‫دولت جمهوری اسالمی افغانستان‬

‫اداره تعلیمات تخنیکی و مسلکی‬

‫آمریت تعلیمات تخنیکی و مسلکی هرات‬
‫انستیتوت اداره و حساب دار‬

‫اقتصاد پولی‬

‫سمستر سوم‬
‫‪1399‬‬ ‫سال تحصیلی‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫مقدمه ‪4................................................................................................................................................‬‬
‫فصل اول ‪5............................................................................................................................................‬‬
‫نظریه‌ی مقداری پول(‪ )QTM‬چیست؟ ‪5............................................................................................................‬‬
‫نظریه‌ی مقداری پول در یک نگاه ‪5................................................................................................................‬‬
‫عرضه‌ی پول‪ ،‬تورم و پول‌گرایان (‪7........................................................................................... )Monetarism‬‬
‫نظریه مقداری پول از دیدگاه دیوید ریکاردو ‪7....................................................................................................‬‬
‫تئوری مقدای تقاضا به پول ‪8........................................................................................................................‬‬
‫نظریه پول کامبریج ‪8................................................................................................................................‬‬
‫نظریه در آمدی پول ‪10..............................................................................................................................‬‬
‫نظریه روانی پول ‪11................................................................................................................................‬‬
‫نظریه تقاضای پول كنیز ( نظریه رجحان نقدینگي) ‪11..........................................................................................‬‬
‫نظریه مقداری پول نوین ( میلتون فریدمن ) ‪13...................................................................................................‬‬
‫فصل دوم ‪16..........................................................................................................................................‬‬
‫بازار های پولی و مالی ‪16.........................................................................................................................‬‬
‫بازار پول ‪16..........................................................................................................................................‬‬
‫ابزارهای بازار پول ‪17..............................................................................................................................‬‬
‫اسناد خزانه ‪17................................................................................................................................. :‬‬
‫پذیرش بانکی‪17................................................................................................................................ :‬‬
‫اوراق تجاری‪18................................................................................................................................ :‬‬
‫گواهی سپرده‪19................................................................................................................................ :‬‬
‫نهادهای بازار پول ‪20...............................................................................................................................‬‬
‫تعریف بازار مالی ‪20................................................................................................................................‬‬
‫کارکردهای بازار مالی ‪21...........................................................................................................................‬‬
‫طبقه بندی بازارهای مالی ‪23.......................................................................................................................‬‬
‫واسطه هاي مالي ‪24.................................................................................................................................‬‬

‫‪2‬‬
‫فرق بازار سرمایه و بازار پول چیست ؟ ‪24.......................................................................................................‬‬
‫بازار بورس ‪25.......................................................................................................................................‬‬
‫جهانی شدن بازارهای مالی ‪26.....................................................................................................................‬‬
‫بازار فارکس ‪26......................................................................................................................................‬‬
‫‪ OTC‬فرابورس ‪27..................................................................................................................................‬‬
‫سی اف دی (‪ )CFD‬یا قرارداد ما به التقاوت چیست؟ ‪27.........................................................................................‬‬
‫فرابورس چیست و چه فرقی با بورس دارد؟ ‪28..................................................................................................‬‬
‫فصل سوم ‪29.........................................................................................................................................‬‬
‫تعریف ارز (اسعار) چیست؟ ‪29....................................................................................................................‬‬
‫بازار ارز ‪30..........................................................................................................................................‬‬
‫مفهوم نرخ تبادله و نرخ اسعار ‪30..................................................................................................................‬‬
‫سهم گیرندگان بازار اسعار ‪31......................................................................................................................‬‬
‫نرخ تبادله موثره ‪32..................................................................................................................................‬‬
‫نرخ تبادله حقیقی و اسمی ‪32........................................................................................................................‬‬
‫بانک مرکزی ‪34.....................................................................................................................................‬‬
‫وظایف بانک مرکزی ‪34............................................................................................................................‬‬
‫بانک های معامالتی ‪35..............................................................................................................................‬‬
‫عوامل تعین کننده عرضه و تقاضا اسعار ‪37......................................................................................................‬‬
‫عوامل موثر در تغییر نرخ تبادله ‪38..............................................................................................................‬‬

‫‪3‬‬
 ‫مقدمه‬

‫مطالعه عرضه و تقاضای پول همواره فکر اقتصاددانان را به خود مشغول می نموده است‪ .‬بخصوص از زمان کشف مع ادن‬
‫طال و نق ره در ق اره امریک ا در ق رن هف دهم و هج دهم م ورد به ره ب رداری ق رار گ رفت همین ثروته ای کالن ک ه نص یب‬
‫کشورهای استعماری آن زمان مانند‪ :‬اسپانیا‪ ،‬پرتقال‪ ،‬انگلیس و فرانس ه ش د ب اعث گردی د عرض ه پ ول وارد مرحل ه جدی دی‬
‫ش ود‪ .‬از ط رف دیگ ر ب روز جنگه ا و انقالبه ا ن یز م وجب اف زایش تقاض ای پ ول گردی د‪ .‬همین موض وع را ن یز در بین‬
‫اقتصاددانان در سطح واالیی مطرح نمود و باعث گردید اقتصاددانان‪‌،‬نظریه های مختلفی را مطرح تا موضوع تقاضای پول‬
‫به شکل عملی تر و مقبول تر به صورتی که علم اقتصاد از آن انتظار دارد مطرح گردد‪ .‬که از جمله آنه ا میت وان ب ه نظری ه‬
‫مقداری پول اشاره نمود‪.‬‬

‫نظریه مقداری پ ول‪ ،‬هم ان نظری ه اقتص اددانان کالس یک در م ورد تقاض ای پ ول می باش د‪ .‬پ در علم اقتص اد آدام اس میت‪،‬‬
‫بنیانگذار اولین مکتب اقتصاد به ن ام مکتب کالس یک ه ا ش د‪ .‬کالس یک ه ا معتقدن د مک انیزمی (دس ت ن امرئی) وج ود دارد‬
‫(سیستم قیمت ها) که اقتصاد را بسمت اشتغال کامل هدایت میکند‪ .‬با چنین دی دگاهی هیچ نی ازی ب ه دخ الت دولت در اقتص اد‬
‫نیست‪ .‬اقتصاد کالسیک که برای سالهای ‪ 1770‬تا سالهای ده ه ‪ 1930‬ب ر اقتص اد س رمایه داری ح اکمیت داش تند‪ ،‬ت ا س ال‬
‫‪ 1930‬که دهه بحران بزرگ شکل گرفت و نظریات آدام اسمیت را زیر سوال برد به گونهای که قیمت ها و دستمزدها بشدت‬
‫کاهش یافت‪ ،‬تولید و اشتغال و درنتیجه درآمد ملی کاهش یافت و بیکاری بسیار باال بود‪ .‬کینز از این فرص ت اس تفاده ک رد و‬
‫گفت دولت حتما باید در اقتصاد دخالت کند‪ .‬به عقیده وی با اعمال سیاست مالی‪ ،‬تقاضای کل خانوارها برای کاالها و خدمات‬
‫در سطح مناسب تنظیم شده و می تواند موجبات اشتغال کامل و ثبات قیمت ها را فراهم آورد‪ .‬اما در دهۀ ‪ 1970‬وج ود ت ورم‬
‫رکودی باعث به وجود آمدن مدل اقتصادی دیگری‪ ،‬مدل پولیون‪ ،‬شد که ب ه نظری ه کی نز ای راد می گ رفت‪ .‬و پس از آن ن یز‬
‫مکاتب دیگری از جمله نئوکالسیک ها نیوکینزین ها و نئو کینزین ها شکل گرفتند‪.‬‬

‫‪4‬‬
 ‫فصل اول‬

‫نظریه‌ی مقداری پول(‪ )QTM‬چیست؟‬

‫مفهوم نظریه‌ی مقداری پول (‪ )QTM‬از قرن شانزدهم با انتقال طال ونقره از آمریکا به اروپا که ب ه س که ض رب ش ده ب ود‬
‫ت‪.‬‬
‫شروع شده که نتیجه‌ی افزایش تورم را داش ‌‬

‫همین باعث شد که اقتصاددان هنری تورنتون ‪ Henry Thornton‬در سال ‪ ۱۸۰۲‬فرض کند که پول بیشتر براب ر ب ا ت ورم‬
‫بیشتر است و اینکه یک افزایش در عرضه‌ی پول الزاما به معنای افزایش در تولید اقتص ادی نیس ت‌‪ .‬در اینج ا م ا فرض ها و‬
‫محاسبات اساسی نظریه‌ی مقداری پول ( ‪ )QTM‬همچنین ارتباطش ب ا پول‌گرای ان و راه ه ایی را ک ه این نظری ه ب ه چ الش‬
‫کشیده شده است را می بینیم‌‪.‬‬

‫نظریه‌ی مقداری پول در یک نگاه‬

‫نظریه‌ی مقداری پول ( (‪ QTM‬بیان می دارد که یک رابطه‌ی مستقیم بین مقدار پول در اقتصاد و سطح قیمت کاال و خدمات‬
‫فروخته شده وجود دارد‌‪ .‬براساس نظریه‌ی مقداری پول ( (‪ QTM‬اگر مقدار پول در اقتصاد دو برابر ش ود‪ ،‬س طح قیمت ه ا‬
‫نیز همچنین دو برابر و باعث تورم (درصد افزایش سطح قیمت ها در یک اقتصاد) می شود‪ .‬بنابراین مصرف کنندگان برای‬
‫همان مقدار کاال و خدمات دو برابر می پردازند‪ .‬راه دیگر برای فهمیدن این نظریه اینست که پول را نیز همانن د ی ک ک االی‬
‫دیگر درنظر بگیریم که افزایش عرضه‌ی آن ارزش نهایی (ظرفیت خرید یک واحد بیشتر) را کاهش می دهد‪ .‬بنابر این ی ک‬
‫افزایش در عرضه‌ی پول باعث می شود قیمتها در عوض کاهش ارزش نهایی پول افزایش یابد‌‪.‬‬

‫نظریه ی مقداری پول‬

‫‪5‬‬
 ‫فرمول بندی نظریه‬

‫در ساده ترین شکل آن‪ ،‬تئوری به صورت زیر بیان می شود‪:‬‬
‫‪MV=PY‬‬
‫که در این معادله‪:‬‬

‫‪M‬عرضه‌ی پول‬

‫‪V‬سرعت گردش پول (تعداد دفعاتی که پول دست به دست می شود‪).‬‬

‫‪P‬سطح متوسط قیمت ها‬

‫‪Y‬حجم معامالت کاال ها وخدمات‬

‫تئوری اصلی در میان اقتصاددانان کالسیک قرن هفدهم در نظر گرفته شد و توسط اقتصاددانان قرن بیس تم ایروین گ فیش ر‪،‬‬
‫که معادله‌ی باال را فرمول بندی ک رد و میلت ون فری دمن ب ازنگری ش د‪ .‬آن روی مفه وم مع ادله‌ی مبادل ه س اخته ش ده اس ت‪.‬‬
‫بنابراین اگر یک اقتصاد ‪ ۳‬دالر پول دارد‌‪ .‬و این ‪ ۳‬دالر در یک ماه پنج بار خ رج ش ود‪ .‬ک ل مخ ارج ی ک م اه ‪ ۱۵‬دالر می‬
‫شود‪.‬‬

‫نظریه‌ی مقداری پول (‪ )QTM‬فرضیاتی را به منطق معادله‌ی مبادله می افزاید‪ .‬در اساسی ترین شکل آن‪ ،‬این نظریه فرض‬
‫می کند که ‪ V‬سرعت گردش پول و ‪ Y‬حجم معامالت در کوتاه مدت ثابت هستند‪ .‬بهرح ال این ف روض م ورد انتق اد ق رار‬
‫گرفته اند‪ .‬بویژه فرض اینکه ‪ V‬ثابت است‪ .‬استدالل اشاره می کند که سرعت گردش پول به انگیزه ه ای مخ ارج ت اجران و‬
‫مصرف کنندگان بستگی دارد که نمی تواند ثابت باشد‪.‬‬

‫این تئوری همچنین فرض می کند که مقدار پول که توسط عوامل بیرونی تعیین می شود‪ ،‬اثر اصلی فعالیت های اقتصادی در‬
‫یک جامعه است‪ .‬یک تغییر در عرضه‌ی پول تغییر در سطح قیمتها یا تغییر در سطح کاالها و خدمات را نتیجه می ده د‪ .‬در‬

‫‪6‬‬
‫ابتدا این تغییرات در بازار پول است که باعث تغییر در هزینه ها می شود و سرعت گردش پول ن ه ب ه مق دارپول موج ود ی ا‬
‫سطح قیمت های جاری بلکه به تغییرات در سطح قیمت ها بستگی دارد‌‪.‬‬

‫در نهایت حجم معامالت(‪ )y‬توسط نیروی کار‪ ،‬سرمایه‪ ،‬و منابع ط بیعی (مثال عوام ل تولی د)‪ ،‬دانش و س ازمان تعری ف می‬
‫شود‪ .‬این تئوری همچنین فرض می کند که اقتصاد در تعادل و در اشتغال کامل است‪.‬‬

‫اساسا مفروضات این نظریه این را می رسانند که ارزش پول به وسیله‌ی مقدار پول موجود دریک اقتصاد تعیین می شود‌‪ .‬به‬
‫طوری که افزایش در عرضه پول‪ ،‬کاهش ارزش پول را نتیجه می دهد‪ .‬زیرا یک افزایش در عرض ه‌ی پ ول ب اعث اف زایش‬
‫تورم می شود‌‪ .‬همانطور که تورم افزایش می یابد‪ ،‬قدرت خرید یا ارزش پول کاهش می یابد‪ .‬بن ابراین هزین ه بیش تری ب رای‬
‫خرید همان مقدار کاال و خدمات نیاز است‪.‬‬

‫عرضه‌ی پول‪ ،‬تورم و پول‌گرایان (‪)Monetarism‬‬

‫همانطور که نظریه‌ی مقداری پول (‪ )QTM‬می گوید که مقدار پول‪ ،‬ارزش پول را تعیین می کند‪ ،‬همین بنیان پول‌گرایان را‬
‫تشکیل می دهد‪ .‬پول‌گرایان می گویند که افزایش سرعت عرضه‌ی پول منجر به افزایش سرعت در تورم می شود‪ .‬رشد پ ول‬
‫جلوتر از رشد تولید اقتصاد‪ ،‬تورم را نتیجه می دهد‪ .‬به طوری که پول بیش ازح د در پش ت تولی د بس یار کم وج ود دارد‪ .‬ب ه‬
‫منظور مهار تورم‪ ،‬رشد پول باید پایین تر از رشد تولید در اقتصاد باشد‪.‬‬

‫این فرض باعث این می شود که چطور سیاست های پولی انجام شود‪ .‬پول‌گرایان معتقدند ک ه عرض ه پ ول بای د در ی ک ح د‬
‫قابل قبول نگه داشته شود‌‪ .‬به طوری که بتوان سطح را کنترل کرد‪ .‬بنابراین برای کوتاه مدت‌‪ ،‬بیشتر پول گرایان توافق دارند‬
‫که افزایش در عرضه‌ی پول می تواند تولید را افزایش دهد‪ .‬به هر حال در بلند مدت اث ر سیاس ت ه ای پ ولی هن وز ن امعلوم‬
‫است‪.‬‬

‫نظریه مقداری پول از دیدگاه دیوید ریکاردو‬

‫بدون تردید ریکاردو اولین کسی بوده است که نظریه مقداری پول را در قالب فورمول بندی جدید و به منظور بیان رابطه ی‬
‫میان حجم پول و سطح عمومی قیمت ها معرفی نموده است‪ .‬وی در نظری ه خ ود از پ ول ب ه عن وان وس یله مبادل ه و معی ار‬
‫سنجش ارزش نام برد و تاثیر آن را در فعالیت های اقتص ادی نفی می کن د‪ .‬ریک اردو نظری ه خ ود را بوس یله فورم ول ذی ل‬
‫توضیح میدهد‪:‬‬

‫‪M=PT‬‬

‫حجم پول در گردش ‪M :‬‬

‫سطح قیمت ها‪P :‬‬

‫حجم معامالت ‪T :‬‬

‫‪7‬‬
‫بطوریکه ارزش های مبادله بر اساس هزینه های واقعی تولید تعیین می شود‪ .‬بر اساس نظری ه ریک اردو تم ام عوام ل تولی د‬
‫بکار گمارده شده و همواره تولید با اشتغال کامل همراه است‪ .‬بنا براین با توجه به ثابت بودن حجم معامالت در سطح اشتغال‬
‫کامل تغییرات حجم پول فقط منجر به تغییرات قیمت می شود و بر روی تولید و حجم مبادالت بی اثر است‪ ( .‬خنثایی پ ول از‬
‫دیدگاه وی و کالسیک ها)‬

‫تئوری مقدای تقاضا به پول‬

‫به دلیل اینکه تئوری مقداری پول بیان می دارد چه مقدار پ‪J‬ول ب‪J‬رای ی‪J‬ک مق‪J‬دار معین داده ش‪J‬ده عای‪J‬د مجم‪J‬وعی نگه‪J‬داری‬
‫میشود ‪ .‬این تئوری در حقیقت یک تئوری تقاضا به پول اس‪J‬ت ‪ .‬م‪J‬ا میت‪J‬وانیم این را وس‪J‬یله تقس‪J‬یم نم‪J‬ودن دو ط‪J‬رف معادل‪J‬ه‬
‫تبادله به ‪ V‬ببینیم لذا میتوانیم بنویسیم‪.‬‬

‫‪M=1/v*py‬‬

‫درین معاده ‪ P*Y‬به حیث ‪ PY‬نوشته ش‪JJ‬ده اس‪JJ‬ت ‪ .‬زمانیک‪JJ‬ه م‪JJ‬ارکیت پ‪JJ‬ول در تع‪JJ‬ادل باش‪JJ‬د یع‪JJ‬نی مق‪JJ‬دار پ‪JJ‬ول را ک‪JJ‬ه م‪JJ‬ردم‬
‫نگهداری می نمایند مساوی به مقدار پول تقاضا شده (‪ )Md‬میباشد‪.‬‬

‫لذا ما میتوانیم به عوض ‪ M‬از ‪ Md‬استقاده نموده و در معادله بنویسیم‪ .‬هم چنان با استفاده از ‪ K‬که نمایندگی از مق‪JJ‬داری‬
‫‪ v/1‬میکند ما میتوانیم دوباره معادله را چنین بنویسیم‪.‬‬

‫‪Md=k*py‬‬

‫معادله فوق بیان میدارد که بخاطر اینکه ‪ K‬ثابت است‪ .‬سطح معامالت که وسیله س‪JJ‬طح ث‪JJ‬ابت عای‪JJ‬د ‪ py‬ب‪JJ‬ه وج‪JJ‬ود می آی‪JJ‬د‬
‫مقدار پول ‪ Md‬را که مردم تقاضا میکنند‪ ،‬تعیین میدارد‪ .‬لذا تئوری مقداری پول فیشر بیان میدارد که تقاضا ب‪J‬ه پ‪J‬ول ت‪J‬ابع‬
‫عاید بوده و نرخ ربح هیچ تاثیری باالی تقاضا به پول ندارد‪.‬‬

‫فیشر به این نتیجه رسید که مردم پول را فقط به منظور براه انداختن معامالت خود نگهداری میدارند و کدام آزادی عمل از‬
‫نگاه مقدار که آنها میخواهند نگاه دارند‪ ،‬ندارند‪ .‬تقاضا به پول به وسیله سطح معامالت که به وسیله سطح عاید ملی ‪ PY‬ب‪JJ‬ه‬
‫وجود آمده تعین میشود و به وسیله موسسات که در اقتص‪J‬اد روش اف‪J‬راد را در ب‪J‬راه ان‪J‬داختن مع‪J‬امالت مت‪J‬اثر میس‪J‬ازد تعین‬
‫میشودکه این خود سرعت دوران پول را تعیین می نماید‪.‬‬

‫نظریه پول کامبریج‬

‫‪8‬‬
‫هنگامیکه فیشر در حال انکشاف نظریه تئوری مقداری تقاضا بود‪ ،‬یک گروپ از اقتصاد دانان در ک امبریج انگلس تان ش امل‬
‫الفرد مارشال مصروف مطالعه عین موضوع بودند‪ .‬گرچه تحلیل آنها باعث به وجود آوردن معادله مش ابه معادل ه تقاض ا ب ه‬
‫پول فیشر گردید‪.‬‬

‫‪Md=k*pv‬‬

‫اما نظریه آنها فرق بسزای دارد به عوض مطالعه تقاضا به پول به وسیله نگریستن به سطح مع امالت و موسس ات ک ه روش‬
‫افراد را در بر انداختن معامالت متاثر میسازد‪ ( ،‬به حیث عامل مهم تعین کنند )‪ ،‬اقتصاددانان کامبریج پرسیدند که چه مق دار‬
‫پول را افراد نگاه میدارند یا در نظر داشت حاالت داده شده در مودل ک امبریج اف راد در تص امیم خ ود ب رای نگه داری پ ول‬
‫انعطاف پذیر اند و تابع قیودات موسسات نیستند که آیا کریدت کارت ها را ب ه منظ وری خری داری اجن اس اس تفاده نماین د ی ا‬
‫خیر‪ .‬برعالوه نظریه پولی کامبریج تاثیرات نرخ ربح را باالی تقاضا پول رد ننمود ‪.‬‬

‫اقتصاددانان کامبریج دریافتند که دو وظیفه پول مردم را به منظوری نگهداری پول تحریک می نماید‪:‬‬

‫مطلوبیت پول به حیث وسیله تبادله‬ ‫‪‬‬

‫حفظ ثرئت‬ ‫‪‬‬

‫چون پول وسیله تبادله است مردم آنرا به منظ وری پیش برد مع امالت ش ان اس تفاده مینماین د‪ .‬اقتص اددانان ک امبریج ب ا فیش ر‬
‫موافق بودند که تقاضا بر پول ارتباط به سطح معامالت ( اما نه فقط به وس یله مع امالت) داش ته و بخش مع امالت تقاض ا ب ه‬
‫پول متناسب به عاید است‪.‬‬

‫وظیفه پول به حیث ثروت سبب گردید که اقتصاددانان کامبریج نظر دهند که س طح ث روت م ردم همچن ان تقاض ا ب ه پ ول را‬
‫متاثر میسازد‪ .‬زمانیکه ثروت افزایش یاید یک فرد ضرور میداند تا آن را به وس یله نگه داری ی ک مق دار بیش تر دارایی ک ه‬
‫یکی آن پول است ذخیره نماید‪ .‬زیرا اقتصاددانان کامبریج یک مقدار بیشتر دارایی که یکی آن پول اس ت ذخ یره نمای د‪ .‬زی را‬
‫اقتصاد دانان کامبریج عقیده داشتند که ثروت ازنگاهی اسمی متناسب به عاید اسمی است‪ .‬آنها همچنان بر این عقیده بودند ک ه‬
‫بخش ثروت تقاضا به پول متناسب به عاید اسمی است‪.‬‬

‫اقتصاد دانان کامبریج به این نتیجه رسیدند که تقاضا به پول متناسب به عاید اسمی است و تابع تقاضا به پول را چنین بیان‬
‫نمودند‪.‬‬

‫‪Md=k*PY‬‬

‫چون این معادله مانند معادله (‪ ) 3‬فیشر است چنین معلوم میشود که اقتصاد دانان کامبریج با فیشر‪ ،‬در مورد اینکه نرخ ربح‬
‫در کوتاه مدت رول را در تقاضا به پول بازی نمیکند‪ ،‬موافق اند‪.‬در حالیکه چنین نیست ‪ .‬گرچه اقتصاددانان ک‪JJ‬امبریج ‪ k‬را‬
‫اغلبا ثابت فرض نمودند‪ .‬و با فیشر در مورد اینکه عاید اسمی به وسیله مقدار پ‪JJ‬ول را ک‪JJ‬ه آرزو دارن‪JJ‬د نگه‪JJ‬داری نماین‪JJ‬د و‬
‫همچنان بر طبق نظریه های آنها ‪ K‬میتواند در کوتاه مدت تغیر نماید‪ .‬زیرا تصامیم راج‪J‬ع ب‪J‬ه اس‪J‬تفاده از پ‪J‬ول ب‪J‬رای حف‪J‬ظ‬

‫‪9‬‬
‫ثروت مربوط حاصل و برگشت متوقعه از دارایی های دیگر است که همچنان به حیث وس‪J‬یله ث‪J‬روت بک‪J‬ار می رون‪J‬د‪ .‬اگ‪J‬ر‬
‫این خصوصیات دارایی های دیگر تغییر نماید‪ K ،‬ممکن تغییر نماید‪.‬‬

‫گرچه این فرق ها بین نظریات فیشر و کامبریج بسیار کوچک معلوم ‪ ،‬اما خواهید دید ک‪JJ‬ه ج‪JJ‬ان مین‪JJ‬ارد کی‪JJ‬نز ( اقتص‪JJ‬اد دان‬
‫بعدی کامبریج) نظریات کامبریح را توسعه داده و به یک نظر متفاوت از تئوری ه‪J‬ای مق‪J‬داری راج‪J‬ع ب‪J‬ه اهمیت ن‪J‬رخ ربح‬
‫باالی تقاضا به پول رسید‪.‬‬

‫بطور خالصه میتوان گفت که فیشر و اقتص‪J‬اددانان ک‪JJ‬امبریج ه‪JJ‬ردو تئ‪JJ‬وری کالس‪J‬یک تقاض‪J‬ا ب‪JJ‬ه پ‪JJ‬ول را ک‪JJ‬ه تقاض‪J‬ای پ‪JJ‬ول‬
‫متناسب به عاید است انکشاف دادند‪ .‬اما فرق این دو در آن است که فیشر باالی عوامل تکنولوژیکی تاکی‪J‬د نم‪J‬ود و ت‪J‬اثیرات‬
‫ممکن نرخ ربح را باالی تقاضا به پول در کوتاه مدت رد نمود‪ .‬در حالیکه اقتصاد دانان کامبریج ب‪JJ‬االی انتخ‪JJ‬اب ف‪JJ‬رد تاکی‪JJ‬د‬
‫نموده و تاثیرات نرخ ربح را باالی تقاضای پول رد ننمودند‪.‬‬

‫نظریه در آمدی پول‬

‫بررسی ارقام مربوط به حوادث اقتصادی بین دو جنگ جهانی موید این موضوع است که نظری ه مق داری پ ول جهت تعین و‬
‫توجیه این وقایع کافی نیست‪ .‬برای نخستین ب ار اقتص اد دان مع روف اتریش ی بن ام فن وای زر ک ه ج ز اقتص اددانان طرف دار‬
‫مطلوبیت نهایی یا نهاییون است بیان نمود که ارزش هرچیزی بستگی دارد به اهمیتی که شخص برای آخ رین واح د آن قای ل‬
‫است‪.‬‬

‫لذا معتقد بود که هر قدر درآمد کمتر باشد شدت نیازمندی که به وسیله آخرین واح د پ ولی ک ه در اختی ار دارد اهمیت کم تری‬
‫قائل است و برعکس ‪ .‬ایشان قانون فوق را به صورت ‪ Y=P.Q‬که در آن ‪:‬‬

‫‪ =Y‬درآمد‬

‫‪ =Q‬کل تولیدات (مقدار تولید)‬

‫‪ =P‬قیمت‬

‫که البته معادله فوق را میتوان به صورت‪:‬‬

‫‪ P=Y/Q‬نشان داد‪ ،‬به طور که مالحظه میشود سطح عمومی قیمت ها تابع مستقیمی از تغییرات در آمد در نظر گرفته ش ده‬
‫است و ‪ Q‬حجم معامالت و تولیدات ثابت فرض شده است‪.‬‬

‫وقتی درآمد افراد افزایش می یابد اگر تولیدات و یا عرضه کاال و یا خدمات به آن نس بت اف زایش نیاب د قیمت ه ا اف زایش می‬
‫یابد چون افراد آمادگی پیدا میکنند که تا مبالغ زیادتری برای تامین نیاز هایشان بپردازند‪.‬‬

‫درین معادله علی در آمد میباشد به حجم پول‬

‫‪10‬‬
‫اگر افزایش حجم پول به سمت دارندگان درآمد های ناچیز ب رود‪ ،‬چ ون می ل نه ایی این اف راد ب ه مص رف باالس ت‬ ‫‪.1‬‬
‫تقاضای آنها افزایش می یابد و در آمد های اضافی خرج می شود و تقاضای کل اف زایش می یاب د‪ ،‬پس قیمت ه ا ب ه‬
‫شدت زیادتری باال می رود‪.‬‬
‫اگر افزایش حجم پول به سمت افراد با در آمد های باال برود‪ ،‬قسمتی از درآمد صرف پس ان داز و س رمایه گ ذاری‬ ‫‪.2‬‬
‫می شود‪ ،‬قسمت دیگری صرف کاالهای مصرفی خواهد شد که چنانچه تولیدات و یا عرضه افزایش نیاب د قیمت ه ا‬
‫افزایش می یابد اما کمتر از مورد اول ‪.‬‬

‫نظریه روانی پول‬

‫آلبرت افتالیون اقتصاد دان مشهور فرانسوی ضمن انتقاد از نظری ه درآم د فن وای زر آن را تکمی ل و تص حیح ک رد‪ .‬زی را ب ا‬
‫توجه به مواردی که بعد از جنگ جهانی اول مشاهده کرد به عدم پاسخگویی نظریه درآمد پی برد به عنوان مث ال در آمریک ا‬
‫در سال ‪ 1933‬با اعطای اعتبارات فراوان و فعالیت های بزرگ عمرانی ‪ ،‬دستمزد ها و درآمد ها بطور گسترده ای افزایش‬
‫یافت اما قیمت ها خیلی کم افزایش یافت‪ .‬افتالیون به این نتیجه رسید که موارد کیفی به ویژه عوامل روانی علت نوس ان قیمت‬
‫هاست ‪ .‬او نظریه خودش را در همان چهار چوب ‪ Y=P.Q‬ارائه نمود‪ .‬ولی عواملی دیگری را در نظریه ف وق وارد نم ود‬
‫که از جمله آنها میتوان به ‪:‬‬

‫درجه رضایت فردی افراد از خرج کردن پول‬ ‫‪.1‬‬

‫پیش بینی شرایط اقتصادی و قیمت ها‬ ‫‪.2‬‬
‫عوامل سیاسی و اجتماعی‬ ‫‪.3‬‬

‫این نظریه مکمل نظریه درآمد است‪.‬‬

‫نظریه تقاضای پول كنیز ( نظریه رجحان نقدینگي)‬

‫وقتي كه دو فرض اساسي كالسیكها یعني ثبات فعالیتهاي اقتصادي و سرعت گردش پول بنا ب روز بح ران م الي و اقتص ادي‬
‫دهة ‪ 1930‬مورد سئوال قرار گرفت باعث گردید تالشهایي در جهت ارائه نظریاتي براي بهبود وض عیت اقتص ادي ص ورت‬
‫گیرد كه در این راستا بعد از بحران سال ‪ 1929‬و ‪ 1930‬فردي بنام جان مین اردكنیز در كت اب مع روف خ ودش بن ام نظری ة‬
‫عمومي اشتغال بهره و پول ‪ .‬نظریة جدیدي را مطرح كنند كه طب ق آن آث ار هرگون ه تغی یر در حجم پ ول غالب ا در تغی یرات‬
‫سطح تولید و اشتغال منعكس مي گردد تا تغییرات در سطح قیمتها ‪ .‬در دیدگاه کینز نقش بیشتری ب رای بخش دول تی در نظ ر‬
‫گرفته شده است‪ .‬این نوع تقکر در بعد از جنگ جهانی دوم در دنیا قدرت گرفت‪ .‬در این دیدگاه سه عامل برای تقاض ای پ ول‬
‫تعیین شده است‪:‬‬

‫‪11‬‬
‫‪ 1-‬انگیزه معاملتی‪ :‬در هر دو نظریات فیشر و کمبریج که به شیوه های کالسیک شهرت دارند اینط ور ف رض میگ ردد ک ه‬
‫افراد بخاطری پول را نگهداری می نمایند که از آن منحیث وسیله تبادله در انجام معامالت روزانه استفاده به عمل می آید‪ .‬به‬
‫تعقیب این نظریه کالسیکی ‪ ،‬کینز تاکید نمود که این جز از تقاضا برای پول عمدتا به وس یله ای س طح مع امالت اف راد معین‬
‫مگیردد‪ .‬زیرا او اعتقاد داشت که این معامالت متناسب به عاید می باشد و مانند علمای کالسیک او هم این ج ز از تقاض ا ب ه‬
‫پول را تابع عاید و متناسب با آن میداند‪.‬‬

‫‪ 2-‬انگیزه احتیاطی پول‪ :‬کینز فراتر از تحلیل کالسیکی پیش رفته و توضیح داد که برعالوه اینکه افراد پ ول را ب ه منظ ور‬
‫انجام معامالت روزانه نگهداری می نمایند‪ ،‬آنها همچنان پول رامانند متکا برای نیاز های غیر مترقبه نیز نگهداری می کنند‪.‬‬
‫فرض کیند که شما در فکر خریداری یک تیپ نوار بوده اید‪ ،‬دقیقا به یک مغازه ای بر میخورید که ‪ 50‬فیص د تخفی ف ب االی‬
‫آنچه شما ضرورت دارید وضع نموده است‪ .‬اگر شما پول احتیاطی برای چنین فرصتی نزد خ ود داش ته باش ید می توانی د ک ه‬
‫این تیپ نوار را خریداری نمایید واگر پول احتیاطی نداشته باشید از فرصتی خوب استفاده کرده نمی توانید‪.‬‬

‫همچنان پول احتیاطی در زمانهای مواجه شدن با مصارف غیر مترقبه نیز شما را کمک میکند مثال ترمیم موتر‪ ،‬مراجع ه ب ه‬
‫شفاخانه و غیره‪ .‬کینز معتقد بود که میزان پول احتیاطی که مردم نزد خود نگهداری می نمایند توسط حجم معامالت که افرا د‬
‫متوقع اند که در آینده انجام دهند مشخص میگردد واین معامالتی طبعا تابع عاید می باشد‪.‬‬

‫‪ 3-‬انگیزه احتکاری‪ :‬اگر کینز تیوری خود را با انگیزه های معامالتی و احتیاطی ختم نموده بود‪ ،‬عاید مهم ترین تعیین کننده‬
‫ای تقاضا به پول می بود‪ .‬و بدین ترتیب چیز بیشتری را به شیوه ی مکتب کمبریج نیفزوده بود‪.‬‬

‫در حالیکه کینز با این نظریه دانشمندان کالسیک که پول وسیله انباشت ثروت می باشد موافقت نموده و با استفاده از این دلیل‬
‫انگیزه ی احتکاری برای نگهداری پول را تشریح نمود‪.‬‬

‫او همچنان با این نظر دانشمندان کالسیک که ثروت رابطه جدی با عاید دارد و احتماال جز احتکاری تقاضا به پ ول ب ه عای د‬
‫رابطه پیدا میکند موافقت داشت‪.‬‬

‫اما کینز با دقت عواملی را مطالعه نمود که تصامیم افراد را در این رابطه ک ه چ ه مق دار پ ول را منحیث ذخ یره ارزش ن زد‬
‫خود نگهداری می نمایند تحت تاثیر خود قرار می دهد‪ .‬بر خالف دانشمندان کالسیک و کامبریج که اعتقاد داشتند‪ .‬جز ثروت‬
‫تقاضای پول متناسب به عاید می باشد‪ ،‬کینز باور داشت که نرخ ربح نیز یک نقش عمده را درا این رابطه ایفا می کند‪ .‬کی نز‬
‫دارای های را که به عنوان ذخیره ای ارزش استفاده شده می توانند به دو دسته تقسیم نمود‪ .‬پول و اوراق قرضه ‪.‬‬

‫بعدا سوال آتی مطرح نمود چرا افراد تصمیم می گیرن د ک ه ث روت خ ود را ترجیح ا ب ه ش کل پ ول نس بت ب ه اوراق قرض ه‬
‫نگهدارند؟‬

‫با در نظرگرفتن بحث تیوری انتخاب سهام یقینا زمانی نگهداری پول را ترجیح میدهد که بازده مورد انتظار نس بت ب ه ب ازده‬
‫اوراق قرضه بزر گتر باشد‪ ،‬کینز فرض نمود که ب ازده م ورد انتظ ار پ ول ص فر ب وده و مخصوص ا در زم ان او ب رخالف‬
‫امروز اکثر حسابات جاری بهره نداشتند‪.‬‬

‫‪12‬‬
‫برای اوراق قرضه دو نوع ب ازده متوقع ه موج ود اس ت‪ :‬تادی ه ی به ره و ن رخ متوقع ه ی حاص الت س رمایه ‪ .‬در ص ورت‬
‫افزایش نرخ بهره قیمت اوراق قرضه کاهش می یابد در صورتی که توقع بلند رفتن نرخ بهره موجود باشد بدین ترتیب توق ع‬
‫باشد که قیت اوراق قرضه کاهش می یابد‪ ،‬در این صورت یک دارنده اوراق قرضه متحمل ضرر در سرمایه خ ود میگ ردد‪.‬‬
‫اگر شما توقع داشته باشید که افزایش در نرخ بهره به ق در ک افی و اساس ی باش د‪ ،‬ض رر در س رمایه بیش از پ رداخت به ره‬
‫خواهد بود و بازده متوقعه باالی اوراق قرضه منفی میباشد‪ ،‬در این صورت شما مایل خواهد بود که ثروت ت ان را ب ه ش کل‬
‫پول ذخیره نمایید زیرا بازدهی متوقعه آن بلندتر می باشد‪ .‬ب ازده مس اوی ب ه ص فر پ ول بیش تر از ب ازده منفی اوراق قرض ه‬
‫میباشد‪ .‬کینز معتقد بود که افراد به این باور اند که نرخ های بهره جانب یک ارزش نورمال حرکت می کن د( فرض یه ای ک ه‬
‫امروز کمتر و کمتر مورد توجه است)‪.‬‬

‫اگر نرخ های ربح پایین تر از این ارزش نورمال می باشد‪ .‬افراد انتظار دارند که نرخ بهره افزایش می نماید و ب دین ت رتیب‬
‫اضرار سرمایه را توقع میدارند در نتیجه احتمال بیشتری وجود دارد که افراد ثروت خود را به شکل پول نگه داری کنن د ت ا‬
‫اوراق قرضه و تقاضا برای پول بلند خواهد بود‪ .‬به تص ور ش ما اگ ر ن رخ ه ای به ره ب اال ت ر از ارزش نورم ال باش د چ ه‬
‫تاثیراتی را باالی تقاضای پول وارد خواهد کرد؟‬

‫به صورت عموم مردم انتظار خواهنذد داش ت ک ه ن رخ ه ای به ره ک اهش یافت ه ‪ ،‬قیمت اوراق قرض ه اف زایش و حاص الت‬
‫سرمایه به وجود می آید‪ .‬در نرخ های بهره بلند‪ ،‬آنها بیشتر توقع دارند که بازده متوقعه نگهداری اوراق قرضه مثبت بوده بنا‬
‫از بازده نگهداری پول بیشتر میباشد‪ .‬بیشتر افراد اوراق قرضه در عوض پول نگهداری مینمایند و تقاض ا ب رای پ ول ک امال‬
‫پایین خواهد بود‪ .‬از اشتدالل کینز اینطور نتیجه گرفته میشود که در صورت افزایش نرخ ربح تقاضا برای پول ک اهش یافت ه‬
‫و بنا تقاضای پول به صورت منفی متناسب است با سطح نرخ های بهره ‪.‬‬

‫نظریه مقداری پول نوین ( میلتون فریدمن )‬

‫میلتون فریدمن نظریه مقداری پول را از طریق الحاق نظریه تقاضای پول خود ب ه آن‪ ،‬م ورد تجدی د‌نظر ق رار داد‪ .‬تقاض ای‬
‫پول فری دمن مع رف ی ک رابط ه تبعی باثب ات بین تقاض ای مان ده‌های حقیقی و تع داد مح دودی از متغیره ای تعیین‌کنن ده آن‬
‫می‌باشد‪ .‬بر اساس نظر فریدمن تقاضای پول بستگی به سه عامل دارد‪:‬‬

‫محدودیت ثروت که تعیین‌‌کننده حداکثر پولی است که می‌توان نگهداری نمود‪،‬‬

‫ی‌های حقیقی و مالی که می‌توان ثروت را به آن شکل نیز نگه داری‬

‫بازدهی یا عایدی پول در مقایسه با بازدهی سایر دارای ‌‬
‫نمود؛‬

‫ی‌های مختلف دارد‪.‬‬

‫سلیقه و ترجیحات صاحب دارایی‌‌‪ .‬نحوه تخصیص کل ثروت بستگی به نرخ بازدهی نسبی دارای ‌‬

‫ی‌ه ا اختص اص می‌یاب د ک ه ن رخ ب ازدهی آنه ا براب ر ش ود‪.‬‬

‫به باور فریدمن‪ ،‬در وضعیت تعادل‪ ،‬ثروت به گونه‌ای بین دارای ‌‬
‫ی‌ه ای مختل ف‪ ،‬تخص یص مج دد‬
‫ی‌ها برابر نباشد‪ ،‬فعاالن اقتصادی ث روت خ ود را بین دارای ‌‬
‫هرگاه نرخ بازدهی نهایی دارای ‌‬
‫ی‌‪ ،‬هسته مرکزی نظریه پول‌گرایان در مورد مکانیس م انتق ال اس ت ک ه ب ه م وجب آن‬
‫خواهند داد؛ این فرآیند تعدیل سبد دارای ‌‬

‫‪13‬‬
‫تغییرات در حجم پول بر بخش حقیقی اثر می‌گذارد‪ .‬به این ترتیب اگر تابع تقاضای پول باثب ات باش د‪ ،‬آنگ اه س رعت گ ردش‬
‫پول نیز باثبات خواهد بود و اگر برخی از این متغیرهای محدود تغییر نمایند‪ ،‬می‌توان تغییرات متناظر را پیش‌بینی نمود؛ ب ر‬
‫این اساس فریدمن نظریه مقداری پول را چنین بازتفسیر کرد‪ :‬تعمیم نتیجه تجربی این است که مان ده‌های حقیقی مطل وب (در‬
‫تقاضای پول)‪ ،‬معموال به کندی و به تدریج حرکت می‌کند یا معموًال ناشی از مجموعه وق ایعی اس ت ک ه سلس له‌وار ب ه دنب ال‬
‫تغییر اولیه در عرضه پول به وجود می‌آیند‪ ،‬در حالی که تغییرات عمده در عرضه اسمِی مانده‌های حقیقی می‌تواند مس تقل از‬
‫هر تغییری در تقاضا به وجود آید و غالبًا چنین است‪ .‬نتیجه این است که تغییرات عم ده در قیمت‌ه ا ی ا درآم د اس می‪ ،‬تقریب ا‬
‫نتیجه تغییرات عرضه اسمی پول است‪.‬‬

‫فریدمن با احیای نظریه مقداری پول‪ ،‬به بازتفسیر نقش و تاثیر پول در عملکرد اقتصادی می‌پردازد‪ .‬ایشاناین ای ده کی نزی را‬
‫زیر سوال می‌برد که خلق پول تنها از کانال نامطمئن‪ ،‬غیرمستقیم و پر پیچ و خم نرخ بهره و به تبع آن س رمایه‌گذاری تحق ق‬
‫می‌یابد‪ .‬بر اساس نظر کی نز‪ ،‬اث ر تغی یرات پ ول ب ر ن رخ به ره ن امطمئن اس ت و عالوه ب ر آن اث ر تغی یرات ن رخ به ره ب ر‬
‫سرمایه‌گذاری نیز نامطمئن خواهد بود‪ ،‬بنابراین کینز معتقد است که سیاست‌های پولی حربه قاب ل اطمین انی ب رای مب ارزه ب ا‬
‫رکود اقتصادی و بیکاری نیست و در نتیجه سیاست مالی بر سیاست پولی اولویت دارد‪ .‬اما به نظ ر فری دمن اش تباه کی نز از‬
‫این عامل ناشی می‌شد که انتخاب افراد را ب ه نگه داری پ ول ی ا خری د اوراق قرض ه مح دود می‌س اخت و ب ه همین دلی ل از‬
‫تاثیرات مستقیم حجم پول بر تقاضای سایر کاالها غافل ماند‪ .‬در مقابل فریدمن اعتقاد دارد که تغییرات حجم پول از یک کانال‬
‫مستقیم به غیر از مسیر غیرمستقیم نرخ بهره بر عملکرد اقتصادی و درآمد اسمی اثر خواهد گذارد؛ در واقع رابط ه مق داری‬
‫پول منعکس‌‌کننده جریان اثرگذاری مستقیم پول بر عملکرد اقتصادی و درآمد اس می اس ت‪ .‬فری دمن از طری ق الح اق نظری ه‬
‫تقاضای پول خود به رابطه مقداری پول‪ ،‬به تشریح این جریان می‌پردازد‪.‬‬

‫از نظر فریدمن‪ ،‬مساله مهم این است که افراد بخشی از ثروت خود را به صورت پول نقد نگه داری می‌نماین د؛ ام ا آنچ ه در‬
‫نگهداری پول مهم است‪ ،‬مبلغ اسمی آن نیست‪ ،‬بلکه مردم در نگهداری پول متوجه موجودی واقعی پ ول نگه داری ش ده ن زد‬
‫خود می‌باشند‪ .‬مردم سماجت فوق‌العاده‌ای نسبت به قدرت خریدی که مایل به نگهداری آن می‌باشند‪ ،‬از خود نش ان می‌دهن د و‬
‫به سختی حاضرند که در آن تغییری به وجود آورند‪ ،‬مگر اینکه انگیزه مهمی برای آنها پدید آید‪ .‬اگر حجم پول اف زایش یاب د‪،‬‬
‫مردم سعی خواهند نمود تا قدرت خرید اضافی را خرج کنند و بار دیگر موجودی واقعی مطل وب خ ود را از پ ول نگه داری‬
‫نمایند‪.‬‬

‫ل‌های اضافی خود را صرف خرید اوراق قرضه نموده که منجر به اف زایش قیمت اوراق قرض ه‬
‫در الگوهای کینزی مردم پو ‌‬
‫و کاهش نرخ بهره خواهد گشت که این امر می‌تواند منجر به افزایش سرمایه‌گذاری و تولید ملی گردد؛ اما در الگوی فریدمن‬
‫ی‌های مالی‪ ،‬به خری د دارایی‌‌ه ای دیگ ر مانن د زمین و مس کن و س ایر کااله ا‬
‫مردم پول اضافی خود را عالوه‌بر خرید دارای ‌‬
‫ل‌های اضافی توسط بعض ی از م ردم ب ه‬
‫مانند خودرو‪ ،‬یخچال‪ ،‬لباس و ‪ ......‬تخصیص می‌دهند؛ باید توجه داشت که خرج پو ‌‬
‫عنوان خریدار‪ ،‬منجر به افزایش موجودی پول افراد دیگر به عنوان فروشنده خواهد شد‪ ،‬ام ا ادام ه این فرآین د در نه ایت ب ه‬
‫تعدیل موجودی پول واقعی مردم و تعادل مجدد خواهد انجامید‪.‬‬

‫‪14‬‬
‫فریدمن معتقد است‪ ،‬این که فرآیند تعدیل چه مسیری را طی خواهد نم ود‪ ،‬ت ا ح د زی ادی ب ه وض عیت اولی ه اقتص اد مرب وط‬
‫می‌گردد‪ .‬اگر اقتصاد در وضعیت اشتغال کامل یا نزدیک به اشتغال کامل باشد‪ ،‬با افزایش سطح عم ومی قیمت‌ه ا‪ ،‬موج ودی‬
‫واقعی پول نگهداری شده توسط مردم با وج ود اینک ه موج ودی اس می پ ول اف زایش یافت ه اس ت‪ ،‬ب ه مق دار موج ودی واقعی‬
‫مطلوب و تعادلی پول میل می‌نماید؛ بنابراین در چنین شرایطی‪ ،‬افزایش سطح قیمت‌ها منج ر ب ه اف زایش تقاض ای مان ده‌های‬
‫اسمی پول (در عین ثبات مانده‌های واقعی پول) و برقراری تعادل مجدد در بازار پول می‌گ ردد‪ .‬ام ا اگ ر اش تغال در ش رایط‬
‫پایین‌تر از اشتغال کامل باشد‪ ،‬مانده تقاضای اسمی پول هم به دلیل افزایش تولید و درآمد واقعی و هم ب ه دلی ل اف زایش س طح‬
‫قیمت‌ها افزایش یافته و در نهایت تعادل مجدد در بازار پول برقرار خواهد شد‪.‬‬

‫فریدمن به وجود نرخ طبیعی بیکاری معتقد بود و به عالوه فرآیند شکل‌گیری انتظارات مردم از ت ورم را ی ک فرآین د تع دیل‬
‫تطبیقی می‌دانست‪ .‬فریدمن معتقد بود که اگرچه در کوتاه‌مدت می‌توان با سیاست‌های پولی و مالی مناسب نرخ بیک اری را از‬
‫نرخ طبیعی آن کاهش داد‪ ،‬اما در بلندمدت نمی‌توان نرخ بیکاری طبیعی را با اتخاذ سیاس ت‌های پ ولی و م الی تغی یر داد؛ ب ه‬
‫عبارت دیگر در صورت افزایش حجم پول اگرچ ه در کوتاه‌م دت می‌ت وان ن رخ بیک اری را از س طح ن رخ بیک اری ط بیعی‬
‫کاهش داده و تولید را افزایش داد‪ ،‬اما با تعدیل انتظارات تورمی فعاالن اقتصادی و به طور مشخص نیروی ک ار‪ ،‬این فرآین د‬
‫نمی‌تواند ادامه یابد‪ ،‬مگر با هزینه تحمل تورم‌های باالتر و باالتر‪ .‬بن ابراین در بلندم دت ب ازار پ ول‪ ،‬ص رفا ب ا تع دیل س طح‬
‫قیمت‌ها و تورم تسویه می‌شود و بنابراین رشد حجم پول‪ ،‬میزان نرخ تورم بلندمدت را تعیین می‌کند‪ .‬بن ابراین آنچ ه در تفک ر‬
‫مکتب پولی فریدمن حایز اهمیت است‪ ،‬کنترل حجم پول می باشد‪ .‬به باور فریدمن‪ ،‬در کوتاه‌مدت زم ان اث ر تغی یر حجم پ ول‬
‫بر عملکرد اقتصادی متغیر است و در بلندمدت تغییرات حجم پول منج ر ب ه تغی یرات ن رخ ت ورم می‌ش ود‪ ،‬بن ابراین توص یه‬
‫سیاستی مکتب پولی‪ ،‬قاعده رشد ثابت حجم پولی است‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫فصل دوم‬

‫بازار های پولی و مالی‬

‫بازار پول‬

‫بنا به تعریف‪ ،‬بازار پول بازاری برای داد وستد پول و دیگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک پول اس ت ک ه سررس ید کم تر‬
‫از یک‌سال دارند‪ .‬همچنین می‌توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه م دت ب ا وی ژگی ان دک ب ودن ریس ک‬
‫عدم پرداخت‪ ،‬نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد‪.‬‬

‫تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزاره ایی اس ت ک ه ب ه اش خاص و بنگاه‌ه ای تج اری این امک ان را می‌دهن د ک ه ب ه‬
‫سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند‪ .‬دلیل عمده نیاز واحدهای اقتصادی به بازار پول‪ ،‬عدم همزم انی دری افت‬
‫پول و انجام مخارج است‪.‬‬

‫هر چند این امکان برای واحدهای اقتصادی وجود دارد که مستقل از دریافت وجوه نقدی‪ ،‬ب رای انج ام مخ ارج برن امه‌ریزی‬
‫شده خود‪ ،‬منابع پولی نگهداری کنند‪ .‬اما این امر متضمن هزینه‌ای به شکل ن رخ به ره اس ت و بنگاه‌ه ای اقتص ادی ب ا ه دف‬
‫حداقل کردن این هزینه‪ ،‬تالش می‌کنند که کمترین منابع مالی ممکن را برای انجام دادوستدهای روزانه نگهداری کنند‪ .‬ب رای‬
‫این منظور‪ ،‬آن‌ها ترکیبی از منابع نقد و ابزارهای مالی بازار پول با ویژگی نقدینگی باال و هزینه و ریسک ب ه نس بت ان دک‬
‫را مورد استفاده قرار خواهند داد‪.‬‬

‫بازار پول یک بازار سازمان یافته نیست‪ .‬به عبارت دیگر محل جغرافیایی خاصی برای بازار پول در نظر گرفته نمی‌شود و‬
‫به طور کلی بانک‌ها‪ ،‬مؤسسات اعتباری غیربانکی و سایر مکان‌هایی که دادوس تد ابزاره ای م الی ب ازار پ ول در آن انج ام‬
‫می‌شود‪ ،‬تشکیل‌دهنده بازار پول هستند‪.‬‬

‫‪16‬‬
‫مشارکت کنندگان در بازار پول‪ ،‬افراد یا واحدهای دارای مازاد نقدینگی هستند که به عنوان پس اندازکننده از طری ق مس تقیم‬
‫یا غیر مستقیم منابع خود را با سررسیدهای کوتاه مدت در اختیار واحدهای نیازمند منابع م الی ق رار می دهن د‪ .‬ب ه عب ارتی‪،‬‬
‫مهمترین رسالت بازار پول ایجاد تسهیالت برای واحدهای اقتصادی به منظور تأمین نق دینگی‪ -‬ب ه معن ای کوت اه م دت آن‪ -‬و‬
‫نیز تأمین سرمایه در گردش است‪.‬‬

‫ابزارهای بازار پول‬

‫اسناد خزانه ‪ :‬اسناد خزانه‪ ،‬اوراق بهادار کوتاه مدتی هستند که توسط دولت منتشر می‌شوند و سررسید آن‌ها به‌ط ور معم ول‬
‫سه ماه‪ ،‬شش ماه و یک‌سال است‪ .‬این اسناد هنگام فروش به صورت تنزیل شده (ب ه مبلغی کم تر از مبل غ اس می) ب ه ف روش‬
‫می‌رسند و در تاریخ سررسید‪ ،‬دارنده آن مبلغ اسمی سند را دریافت می‌کند‪ .‬پس در ردیف ابزاره ای تنزی ل ش ده ب ازار پ ول‬
‫قرار می‌گیرند‪.‬‬

‫انتشار و بازخرید این اوراق توسط بان ک مرک زی و ب ه نماین دگی از دولت انج ام می‌ش ود‪ .‬مهم ترین وی ژگی اس ناد خزان ه‪،‬‬
‫ریسک اندک آن است‪ .‬سرمایه‌گذاری که وجوه خود را در اسناد خزانه سرمایه‌گذاری می‌کند مایل به پذیرش کمترین ریس ک‬
‫ممکن است‪ .‬به همین دلیل این اسناد از بازده نسبتًا پایینی برخوردارند‪ .‬اسناد خزانه عمدتًا توسط مؤسسات س رمایه‌گذاری ک ه‬
‫به‌دنبال سرمایه‌گذاری موقت در مکانی مطمئن هستند‪ ،‬خریداری می‌شود‪.‬‬

‫پذیرش بانکی‪ :‬پذیرش بانکی که دستور پ رداخت مبل غ معی نی ب ه حام ل آن در ت اریخ معی نی اس ت‪ ،‬از جمل ه ق دیمی‌ترین و‬
‫کوچکترین (از نظر حجم و مبلغ) ابزارهای بازار پ ول ب ه ش مار می‌رود‪ .‬اگ ر چ ه این اب زار م الی از ق رن دوازدهم م ورد‬
‫استفاده واقع شده است‪ ،‬اما تا سال‌های دهه شصت که حجم تجارت بین‌المل ل اف زایش فوق‌الع اده‌ای ی افت‪ ،‬ی ک اب زار مهم در‬
‫بازار پول به شمار نمی‌رفت‪.‬‬

‫در هر حال این ابزار به منظور تأمین مالی کاالهایی که هنوز از فروشنده به خریدار منتق ل نش ده اس ت م ورد اس تفاده ق رار‬
‫می‌گیرد‪ .‬بدین‌ترتیب که این اوراق توسط یک مؤسسه تجاری و در وجه یک بانک تجاری خصوصی کشیده می‌ش ود و وق تی‬
‫که بانک مزبور آن را مهر نماید (یعنی بپذیرد) به عنوان یک پذیرش بانکی شناخته می‌شود‪.‬‬

‫به عنوان مثال‪ ،‬فرض کنید که شرکت "الف" در ایران می‌خواهد کاالیی را از شرکت "ب" در ژاپن خریداری نماید‪ .‬ش رکت‬
‫ژاپنی از آن‌جا که شناختی نسبت به شرکت ایرانی طرف قرارداد خود ندارد‪ ،‬لذا تمایلی به ارس ال ک اال پیش از دری افت پ ول‬
‫نخواهد داشت‪ .‬از طرف دیگر‪ ،‬شرکت ایرانی نیز تمایلی به پرداخت پول قبل از دریافت کاال را ندارد‪.‬‬

‫‪17‬‬
‫در چنین شرایطی‪ ،‬این شرکت تجاری می‌تواند با انتشار اوراق پذیرش بانکی موجبات تحقق معامله را فراهم سازد‪ .‬اگ ر چ ه‬
‫پذیرش بانکی‪ ،‬در ابتدا به منظور تأمین مالی محموله کاالی انتقال یافته در سطح بین‌الملل مورد استفاده ق رار می‌گ رفت‪ ،‬ام ا‬
‫امروزه از این ابزار ب ه منظ ور ت أمین م الی محمول ه کااله ای داخلی‪ ،‬ذخیره‌س ازی اقالم اص لی کااله ای داخلی و خ ارجی‬
‫قابل‌عرضه در بازار و تهیه اعتبار به منظور مبادله دالر برای بانک‌های کشورهای معین نیز م ورد اس تفاده ق رار می‌گ یرد‪.‬‬
‫پذیرش بانکی منافع مستقیمی برای بانک‌ها ن یز ایج اد می‌کن د‪ .‬ب ه این ت رتیب ک ه بان ک ب دون اس تفاده از ظرفیت‌ه ای خل ق‬
‫اعتباری‌اش‪ ،‬قادر به حمایت از نیازهای اعتباری مشتریان خود خواهد بود‪.‬‬

‫پذیرش بانکی از بازار ثانویه بسیار مناسبی برخوردار است‪ ،‬که دالالن‪ ،‬بانک‌ه ای مرک زی خ ارجی و بانک‌ه ای داخلی از‬
‫مهمترین فعاالن آن هستند‪.‬‬

‫اوراق تجاری‪ :‬نوعی اوراق قرض ه کوت اه م دت – ب ا سررس ید ‪ 270‬روز ی ا کم تر – اس ت ک ه توس ط ش رکت‌های م الی و‬
‫مؤسسات غیرمالی منتشر می‌شود‪ .‬اوراق تجاری برای شرکت‌هایی که در کوتاه م دت ب ه وج ه نق د نی از دارن د‪ ،‬اب زار م الی‬
‫مؤثری محسوب می‌شود‪ .‬همچنین این اوراق می‌توانند به عنوان راهکار تأمین مالی میان مدت و حتی دراز م دت ن یز م ورد‬
‫استفاده قرار گیرند‪.‬‬

‫در این حالت‪ ،‬شرکت‪ ،‬اوراق تجاری جدید را به قصد پ رداخت ب دهی‌های سررس ید ش ده قبلی خ ود منتش ر می‌کن د‪ .‬البت ه در‬
‫سال‌های اخیر بازار اوراق تجاری به طور فزاینده توسط بانک‌های تجاری به عنوان منبع وجوه قابل استقراض مورد استفاده‬
‫قرار گرفته است‪.‬‬

‫اوراق تجاری ب دون پش توانه هس تند و معم وًال ب ازپرداخت آن‌ه ا ب ه وس یله دارایی خاص ی تض مین نمی‌ش ود‪ .‬ه ر چن د ک ه‬
‫بنگاه‌های فروشنده این اوراق‪ ،‬می‌بایست دارای خطوط پشتیابی کننده از ط رف بانک‌ه ای تج اری باش ند‪ .‬در اک ثر کش ورها‬
‫دسترسی به این بازار قانونمند است و تنها بنگاه‌ه ایی ک ه در ب ورس اوراق به ادار پذیرفت ه ش ده و از ح داقل س رمایه تع یین‬
‫شده‌ای برخوردار باشند‪ ،‬می‌توانند به انتشار اوراق تجاری اقدام کنند‪ .‬اوراق تجاری همانند اسناد خزان ه‪ ،‬ب ه ص ورت تنزی ل‬
‫شده به فروش می‌رسند و بازده آن‌ها به روش نرخ تنزیل محاسبه می‌شود‪.‬‬

‫اوراق تجاری بر خالف اسناد خزانه‪ ،‬بازار دست دوم قابل‌توجهی ندارند و این عامل باعث کاهش قدرت نقدش وندگی آن ش ده‬
‫است‪ .‬این اوراق به دو دسته عمده تقسیم می‌شوند‪:‬‬

‫دسته اول‪ ،‬اوراقی هستند که توسط شرکت‌های بزرگ و معتبر منتشر می‌شوند‪ .‬که به‌طور مستقیم و بدون نیاز به ک ارگزاران‬
‫و معامله‌گران به خریداران ابزارهای مالی فروخته می‌شوند‪.‬‬

‫دسته دوم‪ ،‬که توسط شرکت‌های کوچک تر ام ا خوش نام و معت بر منتش ر می‌ش وند و از طری ق مع امله‌گران و ک ارگزاران ب ه‬
‫مشتریان فروخته می‌شوند‪ .‬نرخ بهره این دسته از اوراق معموًال بیشتر از اوراق منتشر شده توسط ش رکت‌های ب زرگ اس ت‬
‫که علت آن ریسک بیشتر و همچنین وجود هزینه‌های دادوستد توسط معامله‌گران است‪.‬‬

‫‪18‬‬
‫انتشار اوراق تجاری به طور معمول توس ط ی ک فروش نده خ اص‪ ،‬ب رای مث ال ش عبه ی ک بان ک تج اری‪ ،‬انج ام می‌ش ود و‬
‫بازخرید آن هم اغلب به عهده فروشنده است‪.‬‬

‫اوراق تجاری مزیت‌های عمده‌ای برای فروشندگان و خریداران به همراه دارند و به همین دلی ل ب ازار آن در س ال‌های اخ یر‬
‫رشد سریعی را ش اهد ب وده اس ت‪ .‬امتی از مهم این اوراق ب رای فروش ندگان‪ ،‬کم تر ب ودن هزین ه آن نس بت ب ه اس تقراض از‬
‫بانک‌های تجاری است‪ .‬همچنین اوراق تجاری به دلیل بازده باالتر نسبت به اسناد خزانه و همچنین هم‌خوانی سررس ید آن ب ا‬
‫نیازهای سرمایه‌گذاران‪ ،‬از جذابیت خاصی برای مشتریان برخوردار است‪.‬‬

‫بزرگترین بازار اوراق تجاری در جهان مربوط به ایاالت متحده آمریکا است‪ .‬به طوری که حجم دادوس تد در آن نزدی ک ب ه‬
‫‪ 80‬درصد مبادالت جهان را تشکیل می‌دهد‪ .‬پس از آن‪ ،‬بازار کشورهای اروپایی قرار دارن د ک ه ب ه رغم ج وان ب ودن‪ ،‬طی‬
‫سال‌های اخیر رشد قابل‌مالحظه‌ای داشته‌اند‪.‬‬

‫ی از‬
‫گواهی سپرده‪ :‬گواهی سپرده جوانترین و در عین حال از مهم ترین ابزاره ای ب ازار پ ول ب ه ش مار می‌رود‪ .‬این گ واه ‌‬
‫اوایل دهه ‪ 1960‬میالدی مطرح شد و به دلیل انعطاف‌پذیری‪ ،‬تنوع و ب ازار دس ت دوم س ازمان یافت ه‪ ،‬ب ه س رعت گس ترش‬
‫یافت‪ .‬به‌گونه‌ای‌که هم‌اکنون از مهمترین منابع تأمین مالی بانک‌های تجاری و همچنین از اجزا مهم پرتفوی سرمایه‌گذاران به‬
‫شمار می‌رود‪.‬‬

‫گواهی سپرده‪ ،‬سندی است که توسط یک مؤسسه سپرده‌پذیر – به‌طور معمول یک بانک – در قب ال مبل غ مشخص ی پ ول ک ه‬
‫نزد آن سپرده شده‪ ،‬منتشر می‌شود‪ .‬این گواهی دارای سررسید و همچنین نرخ به ره معین اس ت‪ .‬این ن وع س رمایه‌گذاری در‬
‫واقع دو مزیت عمده دارد‪ ،‬نخست این‌که سرمایه‌گذار می‌تواند به دقت بازده پ ول خ ود را محاس به کن د‪ .‬دوم‪ ،‬زم ان سررس ید‬
‫اصل و بهره گواهی نیز مشخص است‪.‬‬

‫در یک دسته‌بندی کلی‪ ،‬گواهی‌های سپرده به دو بخش قاب ل انتق ال و غیرقاب ل انتق ال تقس یم می‌ش وند‪ .‬دارن ده گ واهی س پرده‬
‫قابل‌معامله می‌تواند آن را قبل از تاریخ سررسید در بازار دست دوم ب ه ف روش برس اند‪ .‬ب ه همین دلی ل این گواهی‌ه ا از نق د‬
‫شوندگی باالیی برخوردار هستند‪ ،‬زیرا دارنده آن در صورت نیاز به پول نقد می‌توان د آن را در ب ازار دس ت دوم ب ه ف روش‬
‫برساند‪ .‬اما گواهی‌های غیرقابل مبادله‪ ،‬قابل فروش مجدد نیستند و دارندگان آن در صورت نیاز به وجه نقد تنها می‌توانن د ب ه‬
‫مؤسسه سپرده‌پذیر مراجعه و با تحمل جریمه در نظر گرفته شده‪ ،‬سپرده خود را از مؤسسه خارج کنند‪.‬‬

‫حداقل دوره سررسید گواهی‌های س پرده هفت روز و ح داکثر آن نامح دود اس ت‪ .‬ام ا در عم ل بیش تر گواهی‌ه ای س پرده ب ا‬
‫سررس ید کم تر از یک‌س ال منتش ر می‌ش وند و در بین آن‌ه ا‪ ،‬گواهی‌ه ای س ه ماه ه و ش ش ماه ه از عم ومیت بیش تری‬
‫برخوردارند‪ .‬گواهی‌های سپرده قابل‌معامله براساس ارزش اسمی به دو دسته گواهی‌های بزرگ و گواهی‌های کوچ ک تقس یم‬
‫می‌شوند‪.‬‬

‫‪19‬‬
‫برای نمونه در آمریکا ارزش اسمی گواهی سپرده ی بزرگ بیشتر از یک میلیون دالر و ارزش اسمی گواهی سپرده کوچک‬
‫کم تر از ی ک میلی ون دالر اس ت‪ .‬گواهی‌ه ای س پرده ب زرگ اغلب ب ه وس یله بانک‌ه ا‪ ،‬ص ندوق‌های س رمایه‌گذاری‪،‬‬
‫سرمایه‌گذاران نهادی (مؤسسات سرمایه‌گذاری) و صندوق‌های بازار پول خری داری می‌ش وند‪ ،‬در ح الی ک ه اغلب مش تریان‬
‫گواهی‌های سپرده کوچک‪ ،‬اشخاص هستند‪ .‬همچنین نرخ بهره گواهی سپرده کوچک‪ ،‬کمتر از گواهی سپرده بزرگ است‪.‬‬

‫به طور معمول گواهی سپرده قابل‌معامله‪ ،‬براساس بازار در نظ ر گرفت ه ش ده ب رای ف روش‪ ،‬ب ه دو دس ته داخلی و خ ارجی‬
‫تقسیم می‌شود‪ .‬نوع داخلی این گواهی‌ها برای فروش در داخل کشور و نوع خارجی آن برای فروش در کش ورهای دیگ ر ب ه‬
‫صورت ارزی منتشر می‌شوند‪ .‬گواهی‌های سپرده ارزی خود به دو دسته بانکی و یورو تقسیم می‌شوند ک ه این ام ر ب ه دلی ل‬
‫اهمیت و جایگاه بازار ایاالت متحده آمریکا و اروپا در بازار پول جهان است‪.‬‬

‫گواهی‌های سپرده ارزی که به قصد فروش در آمریکا منتشر می‌شوند به نام گواهی‌های سپرده بانکی و گواهی‌های سپرده‌ای‬
‫که برای فروش در اروپا منتشر می‌شوند به گواهی‌های سپرده یورو معروفند‪ .‬بدیهی است که این گواهی‌ها ب رای ف روش در‬
‫مناطق دیگر جهان نیز منتشر می‌شوند که به دلیل اهمیت کمتر‪ ،‬نام استانداردی برای آن‌ها وجود ندارد‪ .‬همچنین نوع دیگ ری‬
‫از گواهی‌های سپرده وجود دارند که توسط مؤسسات اعتباری غیربانکی منتشر می‌شوند و به نام گواهی‌های سپرده اعتب اری‬
‫معروف هستند‪.‬‬

‫نهادهای بازار پول‬

‫بانک مرک زی و دیگ ر واس طه‌های م الی ب انکی از قبی ل‪ ،‬بانک‌ه ای تج اری و مؤسس ات اعتب اری غیرب انکی از مهم ترین‬
‫نهاده ای ب ازار پ ول ب ه ش مار می‌آین د‪ .‬در کن ار این واس طه‌های م الی‪ ،‬ش رکت‌های تج اری‪ ،‬دولت و مؤسس ات دول تی‪،‬‬
‫صندوق‌های سرمایه‌گذاری‪ ،‬کارگزاران و معامله‌گران و در نهایت سرمایه‌گذاران نیز نقش مهمی در این بازار ایفا می‌کنند‪.‬‬

‫تعریف بازار مالی‬

‫(بازار مالی (به انگلیسی‪ Financial market :‬با تقسیم کل سیستم اقتصاد ی ک کش ور ب ه دو بخش واقعی و م الی‪ ،‬بخش‬
‫مالی را می‌توان به عنوان زیرمجموعه‌ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه‪ ،‬اعتبارات و س رمایه در چ ارچوب‬
‫قوانین و مقررات مشخص از طرف پس‌انداز کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان‪ ،‬جریان می‌یابد‪.‬‬

‫بازارهای مالی نیز بازارهایی هستند که در آنها داراییهای م الی مبادل ه می ش وند‪ .‬داراییه ای م الی داراییه ایي مث ل س هام و‬
‫اوراق قرضه هستند كه ارزش آنها به ارزش تولیدات و خدمات ارایه شده توس ط ش رکتهای منتش ر کنن ده آنه ا وابس ته اس ت‪.‬‬
‫تفاوت داراییهای مالی با داراییهای واقعی در این است ک ه داراییه ای واقعی م اهیت ف یزیکی دارن د مانن د اتومبی ل‪ ،‬امالک و‬
‫مستغالت‪ ،‬و وسایل منزل‪.‬‬

‫یکی از راههای سرمایه گذاری خرید داراییهای مالی است‪ .‬مزیت خرید داراییهای مالی نسبت ب ه خری د داراییه ای واقعی از‬
‫دیدگاه اقتصادی این است که اوال دارایی واقعی کاالی مصرفی است نه وسیله پس انداز و س رمایه گ ذاری‪ .‬دوم اینک ه خری د‬

‫‪20‬‬
‫داراییهای واقعی و بالاستفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بالاستفاده نگه داشتن منابع کشور اس ت و‬
‫ارزش افزوده ای ایجاد نمی کند‪ .‬مگر آنگه از آن استفاده شود‪ .‬مثل اینکه شخصی اتومبیل و یا خ انه‌ای بخ رد و آن را اج اره‬
‫دهد‪ .‬چند نوع از داراییه ای م الی عبارتن د از‪ :‬س پرده ه ای س رمایه گ ذاری در بانکه ا‪ ،‬ط رح ه ای بازنشس تگی ک ه توس ط‬
‫صندوقهای بازنشستگی ارایه می شود‪ ،‬انواع بیمه نام ه ه ای ش رکتهای بیم ه و در نه ایت اوراق به ادار قاب ل داد و س تد در‬
‫بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می شود‪.‬‬

‫در اقتصاد‪ ،‬بازار مالی به مکانیزمی اطالق می شود که امکان خرید و فروش س هام ‪ ،‬ک اال ی ا ه ر محص ول قاب ل تب ادلی را‬
‫برای مشارکت کنندگان با هزینه ای پایین فراهم می آورد‪ .‬بازارهای مالی چند صده اخیر رشد قابل توجهی داشته و ب ه ط ور‬
‫مستمر درحال تکامل و افزایش نقدینگی در جهان اس ت‪ .‬وظیف ه بازاره ا گ ردآوری خری داران و فروش ندگان عالق ه من د ب ه‬
‫مشارکت در بازار است‪ .‬در واقع تمامی بازارهای مالی در پی گردآوری سرمایه و برقراری ارتب اط بین جوین دگان س رمایه‬
‫(قرض گیرندگان) و دارندگان سرمایه (قرض دهندگان) هستند‪.‬‬

‫کارکردهای بازار مالی‬

‫جذب و تجهیز پس‌اندازها و تخصیص بهینه منابع (انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی)‬

‫انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی نقش اساسی بخش مالی اقتصاد اس ت‪ .‬واح دهای اقتص ادی به‌ط ور کلی ش امل واح دهای‬
‫دارای پس‌انداز و واح دهای س رمایه‌گذاری هس تند‪ .‬نقش بازاره ای م الی این اس ت ک ه این دو گ روه مزب ور را ب ه یک دیگر‬
‫نزدیک کند و راهکاری فراهم نمایند‌که وجوه از واحدهای دارای مازاد پس‌انداز به واحدهای مواجه با کمبود منابع یا کسری‬
‫پس‌انداز انتقال یابد‪ .‬بدیهی است ک ه ت أثیر این نقل‌و‌انتق ال وج وه ف راهم آوردن امکان ات س رمایه‌گذاری مول د اس ت‪ .‬بن ابراین‬
‫مالحظه می‌شود که در صورت عدم وجود یا ضعف بازارهای مالی‪ ،‬امکان تحق ق س رمایه‌گذاری‌های مول د در س طح وس یع‬
‫وجود نخواهد داشت‪.‬‬

‫تعیین قیمت وجوه و سرمایه‬

‫قیمت وجوه و سرمایه نیز در بازارهای مالی تعیین می‌شود‪ .‬بنابراین بازارهای مالی با تعیین قیمت سرمایه و وج وه‪ ،‬بنگاه‌ه ا‬
‫را در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری و برنامه‌ریزی‌های مالی کمک می‌کنند‪ .‬به‌طوری که قیمت بازاری سرمایه توسط بنگاه‬
‫می‌تواند با بازده انتظاری ناشی از آن مورد مقایسه قرار گیرد و بدین‌ترتیب بنگاه‌ها سرمایة خود را به سرمایه‌گذاری‌هایی که‬
‫بازدة آن‌ها باالتر یا مساوی هزینه سرمایه آن‌هاست اختصاص دهند‪ .‬همچنین با استفاده از هزینة س رمایه ک ه در ب ازار م الی‬
‫تعیین می‌شود‪ ،‬امکان مقایسه و ترجیح سرمایه‌گذاری‌های کوتاه مدت و بلند مدت ف راهم می‌ش ود‪ .‬ام ا فرآین د کش ف قیمت در‬
‫بازارهای مالی زمانی به درستی و به شکل عادالنه انجام می‌گیرد ک ه ش رایط رق ابتی ب ر ب ازار ح اکم باش د‪ .‬در این ش رایط‬
‫عرض ه و تقاض ای وج وه و س رمایه‪ ،‬قیمت را تع یین می‌کن د و قیمت تع یین ش ده توس ط ب ازار به ترین راهنم ا ب رای‬
‫عرضه‌کنندگان وجوه یعنی پس‌اندازکنندگان و سرمایه‌گذاران و تقاضاکنندگان وجوه ی ا س پرده‌پذیران خواه د ب ود‪ .‬بدین‌وس یله‬
‫تصمیم‌گیری برای هر دو گروه آسان خواهد شد و منابع سرمایه‌ای به بهترین نحو تخصیص خواهد یافت‪.‬‬

‫‪21‬‬
 ‫انتشار و تحلیل اطالعات‬

‫بازارهای مالی‪ ،‬اطالعات را گردآوری می‌نمایند و از طریق قیمت‌های منتشر شده منعکس می‌نمایند‪ .‬حتی افرادی ک ه فرآین د‬
‫پرهزینه ارزیابی بنگاه‌ها و مدیران و شرایط ب ازار س هام را طی نکرده‌ان د‪ ،‬می‌توانن د قیمت‌ه ای س هام را ک ه منعکس کنن دة‬
‫اطالعاتی است که دیگران به دست آورده‌اند‪ ،‬مشاهده کنند‪ .‬انتشار و تجزیه و تحلیل اطالع ات توس ط بازاره ای م الی ب اعث‬
‫می‌شود تا جامعه منابع ناچیزی را به منظور به دست آوردن اطالعات هزین ه کن د‪ .‬اقتص ادی ش دن کس ب اطالع ات درب ارة‬
‫فرصت‌های سرمایه‌گذاری‪ ،‬می‌تواند به تخصیص بهتر منابع منجر گردد‪.‬‬

‫تسهیل دادوستدها‬

‫سیستم‌های مالی که هزینه‌های مبادالتی را کاهش می‌دهند‪ ،‬می‌توانند موجب تخصصی‌تر شدن فعالیت‌ها‪ ،‬ن وآوری تکنول وژی‬
‫و رشد اقتصادی شوند‪ .‬همان‌طور که آدام اسمیت (‪ )1779‬نیز ادعا می‌کند‪ ،‬هزین ة مب ادالتی کم تر ب اعث تخصص ی‌تر ش دن‬
‫کارها می‌شود‪ .‬وجود واسطه‌ای همانند پول‪ ،‬باعث می‌شود تا هزینه‌های مبادله ک اال ت ا ح د زی ادی ک اهش یاب د و ام ر مبادل ه‬
‫ساده‌تر و روان‌تر گردد‪ .‬وجود نهادهای واسطه‌ای نیز خود باعث کاهش این هزینه‌ها‪ ،‬تقسیم کار به تر و در نتیج ه ک ارآیی و‬
‫رشد باالتر می‌شود‪.‬‬

‫توزیع خطر و مدیریت ریسک‬

‫بازارهای مالی عالوه بر تخصیص س رمایة پ ولی‪ ،‬خط رات اقتص ادی را ن یز توزی ع می‌کنن د‪ .‬در واق ع ریس ک اش تغال ب ه‬
‫فعالیت‌های اقتصادی و سرمایه‌گذاری‪ ،‬از طریق ایج اد و توزی ع اوراق به ادار از هم تفکی ک و توزی ع می‌ش ود‪ .‬ب ه عب ارت‬
‫دیگ ر بازاره ای م الی (ب ازار پ ول و س رمایه) در ابع اد وس یع ریس ک اف رادی را ک ه در فعالیت‌ه ای اقتص ادی ب زرگ و‬
‫پرمخاطره اشتغال دارند به پس‌انداز کنندگان که حاضر به پذیرش ریسک ی ک ب ازدة غ یرمطمئن هس تند‪ ،‬منتق ل و بین آن‌ه ا‬
‫توزیع می‌کنند‪.‬‬

‫بازارهای مالی عالوه بر تفکیک ریسک اشتغال و سرمایه‌گذاری‪ ،‬افراد را ق ادر ب ه ایج اد تن وع در س رمایه‌گذاری می‌کنن د‪.‬‬
‫ایجاد تنوع در سبد دارایی منجر به کاهش ریسک می‌ش ود‪ .‬ک ل ریس ک ب ه این علت ک اهش می‌یاب د ک ه زی ان در بعض ی از‬
‫سرمایه‌گذاری‌ها توسط منافع ناشی از سایر سرمایه‌گذاری‌ها جبران می‌شود‪ .‬بازارهای مالی همچنین ریسک عدم نقدش وندگی‬
‫را کاهش می‌دهند‪ .‬نقدشوندگی‪ ،‬عبارت از سهولت تبدیل دارایی‌ها به قدرت خرید در قیمت‌های مورد توافق است‪ .‬هزینه‌ه ای‬
‫مبادالتی و عدم تقارن اطالعاتی باعث کاهش نقدشوندگی شده و ریسک را افزایش می‌دهد‪ .‬بازارهای مالی از طری ق انتش ار‬
‫و تحلیل اطالعات و تسهیل دادوستدها به کاهش ریسک عدم نقدشوندگی کمک می‌کنند‪.‬‬

‫‪22‬‬
 ‫طبقه بندی بازارهای مالی‬

‫بازارهای مالی بر پايه معیارهای متفاوتی قابل طبقه‌بندی هستند‪:‬‬

‫– طبقه‌ بندي بر اساس نوع دارايي‬

‫– طبقه‌بندي بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار‬

‫– طبقه بندي بر اساس سررسيد تعهدات مالي‬

‫بر اساس نوع دارايي‪:‬‬

‫مي‌توان بازار اوراق بهادار را به دسته‌هاي زير تقسيم‌بندي كرد‪:‬‬

‫بازار سهام‪ :‬در این بازار‪ ،‬سهام شرکت‌ها که نشانگر مالکیت دارنده آن در شرکت است‪ ،‬دادوستد می‌شود‪.‬‬

‫بازار اوراق بدهی‪ :‬بازاری است که در آن ابزارهای با درآمد ثابت(اوراق قرضه) دادوستد می‌شوند‪.‬‬

‫بازار ابزارهاي مشتق‪ :‬بازاري است براي معامالت ابزارهايي مبتني بر دارايي‌هاي مالي يا فيزيكي كه از آن جمله مي ت وان‬
‫به اختيار معامله و قرارداد آتي اشاره كرد‪.‬‬

‫• طبقه بندي بر اساس مرحله عرضه اوراق بهادار‪:‬‬

‫بازار دست اول (اولیه)‬

‫شرکت‌ها‪ ،‬مؤسسات و بنگاه‌های اقتصادی برای تأمین منابع مالی مورد نیاز خود به مب الغ هنگف تی نی از دارن د ك ه اغلب این‬
‫منابع را در مقابل واگذاری اوراق بهادار خود‪ ،‬به‌دست می‌آورند‪ .‬واگذاری اوراق بهادار و تأمین اعتب ار ب رای اولین ب ار در‬
‫بازار دست اول انجام می‌شود‪ .‬به عبارت دیگر در بازار دست اول‪ ،‬اوراق بهادار برای نخستین بار منتش ر می‌ش وند‪ .‬ب راین‬
‫اساس فروشنده اوراق بهادار در واقع همان ناشر اوراق بهادار است‪.‬‬

‫بازار دست دوم (ثانویه)‬

‫پس از عرضه اوراق بهادار در بازار اولیه و به منظور آن‌که این اوراق بتوانند مورد دادوستد قرار گیرند‪ ،‬به بازار دیگری‬
‫نیاز است که به آن بازار ثانویه اوراق بهادار گفته می‌شود‪ .‬در این بازار‪ ،‬اوراق ق ابلیت دادوس تد پيدا مي‌كنن د‪ .‬وج ود ب ازار‬
‫دست دوم‪ ،‬صرفًا به این دلیل است که قابلیت نقدشوندگي اوراق بهادار منتشر شده در بازار دست اول را افزایش‌دهد‪ ،‬ض من‬
‫این‌ک ه ش رایطی ف راهم می‌آورد ک ه قرض‌دهن دگان و قرض‌گیرن دگان در ص ورت ل زوم ب ه آس انی بتوانن د تص میمات‬
‫سرمایه‌گذاری خود را تغییر داده‪ ،‬به فروش اوراق بهادار خریداری شده یا خرید اوراق بهادار دیگر اقدام نمایند‪.‬‬
‫‪23‬‬
‫دادوستد در بازار دست دوم به دفعات نامحدود انجام می‌شود و بنابراین با جابجا شدن مالکیت ابزاره ای م الی قاب ل دادوس تد‬
‫در آن بازار‪ ،‬قدرت نقدشوندگی زیادی ایجاد می‌شود‪ .‬در این حالت‪ ،‬از نقد ش دن پیش از سررس ید ب دهی واح دهای متقاض ی‬
‫سرمایه یا ناشران اوراق بهادار جلوگ یری می‌ش ود و در نتیج ه ض ربه‌های کمب ود نق دینگی ت أثیر مح دودتری ب ر واح دهای‬
‫سرمایه‌گذار خواهد داشت‪.‬‬

‫طبقه بندي بر اساس سررسید تعهدات مالی‪:‬‬

‫الف ) بازار پول ( ‪) Money market‬‬

‫بنا به تعریف‪ ،‬بازار پول بازاری برای دادوستد پول و دیگر دارایی‌های مالی جانشین نزدیک پول است که سررسید کم تر از‬
‫یک‌سال دارند‪ .‬همچنین می‌توان از بازار پول به عنوان بازار ابزارهای مالی کوتاه مدت با ویژگی ان دک ب ودن ریس ک ع دم‬
‫پرداخت‪ ،‬نقدشوندگی و ارزش اسمی زیاد نام برد‪ .‬تمرکز فعالیت این بازار در استفاده از ابزارهایی اس ت ک ه ب ه اش خاص و‬
‫بنگاه‌های تجاری این امکان را می‌دهند که به سرعت نقدینگی خود را به میزان مطلوب درآورند‪.‬‬

‫ب ) بازار سرمایه ( ‪) Capital market‬‬

‫برپایه طبقه‌بندی بازار مالی با نگرش به سررسید دارایی‌ها‪ ،‬بازار س رمایه ب ه ب ازار دادوس تد ابزاره ای م الی ب ا سررس ید‬
‫بیشتر از یک سال و دارایی‌های بدون سررسید اطالق می‌ش ود‪ .‬این بخش از ب ازار م الی نقش مهم تری در گ ردآوری من ابع‬
‫پس‌اندازی و تأمین نیازهای سرمایه‌گذاری واحدهای تولیدی دارد‪ .‬بازار سرمایه نسبت به بازار پول بسیار گسترده‌تر اس ت و‬
‫از تنوع ابزاری بیشتری برخوردار است‪.‬‬

‫مهمترین کارکرد بازارهای مالی شامل بازارهای پول‪ ،‬سرمایه و بیمه در اقتصاد ملی‪ ،‬تجهیز منابع پس ان دازی و ه دایت آن‬
‫به سوی فعالیتهای مولد اقتصادی است‪ ،‬ضمن آنکه تعیین قیمت وجوه و سرمایه‪ ،‬انتشار و تحلیل اطالع ات و توزی ع ریس ک‬
‫اقتصادی نیز اغلب در شمار کارکردهای این بازارهاست‪.‬‬

‫واسطه هاي مالي‬

‫واسطه مالی افرادی هستند که اوراق بهادار موجود در بازار را گردآوری و به انواع متفاوت آ تبدیل می کنند‬

‫واسطه های مالی بنگاه هایی هستند که به عنوان داّل الن نظام مالی در قبال سپرده های م ردم اق دام ب ه ایج اد پس ان داز و وام‬
‫می کنند؛ وام های بلند مدت را تجهیزمی کنند و از این طریق نقدینگی را اف زایش می دهن د و از طری ق ادغ ام تع داد زی ادی‬
‫وام‪،‬ریسک وام دهندگان کوچک )سپرده گذاران(را کاهش م یدهند‪.‬‬

‫فرق بازار سرمایه و بازار پول چیست ؟‬

‫‪24‬‬
‫با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی و مالی‪ ،‬بخش مالی را می‌ت وان ب ه عن وان زیرمجم وعه‌ای از نظ ام‬
‫اقتصادی تعریف کرد ک ه در آن وج وه‪ ،‬اعتب ارات و س رمایه در چ ارچوب ق وانین و مق ررات مش خص از ط رف پس‌ان داز‬
‫کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان‪ ،‬جریان می‌یابد‪.‬‬

‫بازارهای مالی نیز بازارهایی هستند که در آنها داراییهای م الی مبادل ه می ش وند‪ .‬داراییه ای م الی داراییه ایی مث ل س هام و‬
‫اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات وخدمات ارایه شده توسط شرکتهای منتشر کننده آنها وابسته است‪.‬‬

‫تفاوت داراییهای مالی با داراییهای واقعی در این است ک ه داراییه ای واقعی م اهیت ف یزیکی دارن د مانن د اتومبی ل‪ ،‬امالک و‬
‫مستغالت‪ ،‬و وسایل منزل‪.‬‬

‫یکی از راههای سرمایه گذاری خرید داراییهای مالی است‪ .‬مزیت خرید داراییهای مالی نسبت ب ه خری د داراییه ای واقعی از‬
‫دیدگاه اقتصادی این است که اوال دارایی واقعی کاالی مصرفی است نه وسیله پس انداز و س رمایه گ ذاری‪ .‬دوم اینک ه خری د‬
‫داراییهای واقعی و بالاستفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بالاستفاده نگه داشتن منابع کشور اس ت و‬
‫ارزش افزوده ای ایجاد نمی کند‪.‬‬

‫مگر آنگه از آن استفاده شود‪ .‬مثل اینکه شخصی اتومبیل و یا خانه‌ای بخرد و آن را اجاره دهد‪ .‬چند ن وع از داراییه ای م الی‬
‫عبارتند از‪ :‬سپرده های سرمایه گذاری در بانکها‪ ،‬طرح های بازنشستگی که توسط صندوقهای بازنشس تگی ارای ه می ش ود‪،‬‬
‫انواع بیمه نامه های شرکتهای بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس اوراق به ادار ک ه توس ط ک ارگزاران‬
‫خرید و فروش می شود‪.‬‬

‫در اقتصاد‪ ،‬بازار مالی به مکانیزمی اطالق می شود که امکان خرید و فروش س هام ‪ ،‬ک اال ی ا ه ر محص ول قاب ل تب ادلی را‬
‫برای مشارکت کنندگان با هزینه ای پایین فراهم می آورد‪ .‬بازارهای مالی چند صده اخیر رشد قابل توجهی داشته و ب ه ط ور‬
‫مستمر درحال تکامل و افزایش نقدینگی در جهان است‪.‬‬

‫وظیفه بازارها گردآوری خریداران و فروشندگان عالقه مند به مشارکت در بازار است‪ .‬در واقع تم امی بازاره ای م الی در‬
‫پی گردآوری سرمایه و برقراری ارتباط بین جوین دگان س رمایه (ق رض گیرن دگان) و دارن دگان س رمایه (ق رض دهن دگان)‬
‫هستند‪.‬‬

‫بازار بورس‬

‫بازار بورس مکانی است که درآن سهام شرکتهای گوناگون تولیدی خدماتی و سرمایه گ ذاری داد و س تد می ش ود‪ .‬م ردم ب ه‬
‫بازاربورس بازارسهام هم می گوین د‪ .‬ام ا ن ام رس می و ق انونی آن "ب ورس اوراق به ادار" می باش د‪ ".‬ک ه منظ وراز اوراق‬
‫بهادار همان برگه های سهام شرکتهاست‪ .‬به مکانی که در آن عمل داد و ستد انجام می گ یرد "ت االر مع امالت ب ورس "گفت ه‬
‫می شود‪ .‬البته برای خرید سهام از روش خرید و فروش الکترونیکی هم میتوان استفاده نمود‪.‬‬

‫مشخصات بارز بازار بورس چیست ؟‬

‫‪25‬‬
 ‫‪ 1‬وجود مکانی مشخص برای داد و ستد سهام‬

‫‪ 2‬قیمت شفاف سهام‬

‫‪ 3‬قدرت نقد شوندگی سهام‬

‫بازاربورس چه منافعی برای جامعه دارد ؟‬

‫* کنترل نقدینگی درجامعه بازاربورس یک فرصت سرمایه گذاری مطلوب برای سرمایه گذاران با سرمایه های ان دک ایج اد‬
‫می کند و زمینه توزیع عادالنه ثروت را مهیا می کند‪.‬‬

‫مزیت های کالن آن برای جامعه عبارتند از‬

‫* رشد تولید نا خالص ملی و مهار تورم‬

‫*استفاده از پس اندازهای خرد وکوچک مردم‬

‫*هدایت سرمایه های سرگردان‬

‫*کمک به رشد صنعتی شدن کشور‬

‫جهانی شدن بازارهای مالی‬

‫جهانی شدن‪ ،‬اصطالحی است که از اواسط دهه ‪ 1980‬متداول شده است و امروزه اغلب به جای بین المللی شدن و فراملی تی‬
‫شدن به کار می رود‪ .‬این اصطالح به گستره وس یعی از تغی یرات اجتم اعی‪ ،‬اقتص ادی و سیاس ی داللت می کن د و بن ابراین‬
‫تفسیرها و تعبیره ای گون اگونی از آن ش ده اس ت‪ .‬بین المللی ش دن را می ت وان فرآین د درهم تنی دگی اقتص ادهای ملی از راه‬
‫تجارت بین المللی دانست‪ .‬از سوی دیگر فراملیتی شدن به مفهوم شکل گیری موسسات تولیدی بر پایه عملیات برون مرزی‪،‬‬
‫از راه سازمانها و موسسات چند ملیتی است‪ .‬همزمان با گسترش موسسات فراملیتی‪ ،‬پیشرفت تکنولوژی مخ ابراتی و ک اهش‬
‫مقررات و آزادسازی بازارها‪ ،‬زمینه‌ای برای جهانی شدن بازارهای مالی فراهم آمده است‪ .‬در این می ان‪ ،‬کش ورهای توس عه‬
‫یافته نیز با گسترده ترشدن بازارهای رقابتی وپیوستن تعداد قابل توجهی از آن ان‪،‬ب ه ض رورت خصوص ی س ازی واح دهای‬
‫دولتی پی برده اندکه از هدفهای آن می توان به توس عه ب ازار س رمایه داخلی از راه رون ق بخش یدن ب ه ب ازاراوراق به ادار‪،‬‬
‫گسترش مالکیت وسیع سهام‪ ،‬مشارکت قشرهای مختلف مردم درسرمایه گذاری وافزایش کارایی بازارهای مالی اشاره کرد‪.‬‬

‫بازار فارکس‬

‫فارکس (‪ )Forex‬اصطالحی است التین بر گرفته از دو کلمه ‪ Foreign Exchange‬که به معنی تبادل ارزهای خارجی می‬
‫باشد‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫ساده ترین تعریف برای تبادل ارزهای خارجی‪ ،‬تبدیل یک ارز به ارز دیگ ر اس ت ک ه مق داری از این تب ادل ب رای خری د و‬
‫فروش کاال و یا خدمات شرکت ها و دولت ها‪ ،‬هزینه های سفر و خرید جهانگردان و یا سرمایه گذاری اش خاص و بنگ اه ه ا‬
‫در کشور مورد استفاده قرارمی‌گیرد‪ .‬البته بیشتر تبادل های ارزی با هدف کسب سود از تفاضل قیمت خری د و ف روش انج ام‬
‫می گیرد‪.‬‬

‫در بازار تبادل ارز جهانی تمامی بانک ها (اعم از تجاری و مرکزی و سرمایه گذاری)‪ ،‬مؤسسات مالی بزرگ‪ ،‬شرکت های‬
‫چند ملیتی‪ ،‬تاجران‪ ،‬شرکت های بیمه‪ ،‬شرکت ه ای ص ادرات و واردات‪ ،‬ص ندوقهای بازنشس تگی‪ ،‬س فته بازه ا و اش خاص‬
‫حقیقی‪ ،‬ارزهای مختلفی همچون دالر آمریکا‪ ،‬یورو‪ ،‬پوند‪ ،‬ین و ‪ ...‬را معامله می کنند‪.‬‬

‫این بازار بر خالف اکثر بازارهای مالی دیگر مکان فیزیکی خاصی نداش ته و بانکه ا‪ ،‬مؤسس ات و معامل ه گ ران از طری ق‬
‫شبکه الکترونیکی‪ ،‬یک ارز را در مقابل ارز دیگر معامله می کنند‪ .‬هر چند ماهیت معامالت ف ارکس‪ ،‬خ ارج ب ورس ‪OTC‬‬
‫یعنی ‪ Over the counter‬است اما مراکز اصلی تجارت ارز به ترتیب در لندن‪ ،‬نیویورک و توکیو می باش د و بانکه ا از‬
‫سراسر جهان در این معامالت شرکت می کنند‪.‬‬

‫معامله در بازار فارکس در واقع عبارت است از خرید یک ارز و همزمان‪ ،‬فروش ارز دیگ ر اس ت‪ .‬ارزه ا از طری ق ی ک‬
‫معامله گر یا کارگزار و به صورت جفت ارز معامله می شوند‪ .‬برای مثال ی ورو و دالر (‪ )EUR/USD‬ی ا پون د انگلیس و‬
‫ین ژاپن(‪.)GBP/JPY‬‬

‫معامله در فارکس را می توان در دو هدف خالصه کرد‪ .1 :‬ابتدا در نرخ باال بفروشید و سپس در نرخ پ ایین بخری د ‪ .2‬ابت دا‬
‫در نرخ پایین بخرید و سپس در نرخ باال بفروشید‪.‬‬

‫‪ OTC‬فرابورس‬

‫از ارکان مهم بازار سرمايه جه اني‪ ،‬ب ازار ه اي مع امالت خ ارج از ب ورس مع امالت س هام اس ت‪ .‬در اين بازاره ا‪ ،‬اوراق‬
‫قرضه و سهام بصورت عادي خريد و فروش مي گردد‪ .‬به دليل پيچيدگي هاي قوانين پذيرش در بورس معامالت و نيز گاهي‬
‫اوقات عدم تمايل خود شرکتها براي عرضه سهام خود در بورس معامالت به داليل گوناگون‪ ،‬سهام آنه ا در بازاره ايي تحت‬
‫عنوان بازار "او تي سي" مورد معامله قرار مي گيرد‪.‬‬

‫( ‪)OTC = Over The Counter‬‬

‫‪ OTC‬ازابتداي سالهاي دهه هفتاد ميالدي‪،‬در کشورهاي صنعتي مدرن پا به عرصه وجود نهاد و جالب اينکه‪ ،‬حجم معامالت‬
‫انجام شده در اين بازار ها در بسياري از موارد بسيار گسترده تر از بورسهاي معمولي بود‪.‬‬

‫سی اف دی (‪ )CFD‬یا قرارداد ما به التقاوت چیست؟‬

‫‪27‬‬
‫سی اف دی یا قرارداد ما ب ه التف اوت ( ‪ )CFD - Contract For Difference‬ی ک اب زار مهم م الی اس ت ک ه امک ان‬
‫سودآوری از نوسانات قیمت دارایی پایه را به معامله گران می دهد‪ .‬قرارداد مابه التفاوت مانند کپی از دارایی پایه اس ت‪ .‬بن ا‬
‫براین قبل از شروع یک سوال پیش می آید‪ :‬چرا قراردادهای مابه التف اوت ب ه وج ود آمدن د در ص ورتی ک ه امک ان خری د و‬
‫فروش دارایی پایه وجود دارد؟ جواب این است که ه دف اص لی قرارداده ای ماب ه التف اوت؛ به ره گ یری از نوس انات قیمت‬
‫دارایی پایه بدون نیاز به تحویل واقعی کاال می باشد‪ .‬هدف دیگر از مع امالت س ی اف دی‪ ،‬ت أمین نی از مش تریانی اس ت ک ه‬
‫سپرده اندکی دارند ولی می خواهند در بازارها فع الیت کنن د‪ .‬این مع امالت ب ر اس اس م ارجین معامل ه می ش وند یع نی الزم‬
‫نیست که معامله گر مبلغ کامل قرارداد داشته باشد‪ .‬سی اف دی‪ ،‬بازار بورس ن دارد و در ج ای خاص ی متمرک ز نیس ت‪ .‬این‬
‫بازار خارج از بورس کار می کند‪.‬‬

‫سی اف دی ها جزو ابزار مشتقه محسوب می شوند‪ .‬یعنی سرمایه گذار در دارایی پایه (مثل سهام) سرمایه گذاری نمی کن د‪،‬‬
‫بلکه تنها برتفاوت قیمت آن تمرکز دارد‪ .‬به طور مث ال اگ ر معامل ه گ ری‪ ،‬س ی اف دی س هام ش رکت خاص ی را خری داری‬
‫نماید‪ ،‬جزو سهامداران آن شرکت تلقی نمی شود‪ ،‬اما از نوسانات قیمتی سهام شرکت برخوردار می شود‪.‬‬

‫سی اف دی ابزار مالی فرعی‪ ،‬بر پایه قراردادهای فی وچرز اس ت‪ .‬ب رای آش نایی بیش تر ب ا اب زار مش تقه اینج ا کلی ک کنی د‪.‬‬
‫قرارداد مابه التفاوت یا همان سی اف دی ابزار مشتقه است و ارزش خود را از دارایی پایه می گ یرد‪ .‬دارایی پای ه می توان د‬
‫به شکل سهام‪ ،‬اوراق قرضه‪ ،‬ارز و غیره باشد‪ .‬برای اشخاصی که مایلند در بازار دارایی های پایه کار کنند‪ ،‬ام ا امک ان آن‬
‫را ندارند (مثال به علت کمبود سرمایه)‪ ،‬سی اف دی‪ ،‬بهترین ابزار شرکت در بازار است؛ زیرا نتایج مالی مع امالت ب ا س ی‬
‫اف دی شبیه نتایج مالی کار در بازار دارایی پایه است‪.‬‬

‫سی اف دی یکی از بهترین ابزار مالی برای پوشش ریسک سبد های دارایی است‪ .‬شما ب ه کم ک این ق رارداد می توانی د در‬
‫بازار سرمایه گذاری کنید‪ ،‬اما سرمایه گذاری شما تنها محدود به حرکات قیمتی بازار است‪ ،‬ن ه خری د دارایی پای ه (ی ا هم ان‬
‫کاال یا سهام شرکت)‪ .‬عالوه بر این‪ ،‬معامله گران می توانند به کمک این قرارداد در شاخص هایی ک ه مجموع ه ای از س هام‬
‫شرکت هاست سرمایه گذاری کنند‪ .‬در این میان‪ ،‬اهرم یا ‪ Leverage‬به معامله گران سی اف دی کمک می کند تا با س رمایه‬
‫ای کم بتوانند سبدی از سهام یا کاال را تشکیل دهند‪.‬‬

‫فرابورس چیست و چه فرقی با بورس دارد؟‬

‫در اصطالح داد و ستد خارج از بورس که به طور مستقیم بین دو طرف بدون هیچ گونه نظارتی از ج انب ب ورس انج ام می‬
‫گیرد‪ .‬فرابورس در مقابل داد و ستد بورسی که در بازاره ای س ازمان یافت ه رخ می ده د ق رار دارد‪ .‬ب ورس اوراق به ادار‬
‫مزایایی همچون تسهیل نقدشوندگی‪ ،‬کاهش ریسک اعتباری در مورد نکول (ریسک طرف معامل ه) یکی از ط رفین معامل ه‪،‬‬
‫شفافیت و در دسترس بودن قیمت جاری بازار را دارد‪.‬‬

‫در معامالت بازار فرابورس قیمت لزوما منتشر نمی شود و به دلیل اینک ه قرارداده ا دو جانب ه هس تند ه ر ط رف می توان د‬
‫نگران ریسک اعتباری طرف دیگر باشد‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫فصل سوم‬

‫تعریف ارز (اسعار) چیست؟‬

‫ارز انگلیسی‪ Currency :‬عمومًا نوع پذیرفته‌شده‌ای از پول است که شامل سکه و اسکناس های کاغذی می‌ش ود و توس ط‬
‫دولت توزیع شده و در داخل اقتصاد گردش دارد‪ .‬ارز که به عنوان واسطه مبادله کاال و خدمات مورد استفاده قرار می‌گ یرد‪،‬‬
‫پایه و زیربنای کسب‌وکارها به حساب می‌آید‪.‬‬

‫ارز یا اسعار چیست به همراه یک مثال ساده‬

‫فرض کنید ایران از کشور های اروپایی عضو یورو کاال های نظیری دستگاه های تراشکاری‪ ،‬تراکتور‪ ،‬اتومبیل و غ یره را‬
‫وارد نموده است‪ .‬صادر کنندگان این کاال ها عالقمندند که پول کشور خودشان یع نی ی ورو را دری افت نماین د‪ .‬در ح الی ک ه‬
‫وارد کنندگان در ایران‪،‬لایر در اختیار دارن د‪ .‬در چ نین ش رایطی وارد کنن ده ای رانی می بایس تی در ب ازار‌ارز‪ ،‬لایر بده د و‬
‫یورو دریافت نماید‪ ،‬تا این که بتواند بهای کاال های وارداتی اش را پرداخت نماید‪ .‬همین ط ور اگ ر وارد کنن دگان ای رانی از‬
‫پاکستان برنج وارد کنند‪،‬صادرکنندگان این کاال در پاکستان یا روپی ه ک ه پ ول کشورش ان می باش د را می خواهن د و ی ا پ ول‬
‫کشور هایی که در صحنه بین المللی از قدرت پرداخت الزم برخ وردار هس تند‪ .‬مث ل دالر‪ ،‬پون د‪ ،‬ی ورو و… اگ ر ای ران ب ه‬
‫کشور های آسیای مرکزی پسته و یا محصوالت پتروشیمی صادر کند‪ ،‬انتظار دارد یا لایر دریافت کند و یا پول کش ور ه ایی‬
‫که اعتبار بین المللی دارند‪.‬‬

‫با توجه به مثال های فوق الذکر ارز را می تواند به صورت زیر تعریف کرد‪:‬‬

‫کلیه وسایل پرداخت خارجی‪ ،‬اعم از اسکناس‪ ،‬مسکوت‪ ،‬سفته‪ ،‬برات و حواله را ارز گویند‪.‬‬

‫بنابراین با توجه به این تعریف روپیه برای ایرانی ان ی ک ن وع‌ارز اس ت‪ ،‬زی را ب ا آن می ت وان ک اال ه ای م ورد نی از را از‬
‫پاکستان خریداری کرد‪.‬همین طور یورو از نظر ما ایرانیان یک نوع ارز محسوب می شود‪ ،‬زیرا می توانیم ب ابت ک اال ه ای‬
‫خریداری شده از اروپا با آن پرداخت نماییم‪ .‬پس به طور کلی می توان گفت که پول های تمام کشور های دیگر برای ما ارز‬
‫محسوب می شود‪.‬‬

‫‪29‬‬
 ‫بازار ارز‬

‫بازار ارز بازار خرید و فروش و تبدیل ارزهای مختلف است‪ .‬بازار ارز بزرگترین بازارمالی جهان است‪ ،‬کلمه ‪ Forex‬در‬
‫واقع مخفف ‪ Foreign Exchange‬به معنی مبادالت و داد و ستد خارجی اس ت‪ .‬ب ازار ارز عالوه ب ر این ن ام ب ا ن ام ه ای‬
‫دیگری همچون ‪ ” Retail Forex :‬یا ” ‪ ” Spot Fx‬یا ” ‪ ” Spot‬یا ” ‪ ” Fx‬نیز در سراسر جهان از آن یاد میشود‪.‬‬

‫کشور های مختلف دارای پول های متفاوتی هستند‪ .‬به طور مثال در ایاالت متحده آمریکا دالر‪،‬در ای ران لایر‪،‬در انگلس تان‬
‫پوند‪،‬در ژاپن ین‪،‬در روسیه روبل و در برخی کشور های اروپای یورو در جریان و رایج است‪ .‬اگ ر این کش ور بخواهن د ب ا‬
‫یکدیگر مبادالت تجاری و مالی داشته باشند‪،‬میبایست بهای کاال ها و خ دماتی را ک ه وارد نمودان د‪،‬ب ه پ ول هم ان کش ور ه ا‬
‫پرداخت کنند‪.‬به طور مثال اگر ایرانیان از انگلستان اتومبیل وارد کنند‪،‬میبایست بهای آن را به پوند پرداخت نماین د‪.‬در چ نین‬
‫ش رایطی اس ت ک ه وارد کنن ده ای رانی میبایس تی در ب ازار ارز‪،‬لایر بده د و پ ول کش وری را ک ه از آن ک اال وارد ک رده‬
‫است‪،‬دریافت نماید‪.‬‬

‫مثال برای دریافت یک پوند میبایستی ‪ 14280‬لایر بدهد و یا برای ی ک ی ورو میبایس تی ‪ 11800‬لایر ب رای یکص د ین ژاپن‬
‫‪ 7955‬لایر پرداخت کند‪.‬با توجه به مثال های فوق می توان نوشت‪:‬‬

‫لایر ‪ = 14280‬یک پوند‬

‫لایر ‪ = 11800‬یک یورو‬

‫لایر ‪ = 7955‬یکصد ین ژاپن‬

‫با توجه به مطالب مذکور نرخ ارز (‪ )Foreign Exchange Rate‬را می توان به صورت زیر تعریف کرد‪:‬‬

‫تعداد واحد های پول داخلی برای خرید یک واحد پول خارجی را نرخ ارز می گویند که در بازار ارز و به وس یله عرض ه و‬
‫تقاضای ارز تعیین می شود‪.‬‬

‫در واقع بازار ارز یک بازار بین المللی است که در آن پول یک کشور می تواند با پول کشور های دیگ ه مبادل ه ش ود‪.‬نظ یر‬
‫هر بازار دیگر‪،‬در بازار ارز نیز نرخ ارز بستگی به عرضه و تقاضای آن دارد‪.‬‬

‫مفهوم نرخ تبادله و نرخ اسعار‬

‫چرا یک شخص یک تصدی و یا یک بانک می خواهد که‍‍‍ پول داخلی خود را به اسعار تبدیل کند ؟‬
‫‪30‬‬
‫تقاضا برای اسعار از طرف سیاحین و مسافرین که به ممال ک دیگ ر می رون د پی دا می ش ود ی ا وقتیک ه ی ک تص دی داخلی‬
‫بخواهد که کدام جنس را وارد کند و یا یک شخص یا تصدی می خواهد که درخارج سرمایه گذاری کند پس نخست بای د پ ول‬
‫مملکت خارج را با پول داخلی خود بدل کند تا در خارج توسط پول خود آن مملکت معامالت خود را اج را بتوان د‪ .‬از ط رف‬
‫دیگر عرضه اسعار ناشی از مصارف توریست ها در آمد صادراتی یک مملکت و یا سرمایه گذاری خ ارجی در آن مملکت‬
‫میباشد‪ .‬اگر یک سیاح می خواهد جرم نی ب رود نخس ت بای د ی ک ان دازه پ ول آن مملکت را از ب ازار تج ارتی خ ود بخ رد ‪.‬‬
‫همچنان وارد کننده ها باید برای پرداخت ذمت خود اول از بانک خود پول خ ارجی را مقاب ل مبل غ معین پ ول داخلی بدس ت‬
‫آرند‪ .‬همچنان یک سرمایه گذار که در خارج سرمایه گذاری میکن د بای د نخس ت پ ول مملک تی را ک ه در آن س رمایه گ ذاری‬
‫میخواهد بدست آورد‪ .‬پول مملکت دیگر بنام سعر و پول ممالک دیگر بنام اسعار خوانده میشود‪.‬‬

‫بدینصورت بانکهای تجارتی وظیفه شعبات تصفیه در عرضه و تقاضای اسعار ایفا می نمایند‪ .‬در صورت عدم وجود بانکه ا‬
‫به مشکالتی که ما در صورت عدم موجودیت پول داخلی مواجه می شدیم و مردم به بارتر دست می بردند مواجه خواهیم شد‬
‫که البته نواقص آن واضح می باشد‪ .‬معموال بانک های تجارتی ک ه ی ک اض افه عرض ه اس عار دارن د آن را از طری ق دالالن‬
‫اسعاری به بانک تجارتی که به این اسعار برای رفع تقاضای مشتریان خود ضرورت دارند می فروشند‪ .‬به این صورت دیده‬
‫می شود که یک مملکت برای مصارف توریست های خ ود در خ ارج ب رای واردات و ب رای س رمایه گ ذاری در خ ارج ب ه‬
‫اسعار ممالک دیگر ضرورت دارد‪ .‬منابع درآمد اسعاری یک مملکت( عرضه) عبارت از عواید س یاحین عای دات ص ادرات‬
‫و عاید سرمایه گذاری خارجی می باشد‪ .‬اگر مقدارتقاضا برای اسعار در یک مملکت نطر به عرض ه آن زی اد ت ر گ ردد پس‬
‫نرخیکه اسعار با هم مبادله می گردد تغییر می خورد‪ .‬به این صورت عرضه و تقاضای اس عار مس اوی میگ ردد‪ .‬اگ ر چ نین‬
‫تعادل اتوماتیکی از طریق نرخ تبادله ممکن نباشد پس بانکهای تجارتی باید از بان ک مرک زی اس عار م ورد نی از خ ویش را‬
‫بدست آرند‪ .‬بانک مرکزی درین حالت بحیث قرضه دهنده ممکنه آخرین داخل اقدام شده مجبور است تا مقدار ذخایر اسعاری‬
‫خود را کم بسازد‪ .‬اما زمانیکه در یک مملکت مقدار عرضه اسعار نظر به تقاضای آن بیشتر گردد بانک مرکزی این اض افه‬
‫عرضه اسعار را خریده ذخایر اسعاری خود را افزایش می دهد‪.‬‬

‫سهم گیرندگان بازار اسعار‬

‫چهار سهم گیرنده بازار اسعار را میتوان به طور ذیل برشمرد‪:‬‬

‫در سطح پایینی ‪:‬‬

‫سیاحین‬ ‫‪‬‬
‫وارد کننده ها‬ ‫‪‬‬
‫صادر کننده ها‬ ‫‪‬‬
‫سرمایه گذاران‬ ‫‪‬‬

‫‪31‬‬
‫قرار دارند‪ .‬این خود شان استعمال کننده های اصلی اسعار می باشند‪ .‬افزون بر آن میتوان اشخاصیرا که از تفاوت نرخ س ود‬
‫در بازار های بین المللی استفاده می کنند بحیث عرضه و تقاضا کننده اسعار در زمره این دسته محسوب کر‪ .‬در سطح دومی‬
‫بانکهای تجارتی قرار دارند که بحیث شعبات تصفیه بین عرضه کننده ها و تقاضا کننده کار می کنن د‪ .‬در س طح س وم دالالن‬
‫اسعار است که توسط آنها بانک های تجارتی معامالت اسعاری خود را انج ام داده و ت وازن مق داری اس عار را در بان ک ه ا‬
‫بوجود می آورند ‪ .‬باالخره در بلند ترین سطح این بازار بانک مرکزی قرار دارد که بحیث قرضه دهنده و یا خری دار آخ رین‬
‫اسعار وظیفه دارد‪ .‬در صورتیکه مقدار مصرف مجموعی اسعار در مملکت بیشتر از عرضه مجموعی آن باشد این بانک ب ا‬
‫کم ساختن ذخایر اسعاری خود تعادل جدید درین بازار بوجود بیاورد‪.‬‬

‫البته موقعیت خاص دالر به آمریکایی ها امکان آن را می دهد ک ه مس تقیما دال ر را در بس یاری ممال ک ب دون آنک ه ب ه پ ول‬
‫داخلی بدل شود مصرف کنند‪.‬‬

‫به سطح جهانی معامالت اسعاری در حدود ‪ ۱۰۰‬ملیارد دالر روزانه تخمین شه اما اکثر این معامالت فق ط از طری ق دیبت و‬
‫یا کریدت نمودن حسابات در بانکهای تجارتی عملی میشود‪ .‬یعنی اسعار جنسا انتقال نمی کند بلکه انتقال حسابی ص ورت می‬
‫گیرد‪ .‬یک وظیفه آخرین بازار اسعار عبارت از وظیفه کریدت آن است وقتیکه اجناس هنوز در مرحل ه تران زیت اس ت و ی ا‬
‫هنوز اجناس وارد شده بفروش نرسیده است و صادر کنندگان به قرضه ضرورت داشته باشند‪ .‬معموالت صادر کنندگان ‪۹۰‬‬
‫روز به وارد کنندگان اجازه می دهند که دین خود را بپردازند‪ .‬درین حالت صادر کننده می تواند ب رات ی ا لی تر آف کری دیت‬
‫وارد ککننده را قبل ازن موعد به شعبه اسعاری بانک تجارتی خود برده آنرا به دیسکونت ( تنزیل ) بف روش می رس انند‪ .‬ب ه‬
‫اینصورت صادرکننده پول خود را به اسرع وقت بدس ت آورده بان ک بع د از موع د معین ه آن را وارد کنن ده حاص ل می دارد‪.‬‬
‫عالوتا درین بازار ها ‪ Hedging‬و احتکار هم صورت می گیرد ‪.‬‬

‫نرخ اسعار یا قیمت اسعار به پول داخلی‬

‫درین قسمت نرخ تبادله اسعار تعریف شده بعدا از طرز تعین آن در یک سیستم آزاد بحث می شود‪.‬‬

‫نرخ تبادله موثره‬

‫عبارت از وسطی توزین شده نرخ های تبادله ممالکی که با آنها بیشترین قسمت تجارت خود را انجام میدهند میباشد‪.‬‬

‫نرخ تبادله حقیقی و اسمی‬

‫نرخ تبادله حقیقی عبارت از قیمت نسبی اجناس خارجی در برابر اجناس داخلی می باشد‪ .‬که مساوی به حاصل ض رب ن رخ‬
‫تبادله اسمی در میزان قیمت خارجی تقسیم بر میزان قیمت داخلی میشود‪.‬‬

‫تافعال وقتیکه ما در رابطه به تصامیم مصرف کنندگان در مارکیت های اجناس فکر می کردیم ‪ ،‬تنه ا در رابط ه ب ه تص امیم‬
‫آنها در جهت نگهداری کردن و مصرف کردن ( استهالک کردن) اجناس توسط آنها توج ه می ک ردیم ‪ ،‬ام ا وقتیک ه م ارکیت‬

‫‪32‬‬
‫های اجناس آزاد باشد‪ ،‬در آنصورت مصرف کنندگان داخلی با یک تصمیم دیگری روبه رو می شوند که آیا اجناس داخلی را‬
‫خریداری نمایند یا اجناس خارجی را ؟‬

‫در حقیقت تمام خریداران اگر خریداران داخلی باشند مانن د تص دی ه ا ی ا دولت و ی ا خری داران خ ارجی ب ا چ نین تص میمی‬
‫روبرو خواهند شد‪ .‬طوریکه یان تصمیم تاثیر مستقیمی باالی محصول داخلی دارد‪ .‬اگر خریداران تص میم بگیرن د ت ا اجن اس‬
‫داخلی را بیشتر خریداری نمایند‪ .‬در آنصورت تقاضا برای اجناس داخلی افزایش نموده و در نتیجه مقدار محصول داخلی در‬
‫مارکیت افزایش پیدا می نماید‪ .‬اما برعکس اگر آنها تصمیم بگیرند تا اجناس خارجی را بیشتر خریداری نمایند در آنص ورت‬
‫مقدار و تعداد محصول خارجی در ع وض محص ول داخلی در م ارکیت اف رایش پی دا می نمای د‪ .‬ک ه در آنص ورت توج ه ب ه‬
‫تصمیم دوم ( که اجناس داخلی خریداری گردد یا اجناس خارجی ) عبارت از قیمت اجناس خ ارجی نس بت ب ه اجن اس داخلی‬
‫می باشد که ما این قیمت نسبی را نرخ تبادله حقیقی می نامیم‪.‬‬

‫طوریکه نرخ تبادله حقیقی بصورت مستقیم قابل مشاهده نبوده و شما آنرا در اوراق و اخبار هم نخواهید پیدا ک رد‪ .‬چ یزی را‬
‫که شما در اوراق و اخبار دریافت می نمایید‪ ،‬عبارت از نرخ تبادله اسمی یعنی قیمت های نسبی اسعار است‪.‬‬

‫بنا در قسمت های متباقی این بخش ما توجه خود را باالی نرخ های تبادله اسمی معطوف میداریم و بعدا در خواهیم یافت ک ه‬
‫چگونه میتوان در جهت ساختن نرخ های تبادله حقیقی از آنها استفاده نمود‪.‬‬

‫نرخ های تبادله اسمی بین دو اسعار می تواند به دو شکل ذیل بیان گردد‪.‬‬

‫بشکل قیمت اسعار داخلی در برابر قیمت اسعار خارجی‬ ‫‪-1‬‬

‫به طور مثال اگر ما به ایاالت متحده امریکا و انگلستان نظر بیاندازیم و دالر را منحیث اسعار داخلی و پوند را منحیث اسعار‬
‫خارجی قبول نماییم در آنصورت میتوانیم نرخ های تبادله اسمی را به شکل قیمت دالر در برابر قیمت پون د توض یح نم اییم ‪.‬‬
‫‪E0.66= 1$‬‬ ‫در ماه اگست سال ‪ 2001‬نرخ تبادله تعین شده به این طریق مساوی به‬

‫بشکل قیمت اسعار خارجی در برابر قیمت اسعار داخلی‬ ‫‪-2‬‬

‫به ادامه یک مثالی مشابه به مثال فوق ما می ت وانیم ن رخ تبادل ه اس می را ب ه حیث قیمت پون د در براب ر قیمت دال ر توض یح‬
‫نماییم که در ماه اگست سال ‪ 2001‬نرخ تبادله تعین شده به این روش مساوی به ‪1E = $1.5‬‬

‫درینجا نرخ تبادله اسمی بشکل قیمت اسعار خارجی در براب ر قیمت اس عار داخلی تعری ف ش ده اس ت‪ .‬و آن را ب ه ح رف ‪E‬‬
‫نشان می دهیم‪ .‬بطور مثال اگر در رابطه به نرخ تبادله بین ایاالت متح ده و انگلس تان ببی نیم ( البت ه از دی دگاه ای االت متح ده‬
‫امریکا که در آنجا دالر اسعار داخلی است) در آنصورت در مییابیم که ح رف ‪ E‬قیمت پون د را در براب ر دال ر تعری ف می‬
‫نماید یعنی مانند ماه اگست سال ‪ 2001‬قیمت ‪ E‬مساوی به ‪ 1.5‬می باشد‪ .‬پس نرخ تبادله بین دالر و دیگر اسعار خارجی در‬
‫هر روز و در دقیقه ی روز تغیر می کند‪.‬‬

‫این تغییرات را افزایش ارزش اسمی یا کاهش ارزش اسمی می نامند ک ه بص ورت مختص ر آنه ا را ‪Appreciation And‬‬
‫‪ Depreciation‬می نامند‪.‬‬

‫‪33‬‬
‫افزایش ارزش اسعار داخلی عبارت از افزایش ارزش قیمت اسعار داخلی در برابر قیمت اسعار خارجی می باشد‪ .‬پس نظ ر‬
‫به تعریف نرخ تبادله بشکل قیمت اسعار خارجی در برابر قیمت اسعار داخلی ‪ ،‬افزایش ارزش اسعار داخلی به ک اهش ن رخ‬
‫تبادله ‪ E‬مطابقت می نماید‪.‬‬

‫بانک مرکزی‬

‫بانک مرکزی به نهادی اطالق می‌شود که مسئولیت کنترل سیستم پولی کشور را عهده دار است‪ .‬بان ک مرک زی ی ک بان ک‬
‫تجاری نیست و نرخ بهره‪ ،‬میزان پول در گردش‪ ،‬تورم و حتی بیکاری و توزیع درآم د را می‌توان د در اه داف فع الیت خ ود‬
‫قرار دهد‪ .‬در برخی از کشورها (مثًال ایران) این بانک به عنوان بازوی پولی دولت عمل می‌کند‪ ،‬ولی در برخی از کش ورها‬
‫این بانک مستقل از دولت و سیاست‌های دوره‌ای دولت‌ها به اهداف کالن خود می‌پردازد‪ .‬درج ه اس تقالل بانک‌ه ای مرک زی‬
‫از کشوری به کشور دیگر متفاوت است‪.‬‬

‫یا میتوان گفت ‪ :‬در سیستم پولی یک مملکت بانک مرکزی در پهلوی بانکهای تج اری‪ ،‬واس طه ه ای م الی و ب ازار س رمایه‬
‫هسته سیستم را میسازد‪ .‬البته این بانک از بانکهای دیگر فرق دارد‪ .‬معم وال این بان ک ی ک موسس ه حکوم تی ب وده ولی در‬
‫بسیاری ممالک از کنترول حکومت مستقل است‪ .‬هدف آن برخالف سایر موسسات سیستم مالی بوده در قدم اول تحصیل مفاد‬
‫نبوده بلکه استقرار اقتصادی از طریق مراقبت حجم و یا مق دارپول‪ ،‬جلوگ یری از ناک امی بانکه ا و موسس ات م الی دیگ ر و‬
‫غیره می باشد‪ .‬گرچه سرمایه این بانکها دربعضی ممالک به مالکیت خصوصی است‪ .‬اما خودش ی ک ش عبه حکوم تی ب وده‬
‫در ردیف موسسات عامه قرار می گیرد‪ .‬انکش اف بانکه ای مرک زی ب دو طری ق ص ورت گرفت ه اس ت‪ .‬اول از طری ق ی ک‬
‫پروسه تکامل این بانکها انکشاف کرده اند‪ .‬مثال آن بانک انگلستان است درین پروسه البت ه ب ه مش کل میت وان گفت ک ه ی ک‬
‫بانک تجاری چه وقت به بانک مرکزی تبدیل شده اس ت‪ .‬دوم ب ر خالف طری ق اول این بانکه ا از اول بحیث بان ک مرک زی‬
‫توسط حکومت تاسیس شده است‪ .‬از اینرو در اکثر حاالت سرمایه آن هم دولتی می باشد‪ .‬ممکن در بعضی حاالت یم قس مت‬
‫یا جمیع سرمایه آن به ملکیت اشخاص و سکتور خصوصی تعلق می گ یرد‪ .‬بان ک مرک زی مف اد عام ه را ب ر مف اد بان ک و‬
‫مالکین آن ترجیح می دهد‪ .‬حتی اگر مالکین سهام جمیع مامورین بانک را انتخاب هم کنند باز هم بحیث ی ک موسس ه عام ه‬
‫کار می کند‪.‬‬

‫وظایف بانک مرکزی‬

‫حفظ ارزش داخلی و خارجی پول ملی کشور‬

‫انتشار اسکناس و ضرب سکه‌های فلزی رایج کشور‬

‫تنظیم مقررات مربوط به معامالت ارزی و ریالی‬

‫نظارت بر معامالت طال و وضع مقررات مربوط به آن‬

‫‪34‬‬
 ‫نظارت بر صدور و ورود ارز و پول رایج کشور‬

‫تنظیم کننده نظام پولی و اعتباری کشور‬

‫نظارت بر بانک‌ها و مؤسسات اعتباری‬

‫تنظیم حجم اعتبارات بانکی و ایجاد هماهنگی‪ ،‬متناسب با نیازهای پولی کشور‬

‫نگهداری از حساب‌های کلیه وزارتخانه‌ها و مؤسسات دولتی و وابسته به دولت‬

‫نگهداری کلیه ذخایر ارزی و طالی کشور‬

‫نمایندگی دولت در سازمان‌های مالی و بین‌المللی‬

‫در اختیار داشتن تصدی تمام عملیات انتشار اوراق بهادار دولتی‬

‫گردآوری و تهیه طیف وسیعی از آمارهای اقتصادی جهت کنترل تورم و توسعه اقتصادی‬

‫انعقاد موافقت نامه پرداخت و اجرای قراردادهای پولی‪ ،‬مالی‪ ،‬بازرگانی و ترانزیتی دولت و سایر کشورها‪.‬‬

‫بانک های معامالتی‬

‫بانک های معامالتی از نگاه تقسیم وظایف نظر به هر ممکلکت شکل مختلفی را بخ ود می گ یرد‪ .‬اگ ر نظ ر ب ه سیس تم ه ای‬
‫بانکی ایاالت متحده ‪ ،‬انگلستان‪ ،‬فرانسه‪ ،‬آلمان‪ ،‬هندوستان‪ ،‬بنگله دیش ‪ ،‬جاپ ان‪ ،‬ای ران و غ یره انداخت ه ش ود بخ وبی واض ح‬
‫میگردد که سیستم بانکهای معامالتی این ممالک محصولیست از پدیده های اقتصادی شان که نظر به تنظیم معامالت تج ارت‬
‫داخل و خارج و نظر به رشد و انکشاف اقتصادی و نظر به ذه نیت اجتم اعی آنه ا تش کل ک رده اس ت‪ .‬بن ا ب راین ب ه مش کل‬
‫میتوان یک دسته بندی مشخصی را از نگاه تئوری ارائه کرد‪ .‬اگ ر مطالع ات م ابر اس اس سیس تم ب انکی افغانس تان ص ورت‬
‫بگیردمشاهده خواهیم کرد که سیستم بانکی م ا هن وز در آس تان ی ک انکش اف ق رار داش ته و ج ز چن د بان ک مح دود سیس تم‬
‫انکشاف یافته بانکی در کشور ما وجود ندارد‪.‬‬

‫با نظر داشت این موضوع که هیج امری بدون نواقص وجود ندارد سعی می ورزیم تا دسته بندی بانکه ا را از نگ اه وظ ایف‬
‫محوله موسسات قرضه از نگاه اقتصاد ملی در پیش گیریم‪.‬‬

‫بر اساس دسته بندی خود چهار وظیفه ذیل را باید از طرف یک سیستم بانکی به منظور تمویل پروسس اقتصادی و انکش اف‬
‫اقتصادی انجام داده شود قرار می دهیم ‪:‬‬

‫وظیفه جمع آوری سرمایه پولی‪ :‬این وظیفه عبارت از جمع آوری یا قبول مازاد پولی سرمایوی اش خاص انف رادی‬ ‫‪-1‬‬
‫بدون در نظر گرفتن نوع معیار آن می باشد‪.‬‬

‫‪35‬‬
‫وظیفه رهنمایی سرمایه پولی ‪ :‬شرط اساسی اینست که وظیفه اولی صورت گرفته باش د‪ .‬ب ه اینق رار بان ک مب الغ‬ ‫‪-2‬‬
‫سرمایه پولی را جمع آوری می کند به اشخاص دیگ ری ک ه ب ه آن ض رورت دارد انتق ال می ده د‪ .‬در واق ع بان ک‬
‫منحیث وساطت کننده مبالغی قرار می گیرد که تحت شرایط معین از نگاه معیار و نوع عرض ه و تقاض ا می گ ردد‬
‫وظیفه رهنمایی سرمایه پولی این واقعیت را در ب ر دارد ک ه موسس ات سیس تم پ ولی و قرض وی وس ایل واح دهای‬
‫مازاد سرمایه پولی را به واحد های کمبود سرمایه پولی رهنمایی می کند‪.‬‬
‫وظیفه تغییر شکل دادن سرمایه پولی ‪ :‬این وظیفه وقتی عملی می شود که بانکها سرمایه پ ولی را ک ه جم ع نم وده‬ ‫‪-3‬‬
‫اند در اختیار واحد های کمبود سرمایه پولی طوری قرار دهند که ش کل و میع اد اولی آنه ا تغی یر بخ ورد‪ .‬بعب ارت‬
‫دیگر سرمایه های جمع شده و قرضه های اعطا ش ده از نگ اه ن وعیت و معی ار خ ود ب ا هم یکس ان نمی باش ند‪ .‬این‬
‫وظیفه با خلق پول قرضه که از طرف بانکها صورت می گیرد ارتباط نزدیک دارد‪.‬‬
‫وظیفه فراهم آوری سیستم تادیاتی‪ :‬با این وظیفه بانکها تادیات برای مشتریان خ ویش س هل میس ازند‪ .‬بط ور مث ال‬ ‫‪-4‬‬
‫یک تصدی که داد و ستد فراوانی از نقطه نظر فعالیت اقتصادی خویش دارا باشد‪ ،‬این تصدی می تواند با توسل ب ه‬
‫سیستم تادیاتی که بانک برایش فراهم نموده است معامالت خویش را سریع و س هل انج ام دهن د ( ح تی در بس یاری‬
‫موارد تصفیه حسابات مشتری توسط بانک)‬
‫وظیفه انکشاف اقتصادی‪ :‬ازین نقطه نظر بانکهای انکشافی سعی می ورزند تا در یک س کتور معین اقتص ادی ب ا‬ ‫‪-5‬‬
‫عملیه های قرضوی خود انکشاف اقتصادی را وارد سازند‪.‬‬

‫با توجه به این پنج وظیفه بانکها را در یک سیستم بانکی سراغ نموده میتوانیم که ه ر پنج ‪ ،‬چه ار ‪ ،‬س ه ‪ ،‬دو و ی ا ی ک‬
‫وظیفه را انجام می دهند‪.‬‬

‫بانکهای که هر چهار وظیفه را انجام می دهند عبارت اند از ( به استثنایی بانک مرکزی)‬

‫بانکهای قرضه‬ ‫‪‬‬

‫کسه های پس انداز‬ ‫‪‬‬
‫موسسات قرضه تعاونی‬ ‫‪‬‬

‫بانکهای که وظایف تجمع سرمایه‪ ،‬رهنمایی سرمایه و تغیر شکل دادن سرمایه را بدوش دارند مشتمل اند بر‪:‬‬

‫بانکهای قرضه های صنعتی ‪ ،‬قرضه های صادرات و غیره‬ ‫‪‬‬

‫شرکتهای بیمه چه بیمه انفرادی و چه بیمه اجتماعی‬ ‫‪‬‬
‫کسه های پس انداز عمرانی‬ ‫‪‬‬

‫بانکهایی که تجمع سرمایه و تغییر شکل دادن سرمایه وظیف شان میباشد‪:‬‬

‫موسسات قرضه معامالت اقساطی‬ ‫‪‬‬

‫بانکهایی که وظیفه جمع آوری سرمایه و رهنمایی سرمایه را بدوش دارند‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫بانکهای رهنی‬ ‫‪‬‬
‫بانکهای قرضه حقیقی‬ ‫‪‬‬

‫موسساتی که وظیفه رهنمایی سرمایه و تغییر شکل دادن سرمایه را انجام می دهند‬

‫دالل های مالی‬ ‫‪‬‬

‫شرکت های سرمایوی‬

‫به منظور فراهم ساختن یک نظر عمومی بانکهای دسته اول را که مشخصات عمومی را در بر دارند تحت بانکهای عم ومی‬
‫و بقیه بانکها را تحت بانکهای اختصاصی قرار داده است‪.‬‬

‫عوامل تعین کننده عرضه و تقاضا اسعار‬

‫برای درک علل تغییرات نرخ تبادله در سیستم آزاد و یا ثابت باید عوامل معین کننده عرضه و تقاضای اسعار تحلی ل ش وند‪.‬‬
‫باید دریابیم که کدام عوامل باعث انتقال منحنی های عرضه و تقاضای اسعار شده باالثر سبب تغییر نرخ تبادله میشوند‪ .‬البت ه‬
‫آنانیکه به بازار آزاد عقیده دارند ادعا می کنند که نرخ تبادله تعادلی که در ی ک ب ازار آزاد تع یین ش ده اس ت‪ .‬اص ال مس تقر‬
‫بوده آنچه که سبب تموجات نرخ تبادله و عدم اس تقرار در آن ب ازار می ش ود‪ ،‬عب ارت از م داخالت حک ومت می باش د‪ .‬ام ا‬
‫کسانیکه از نرخ تبادله ثابت طرفداری می کند عقیده دارند که اصال عدم استقرار بازار و تموجات در آن باعث عدم اس تقرار‬
‫بازار و تموجات درآن باعث عدم استقرار بازار اسعار می گردد و ازین جهت بای د ب ا م داخالت بان ک مرک زی ن رخ تبادل ه‬
‫ثابت نگهداشته شود‪.‬‬

‫عرضه پول ‪:‬‬

‫چون اسعار در اصل پول های ملی یا پولهای ممالک مختلف می باشند پس برای تحلیل عرضه و تقاض ای ی ک پ ول مقاب ل‬
‫یک پول دیگر باید تغییرات را در مقدار عرضه و تقاضای هر دو پول مطالعه کنیم‪.‬‬

‫البته که مقدار موجود پول در یک مملکت در ساحه ملی و بین المللی هم تاثیر دارد‪ .‬به هراندازه که از یک پول زیادتر نش ر‬
‫می شود به همان اندازه ارزش آن در ساحه ملی و بین المللی کمتر می شود‪ .‬مثال عملی آن تورم سرسام آور پولی است‪ .‬مثال‬
‫بین سالهای ‪ 1922‬و ‪ 1923‬عرضه پول و قیمت ها در جرمنی یک تریلیون اضافه شد‪ .‬به عین صورت ارزش مارک مقاب ل‬
‫دالر یک تریلیون چند کم گردید‪ .‬مقدار مجموعی عرض ه پ ول درینج ا عب ارت از مق دار ک ل پ ول ی ک مملکت اس ت ک ه در‬
‫اختیار مردم جهان قرار دارد‪ .‬البته مقدار عرضه پول در تعیین ارزش پول مهم بوده چنانچ ه ه ر اف زایش در مق دار عرض ه‬
‫پول باعث انتقال منحنی عرضه پول می شود‪ .‬گرچه در افغانستان معلومات موثق در قسمت افزایش مق دار پ ول در ‪ 18‬س ال‬
‫اخیر وجود ندارد اما میتوان گفت در ظرف این مدت ارزش افغانی در برابر دالر و مارک جرمنی ‪ 600‬چند پایین آمده است‪.‬‬
‫( از ‪ 20‬افغانی = یک مارک در سال ‪ 1979‬به ‪ 12000‬افغانی در سال ‪.)1997‬‬

‫تقاضای معامالتی برای پول‬

‫‪37‬‬
‫چون پول یک وسیله تبادله است پس غرض اجرای معامالت و خرید اجن اس و خ دمات ه ر کس ی ک مق دار آن را ن زد خ ود‬
‫نگهمیدارد‪ .‬البته تقاضای معامالتی برای یک پول خاص مربوط به سرعت دوران پول و مقدار تولی د اجتم اعی ی ک مملکت‬
‫می باشد‪ .‬در ساحه بین المللی هم تقاضا برای خرید اجناس و خدمات مختلف از مملکت دیگر ایجاب می کند تا پول های آن‬
‫ممالک غرض اجرای معامالت بدسترس ما باشد زیرا فروشنده ها در ه ر مملک تی ک ه باش ند می خواهن د ک ه تادی ات مقاب ل‬
‫اجناس و خدمات شان به پول خودشان صورت گیرد‪.‬‬

‫توقعات تغییر نرخ تبادله‬

‫توقعات تغییر در نرخ تبادله بوظیفه یک پول و یک سعر بحیث وسیله ذخیره ارزش ارتباط می گیرد‪ .‬معموال در مراکز پولی‬
‫جهان اوراق قرضه ‪ ،‬اسناد خزانه ‪ ،‬سهام و غیره معامله می ش وند و مردم ان ممال ک مختل ف خری دار آنه ا می باش ند‪ .‬له ذا‬
‫برای اینکه تضمینات یک مملکت خریداری شده بتواند باید بدوا پول آن مملکت بدست آید و بعد از آنک ه میع اد تض مین بس ر‬
‫رسید عاید و اصل سرمایه باید دوباره به پول مملکت خریدار بدل گردد‪ .‬در ه ر دو ح الت ن رخ تبادل ه نقش مهم ب ازی ک رده‬
‫توقعات تغییر نرخ تبادله در تصمیم گیری سرمایه گذاری و تجارت و غ یره مع امالت بین المللی مهم میباش د‪ .‬ام ا پیش بی نی‬
‫تغییر نرخ تبادله کار آسان نبوده و متخصصین مانند مردم عامه معموال تغییرات آن نرخ را تخمین نموده و آنرا بدقت تع یین‬
‫کرده نمیتوانند زیرا عوامل متعدد در آن تغییر نقش مهم بازی می کنند‪.‬‬

‫اما متخصصین مالی و اقتصاد دانها بعضی ازین عوامل را که در تغییر نرخ نقش مهم دارند‪ ،‬یافته اند‪ .‬این عوامل ق رار ذی ل‬
‫است‪.‬‬

‫عوامل موثر در تغییر نرخ تبادله‬

‫توقعات در مورد عرضه پول‬ ‫‪-1‬‬

‫چنانچه بحث شد هر افزایش سریع عرضه پول ارزش آنرا مقابل پول های دیگر کم میسازد‪ .‬ازین جهت در بازار ه ای م الی‬
‫و پولی مردم به گفتار و کردار مقامات بانک مرکزی در یک مملکت توجه خاص دارند‪.‬‬

‫توقعات در مورد سیاست های حکومت در مقابل دارایی های شخصی‬

‫شکل بسیار شدید مداخله حکومت عبارت از ضبط کردن یا غصب دارایی خصوصی می باشد‪ .‬عالوتا سیاس ت ه ای مالی اتی‬
‫حکومت هم درین حصه نقش دارد‪ .‬اگر توقع رود که دارایی اشخاص ضبط میگردد‪ .‬یا مالیات باالی سرمایه خصوصی و ی ا‬
‫انتقال سرمایه خارجی و عاید آن بلند می رود پس به چنان مملکت عالقه سرمایه گ ذاری و مع امالت کم ش ده ارزش پ ول آن‬
‫در بازار اسعار رو به نزول می گذارد‪ .‬زیرا تقاضا برای پول کم میشود‪.‬‬

‫توقع در باره بیالنس تادیات‬ ‫‪-2‬‬

‫با وجودیکه تمایل بین المللی شدن در اقتصاد وجود دارد باز هم ساکنین هر مملکت مقدار بیشتر پ ول مملکت خ ود را ب رای‬
‫معامالت نگهمیدارند‪ .‬بصورت عمومی یک مازاد در بیالنس تادیات معنی دارد که اسعار بیشتر به مملکت آمده و س اکنین آن‬

‫‪38‬‬
‫وقتی این اسعار را برای اجرای معامالت خ ود ب ه پ ول داخلی تب دیل میکنن د‪ .‬این مبادل ه تقاض ا را ب رای پ ول داخلی بیش تر‬
‫ساخته و باعث انتقال منحنی تقاضا طرف راست گردی ده ارزش پ ول داخلی بیش تر میش ود‪ .‬گوی ا ن رخ تبادل ه ی ا ارزش پ ول‬
‫داخلی مقابل اسعار زیادتر میشود‪ .‬لهذا هر نوع بهبود بیالنس تادیات باعث میگ ردد‪ .‬ت ا تقاض ا ب رای پ ول آن مملکت زی ادتر‬
‫شود و ارزش آن بلندتر رود‪.‬‬

‫عقیده به تعادل بیالنس تجارت‬ ‫‪-3‬‬

‫مقدار بیشتر اسعار یک مملکت برای اقالم بیالنس تجارت مصرف میشود یک مازاد در بیالنس تجارتی فکر میش ودکه خ ود‬
‫بخود در دوره آینده به تعادل می گراید‪ .‬زیرا چنین مازاد به معنی افزایش تقاضا برای پول مملکت بوده ارزش آن بلند میرود‬
‫‪ .‬بهتر شدن ارزش پول داخلی و بهتر شدن نرخ تبادله به معنی آنس ت ک ه اجن اس وارداتی در مملکت ارزان تر ش ده و مق دار‬
‫صادرات کم میشود‪ .‬به اینصورت در دوره دیگر بیالنس تجارتی کسر پیدا میکند‪ .‬گویا تقاضا برای پ ول داخلی کم تر ش ده و‬
‫تقاضا برای اسعار بیشتر می شود‪ .‬به این ت رتیب ن رخ تبادل ه دو ب اره ب ه تع ادل می آی د‪ .‬پس توق ع م ازاد و ی ا کس ر بیالنس‬
‫تجارت باالی نرخ تبادله اثر مهم دارد‪.‬‬

‫توقع در مورد مداخله مقامات دولتی در بازار اسعار‬ ‫‪-4‬‬

‫طوریکه در نرخ تبادله ثابت عیار شده قبال دیدیم‪ ،‬ممکن بانک مرکزی برای جلوگیری از اضافه عرضه و ی ا تقاض ای ی ک‬
‫سعر خاص اقدام به خریداری و یا فروش آن سعر نموده تا تعادل در حدود معین در بازار اسعار و نرخ تبادله قایم گردد‪ .‬لهذا‬
‫اگر قیمت دالری پوند رو به نزول می نهد‪ .‬بانک مرکزی به خرید پوند اقدام کرده به اینصورت از تنزیل بیش تر ارزش پون د‬
‫مقابل دالر را نرخ تبادله جلوگیری می کند‪ .‬برخالف اگر فرضا ارزش پوند مقابل دالر از حدود معینه تعیین ش ده بلن دتر رو‪،‬‬
‫پس بان ک مرک زی انگلیس در ب ازار مداخل ه ک رده دال ر را خری ده عرض ه آن را کم و عرض ه پون د را زی ادتر می کن د‪ .‬ب ه‬
‫اینصورت از بلند رفتن ارزش پوند مقابل دالر جلوگیری میشود‪.‬‬

‫‪39‬‬