13/12/23, 8:49 π.μ.

H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ

ΕΝΟΤΗΤΕΣ Τετάρτη 13 Δεκ 2023

Πολιτική Κοινωνία Οικονομία Κόσμος Διπλωματία Πολιτισμός Science Γνώμες Νέες Εποχές ΒΗΜΑgazino

ΓΝΩΜΕΣ Όλα τα άρθρα

H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας

ΛΙΑΚΟΣ Α

24.11.2008
23:50
Γνώμες

H ελληνική εθνική ιστορία διαφοροποιήθηκε από τα ευρωπαϊκά πρότυπα και προέβαλε τη δική της
ερμηνεία των διαδοχικών παρελθόντων. Μια εκδοχή της παρουσιάστηκε το περασμένο καλοκαίρι
στην τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, από όπου και το στιγμιότυπο της φωτογραφίας

24.11.2008
23:50
Γνώμες
H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας * Μας

Περισσότερες Γνώμες ενδιαφέρουν οι διαδικασίες συγκρότησης σε

έθνος, γιατί μέσα από αυτές το παλαιότερο

Αβγά πολιτισμικό υλικό ανασημασιοδοτήθηκε, μπήκε

Γιάννης Πρετεντέρης σε νέα συμφραζόμενα, σε διαφορετικές

συστοιχίες από εκείνες στις οποίες ως τότε

Αδερφέ, πόσο είναι το ανήκε. Με αυτόν τον τρόπο και στην ιστορία του
σκορ;
έθνους διαπιστώθηκε αυτό το οποίο
Βασίλης Σφήνας αναζητούνταν αναδρομικά A. ΛΙΑΚΟΣ H

ελληνική εθνική ιστορία διαφοροποιήθηκε

Τα δικαιώματα του

Ο
παιδιού στο διεθνές
ι δημόσιες αντιπαραθέσεις πάνω στην ιστορία
προσκήνιο
δεν είναι κάτι το ασυνήθιστο. Στην ηπειρωτική
Γιώργος Σταμάτης
Ευρώπη συζητούν ακόμη, και συζητούν έντονα,

για τον B ´ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον ναζισμό και το

Διαβάστε ακόμη
Think tank Αριστερά
Ολοκαύτωμα, για τον χαρακτήρα του δωσιλογισμού και της
Στέλλα Πριόβολου
Αντίστασης. Στην Αγγλία και στην Αμερική η αντιπαράθεση

αφορά την κριτική του κανόνα της εθνικής ιστορίας σε

σχέση με την μετα-αποικιακή ή την πολυπολιτισμική

κριτική. Γύρω από αυτά τα δύο ζητήματα, δηλαδή τα

Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 1/7
13/12/23, 8:49 π.μ. H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ

τραύματα του 20ού αιώνα και το ερώτημα «ποιοι είμαστε»,

που υπονοεί το «πώς πρέπει να είμαστε», διεξάγονται

συζητήσεις στις περισσότερες χώρες του κόσμου. Αν οι

αντιπαραθέσεις των ιστορικών αντικατέστησαν τις

ιδεολογικές αντιμαχίες, δεν είναι γιατί ενδιαφερόμαστε

περισσότερο για το παρελθόν σε σχέση με το μέλλον, αλλά

γιατί και οι τρεις διαστάσεις του χρόνου καθορίζουν μαζί και

τις μνήμες και τις προσδοκίες μας. Συζητώντας δηλαδή για

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα και ο

το παρελθόν διαμορφώνουμε στάσεις για το μέλλον.
τριακονταετής πόλεμος για το
Αντίστοιχα, διαμορφώνοντας προσδοκίες,
Μουσείο της Ακρόπολης
αναδιαπραγματευόμαστε τις εικόνες του παρελθόντος.

Αγωνία για το πόρισμα της

έρευνας στην Αράχωβα -

Στην Ελλάδα και οι δύο συζητήσεις δείχνουν ότι δεν Καταγγελία για συγκάλυψη

βρισκόμαστε εκτός τροχιάς. Οπως και στις άλλες χώρες, η

συζήτηση για το έθνος, στις κοινωνικές επιστήμες, είχε

Τι ακριβώς συμβαίνει στην
σχεδόν εγκαταλειφθεί, γιατί θεωρούνταν ως μια κατηγορία
εταιρία Open AI

λιγότερο δυναμική σε σχέση με άλλες κοινωνικές

πραγματικότητες. H δεκαετία του ’80 αποτέλεσε καμπή,

καθώς κυκλοφόρησαν πολλές και αξιόλογες μελέτες οι

οποίες άλλαξαν το επιστημονικό παράδειγμα αντίληψης του

YOUTH SUPPORT
έθνους. H αναβίωση των εθνικισμών τη δεκαετία του 1990

επανέφερε το έθνος στην πρώτη γραμμή ακαδημαϊκής

ζήτησης. Ασφαλώς η έννοια του έθνους είναι μια δύσκολη

κατηγορία, γιατί ακόμη ζούμε μέσα σε έθνη, γιατί οι

νοητικές κατηγορίες προσδιορίζονται από αυτό και επίσης

γιατί η οργάνωση των σπουδών είναι σε μεγάλο βαθμό

ακόμη εθνική. Ωστόσο δεν θα ‘πρεπε να υποτιμάμε το

γεγονός ότι σήμερα μπορούμε να έχουμε ένα πανόραμα

εθνικών περιπτώσεων σε όλον τον κόσμο που δεν

περιορίζεται, όπως παλιότερα, στην Ευρώπη· ότι σήμερα

Nestl é Needs YOUth: Επενδύει
στους νέους και αυτή είναι η πιο
βλέπουμε μια ροή σχηματισμού εθνών σε διαδοχικές φάσεις, πολύτιμη επένδυση για το

μέλλον όλων μας!

από τα μεταναπολεόντεια έθνη, τα έθνη του 1848, εκείνα

που σχηματίστηκαν καθώς έληγε ο A ´ Παγκόσμιος Πόλεμος, » Διαβάστε περισσότερα

στη μετα-αποικιακή εποχή, και ακόμη στη σημερινή

μετακομμουνιστική εποχή· ότι έχουμε τη δυνατότητα

άμεσης παρατήρησης, ιδίως μέσω της κοινωνικής

ανθρωπολογίας, η οποία εμπλούτισε την οπτική των

ιστορικών· τέλος ότι έχουμε ένα διεθνές δίκτυο και πεδίο

σπουδών που απαιτεί μια κοινή γλώσσα, επομένως τη

μετάφραση των εννοιών που χρησιμοποιούμε.

* Ασυμφωνίες και παραδοχές

Αν και δεν υπάρχει καθόλου ομοφωνία στις νεότερες

προσεγγίσεις για το έθνος, εν τούτοις όλες μοιράζονται δύο

παραδοχές. H πρώτη είναι μια κριτική στάση απέναντι στους

αυτο-ορισμούς του έθνους. Παράδειγμα: είναι εκτός

συζήτησης πλέον το να παίρνει κανείς τους ισχυρισμούς της

γενιάς του ’30 για την «ελληνικότητα» ως πραγματικότητα,

αλλά είναι εντός το να τους εξετάζει ως κατασκευή (βλ. λ.χ.

Γιώργος Γιαννουλόπουλος, Διαβάζοντας το Μακρυγιάννη,

Πόλις, 2003). H δεύτερη παραδοχή αφορά την ικανότητα να

Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 2/7
13/12/23, 8:49 π.μ. H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ

μην ταυτίζουμε την ιστορία, το παρελθόν, με την εθνική

ιστορία και το εθνικό παρελθόν. Για τον περισσότερο κόσμο

η ιστορία ταυτίζεται με την πατριδογνωσία. Οταν, π.χ., στο

άρθρο του ο κ. N. Βαγενάς ρωτά «αν τα έθνη τα δημιουργεί ο

εθνικισμός, τότε ποιος δημιουργεί τον εθνικισμό;» δείχνει

ότι δεν μπορεί να κατανοήσει αυτή τη διάκριση. Να

αντιληφθεί δηλαδή ότι μπορεί να υπάρχουν δυνάμεις και

διαδικασίες ευρύτερες από εκείνες τις οποίες μπορεί να

περικλείσει ένα έθνος, και οι οποίες μπορούν να οδηγήσουν

στην ανάγκη συγκρότησης εθνών ως τρόπων κοινωνικής

οργάνωσης. Αλλωστε τον εντοπισμό αυτών των δυνάμεων

αφορά το μεγαλύτερο μέρος της σύγχρονης βιβλιογραφίας

για το έθνος (και η οποία εσφαλμένα ονομάζεται

μεταμοντέρνα).

* Το φολκλόρ των αντιδράσεων

Οι δημόσιες συζητήσεις για την ιστορία μπορεί να φαίνονται

ακαδημαϊκές, αλλά κατά κανόνα έχουν μείζονες συνέπειες.

Π.χ., το 1955, η δημοσίευση από τον N. Σβορώνο της

Επισκόπησης της νεοελληνικής ιστορίας, σε μια δημοφιλή

σειρά στα γαλλικά, του στοίχισε την αφαίρεση του ελληνικού

διαβατηρίου. Το επεισόδιο αυτό δεν είναι μοναδικό. Το

όνομα Φαλμεράυερ χρησιμοποιήθηκε συχνά ως επίθετο με

τη σημασία του μισέλληνα. Λίγοι ξένοι ελληνιστές, που είχαν

μια διαφορετική οπτική στην ελληνική ιστορία από την κάθε

φορά επικρατούσα στην Ελλάδα, γλίτωσαν από την

κατηγορία αυτή. Ακόμη και διδακτορικές διατριβές, που

αργότερα αποτέλεσαν βιβλία αναφοράς, απορρίφθηκαν

επειδή υπαινίσσονταν κοινωνικές αιτίες του «1821». Οταν

κάτι τέτοιο είχε υποστηρίξει ο Γιάννης Κορδάτος, στο

ομώνυμο βιβλίο του, προκάλεσε την αγανάκτηση ακόμη και

της Ιεράς Συνόδου. Μια καταδικαστική παράγραφος

εναντίον του μαρξιστή ιστορικού ήταν απαραίτητη σε κάθε

έργο νεοελληνικής ιστορίας που επιδίωκε πιστοποιητικό

εθνικοφροσύνης. Οι μικροαπάτες ήταν συχνά μέρος αυτού

του φολκλόρ. Π.χ., στα μέσα του περασμένου αι. ο Κυριάκος

Πιττάκης ενεχείρισε στον Φαλμεράυερ ένα παραχαραγμένο

χρονικό που υποτίθεται ότι περιείχε πληροφορίες που

ενίσχυαν τις θέσεις του, και όταν εκείνος ανύποπτος το

χρησιμοποίησε, ο αθηναίος λόγιος τον κατάγγειλε ότι

βασίστηκε σε πλαστές πηγές! Ακολουθώντας την παράδοση

και ο κ. Βαγενάς υποστήριξε ότι υπάρχουν ιστορικοί που

γράφουν ότι δεν υπάρχουν Ελληνες πριν από τον 18ο αιώνα.

Οταν του ζητήθηκε να προσκομίσει την παραπομπή, μας

είπε ότι δεν το γράφουν ακριβώς έτσι, αλλά συνάγεται από

άλλα που έχουν πει. Βέβαια αυτές οι λαθροχειρίες δεν είναι

τόσο αθώες και παιγνιώδεις όσο φαίνονται, αν και ενίοτε

είναι πολύ διαφανείς, για να ληφθούν σοβαρά υπόψη.

* Το πολιτικό διακύβευμα

Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 3/7
13/12/23, 8:49 π.μ. H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ

Ποιο είναι το διακύβευμα της τωρινής συζήτησης; Τι αλλάζει

από τη μια προσέγγιση στην άλλη, και γιατί αυτό αφορά

τους αναγνώστες; Τι αλλάζει δηλαδή στην αντίληψή μας αν

δεχτούμε ότι τα έθνη δεν είναι αρχέγονα, αλλά

σχηματίζονται στην εποχή της νεωτερικότητας; H

απάντηση είναι ότι στρέφουμε την προσοχή μας από το

επίπεδο της αναζήτησης των καταβολών στο επίπεδο της

κατανόησης των διαδικασιών συγκρότησης σε έθνος. H

αφετηριακή υπόθεση είναι ότι οι διαδικασίες αυτές

πυροδοτούνται μέσα από τις αλλαγές που προκαλεί στην

κοινωνία ό,τι ονομάστηκε νεωτερικότητα. Μας ενδιαφέρουν

επομένως αυτές οι διαδικασίες συγκρότησης και όχι τα

στοιχεία που χρησιμοποιήθηκαν και τα οποία μπορούσαν να

ανήκουν σε παλαιότερα πολιτισμικά σχήματα, όπως ο

Ελληνισμός, η Ορθοδοξία, η παράδοση της Αυτοκρατορίας

κτλ. Μας ενδιαφέρουν αυτές οι διαδικασίες συγκρότησης,

γιατί μέσα από αυτές το παλαιότερο πολιτισμικό υλικό

ανασημασιοδοτήθηκε, μπήκε σε νέα συμφραζόμενα, σε

διαφορετικές συστοιχίες από εκείνες στις οποίες ως τότε

ανήκε. Με αυτόν τον τρόπο και στην ιστορία του έθνους

διαπιστώθηκε αυτό το οποίο αναζητούνταν αναδρομικά.

Αυτές τις διαδικασίες συγκρότησης δεν πρέπει να τις δούμε

μόνο ως προς το εσωτερικό της κοινότητας που

δημιούργησαν, αλλά και ως προς το εξωτερικό, ως προς τη

διεθνή δημόσια σφαίρα. Δηλαδή η ελληνική εθνική ιστορία

ακολούθησε έναν τύπο ευρωπαϊκού ιστορικού αφηγήματος

το οποίο ονομάστηκε εθνική ιστορία. Γι’ αυτό και κανείς δεν

διανοήθηκε να γράψει ιστορία του ελληνικού έθνους πριν

από τη συγκρότηση του ελληνικού εθνικού κράτους.

Ταυτόχρονα όμως η ελληνική εθνική ιστορία

διαφοροποιήθηκε από τα ευρωπαϊκά πρότυπα και τους

απάντησε, προβάλλοντας τη δική της εκδοχή και

διεκδικώντας τη δική της ερμηνεία των διαδοχικών

παρελθόντων. Κατά καιρούς μάλιστα υπήρξαν έντονοι

διαξιφισμοί ανάμεσα σε έλληνες και ξένους ελληνιστές και

βυζαντινολόγους για τη γενεαλογία στην οποία θα όφειλαν

να ενταχθούν περιοχές της ιστορίας όπως η αρχαιότητα ή το

Βυζάντιο. Δεν είναι παράξενες αυτές οι έριδες διεκδίκησης.

Αλλωστε ένα από τα χαρακτηριστικά κάθε εθνικής ιστορίας

είναι η τάση να απορροφήσει στις δομές και στον

εννοιολογικό της κορμό την ιστορία συνολικά. Ετσι

βλέπουμε ακόμη και εθνικές εκδοχές της παγκόσμιας

ιστορίας.

Και το πολιτικό διακύβευμα; Τι θα άλλαζε αν στρέψουμε την

προσοχή μας από την εθνορομαντική, στη «διαδικασιακή»

και «συγκροτησιακή» αντίληψη του έθνους; H πρώτη

απάντηση είναι ότι έτσι μεταθέτουμε την προσοχή μας από

τους αρχέγονους (primordial) στους πολιτικούς (civic)

δεσμούς τού συνανήκειν. Αυτή η στροφή είναι αναγκαία για

να καταλάβουμε τις διαδικασίες αλλαγής και

επανασυγκρότησης των πολιτικών κοινοτήτων μέσα στις

οποίες ζούμε σήμερα. Για να καταλάβουμε δηλαδή τη σχέση

του ελληνικού συνανήκειν με το διαμορφούμενο ή Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 4/7
13/12/23, 8:49 π.μ. H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ

διαμφισβητούμενο ευρωπαϊκό· για να καταλάβουμε αν και

πώς μπορεί να δημιουργηθεί συνανήκειν με τους μετανάστες

και αλλοεθνείς που ζουν μαζί μας· για να καταλάβουμε πως

αλλάζει η κοινότητά μας αλλά και πως μπορεί να διατηρήσει

την αλληλεγγύη της σε συνθήκες παγκοσμιοποίησης· για να

καταλάβουμε ευρύτερα τη σχέση μεταξύ πολιτισμικής

διαφοροποίησης και αλληλεγγύης στη συγκρότηση

κοινοτήτων. H εθνική ταυτότητα έχει να κάνει με τους

προσανατολισμούς και τις προτεραιότητες που θέλει να

επιβάλει σε όσους τη μοιράζονται. Από καιρό έχει γίνει

αισθητή η ανάγκη ανακαίνισής της.

Ο κ. Αντώνης Λιάκος είναι καθηγητής της Ιστορίας στο

Πανεπιστήμιο Αθηνών.

Ακολούθησε το Βήμα στο Google news και μάθε όλες τις

τελευταίες ειδήσεις.

ΛΙΑΚΟΣ Α ΟΛΑ ΤΑ ΑΡΘΡΑ

ΔΗΜΟΦΙΛΗ

1 6
Σφαγή των Καλαβρύτων: Το
Άγιος Σπυρίδων: ο καλόγερος
αποτρόπαιο έγκλημα των Ναζί
που έσωσε την Κέρκυρα από
80 χρόνια πριν από σήμερα
την πανούκλα

2 7
Μουσείο Ακρόπολης: Τα
Μάχη επιγόνων στο Φανάρι -
Γλυπτά του Παρθενώνα και ο
Η πρόκληση για τον
τριακονταετής πόλεμος
Βαρθολομαίο

3 Γιατί η Ιλβα Γιόχανσεν έρχεται

εκτάκτως στην Αθήνα;

8 Πώς η Θράκη μετατρέπεται σε

ενεργειακό κόμβο

4 Αβγά

9
Αράχωβα Όλιβερ: Αγωνία για

το πόρισμα της έρευνας -

Καταγγελία για συγκάλυψη

5
«Πράσινα» νησιά: Από €2.000

10
τον χρόνο έπεσαν στα €40 -
Κρήτη: Τι πήγε στραβά με την
Πώς μείωσαν την τιμή στο
17χρονη που υπέστη
ρεύμα
αλλεργικό σοκ - Ειδικός εξηγεί

PODCASTS

ΤΟ ΒΗΜΑ ΣΗΜΕΡΑ ΒΑΒΕΛ

Τι ακριβώς συμβαίνει στην εταιρία Open AI Τα «μυστικά» των ηλεκτρονικών πληρωμών –

Ο Νίκος Πετράκης στη Βαβέλ

SUBSCRIBE  SUBSCRIBE 

Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 5/7
13/12/23, 8:49 π.μ. H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ
ΑΠΟ ΠΟΥ ΝΑ ΑΡΧΙΣΩ ΣΤΗΝ ΜΠΟΥΚΑ
Πόσο σημαντικό είναι τελικά να πιστεύουν οι The Humans: Οι συντελεστές της παράστασης

άλλοι σε εμάς (και εμείς σε εκείνους); μιλούν στη Μυρτώ Λοβέρδου

SUBSCRIBE  SUBSCRIBE 

ΜΟΝΟ ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ

Τους ενδιέφερε μόνο η Νίκος Δένδιας στο ΒΗΜΑ: Η έκπληξη με το πυρηνικό Μάχη επιγό

καρέκλα του προέδρου - Ο Δεν πρέπει να ξεχνάμε - εργοστάσιο στη Θράκη – – Η πρόκλησ

Στ. Κασσελάκης απαντά στο Οφείλουμε να είμαστε Γιατί είπε «όχι» ο Βαρθολομαί

Βήμα για όλους και όλα πάντα έτοιμοι με την Μητσοτάκης

Κοινωνία
Τουρκία
Πολιτική Διπλωματία
Πολιτική

ΕΠΙΛΕΓΜΕΝΑ ΑΠΟ ΤΟ ΒΗΜΑ

IN TA NEA OT
Απολογείται ο ιδιοκτήτης των σκύλων που Κληρονομιές: Υποχρεωτικά στο myProperty Servicers: Σχέδιο by pass τιτλοποιήσεων για

κατασπάραξαν την 50χρονη – Σοκάρουν οι και ηλεκτρονικά όλες οι δηλώσεις την επιστροφή θεραπευμένων δανείων στις

περιγραφές από την επίθεση τράπεζες

Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 6/7
13/12/23, 8:49 π.μ. H ανακαίνιση της εθνικής ταυτότητας - ΤΟ ΒΗΜΑ

MEGA VITA SHOPFLIX

Ρέντης: Ακρωτηρίασαν το πόδι του 31χρονου Καρδιά: Ποια διατροφή την προστατεύει; Προτάσεις δώρων για ξεχωριστά

αστυνομικού για να αποφύγουν το σηπτικό Χριστούγεννα

σοκ

Ειδήσεις Γνώμες Μόνο στο Podcasts

Πολιτική Γιώργος Βήμα

Το Βήμα Σήμερα
Newsletter 5 το πρωι
Κοινωνία Βέλτσος Βηματοδότης Από που να
Πέντε ειδήσεις για να ξεκινήσεις τη μέρα σου Οικονομία Κώστας Πανδώρα αρχίσω
Γιαννακίδης Γλώσσα -
Κόσμος Σίβυλλα
Περικλής Γλώσσα
Εισάγετε το email σας ΕΓΓΡΑΦΕΙΤΕ Διπλωματία Δημητρολόπουλος ΒΗΜΑ History Special

Πολιτισμός Χρήστος Δόγας ΒΗΜΑgazino

Editions
Έχω διαβάσει και αποδέχομαι τους όρους της πολιτικής Μαθητικές
προστασίας δεδομένων Νέες Εποχές Οδυσσέας
Ιωάννου Εφημερίδες
Science 100 Χρόνια Βήμα
Αντώνης
App
Τεχνολογία Καρακούσης Newsletters

Υγεία και Ευεξία Γιάννης 5 το πρωί

ΒΗΜΑ Green Καρτάλης Περισσότερα

Αθλητισμός Λευτέρης Ταυτότητα

Κουσούλης
Βιβλία Επικοινωνία
Νίκη Λυμπεράκη
Celebrities Τάσος Όροι χρήσης
Media Μαντικίδης Πολιτική
Γιάννης Μαρίνος Προστασίας
Αυτοκίνητο Δεδομένων
Μάνος Μίχαλος Cookies
Γιώργος
Παπαχρήστος
Γιάννης
Πρετεντέρης
Ιωάννα
Σουφλέρη
Αλέξης
Σταμάτης
Μαργαρίτα
Σφέτσα
Ράνια Τζίμα
Στράτος
Φαναράς

© 2023 TO BHMA • All rights reserved.

Cookies

https://www.tovima.gr/2008/11/24/opinions/h-anakainisi-tis-ethnikis-taytotitas/ 7/7