu, który daje poczucie pewności i gwarancje jego
zachowania oraz szanse na jego doskonalenie - zwiększenie swobód
rozwojowych.
 Inne definicje bezpieczeństwa
stan, który daje poczucie pewności i gwarancje jego zachowania oraz
szanse na doskonalenie. Jedna z podstawowych potrzeb człowieka, to
sytuacja odznaczająca się brakiem ryzyka utraty czegoś, co człowiek
szczególnie ceni, na przykład zdrowia, pracy, szacunku, dóbr materialnych
A. H. Maslow: Motywacja i osobowość. Warszawa 1990

1) stan, sytuacja zapewniająca egzystencję, możliwości i dobre warunki

rozwoju człowiekowi, równoznaczne z poczuciem braku zagrożenia;
2) gwarancje społeczne wyrażające się w prawie i jego przestrzeganiu -
dotyczące wyżywienia, mieszkania, zdrowia, edukacji, wolności słowa,
poglądów, wyznań, zrzeszania się i innych elementów życia człowieka

* Encyklopedia „Larousse” z 1995 roku

6
 Bezpieczeństwo

►jest podstawą bytu i rozwoju jednostki oraz

społeczeństwa;
►ma ogromne znaczenie etyczne, związane z
kształtowaniem norm obowiązujących w danej
cywilizacji;
►posiada duże znaczenie poznawcze,
umożliwiające eliminowanie wszelkich zagrożeń dla
bezpieczeństwa.
 Abraham, Harold MASLOW (1908-1970)

POTRZEBY
SAMOREALIZACJI
(PRACA NAD SOBĄ,
SAMOREALIZACJA...)

POTRZEBY SZACUNKU
I UZNANIA
(POCZUCIE WŁASNEJ WARTOŚCI,
UZNANIE, STATUS...)

POTRZEBY SPOŁECZNE
(POCZUCIE PRZYNALEŻNOŚCI...)

POTRZEBY BEZPIECZEŃSTWA
(BRAK ZAGROŻENIA, PEWNOŚĆ, OCHRONA...)

POTRZEBY FIZJOLOGICZNE
(GŁÓD, PRAGNIENIE...)
 Płaszczyzny bezpieczeństwa

Do lat
osiemdziesiątych wojskowo-polityczna
XX wieku

Od lat
dziewięćdziesiątych wojskowo-polityczna
XX wieku
gospodarcza
kulturowa
naukowo-techniczna
ekologiczna
inne
Na podstawie: R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego
 Cechy i wartości stanowiące o bezpieczeństwie

►pewność istnienia i przetrwania warunków rozwoju tożsamości i

aktywności oraz funkcjonowania poszczególnych jednostek i
zbiorowości,
►warunki zaspokajania podstawowych potrzeb (wartości) i obrona
przed ich utratą,
►przetrwanie,
►rozwój,
►równowaga z konfliktogennym z natury otoczeniem,
►integralność i niepodległość,
►możliwość realizacji racji stanu,
►zapobieganie konfliktom i możliwość obrony przed nimi i ich
następstwami,
►samoistnienie i jego stabilność,
►zachowanie tożsamości,
►życie w dobrobycie i zadowoleniu.
 Zagrożenie

to sytuacja, w której pojawia się prawdopodobieństwo

powstania stanu niebezpiecznego dla otoczenia
zakres zdarzeń, wywołanych celowo lub losowo, które
wywierają negatywny wpływ na funkcjonowanie politycznych i
gospodarczych struktur państwa, na warunki bytowania
ludności oraz stan środowiska naturalnego.
 Zagrożenie a bezpieczeństwo
Źródło: Daniel Frei

1. STAN BRAKU BEZPIECZEŃSTWA -wówczas gdy występuje duże

rzeczywiste zagrożenie, a postrzeganie tego zagrożenia jest
prawidłowe;

2. STAN OBSESJI – występuje wtedy, gdy nieznaczne zagrożenie

jest postrzegane jako duże;

3. STAN FAŁSZYWEGO BEZPIECZEŃSTWA – ma miejsce wówczas,

gdy zagrożenie jest poważne, a postrzegane bywa jako
niewielkie;

4. STAN BEZPIECZEŃSTWA – występuje wtedy, gdy zagrożenie jest

nieznaczne, a postrzeganie prawidłowe.
 ZAGROŻENIA wg organizacji międzynarodowych
“Six clusters of threats” - to peace and security in contemporary world
1. Socjoekonomiczne
• ubóstwo
• Choroby zakaźne
• Degradacja środowiska
2. konflikty międzypaństwowe
3. Konflikty wewnętrzne
• Wojny domowe
• Ludobójstwo
• Inne okropności wojny na masową skalę
4. Proliferacje i możliwość użycia BMR
• nuklearnej
• radiologicznej
• chemicznej
• biologicznej
5. Terroryzm
6. transgraniczna przestępczość zorganizowana
UN Secretary General’s report “In Larger Freedom”:
UN Secretary-General’s High-level Panel’s report
 ZAGROŻENIA wg organizacji międzynarodowych
Pozyskiwanie nowych broni w tym proliferacja pocisków balistycznych
Proliferacja broni nuklearnej i innych typów BMR
Terroryzm, cyberterroryzm, przestępczość zorganizowana
Niestabilność i konflikty poza granicami NATO
Zagrożenia szlaków komunikacyjnych, bezpieczeństwo
Dokumenty OBWE energetyczne
Nowe rodzaje broni w tym laserowa oraz kosmiczna
Środowisko naturalne, zdrowie NATO – NSC 2011

militarne
polityczne
wymiaru ludzkiego
ekologiczne
ekonomiczne
socjalne OBWE

Terroryzm
Proliferacja BMR
Rozkład i upadek państw
Konflikty regionalne
Przestępczość zorganizowana
UE –ESB 2003
16
 Taksonomia zagrożeń
1.PODZIAŁ RODZAJOWY
- zdarzenia (małe) 2. CZAS ELIMINACJI
8. ŹRÓDŁA POWSTANIA - katastrofy (średnie) - krótkoterminowe
- naturalne - klęski (duże) - średnioterminowe
- społeczne - kataklizmy (wielkie) - długoterminowe
- techniczne - bezterminowe
- cywilizacyjne

7. MOŻLIWOŚĆ KRYTERIA 3. DZIEDZINA

ANTYCYPACJI KLASYFIKACJI DZIAŁANIA
- kontrolowane ZAGROŻEŃ - sektorowe (małe)
- prognozowane - religijne (średnie)
- nieprzewidywalne - polityczne (konfliktowe)
- uniwersalne (krytyczne)

6. DETERMINIZM 4.POZIOM
PRZYCZYN DESTRUKCJI
- celowe (zależne) - minimalny (małe straty)
5. ZASIĘG - średni (znaczące straty)
- losowe (niezależne)
PRZESTRZENNY - wysoki (wielkie straty)
- mieszane (cel + los)
- lokalny - totalny (ogromne straty)
- przyrodnicze (natura)
- regionalny
- krajowy
- międzynarodowy
- ogólnonarodowy
 Taksonomia zagrożeń
Podział zagrożeń według źródeł.

ZAGROŻENIA

NATURALNE TECHNICZNE INNE, np.:

- susze - komunikacyjne MILITARNE
- mrozy - technologiczne ▪wg środków rażenia
- powodzie - budowlane ▪wg rodzaju formacji
- pożary - komunalne, NIEMILITARNE
- wiatry sieci -społeczne
- trzęsienia ziemi ▪patologie społeczne
- opady ▪niepokoje społeczne
- lawiny ▪rozruchy
▪zamieszki
-epidemie, plagi
-spowodowane
błędem człowieka
 Definicje dotyczące zagrożeń

► Klęska żywiołowa katastrofa naturalna lub

awaria techniczna, których skutki zagrażają
życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu
w wielkich rozmiarach albo środowisku na
znacznych obszarach, a pomoc i ochrona
mogą być skutecznie podjęte tylko przy
zastosowaniu nadzwyczajnych środków, we
współdziałaniu różnych organów i instytucji
oraz specjalistycznych służb i formacji
działających pod jednolitym kierownictwem

(Ustawa “O stanie klęski żywiołowej”)

 Definicje dotyczące zagrożeń

► Katastrofa naturalna - zdarzenie związane

z działaniem sił natury,
• wyładowania atmosferyczne,
• wstrząsy sejsmiczne i osuwiska ziemi,
• silne wiatry,
• intensywne opady atmosferyczne,
• długotrwałe występowanie ekstremalnych temperatur,
• pożary, susze,
• powodzie i zjawiska lodowe na rzekach i morzu oraz jeziorach i
zbiornikach wodnych,
• masowe występowanie szkodników, chorób roślin lub zwierząt
albo chorób zakaźnych ludzi,
• działanie innych żywiołów.
Definicje dotyczące zagrożeń
Awaria techniczna - gwałtowne, nieprzewidziane
uszkodzenie lub zniszczenie obiektu
budowlanego, urządzenia technicznego lub
systemu urządzeń technicznych powodujące
przerwę w ich używaniu lub utratę ich właściwości

21
 ZAGROŻENIA LUDNOŚCI, MIENIA I ŚRODOWISKA
ZAGROŻENIA
PIERWOTNE (AWARIE, KATASTROFY, KATAKLIZMY)
1. Naturalne (woda, powietrze, ogień, ziemia, kosmos)
2. Techniczne (komunikacyjne, technologiczne, budowlane, komunalne,
nielegalne przechowywanie materiałów niebezpiecznych).
3. Militarne (bezpośrednie użycie sił zbrojnych, akty terroru).
4. Nadzwyczajne zagrożenie środowiska – także niektóre zdarzenia z
zagrożeń technicznych i militarnych

WTÓRNE (KLĘSKI ŻYWIOŁOWE)

1. Egzystencji człowieka ( masowe zgony, głód, epidemie i pandemie).
2. Społeczne (patologie społeczne – przestępczość, narkomania, prostytucja,
masowe bezrobocie, zaburzenia psychiczne)
3. Naruszenia równowagi biologicznej (nadmierny przyrost fauny i flory,
epizootie, epifitozy).
4. Masowe straty (zniszczenie lub długotrwałe skażenie środowiska
naturalnego – klęska ekologiczna, pomór zwierząt, zniszczenie dóbr
niezbędnych do przeżycia).
 Zagrożenia militarne
► Wojny
► Zbrojne konflikty lokalne
► Waśnie etniczne i religijne
► Spory graniczne
 Co to jest konflikt ?
• konflikt - wszelkie zetknięcie się sprzecznych dążeń,
niezgodność interesów, poglądów, antagonizm,
kolizja, spór lub zatarg.
Słownik wyrazów obcych, PWN

• W najszerszym znaczeniu konflikt to wszelkie

zetknięcie się sprzecznych dążeń, tendencji,
sił, a także niezgodność poglądów, różnica
zdań, sprzeczka, spory grożące kompilacjami

T. Haduch, M. Kaliński, A. Pieczywok, L. Wełyczko, T. Wiland;

Leksykon pojęć z zakresu wiedzy obywatelskiej dla żołnierzy; Warszawa 2005
 POJĘCIE KONFLIKTU ZBROJNEGO

1. Pojęcie konfliktu zbrojnego jest pojęciem szerszym od pojęcia wojny!

2. Cechy konfliktu zbrojnego (T. Leśko1982):

➢ Istnienie co najmniej dwóch podmiotów wojujących;
➢ Używanie przez podmiot wojujące zorganizowanych
➢ sił zbrojnych przeciwko siłom zbrojnym przeciwnika
➢ Stosowanie metod i środków walki zbrojnej.

3. (Istvan Kende) wojnę określił jako gwałtowny konflikt masowy charakteryzujący

się następującymi cechami:
➢ W walkach biorą udział dwie lub więcej zorganizowanych sił zbrojnych, z
których co najmniej po jednej stronie biorą udział regularne oddziały
wojskowe, oddziały paramilitarne itd.,
➢ Obie strony walczące muszą być zorganizowane według jakiegoś określonego
schematu, a ponadto istnieje planowana i zorganizowana struktura działań
zbrojnych, nawet jeśli ogranicza się tylko do obrony,
➢ Istnieje ustalona chronologicznie kontynuacja konfliktu zbrojnego bądź
korelacja strategicznych i taktycznych zamierzeń szczebla dowodzenia,
zarówno w armii, jak też w walkach partyzanckich musi istnieć centrum
dowodzenia
 Właściwości konfliktów zbrojnych

►gwałtownie będzie wzrastać użycie sił zbrojnych,

stosowanych środków walki oraz operacji
(symetrycznych i asymetrycznych). Zmianie ulegną
warunki prowadzenia działań (wojenne i inne niż
wojna) oraz ich rodzaje (defensywne i ofensywne);
►konflikty o charakterze wojennym i innym niż
wojna będą z reguły operacjami połączonymi w
wymiarach: narodowo-międzynarodowym, cywilno-
wojskowym, bojowo-niebojowym i rodzajów sił
zbrojnych;
►podstawowym wyznacznikiem konfliktu zbrojnego
będzie poziom rozwoju technologicznego i
zasobność ekonomiczna stron.
 Toffler – Third Wave Warfare

• narody prowadzą wojny by generować bogactwo

•Ponowny wzrost nacjonalizmu na całym świecie
•W demokracji XXI w. dominować mają trzy zasady: potęga
mniejszości, "demokracja na pół bezpośrednia" oraz podział decyzji
•Wojny będą miały inny charakter niż się obecnie można oczekiwać
•bazujące na informacji
• technologia będzie zastępowała ludzi
 Źródło: HIIK

Instytut Badania Konfliktów (HIIK)- 374 konfliktów zbrojnych ( w

tym 214 z zastosowaniem przemocy – 151 bez przemocy)
konfliktów zbrojnych. 16 wojen na pełną skalę (spadek o 4). 25
wojen na ograniczoną skalę (wzrost o 9)
Współczesne konflikty
 „Mapa śmierci”
konflikty zbrojne 2018
 Wojny i konflikty w świecie w 2017 r

GOEOGRAFIA KONFLIKTÓW
•Obszary o największej aktualnej intensywności
konfliktu:
–Afganistan,
- Syria
–Irak
–Jemen
–Libia
–Somalia
–Południowy Sudan
–Nigeria
.
1. Chiny roszczą sobie pretensje do prawie 90% obszaru morza
południowochińskiego. Chińczycy budują sztuczne wyspy i na nich umieszczają
bazy wojskowe. Archipelag Spratly
2. Konflikt Chin z Japonią o archipelag Senkaku (przez Chińczyków nazywany
Diaoyu).
3. Tajwan - „zbuntowana prowincja”.
4. Pakistan - Indie – spór o Kaszmir (już trzy stoczone wojny. Zagrożenie konfliktem
nuklerarnym).
5. Korea Północna. Próby z ładunkami nuklearnymi. Dążenie do ich miniaturyzacji i
uzyskanie rakiet balistycznych.
 Wojna
„zjawisko społeczne, którego dominującą cechą jest walka zbrojna
między państwami, narodami lub grupami społecznymi”
Leksykon, PWN

„zorganizowana walka zbrojna między państwami, narodami,

klasami lub grupami społecznymi wywołana dla osiągnięcia
określonych celów politycznych, ekonomicznych lub ideologicznych,
albo zmierzająca do obrony własnych interesów”
Encyklopedia Britannica

„uporządkowane ćwiczenie przemocy dla poszczególnych celów

politycznych. Gdy przywódca państwa sprecyzuje swoje cele
narodowe, dowódca zaczyna kreślić swoje plany działania”
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego
 Czym jest wojna?
Wojna jest częścią stosunków międzyludzkich. Mówimy, iż
Wojna nie należy do królestwa Nauki czy Sztuki, ale do
królestwa życia społecznego. Jest to konflikt wielkich
interesów, a jedyną cechą odróżniającą go od innych
konfliktów jest to, że ulega rozwiązaniu poprzez przelew
krwi (…)
Wojna jest niczym więcej niż kontynuacją polityki innymi
środkami Karl von Clausewitz Vom Kriege
Wojna jest dla państwa sprawą najwyższej wagi, sprawą
życia lub śmierci, drogą wiodącą do przetrwania lub upadku.
Dlatego też należy jej poświęcić poważne studia. Wszystko
jest lepsze od wojny, ... każde zło, choćby najgorsze, jest
lepsze od najwyższego zła, tym największym złem jest wojna

Sun Tzu, The Art of War

 RODZAJE WOJEN
Typologia wojen na podstawie kryteriów celów politycznych,
interesów oraz stopnia zaangażowania się w dany konflikt supermocarstw:
➢ wewnętrzne, prowadzone w ramach danego sojuszu polityczno-militarnego
(najczęściej wojny domowe toczące się w strefie wpływów supermocarstwa,
z jego ukrytą bądź jawną interwencją)
➢ peryferyjne, mające miejsce poza obszarem sojuszy polityczno-militarnych
(supermocarstwa angażowały się w nie raczej średnio)
➢ regionalne konflikty zbrojne o dużym natężeniu, prowadzone między
dwoma sojuszami polityczno-militarnymi, lecz ich cele i zasięg ogranicza
sfera buforowana przez supermocarstwa, czasami siły supermocarstw biorą
udział w wojnie;
➢ światowe, to ewentualne wojna między supermocarstwami

Podział stosowany w nauce o stosunkach międzynarodowych:

➢ globalne
➢ regionalne (największe pastwa regionu, czasami ich większość, użycie
poważnych sił zbrojnych, powodowanie dużego obszaru napięć)
➢ lokalne (pastwa o niskiej pozycji międzynarodowej, dysponujące niewielkimi
siłami zbrojnymi, niezdolne do wywołania większych negatywnych skutków
w skali światowej)
 O co walczą państwa?
Dobra wymierne/ stałe /
• Terytorium/ granice/wody terytorialne/
przestrzeń powietrzna
• Dostęp do zasobów i kontrolę
• Kontrola nad rządami

Dobra wymierne/ zmienne/

• Komercyjne (rynki, handel, technologia)

Dobra niewymierne
• status /pozycja/ prestiż/
• etniczne/ rasowe
• religijne
• ideologiczne
Wojna hybrydowa

General Alexander Ivanovich Verhorvsky

 ZAGROŻENIA CZASU
POKOJU

KATASTROFY KATASROFY
TECHNICZNE
TECHNICZNE

DZIAŁANIA
ZAGROŻENIA
NATURALNE TERRORYSTYCZNE

(klęski żywiołowe)
Katastrofy kosmiczne Uszkodzenia obiektów
Ruchy tektoniczne Zniszczenia urządzeń
Erupcje wulkanów Awarie instalacji
Anomalie klimatyczne Awarie przemysłowe
Powodzie, susze Katastrofy komunikacyjne
Rozległe pożary Skażenie toksyczne

Klęski
Katastrofy
żywiołowe
techniczne
ZAGROŻENIA
Ataki NIEMILITARNE
Niepokoje
terrorystyczne
społeczne

Terroryzm religijny Strajki, manifestacje

Terroryzm polityczny Zamieszki religijne
Terroryzm społeczny Zamieszki etniczne
Piractwo morskie Rebelie polityczne
Uprowadzenie samolotów Grupy przestępcze
Porwania zakładników Działania mafijne
 Taksonomia zagrożeń
Przykładowy podział zagrożeń naturalnych

Zagrożenia naturalne

Zagrożenia
Zagrożenia kosmiczne Zagrożenia tektoniczne Zagrożenia biologiczne
klimatyczne

Promieniowanie
Powodzie, lawiny Trzęsienia ziemi Choroby zakaźne
kosmiczne

Promieniowanie
Susze, upały Erupcje wulkanów Epidemie, pandemie
słoneczne

Kolizja kosmiczna Oblodzenie, zaspy Fale tsunami Choroby klimatyczne

Zakłócenia
Obca cywilizacja Huragany, tornada Skażenie wody
magnetyczne ziemi

Obce formy życia Burze atmosferyczne Skażenie żywności

Efekt cieplarniany

Źródło: Krzysztof Ficoń „Inżynieria zarządzania kryzysowego”

Występowanie zagrożeń naturalnych
 Zagrożenia niemilitarne
I. KLĘSKI ŻYWIOŁOWE
➢ Powódź:
• Powódź opadowa
• Powódź roztopowa
• Powódź zatorowa
➢ Huragan, silny wiatr (wichura)
➢ Ekstremalne temperatury
⚫ Upały
1997, lipiec - "Powódź stulecia" w Polsce: zginęło 55 osób, ewakuowano
⚫ Mróz 162 tys., woda zalała 672 tys. ha ziemi w 1358 miejscowościach. W sumie
➢ Susza w powodzi ucierpiało ok. 1,2 mln osób.

➢ Gradobicie
➢ Anomalia pogodowe
➢ Gołoledź
➢ Osady atmosferyczne
⚫ Mgła
⚫ Szadź
 Powodzie i susze jako zagrożenia klimatyczne
OPADOWE LAWINY ŚNIEŻNE
NADMIAR WODY

ROZTOPOWE LAWINY BŁOTNE

ZIMOWE OSUWISKA ZIEMNE

POWODZIE,
LAWINY
SZTORMOWE POTOKI RUMOWISKOWE

METEOROLOGICZNA

SUSZE, UPAŁY
HYDROLOGICZNA OBNIŻENIE POZIOMU WÓD

ZANIECZYSZCZENIE GLEBY
ROLNICZA

NIEDOBÓR WODY EROZJA GLEBY

„STULECIA”
ZAKŁÓCONY BILANS
WODNY
 Silne wiatry i burze jako zagrożenia klimatyczne

SZTORMOWE FALE USZKODZONE BUDOWLE

GRADIENT CIŚNIENIA

POWALONE DRZEWA WYPADKI KOMUNIKACYJNE

ZABLOKOWANE SZLAKI
LATAJĄCE PRZEDMIOTY
KOMUNIKACYJNE
WIATRY, TORNADA
ZERWANE LINIE
ENERGETYCZNE
SILNE WIATRY, ULEWNE
DESZCZE, PIORUNY,
BŁYSKAWICE

BURZE
ATMOSFERYCZNE WYŁADOWANIA
OGRANICZONE
BEZPIECZEŃSTWO ELEKTRYCZNE

POŻARY BUDOWLI I
URZĄDZEŃ
ZŁE SAMOPOCZUCIE

GRADIENT TEMPERATURY POŻARY OBSZARÓW

LEŚNYCH
PORAŻENIA PIORUNEM
AWARIE URZĄDZEŃ
TECHNICZNYCH
 Główne przyczyny i skutki degradacji środowiska naturalnego

SKAŻENIA ŚRODOWISKA RABUNKOWA EKSPLOATACJA

NATURALNEGO ZASOBÓW

ŚRODOWISKO NATURALNE

ZAGROŻENIA ZAGROŻENIA ZAGROŻENIA

DEMOGRAFICZNE EKONOMICZNE TECHNICZNE

ZAGROŻENIA ZAGROŻENIA
GEOGRAFICZNE SPOŁECZNO-KULTURALNE

WZROST POPULACJI LUDNOŚCI DOMINUJĄCE KRYTERIUM ZYSKU PRZESTARZAŁE TECHNOLOGIE

ŻYWIOŁOWA URBANIZACJA EKSPORT CIĘŻKICH TECHNOLOGII BRAK RECYKLINGU I UTYLIZACJI

INTENSYWNE UŻYTKOWANIE IMPORT WYROBÓW I SUROWCÓW SZYBKI ROZWÓJ PRZEMYSŁU

 Zasadnicze przyczyny degradacji biosfery

ZANIECZYSZCZENIA ZANIECZYSZCZENIA DEGRADACJA I

ATMOSFERY WODY SKAŻENIE GLEBY

DEGRADACJA BIOSFERY

NIEWŁAŚCIWA WYCINANIE
WADLIWA NADMIERNA
REGULACJA RZEK, DUŻYCH
MELIORACJA EKSPLOATACJA
BUDOWA OBSZARÓW
NIEUŻYTKÓW UPRAW I ŁOWISK
KANAŁÓW LEŚNYCH
 Podstawowe przyczyny degradacji pedosfery

DEGRADACJA PEDOSFERY

ZMIANA CECH
EROZJA GLEBY PRZESUSZENIE GLEBY PUSTYNNIENIE OBSZARÓW
FIZYCZNO-CHEMICZNYCH

WYLESIENIE DUŻYCH OBNIŻENIE ZAKWASZANIE OCIEPLENIE

OBSZARÓW POZIOMU WÓD GLEBY KLIMATU

UPRAWY NIEWŁAŚCIWA SKAŻENIE NADMIERNY

MONOKULTUROWE MELIORACJA CHEMICZNE WYPAS BYDŁA

MECHANIZACJA ODWADNIANIE ZASOLENIE

ROLNICTWA TERENÓW FIZYCZNE
 Obiekty i rezultaty degradacji hydrosfery

LODOWCE, WODY
WODY PODZIEMNE MORZA, OCEANY
LĄDOLODY POWIERZCHNIOWE

DEGRADACJA HYDROSFERY

I KLASA II KLASA III KLASA IV KLASA

WODY ZDATNE WODY ZDATNE DO WODY DO WODY WYŁĄCZNIE

BEZPOŚRENIO DO HODOWLI PRZETWÓRSTWA DO PROCESÓW
PICIA I CELÓW ZWIERZĄT I UPRAW ROLNICZEGO I TECHNOLOGICZNYC
SPOŻYWCZYCH ROLNYCH PRZEMYSŁOWEGO H W PRZEMYŚLE
 Rezultaty i efekty degradacji atmosfery

DEGRADACJA ATMOSFERY

Dziura Efekt Kwaśne

Smog
ozonowa cieplarniany deszcze

Zwiększone parowanie

Susza, klęski głodu Pustynnienie obszarów i gleby

Przesunięcie upraw na północ Straty w uprawach

Powodzie i migracje Wzrost ilości opadów

Topnienie lodowców Migracje i przeludnienie

Kataklizmy demograficzne Wzrost poziomu wszechoceanu

Powstawanie i trwanie zagrożeń

53
 Taksonomia zagrożeń
Przykładowy podział zagrożeń technicznych

Zagrożenia techniczne

Pożary i klęski Awarie i katastrofy Katastrofy

Katastrofy budowlane
techniczne Wypadki i katastrofy
Skażenia chemiczne
krajobrazowe chemiczne i budowlane komunikacyjne

Pożary naturalne
Pożary naturalne Awarie chemiczne
Awarie chemiczne Katastrofy przemysłowe
Katastrofy przemysłowe Katastrofy kosmiczne

Pożary sztuczne
Pożary sztuczne Skażenia chemiczne
Skażenia chemiczne Katastrofy instalacyjne
Katastrofy instalacyjne Katastrofy lotnicze

Skażenia
Skażenia
Pożary przemysłowe
Pożary przemysłowe Katastrofy komunalne
Katastrofy komunalne Katastrofy kolejowe
Katastrofy kolejowe
promieniotwórcze
promieniotwórcze

Zanieczyszczenia
Zanieczyszczenia
Pożary komunalne
Pożary komunalne Szkody górnicze
Szkody górnicze Katastrofy morskie
Katastrofy morskie
biologiczne
biologiczne

Katastrofy
Pożary obszarowe Katastrofy samochodowe
samochodowe

Źródło: Krzysztof Ficoń „Inżynieria zarządzania kryzysowego”

 Zagrożenia niemilitarne
II. KATASTROFY TECHNICZNE
• Awarie chemiczne (instalacje, magazynowanie, transport
wewnątrzzakładowy)
• Awarie i wypadki radiacyjne (lokalne, zakładowe,
publiczne)
• Katastrofy komunikacyjne (transport drogowy, transport
kolejowy, katastrofy lotnicze, transport rzeczny, transport
rurociągowy)
• Katastrofy budowlane (zawalenie budynków, awarie
urządzeń dźwigowych)
• Awarie urządzeń infrastruktury technicznej (instalacja
wodociągowa, instalacja kanalizacyjna, instalacja gazowa,
sieć energetyczna, instalacja C.O.)
• Katastrofy górnicze

1984 Bhopal – 3787 (20.000) 2006-Hala Chorzów – 65/170

 Zagrożenia niemilitarne 2012 - Szczekociny- 16/61

II. KATASTROFY TECHNICZNE

• Katastrofy na lądzie
► Katastrofa budowlana
► Katastrofa drogowa:
• Katastrofa drogowa połączona z
uwolnieniem niebezpiecznych
substancji chemicznych
• Katastrofa kolejowa:
► Katastrofa kolejowa z udziałem
pociągu pasażerskiego
► Katastrofa kolejowa połączona z
uwolnieniem niebezpiecznych
substancji chemicznych
1987 - Las Kabacki - 183
• Katastrofa lotnicza:
► Katastrofa lotnicza (rejon operacyjny
lotniska)
► Katastrofa lotnicza (poza rejonem
operacyjnym lotniska)
 Losowość zdarzeń Duża liczba ofiar

Pojedyncze zdarzenia i Wielkie katastrofy Wysokie straty

wypadki komunikacyjne materialne

Ograniczona Dynamika warunków

Wielka intensywność
infrastruktura pogodowych i
ruchu komunikacyjnego
komunikacyjna klimatycznych

Gwałtowna Tragiczne
Katastrofy
tendencja następstwa i
komunikacyjne
wzrostowa skutki

Katastrofy lotnicze Katastrofy morskie Katastrofy drogowe

Nieuchronność Spektakularne Masowa skala
tragedii przyczyny zdarzeń i skutków

Specjalistyczne Gwałtowność Utrudniona Presja opinii

wyposażenie działań dostępność społecznej
Akcje ratownicze

Specyfikacja katastrof komunikacyjnych

 Zagrożenia niemilitarne
II A. POWAŻNE AWARIE TECHNICZNE W AGLOMERACJI MIEJSKIEJ

• Awaria zasilania w wodę o znaczących

skutkach dla dużej aglomeracji
miejskiej
• Awaria techniczna sieci
elektroenergetycznej
• Awaria techniczna sieci ciepłowniczej
• Awaria techniczna sieci gazowej
• Awaria techniczna sieci
telekomunikacyjnej
 Zagrożenia niemilitarne
III. POŻAR
► 1. Stacje paliw
► 2. Szpitale, domy opieki społecznej, domy dziecka, żłobki,
przedszkola
► 3. Hipermarkety
► 4. Teatry, opery, amfiteatry, multikina, kina, filharmonie
► 5. Lasy, parki narodowe, uprawy, rolnictwo
► 6. Obiekty, w których stosuje się, magazynuje lub
przerabia materiały niebezpieczne
► 7. Obiekty mieszkalne
► 8. Porty i obiekty nadrzeczne
► 9. Obiekty administracji publicznej, szkoły, uczelnie
 Zagrożenia niemilitarne
IV. SKAŻENIA
► Skażenia promieniotwórcze
► Skażenia chemiczne
► Skażenie biologiczne i bakteriologiczne
środowiska
► Skażenia olejowe
► Poważne awarie (powodujące zagrożenie
dla środowiska)

2010 Ajka– 10/150

60
Zagrożenia niemilitarne
V. EPIDEMIE
► Bioterroryzm
► Epidemie wywołane drobnoustrojami powodującymi
skażenie gleby, wody i powietrza
► Epidemie chorób zakaźnych
► Zatrucia pokarmowe
► Epidemia chorób zakaźnych zwierząt
Zagrożenia niemilitarne
VI. ZAKŁÓCENIE BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU
PUBLICZNEGO
1.Protesty społeczne:
• Nielegalne strajki
• Nielegalne zgromadzenia
• Okupacja obiektów
• Blokady dróg
• Bunt więźniów w zakładzie karnym
 Zagrożenia niemilitarne
VI. ZAKŁÓCENIE BEZPIECZEŃSTWA I PORZĄDKU
PUBLICZNEGO
► Niepokoje społeczne:
• Sabotaż
• Masowa kradzież i niszczenie mienia
• Masowe bójki i pobicia
• Podpalenia
► Imprezy masowe:
• Imprezy sportowe
• Imprezy artystyczne i rozrywkowe
• Przejazdy kibiców

63
 Zagrożenia niemilitarne
VII. KATASTROFY SYNERGICZNE (NaTech)
► Niebezpieczne zanieczyszczenia atmosfery
► Niebezpieczne zanieczyszczenia wód
• Zanieczyszczenia cieków wodnych
• Kurczenie się zasobów wód podziemnych
► Niebezpieczne zanieczyszczenia gleby
• Ekstensywna uprawa rolnictwa
► Katastrofalne zatopienia
► Kwaśne deszcze
► Zanik warstwy ozonowej
► Efekt cieplarniany
• Ekspansja pustyni
► Wyniszczanie lasów
► Składowiska odpadów
► Erozja gleby
 Zagrożenia niemilitarne
VIII. ZAGROŻENIA SPOŁECZNE
► Choroby psychiczne i psychosomatyczne (depresja, lęki, nerwice)
► Choroby cywilizacyjne (choroby układu krążenia, otyłość)
► Narkomania
► Alkoholizm
► Przemoc w rodzinie
► Prostytucja
► Wysokie bezrobocie
► Pogorszenie warunków bytowych ludzi
► Przestępczość zorganizowana
► Przestępczość nieletnich
► Sekty
► Nielegalna imigracja.
► Praca „na czarno”
 Zagrożenia niemilitarne
VII. TERRORYZM

Osobny wyklad
 Zagrożenia niemilitarne
XI. ZAGROŻENIA HIPOTETYCZNE
► Eksplozja demograficzna
► Wirusy komputerowe - duża wrażliwość na zniszczenie
systemów komputerowych, bankowych, energetycznych,
zaopatrzeniowych itd.
► Starzejące się arsenały jądrowe i zawodne systemy
ostrzegania
► Sfrustrowane armie (szczególnie tam, gdzie obniżyła się ich
ranga społeczna)
► Inne nieznane wyzwania współczesnego świata.
SCHEMAT ZAGROŻEŃ MOGĄCYCH WYSTĄPIĆ NA TERENIE RP
ZAGROŻENIA

WOJENNE POKOJOWE

UDERZENIA DZIAŁANIA DZIAŁANIE KATASTROFY

ŚNP GDR SiŁ BUDOWLANE TERROR
-BRONIĄ -NISZCZENIE PRZYRODY KOMUNIKACYJNE
KONWENCJO- OBIEKTÓW I I INNE
NALNĄ URZĄDZEŃ
-BRONIĄ PRZEMYSŁOWYCH I
KOMUNIKACYJNYCH
MASOWEGO
-WYWOŁYWANIE
SKAŻENIA
POWODZIE ZNISZCZENIA BIOTERROR
RAŻENIA CHORÓB PROMIENIO- EKOTERROR
BUDYNKÓW
-DEZINFORMACJA TWÓRCZE

DZIAŁANIA
POŻARY ZAKŁÓCENIA W MILITARNE
WTÓRNE SKUTKI ODDZIAŁYWANIA SKAŻENIA
TŚP
TRANSPORCIE I
NA OBIEKTY PRZEMYSŁOWE I TELEKOMUNI-
HYDROTECHNICZNE KACJI
HURAGANY
SKAŻENIA
PROMIENIOTWÓRCZE KATASTROFALNE KATASTROFA
ZATOPIENIA KOLEJOWA,
SKAŻENIA ŚNIEŻYCE DROGOWA,
TŚP LOTNICZA

KATASTROFALNE WYPADKI
ZATOPIENIA EPIDEMIE PODCZAS
DUŻYCH
EPIDEMIE ZGROMADZEŃ
TRZĘSIENIA
ZIEMI
POŻARY
Pytania?