1

1.9. BADANIE ZALEŻNOŚCI CIŚNIENIA HYDROSTATYCZNEGO

OD WYSOKOŚCI SŁUPA CIECZY

1. Wstęp
Ciśnieniem p nazywamy stosunek siły nacisku F (siły parcia, naporu) do pola powierzchni S,
na którą ta siła działa:

F
p= , (1.1)
S

Jednostką ciśnienia jest paskal (Pa), 1 Pa = 1 Nm-2.

Rysunek 1. Schemat do wyprowadzenia wzoru na ciśnienie hydrostatyczne a). Naczynia

o różnych kształtach - paradoks hydrostatyczny b).

Weźmy pod uwagę naczynie w kształcie walca (rysunek 1a) o polu podstawy S, w którym
znajduje się słup cieczy o wysokości h. Wiedząc, że jednorodna siła masowa F = mg , m = V
oraz V = hS przekształcamy wzór (1.1) do postaci:

F mg  gV  ghS
ph = = = = =  gh , (1.2)
S S S S
 2

gdzie ph oznacza ciśnienie hydrostatyczne, ρ gęstość cieczy, a g przyspieszenie ziemskie.

Ciśnienie hydrostatycznie nie zależy od kształtu ani wielkości naczynia i jest wprost
proporcjonalne do wysokości słupa cieczy. Im głębiej zanurzamy się w cieczy, tym ciśnienie
hydrostatyczne jest większe. Całkowite ciśnienie panujące wewnątrz cieczy jest sumą ciśnienia
zewnętrznego p0 oraz ciśnienia hydrostatycznego ph wyrażonego zależnością (1.2), czyli:

p = ph + ph =  gh + p0 . (1.3)

Dla zbiorników otwartych ciśnienie zewnętrzne p0 jest ciśnieniem atmosferycznym.

Rysunek 2. Zależność ciśnienia wewnątrz cieczy od wysokości słupa cieczy w naczyniu

otwartym. Na niebiesko zaznaczono punkty pomiarowe.

Zależność (1.3) jest funkcją liniową typu y = ax + b , gdzie współczynnik kierunkowy a = ρg

natomiast parametr b = p0 jest punktem przecięcia wykresu z osią y (rysunek 2).

W statyce płynów (cieczy, gazów) definiuje się również pojęcie parcia hydrostatycznego.
Parcie hydrostatyczne jest siłą nacisku wywieraną przez płyn na powierzchnię. Siła ta jest
 3

skierowana prostopadle do powierzchni. Parcie hydrostatyczne F wywierane na ścianę poziomą

(np. dno naczynia) jest równe:

F = pS =  ghS . (1.4)

Natomiast w przypadku ściany pionowej siła parcia Fs ma wartość:

Fs = ps S =  ghs S , (1.5)

gdzie ps oznacza ciśnienie na głębokości hs położenia środka geometrycznego ściany. Z wzorów

(1.4) i (1.5) wynika, że parcie hydrostatyczne jest wprost proporcjonalne do wysokości h słupa
cieczy, pola powierzchni S oraz ciężaru właściwego ρg cieczy.
Zauważmy, że w naczyniach o różnych kształtach (rysunek 1b) siły parcia F na dno naczynia
będą równe, gdy pola podstawy S naczyń oraz wysokości h słupów cieczy będą jednakowe (dla
tej samej cieczy w naczyniach). Natomiast, nie dotyczy to ciężarów cieczy zawartych
w naczyniach, które będą różne. Wydawać się to może dość zaskakujące, a historycznie nosi
nazwę paradoksu hydrostatycznego lub paradoksu Pascala.

2. Metoda pomiaru
Do menzurki o wysokości około 30 cm nalewamy wody destylowanej do takiego poziomu,
aby można było precyzyjnie mierzyć głębokość zanurzenia sondy pomiarowej korzystając
z podziałki zaznaczonej na jej powierzchni bocznej. Temperaturę wody przyjmujmy równą
temperaturze otoczenia odczytanej ze stacji pogody dostępnej w laboratorium. Podziałkę
skalujemy w milimetrach za pomocą suwmiarki. Rolę sondy pomiarową pełni rurka igielitowa
zamocowana do czujnika ciśnienia (zakres pomiarowy od 0 do 1300 hPa) podłączonego do
przenośnego miernika ciśnienia firmy PHYWE. Menzurka znajduje się na podnośniku
umożliwiającym stopniowe zanurzanie sondy pod powierzchnię wody, a czujnik ciśnienia
zamocowany jest na statywie. Przed zanurzeniem sondy mierzymy ciśnienie atmosferyczne
panujące w pomieszczeniu. Następnie koniec sondy zanurzamy stopniowo w wodzie (np. co
5 mm) mierząc wysokość słupa cieczy oraz odpowiadające mu ciśnienie całkowite.
Wykonujemy około dziesięciu pomiarów.
 4

3. Opracowanie pomiarów
Wykonać wykres zależności ciśnienia całkowitego p od głębokości h zanurzenia sondy pod
powierzchnią wody. Metodą najmniejszych kwadratów dopasować prostą y = ax + b do
uzyskanych punktów pomiarowych (rysunek 2). Wyznaczony metodą najmniejszych
kwadratów współczynnik kierunkowy a obarczony niepewnością u(a) porównać z wartością
aT = ρg obliczoną na podstawie danych tablicowych (zakładamy, że ρ i g znamy dokładnie).
Parametr b obarczony niepewnością u(b) porównać ze zmierzonym ciśnieniem
atmosferycznym p0 (za niepewność u(p0) przyjąć niepewność pomiarową miernika ciśnienia).
Dokonać analizy zgodności pomiarów korzystając z warunku zgodności dwóch pomiarów
(wzór 1.6) oraz zgodności pomiaru z wartością tabelaryczną (wzór 1.7).

4. Warunek zgodności dwóch pomiarów

Załóżmy, że dokonano dwu niezależnych pomiarów tej samej wielkości fizycznej x1
z niepewnością u(x1) oraz x2 z niepewnością u(x2). Różnica x1 – x2, obarczona jest niepewnością
równą:

U ( x1 − x2 ) = k u( x1 ) + u( x2 ) ,
2 2
(1.6)

gdzie k = 2. Pomiary uważamy za zgodne, jeżeli x1 − x2  U ( x1 − x2 ) .

5. Zgodność pomiaru z wartością teoretyczna lub tabelaryczną

Sprawdzenie zgodności polega na stwierdzeniu, czy spełniony jest warunek:

y − y0  U ( y) , (1.7)

gdzie y jest wielkością zmierzoną z niepewnością u(y), a y0 oznacza wartość dokładną (np.
wartość tablicową). U(y) = k·u(y), to niepewność rozszerzona, którą obliczamy po przyjęciu
wartości k = 2.

Literatura
1. Różański S.A.: Ćwiczenia laboratoryjne z fizyki wspomagane komputerem. Piła:
Wydawnictwo PWSZ, 2014.
2. Szydłowski H.: Pracownia fizyczna wspomagana komputerem. Warszawa: PWN, 2003.
3. Taylor J. R.: Wstęp do analizy błędu pomiarowego. Warszawa: PWN, 1999.
 5

4. Halliday D., Resnick R., Walker J.: Podstawy fizyki. Warszawa: PWN, 2003.
5. http://www.phywe-es.com/index.php/fuseaction/download/lrn_file/bedanl.pdf/07136.00/e/0713600e.pdf