13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019

SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

8. Uluslararası Geoteknik Sempozyumu

13 - 15 Kasım 2019, İTÜ Süleyman Demirel Kültür Merkezi, İstanbul

ENDÜSTRİYEL KULE YAPISI TEMEL TASARIMINA

İLİŞKİN UYGULAMA ÖRNEĞİ
THE DESIGN OF FOUNDATION SYSTEM OF AN INDUSTRIAL
HIGH-RISE BUILDING WITH AN APPLICATION EXAMPLE
1
M. Nurullah Kantar, 2Erdal Uncuoğlu, 3Zulkuf Kaya, 4H. Bekir Kara

ABSTRACT
In this study, the design of an industrial high-rise building foundation system has been
examined. In additon to the vertical forces, an industrial high-rise building is subjected to
significant lateral loads caused by wind forces and earthquake forces and overturning
moments due to these lateral loads. The diameter and height of the structure considered in this
study are 7.5 m and 59.0 m., respectively. Firstly, under the affects of the vertical and
horizontal loads imposed on the structure, whether the mat foundation system meets the
bearing capacity and settlement criteria have been investigated. The results obtained from the
bearing capacity and settlement calculations indicated that the mat foundation can not meet
both the bearing capacity and settlement criteria. Since the mat foundation can not meet the
geotechnical requirements the piled raft foundation system has been designed. For the design
of the piled raft foundation system, bearing capacity and settlement calculations were made. It
was shown that the piled raft foundation system is convenient and could be used in case of
unfavorable loading conditions.

Key words: lateral load, high-rise building, bearing capacity, settlement analysis

ÖZET
Bu çalışmada; endüstriyel bir kule yapısının temel tasarımı anlatılmaktadır. Endüstriyel kule
tipi yapılar, etkiyen düşey yüklere ilave olarak rüzgâr ve deprem yükleri gibi önemli yatay
yükleri ve bu yatay yüklerin neden olduğu moment etkilerini de karşılamak durumundadır.
Söz konusu yapı; 7.5 m çapında 59.0 metre yüksekliğindedir. Öncelikle, yapıya etkiyen
yükler etkisinde yüzeysel radye temelin, taşıma gücü ve oturma kriterlerini sağlayıp
sağlamadığı araştırılmıştır. Yapılan hesaplamalar sonucunda, düşey ve yatay yük ile yatay
yükün oluşturacağı moment etkilerinin fazla olmasından dolayı radye temelin hem taşıma
gücü kriterini hem de oturma kriterini sağlamadığı tespit edilmiştir. Yüzeysel temel
sisteminin, gerekli geoteknik gereksinimleri sağlayamaması nedeni ile derin temel sistemine
geçilerek kazıklı radye temel sistemi tasarlanmıştır. Kazıklı radye temel sisteminin tasarımı
için taşıma gücü ve oturma hesapları yapılarak elverişsiz yükleme durumunda, kazıklı radye
temel sisteminin uygun bir seçim olduğu gösterilmiştir.

Anahtar kelimeler: yanal yük, kule tipi yapı, taşıma gücü, oturma analizi
1
, Yüksek İnşaat Mühendisi, İller Bankası A.Ş
2
, Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü
3
, Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü
4
, Dr. Öğr. Üyesi, Erciyes Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, İnşaat Mühendisliği Bölümü

372
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

1. GİRİŞ

Üzerindeki yapıdan gelen yükleri, kendi ağırlığı ile birlikte güvenlikle taşıyan ve bu yükleri
yapıya zarar vermeyecek ölçüde oturmalarla zemine aktaran zemin yüzeyi altındaki yapı
elemanlarına temel, temel yapısından etkilenen zemin bölgesine de temel zemini denir. Temel
sistemleri, genel olarak, yüzeysel temeller ve derin temeller olmak üzere iki ana gruba
ayrılırlar. Temeller, üst yapı yüklerini zemine aktarırken yapısal bütünlüklerini korumalı ve
üzerinde yer aldıkları zeminleri de aşırı gerilmelere zorlamamalıdır.

Zeminlerde meydana gelecek aşırı gerilmeler kayma göçmelerine ve/veya aşırı oturmalara
neden olabilir. Temeller, göçmeye karşı koyabilmek için yeterli bir güvenlik sağlayarak
‘taşıma gücü’ koşulunu ve olabilecek farklı veya üniform toplam oturmalara karşı izin
verilebilir değerler içerisinde kalarak ‘oturma' koşulunu sağlamak zorundadır (Birand, 2006).

Bu çalışmada; ele alınan endüstriyel kule yapısı için, mevcut zemin koşulları ve yapı yükleri
etkisinde yüzeysel radye temelin, temel tasarımı açısından sağlaması gerekli geoteknik
gereksinimleri sağlayıp sağlamadığı, yapılan taşıma gücü analizi ve oturma hesapları ile
değerlendirilmiş ve sağlamama nedenleri ortaya konmuştur. Daha sonra; mevcut zemin
koşulları ve yapısal yüklere göre yapılan değerlendirmeler sonucunda kazıklı radye temel
sisteminin, bu problem için uygun bir çözüm olacağı sonucuna varılmıştır. Kazıklı radye
temel sisteminin tasarımı için taşıma gücü ve oturma hesapları yapılarak elverişsiz yükleme
durumunda temel sisteminin söz konusu yapı için güvenli bir temel sistemi olduğu ortaya
konmuştur.

Bu kapsamda gerçekleştirilen çalışmalar aşağıda maddeler halinde özetlenmiştir.

• İnşaat sahasında gerçekleştirilmiş olan arazi çalışmaları (sondaj çalışmaları) ve arazi

deneylerine (standart penetrasyon deneyi ve presiyometre deneyi) ait sonuçlar ile arazi
çalışmaları sırasında alınan örselenmiş ve örselenmemiş numuneler üzerinde
gerçekleştirilmiş laboratuvar deney sonuçları kullanılarak idealize zemin profili
oluşturulmuş ve zemin tabakalarının taşıma gücü ve oturma hesaplarında kullanılacak
geoteknik parametrelerine ait değerler tanımlanmıştır.
• Yapıya etkiyecek statik yükler ve deprem yükü etkileri ile rüzgâr yükü değerleri elde
edilmiştir.
• Radye temel için taşıma gücü ve oturma hesapları yapılmıştır.
• Kazıklı radye temel tasarımı için; tek kazık düşey yük taşıma kapasitesi ve tek kazık
yatay yük taşıma kapasitesi hesaplanmış olup sonrasında kazık grubunun taşıma gücü
değerlendirilmiş ve oturma analizi yapılmıştır. Tek kazık ve kazık grubunun yanal yükler
etkisi altındaki ötelenme miktarının izin verilen sınırlar içerisinde olup olmadığı yapılan
hesaplamalar sonucu değerlendirilmiştir.

2. UYGULAMA ÖRNEĞİ

Bu çalışmada; endüstriyel bir kule yapısının temel tasarımı, uygulama örneği olarak ele
alınmıştır. Kule tipi yapılar; düşey yüklere ilave olarak rüzgâr ve deprem yükleri gibi önemli
yatay yükleri ve bu yatay yüklerin neden olduğu moment etkilerini de karşılamak
durumundadır.

373
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

2.1. Yapı Bilgileri ve Yapıya Etkiyen Yükler

Söz konusu yapı; 7.5 m. çapında 59.0. metre yüksekliğinde çelik malzemeden imal edilmiş
silindirik bir kule yapısıdır. Yapı, temel derinliği, D f = 2.5 m. olan B=16.0 m. ve L=16.0 m
olan radye temel üzerinde yer almaktadır. Radye temel kalınlığı, 1.5 m. olup temel üst kotu ile
kule tabanı arasında 1.2 m yüksekliğinde sekizgen olarak tasarlanmış betonarme kaide
bulunmaktadır. Yapının plan ve kesit görünümleri ile uygulamaya ait bir görsel Şekil 1’de
gösterilmiştir.

Şekil 1. Yapıya Ait Kesit ve Plan Görüntüsü ile Uygulamaya Ait Bir Görsel

Yapı ile ilgili boyutlar, yapıya etkiyen yükler ve projenin sayısal çözümlemesi için seçilmiş
olan yüzeysel temel sistemine ait bilgiler, yapı mühendisinden alınmıştır. Yapıya etkiyen yük
değerleri aşağıda özetlenmiştir.

Ölü yükler;
Silindirik Çelik Kule ağırlığı : 2315.000 t
Sekizgen Betonarme Kaide ağırlığı : 193.219 t
Radye Temel ağırlığı : 921.600 t
Geri dolgu ağırlığı : 353.262 t
: Σ 3.783.081 t

Deprem yükü; : 289.375 t

Depremin neden olduğu moment : 6834.0 tm

374
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

Yapıya etkiyen rüzgâr yükü hesabı TS 498/Kasım 1997’ye göre yapılmıştır. Yüksekliği,
plandaki eninin beş katı veya daha fazla olan yapılar, kule tipi yüksek yapılar olarak
adlandırılır. Rüzgârın, yüksekliği h ve genişliği D olan ve esme yönüne dik duran alana
çarptığı varsayılır. TS 498/Kasım 1997’ye göre rüzgâr kuvveti 100,0 m yüksekliğe kadar
giderek artmakta ve 100.0 m.‘ den sonra sabit kalmaktadır (Topçu, 2017).

Söz konusu uygulama örneğinde; H kule = 59.0 m ve D kule =7.5 m olduğundan yapı kule tipi
olarak değerlendirilmiştir. Kule tipi yapılarda; yüzeyde 1.2.q basınç ve 0.4.q emme olmak
üzere toplam W=1.6q (kN/m²) değerinde yatay rüzgâr basıncı etkiyecektir. q, yüzeye yayılı
rüzgar basıncı veya emme basıncı değeridir. Uygulama örneğindeki silindirik kule yapıya
etkiyen rüzgâr kuvvetleri sırası ile R 1 ≅ 5.0 t, R2 ≅ 12.0 t ve R3 ≅ 52.0 t olup bu kuvvetlerin
temelde neden olduğu moment değeri yaklaşık olarak ΣMrüzgar = 2438.0 tm dir.

Yapı temel tasarımı, en elverişsiz yükleme kombinasyonu dikkate alınarak

gerçekleştirilmiştir.

2.2. Arazi Çalışmaları, Arazi ve Laboratuvar Deney Çalışmaları ve Zemin Profili

Yapı inşaat alanında, yapı temelinin merkezi altında 30.0 m derinliğinde bir adet ve inşaat
alanı civarında da 15.0 m derinliğinde iki adet olmak üzere toplam üç adet sondaj kuyusu
(SK) açılmıştır. Sondaj kuyularından elde edilen genel zemin profili özellikleri ve Standart
Penetrasyon Deneyi (SPT) darbe sayıları birbirleri ile uyumludur. Açılan sondaj kuyuları
içerisinde hem Standart Penetrasyon Deneyleri (SPT) hem de Presiyometre Deneyleri (PMT)
gerçekleştirilmiştir. SPT deneyi, 30.0 m derinlik boyunca her 1.5 m’ de bir gerçekleştirilmiş
olup SPT darbe sayıları, zemin profilini oluşturan tabakalar için tabakaya ait ortalama darbe
sayısı değeri N30,ortalama olarak tanımlanmıştır. Presiyometre deneyleri ise 4.5 m, 7.0 m. ve 9.0
m. derinliklerinde gerçekleştirilmiş olup deneyler sonucu elde edilen Elastisiste Modülü (Es),
Limit Basınç (PL) ve Net Limit Basınç (PL*) değerleri Çizelge 1’ de özetlenmiştir.

Çizelge 1. Presiyometre Deney Sonuçları

Sondaj Derinlik Elastisite Modülü (Es) Limit Basınç (PL) Net Basınç (PL*)
Kuyusu (m) (kg/cm²) (kg/cm²) (kg/cm²)
SK 4.5 154.3 5.6 4.8
SK 7.0 162.0 4.6 3.8
SK 9.0 89.3 2.6 2.3

Bununla birlikte; SPT deneyleri sırasında alınan örselenmiş zemin örnekleri üzerinde endeks
ve sınıflama deneyleri yapılmıştır. Yapılan endeks ve sınıflama deneyleri ile zemin
tabakalarına ait su muhtevası değerleri, birim hacim ağırlık değerleri, dane dağılımları, kıvam
limitleri ve ince dane yüzdeleri belirlenmiş ve Birleşik Zemin Sınıflama Sistemi (USCS)’ne
göre zemin sınıflaması yapılmıştır. Düşük Plastisiteli Kil (CL) tabakasından 5.0 – 5.5 m
derinlikte örselenmemiş (UD) zemin numunesi alınmış ve bu numune üzerinde konsolidasyon
deneyi yapılmıştır. Konsolidasyon deneyine ait basınç kademesi–hacimsel sıkışma katsayısı
(∆p-mv) ilişkisi Çizelge 2’ de verilmiştir. Zemin profilinde yer alan kohezyonsuz tabakaların
içsel sürtünme açısı değerleri, Shiou ve Fukui (1982) tarafından önerilen 1 no’lu eşitlik
kullanılarak SPT N darbe sayısına göre hesaplanmıştır.

ϕ΄ = 0.36 x N70 + 27° (1)

375
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

N70 : %70 enerji oranı için darbe sayısı değeridir.

Zemin profilinde yer alan tabakalara ait kayma mukavemeti parametrelerinin belirlenmesinde
TS 498/Kasım 1997’de yer alan; Çizelge 1: Kohezyonsuz Zemin Özellikleri Hesap Değerleri
ve Çizelge 2: Kohezyonlu Zemin ve Organik Zeminlerin Hesap Değerleri’den yararlanmıştır.

Çizelge 2. Konsolidasyon deneyine ait (∆p-mv) ilişkisi

∆p (kg/cm²) mv (cm²/kg)
0.0 – 0.5 0.0420
0.5 – 1.0 0.0388
1.0 – 2.0 0.0219
2.0 – 4.0 0.0122

Şekil 2. Genel Zemin Profili ve Zemin Tabakalarının Özellikleri

Stroud (1974), yaptığı çalışma ile SPT-N değeri ile kil zeminlerin drenajsız kohezyon değeri
(cu) arasındaki kolerasyonu geliştirmiştir. Sivrikaya ve Toğrol (2007) ise; yaptıkları çalışma
ile SPT-N değerleri ile ince daneli zeminlerin drenajsız kayma mukavemeti arasındaki ilişkiyi
Türkiye koşullarında incelemişlerdir. Stroud (1974) ve Sivrikaya ve Toğrol (2007) tarafından
yapılmış çalışmaların sonucunda, sırası ile 2 ve 3 eşitlikleri ile gösterilen ifadeler elde
edilmiştir. 2 ve 3 no’ lu eşitlikler zemin profilinde yer alan ve kayma mukavemeti deney
sonucu bulunmayan Yüksek Plastisiteli Kil (CH) tabakasının drenajsız kayma mukavemetinin
değerlendirilmesinde kullanılmıştır.

376
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

𝑐𝑐𝑐𝑐𝑢𝑢𝑢𝑢 = 𝑓𝑓𝑓𝑓1 ∗ 𝑁𝑁𝑁𝑁 (2)

f1; değeri; 3,1 ile 7,6 kN/m² arasında değişen ve plastisite indisi, Ip’ye bağlı değer alan
bağımsız bir çarpandır.

𝑐𝑐𝑐𝑐𝑢𝑢𝑢𝑢 = 7.52 ∗ 𝑁𝑁𝑁𝑁 (3)

Arazi çalışmaları ile arazi ve laboratuvar deney sonuçlarına göre yapının üzerinde yer aldığı
genel zemin profili ve zemin özellikleri Şekil 2’de gösterilmiştir.

3. YÜZEYSEL TEMELLERDE TAŞIMA GÜCÜ VE OTURMA ANALİZİ

3.1. Yüzeysel Temellerde Taşıma Gücü Analizi

Çok sayıda zemin tabakasının yer aldığı bir c - φ genel zemin profilinde taşıma gücü; zemin
kayma mukavemeti parametreleri c ve φ ile zemin birim hacim ağırlık değeri 𝛾𝛾𝛾𝛾’nın
ağırlıklandırılmış ortalama değerlerinin teorik taşıma gücü eşitliklerinde kullanılması ile
tahmin edilebilir. Taşıma gücü hesaplarında ilgilenilen kayma yüzeyi derinliği yaklaşık olarak
0.5.B tan(45+φ/2) ile sınırlıdır. φ, temelin oturduğu tabakaya ait içsel sürtünme açısı değeridir.
Söz konusu yapı radye temeline ait B ve L boyutları ile temel derinliği, Df, göz önüne
alındığında taşıma gücü hesabına esas olacak ilgili kayma yüzeyi derinliği -2.5 m ∼ -16.5 m
aralığında elde edilmiştir. Bu derinlik içerisinde yer alan tabakalara ait kayma mukavemeti
parametreleri (c ve φ) ile birim hacim ağırlık değerleri kullanılarak yapılan ağırlıklı ortala
değerler hesabı sonucunda taşıma gücü hesaplamalarında kullanılacak parametrik değerler γ1
= 1.87 t/m³, γ2 = 1,90 t/m³, c = 27.0 kPa ve φ = 17° olarak elde edilmiştir. γ1 ve γ2, sırası ile
temel taban seviyesi üzerindeki zeminin birim hacim ağırlığı ve temel tabanı altındaki
zeminin birim hacim ağırlığıdır.

Temel zemininin taşıma gücü Hansen (1970) tarafından önerilen, 4 no’lu taşıma gücü eşitliği
kullanılarak tahmin edilmiştir.

𝑞𝑞𝑞𝑞𝑢𝑢𝑢𝑢 = 𝑐𝑐𝑐𝑐𝑁𝑁𝑁𝑁𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑐𝑐𝑐𝑐 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑐𝑐𝑐𝑐 + 𝑞𝑞𝑞𝑞�𝑁𝑁𝑁𝑁𝑞𝑞𝑞𝑞 𝑠𝑠𝑠𝑠𝑞𝑞𝑞𝑞 𝑑𝑑𝑑𝑑𝑞𝑞𝑞𝑞 𝑖𝑖𝑖𝑖𝑞𝑞𝑞𝑞 𝑔𝑔𝑔𝑔𝑞𝑞𝑞𝑞 𝑏𝑏𝑏𝑏𝑞𝑞𝑞𝑞 + 0,5𝛾𝛾𝛾𝛾𝐵𝐵𝐵𝐵 𝚤𝚤𝚤𝚤 𝑁𝑁𝑁𝑁𝛾𝛾𝛾𝛾 𝑠𝑠𝑠𝑠𝛾𝛾𝛾𝛾 𝑑𝑑𝑑𝑑𝛾𝛾𝛾𝛾 𝑖𝑖𝑖𝑖𝛾𝛾𝛾𝛾 𝑔𝑔𝑔𝑔𝛾𝛾𝛾𝛾 𝑏𝑏𝑏𝑏𝛾𝛾𝛾𝛾 (4)

Uygulama örneğinde, yapı ağırlığının neden olduğu düşey yük, deprem etkisi nedeni ile yapı
temeline etkiyen yatay yük ve bu yatay yükün neden olduğu moment etkisi bulunmaktadır.
Yatay yükleme etkisine maruz bir yüzeysel temelin hem kaymaya karşı stabil olması hem de
etkiyen yükleri güvenli bir şekilde zemine iletmesi gereklidir. Yapılan hesaplamalar
sonucunda radye temelin yatay deprem yükü etkisinde kaymaya karşı güvenlik katsayısı 4.3
olarak hesaplanmış ve kaymaya karşı stabil olduğu ortaya konmuştur. Yapıya etkiyen yükler
ve mevcut temel zemini şartlarında izin verilebilir taşıma gücü değeri, qa= 23.0 t/m² olarak
elde edilmiştir. Eksantrik yüklemeye bağlı düzgün doğrusal olmayan taban basıncı nedeni ile
temel altında meydana maksimum taban basıncı değeri, qmaks.= 24.8 t/m² olarak
hesaplanmıştır. Geleneksel yönteme göre eksantrik yüklü bir temelin taşıyacağı yük qmax ≤ qa
şartını sağlamalıdır. qa, aynı koşullardaki merkezi yüklü temelin izin verilebilir taşıma
gücüdür. Belirtilen bu şart sağlanamadığından radye temel taşıma gücü kriterini
karşılayamamaktadır.

377
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

3.2. Yüzeysel Temellerde Oturma Analizi

Temel taban basıncı q değerinin, bu değerin %10 veya %20’si değerine düştüğü derinlik
gerilme etkisindeki bölge ya da aktif bölge olarak adlandırılır. Terzaghi, bu bölgenin yapının
oturmasından sorumlu olan gerilme bölgesi derinliği olarak alınabileceğini belirtmiştir.
Zeminde, üst yapı yükü nedeni ile meydana gelen gerilme artışları sonucu oluşacak
oturmaların yaklaşık % 80’i bu derinlikten daha küçük derinliklerde meydana geldiğinden bu
derinliğin ötesindeki mevcut gerilme artışlarından doğacak oturma ve sıkışmalar ihmal
edilmektedir (Murty, 1998). Üst yapı ağırlığı ve hafriyat ağırlığı hesaplanarak net taban
basıncı değeri elde edilmiş ve bu basınç nedeni ile oluşacak gerilme artışları basit yöntem
(düşey, 2 ve yatay,1) kullanılarak değerlendirilmiştir. ve oturma hesabına esas olacak teme
zemini derinliği temel tabanından itibaren 20.0 m olarak elde edilmiştir.

Kil zeminlerde ani oturma hesabı, elastisite teorisine dayalı ani oturma formülü kullanılarak
hesaplanmıştır. 5.0 m.– 12.0 m derinlikleri arasında yer alan Düşük Plastisiteli Kil (CL)
tabakası ve 16.5 m – 24.0 m derinlikleri arasında yer alan Yüksek Plastisiteli Kil (CH)
tabakası için drenajsız koşullardaki elastisite modülü (Eu) değerleri, Eu=500 x cu ifadesi ile
elde edilmiştir. Belirtilen tabakalar için poisson oranı değerleri ise suya doygun kil zemin için
µ= 0.5 olarak alınmıştır. Bowles (1997), plasitisite indisi, Ip<30 olan kil zeminler için
elastisite modülünün Es=(500~1500)*cu ile hesaplanabileceğini belirtmiştir. CL ve CH kil
tabakalarında hem temel merkezi altında hem de temel köşesi altında ani oturma hesabı
yapılmıştır. Yapılan ani oturma hesabı sonucunda; temel merkezi altında toplam 2.222 cm ve
temel köşesi altında da toplam 0.658 cm ani oturma elde edilmiştir.

5.0–12.0 m derinlikleri arasında yer alan Düşük Plastisiteli Kil (CL) tabakası ile 16.5-24.0 m
derinlikleri arasında yer alan Yüksek Plastisiteli Kil (CH) tabakası suya doygun olup bu
tabakalarda konsolidasyon oturmalarının miktarı hesaplanmıştır. Konsolidasyon oturmaları
hesaplanırken Çizelge 2’de verilmiş olan konsolidasyon deney sonuçlarına ait hacimsel
sıkışma katsayısı, mv (cm²/kg), değerleri kullanılmıştır. Yapılan konsolidasyon oturması
hesabı sonucunda; temel merkezi altında toplam 16.551 cm ve temel köşesi altında da toplam
6.657 cm oturma değeri elde edilmiştir.

Temel merkezi altında toplam oturma miktarı, S = Si+ Sc = 18.773 cm olarak elde edilirken
temel köşesi altındaki toplam oturma miktarı, S= Si + Sc = 7.315 cm olarak hesaplanmıştır.
Temel merkezi ve temel köşesi altındaki toplam oturma miktarı farklı olup bu farklı oturmaya
bağlı olarak hesaplanan temel dönmesi 0.582° dir. Hesaplanan oturma değerleri ve temel
dönmesi göz önüne alındığında radye temelin mevcut zemin koşulları ve yüklemeler etkisinde
oturma kriterini de sağlayamadığı görülmüştür.

4. DERİN TEMELLERDE TAŞIMA GÜCÜ VE OTURMA ANALİZİ

Önerilen radye temelin, temel tasarımı için gerekli taşıma gücü ve oturma kriterlerini
sağlayamaması ve yapı üzerinde etkili yatay yük ve moment etkilerinin de fazla olmasından
dolayı yapı temel sistemi için 1.0 m çapında ve 24.0 m uzunluğunda 36 adet kazıktan oluşan
bir kazıklı radye temel tasarımı yapılmıştır. Fore kazıkların imalatında C30 betonu ve S420
çeliği kullanılacaktır.

378
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

4.1. Kazıkların Yanal Yük Taşıma Kapasitelerinin ve Kazık Başı Ötelenmelerinin

Tahmin Edilmesi

Kazıkta göçme meydana gelmeden önce kazık başı, kazık grubu tarafından taşınan yapı için
izin verilen sınırların içerisinde yatay yönde hareket edebilir. Bu yüzden tasarım yapılırken,
nihai yanal yük taşıma kapasitesi hesaplanır ve uygun bir güvenlik katsayısı ile bölünerek
tasarım yüküne ulaşır. Tasarım yükü değerinde, kazığın yanal yöndeki sapma ya da ötelenme
miktarının izin verilen sınırları aşmadığı mutlaka kontrol edilmelidir (Tomlinson, 1994).

Kazıkların nihai yanal yük taşıma kapasitelerinin belirlenmesindeki ilk adım kazığın, yanal
yük etkisinde, rijit kısa bir eleman gibi mi yoksa esnek sonsuz uzun bir eleman gibi mi
davranacağının tanımlanmasıdır. Kazığın rijit mi yoksa esnek bir eleman mı olduğuna R ve T
ile ifade edilen rijitlik faktörleri kullanılarak karar verilir. R ya da T hesaplandıktan sonra elde
edilen sonuçlar kazık gömülü uzunluğu L ile ilişkilendirilerek kazığın davranışı ortaya konur.
Kazık elemanlar gömülü uzunluklarının büyük kısmı boyunca (yaklaşık olarak 15.0 m) kil
tabakaları içerisinde yer alacağından ve yanal yük etkisinde, özellikle, uzun kazık durumunda
kazığın yanal yüke karşı koyacak uzunluğu boyunca CL tabakası içerisinde yer alacağından
dolayı rijitlik faktörü hesaplanırken bu husus dikkate alınmıştır.

5.0 – 5.5 m derinlikten alınmış UD numune üzerinde yapılan konsolidasyon deneyi

sonuçlarına göre CL tabakasının aşırı konsolide olduğu belirlenmiş ve zemin modülünün
derinlik boyunca sabit olduğu kabul edilerek 5 no lu eşitlik yardımı ile R rijitlik faktörü
hesaplanmıştır. CL zeminin drenajsız kohezyon mukavemeti cu = 51 kPa olup kil zemin, katı
kıvamda değerlendirilmiştir. Bu aralığa karşılık gelen temel zemini reaksiyon katsayısı
k1=18.0–36.0 MN/m3 aralığında seçilmiştir.

4 4
R=�Ekazık Ikazık⁄kB = �Ekazık Ikazık ⁄Es (5)

Kazık gömülü uzunluğu, L = 24.0 m.’dir. Sabit başlı kazık için L > 2R durumu sonsuz uzun
esnek kazık olarak tanımlanacaktır. 2R = 2 x 4.57 = 9.14 m olup 24.0 > 9.14 olduğundan
yanal yüke maruz sabit başlı uzun kazık davranışı için çözüm yapılmıştır. Bu durumda
kazığın nihai yanal yük taşıma kapasitesi, kazık gövdesinin nihai moment taşıma kapasitesine
bağlı olarak gelişecektir [12]. Kazık başlığı seviyesindeki yatay yük, H=290 ton ve moment
değeri de M=6.834 tm olup moment etkisi H.e değerinde bir yükleme ile temsil edilmiştir. Bu
durumda H = 290 ton değerindeki yatay yükün e = 23.57 m yükseklikten etkidiği
varsayılmıştır.

Yanal yük etkisindeki sonsuz uzun bir kazığa zemin tarafından gösterilen pasif direncin
sonsuz olduğu kabul edilir. Bu nedenle; kazık gömülü uzunluğu boyunca belirli bir derinliğin
ötesinde kazıkta dönme oluşmayacağı ve bu derinlikten itibaren kazığın, uygulanan yatay yük
etkisinde hareket etmeyeceği varsayılır. Bu derinlikten itibaren kazığın alt kısmı düşey olarak
kalacak ve yanal ötelenme sıfır olacaktır. Söz konusu derinlikte, Şekil 3’de gösterildiği gibi,
bir ankastre mesnetin var olduğu düşünülerek zemin yüzeyinden itibaren bu derinliği temsil
eden kavram sanal sabitlik ya da sanal ankastrelik noktası (point of virtual fixity) olarak
adlandırılır ve zf derinliği ile temsil edilir (Tomlinson, 1994).

379
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

Şekil 3. Basit Konsol Yaklaşımı ile Yanal Yük Etkisi Altındaki Kazıklar

Kazık kesit alanının rölatif olarak daha büyük basınç yüklerine göre tanımlandığı küçük veya
orta büyüklükte çapa (ya da genişliğe) sahip sabit başlı uzun kazıklarda yanal yük taşıma
kapasitesi, Hu, Hu=2Mu/(e+zf) ifadesi ile yeterli doğrulukta hesaplanabilir (Tomlinson, 1994).
zf derinliği, tasarım aşamasında bilinmemektedir. Amerikan Beton Enstitüsü, zf derinliğinin
katı-sert aşırı konsolide kil zeminlerde zf=1.4R olarak kullanılabileceğini belirtmiştir. Yapılan
hesaplamalar sonucu tek kazık için yanal yük taşıma kapasitesi, Hu = 196.6 kN olarak
hesaplanmış olup grupta tek kazık başına düşen yanal yük değeri göz önüne alındığında
güvenlik katsayısı, FS = 2.43 olarak elde edilmiştir. Tasarım yükü değerinde, kazığın yanal
yöndeki sapma ya da ötelenme miktarı, Broms (1964) tarafından kohezyonlu zeminlerdeki
kazıklar için önerilmiş olan, kazık başı yanal ötelemelerinin hesabı için yatay temel zemini
reaksiyon modülü kavramına dayalı boyutsuz uzunluk, β.L, yaklaşımı ile hesaplanmış ve
yatay yük tasarım değeri H = 80.6 kN etkisinde oluşması beklenen yatay ötelenme değeri
y0=5.52 mm olarak elde edilmiştir.

4.2. Kazık Grubunun Düşey Yük Taşıma Kapasitesinin ve Meydana Gelecek

Oturmaların Değerlendirilmesi

D=1.0 m. çapında ve L= 24.0 m. uzunluğunda 6 x 6 = 36 adet kazıktan oluşan kazık grubunun

plan ve kesit görüntüleri Şekil 4’de gösterilmiştir. Kazık başlığı üzerinde etkili olan düşey
yük, yatay yük ve moment etkileri, sırası ile W=3.783 t, H = 290 t ve M = 6.834 tm dir. Bu
yükleme koşullarında eksantrisite değeri; e=M/W olarak göz önüne alınmış ve e = M/W =
1.81 m olarak elde edilmiştir.

Kazık grubunun başlığı 16.0 m. x 16.0 boyutlarındaki radye temel olup kazıklar, başlık alanı
boyunca simetrik yerleşmiştir. Doğu - Batı ya da Kuzey - Güney doğrultusunda etkiyecek
yatay deprem yükü ve bu yükün temelde neden olacağı devirme momenti göz önüne
alındığında, 6x6 kazık grubunda dış tarafta yer alan kazıkların bir kısmı ilave basınç yüküne
maruz kalırken ters taraftaki kazıklarda ise çekme kuvvetleri etkili olacaktır. Bu etkileşim
sonucu dış tarafta yer alan kazıklar için maksimum ve minimum düşey yük değerleri 6 no’lu
eşitlik kullanılarak hesaplanmıştır.
𝑊𝑊𝑊𝑊 𝑊𝑊𝑊𝑊.𝑒𝑒𝑒𝑒.𝑥𝑥𝑥𝑥̅
𝑉𝑉𝑉𝑉 = 𝑛𝑛𝑛𝑛
∓ ∑ 𝑥𝑥𝑥𝑥̅ 2
(6)

W : Kazık grubuna etkiyen toplam düşey yük,

n : Gruptaki kazık sayısı,
e : R, bileşke kuvvetinin kazık başlığının altı ile kesiştiği noktanın kazık grubunun tarafsız
eksenine uzaklığıdır.
𝑥𝑥𝑥𝑥̅ : Grup içindeki herhangi bir kazığın kazık grubun tarafsız eksenine olan uzaklığıdır. x�,
uzaklığı e ile aynı yönde ise (+) ve ters yönde ise (-) olarak hesaba katılmalıdır.

380
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

Şekil 4. Dizilimi 6 x 6 olan 36 Adet Kazıktan Oluşan Kazık Grubu

Grup içinde yer alan kazıklara etkiyen maksimum eksenel yük Vmax ≅ 160 t. ve minimum
eksenel yük de Vmin = 51 t olarak hesaplanmıştır. Vmin = 51 t > 0 olduğundan yatay kuvvet
etkisine ters doğrultudaki kazıklarda çekme durumu oluşmayacaktır.

Kazıkların eksenel düşey yük taşıma kapasiteleri de hesaplanarak söz konusu basınç ve çekme
etkilerinin uygun güvenlik katsayıları ile taşınabildiğinin gösterilmesi gerekir. Söz konusu
projede kazık uç kotu, -26.5 m. de olup ‘Az Çakıllı Siltli Kum (SM)’ tabakasına basmaktadır.
Bu tabaka içerisinde kazık gövdesi 2.5 m derinlik boyunca soketlenmiştir. Kazığın uç taşıma
kapasitesi, Az Çakıllı Siltli Kum (SM) tabakasının özellikleri kullanılarak hesaplanmıştır.
Kazık gömülü uzunluğu boyunca, -5.0 m ile -12.0 m derinlikleri arasında yer alan Düşük
Plastisiteli Kil (CL) tabakası ile -16.5 m ile -24.0 m derinlikleri arasında yer alan Yüksek
Plastisiteli Kil (CH) tabakası boyunca da gövde taşıma kapasitesi hesaplanmıştır.
Hesaplamalarda kullanılan parametreler ve değerleri aşağıda özetlenmiştir.

SM tabakası için: φ′ = 39° c=0 γ = 1.77 t/m³

CL tabakası için: φ = 0° cu = 51 kPa γ = 1.90 t/m³
CH tabakası için: φ = 0° cu = 48 kPa γ = 1.91 t/m³

φ′ = 39° için Nq taşıma gücü katsayısı Nq= 70.6 olarak alınmıştır [33]. cu-CL = 51 kPa ve cu-CH
= 48 kPa olup her iki kil tabakası için de kullanılacak olan cu-ort. = 50 kPa olarak seçilmiştir.
cu = 50 kPa için adhezyon katsayısı α=0.67 olarak elde edilmiştir [32]. Hesaplanan uç ve
gövde taşıma kapasitelerinin uygun güvenlik katsayısı değeri ile bölünmesi sonucu tasarım
yükü değeri bulunmuş ve tasarım yükünün Vmax ≅ 160 t ile oranlanması sonucu güvenlik
katsayısı değeri 3.52 olarak elde edilmiştir.

Kazık ucu 4.0 m kalınlığındaki Az Çakıllı Siltli Kum (SM) tabakası içerisinde 2.5 m.
soketlenmiş olup bu tabakanın devamında da İyi Derecelenmiş Çakıl (GW) tabakası yer
almaktadır. Her iki tabaka için de ortalama darbe sayısı değeri N30-ortalama= 50 dir. Kazık
ucunun bastığı sıkı kum ve çakıl tabakalarının özellikleri ve üst yapıya etkiyen yükler göz
önüne alındığında kazık grubunda önemli sayılabilecek bir oturma değeri beklenmemektedir.

381
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

Bununla birlikte; kazık grubunun ani oturması Burland ve Burbidge (1985) tarafından
önerilen SPT N darbe sayısı değerlerine bağlı olarak geliştirilmiş deneysel ilişki kullanılarak
da hesaplanmıştır. Oturma hesabı yapılırken zemin yüzeyinden itibaren -25.67 m’ye oturan
eşdeğer radye temel göz önüne alınmıştır. Bu durumda eşdeğer radye temel altında yer alan
sıkışabilir tabaka kalınlığı yaklaşık olarak 4.5 m.’dir. Sıkışabilir tabaka kalınlığı boyunca
ortalama darbe sayısı ise N30-ortalama =50’dir. Bu yaklaşıma göre kazık grubunun ani oturma
miktarının 5.2 mm ile 11.2 mm arasında olacağı tahmin edilmiştir.

5. SONUÇLAR
Bu çalışmada, endüstriyel bir kule yapısı, uygulama örneği olarak seçilerek yapının temel
tasarımı incelenmiştir.

Öncelikle; inşaat sahasında gerçekleştirilmiş olan arazi çalışmaları (sondaj çalışmaları), arazi
deneylerine (standart penetrasyon deneyi ve presiyometre deneyi) ait sonuçlar ve arazi
çalışmaları sırasında alınan örselenmiş ve örselenmemiş numuneler üzerinde gerçekleştirilmiş
laboratuvar deney sonuçları kullanılarak idealize zemin profili oluşturulmuş ve zemin
tabakalarının taşıma gücü ve oturma hesaplarında kullanılacak geoteknik parametrelerine ait
değerler tanımlanmıştır.Yapıya etkiyecek statik yükler ve deprem yükü etkileri ile rüzgâr
yükü değerleri elde edilmiştir.

Radye temel için taşıma gücü ve oturma hesapları yapılarak taşıma gücü ve oturma kriterlerini
sağlayıp sağlamadığı kontrol edilmiştir. Eksantrik yüklemeye maruz söz konusu yapı temeli
altında meydana gelen maksimum taban basıncı değerinin, izin verilen taşıma gücü
değerinden yüksek olduğu ve bu nedenle de mevcut radye temel ile taşıma gücü kriterinin
sağlanamadığı görülmüştür. Radye temelin merkezi altında ve köşesi altında, kil tabakalarında
ani oturma ve konsolidasyon oturmaları hesaplanmıştır. Elde edilen toplam oturma ve farklı
oturma değerleri yüzeysel radye temel için izin verilen sınırların üstündedir. Bu sonuç, radye
temel ile mevcut yükleme ve zemin koşullarında, oturma kriterlerinin de sağlanamadığını
göstermektedir.

Söz konusu yapı temel sistemi olarak D = 1.0 m çapında ve L = 24.0 m uzunluğunda 6 x 6
diziliminde 36 adet kazıktan oluşan kazıklı radye temel tasarlanmıştır. Kazıklı radye temel
tasarımı için, tek kazık düşey yük taşıma kapasitesi ve tek kazık yatay yük taşıma kapasitesi
hesaplanmış olup sonrasında kazık grubunun taşıma gücü değerlendirilmiş ve oturma analizi
yapılmıştır. Kazığın, gelen yatay yükler karşısında yanal yöndeki sapma veya ötelenme
miktarının izin verilebilir sınırları içerisinde kaldığı gösterilmiştir.

Elde edilen sonuçlar; seçilen kazık çapı, kazık gömülü uzunluğu, oluşturulan kazık grubu ve
kazıkların yükü zemine transfer biçimleri ile mevcut yükleme ve zemin koşullarında hem
taşıma gücü hem de oturmalar açısından uygun bir temel tasarımı yapıldığını göstermektedir.

KAYNAKLAR
1. Birand, A. (2006), “Yüzeysel Temeller”, Teknik Yayınevi, Ankara.
2. Türk Standarttı-TS 498/Kasım 1997: Yapı Elemanlarının Boyutlandırılmasında Alınacak
Yüklerin Hesap Değerleri.
3. Topçu, A. (2017), “Betonarme Ders Notları”, Eskişehir Osmangazi Üniversitesi, Eskişehir.

382
 13-15 KASIM 2019 / NOVEMBER 13-15, 2019
SÜLEYMAN DEMİREL KÜLTÜR MERKEZİ • İTÜ AYAZAĞA KAMPÜSÜ, İSTANBUL

4. Shioi, Y. ve Fukui, J. (1982), “Application of N-Value to Design of Foundation in Japan”,

2nd ESOPT, Vol. 1, 40-93.
5. Stroud, M.A. (1974). “The standard penetration test in insensitive clays and soft rock”,
Proceedings of European Symposium on Penetration Resistance, National Swedish
Institute for Building Research, Stockholm, Sweden, 2.2, 367-375, 1974.
6. Sivrikaya, O. ve Toğrol, E. (2007), “Türkiye’de SPT-N Değeri ile İnce Daneli Zeminlerin
Drenajsız Kayma Mukavemeti arasındaki İlişkiler”, İMO Teknik Dergi, 2007, 4229-
4246.
7. Hansen, J.B. (1970), “A revised and Extended Formula for Bearing Capacity”, Geoteknisk
Institut, The danish Geotechnical Institute, Bulletin No. 28.
8. Murty, V.N.S. (1998), “Geotechnical Engineering Principles and Practices of Soil
Mechanics and Foundation Engineering”, Marcel Dekker, Inc., U.S.A.
9. Bowles, J.E. (1997), “Foundation Analysis and Design”, Fifth Edition, McGraw-Hill
Companies, Inc.
10. Tomlinson, M.J. (1994), “Pile design and construction practice”, fourth edition,E&FN
Spon.
11. Broms, B. (1964), “The lateral resistance of piles in cohesive soils”, Journal of the Soil
Mechanics Division, American Society of Civil Engineers, Vol. 90, No. SM2, March,
pp. 27–63.
12. Broms, B. (1964), “The lateral resistance of piles in cohesionless soils”, Journal of the
Soil Mechanics Division, American Society of Civil Engineers, Vol. 90, No. SM3,
May, pp.123–56.
13. Coduto, D.P.,Yeung, M.R. ve Kitch, W.A. (1994), “Geotechnical Engineering Principles
and Practices”, Second Edition. Pearson.
14. Burland, J.B. ve Burbidge, M.C. (1985), “Settlement of foundations on sand and gravel”,
Proceedings of the Institution of Civil Engineers, Vol. 78 (1), pp. 1325–37.

383