Basın Tarihi

OSMANLI’DAN BUGÜNE
MİZAH DERGİLERİ
Hazırlayan & Sunan:
Y. Kayra Kazıl
Diyojen

DİYOJEN
1870-73 yılları arasında çıkan dergi, Osmanlı’da çıkan

ilk mizah dergisi olma özelliği taşıyor.

Teodor Kasap tarafından kuruluyor, ara sıra Namık

Kemal de buraya imzasız yazılar yazıyor.

Politik sebeplerle defalarca kapanıp tekrar açılan

dergi, 1873'de 2. Abdülhamit tarafından temelli

kapatılıyor.

1 Kasım 1870 - Diyojen Kapağı

Diyojen’in takipçileri

Diyojen’in kapatılmasının ardından, Teodor Kasap bu

sefer Çıngıraklı Tatar’ı kuruyor.

Yine aynı dönemlerde Hayal (1873), Kahkaha (1875)

ve Çaylak (1876) gibi başka dergiler de kuruluyor.

1876'da 2. Abdülhamit, tüm mizah dergilerini

yasaklıyor. Bu dergiler farklı Avrupa başkentlerinde

basılıp İstanbul’a el altından sokularak zor da olsa bir

Çıngıraklı Tatar - 2. Abdülhamit süre daha yayınlanmaya devam ediyor

İkinci Meşrutiyet

Bu dönemde esen özgürlük havası, yeni dergi ve

gazete sayısında patlama yaratıyor. Kalem (1908),

Karagöz (1908), Cem (1910) bu dönemin en önemli

dergileri.

Karagöz dergisi daha sonraları CHP tarafından satın

alınıyor, Orhan S. Orhon, Sedat Simavi gibi isimler

derginin başına getiriliyor.

Kalem’in bir sayısının ön kapağı

Milli Mücadele Yılları

Milli Mücadele dönemine damga vurmuş mizah

dergilerine örnek olarak Diken’den (1908),

Güleryüz’den (1921), Aydede’den (1921) ve Akbaba’dan

(1922) bahsedebiliriz. Aralarından en uzun önürlüsü

olan Akbava, 1977'ye kadar yayın hayatına devam

ediyor.

Güleryüz dergisi Milli Mücadele yanlısıyken Aydede

dergisi Kuvayımilliye’ye muhalif. Bu fikir ayrılığı, iki

dergi arasında sık sık çatışmalara yol açıyor.

Bu dönemin dergilerinde Refik Halit Karay, Sedat

Simavi, Yusuf Ziya Ortaç gibi isimleri görmek mümkün.

Akbaba - 25 Aralık 1922

Diken dergisine ait ön kapaklar
Cumhuriyet Dönemi

Akbaba cumhuriyet döneminde çizgisini daha

hükümete yakın sürdürürken 1947'de Markopaşa

oyuna dahil oluyor. Dergi Aziz nesin, Sabahattin Ali,

Rıfat Ilgaz gibi dev isimleri kadrosunda

bulundururken, sert ve sivri dilli muhalif çizgisi

dolayısıyla sık sık kapanıp farklı isimlerle tekrar yayına

giriyor.

Malum Paşa, Merhum Paşa, Bizim Paşa, Yedi Sekiz

Paşa, Ali Baba, Öküz Mehmet Paşa derginin “kod

adlarından” birkaçı. Dergide bulunan “toplatılmadığı

zaman çıkar” ibaresi, mizah dergileri tarihindeki en

ikonik sloganlardan biri.

Markopaşa
Markopaşa
50'ler

Bu dönemde çıkan Tef (1954) ve Dolmuş (1956),

dönemin en önemli mizah dergileri. Bu dergiler

Akbaba ekolünün dışına çıkarak ilk defa toplumcu bir

çizgide eserler üretiyorlar, konu çeşitliliğine ve farklı

tür eserlere de önem veriyorlar.

Bu iki derginin bir diğer önemli özelliği de geleceğe

damga vuracak çok sayıda mizah yazarına ev

sahipliği yapmaları. Oğuz Aral, Turhan Selçuk, Ali Ulvi

Ersoy, Tonguç, Mıstık bu isimlerden bazıları.

Tef
70'ler

Yakın dönem Türkiye mizah dünyası için bir efsane

sayılabilecek Gırgır dergisi, Oğuz Aral tarafından bu

dönemde kuruldu. Gırgır gerek mizah tarzıyla, gerekse

yetiştirdiği yeni kuşak yazar ve çizerlerle Türkiye

mizahına tam anlamıyla damga vurdu.

Gırgır’dan ayrılan ya da ondan esinlenerek kurulan

Leman başta olmak üzere Hobor, Limon, Çarşaf, Pişmiş

kelle gibi şimdilerde kapanmış olsa da ismini anmamız

gereken önemli dergiler bu ekolden türemiştir.

Gırgır
Gırgır dergisine ait ön kapak çalışmaları
90'lar

Gırgır sonrası mizah dergilerinden Leman, 90'lar

döneminin en önemli yayınlarından biri. Limon

dergisinden ayrılan Çağatay - Tunca Akgün kardeşler

tarafından 1991'de kurulan dergi, politik duruşuyla

dikkat çekmeyi başarmış.

Leman’ın da tıpkı Gırgır gibi mizah dergileri arasında

yeni bir ekol yarattığını söylemek mümkün, zira sonraki

yıllara damga vuracak en önemli dergilerin ana

kadrosu, çoğunlukla Leman’dan ayrılan isimlerden

oluşuyor.

Leman
Leman dergisine ait ön kapak çalışmaları
2000'ler

Leman’dan ayrılan çizer ve yazarların Penguen

(2002) ve Uykusuz (2007) dergilerini kurmasıyla

şekillenen bu dönem, akp hükümetinin ağır eleştirildiği

kapakları ve toplumcu çizgisiyle dikkat çeker.

Türkiye mizah dergileri tarihinin en yüksek tiraj

rakamlarına bu dönemde ulaşılırken, internet çağının

basılı yayınların tüketimini neredeyse tamamen

bitirmesi sebebiyle bu başarı maalesef kısa sürdü.

Uykusuz 2023'de, Penguen 2017'de kapandı.

Penguen - Gezi Parkı özel sayısı

Penguen ve Uykusuz dergilerine ait ön kapak
çalışmaları
Bahsetmeye değer örnekler:

“Mizah hep muhalif mi olmalı?” sorusuna alternatif bir

bakış açısı getirmek için gündeme getirilebilecek bir

örnek, Misvak. İslamcı - akp yanlısı bir çizgi güden

dergi, genellikle muhalefeti ve muhalif kitleleri

eleştiren bir politika izliyor.

Misvak
Bahsetmeye değer örnekler:

Siyasi içerikler üreten yazar ve çizerlerin L-Manyak

bünyesinde kalmasıyla apolitik bir çizgide yayın

yapan, mizahı bir eleştiri aracı değil yalnızca kendisi

olarak alan bir dergi Lombak. Kötü Kedi Şerafettin,

Kunteper Canavarı, Profesör Lepistes gibi ikonik

seriler bu dergide yer almıştır.

Lombak
Bahsetmeye değer örnekler:

Adını kelime anlamı “gazete” olan almanca “Zeitung”

kelimesinden alan Zaytung, 2010'da kurulmuş bir

internet gazetesi. Parodi haberleri ciddi ve inandırıcı

bir üslupla, modern basın klişelerini tiye alarak

yayınlayan Zaytung, kurulduğu ilk yıllardan itibaren

sosyal medyada kendine ciddi bir kitle edinmeyi

başarmış ve zaman zaman olmadık kimseleri parodi

haberlerine inandırarak absürt durumlar yaşanmasına

sebep olmuştu.

Lombak
son:)