Ναόμι Κλάιν, Το Δόγμα του ΣΟΚ, η άνοδος του

Καπιταλισμού της Καταστροφής

Ναφκη Κιάηλ, Σν Γφγκα ηνπ ΢ΟΚ, ε άλνδνο ηνπ Καπηηαιηζκνχ ηεο

Καηαζηξνθήο, εθδ. Ληβάλε, 2010, ζει. 718, € 19,90

ηνπ Γηάλλε Σφιηνπ*

Σν βηβιίν ηεο θαλαδήο δεκνζηνιφγνπ Ναφκη Κιάηλ, Σν Γφγκα ηνπ ΢ΟΚ, απνηειεί έλα εμαίξεην
δείγκα καρφκελεο δεκνζηνγξαθίαο θαη ηαπηφρξνλα πνιχηηκν εγρεηξίδην θνηλσληθήο
ςπρνινγίαο. Σν βηβιίν θάλεη κηα αλαηνκή ηνπ “DNA” ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ θαη ηεο
βαζχηεξεο ηάζεο ηνπ ζχγρξνλνπ θαπηηαιηζκνχ πξνο ηελ “αληίδξαζε” ζε φια ηα κέησπα. Με
ηελ αλάιπζή ηεο ε Ν. Κιάηλ δηθαηψλεη πιήξσο ηε θξάζε ηνπ Λέληλ φηη «ε πνιηηηθή απνηειεί
ζπκππθλσκέλε έθθξαζε ηεο νηθνλνκίαο», παξφηη ε ίδηα απηνπξνζδηνξίδεηαη σο νπαδφο ηνπ
Κέυλο, ελψ ηα πνιηηηθά ηεο φξηα δελ πάλε πέξαλ ηεο αξηζηεξήο ζνζηαιδεκνθξαηίαο. Σν βηβιίν,
θαηά ηε ζπγγξαθέα, «ακθηζβεηεί ηνλ πην θεληξηθφ θαη ιαηξεκέλν ηζρπξηζκφ ηεο επίζεκεο
ηζηνξίαο, φηη ν ζξίακβνο ηνπ απνξπζκηζκέλνπ θαπηηαιηζκνχ ζήκαηλε ηε γέλλεζε ηεο
ειεπζεξίαο, φηη ρσξίο πεξηνξηζκνχο νη αγνξέο ζπκβαδίδνπλ κε ηε δεκνθξαηία, θ.ά.». Λέεη
ραξαθηεξηζηηθά, «Θα απνδείμσ φηη ε κακή απηήο ηεο θνληακεληαιηζηηθήο κνξθήο
θαπηηαιηζκνχ ππήξμαλ πάληα νη πην βίαηεο κνξθέο θαηαλαγθαζκνχ, νη νπνίεο επηβιήζεθαλ
ηφζν ζην ζπιινγηθφ πνιηηηθφ ζψκα φζν θαη ζε αλαξίζκεηα ζψκαηα κεκνλσκέλσλ αηφκσλ»
(ζει. 36).

Η ςπρηαηξηθή κέζνδνο “΢ΟΚ” ζηελ ππεξεζία ηεο CIΑ

Σν “Γφγκα ηνπ ΢ΟΚ” αληιεί ηελ πξνέιεπζή ηνπ απφ ηηο αληηιήςεηο θαη πξαθηηθέο ηνπ
ςπρίαηξνπ Γηνχελ Κάκεξνλ, πξφεδξνπ ηεο “Ακεξηθαληθήο θαη Καλαδηθήο Φπρηαηξηθήο
Έλσζεο” ζηελ πεξίνδν κεηά ην Β΄ Παγθφζκην Πφιεκν. Σν 1950 ν Κάκεξνλ είρε απνξξίςεη ηελ
θιαζηθή θξντδηθή ηερληθή ηεο ζεξαπείαο “κέζσ ηνπ ιφγνπ”, πξνθεηκέλνπ λα απνθαιπθζνχλ νη
“βαζχηεξεο αηηίεο” ηεο ςπρηθήο δηαηαξαρήο ησλ αζζελψλ. Φηινδνμία ηνπ δελ ήηαλ λα
βειηηψζεη ή λα απνθαηαζηήζεη ηελ πγεία ηνπο, αιιά λα ηνπο αλαπιάζεη ρξεζηκνπνηψληαο κηα
κέζνδν ηελ νπνία νλφκαδε “ςπρηθή θαζνδήγεζε”.
Ο Κάκεξνλ πίζηεπε φηη κνλαδηθφο ηξφπνο λα δηδάμεη ζηνπο αζζελείο λέεο πγηείο ζπκπεξηθνξέο
ήηαλ λα δηεηζδχζεη ζην κπαιφ ηνπο θαη λα «ζπάζεη ηα παιηά, παζνινγηθά λνεηηθά ζρήκαηα», κε
πξψην βήκα ηελ απνδφκεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο ηνπο, κεηαηξέπνληαο ην κπαιφ ηνπο ζε έλα
“ιεπθφ πίλαθα” (tabula rasa) πάλσ ζηνλ νπνίν κπνξνχζε λα μαλαγξάςεη ηνπο ζσζηνχο θψδηθεο
ζπκπεξηθνξάο, κε ηε ρξήζε παξαηεηακέλσλ θαη αιιεπάιιεισλ ειεθηξνζφθ. Σν απνηέιεζκα
ησλ πεηξακάησλ ήηαλ ε απψιεηα κλήκεο θαη ε “παιηλδξνκηθή” ζπκπεξηθνξά (έληνλεο
κεηαπηψζεηο, απψιεηα αίζζεζεο πεξηβάιινληνο, παιηκπαηδηζκφο θ.ά.), ελψ ζε νξηζκέλεο
πεξηπηψζεηο νη αζζελείο μέραζαλ αθφκα πψο λα βαδίδνπλ θαη λα κηιάλε. Όηαλ είρε επηηεπρζεί ε
πιήξεο απνδφκεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο άξρηδε ε ςπρηθή θαζνδήγεζε κε ηε κεηάδνζε
ερνγξαθεκέλσλ κελπκάησλ θαιήο ζπκπεξηθνξάο. Οη αζζελείο ζε θαηάζηαζε ζρεδφλ θπηνχ
εμαηηίαο ησλ ειεθηξνζφθ θαη ςπρνθαξκάθσλ, ήηαλ ππνρξεσκέλνη λα αθνχλε ηα κελχκαηα γηα
δεθαέμη κε είθνζη ψξεο θαζεκεξηλά επί βδνκάδεο!
Σα απνηειέζκαηα ηεο κεζφδνπ πνηέ δελ δηθαίσζαλ ηηο πξνζδνθίεο ηνπ Κάκεξνλ, γεγνλφο πνπ
παξαδέρηεθε θαη ν ίδηνο ην 1960. Χζηφζν, γηα ηα πεηξάκαηά ηνπ ελδηαθέξζεθε ε CIA, ε νπνία
απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ‟50 είρε εγθαηληάζεη έλα απφξξεην εξεπλεηηθφ πξφγξακκα γηα
“εηδηθέο αλαθξηηηθέο ηερληθέο”. Η αξρηθή νλνκαζία ήηαλ “Γαιάδην Πνπιί”, ζε ζπλέρεηα
“΢ρέδην Αγθηλάξα” θαη ην 1953 πήξε ηελ νλνκαζία “MKUltra”. ΢ηε δηάξθεηα κηαο δεθαεηίαο
μνδεχηεθαλ πάλσ απφ 25 εθαη. δνι. γηα λα βξεζνχλ ηξφπνη λα “ζπάλε” νη θξαηνχκελνη γηα ηνπο
νπνίνπο ππήξραλ ππνςίεο φηη ήηαλ θνκκνπληζηέο ή δηπινί πξάθηνξεο. Ογδφληα ηδξχκαηα
ζπκκεηείραλ ζην πξφγξακκα ζπκπεξηιακβαλνκέλσλ θαη ζαξάληα ηεζζάξσλ παλεπηζηεκίσλ
θαη δψδεθα λνζνθνκείσλ. Ο Κάκεξνλ, φληαο θαλαηηθφο αληηθνκκνπληζηήο, ζπλεξγάζηεθε κε
ηε CIA παίξλνληαο ην 1957 εηδηθή επηρνξήγεζε ππέξ κηαο νξγάλσζεο βηηξίλαο κε ηελ
επσλπκία “Δηαηξία γηα ηελ Έξεπλα ηεο Αλζξψπηλεο Οηθνινγίαο”.
Ο Κάκεξνλ ρξεζηκνπνίεζε ηελ επηρνξήγεζε ηε CIA γηα λα κεηαηξέςεη ηνπο παιηνχο ζηάβινπο
πίζσ απφ ην λνζνθνκείν πνπ εξγαδφηαλ ζε θειηά απνκφλσζεο. Η απνζηέξεζε ησλ αηζζήζεσλ
επηβαιιφηαλ ζε εηδηθφ “δσκάηην χπλνπ” φπνπ νη αζζελείο παξέκελαλ λαξθσκέλνη γηα είθνζη κε
είθνζη δχν ψξεο ην εηθνζηηεηξάσξν, κε ηηο λνζνθφκεο λα ηνπο αιιάδνπλ ζέζε πάλσ ζην
θξεβάηη ψζηε λα κελ πηάλνληαη θαη λα ηνπο μππλνχλ κφλν γηα λα θάλε θαη πάλε ζηελ ηνπαιέηα.
Καηά ηνλ Κάκεξνλ, ππήξραλ δπν πξάγκαηα πνπ επέηξεπαλ ζηνλ αζζελή (ή θξαηνχκελν) λα
έρεη αίζζεζε ηνπ ρψξνπ θαη ηνπ ρξφλνπ. Η ζπλερήο ξνή αηζζεηεξηαθψλ εξεζηζκάησλ θαη ε
κλήκε. Με ηα ειεθηξνζφθ εμνπδεηέξσζε ηε κλήκε, ελψ κε θειηά πιήξνπο απνκφλσζεο
εμνπδεηέξσζε ηελ εηζξνή αηζζεηεξηαθψλ εξεζηζκάησλ. Η απνδφκεζε ηεο πξνζσπηθφηεηαο
ήηαλ ε “θαηάιπζε” ησλ ακπλψλ ηνπ, θάηη αλάινγν κε ην “ζπάζηκν” ελφο αηφκνπ πνπ
ππνβάιιεηαη ζε ζπλερή αλάθξηζε. Σα απνηειέζκαηα ησλ πεηξακάησλ ηνπ Κάκεξνλ βξήθαλ
πιαηηά ρξήζε ζηηο αλαθξηηηθέο κέζνδεο ηεο CIA ζε δηάθνξεο ρψξεο ηα ηειεπηαία πελήληα
ρξφληα, θηάλνληαο σο ηνπο αθγαλνχο θξαηνχκελνπο ζην Γθνπαληαλάκν. Η κεηαγελέζηεξε
αλαθνξά ζηα ζπγθεθξηκέλα πεηξάκαηα πεξηγξάθνληαη απιά σο “έιεγρνο ζθέςεο” θαη “πιχζε
εγθεθάινπ”, πνηέ φκσο σο “βαζαληζηήξηα”, παξφηη απηφο ήηαλ ν ζθνπφο πξαγκαηνπνίεζεο
ηνπο.

Ο Μίιηνλ Φξίληκαλ, δφθησξ Μέλγθειε ηεο νηθνλνκηθήο ζεσξίαο

Χζηφζν, ην “δφγκα ηνπ ΢ΟΚ”, εθηφο απφ ηηο αλαθξηηηθέο κεζφδνπο ηεο CIA, έκειιε λα έρεη
επξχηεξε εθαξκνγή ζην πεδίν ηεο θνηλσληθήο ςπρνινγίαο γηα ηε ρεηξαγψγεζε ηεο θνηλσληθήο
ζπλείδεζεο. Έλα ηζρπξφ γεγνλφο (ζνθ), απνδνκεί ηελ θνηλσληθή ζπλείδεζε, κεηψλεη ηηο
αληηζηάζεηο ηνπ θνηλσληθνχ ζψκαηνο θάλνληαο πην εχθνιν ην πέξαζκα ζπγθεθξηκέλσλ
πνιηηηθψλ. Καηά ζπλέπεηα κπνξεί λα ηχρεη επξχηεξεο εθαξκνγήο (νηθνλνκία, πνιηηηθή,
ζηξαηησηηθέο επηρεηξήζεηο, θ.ά.). Δηδηθφηεξα ζηελ νηθνλνκία ην “δφγκα ΢ΟΚ”
ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηελ πξνψζεζε ησλ λενθηιειεχζεξσλ δνγκάησλ ηεο Οηθνλνκηθήο ΢ρνιήο
ηνπ ΢ηθάγνπ κε θπξίαξρε θηγνχξα ηνλ Μίιηνλ Φξίληκαλ, ζηελ πεξίνδν 1960-2000. Ο Φξίληκαλ
ήηαλ αληίζεηνο ζε θάζε ηδέα θξαηηθήο παξέκβαζεο ζηελ νηθνλνκία. Πίζηεπε φηη ε νηθνλνκία
θαη γεληθά ε θνηλσλία παξεμέθιηλε απφ ην ζσζηφ δξφκν φηαλ νη πνιηηηθνί άξρηζαλ λα
εθαξκφδνπλ ηηο ηδέεο ηνπ Κέυλο γηα ξχζκηζε ηεο νηθνλνκίαο. Ο Φξίληκαλ πίζηεπε φηη φπσο ηα
απηνξπζκηδφκελα νηθνζπζηήκαηα, έηζη θαη ε αγνξά, αλ αθεζεί ζηνπο δηθνχο ηεο κεραληζκνχο,
ζα δεκηνπξγήζεη ην ζσζηφ αξηζκφ πξντφλησλ ζηηο ζσζηέο ηηκέο, παξαγφκελα απφ εξγάηεο πνπ
ζα ακείβνληαη κε ηνπο ζσζηνχο κηζζνχο λα ηα αγνξάζνπλ· έλαο παξάδεηζνο άθζνλεο
απαζρφιεζεο, απεξηφξηζηεο δεκηνπξγηθφηεηαο θαη κεδεληθνχ πιεζσξηζκνχ.
Η απνζηνιή ηνπ Φξίληκαλ, φπσο θαη εθείλε ηνπ Κάκεξνλ, εδξαδφηαλ ζην φξακα ηεο
επαλαθνξάο ηεο νηθνλνκίαο ζε κηα θαηάζηαζε “θπζηθήο πγείαο”. Ο Φξίληκαλ νξακαηηδφηαλ λα
επηβάιεη πξαθηηθέο απνδφκεζεο ησλ θνηλσληψλ θαη λα ηηο επαλαθέξεη ζε θαηάζηαζε γλήζηνπ
θαπηηαιηζκνχ, απαιιαγκέλνπ απφ θάζε παξέκβαζε (θξαηηθέο ξπζκίζεηο, πεξηνξηζκνχο ζην
εκπφξην, θαηνρχξσζε εξγαζηαθψλ δηθαησκάησλ, θ.ά.). ΢ε αληηζηνηρία κε φζα πξέζβεπε ν
Κάκεξνλ γηα ηνλ αλζξψπηλν λνπ, ν Φξίληκαλ πίζηεπε φηη αλ κηα νηθνλνκία ππφθεηηαη ζε
έληνλεο ζηξεβιψζεηο, ν κνλαδηθφο ηξφπνο γηα λα επηζηξέςεη ζε θαηάζηαζε ηζνξξνπίαο είλαη ε
εζθεκκέλε πξφθιεζε νδπλεξψλ ζoθ, δειαδή απνξχζκηζε, ηδησηηθνπνηήζεηο, ειαζηηθνπνίεζε
εξγαζηαθψλ ζρέζεσλ, απνδφκεζε θξάηνπο πξφλνηαο, θ.ά.
Η “αγία ηξηάδα” ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ ζεκαηνδνηείηαη κε ηελ πιήξε εμάιεηςε ηεο δεκφζηαο
ζθαίξαο, ηελ απφιπηε ειεπζεξία ζηηο εηαηξίεο θαη ηελ απειεπζέξσζε ησλ αγνξψλ. Γηα ην ΓΝΣ
ε αληίζηνηρε “ηξηάδα”, πξνθεηκέλνπ λα ρνξεγήζεη δάλεην ζε θάπνηα ρψξα, εθθξάδεηαη κε ηηο
ηδησηηθνπνηήζεηο, ηελ θξαηηθή απνξχζκηζε θαη ηηο κεγάιεο πεξηθνπέο ζηηο θνηλσληθέο δαπάλεο
θαη ζηνπο κηζζνχο. ΢ηε δεθαεηία ηνπ 1980 φηαλ είρε μεζπάζεη ε θξίζε ππεξρξέσζεο ζηηο ρψξεο
ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο θαη Αθξηθήο ην ΓΝΣ ηηο αλάγθαζε λα εθαξκφζνπλ ην πξφγξακκα
“δηαξζξσηηθήο πξνζαξκνγήο” πνπ θχξην ραξαθηεξηζηηθφ είρε ηηο ηδησηηθνπνηήζεηο θαη ην
άλνηγκα ησλ αγνξψλ πνπ ηηο νδήγεζε ζηα “ηάξηαξα” ηεο ππαλάπηπμεο. Σν ίδην έγηλε κε ηε
ρξεκαηνπηζησηηθή θξίζε ηεο Αζίαο 1997-98, φπνπ αλάγθαζε ηηο “αζηαηηθέο ηίγξεηο” ζην
άλνηγκα ησλ αγνξψλ θαη ηε κεγαιχηεξε εθπνίεζε δεκνζίσλ επηρεηξήζεσλ πνπ έγηλε πνηέ ζε
νιφθιεξν ηνλ θφζκν. Σν ίδην ζηε Ρσζία, ηε Ν. Αθξηθή, ηελ Πνισλία θαη αιινχ. ΢ηελ νπζία νη
αληηιήςεηο ηνπ Φξίληκαλ θαη ηεο “΢ρνιήο ΢ηθάγνπ” εμέθξαδαλ ηα πην ζηελά ζπκθέξνληα ησλ
κνλνπσιηαθψλ ελψζεσλ θαη πνιπεζληθψλ εηαηξηψλ πνπ απφ ηε θχζε ηνπο δηςνχλ γηα λέεο
θεξδνθφξεο πεγέο θαη κεγάιεο αγνξέο ρσξίο ξπζκίζεηο θαη θαλνληζκνχο ζε παγθφζκηα
θιίκαθα. Όπσο επηζεκαίλεη ε Ναφκη Κιάηλ, «ν Φξίληκαλ κε ηνλ πφιεκν ελαληίνλ ηνπ “θξάηνπο
πξφλνηαο” θαη ηεο “κεγάιεο θπβέξλεζεο”, ππνζρφηαλ κηα λέα πεγή γξήγνξνπ πινπηηζκνχ
κφλν πνπ απηή ηε θνξά αληί γηα λέεο πεξηνρέο ην θαηλνχξγην έδαθνο πνπ έπξεπε λα θαηαθηεζεί
ήηαλ ην ίδην ην θξάηνο κε ηηο δεκφζηεο ππεξεζίεο θαη ηελ θξαηηθή πεξηνπζία λα εθπνηνχληαη κε
αληίηηκν πνιχ κηθξφηεξν ηεο αμίαο ηνπο» (ζει.86).
Γηα ηνπο νπαδνχο ηεο Οηθνλνκηθήο ΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ, ν καξμηζκφο ήηαλ a priori αληίπαινο.
Όκσο κε κεγάιε ερζξφηεηα αληηκεηψπηδαλ θαη ηηο άιιεο ζρνιέο νηθνλνκηθήο ζθέςεο πνπ
πξφβαιιαλ ηελ ηδέα ηεο θξαηηθήο ξχζκηζεο θαη ηδηαίηεξα ηηο θευλζηαλέο αληηιήςεηο ζηηο ΗΠΑ
θαη ηελ Δπξψπε, θαζψο θαη ηνπο νηθνλνκνιφγνπο ηεο αλάπηπμεο ζηνλ ηφηε Σξίην Κφζκν. Όινη
απηνί παξφηη δελ πίζηεπαλ ζηηο ηδέεο ηνπ ζνζηαιηζηηθνχ κεηαζρεκαηηζκνχ, ήζειαλ κηα “κεηθηή
νηθνλνκία”, δειαδή έλα κείγκα θαπηηαιηζκνχ ηεο αγνξάο κε θξαηηθή ξχζκηζε, ζηελ παξαγσγή
θαη δηαλνκή αγαζψλ, ζηε δηαζθάιηζε βαζηθψλ εξγαζηαθψλ δηθαησκάησλ, ζηελ θξαηηθή
ηδηνθηεζία ζηα δεκφζηα αγαζά (ππεξεζίεο θνηλήο σθέιεηαο), θ.ά. Οη νπαδνί ηεο ΢ρνιήο ηνπ
΢ηθάγνπ απέξξηπηαλ ηε κεηθηή νηθνλνκία θαη επηδεηνχζαλ επηζηξνθή ζηνλ αλφζεπην
θαπηηαιηζκφ. Απηή ε επηδίσμε ηεο θαζαξφηεηαο νθεηιφηαλ ζε κεγάιν βαζκφ ζηνλ ζπληεξεηηθφ
απζηξηαθφ νηθνλνκνιφγν Φξίληξηρ Υάγηεθ, πνπ είρε δηδάμεη ζην Παλεπηζηήκην ηνπ ΢ηθάγνπ
ζηε δεθαεηία ηνπ 1950 θαη ήηαλ ν κέληνξαο ηνπ Μίιηνλ Φξίληκαλ. Χζηφζν, νη ηδέεο ηεο
΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ, απνηεινχζαλ κηα “παξαθσλία” ζην θπξίαξρν θευλζηαλφ ξεχκα ηεο
επνρήο ζηε ράξαμε ηεο νηθνλνκηθήο πνιηηηθήο. Δθηφο απφ έλα κηθξφ ηκήκα δηαλννπκέλσλ, δελ
εχξηζθαλ πξφζθνξν έδαθνο κε εμαίξεζε ηα πνιχ ηζρπξά ζπκθέξνληα (κεγάιεο εηαηξίεο θαη
πνιπεζληθέο) πνπ ζηήξηδαλ κε δηάθνξνπο ηξφπνπο (ρνξεγίεο) ηε δηάδνζή ηνπο. Μφλν πξνο ηα
ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟70, νη απφςεηο ηνπ Φξίληκαλ βγήθαλ κε δπλακηζκφ ζην πξνζθήλην κε
ηελ αλάδεημε ησλ Ρίγθαλ θαη Θάηζεξ ζηελ εγεζία ησλ ΗΠΑ θαη ηεο Αγγιίαο.
Θα πξέπεη λα ηνλίζνπκε φηη νη θευλζηαλέο ηδέεο ξχζκηζεο ηεο νηθνλνκίαο θαη ε επίηεπμε
ζρεηηθήο ζηαζεξνπνίεζεο ηνπ θαπηηαιηζκνχ ηελ κεηαπνιεκηθή πεξίνδν, νθείινληαη ζε
ζπγθεθξηκέλεο πνιηηηθν-θνηλσληθέο αηηίεο, φπσο αληίζηνηρα θαη ηεο “λενθηιειεχζεξεο
αληεπαλάζηαζεο” απφ ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ ‟70. Δηδηθφηεξα ε κεγάιε θξίζε ηεο
δεθαεηίαο ηνπ „30 ζηηο ΗΠΑ θαη άιιεο ρψξεο ηεο Δπξψπεο, απνθάιπςε ηελ “απνηπρία ηεο
αγνξάο” (δειαδή ηνπ απηνξπζκηδφκελνπ θαπηηαιηζκνχ ηνπ laissez-faire). Απφ ηελ άιιε, νη
επηηπρίεο ηεο λεαξήο ΢νβηεηηθήο Έλσζεο έδεημαλ φηη ππάξρεη ελαιιαθηηθφο ηξφπνο δηεχζπλζεο
ηεο νηθνλνκίαο. Ο θαπηηαιηζκφο θάλεθε λα ράλεη ην “ηζηνξηθφ πιενλέθηεκα”. Μεηά ηνλ
πφιεκν, ε αληηθαζηζηηθή λίθε ησλ ιαψλ, ε άλνδνο ηεο αξηζηεξάο θαη ηνπ εξγαηηθνχ θηλήκαηνο
ζηηο ΗΠΑ θαη ζηελ Δπξψπε, νη θνηλσληθνί κεηαζρεκαηηζκνί ζηηο ρψξεο ηεο Αλαηνιηθήο
Δπξψπεο, ε λίθε ηεο θηλέδηθεο επαλάζηαζεο, θ.ά., έδεημαλ φηη ν θαπηηαιηζκφο γηα λα επηβηψζεη
έπξεπε λα θάλεη ζεκαληηθέο ππνρσξήζεηο. Οη θευλζηαλέο ηδέεο εμέθξαδαλ αθξηβψο ηηο
απαηηήζεηο ηνπ θεθαιαίνπ ζηε ζπγθεθξηκέλε ηζηνξηθή πεξίνδν.
Χζηφζν κε ηελ θξίζε ηεο δεθαεηίαο ‟70 θαη ηα αδηέμνδα ηνπ θευλζηαλνχ κνληέινπ δηεχζπλζεο
ηεο θαπηηαιηζηηθήο νηθνλνκίαο, θάλεθαλ ηα φξηα ηεο “θξαηηθνκνλνπσιηαθήο ξχζκηζεο”. Απφ
ηελ άιιε, ε άλνδνο ηεο ζπγθέληξσζεο θεθαιαίνπ, ε γηγάλησζε ησλ πνιπεζληθψλ εηαηξηψλ θαη
ησλ κνλνπσιηαθψλ ελψζεσλ ζε εζληθφ θαη δηεζλέο επίπεδν, πίεδαλ γηα θαηάξγεζε ησλ
ξπζκίζεσλ θαη ησλ εκπνδίσλ αζχδνηεο δξάζεο ηνπο. Σν ζχλζεκα γηα ειεπζεξία ησλ αγνξψλ
ζεκαίλεη αζπδνζία ησλ πνιπεζληθψλ ζε ζπλζήθεο λενθηιειεχζεξεο παγθνζκηνπνίεζεο. Έηζη
νη ηδέεο ηεο ΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ βξήθαλ γφληκν έδαθνο, ην νπνίν ζε ζπλδπαζκφ κε ην
ζηξαηεγηθφ θελφ πνπ άθεζε ε θαηάξξεπζε ηνπ “ππαξθηνχ ζνζηαιηζκνχ”, έθαλαλ ην
λενθηιειεχζεξν ξεχκα θπξίαξρν, κε απνθνξχθσκα ηε γλσζηή θξάζε ηνπ Φνπθνπγηάκα πεξί
“ηέινπο ηεο ηζηνξίαο”. Χζηφζν, ε βαζηιεία ηνπ λενθηιειεχζεξνπ ξεχκαηνο δελ ζα θξαηήζεη γηα
πνιχ θαη ε λέα κεγάιε θξίζε πνπ μέζπαζε ην 2007 απνθαιχπηεη κε δξακαηηθφ ηξφπν ηελ
απνηπρία ηνπ, θέξνληαο κε έληαζε ζην πξνζθήλην ην δίιεκκα “ζνζηαιηζκφο ή βαξβαξφηεηα”.

Η εθαξκνγή ζηελ πξάμε ησλ δνγκάησλ ηεο ΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ

Η πξψηε εθαξκνγή ησλ ηδεψλ ηεο ΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ έγηλε ζηε Υηιή απφ ηε δηθηαηνξία ηνπ
Πηλνζέη, ηνπ νπνίνπ ν Φξίληκαλ ππήξμε πξνζσπηθφο ζχκβνπινο. Δίρε πξνεγεζεί καθξηά
πεξίνδν πξνεηνηκαζίαο (1957-1970) κε ππνηξνθίεο ρηιηαλψλ θνηηεηψλ ζηε ΢ρνιή ηνπ ΢ηθάγνπ
θαη ηε δεκηνπξγία ελφο ππξήλα λενθηιειεχζεξσλ “ηεξαπνζηφισλ”, πνπ κεηά ην πξαμηθφπεκα
ηεο 11εο ΢επηέκβξε 1973 αλάιαβαλ δξάζε. Τπφ ηνπο ήρνπο ησλ πνιπβφισλ ηελ εκέξα ηνπ
πξαμηθνπήκαηνο, ζηα ηππνγξαθεία ηεο δεμηάο εθεκεξίδαο El Merkurio ηχπσζαλ ην αλαιπηηθφ
λενθηιειεχζεξν πξφγξακκα, ην νλνκαδφκελν “Σνχβιν”, ην νπνίν παξέδσζαλ ζηελ επνκέλε
ζην Πηλνζέη θαη αλέιαβαλ ηελ εθαξκνγή ηνπ θαηαιακβάλνληαο ηα θπξηφηεξα πφζηα ζηα
νηθνλνκηθά ππνπξγεία θαη ππεξεζίεο. Οη πξνηάζεηο ζην ηειηθφ θείκελν είραλ κηα εληππσζηαθή
νκνηφηεηα κε εθείλεο πνπ πεξηέρνληαη ζην βηβιίν ηνπ Φξίληκαλ Capitalism and Freedom:
ηδησηηθνπνηήζεηο, απνξχζκηζε, πεξηθνπέο θνηλσληθψλ δαπαλψλ, δει. ηελ “αγία ηξηάδα” ηεο
ειεχζεξεο αγνξάο. Σν φλεηξν ηνπ Φξίληκαλ θαη ν ηξφπνο εθαξκνγήο ηνπ έγηλαλ
πξαγκαηηθφηεηα. ΢χκθσλα κε ηνλ ίδην, «αλ πηνζεηεζεί ε πξνζέγγηζε ηνπ ζνθ, πηζηεχσ φηη ζα
πξέπεη λα αλαθνηλσζεί δεκφζηα θαη ιεπηνκεξψο, ψζηε λα επελεξγήζεη πνιχ ζχληνκα. Όζν πην
ελεκεξσκέλνο είλαη ν πιεζπζκφο ηφζν πεξηζζφηεξν ζα δηεπθνιχλνπλ νη αληηδξάζεηο ηνπ ζηελ
πξνζαξκνγή ηνπ» (ζει.107).
Ο απνινγηζκφο απφ ηελ εθαξκνγή ηνπ πξνγξάκκαηνο ήηαλ καθάβξηνο. Πάλσ απφ 3.200
άλζξσπνη εμαθαλίζηεθαλ ή εθηειέζηεθαλ, 80.000 θπιαθίζηεθαλ θαη 200.000 έθπγαλ απφ ηε
ρψξα γηα πνιηηηθνχο ιφγνπο. Σν λα είζαη αξηζηεξφο εθηφο απφ θπιαθή ζήκαηλε λα είζαη
θπλεγεκέλνο (παξαλνκία, θξεζθχγεηα, θψδηθεο επηθνηλσλίαο, πιαζηέο ηαπηφηεηεο, θ.ά.). ΢ην
νηθνλνκηθφ πεδίν ηνλ πξψην ρξφλν εθαξκνγήο ηεο ζεξαπείαο-ζνθ ε νηθνλνκία ηεο Υηιήο
ζπξξηθλψζεθε θαηά 15%, ε αλεξγία απφ 3% επί Αιηέληε ηηλάρηεθε ζην 20%, ε πιεζσξηζκφο
άγγημε ην 375%, ην 74% ηνπ κηζζνχ πήγαηλε κφλν γηα αγνξά ςσκηνχ. Η “ζεξαπεπηηθή αγσγή”
πξνθάιεζε ζπαζκνχο ζε φιε ηε ρψξα πνπ θξάηεζαλ σο ην ηέινο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980 φηαλ
ε νηθνλνκία άξρηζε λα αλαθάκπηεη. ΢θνπφο ηεο ζεξαπείαο-ζνθ δελ ήηαλ λα επαλαθέξεη ηελ
νηθνλνκία ζε θαηάζηαζε πγείαο αιιά λα ζπγθεληξσζεί ν πινχηνο ζε ιίγα ρέξηα, λα
εμαθαληζηνχλ νη θνηλσληθέο θαηαθηήζεηο ησλ εξγαδφκελσλ θαη ην κεγαιχηεξν κέξνο ησλ
κεζαίσλ ζηξσκάησλ. Γηα νξηζκέλνπο, ε θαηαπάηεζε ησλ αλζξσπίλσλ δηθαησκάησλ δελ έρεη
άκεζε ζρέζε κε ηηο πνιηηηθέο ηεο “ειεχζεξεο αγνξάο”. Χζηφζν, ν Μίιηνλ Φξίληκαλ σο
πλεπκαηηθφο παηέξαο ηεο νκάδαο ησλ νηθνλνκνιφγσλ πνπ θαζνδεγνχζαλ ηελ νηθνλνκία ηεο
Υηιήο ήηαλ ζπλππεχζπλνο γηα ηα εγθιήκαηα ηνπ Πηλνζέη. Μεηαμχ ειεχζεξεο αγνξάο θαη
θαηαπάηεζεο ηεο δεκνθξαηίαο ππάξρεη βαζχηεξνο εζσηεξηθφο δεζκφο.

Δκπεηξίεο εθαξκνγήο ηνπ δφγκαηνο ΢ΟΚ ζηηο ΗΠΑ

Σν κνληέιν ηεο Υηιήο απνηέιεζε πξφηππν γηα φιεο ζρεδφλ ηηο ρψξεο ηνπ Νφηηνπ Κψλνπ
(Αξγεληηλή, Οπξνπγνπάε, Βνιηβία, θ.ά.). Χζηφζν, ην “δφγκα ηνπ ΢ΟΚ” δελ βξήθε εθαξκνγή
απνθιεηζηηθά ζηηο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο αιιά ζε πνιιέο πεξηνρέο ηνπ θφζκνπ
(Αλαηνιηθή Δπξψπε, Αθξηθή θαη Αζία), κε εμαηξνπκέλσλ ησλ ΗΠΑ. Άιισζηε ε ζθιεξφο
ππξήλαο ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ έρεη σο βάζε ηα ηζρπξά ηκπεξηαιηζηηθά θέληξα, φπνπ κε
αθνξκή δηάθνξα “θξηζηαθά” γεγνλφηα ηίζεηαη ζε εθαξκνγή γηα ηελ πξνψζεζε αθξαίσλ
λενθηιειεχζεξσλ πνιηηηθψλ. Δηδηθφηεξα ζηηο ΗΠΑ, παξά ηε λενθηιειεχζεξε πνιηηηθή ησλ
θπβεξλήζεσλ Ρίγθαλ θαη Μπνπο, ε αθξαία εθδνρή ηεο ΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ δελ είρε
εθαξκνζηεί αλνηθηά. Η επθαηξία δφζεθε κε ηελ 11ε ΢επηέκβξε 2001.
Απνηειεί ηζηνξηθφ παξάδνμν φηη ηε 10ε ΢επηέκβξε 2001, παξακνλή ηεο 11εο, ν ππνπξγφο
άκπλαο ησλ ΗΠΑ, Νηφλαιλη Ράκζθειλη ζε νκηιία ηνπ ζην Πεληάγσλν είρε θεξχμεη εθζηξαηεία
θαηά ηεο γξαθεηνθξαηίαο ηνπ Πεληαγψλνπ. Παξφηη είρε δεηήζεη αχμεζε ησλ ζηξαηησηηθψλ
δαπαλψλ απφ ην Κνγθξέζν θαηά 11%, δήηεζε ηαπηφρξνλα κείσζε δαπαλψλ γηα έλζηνιν
πξνζσπηθφ θαηά 15%, θαη ηελ αλάζεζε ζεηξάο παξαδνζηαθψλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ ελφπισλ
δπλάκεσλ ζηηο ηδησηηθέο εηαηξίεο, αξρίδνληαο απφ ηε δηαρείξηζε απνζεθψλ, θαζαξηφηεηα,
απνξξίκκαηα, ηαηξνθαξκαθεπηηθή πεξίζαιςε ζηξαηησηψλ, θαηνηθίεο ησλ ζηξαηησηηθψλ λα
θαηαζθεπάδνληαη απφ ηδησηηθέο εηαηξίεο, θ.ά. Καηά ηνλ Ράκζθειλη, ην Τπνπξγείν Άκπλαο
έπξεπε λα εζηηάζεη ζηε βαζηθή ηνπ αξκνδηφηεηα, ηε δηεμαγσγή ησλ πνιέκσλ, φια ηα ππφινηπα
ζα κπνξνχζαλ λα αλαηεζνχλ ζε ηδηψηεο πξνκεζεπηέο. Έηζη κεηά ηνλ αθξσηεξηαζκφ ησλ
θξαηηθψλ ιεηηνπξγηψλ ζηε δεθαεηία 1980 θαη 1990 κε ηελ ηδησηηθνπνίεζε φισλ ησλ
επηρεηξήζεσλ θνηλήο σθέιεηαο, ήιζε ηψξα ε ζεηξά γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ “ζθιεξνχ
ππξήλα” ηνπ έζλνπο-θξάηνπο (έλνπιεο δπλάκεηο, αζηπλνκία, ππξνζβεζηηθή, δεκφζηα δηνίθεζε,
ππεξεζίεο πιεξνθνξηψλ, θ.ά.). Οη ηδησηηθέο εηαηξίεο κε ηα ηεξάζηηα θέξδε πνπ απνθφκηζαλ
απφ ηελ εθπνίεζε ηνπ επξχηεξνπ δεκφζηνπ ηνκέα, έβαιαλ ζην ζηφραζηξν ηηο θξαηηθέο
δξαζηεξηφηεηεο. Πξνσζείηαη, φπσο ηνλίδεη ε Ναφκη Κιάηλ, «ν ζεκειηψδεο θνξπνξαηηθφο
θαλφλαο ηεο αληεπαλάζηαζεο, ζχκθσλα κε ηνλ νπνίν ην Μεγάιν Κξάηνο πξέπεη λα
ζπλεξγαζηεί κε ηηο Μεγάιεο Δπηρεηξήζεηο γηα αλαδηαλεκεζεί ν πινχηνο πξνο ηα πάλσ» (ζει.
384).
Σελ επίζεζε ζηνπο δίδπκνπο πχξγνπο ηελ 11ε ΢επηέκβξε 2001 θαη ην ζνθ πνπ πξνθάιεζε,
έζπεπζε λα ηα εθκεηαιιεπηεί ε νκάδα ηνπ Μπνπο, πνπ μεθίλεζε ηνλ πφιεκν θαηά ηεο
ηξνκνθξαηίαο εμαξρήο ζρεδηαζκέλν λα είλαη ηδησηηθνπνηεκέλνο. Η πινπνίεζε ηνπ ζρεδίνπ είρε
δχν ζηάδηα. ΢ην πξψην, ν Λεπθφο Οίθνο αμηνπνίεζε ηε δηάρπηε αίζζεζε θηλδχλνπ γηα λα
εληζρχζεη δξαζηηθά ηηο δξαζηεξηφηεηεο αζηπλφκεπζεο, παξαθνινχζεζεο, θξάηεζεο θαη
δηεμαγσγήο πνιέκσλ θαη ζε δεχηεξε θάζε, κε εληζρπκέλεο ρξεκαηνδνηήζεηο (γηα ηελ
εζσηεξηθή θαη εμσηεξηθή αζθάιεηα ηεο ρψξαο), ηελ εθρψξεζε ηνπο ζηνλ ηδησηηθφ ηνκέα κέζσ
ηεο αλάζεζήο ηνπο ζε εμσηεξηθνχο πξνκεζεπηέο. ΢χκθσλα κε ην λέν δφγκα, ην θξάηνο δελ
έπξεπε λα παξέρεη αζθάιεηα αιιά λα ηελ αγνξάδεη απφ ηνλ ηδησηηθφ ηνκέα. Σν ππνπξγείν
Δζληθήο Αζθαιείαο πνπ δεκηνχξγεζε ην θαζεζηψο Μπνπο απνηειεί ηελ πην ραξαθηεξηζηηθή
έθθξαζε απηνχ ηνπ λένπ ηξφπνπ δηαθπβέξλεζεο κε ηελ πιήξε αλάζεζε ησλ ππεξεζηψλ ζε
εμσηεξηθνχο πξνκεζεπηέο. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα επξφθεηην γηα έλα “θελφ θέιπθνο”. Απφ ηελ
11ε ΢επηέκβξε 2001 κέρξη ην 2006 ην ππνπξγείν Δζληθήο Αζθαιείαο έδσζε 130 δηο δνι. ζε
εξγνιεπηηθέο εηαηξίεο, ελψ κφλν ην 2003, ν Μπνπο ππέγξαςε ζπλνιηθά ζπκβάζεηο χςνπο 327
δηο δνι. κε ηδησηηθέο εηαηξίεο, πνπ αληηζηνηρνχλ ζην 40% ηνπ πξνυπνινγηζκνχ ησλ ΗΠΑ (ζει.
404).
Βαζηθφ ζηνηρείν ηεο λέαο δνκήο είλαη ε αλνηθηή ζρέζε επηθνηλσλίαο κεηαμχ ηεο πνιηηηθήο,
νηθνλνκηθήο θαη αλψηεξεο γξαθεηνθξαηηθήο ειίη κέζα απφ ηηο “πεξηζηξεθφκελεο πφξηεο” ηεο
εμνπζίαο. Τςειφβαζκα ζηειέρε ηνπ θξαηηθνχ κεραληζκνχ είλαη ηαπηφρξνλα ζε Γ.΢.
επηρεηξήζεσλ, κηα απφιπηε ζπγρψλεπζε ησλ πνιηηηθψλ θαη επηρεηξεκαηηθψλ ειίη ελ νλφκαηη
ηεο αζθάιεηαο θαη κε ην θξάηνο λα παίδεη ξφιν πξνέδξνπ ηεο έλσζεο επηρεηξεκαηηψλ. Απηή ε
αλνηθηή δηαπινθή, πνπ έρεη νλνκαζηεί αιινχ “καθηφδηθνο”, “νιηγαξρηθφο”, “επλνηνθξαηηθφο”
θιπ, θαπηηαιηζκφο, απνηειεί ζηελ πξαγκαηηθφηεηα ηελ πεκπηνπζία ηεο ΢ρνιήο ηνπ ΢ηθάγνπ
πνπ ζέιεη λα επηβάιεη ηηο ηδέεο ηεο ηδησηηθνπνίεζεο, ηεο απνξχζκηζεο, ηεο ζπληξηβήο ησλ
ζπλδηθάησλ θαη ηελ πιήξε απνδφκεζε ηνπ θνηλσληθνχ θξάηνπο ζε φθεινο ηνπ κνλνπσιηαθνχ
θεθαιαίνπ.

Η εθαξκνγή ηνπ “δφγκαηνο ΢ΟΚ” ζηε Ρσζία

Η Ρσζία ηεο δεθαεηίαο 1990 έγηλε ην Δι-Νηνξάλην ησλ ηδεψλ ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ. Μεηά
ηελ αλαηξνπή ηνπ Γθνξκπαηζφθ θαη αλάιεςε ηεο πξνεδξίαο απφ ηνλ Γηέιηζηλ, ζηα 1992-1998,
κε ηηο νδεγίεο ηνπ ΓΝΣ θαη ησλ “παηδηψλ ηνπ ΢ηθάγνπ”, εθαξκφζηεθαλ κε κνξθή
“θεξαπλνβφινπ πνιέκνπ” αθξαία λενθηιειεχζεξα κέηξα κε ηελ επσλπκία “ζεξαπεία-ζνθ” πνπ
κεηέηξεςαλ ηε ξσζηθή θνηλσλία ζε “θξαλίνπ ηφπν”. Απειεπζέξσζε ηηκψλ, δξαζηηθέο
πεξηθνπέο επηδνηήζεσλ, ηδησηηθνπνίεζε 225.000 θξαηηθψλ επηρεηξήζεσλ, ππνηίκεζε
λνκίζκαηνο, πνιηηηθέο ππέξ ηνπ ειεπζέξνπ εκπνξίνπ, θ.ά. Δθαηνκκχξηα ξψζνη πνιίηεο έραζαλ
ηηο απνηακηεχζεηο ηνπο, εθαηνκκχξηα εξγαδφκελνη έκεηλαλ απιήξσηνη γηα κήλεο, πηψζε ιατθήο
θαηαλάισζεο θαηά 40%, ην 1/3 ηνπ πιεζπζκνχ θάησ απφ ην φξην ηεο θηψρεηαο. Οη έληνλεο
ιατθέο αληηδξάζεηο έθεξαλ ζε αληηπαξάζεζε ηνλ πξφεδξν Γηέιηζηλ κε ηελ πιεηνςεθία ηνπ
Κνηλνβνπιίνπ. Σν ΓΝΣ πίεδε γηα επηηάρπλζε ησλ κεηαξξπζκίζεσλ εθβηάδνληαο ηε ρνξήγεζε
δαλείνπ 1,5 δηο δνι. Ο πινχηνο πνπ δηαθπβεπφηαλ ήηαλ ηεξάζηηνο. Μεγάια απνζέκαηα
πεηξειαίνπ, 30% ησλ παγθφζκησλ απνζεκάησλ θπζηθνχ αεξίνπ, 20% ησλ απνζεκάησλ
ληθειίνπ, πνιεκηθέο βηνκεραλίεο, θ.ά.
Ο Γηέιηζηλ απνθάζηζε δηάιπζε ηνπ Κνηλνβνπιίνπ. Σν ηειεπηαίν ζε εηδηθή ζπλεδξίαζε
απνθάζηζε κε ςήθνπο 636 ππέξ θαη 2 θαηά λα παξαπέκςεη ην Γηέιηζηλ ζην ζπληαγκαηηθφ
δηθαζηήξην γηα παξαβίαζε ζπληάγκαηνο. Ο Γηέιηζηλ αξλήζεθε λα δερηεί ηελ απφθαζε θαη
θάιεζε ην ζηξαηφ λα βνκβαξδίζεη ην Κνηλνβνχιην, ελψ κνλάδεο ηνπ ζηξαηνχ αλνίγνπλ ππξ
θαηά ησλ ζπγθεληξσκέλσλ δηαδεισηψλ. Ήηαλ 4 Οθηψβξε 1993. Μέρξη ην ηέινο ηεο εκέξαο
πάλσ απφ 500 άηνκα είραλ ράζεη ηε δσή ηνπο θαη 1.000 ήηαλ ηξαπκαηίεο. Η Μφζρα βηψλεη ηε
κεγαιχηεξε έθξεμε βίαο απφ ην 1917. ΢ην ηέινο ηεο εκέξαο ν Γηέιηζηλ “αλαθεξχζζεηαη” θαη
επίζεκα Πηλνζέη ηεο Ρσζίαο. Με δηάηαγκα δηαιχεη φια ηα δεκνηηθά θαη πεξηθεξεηαθά
ζπκβνχιηα ηεο ρψξαο. Μηα θιίθα λεφπινπησλ δηζεθαηνκκπξηνχρσλ νη γλσζηνί “νιηγάξρεο”,
αλαιακβάλνπλ ηελ νηθνλνκία ηεο ρψξαο. ΢ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1990 νη δφθηνξεο ηνπ
ζνθ είραλ νινθιεξψζεη ηε ρνξήγεζε ηνπ “πηθξνχ θάξκαθνπ” ζηε ξσζηθή θνηλσλία. Πάλσ απφ
74 εθαη. ξψζνη δνχζαλ θάησ απφ ηα φξηα ηεο θηψρεηαο θαη ην 25% (37 εθαη.) ζε απειπηζηηθή
θαηάζηαζε. ΢ηε δηάξθεηα ηεο δεθαεηίαο εθαξκνγήο ηεο “ζεξαπείαο ζνθ” ν πιεζπζκφο ηεο
Ρσζίαο κεηψζεθε θαηά 6,6 εθαη. άηνκα. ΢ηε ζεκεξηλή Ρσζία ην ράζκα ηνπ πινχηνπ κεηαμχ
πινπζίσλ θαη θησρψλ είλαη ηέηνην πνπ λνκίδεη θάπνηνο φηη δνπλ ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο θαη ζε
δηαθνξεηηθνχο αηψλεο. «Η πεξίπησζε ηεο Ρσζίαο πεξηζζφηεξν απφ ηελ πεξίπησζε ηεο Υηιήο
θαηαδεηθλχεη ηη είλαη ζηελ πξάμε ε ηδενινγία ηεο ειεχζεξεο αγνξάο» (ζει. 342).

Η εκπεηξία εθαξκνγήο ηνπ “Γφγκαηνο ΢ΟΚ” ζην Ιξάθ

Ο πφιεκνο ζην Ιξάθ ήηαλ εθαξκνγή ηνπ δφγκαηνο ΢ΟΚ ζε ζηξαηησηηθφ θαη νηθνλνκηθφ πεδίν.
Ο θφβνο γηα ηα κέζα καδηθήο θαηαζηξνθήο ρξεζηκνπνηήζεθε γηα λα απνδερηεί ε θνηλή γλψκε
ηελ εηζβνιή ζην Ιξάθ. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα επξφθεηην γηα ηνλ έιεγρν ησλ κεγάισλ
απνζεκάησλ πεηξειαίνπ (ηξίηα ζηνλ θφζκν) θαη ηελ θνκβηθή γεσγξαθηθή ηνπ ζέζε γηα ηελ
εγθαηάζηαζε ζηξαηησηηθψλ βάζεσλ. Σν δφγκα “΢νθ θαη Γένο” κε ηε κνξθή αζηξαπηαίνπ
πνιέκνπ ζα πξνθαινχζε γξήγνξε θαηάξξεπζε ηνπ ερζξνχ. Γελ ζηνρεχεη κφλν ηηο ερζξηθέο
έλνπιεο δπλάκεηο, αιιά ζχκθσλα κε ηνπο εκπλεπζηέο ηνπ «ηελ θνηλσλία ελ γέλεη», θαζψο ν
καδηθφο θφβνο είλαη κηα θνκβηθή παξάκεηξνο ηεο ελ ιφγσ ζηξαηεγηθήο. Σν “΢νθ θαη Γένο» δελ
ήηαλ κηα πνιεκηθή ζηξαηεγηθή φζν θαη κηα επίδεημε ηζρχνο γηα παξαδεηγκαηηζκφ φζσλ
ηνικνχζαλ λα ακθηζβεηήζνπλ κε νπνηνλδήπνηε ηξφπν ην θχξνο ησλ ΗΠΑ. Σν “΢νθ θαη Γένο”
εθηφο απφ ςπρνινγηθφ ζρέδην πνπ πιήηηεη απ‟ επζείαο ηε βνχιεζε ηνπ αληηπάινπ λα
αληηζηαζεί, επηδηψθεη ηελ απνζηέξεζε θαη ππεξθφξησζε ησλ αηζζήζεσλ κε ζθνπφ ηνλ
απνπξνζαλαηνιηζκφ θαη ηελ παιηλδξφκεζε ηνπ ππνθεηκέλνπ.
Οη βνκβαξδηζκνί πξνθάιεζαλ βαζηέο πιεγέο ζην Ιξάθ, φκσο ήηαλ θπξίσο νη ιεειαζίεο πνπ
ιχγηζαλ ηελ ςπρή ηεο ρψξαο. «Οη εθαηνληάδεο ιαθπξαγσγνί έζπαζαλ παλάξραηα αγγεία,
απνγχκλσζαλ ρηιηάδεο γπάιηλεο πξνζήθεο θαη άξπαμαλ ρξπζά αληηθείκελα θαη άιιεο
αξραηφηεηεο απφ ην Δζληθφ Μνπζείν… Υάζεθε ην 80% απφ ην 170.000 αληηθείκελα ηνπ
κνπζείνπ. Η Δζληθή Βηβιηνζήθε ζηελ νπνία ππήξραλ αληίηππα φισλ ησλ βηβιίσλ θαη ησλ
δηδαθηνξηθψλ δηαηξηβψλ πνπ είραλ δεκνζηεπηεί ζην Ιξάθ κεηαηξάπεθε ζε εξείπηα.
Δηθνλνγξαθεκέλα Κνξάληα ειηθίαο ρηιίσλ εηψλ εμαθαλίζηεθαλ απφ ην Μνπζείν
Θξεζθεπηηθψλ Τπνζέζεσλ απφ ην νπνίν απέκεηλε κφλν ην θακέλν εμσηεξηθφ ηνπ θέιπθνο… Η
βαζηά κλήκε κηαο νιφθιεξεο θνπιηνχξαο, κηαο θνπιηνχξαο πνπ ζπλερηδφηαλ ρηιηάδεο ρξφληα
αθαηξέζεθε» (ζει. 452).
Η κεγαιχηεξε σζηφζν ιεειαζία ηεο ρψξαο ήηαλ νηθνλνκηθή. Δπεβιήζε λέα λνκνζεζία γηα ηελ
νηθνλνκία θαη λέν λφκηζκα. Η θνξνιφγεζε ησλ εηαηξηψλ κεηψζεθε απφ ην 45% ζην 15%. Οη
μέλεο εηαηξίεο κπνξνχζαλ λα θαηέρνπλ σο θαη ην 100% ησλ πεξηνπζηαθψλ ζηνηρείσλ κηαο
ηξαθηλήο επηρείξεζεο. Οη μέλνη επελδπηέο κπνξνχζαλ λα εμάγνπλ ην 100% ησλ θεξδψλ ηνπο,
ελψ νη ζπκβάζεηο αλάζεζεο έξγσλ ήηαλ ηνπιάρηζηνλ ζαξάληα εηψλ. Αλνίρηεθαλ ηα ζχλνξα γηα
απεξηφξηζηεο εμαγσγέο. Οη θαηνρηθέο αξρέο δήκεπζαλ 20 δηο δνι. ηεο εζληθήο εηαηξίαο
πεηξειαίνπ γηα λα ηα δηαζέζνπλ θαηά ην δνθνχλ. Απαγνξεχηεθε ζηελ Κεληξηθή Σξάπεδα ηνπ
Ιξάθ λα ρξεκαηνδνηεί θξαηηθέο επηρεηξήζεηο. Σέινο, ζχκθσλα κε αμηφπηζηε κειέηε, ν πφιεκνο
ζην Ιξάθ είρε σο ζπλέπεηα λα ράζνπλ ηε δσή ηνπο 650.000 ηξαθηλνί σο ηνλ Ινχιην 2006.
Οη αλαιχζεηο γηα ηνλ πφιεκν ηνπ Ιξάθ θαηαιήγνπλ ζπρλά ζην ζπκπέξαζκα φηη ε εηζβνιή ήηαλ
κηα επηηπρία αιιά ε θαηνρή κηα απνηπρία. Με ηελ θαηνρή εθαξκφζηεθε πνιηηηθή πιήξνπο
ηδησηηθνπνίεζεο ηεο νηθνλνκίαο. Σα θεθάιαηα πνπ δηαηέζεθαλ γηα ηελ αλνηθνδφκεζε ηνπ Ιξάθ
δφζεθαλ κφλν ζε ακεξηθάληθεο ηδησηηθέο εηαηξίεο, ελψ ηα πιηθά θαηαζθεπψλ (ηζηκέλην, θ.ά.)
φπσο θαη νη εξγάηεο ήιζαλ απφ ην εμσηεξηθφ ζηε ινγηθή κηαο “ιπφκελεο ρψξαο” πνπ ε
ζπλαξκνιφγεζε ηεο ζα γίλεη ζην Ιξάθ. «Οχηε έλα δνιάξην δελ δφζεθε ζηα ηξαθηλά εξγνζηάζηα
ψζηε λα μαλαξρίζνπλ λα ιεηηνπξγνχλ, απνηειψληαο ηα ζεκέιηα γηα κηα βηψζηκε νηθνλνκία,
δεκηνπξγψληαο ζέζεηο εξγαζίαο θαη ρξεκαηνδνηψληαο έλα ζχζηεκα θνηλσληθψλ ππεξεζηψλ».
(ζει. 466) Απφ ην δεκφζην ηνκέα απνιχζεθαλ πάλσ απφ 500.000 άηνκα, νη πεξηζζφηεξνη
ζηξαηησηηθνί θαη πνιινί γηαηξνί, λνζνθφκεο, δάζθαινη, κεραληθνί θ.ά. Η θαηνρή ηνπ Ιξάθ
έγηλε έλαο αγσγφο δηνρέηεπζεο ησλ δνιαξίσλ ησλ ακεξηθαλψλ θνξνινγνπκέλσλ θαη ησλ
εζφδσλ απφ ηηο πσιήζεηο ηνπ ηξαθηλνχ πεηξειαίνπ, ζε μέλεο εηαηξίεο κε εληειψο παξάλνκν
ηξφπν.
΢ηα πξψηα ηξηάκηζη ρξφληα ηεο θαηνρήο ηνπ Ιξάθ, νη έλνπιεο δπλάκεηο ησλ ΗΠΑ ζπλέιαβαλ
θαη θπιάθηζαλ πάλσ απφ 61.500 ηξαθηλνχο, ελψ 19.000 παξέκεηλαλ θξαηνχκελνη. Μεηά ηελ
εηζβνιή δεθάδεο ρηιηάδεο δηαλννχκελνη-επηζηήκνλεο δνινθνλήζεθαλ (πάλσ απφ 300 ηξαθηλνί
αθαδεκατθνί θαη 2.000 γηαηξνί), ελψ πάλσ απφ 4.000.000 εγθαηέιεηςαλ ηελ ρψξα. ΢ηηο
θπιαθέο εθαξκφδνληαλ ζπζηεκαηηθά βαζαληζηήξηα. Κνπβάδεο κε παγσκέλν λεξφ, γεξκαληθά
ιπθφζθπια πνπ γάβγηδαλ θαη έδεηρλαλ ηα δφληηα ηνπο, γξνζηέο θαη θισηζηέο, απνζηέξεζε
αηζζήζεσλ, εμαλαγθαζκφο λα ζηέθνληαη ζε άβνιεο ζηάζεηο θ.ά., θαζψο θαη ζπζηεκαηηθά
ειεθηξνζφθ κε γπκλά θαιψδηα. Γπζηπρψο πνιχ ιίγν αλαδείρηεθαλ νη αγξηφηεηεο ηνπ
ζπγθεθξηκέλνπ πνιέκνπ ζηελ πνιηηηζκέλε Γχζε θαη ήηαλ ζπγθξηηηθά κηθξφο ν βαζκφο
αιιειεγγχεο πνπ εθθξάζηεθε ζηνλ ηξαθηλφ ιαφ.
Η θαηαζηξνθή ηνπ Ιξάθ θαη ηα ζπλαθφινπζα ζρέδηα αλνηθνδφκεζήο ηνπ είλαη δχν φςεηο ηνπ
“θαπηηαιηζκνχ ηεο θαηαζηξνθήο” πνπ θαη ζηηο δχν εθθάλζεηο ηνπ νη ηδησηηθέο εηαηξίεο παίδνπλ
πξσηαγσληζηηθφ ξφιν. Όζν πεξηζζφηεξν δηαξθνχζε ν πφιεκνο ηφζν κεηαηξεπφηαλ ζε
ηδησηηθνπνηεκέλν πφιεκν. ΢ηνλ Πξψην Πφιεκν ηνπ Κφιπνπ ην 1991, έλαο εξγνιάβνο-
κηζζνθφξνο αληηζηνηρνχζε ζε 100 ζηξαηηψηεο. Σν 2003 πνπ μεθίλεζε ε εηζβνιή, ε αλαινγία
απμήζεθε ζε έλαο εξγνιάβνο-κηζζνθφξνο γηα 10 ζηξαηηψηεο θαη ηξία ρξφληα κεηά ηελ θαηνρή
ήηαλ 1 πξνο 3, ελψ κεηά ηα ηέζζεξα ρξφληα θαηνρήο ε αλαινγία έγηλε 1 πξνο 1,4. ΢ηνπο
αξηζκνχο απηνχο πεξηιακβάλνληαη κφλν νη εξγνιάβνη-κηζζνθφξνη πνπ εξγάδνληαλ γηα ηελ
θπβέξλεζε ησλ ΗΠΑ θαη φρη γηα ηα άιια θξάηε ηεο ζπκκαρίαο ή ηελ ηξαθηλή θπβέξλεζε θαη
ηηο εξγνιεπηηθέο εηαηξίεο άιισλ ρσξψλ. ΢χκθσλα κε εθηηκήζεηο, ε αμία ησλ κηζζνθνξηθψλ-
επηρεηξήζεσλ αλέξρνληαλ ζε 4 δηο δνι. Έηζη κε ηελ αλάζεζή ηνπο ζε εμσηεξηθνχο πξνκεζεπηέο
θαη ηελ ηδησηηθνπνίεζε θάζε πηπρή ηεο “θαηαζηξνθήο” θαη “αλνηθνδφκεζεο”, δεκηνπξγείηαη
έλαο αέλανο θιεηζηφο θχθινο θεξδνθνξίαο. «Σν ζεκεξηλφ Ιξάθ είλαη έλα δεκηνχξγεκα ηεο
πελεληάρξνλεο ζηαπξνθνξίαο γηα λα ηδησηηθνπνηεζεί νιφθιεξνο ν πιαλήηεο. Αληί λα καο
παξαπιαλνχλ νη δειψζεηο θαη απνθεξχμεηο ησλ δεκηνπξγψλ ηνπ, νθείινπκε λα ην δνχκε σο
ηελ πην θαζαξή ελζάξθσζε ηεο ηδενινγίαο πνπ ην γέλλεζε» (ζει.483).

Δπηθαηξφηεηα ηνπ βηβιίνπ γηα ηελ Διιάδα

Έλαο έιιελαο αλαγλψζηεο, δηαβάδνληαο ην βηβιίν ηεο Ναφκη Κιάηλ, εχινγα ζα αλαξσηεζεί αλ
ην “δφγκα ηνπ ΢ΟΚ” έρεη θακηά ζρέζε κε ηα δηαδξακαηηδφκελα ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ
Διιάδα. Υσξίο ακθηβνιία, ε θηινζνθία ηνπ “δφγκαηνο ΢ΟΚ” δηαπεξλά ηα φζα ζπκβαίλνπλ
ζηε ρψξα, ηα νπνία αξρίδνπλ λα ηα βηψλνπλ θαη νη ιανί ησλ επξσπατθψλ ρσξψλ ηδηαίηεξα ηεο
πεξηθέξεηαο ηεο επξσδψλεο. Με αθνξκή ηε δηφγθσζε δεκφζηνπ ρξένπο θαη ησλ ειιεηκκάησλ,
πξνσζείηαη κε ηε κνξθή Μλεκνλίσλ, κεηαμχ εζληθψλ θπβεξλήζεσλ θαη “ηξφηθαο” (ΔΔ-ΓΝΣ-
ΔΚΣ), κηα “θνηλσληθή αληεπαλάζηαζε”, θέξλνληαο ηελ εξγαηηθή ηάμε θαη ηα ιατθά ζηξψκαηα
ζε ζπλζήθεο δσήο θαη εξγαζίαο ησλ αξρψλ ηνπ 1900. Η ζπγθεθξηκέλε αληεπαλάζηαζε δελ
επηρεηξεί κφλν ηε βίαηε αλαθαηαλνκή εηζνδήκαηνο θαη πινχηνπ ππέξ ηνπ ρξεκαηηζηηθνχ
θεθαιαίνπ, αιιά απνηειεί ζπλνιηθή αληηδξαζηηθή ζηξνθή ζηε ιεηηνπξγία ηνπ θαπηηαιηζηηθνχ
ζπζηήκαηνο ζε εζληθφ θαη ππεξεζληθφ επίπεδν. Δηδηθφηεξα ε θξίζε ηεο Οηθνλνκηθήο θαη
Ννκηζκαηηθήο Δλνπνίεζεο (ΟΝΔ) ζηελ ΔΔ, επηρεηξείηαη λα μεπεξαζηεί κε λενθηιειεχζεξα
πιηθά (απζηεξνπνίεζε “΢πκθψλνπ ΢ηαζεξφηεηαο”, Μφληκνο Δπξσπατθφο Μεραληζκφο,
΢χκθσλν γηα ην Δπξψ, θ.ά.), πνπ νδεγνχλ ζε θαηάξγεζε ζεκειησδψλ θνηλσληθψλ θαη
πνιηηηθψλ δηθαησκάησλ ησλ εξγαδφκελσλ θαη ησλ ιαψλ ηεο Δπξψπεο. Απηήλ ηελ πνιηηηθή ηνπ
“ζνθ θαη δένο” βηψλνπλ νη έιιελεο θαη νη επξσπαίνη εξγαδφκελνη, νη νπνίνη βξίζθνληαη ζε
θάζε αλαζχληαμεο ησλ δπλάκεσλ ηνπο, αλάπηπμεο καρεηηθψλ αγψλσλ θαη αλαςειάθεζεο
πξννδεπηηθψλ δξφκσλ εμφδνπ απφ ηελ θξίζε.

Σα φλεηξα παίξλνπλ εθδίθεζε

Όπσο φια ηα ζαχκαηα έηζη θαη ην “ζαχκα” ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ (ηνπ θαπηηαιηζκνχ ηεο
απηνξξχζκηζεο ρσξίο θξίζεηο θαη αληηζέζεηο) θξάηεζε κφλν ηξεηο κέξεο, έζησ θη αλ ήηαλ
δεθαεηίεο. Όηαλ πέζαλε ν Φξίληκαλ ην 2006 ζε ειηθία 94 εηψλ, ην πεξηνδηθφ Fortune έγξαςε
φηη “ην ξεχκα ηεο ηζηνξίαο ήηαλ καδί ηνπ”. Χζηφζν ν κχζνο δελ θξάηεζε νχηε έλα ρξφλν. Η
θσηηά ηεο ρξεκαηνπηζησηηθήο θξίζεο πνπ άλαςε ην θαινθαίξη ηνπ 2007 ζηηο ΗΠΑ,
επεθηάζεθε γξήγνξα ζε φιεο ηηο αλαπηπγκέλεο ρψξεο ζεκαηνδνηψληαο κηα απφ ηηο
κεγαιχηεξεο θξίζεηο ηνπ θαπηηαιηζκνχ, γεγνλφο πνπ ζήκαλε ηε λεθξψζηκε θακπάλα ηνπ
λενθηιειεπζεξηζκνχ. Γελ είλαη ηπραίν φηη έλα κήλα κεηά ην ζάλαην ηνπ Μίιηνλ Φξίληκαλ, ην
Γεθέκβξην ηνπ 2006, νη εγέηεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο ζπλαληήζεθαλ ζηελ πφιε
Κνηζακπάκπα ηεο Βνιηβίαο, φπνπ πξηλ αξθεηά ρξφληα κηα ιατθή εμέγεξζε ελαληίνλ ηεο
ηδησηηθνπνίεζεο ηνπ λεξνχ, είρε εμαλαγθάζεη ηελ πνιπεζληθή Bechtel λα θχγεη απφ ηε ρψξα.
Ο αξηζηεξφο πξφεδξνο Μνξάιεο άλνημε ηηο εξγαζίεο ηεο δηάζθεςεο κε ηελ ππφζρεζε φηη έρεη
έιζεη ε ψξα λα θιείζνπλ «νη αλνηρηέο θιέβεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο». Δπξφθεηην γηα κηα
κλεία ζην βηβιίν ηνπ Δδνπάξδν Γθαιεάλν, κηα ιπξηθή αθήγεζε ηεο βίαηεο θαηαιήζηεπζεο πνπ
κεηέηξεςε κηα πινχζηα ήπεηξν ζε θησρή. ΢ήκεξα πνιιέο ρψξεο ηεο Λαηηληθήο Ακεξηθήο
(Βελεδνπέια, Βνιηβία, Δθνπαδφξ, Δι ΢αιβαδφξ, Νηθαξάγνπα, θαη απφ δίπια ε Κνχβα, θ.ά.)
εθαξκφδνπλ ζρέδηα πνπ αλαθφπεθαλ βίαηα κε ηηο ιφγρεο ησλ φπισλ ζην παξειζφλ,
πξνσζψληαο πξννδεπηηθνχο κεηαζρεκαηηζκνχο κε ζνζηαιηζηηθφ πξνζαλαηνιηζκφ ζηα πιαίζηα
ηεο Μπνιηβαξηαλήο Πξσηνβνπιίαο (ALBA), γηα ηε δεκηνπξγία κηαο νηθνλνκηθήο έλσζεο φισλ
ησλ ρσξψλ ηνπ Νφηηνπ Κψλνπ. Πξφθεηηαη γηα κηα έλσζε πνπ βξίζθεηαη ζηνλ αληίπνδα ηεο
λενθηιειεχζεξεο δψλεο ειεπζέξνπ εκπνξίνπ (NAFTA) πνπ πξνσζνχλ νη ΗΠΑ ζηελ
ακεξηθάληθε ήπεηξν, ηελ πην πξνσζεκέλε ακθηζβήηεζε ηεο λενθηιειεχζεξεο
παγθνζκηνπνίεζεο. Η ηζηνξία δελ έρεη πεη αθφκα ηνλ ηειεπηαίν ηεο ιφγν θη απηφο ζίγνπξα δελ
ζα είλαη ν “ιφγνο” ηνπ λενθηιειεπζεξηζκνχ.

Αδχλακεο πιεπξέο ηνπ βηβιίνπ, δελ κεηψλνπλ ηε ζεκαζία ηνπ

Αμηνινγψληαο ζπλνιηθά ην βηβιίν ηεο Ναφκη Κιάηλ, δελ κπνξεί λα κελ αλαγλσξίζεη θαλείο ηε
ζεκαληηθή πξνζθνξά ηνπ ζηε ζχγρξνλε ηδενινγηθή δηαπάιε κε ην λενθηιειεπζεξηζκφ.
Χζηφζν, απφ ηελ άπνςε ηεο “ελαιιαθηηθήο ιχζεο”, ε θεξέγγπα απάληεζε δελ βξίζθεηαη ζηελ
επηζηξνθή ζηνλ “ξπζκηδφκελν θαπηηαιηζκφ” ησλ θευλζηαλψλ δνγκάησλ, παξφηη δηαζέηεη
ζπγθξηηηθά πιενλεθηήκαηα ζην θνηλσληθφ πεδίν. Ξεθηλψληαο απφ ηελ αλαγθαηφηεηα ηνπ
ειέγρνπ θαη ξχζκηζεο ησλ αγνξψλ, ηεο δηθαηφηεξεο θαηαλνκήο εηζνδήκαηνο θαη πινχηνπ, ηεο
ηφλσζεο ηεο αλάπηπμεο θαη αχμεζεο ηεο απαζρφιεζεο, κηα πνιηηηθή πξννδεπηηθήο εμφδνπ απφ
ηελ θξίζε πξέπεη λα δίλεη πξννπηηθή ζηελ θίλεζε ησλ ζχγρξνλσλ θνηλσληψλ πξνο ην
ζνζηαιηζκφ θαη ηελ ππέξβαζε ζπλνιηθά ηνπ θαπηηαιηζκνχ σο θνηλσληθν-ηζηνξηθνχ
ζρεκαηηζκνχ.

* Ο Γηάλλεο Σφιηνο είλαη νηθνλνκνιφγνο. Η παξνχζα βηβιηνθξηηηθή πεξηιήθζεθε ζηνλ ηφκν 2

ηεο Μαξμηζηηθήο ΢θέςεο, ζει. 398-407.

Πεγή
http://marxistikiskepsi.gr/index.php/el/economymarxistikiskepsi/98-2011-10-14-09-40-57