OBRONNOŚĆ Zeszyty Naukowe 3(23)/2017

ISSN 2299-2316

AUTOR:
mjr dypl. Jarosław Małycha
j.malycha@ron.mil.pl
Dowództwo Komponentu Wojsk Specjalnych

WOJSKA OBRONY TERYTORIALNEJ ZADANIA

I WYZWANIA W ASPEKCIE BEZPIECZEŃSTWA

Słowa kluczowe: Wojska Obrony Terytorialnej, wojna, zadania,

technologie informacyjne, bezpieczeństwo, obrona narodowa

Naród polski posiadający ponad 1000-letni rodowód,

powinien być dumny ze swoich wartości.
Mogą być one kluczem do pokojowego rozwoju Europy i całego świata.

Wprowadzenie

Człowiek od początków swojego istnienia, czyli ponad 20 tys. lat temu,

zawsze musiał walczyć o przetrwanie. Wokół żyły stworzenia większe
i silniejsze od niego. Były to drapieżniki, które z łatwością mogły go zabić.
Jednak to człowiek przeżył, a wiele z tych silnych stworzeń zniknęło. Lu-
dzie zaczęli łączyć się w gromady, plemiona, państwa, aby razem zapew-
nić sobie możliwości przetrwania. Z biegiem czasu wytworzyła się władza
nad określoną społecznością, której nadrzędnym celem jest zapewnienie
bezpieczeństwa. Głównym motorem działania człowieka są potrzeby, które
chce (musi) zaspokoić. Mechanizm, który zmusza człowieka do działania
w celu zaspokojenia potrzeby nazywa się motywacją. Różnorakie próby
pokuszenia się o wyjaśnienie tego mechanizmu doprowadziły do stworze-
nia szeregu teorii motywacyjnych. Jedną z najwcześniejszych opracowa-
nych teorii był hedonizm, zgodnie z którym w naturze człowieka leży
skłonność do przyjemności i zaspokajanie rozkoszy oraz unikanie sytuacji
związanych z nieprzyjemnością i bólem. Twórcą tej teorii był Arystyp z Cy-
reny (435-355 BC), żyjący współcześnie z Sokratesem, będący założycie-
lem filozoficznej szkoły cyrenajskiej.
Następną próbą wyjaśnienia podłoża ludzkich zachowań był utylita-
ryzm sprecyzowany przez Jeremy'ego Benthama (1748-1832) i Johna
Stuarta Milla (1806-1873). Utylitaryzm wskazuje jednak nie impuls spraw-

105
 Jarosław Małycha

czy, ale przewidywane skutki działania i ich cel widzi w pomnażaniu pożyt-
ków (czyli w drodze do szczęścia)1.
Obrona ojcowizny, czyli własnego kawałka ziemi, jest chyba od po-
czątku istnienia człowieka jako istoty myślącej największym priorytetem,
któremu poświęcił siły i energię. Dlaczego tak jest – otóż dlatego, że czło-
wiek jedną z podstawowych swoich potrzeb definiuje jako bezpieczeństwo.
Jednostka może zaspokoić swoje oczekiwania czy potrzeby, o ile bę-
dzie zachowywała się w określony sposób. Należy zatem, zadaniem teore-
tyków i badaczy, zidentyfikować potrzeby charakterystyczne dla ludzi, by
móc zrozumieć, poprzez jakie wartości można na nich oddziaływać. Jed-
nak nie ma między teoretykami zgody, co do tego, jakie potrzeby ludzie
posiadają, w jakim porządku występują i jaki poziom ich zaspokojenia jest
satysfakcjonujący, a jaki nie.

Bezpieczeństwo – definicje

Aby pojąć, czym tak naprawdę jest bezpieczeństwo, należy spojrzeć

na definicje różnych teoretyków i specjalistów zarządzania. Specjaliści ci,
w sposób sobie tylko znany, opracowując definicję bezpieczeństwa, sku-
piali swój wysiłek na uwypukleniu określonych cech bezpieczeństwa lub
dopasowywali ją do określonych okoliczności.
W najprostszym leksykalnym ujęciu bezpieczeństwo to pewien stan
niezagrożenia, spokoju, pewności.
W znaczeniu ogólnym bezpieczeństwo zawiera zaspokojenie takich
potrzeb, jak: istnienie, pewność, stabilność, przetrwanie, niezależność,
ochrona, tożsamość oraz poziom i jakość życia2.
Z pespektywy państwa jako podmiotu stosunków międzynarodowych
bezpieczeństwo ściśle powiązane jest z zapewnieniem ochrony fizycznej
egzystencji, integralności terytorialnej i trwałości instytucji państwowych
przed zagrożeniem zewnętrznym3.
Bezpieczeństwo to także wolność od strachu, zagrożeń lub ataku.
Bezpieczeństwo to także zdolność przetrwania i gwarancja tegoż
przetrwania, to równocześnie przesłanka do rozkwitu (rozwoju) kraju, po-
większania dobrobytu obywateli. Jakże ważna jest możliwości zbudowania
i przekazywania kolejnym (następnym) pokoleniom tego, co każdy naród
uznaje za swoje dziedzictwo czy spuściznę, za wartości niezbywalne.

1
http://www.historiasztuki.com.pl/strony/021-01-02-ANTYKULTURA-POJECIA-KULTU
RA.html [dostęp: 01.11.2016].
2
Tamże.
3
Tamże.

106
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo narodowe to przede wszystkim cel działania rządu

dla zapewnienia wewnętrznych i zewnętrznych kryteriów sprzyjających
rozwojowi narodu i państwa, jego kluczowym, życiowym interesom oraz
ochrony przed panującymi i prognozowanymi zagrożeniami4.
Bezpieczeństwo narodowe rozumiane jest także jako ochrona narodu
i określonego obszaru (terytorium) przed fizyczną napaścią, również
ochrona – za pomocą różnorakich możliwych środków – krytycznych inte-
resów politycznych i ekonomicznych, których strata zagroziłaby żywotnie
podstawowym wartościom państwa - wg D. Taylora. Bezpieczeństwo na-
rodowe jest także definiowane jako stan i proces uzyskiwany w wyniku
odpowiednio skonstruowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami we-
wnętrznymi i zewnętrznymi, określany proporcją potencjału obronnego do
skali zagrożeń.
Bezpieczeństwo jako stan postrzegany jest jako: spokoju, pewności,
stan niezagrożenia; stan i poczucie pewności, wolności od zagrożeń; stan
wolności od zagrożeń, strachu lub ataku.
Naukowcy dzielą bezpieczeństwo na dwa podstawowe składniki –
zapewnienie (gwarancja) przetrwania danego podmiotu w stanie nienaru-
szonym oraz swoboda rozwoju danego podmiotu5.
Definicyjne zapisy dotyczące bezpieczeństwa znajdujemy także
w Strategii Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej.
Wskazuje ona, że Rzeczpospolita polska zapewnia bezpieczeństwo
państwa i obywateli poprzez stwarzanie warunków do realizacji interesów
narodowych i osiągania celów strategicznych. Interesy narodowe określa
art. 5 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.
Zapisane tam stwierdzenia mówią o zapewnieniu interesów narodo-
wych w dziedzinie bezpieczeństwa, do których miedzy innymi należą:
• dysponowanie odpowiednio dobranym narodowym potencjałem
bezpieczeństwa gwarantującym gotowość i zdolność do zapobiegania kry-
tycznym sytuacjom (zagrożeniom), w tym odstraszania, ochrony i obrony
przed nimi oraz likwidowania ich potencjalnych następstw;
• silne usytuowanie międzynarodowe polski poprzez członkostwo
w najważniejszych systemach bezpieczeństwa międzynarodowego;
• ochrona indywidualna i zbiorowa suwerena przed zagrożeniami dla
jego życia i zdrowia oraz przed naruszeniem, utratą lub obniżeniem warto-
ści istotnych dla nich dóbr (materialnych i niematerialnych);
• zapewnienie pełnej swobody korzystania przez społeczeństwo
z wolności i praw, bez szkody dla bezpieczeństwa innych osób i narażenia

4
A. Antoszewski, R. Herbut, Leksykon politologii, Alta2, Wrocław,1997.
5
E. Nowak, M. Nowak, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowego. Zarządzanie bezpie-
czeństwem, Difin, Warszawa, 2015, s. 10

107
 Jarosław Małycha

bezpieczeństwa państwa oraz zapewnienie tradycji, symboliki i tożsamości

narodowej oraz dziedzictwa kulturowego;
• zapewnienie ciągłego, trwałego rozwoju potencjału społecznego
i ekonomicznego państwa, ze zwróceniem szczegółowej uwagi na względy
ochrony środowiska naturalnego oraz spełnienie warunków życia i zdrowia
ludności jako podstawy istnienia6.
Wspomniana Strategia Bezpieczeństwa Narodowego wspomina także
o systemie bezpieczeństwa narodowego, który obejmuje różne siły, środki
i zasoby desygnowane przez państwo do realizacji zadań w konkretnym,
określonym obszarze, odpowiednio przygotowywane, zorganizowane
i utrzymywane. System ten składa się z podsystemu kierowania i podsys-
temów realizacyjnych (wykonawczych), zawierający podsystemy operacyj-
ne (obrony i ochrony) oraz podsystemy wsparcia (społeczny i gospodar-
czy)7.
Oczywiste jest, że z punktu widzenia Wojsk Obrony Terytorialnej istot-
ny jest punkt 19 cytowanej Strategii… mówiący, że zróżnicowany we-
wnętrznie potencjał ochronny wspiera państwo w realizacji zadań z zakre-
su bezpieczeństwa narodowego. Wspomniany potencjał tworzony jest
przez różne instytucje. Strategia …. przedstawia m.in.:
• wymiar sprawiedliwości;
• służby specjalne; państwowe służby;
• straże i inspekcje wyspecjalizowane w ochronie porządku publicz-
nego;
• służby ratownictwa i ochrony ludności;
• elementy zarządzania kryzysowego;
• Straż Graniczną;
• Służbę Celną;
• podmioty sektora prywatnego (firmy ochrony osób i mienia);
• organizacje pozarządowe (zwłaszcza społeczne organizacje ra-
townicze);
• podmioty odpowiedzialne za cyberbezpieczeństwo;
• struktury państwa odpowiedzialne za przeciwdziałanie, zwalczanie
terroryzmu czy ekstremizmu8.
Z tymi właśnie podmiotami Wojska Obrony Terytorialnej będą nawią-
zywać kontakty, a w czasie kryzysu, a szczególnie wojny i okupacji, bez-
względną współpracę.
W tym miejscu należy stwierdzić, że w bibliotece Akademii Sztuki Wo-
jennej znajduje się ponad 500 pozycji zajmujących się zagadnieniami bez-

6
Strategia Bezpieczeństwa Narodowego Rzeczypospolitej Polskiej, Biuro Bezpie-
czeństwa Narodowego, Warszawa, 2014, s. 10.
7
Tamże, s. 13.
8
Tamże, s. 14.

108
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

pieczeństwa zarówno w skali mikro, jak i w skali państwa czy świata. Auto-
rzy dokonywali klasyfikacji bezpieczeństwa wg kryteriów pokazanych na
rysunku poniżej.

Źródło: opracowanie własne.

Rys. 1. Klasyfikacja zagrożeń bezpieczeństwa narodowego
według kryteriów

Aby dostrzec, jak ważne dla istnienia społeczeństwa czy narodu jest
bezpieczeństwo, w niniejszym artykule skupiono się jedynie na przedsta-
wieniu kryteriów politycznych i militarnych, pozostałe pozostawiając docie-
kliwym czytelnikom do zgłębienia.
Kolejną kategorią są zagrożenia polityczne definiowane jako stan,
w którym zwiększają się działania zorganizowanych grup społecznych (po-
litycznych) próbujących uniemożliwić wypełnianie przez państwo jego
głównych funkcji, a przez to osłabiając lub dezorganizując działania orga-
nów lub instytucji realizujących cele naczelne dla państwa. Obejmują poli-
tykę wewnątrz państwa oraz zagraniczną. Typowe zagrożenia polityczne
to:
• niepodporządkowanie się rozstrzygnięciom (rezolucjom) ONZ;
• nieprzestrzeganie umów i nierespektowanie prawa międzynarodo-
wego;
• brak lub ograniczona gotowości do podjęcia współpracy międzyna-
rodowej;
• rozwój antagonistycznych lub agresywnych światopoglądów religij-
nych i ideologii;
• dążenie do zmiany granic w otoczeniu państwa;
• przeciwstawianie się dążeniom stabilizacyjnym i integracyjnym
w regionie;

109
 Jarosław Małycha

• istnienie w państwie skrajnie narodowościowych grup i ich dążenia

do autonomii; dążenia wielkomocarstwowe dotyczące starych stref wpły-
wu;
• korupcja i przenikanie struktur kryminalnych do władz; antynarodo-
wa polityka państw; zastraszanie innych państw;
• sprawowanie władzy przy użyciu środków przymusu i siły;
• zaniechanie przestrzegania praw i wolności obywateli;
• falsyfikacje wyborcze;
• współpraca przedstawicieli władz z obcymi służbami specjalnymi;
• dyskryminacja mniejszości narodowych w kraju i poza granicami;
• manipulacje świadomością i psychiką społeczną; zbiorowe migracje
obywateli i czystki etniczne;
• nadmiernie rozbudowane struktury państwa (biurokracja);
• obsadzenie członkami partii głównych struktur państwa (upartyjnie-
nie);
• ograniczanie roli opozycji parlamentarnej;
• podważanie praworządności struktur demokratycznych;
• rozszerzenie i umiędzynarodowienie konfliktów wewnętrznych
i z innymi państwami;
• ingerencja w wewnętrzne sprawy państwa;
• brak sprawnego zarządzania w sytuacjach kryzysowych;
• finansowanie międzynarodowego terroryzmu;
• zmniejszanie nakładów na bezpieczeństwo.
Zatem zagrożenia polityczne mogą powstać w wyniku planowanych
i zorganizowanych manipulacji lub opóźnionych i zaniechanych działań,
które prowadzą do obalenia legalnych władz, naruszenia racji stanu, inte-
resów narodowych i praworządności czy podważenia pozycji międzynaro-
dowej państwa. Aspekt polityczny wydaje się niezwykle ważny w dobie
niepokojów społecznych wywołanych konfliktem na Ukrainie czy exodusem
uciekinierów (emigrantów) z krajów arabskich do Europy. Można by rzec,
że te 26 punktów obnaża słabość szeroko rozumianej demokracji. To poli-
tyka prowadzi kraje do konfliktów i wojny, a także doprowadza do pokoju.
Parafrazując słowa Carla von Clausewitza – pruskiego teoretyka wojny,
wojna jest kontynuacją polityki, dlatego więc w interesie bezpieczeństwa
narodowego jest uprawianie polityki wystrzegającej się punktów wspo-
mnianych powyżej.
Zagrożenia militarne obejmują możliwość użycia lub groźbę użycia siły
militarnej przez podmioty prawa międzynarodowego (państwa). Czasami
zalicza się do nich również akty (zamachy) terrorystyczne.
Typowe zagrożenia militarne to:
• demonstracja siły;
• blokada militarna;
• szantaż militarny;

110
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

• dywersje militarne;
• prowokacja militarna;
• incydent graniczny;
• napaść zbrojna grup nieformalnych;
• ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej;
• zbrojne starcie graniczne;
• konflikt lokalny;
• konflikt między państwami.
Nie sposób nie zauważyć, że zagrożenia militarne utożsamia się
z użyciem Sił Zbrojnych, chociaż w obecnej sytuacji polityczno-militarnej
w Europie mieliśmy już do czynienia z „zielonymi ludzikami”, którzy poszli
do sklepu militarnego i kupili sprzęt i umundurowanie jakości regularnej
armii. W większości są to incydenty, odpowiednio spreparowane przez
instytucje zajmujące się propagandą, mające ogromny oddźwięk społeczny
w grupach ludności, do których są kierowane. Nie tylko są to szeroko poję-
te media (prasa, TV, radio), lecz także specjalnie przygotowane, opłacane
grupy tzw. hiter’ów (trolli)9. Na odpowiedni sygnał są w stanie w mediach,
głównie w Internecie zbesztać każdego, podważyć autorytety, postawić
zasłonę dymną, ukrywając sytuacje niewygodne dla rządzących, czy do-
prowadzić do ujawnienia prywatnych, intymnych czy wstydliwych szczegó-
łów z życia oczernianego człowieka lub zdetronizować grupy ludzi, instytu-
cje czy nawet państwa. Metody pracy trolli to półprawdy, przekłamania,
niedopowiedzenia, własne interpretacje rzeczywistości i wręcz zatajanie
prawdy. Zagrożenia militarne są bardzo wrażliwe na przekłamania i taka
metoda łącznie z dezinformacją działa jak plotka, której biegu już nie moż-
na zatrzymać. Skutki są łatwe do przewidzenia – pogłębiona wrogość, za-
przepaszczona możliwość współpracy na kanwie gospodarczej, kulturalnej
i społecznej. Mądrość całego rządu, a szczególnie aparatu dyplomatycz-
nego, wydaje się jedynym sposobem zapobieżenia eskalacji zagrożeń mili-
tarnych.

Retrospekcja Historyczna

Przypomnijmy sobie incydenty graniczne przed wybuchem II wojny

światowej, jak np. operacja pk. Tannenberg – napad na rozgłośnię radiową
w Gliwicach szerzej znaną jako prowokacja gliwicka. Była to niemiecka
operacja dywersyjna typu false flag na (wtedy) niemiecką radiostację
w Gliwicach. Dokonano jej w czwartek 31 sierpnia 1939 r. o godz. 20:00, tj.
9
Wg danych G3 DKWS liczba trolli w samym Petersburgu liczona jest na 5 tys. –
przyp. autora.

111
 Jarosław Małycha

około 9 godzin przed wybuchem II wojny światowej. Bardzo szybko, bo po

około 2 godzinach, wykorzystana w radiu berlińskim przez niemiecką pro-
pagandę jako jeden z głównych dowodów na „polskie prowokacje”. W ten
oto sposób nazistowska propaganda już 31 sierpnia 1939 r. o godz. 22:30
obwiniła Rzeczpospolitą Polską o rozpoczęcie wojny, w konsekwencji
III Rzeszę przedstawiając jako ofiarę polskiej agresji.
Jedna z kolejnych prowokacji to zamach bombowy na dworcu kolejo-
wym w Tarnowie. Został przeprowadzony przez niemieckiego dywersanta
28 sierpnia 1939 r. Ładunek bombowy o właściwościach ładunku wojsko-
wego eksplodował zabijając 20 ludzi i raniąc 35.
Kolejna prowokacja przez historyków nazywana jest incydentem ja-
błonkowskim. Jest to nazwa wydarzeń z nocy 25 na 26 sierpnia 1939 r., na
ówczesnej granicy miedzy Polską a Słowacją, na południe od miasta Ja-
błonków. Był to napad bojówki hitlerowskiej na stację kolejową w Mostach
k/Jabłonkowa (obecnie w Czechach). Stanowił próbę przejęcia – zamino-
wanego przez Polaków – tunelu kolejowego na Przełęczy Jabłonkowskiej.
Tunel ten był jedyną drogą kolejową między oboma krajami w tamtym re-
jonie. Stanowił strategiczne rozwiązanie drogowe dla wojsk niemieckich,
planujących inwazję na Polskę z tego kierunku. Edmund Osmańczyk
twierdzi, że Niemcy przygotowali 223 prowokacje10.

Źródło: http://www.radiostacjagliwicka.republika.pl/artykuly/Rzeka.pdf
[dostęp: 24.05.2017].
Rys. 2. Mapa planowanych prowokacji

Dla przykładu mapa powyżej przedstawia część czwartą Kartoteki

Himmlera noszącą tytuł Süd-Ost, obejmującą 39 obiektów na obszarze
ówczesnego województwa śląskiego i Śląska Zaolziańskiego. Obiekty te
zaplanowano do zniszczenia przez wysadzenie lub spalenie jako „dowód

10
E. Osmańczyk, Dowody prowokacji, Czytelnik, Warszawa, 1951.

112
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

polskich prowokacji antyniemieckich”11. Szeroka rozpiętość tych działań

pokazuje z jaką skrupulatnością Niemcy preparowali twardą dezinformację,
ile zainwestowali w pozbawianie Polaków dobrego imienia.
Przykłady prowokacji organizowanych przez Niemców są nam Pola-
kom najbliższe, niemniej jednak także inne państwa organizowały podobne
akcje, sankcjonując własne uderzenia na inne kraje.
Incydent w Mainila (fin. Mainilanlaukaukset) to incydent militarny z dnia
26 listopada 1939 r., polegający na ostrzelaniu przez artylerię Armii Czer-
wonej rosyjskiej wsi Mainila położonej niedaleko granicy fińsko-sowieckiej.
Sowieci obciążyli tym Finów, zyskując casus belli przeciwko Finlandii, na
kilka dni przed rozpoczęciem wojny zimowej.
Incydent mukdeński to incydent mandżurski lub incydent 18 września –
japońska prowokacja, będąca pretekstem do aneksji chińskiej Mandżurii
przez Japonię. Odpowiedzialną za tę prowokację była japońska Armia
Kwantuńska pod dowództwem Shigeru Honjō. 18 września 1931 r. wysa-
dziła ona w powietrze odcinek należącej do Japonii Kolei Południowo-
mandżurskiej i oskarżyła o ten sabotaż Chiny. Zdarzenie to porównywane
jest do pożaru Reichstagu z 27 lutego 1933 r.
Operacja pk. Northwoods – było to kodowe określenie tajnej operacji
pod fałszywą flagą, zaplanowanej w 1962 r. i zaproponowanej przez rząd
Stanów Zjednoczonych. Plan zakładał przeprowadzenie przez agencje
rządowe i CIA ataków terrorystycznych na określone miasta w USA; skutek
tych ataków miał zwiększyć społeczne poparcie dla planowanej wojny
przeciwko Fidelowi Castro na Kubie. Jeden z przygotowanych wariantów
tego planu proponował rozpętanie szeregu kampanii terroru kubańskiego
na obszarze m.in. Miami i innych miast Florydy, a także w samym Wa-
szyngtonie. Na szczęście operacja nigdy nie została oficjalnie zatwierdzo-
na ani wykonana.
Gruzińskie MSZ oskarżyło Rosję o prowokowanie konfliktu zbrojnego.
Niedawno (2015 r.) rosyjscy żołnierze przesunęli, o kilkaset metrów w głąb
Gruzji słupy graniczne, tymczasową linię rozgraniczającą w rejonie Osetii
Południowej. Wcześniej w ramach podobnego przesunięcia granicy pod
kontrolą południowo-osetyjskich separatystów znalazł się fragment mię-
dzynarodowego ropociągu Baku-Supsa. Szefostwo gruzińskiego Minister-
stwa Obrony twierdzi, że Moskwa w ten sposób dąży do wywołania kolej-
nego konfliktu zbrojnego na Kaukazie.
Tak oto wykorzystywanie prowokacji jako sposobu sankcjonowania
własnych poczynań stało się dość powszechną metodą propagandowego
oddziaływania na własne społeczeństwo, lecz także miało wpływ na mię-

11
A. Jarczewski, Wojna sumy z różnicami, miesięcznik Śląsk, nr 9/2009, Katowice,
2009.

113
 Jarosław Małycha

dzynarodową opinię społeczną. Nadzwyczajnie łatwo przychodziło krajom

zwaśnionym użycie prowokacji, będącej nomen omen fałszerstwem, oszu-
stwem a nawet przestępstwem12, ale doskonale ukrywającym prawdziwe
intencje rządów. O zaplanowaniu i wykonaniu operacji Tannenberg dowie-
dziano się dopiero po 6 latach podczas procesu norymberskiego, czyli po
sierpniu 1945 r.

Zadania Wojsk Obrony Terytorialnej

Zarówno wspomniane w poprzednich podrozdziałach pierwotne po-

trzeby człowieka, grup społecznych czy całych narodów, jak i teoretyczne
podstawy bezpieczeństwa kreują w nowoczesnej armii określone zadania
dla każdego z pięciu filarów Sił Zbrojnych. Rozwój technologii wojskowych
szczególnie w zakresie uzbrojenia, elektroniki, cybernetyki, telekomunikacji
nie spowodował zmniejszenia znaczenia obrony terytorialnej (OT), a nawet
wymusił pewne zmiany w jej postrzeganiu jako równorzędnego partnera
z innymi rodzajami Sił Zbrojnych w walce z przeciwnikiem. Z tą jednak róż-
nicą, że wg danych amerykańskich13 wojska OT są trzykrotnie tańsze, a
ich zadania obejmują dodatkowy stan.
Dla wojsk operacyjnych występują trzy stany:
• pokój;
• kryzys;
• wojna.
Natomiast dla Wojsk Obrony Terytorialnej:
• pokój;
• kryzys;
• wojna;
• okupacja.
Niemniej jednak formacje OT mają potencjał idealnie nadający się do
tych zadań. Ogólnie można podzielić zadania OT na dwa rodzaje:
• zadania niemilitarne;
• zadania militarne.
Do zadań niemilitarnych Wojsk Obrony Terytorialnej możemy zaliczyć:
• zwalczanie skutków klęsk żywiołowych:
o budowanie zapór tymczasowych,

12
Podczas prowokacji gliwickiej wcześniej odurzono narkotykami, a później zabito
niemieckich więźniów politycznych, tzn. konserwy, i podrzucono w stacji radiowej jako zabi-
tych w potyczce z policją polskich powstańców śląskich– przyp. autora.
13
A.M. Siarkowska, Wykorzystanie doświadczeń amerykańskiej Gwardii Narodowej
w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku,
https://obronanarodowa.pl/artykuly/display/wykorzystanie-doswiadczen-amerykanskiej-
gwardii-narodowej-w-tworzeniu-bezpieczenstwa-polski-w-xxi-wieku [dostęp 02.11.2016].

114
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

o pomoc w zwalczaniu przestrzennych pożarów,

o pomoc w dotarciu do osób poszkodowanych podczas klęsk
żywiołowych,
o szukanie zaginionych osób;
• izolację obszarów zagrożonych:
o pożary,
o powodzie,
o lawiny śnieżne,
o osuwiska ziemi (kamieni),
o epidemie,
o katastrofy techniczne;
• ewakuację ludności i dobytku z zagrożonych obszarów:
o w pożarach przestrzennych,
o powodziach,
o katastrofach technicznych;
• szkolenie ludności:
o podstaw zachowania się w kryzysowych sytuacjach,
o postaw patriotycznych i obywatelskich;
• ścisłe współdziałanie z pozamilitarnym układem obronnym (władza-
mi, instytucjami i społeczeństwem):
o szkolenie,
o doradztwo,
o wsparcie sprzętem i zasobami,
o umacnianie przynależności obywatela-żołnierza do lokalnej
społeczności;
• regulacja ruchu w strefie działań:
o utrzymanie przejezdności dróg w strefie działań bezpośred-
nich,
o regulacja ruchu i utrzymanie porządku na drogach,
o wskazywanie szlaków i zadania przewodników w terenie;
• edukacja uczniów i studentów:
o kształtowanie postaw patriotycznych i obywatelskich,
o szkolenie obronne,
o podnoszenie odpowiedzialności za obronę ojcowizny;
• przygotowywanie wraz z organami władzy rządowej i samorządowej
planów działań na wypadek klęsk żywiołowych:
o przygotowanie planów,
o zgromadzenie zapasów,
o przeszkolenie ludności;
• przygotowanie planów działań na wypadek zagrożenia wojennego
i okupacji:
o przygotowanie planów alternatywnych,
o przećwiczenie procedur uruchamiania planów;

115
 Jarosław Małycha

• przygotowanie schronów i ukryć dla ludności cywilnej:

o określenie potrzeb w zakresie ukryć,
o budowa ukryć i schronów,
o budowa magazynów zaopatrzenia ludności;
• przygotowanie i utrzymanie elementów operacyjnego przygotowania
obszaru kraju:
o przygotowanie schowków na terenie zaplanowanym do zaję-
cia przez przeciwnika,
o ekwipowanie schowków,
o utrzymanie magazynów dla potrzeb własnych wojsk, wojsk
operacyjnych i ludności;
• przygotowanie kadr dla wojsk operacyjnych:
o rekrutacja,
o szkolenie,
o organizacja kursów;
• zapewnienie przekazania doświadczeń przez kończących służbę
i rezerwistów wojsk operacyjnych:
o utrzymywanie systemu wykorzystania doświadczeń,
o opracowanie planów naprawczych,
o zapewnienie wymiany doświadczeń poprzez organizację wy-
kładów, szkoleń warsztatów, spotkań z weteranami i żołnie-
rzami kończącymi służę z różnych względów.
Tak wiec około 40 zadań cząstkowych do realizacji przypadnie nowo
organizowanemu rodzajowi Sił Zbrojnych. Oczywiście w zależności od
lokalnych potrzeb i możliwości, a także zgromadzonych zasobów i materia-
łów, zadania te będą wykonywane w większym lub mniejszym stopniu,
inne zadania utrzymania przejezdności dróg będzie miała brygada OT
w województwie zielonogórskim a inne brygada na Warmii i Mazurach czy
w Bieszczadach. Inaczej ratownictwo będzie realizować zadania w górach,
a inaczej na Pomorzu. Inaczej będzie przebiegać szkolenie brygad w ob-
szarach regularnie nawiedzanych przez powodzie a inaczej w obszarach,
gdzie występują burze i wichury. Dotyczy to całego spektrum innych za-
grożeń i oczekiwań społeczeństwa lokalnego, a także potrzeb wynikają-
cych z użycia wojsk operacyjnych w konkretnych obszarze.
W naszej strefie klimatycznej coraz częściej występują powodzie, wi-
chury, zamiecie śnieżne, a w okresie letnim także pożary (również prze-
strzenne), osuwiska ziemne, ulewne deszcze, wyładowania atmosferycz-
ne. Wojska OT jako lekka formacja wysoce mobilna są sprawnym instru-
mentem do pomocy w wymienionych zagrożeniach. Wojska OT, jako
szybko alarmowany element w ręku wojewody, mogą w ciągu kilku godzin
wejść do działania i pomóc potrzebującej ludności w sytuacjach kryzyso-
wych. Duża ilość rąk do pracy i specjalistycznego sprzętu jest niezbędna
w ratowaniu ludzi podczas powodzi, podczas ratowania dobytku, zwierząt

116
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

i zbiorów. Wykwalifikowani żołnierze OT są w stanie udzielić przedlekar-

skiej pomocy medycznej, zanim dotrze kwalifikowana pomoc lekarska.
Często jest to warunkiem przeżycia lub zminimalizowania strat.
Budowanie tymczasowych wałów przeciwpowodziowych, wzmacnianie
istniejących wałów czy monitorowanie przesiąkania to również zadania,
które wojska OT w sposób doskonały mogą wykonywać. Także pomoc
w czasie śnieżyc, dostarczanie pożywienia i pomocy medycznej do odcię-
tych miejscowości, jest statutowym zadaniem OT. Innym zadaniem jest
izolacja obszaru w sytuacjach występowania pożarów przestrzennych lub
powodzi, a także występowania chorób i migracji zakażonych dzikich zwie-
rząt. Wojska OT w ramach swoich zadań również szkolą ludność cywilną
w zakresie reagowania na alarmy, edukują młodzież szkolną oraz uniwer-
sytecką poprzez szkolenia i kursy.
Oczywiście zakres tematyczny kursów jest ogromny od szkolenia pa-
triotycznego po zawodowe; od motywowania do wstępowania do stowa-
rzyszeń i formacji proobronnych aż po obsługę maszyn drogowych, bu-
dowlanych i podstawowego uzbrojenia; od podstaw taktyki pododdziałów
lądowych po działania nieregularne; od zasad samopomocy medycznej po
ratownictwo medyczne. W tym miejscu warto zaznaczyć, że Gwardia Na-
rodowa USA oferuje około 150 rodzajów kursów14. W działaniach nieregu-
larnych, planowanych do realizacji na terenach zajętych (okupowanych),
szereg przedsięwzięć należy zaplanować przed wybuchem wojny, dlatego
tak ważne jest przygotowanie adekwatnych planów i systematyczne uak-
tualnianie ich po ćwiczeniach i treningach. Dopiero przygotowane i zwery-
fikowane plany maja szansę powodzenia w warunkach zagrożenia, gdyż
przygotowani żołnierze i dowódcy znają zadania i sposoby ich realizacji.
Improwizowanie po wybuchu wojny przedłuża walkę, wydłuża czas na
odebranie przeciwnikowi własnego terenu, a przede wszystkim naraża na
nieplanowe straty wśród ludności miejscowej i żołnierzy.
Przygotowanie i utrzymanie elementów operacyjnego przygotowania
obszaru działań jest niezbędnym warunkiem wykorzystania przez wojska
operacyjne i w warunkach okupacji przez wojska specjalne i przez oddziały
prowadzące działania nieregularne. Niemniej istotnym zadaniem jest za-
pewnienie przepływu doświadczeń od starszych pokoleń żołnierzy do mło-
dzieży i ludności miejscowej. Następstwo pokoleń gwarantuje odpowiednie
wychowanie w duchu dobrze pojętego patriotyzmu, kształtowanie odpo-
wiednich postaw obywatelskich oraz przepływ wiedzy i doświadczeń.
Działanie ad hoc dają większe możliwości przeciwnikowi, a odzyskanie
opanowanych przez przeciwnika obszarów z kilku tygodni wydłuża się do
kilku lat. Zawczasu przygotowane ukrycia i schrony dla ludności gwarantu-

14
Tamże, s. 8.

117
 Jarosław Małycha

ją ochronę lokalnego społeczeństwa przed skutkami nalotów czy uderzeń

przeciwnika. Szczególnie dotyczy to kobiet, dzieci i osób w podeszłym
wieku, którzy nie braliby udziału w aktywnej obronie obiektów przez prze-
ciwnikiem.
Minione konflikty na świecie zawsze kończyły się ogromnymi stratami
wśród ludności cywilnej, która nie miała, gdzie się schronić. Można tylko
przypomnieć II wojnę światową i bombardowanie Wielunia 1 września
1939 r., nazwanego polską Guernicą15, gdyż atakiem na pozbawiony zna-
czenia militarnego Wieluń dowodził generał niemiecki Wolfram von
Richthofen, który w 1936 r. podczas wojny domowej w Hiszpanii, niemiec-
kim Legionem „Condor”, zrównał z ziemią miasto Guernicę w kraju Ba-
sków. Po trzech nalotach na Wieluń (pierwszy o 4:35, drugi o 6:00, trzeci
o 9:00) w mieście pozostało ok. 200 mieszkańców z 16 000 przed bom-
bardowaniem. 75 % miasta legło w gruzach i ponad 2 tys. ludzi zginęło
głównie z braku schronów i ukryć oraz braku szkolenia w sytuacjach kry-
tycznych.
Rozpoczęcie II wojny w Wieluniu, a nie na Westerplatte, potwierdziła
Główna Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu. Stający
na jej czele prof. W. Kulesza stwierdził: Według naszych ustaleń II wojna
światowa tak naprawdę rozpoczęła się od bombardowania Wielunia, na
kilka minut przed salwą pancernika Schleswig-Holstein w kierunku We-
sterplatte16. Pamiętamy także wojnę w Libii czy obecny konflikt w Syrii,
gdzie w miejscowości Aleppo z premedytacją uderza się na ludność za-
mieszkującą miasto.

Źródło: http://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,14482002,Stukasy_rownaja_Wielun_z_zie
mia.html? disableRedirects=true [dostęp: 24.05.2017].
Rys. 3. Wieluń po bombardowaniu 1 września 1939 r.

15
http://www.historiawielunia.uni.lodz.pl/1wrzesnia2.html [dostęp: 24.05.2017].
16
Tamże.

118
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

Źródło: http://i.huffpost.com/gen/1346729/images/o-SYRIA-WAR-facebook.jpg
[dostęp: 24.05.2017].
Rys. 4. Aleppo po bombardowaniach

119
 Jarosław Małycha

Źródło: http://image.noelshack.com/fichiers/2015/50/1449775486-lybie-entre-
democratie-et-dictature. jpg [dostęp: 24.05.2017].
Rys. 5. Libia po wojnie

Warto zaznaczyć, że w żadnym z omawianych przypadków zniszcze-

nia domów, miejsc kultu, szpitali – według zasad spisanych w Hadze
w 1907 r., nie uzasadniały potrzeby operacyjne, tzn. nie były bronione, nie
znajdowało się tam wojsko, nie wykorzystywano ich jako obiekt militarny.
Dlaczego więc przeciwnicy niszczą domy, szpitale czy zabytki? To już nie
jest walka z Siłami Zbrojnymi przeciwnika, tylko niszczenie jego tożsamo-
ści narodowej. To już nie przedłużenie polityki innymi metodami, tylko
niszczenie narodu z premedytacją. To nie rozwiązywanie sporów tylko
fizyczna eliminacja przeciwnika.
Drugim obszarem zadań Wojsk Obrony Terytorialnej są zadania mili-
tarne. Należy do nich zaliczyć:
• ochronę ludności:
o kierowanie ludności do schronów i ukryć,
o dystrybucję wody i żywności,
o wsparcie medyczne;
• zabezpieczenie mobilizacyjnego rozwinięcia całości sił zbrojnych:
o organizację punktów mobilizacji,
o zapewnienie bezpieczeństwa;
• zabezpieczanie i blokowanie luk w ugrupowaniu wojsk operacyj-
nych;
• odpieranie ataków wojsk przeciwnika;
• organizowanie zasadzek, zawał i innych działań opóźniających
przemieszczenie się przeciwnika;
• pełnienie roli przewodników dla wojsk operacyjnych w trudnym te-
renie;

120
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

• ochronę infrastruktury krytycznej:

o ujęć wody,
o zakładów pracy w tym zbrojeniowych,
o obiektów użyteczności publicznej,
o dworców, portów, lotnisk,
o terminali przeładunkowych,
o elektrowni i stacji, rozdzielni trafo,
o zbiorników paliw płynnych i gazu,
o składów, magazynów, silosów,
o piekarni i innych zakładów przemysłu spożywczego,
o stacji radiowych i telewizyjnych;
• prowadzenie działań nieregularnych:
o niszczenie infrastruktury krytycznej przeciwnika,
o ograniczanie manewru wojskom przeciwnika,
o ewakuację personelu lotniczego strąconego na okupowa-
nym obszarze;
• bojowe uzbrajanie terenu:
o minowanie,
o wykonywanie niszczeń,
o pułapki ogniowe, zasadzki,
o wyznaczanie szlaków przez pola minowe;
• prowadzenie ruchu oporu i działań partyzanckich na terenach oku-
powanych:
o organizacja ruchu oporu,
o wyznaczanie celów uderzeń dla ruchu oporu,
o utrzymanie łączności z wojskami operacyjnymi;
• wsparcie dla Wojsk Specjalnych działających na utraconych obsza-
rach państwa:
o przygotowanie ukryć dla grup specjalnych,
o przygotowanie zabezpieczenia logistycznego dla grup spe-
cjalnych,
o pełnienie roli przewodników w terenie,
o ratowanie wykrytych grup specjalnych;
• wprowadzenie rozpoznania przeciwnika na okupowanych obsza-
rach:
o przekazywanie danych z rozpoznania do wojsk operacyj-
nych;
• izolacja Grup Dywersyjno-Rozpoznawczych przeciwnika i pomoc w
ich zwalczaniu:
o blokowanie określonego obszaru,
o rozpoznanie przeciwnika,
o ograniczenie jego manewru,
o likwidacja przeciwnika;

121
 Jarosław Małycha

• likwidacja skutków uderzeń przeciwnika:

o likwidacja pożarów,
o zapewnienie przejezdności dróg,
o odbudowa mostów i przepraw,
o pomoc w ponownym uruchamianiu zakładów produkujących
żywność,
o uruchamianie zniszczonych ujęć wody i studni.
Powyżej zamieszczono znaczącą większość zadań, które wykonywać
będą pododdziały WOT. W specyficznej sytuacji pola walki w górach,
w terenie jeziornym lub na skraju morza, być może wojska OT będą wyko-
nywały jeszcze inne zadania, ale będzie to raczej margines zadań przed-
stawionych w artykule. Jak możemy zauważyć zadania militarne niewiele
różnią się od zadań niemilitarnych. Jest to doskonała sytuacja, że w czasie
pokoju, kryzysu, wojny czy okupacji Wojska Obrony Terytorialnej wykonują
zadania na rzecz ludności lokalnej, a wiec dla swoich dzieci, matek, ojców,
dziadów, pomagają sąsiadom, przyjaciołom a w razie konieczności doko-
nują największych poświęceń w imię zachowania tożsamości narodowej
i duchowego obowiązku obrony ojczyzny.

Prognozy i konieczne zmiany

Budowanie wojsk OT tak naprawdę od nowa stawia szefostwo resortu

ON w niezwykle trudnej sytuacji. Opracowane przed wielu laty koncepcje
rozwinięcia wojsk OT prof. Józefa Marczaka czy dr. hab. Romualda Sze-
remietiewa w swojej realizacji spotkały się z murem obojętności, niezrozu-
mienia, ale także lekceważenia, a co gorsza braku należytej dbałości
o bezpieczeństwo Polski. Minęło kilkanaście lat, a do dziś Wojska OT koja-
rzą się społeczeństwu jako wojsko weekendowe, niemające wartości bo-
jowej. Naczelnym wyzwaniem dla każdego narodu pozostaje zatem stwo-
rzenie armii zdolnej zagwarantować mu obronę i ochronę oraz odstrasza-
nie potencjalnego agresora. Warunkiem skutecznego odstraszania jest
zbudowanie takiego potencjału obronnego, żeby ryzyko ataku w postrze-
ganiu przeciwnika wzrosło do poziomu, w którym staje się on z różnych
powodów nieopłacalny.
Dla podkreślenia istotnej roli Wojsk OT przytoczę fakt z artykułu Anny
Marii Siarkowskiej17[…] w roku 2005 Wojska Lądowe Gwardii Narodowej
tworzyły ponad 50 proc. sił U. S. Army skierowanych do walki w Iraku.
Udział Gwardii w działaniach wojennych w Iraku był największy od czasów
II Wojny Światowej. Służba w Gwardii Narodowej USA jest uznawana za

17
A. M. Siarkowska, Wykorzystanie…, s. 3.

122
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

powód do chluby. Dotychczas aż dwudziestu prezydentów Stanów Zjedno-

czonych było oficerami Gwardii Narodowej. Jakże istotnym wyzwaniem
jest zatem identyfikacja obywatela – żołnierza Wojsk Obrony Terytorialnej
jako pełnowartościowego, zarazem dumnego ze swoich korzeni, patrio-
tycznie zmotywowanego przedstawiciela Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej.
Ewolucja sposobu walki w konfliktach zbrojnych oscyluje wokół jak
najszybszego i najcięższego obezwładnienia przeciwnika. Zawsze jednak
odbędzie się to także kosztem ludności lokalnej. Pokazały to zarówno obie
wojny światowe, jak i konflikty po ich zakończeniu – oszacowano około 270
różnego rodzaju wojen, potyczek i starć. Dane wskazują, że w przeważa-
jącej większości ludność cywilna została poszkodowana. Tak będzie
i w następnych konfliktach. Polska ma wyjątkowe doświadczenia związane
z jej geopolitycznym i geostrategicznym położeniem między państwami
o aspiracjach mocarstwowych – Rosją a Niemcami, raz ze sobą walczą-
cymi a raz współpracującymi ponad głowami Polaków. Doświadczenia
historyczne uczą nas, że państwo w którym organizacja wojskowa społe-
czeństwa upada, staje się bezbronnym stepem [...], drogą publiczną dla
obcych wojsk18.
Bezpieczeństwo narodowe Polski ma szczególny wymiar, patrząc
przez pryzmat naszych stosunków z mocarstwowymi sąsiadami, począw-
szy od zarania państwowości polskiej i przyjęcia chrztu w 966 r. poprzez
sprowadzenie Zakonu Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemiec-
kiego w Jerozolimie, tzn. krzyżaków, w 1228 r. przez Konrada Mazowiec-
kiego poprzez rozbiory państwa polskiego dokonane przez Rosję, Prusy
i Austrię, wymazujące Polskę z mapy politycznej Europy na 123 lata,
a skończywszy na odzyskaniu niepodległości 11 listopada 1918 r. Niestety
w 1920 r. naród polski musiał po raz kolejny udowodnić, że jest w stanie
obronić swoją niepodległość i w dniach 13-25 sierpnia stoczono bitwę war-
szawską w czasie wojny polsko-bolszewickiej. Zadecydowała ona o za-
chowaniu suwerenności przez Polskę i przekreśliła plany rozprzestrzenie-
nia rewolucji bolszewickiej na Europę Zachodnią.
1 września 1939 r. faszystowskie Niemcy uderzyły na Polskę,
a 17 września Rosja radziecka zamknęła uderzenie niemieckie od wscho-
du. Od tego momentu przez sześć lat gehenny naród polski stracił, wg
niektórych źródeł, nawet 13 milionów swoich obywateli.
Mając na uwadze doświadczenia historyczne, nie możemy dłużej ba-
gatelizować bezpieczeństwa Polski.
W związku z tym konieczne są zmiany w wielu obszarach takich jak:
W obszarze prawnym:

18
C. Clausewitz, O wojnie, Mireki, Lublin, 1995, s. 450.

123
 Jarosław Małycha

• zmiany w unormowaniach prawnych dotyczących obronności pań-

stwa mające na celu określenie odpowiedzialności przedsiębiorstw pań-
stwowych oraz prywatnych w zakresie np. usług telekomunikacyjnych na
rzecz obronności państwa, także w zakresie pozyskania sprzętu i zasobów
z gospodarki narodowej i częściowo prywatnej;
• unormowanie prawne konieczności przeszkolenia wojskowego
wszystkich mężczyzn i kobiet. Oczywiście w różnym zakresie i z różnej
tematyki.
W obszarze technicznym:
• intensyfikacja rozwoju rodzimego przemysłu obronnego. Obronny
potencjał polskich przedsiębiorstw pokazał Międzynarodowy Salon Prze-
mysłu Obronnego – MSPO w Kielcach w 2016 r., gdzie można było zoba-
czyć w zasadzie każdy rodzaj uzbrojenia przeznaczonego dla SZ RP,
a także na eksport;
• konieczny rozwój i dotowanie przez skarb państwa biur projekto-
wych w szczególności zajmujących się innowacyjnymi technologiami
obronnymi;
• nieodzowne wprowadzenie do programów badań instytutów na-
ukowych programów proobronnych;
• konieczne budowanie siły wojska polskiego poprzez modernizację
sprzętu, zakupy nowego.
W obszarze operacyjnym:
• konieczne budowanie nowych zdolności operacyjnych m.in. takich
jak wykorzystanie infrastruktury cywilnej do prowadzenia działań bojowych,
współpraca z WOT czy przyjęcie wzmocnienia i wsparcia od sojuszników;
• rozwijanie systemów tarczy antyrakietowej, systemów rozpoznania
i rażenia;
• stworzenie Wojsk Obrony Terytorialnej jako synonimu walki o ojco-
wiznę;
• zwiększanie świadomości w obszarze obronności innych mini-
sterstw zapewniające lepsze przygotowanie kraju do ewentualnego konflik-
tu poprzez przygotowanie operacyjne obszaru państwa.
W obszarze dyplomatycznym:
• konieczne umacnianie sojuszy z silnymi państwami, liczącymi się
na arenie międzynarodowej;
• dążenie do wyboru Rzeczypospolitej do grona niestałych członków
Rady Bezpieczeństwa ONZ, jak również praca w komitetach głównych czy
radach gospodarczych;
• piastowanie wysokich stanowisk w instytucjach NATO zarówno
personelu cywilnego, jak i wojskowego w Komitecie Wojskowym NATO czy
w innych komitetach, ale także w strategicznych dowództwach, co daje
gwarancję wpływu na kierunki umacniania bezpieczeństwa w regionie pol-
ski;

124
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

• dążenie na arenie międzynarodowej do wyboru Polaka na sekreta-

rza generalnego NATO, przez co państwo polskie osiągnie wyższy status
w dyplomacji a państwo będzie postrzegane jako pewniejszy sojusznik;
• dbanie o wysoką pozycję przedstawicieli polski w Radzie Europy
i innych instytucjach europejskich.
W obszarze ekonomicznym:
• wzmacnianie bezpieczeństwa ekonomicznego, ponieważ tylko silna
gospodarka państwa uniemożliwi potencjalnemu agresorowi wykupywanie
przedsiębiorstw czy inny szantaż ekonomiczny jak zmniejszanie dostaw
gazu czy produktów naftowych;
• silne rolnictwo zapewniające dostawy płodów rolnych i odpowiednie
zaopatrzenie wojsk;
• nowocześnie zarządzane rolnictwo zapewniające utrzymanie skła-
dów i magazynów wojskowych na odpowiednim poziomie;
• produkcja kluczowych materiałów i sprzętu wojskowego uniezależ-
niająca państwo od dostaw zewnętrznych, które w chwilach kryzysu nie
zawsze są pewne;
• produkcja amunicji do podstawowego uzbrojenia używanego przez
polskie siły zbrojne stanowiąca rację stanu państwa;
• pełne wykorzystanie budżetu MON zapewniające ciągłość rozwoju
Sił Zbrojnych RP.
W obszarze kulturowym:
• wprowadzenie przedmiotu edukacji obronnej w szkołach każdego
poziomu podnoszące świadomość patriotyczną społeczeństwa;
• ciągłe promowanie postaw patriotycznych oraz prospołecznych po-
prawi motywację społeczeństwa do obrony swojego dziedzictwa;
• szacunek dla historii państwa polskiego, jej bohaterów, wybudowa-
nie pomnika bitwy 1920 r. (łuku triumfalnego), utrzymywanie muzeów, za-
pewni zachowanie tożsamości narodu polskiego dla przyszłych pokoleń;
• kultywowanie polskości, przywiązania do ziemi ojczystej, szacunek
do flagi, godła, hymnu jest obowiązkiem każdego z nas.
Obszary te wzajemnie się przenikają, każdy jest istotny i wart poświę-
cenia uwagi, niemniej jednak wymagają one innej strategii czy innego spo-
sobu postępowania. Każdy z tych obszarów wymaga zaangażowania in-
nych zasobów, począwszy od zasobów ludzkich na materiałowych koń-
cząc, w tym innego finansowania. Trudność polega na zintegrowaniu wy-
siłku i koordynacji wielu przedsięwzięć, aby obszary spiąć w jeden mecha-
nizm lub powiązać ze sobą różne procesy. Zarządzanie tymi wartościami
w sposób procesowy pozwoli oszczędzać zasoby, gdyż będą one przypo-
rządkowane określonym zaplanowanym czynnościom, działaniom czy pro-
cesom. Koordynacja tak wielu procesów może odbywać się na szczeblu
rządowym (decydenckim), czyli ponad właścicielami poszczególnych pro-
cesów.

125
 Jarosław Małycha

Podsumowanie

Wojska Obrony terytorialnej są piątym filarem, na którym oparte są Siły

Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, zapewniające narodowi polskiemu po-
czucie bezpieczeństwa. Dlatego też ich zakres odpowiedzialności w czasie
pokoju czy wojny jest tak ważny. Żaden inny rodzaj Sił Zbrojnych nie ma
tak szerokiego spektrum zadań. Zadania niemilitarne i militarne wzajemnie
się uzupełniają, a zatem Wojska Obrony Terytorialnej powinny być dobrze
przygotowane, zorganizowane, motywowane, wyszkolone i wyposażone,
aby podołać tak szerokiemu zakresowi działań w każdym stanie bezpie-
czeństwa państwa polskiego zarówno w czasie pokoju, kryzysu, wojny, jak
i okupacji. Powinniśmy zmienić swoje stereotypowe postrzeganie Wojsk
OT jako weekendowego wojska. Patrzeć na nie tylko jako na gwaranta
naszej suwerenności i wolności w szerokim tego słowa znaczeniu. Nowo
formowane dowództwa i jednostki OT borykają się z barierą niechęci, ob-
łudy, kompleksów, a czasem nawet bojaźni. Spójrzmy na Wojska OT jak
Amerykanie patrzą na swoją Gwardię Narodową (GN). Są z niej dumni,
chętnie w jej szeregach służą, a przede wszystkim są pewni, że w razie
konieczności żołnierze GN pospieszą im na ratunek, a w czasie wojny
ochronią i obronią.
Z poczuciem bezpieczeństwa kojarzą się nam takie stwierdzenia jak
racja stanu, która stanowi że:
• przedkładamy interesy państwa nad innymi normami, wartościami,
interesami;
• jest to zestaw żywotnych wartości niepoddających się ocenie, np.
w drodze uzgodnień sojuszniczych czy wspólnotowych.
Polska racja stanu to nic innego jak etyka narodowa Polaków. Prze-
ciwstawia się bezideowości, obejmując takie wartości jak ojczyzna, pol-
skość, kultura narodowa, patriotyzm, integralność terytorialna, suweren-
ność, bezpieczeństwo oraz ochrona narodowej tożsamości. Dlatego też
etykę narodową powinno wprowadzać się do polityki, do życia państwa
i narodu. Sojusze polityczne i gospodarcze nie są wystarczającym gwaran-
tem niepodległości i suwerenności państwa polskiego. Tę obawę może
pogłębić ponadto jego (tzn. państwa polskiego) słabość. Istnieje potrzeba
dokonania wielkiego wysiłku intelektualnego i moralnego oraz zespolenia
sił patriotycznych i narodowych, aby polska racja stanu stała się po-
wszechnym obowiązkiem obywateli państwa polskiego.
Przejdziem Wisłę, przejdziem Wartę, będziem Polakami – nad tymi
słowami hymnu przechodzimy bezrefleksyjnie.
Drugą zwrotkę śpiewamy zresztą rzadko. A przecież zawiera ona sed-
no dylematu, przed jakim stanęli Polacy po utracie niepodległości.
Czy nasz naród jeszcze istnieje, skoro państwa już nie ma. Obyśmy
nie musieli tego sprawdzać w rzeczywistości.

126
 Wojska Obrony Terytorialnej zadania i wyzwania w aspekcie bezpieczeństwa

Bibliografia

1. Antoszewski Andrzej, Herbut Ryszard, Leksykon politologii, Alta2, Wro-

cław,1997.
2. Carl von Clausewitz, O wojnie, Mireki, Lublin, 1995.
3. Chocha Bolesław, Kaczmarek Julian, Wojna i doktryna wojenna, MON,
Warszawa, 1980.
4. Jarczewski Andrzej, Wojna sumy z różnicami, miesięcznik Śląsk,
nr 9/2009, Katowice, 2009.
5. Kaczmarek Julian, Staciwa Czesław, Zapolski Stanisław, Doktryna wojen-
na, MON, Warszawa, 1982.
6. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r., Dz. U.
z 1997 r., nr 78, poz. 483.
7. Mc Clelland David Clarence, Power: The inner experience, Irvington,
Nowy Jork, 1975.
8. Nowak Eugeniusz, Nowak Maciej, Zarys teorii bezpieczeństwa narodowe-
go. Zarządzanie bezpieczeństwem, Difin, Warszawa, 2015.
9. Nożko Kazimierz, Zagadnienia współczesnej sztuki wojennej, MON, War-
szawa, 1973.
10. Osmańczyk Edmund, Dowody prowokacji, Czytelnik, Warszawa, 1951.
11. Platon, Platon państwo: z dodaniem siedmiu ksiąg „Praw”. T.1, PWN,
Warszawa, 1958.
12. Polak Andrzej, Wojna w teorii sztuki wojennej, AON, Warszawa, 2014.
13. Strategia Bezpieczeństwa Narodowego RP 2014, Biuro Bezpieczeństwa
Narodowego, Warszawa, 2014.
14. Szałkowski Adam, Rozwój personelu, Wydawnictwo AE w Krakowie, Kra-
ków, 2002.
15. Zięba Ryszard, Pojęcie i istota bezpieczeństwa państwa w stosunkach
międzynarodowych, Sprawy międzynarodowe, nr 10/1989, PISM, Warszawa,
1989.

Źródła internetowe

1. biblioteka.cyfrowaszkola.waw.pl/biblioteka/opiekun_medyczny/pdf/3.pdf.
2. http://i.huffpost.com/gen/1346729/images/o-SYRIA-WAR-facebook.jpg.
3. http://image.noelshack.com/fichiers/2015/50/1449775486-lybie-entre-dem
oc mocratie-et-dictature.jpg.
4. http://images.slideplayer.pl/3/1276643/slides/slide_3.jpg.
5. http://www.historiasztuki.com.pl/strony/021-01-02-ANTYKULTURA-
POJECI A-KULTURA.html.
6. http://www.historiawielunia.uni.lodz.pl/1wrzesnia2.html.

127
 Jarosław Małycha

7. http://www.radiostacjagliwicka.republika.pl/artykuly/Rzeka.pdf.
8. http://wyborcza.pl/alehistoria/1,121681,14482002,Stukasy_rownaja_Wielu
n_z_ziemia.html?disableRedirects=true.
9. https://dsc.kprm.gov.pl/sites/default/files/pliki/82.pdf.
10. https://mfiles.pl/pl/index.php/Plik:Hierarchia_webber.jp.
11. Siarkowska Anna Maria, Wykorzystanie doświadczeń amerykańskiej
Gwardii Narodowej w tworzeniu bezpieczeństwa Polski w XXI wieku,
https://obronanarodowa.pl/artykuly/display/wykorzystanie-doswiadczen-
amerykanskiej-gwardii-narodowej-w-tworzeniu-bezpieczenstwa-polski-w-xxiwieku.
12. Zarządzanie zasobami ludzkimi w urzędzie administracji rządowej – jak
motywować i zatrzymać najlepszych pracowników, Materiały na szkolenie w ra-
mach projektu Poprawa, jakości zarządzania w administracji rządowej – Akademia
Zarządzania Publicznego II etap, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów,
https://dsc.kprm.gov.pl/sites/default/files/pliki/82.pdf.

TERRITORIAL DEFENCE FORCE – ITS TASKS

AND CHALLENGES IN THE CONTEXT OF SECURITY

The main goal of this paper is to discuss the essentials of human

needs, as well as the opinions of psychologists and security management
experts in this area. The article discusses the specifics of the Polish Na-
tional Guard formation, and their tasks and challenges in particular. At the
beginning, the author offers an explanation of the basic terminology con-
cerning safety needs. The next part describes Nazi border provocation
incidents before the outbreak of World War II. It also shows examples
of unjustified bombings of Wieluń, called the Polish Guernica, where the
main aim was to murder as many civilians as possible, the intention very
similar to contemporary conflicts in Libya and Syria. The main part of the
article describes the tasks of the National Guard and discusses both their
military and non-military aspects. In the conclusion, the article highlights
the challenges and makes an attempt to forecast their future.

128