KRZYŻÓWKI JEDNOGENOWE

z genami niesprzężonymi i dominacją zupełną

To najprostszy typ krzyżówek genetycznych. Dotyczy sytuacji, kiedy:

- cecha warunkowana jest przez jeden gen,
- gen ten nie leży na chromosomie X (tylko na jednym z chromosomów autosomalnych),
- allel dominujący całkowicie maskuje ekspresję (czyli ujawnienie się) allelu recesywnego - jeśli
występują jednocześnie u tego samego osobnika (czyli u heterozygoty).

Na początek, zanim przejdziemy do krzyżówek, naprawdę niezbędna porcja teorii: Musisz wiedzieć co to:
- gen - podstawowa jednostka dziedziczenia, "porcja" informacji o konkretnej cesze organizmu, np.
o barwie włosów, grupie krwi, odporności lub podatności na jakąś chorobę; symbolicznie oznaczany jest
literami: A, a, B, b itd.
- genotyp - zespół genów danego osobnika
- fenotyp - zespół cech organizmu, np. jego wygląd, fizjologia, zachowanie
- cechy dominujące i recesywne - odpowiednio: cechy "silniejsze" i "słabsze"
- allel - jedna z wersji danego genu, np. wersja odpowiadająca za ciemny kolor włosów albo wersja
odpowiadająca za jasny kolor włosów
- allel dominujący - allel "silniejszy", allel ujawniający się w fenotypie osobnika, nawet jeśli występuje w
parze z innym (recesywnym) allelem, np. u człowieka allel warunkujący ciemny kolor włosów jest
dominujący; oznaczany wielkimi literami: A, B itd.
- allel recesywny - allel "słabszy", allel ujawniający się tylko wtedy, gdy występuje w parze z innym takim
samym allelem ; jeśli natomiast występuje w parze z allelem dominującym nie ujawnia się, bo nie ma
odpowiednio dużej "siły przebicia" np. u człowieka allel warunkujący jasny kolor włosów; oznaczany
małymi literami: a, b itd.
Większość organizmów to organizmy diploidalne, czyli takie, które w komórkach somatycznych mają
podwójny zestaw chromosomów, tzw. chromosomy homologiczne. Na przykład u człowieka każdy z 23
chromosomów ma drugi do pary, co daje sumę 46 chromosomów w każdej komórce somatycznej.
(Nawiasem mówiąc w zadaniach genetycznych zawsze chodzi o organizmy diploidalne). Co to praktycznie
oznacza? Chromosomy homologiczne są takie same nie tylko pod względem rozmiaru czy wyglądu, ale
także zawierają dokładnie takie same geny:

a dokładniej:
Mogą to być allele identyczne, mogą to być allele różne:

A więc homozygota dominująca to taki organizm, który zawiera dwa allele dominujące danego genu. Jego
genotyp zapisujemy dwiema wielkimi literami np. AA. Ujawnia się u niego cecha dominująca.
Analogicznie - homozygota recesywna to taki organizm, który zawiera dwa allele recesywne danego genu.
Jego genotyp zapisujemy dwiema małymi literami np. aa. Ujawnia się u niego cecha recesywna.
Heterozygota to z kolei taki organizm, który zawiera dwa różne allle tego samego genu i ujawnia się u
niego tylko cecha dominująca (przynajmniej tak będzie w tych zadaniach, od których zaczniemy). Jego
genotyp zapisujemy jako Aa.
Każdy chromosom z takiej pary (a wraz z nim konkretny allel) otrzymaliśmy od jednego z rodziców. Dzieje
się tak u każdego organizmu rozmnażającego się płciowo, a więc poprzez połączenie gamet obojga
rodziców w procesie zapłodnienia. Takie gamety powstają w trakcie podziału nazywanego mejozą i - co
bardzo istotne - dochodzi wtedy do rozdzielenia chromosomów homologicznych, tak by każda gameta
(komórka jajowa lub plemnik) zawierały tylko po jednym chromosomie z każdej pary. Mówimy, że
komórki rozrodcze są haploidalne. W przypadku człowieka - gamety (jako jedyne komórki w organizmie)
zawierają tylko po 23 chromosomy.
Takie założenie przyjął w swojej teorii już ponad 100 lat temu Grzegorz Mendel (mimo, że nie miał pojęcia
o istnieniu DNA, chromosomów i mejozie) i ujął w treści tzw. prawa czystości gamet:
"Każda gameta posiada tylko jeden allel z każdej pary alleli danego genu" .

Jakie gamety będą w związku z tym wytwarzać hetero- i homozygoty?

No, po takiej dawce teorii nareszcie możemy przystąpić do rozwiązywania krzyżówek. Najlepiej będzie
tłumaczyć na przykładach.

Zad.1
Brązowy kolor oczu (A) u człowieka dominuje nad niebieskim (a). Brązowooki mężczyzna, który jest
homozygotą żeni się z niebieskooką kobietą. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą miały
niebieskie oczy?

Zaczynamy od wypisania z treści zadania wszystkich danych:

Allele:
A - allel warunkujący brązowe oczy
a - allel warunkujący niebieskie oczy
A więc wszystkie możliwe genotypy i fenotypy wyglądają następująco:
AA - oczy brązowe
Aa - oczy brązowe
aa - oczy niebieskie

Zapisujemy krzyżówkę, używając następujących symboli:

P - genotypy rodziców
F1 - genotypy ich dzieci
gamety - dobrze jest zapisywać w kółku
Odpowiedź:
Ich dzieci w 100% będą miały oczy brązowe, a więc prawdopodobieństwo, że odziedziczą kolor oczu po
mamie wynosi 0.

Zad.2
Ciemny kolor włosów (B) u człowieka dominuje nad jasnym (a). Blondynka spodziewa się dziecka z
mężczyzną, który ma włosy ciemne i o którym wiadomo, że jest heterozygotą. Jakie jest
prawdopodobieństwo, że ich dziecko będzie miało jasne włosy?

Allele:
B - allel warunkujący ciemne włosy
b - allel warunkujący jasne włosy
Wszystkie możliwe genotypy i fenotypy:
BB - włosy ciemne
Bb - włosy ciemne
bb - włosy jasne
Odpowiedź:
Prawdopodobieństwo, że dziecko tej pary będzie miało jasne włosy wynosi 50%.

Zad.3
Jakie jest prawdopodobieństwo pojawienia się dziecka leworęcznego w rodzinie, gdzie rodzice są
praworęcznymi heterozygotami? Uwzględnij fakt, że praworęczność jest cechą dominującą (A), a
leworęczność - recesywną (a).

Allele:
A - allel warunkujący praworęczność
a - allel warunkujący leworęczność
Wszystkie możliwe genotypy i fenotypy::
AA - praworęczność
Aa - praworęczność
aa - leworęczność
Przy tylu możliwych kombinacjach gamet dobrze jest zapisać tzw. szachownicę Punnetta , czyli tabelę,
która wygląda następująco:

Odpowiedź:
Prawdopodobieństwo urodzenia się dziecka leworęcznego w tej rodzinie wynosi 25%.

W zadaniach 1 - 3 wszystkie informacje potrzebne do zrobienia krzyżówki były podane na tacy. Teraz pora
na odrobinę (ale tylko odrobinę!) trudniejsze zadania.
Zad.4
Kręcone włosy są u człowieka cechą dominującą (K) nad włosami prostymi. Kobieta o włosach
prostych i mężczyzna o włosach kręconych (którego mama miała włosy proste) zakładają rodzinę.
Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich dzieci będą miały włosy kręcone, a jakie - że będą miały włosy
proste?

Allele:
K - allel warunkujący włosy kręcone
k - allel warunkujący włosy proste
Wszystkie możliwe genotypy i fenotypy::
KK - włosy kręcone
Kk - włosy kręcone
kk - włosy proste

W poprzednim zadaniu genotypy rodziców były jasno sprecyzowane. W tym zadaniu wiadomo oczywiście,
że kobieta musi być homozygotą recesywną kk (bo tylko wtedy ujawnią się u niej włosy proste). Ale co z
mężczyzną? Ma mieć włosy kręcone, a więc może być homozygotą dominującą KK lub heterozygotą Kk.
Który genotyp wybrać? A może zrobić dwie krzyżówki? Nie ma takiej potrzeby! W treści zadania jest
istotna podpowiedź - informacja o fenotypie matki tego mężczyzny. Jeśli jego matka miała włosy proste
musiała być homozygotą recesywną kk, a więc musiała mu przekazać allel recesywny k:

Teraz już rozwiązanie krzyżówki jest banalnie proste:

Odpowiedź:
Prawdopodobieństwo urodzenia się dzieci o włosach prostych wynosi 50%, podobnie jak
prawdopodobieństwo urodzenia się dzieci o włosach kręconych, które też wynosi 50%.
Zad.5
Obecność piegów to cecha dominująca (A), ich brak - to cecha recesywna (a). Matka, która ma piegi i
ojciec bez piegów mają już jedno dziecko bez piegów. Jakie jest prawdopodobieństwo, że ich kolejne
dziecko także nie będzie miało piegów?

Allele:
A - allel warunkujący obecność piegów
a - allel warunkujący brak piegów
Wszystkie możliwe genotypy i fenotypy::
AA - piegi
Aa - piegi
aa - brak piegów

I znowu - nie podano jaki ma być genotyp matki. Jest homozygotą dominującą AA czy heterozygotą Aa? I
znowu mamy podpowiedź - informację o fenotypie pierwszego dziecka tej pary. Jeśli dziecko to nie ma
piegów, w takim razie jest homozygotą recesywną aa, a więc od obojga rodziców dostało po jednym allelu
a. Z tego wniosek, że matka musi być heterozygotą. Zapisujemy krzyżówkę:

Odpowiedź:
Prawdopodobieństwo, że kolejne dziecko tej pary również nie będzie miało piegów wynosi 50%.

Kto nie dowierza, że to jest jedno jedyne rozwiązanie - niech sprawdzi drugą możliwość:
A więc gdyby mama była homozygotą dominującą AA - nie mogłoby się jej urodzić dziecko bez piegów.