Kimyanın Temel Kanunları

1.1
 ÜNİTE-1.1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Kütlenin Korunumu Kanunu

Kütlenin Korunumu Kanunu’na göre kimyasal bir tepkimeye gi-

ÖĞRETMENİN NOTU
ren maddelerin (reaktiflerin) kütleleri toplamı tepkime sonucunda
oluşan maddelerin (ürünlerin) kütleleri toplamına eşittir.
Kütlenin Korunumu Kanunu (Lavoisier)
Antoine Lavoisier, bir miktar kalay örneğini ağzı açık bir kapta tar- Tepkimeye Giren Tepkime Sonucunda
Maddeler Oluşan Maddeler
tıp ısıttığında, kalayın beyaz bir toza (kalay(IV)oksit) dönüştüğünü  
ve kütlesinin arttığını gözlemlemiştir. Aynı deneyi ağzı kapalı bir Sn(k) + O2(g) " SnO2(k)
kapta aynı miktar kalayla yaptığında ise başlangıçta ölçülen kütle- 59 gram 16 gram 75 gram
nin değişmediğini gözlemlemiştir.
mgirenler = mürünler
Lavoisier bu deneyleri defalarca tekrarlamış ve her seferinde kul-
lanılan havanın miktarı ve kalayın kütleleri toplamının oluşan be- mSn + mO = mSnO
2 2
yaz tozun kütlesine eşit olduğunu tespit etmiştir. 59 g 16 g 75 g
Lavoisier yapmış olduğu deneylerle; yanma sonucunda maddenin
yok olmadığını, hiçbir maddenin yoktan var olmadığını kanıtlamıştır. UYARI
Lavoisier, deney ve gözlem sonuçlarından yararlanarak kütlenin
Kütlenin Korunumu Kanunu nükleer tepkimelerde (çekirdek
korunumu kanununu ortaya koymuştur.
tepkimeleri) geçerli değildir.

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

A + 2B √ C + 3D
32 gram A maddesinin tamamı, 1 4 2 4 3 1 4 2 4 3
Tepkimeye giren Tepkime sonunda
A + 2B √ C + 3D maddeler oluşan maddeler
(Reaktifler) (Ürünler)
tepkimesine göre 128 gram B maddesi ile birleşmiş ve 88 m =m
girenler ürünler
gram C ve bir miktar D maddesi oluşmuştur.
m +m = m +m
A B C D
Buna göre tepkimede oluşan D maddesi kaç gramdır?
32 + 128 = 88 + m
D
A) 65 B) 70 C) 72 D) 80 E) 85
m = 72 gram D maddesi oluflur.
D  Cevap: C

ÖRNEK 1 Çözüm

10 gram X maddesinin tamamı bir miktar Y maddesi ile tepki-

X+Y $ Z
meye girerek sadece 24 gram Z maddesini oluşturuyor.
m +m = m
X Y Z
Buna göre tepkimeye giren Y maddesi kaç gramdır?
10 + m = 24
Y
A) 10 B) 12 C) 13 D) 14 E) 16 m = 14 gram Y tepkimeye girmifltir.
Y
 Cevap: D

BİLİYOR MUYDUNUZ?

Filojiston Kuramı: Simya Dönemi’nde filojiston adındaki ateş elementinin cisimlerdeki yanma sırasında salındığını iddia eden gü-
nümüzde geçerliliğini yitirmiş teoridir.
Simyacılar yanma olayını açıklamaya çalışırken filojiston kuramını ortaya atmışlardır. Yanıcı maddelerde filojiston (ateş ruhu) olduğu-
nu, yanma sırasında ateş ruhunun maddeden çıkıp havaya karıştığını ileri sürmüşlerdir. Fakat demir, gümüş gibi metallerin yanması
sırasında böyle bir filojiston çıkışı gözlenmemesi ayrıca metal kütlesinde artışın olması bu teorinin çürütülmesini sağlamıştır.

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 2

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Kütlenin Korunumu Kanunu

ÖRNEK 2 Çözüm

Y+Z"X 70 gram Y maddesinden 20 gram arttığına göre,

70 gram Y maddesi ve 50 gram Z maddesi yukarıdaki denk- 70 - 20 = 50 gramı tepkimeye girmiştir.
leme göre tepkimeye girdiğinde Z maddesinin tamamı har- Y+Z $ X
canmış, 20 gram Y maddesi artmıştır. m + m = m & 50 + 50 = m
Y Z X X
m = 100 gram X maddesi oluflmufltur.
Buna göre tepkimede oluşan X maddesi kaç gramdır? X
Cevap: B
A) 90 B) 100 C) 105 D) 110 E) 115

ÖĞRETMENİN NOTU
Kütle−zaman grafiklerinde azalan eğriler (aşağıdaki grafikte M ve İ) tepkimeye giren maddeleri, artan eğriler (aşağıdaki grafikte R ve Y)
ise tepkime sonucunda oluşan ürünleri belirtir.
Kütle (gram)
Yandaki grafikte;
100
Tepkimeye giren maddeler: M ve İ
50 Y Tepkimede oluşan ürünler: R ve Y
40 M bM + aİ $ cR + dY (Girenler ve ürünler belirlenir uygun katsayılar
30 R ile denklem yazılır. Katsayıların nasıl yazıldığı
20 İ ilerideki kazanımlarda anlatılacaktır.)
0 Zaman
• Tepkimeye giren M kütlesi (100 - 40) = 60 gramdır.
mM + mİ = mR + mY
• Tepkimeye giren İ kütlesi (40 - 20) = 20 gramdır.
60 + 20 = 30 + 50
• Tepkimede oluşan R kütlesi 30 gramdır.
• Tepkimede oluşan Y kütlesi 50 gramdır. 80 = 80

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

Kütle (gram) A ve B maddelerinin Grafiğe göre tepkimede A ve B tepkimeye giren madde, C ve D
tepkimeye girerek C ve ise ürünlerdir.
10 A maddesinden 10 - 7 = 3 gram tepkimeye girmiştir.
C
D maddelerini oluştur-
x B maddesinin ise tamamı tükenmiştir. Tepkime sonucunda
A duğu tepkimenin kütle−
7 oluşan D maddesi 4 gram, C maddesi ise x gramdır.
D zaman grafiği yanda ve-
4 Harcanan maddelerin toplam kütlesi, oluşan maddelerin
0 B Zaman rilmiştir. toplam kütlesine eşittir.

Buna göre grafikteki x değeri kaçtır? m + m = m + m & 3 + 10 = x + 4 & x = 9

A B C D
A) 8 B) 9 C) 10 D) 11 E) 12 Oluşan C maddesi 9 gramdır. Cevap: B

ÖRNEK 3 Çözüm
Kütle (gram) X ve Y maddelerinin
Grafi€e göre;
k tepkimeye girerek Z
Girenler, X ve Y, Ürünler, M ve Z maddeleridir.
15 Z ve M maddelerini
m X + m Y = m M + m Z & m X + 8 = 5 + 15 & m X = 12
8 X oluşturduğu tepkime-
M 12 gram X tepkimeye girmifltir. 8 gram X artm› flt›r.
5 nin kütle−zaman grafi-
0 Y Zaman Buna göre 12 + 8 = 20 gram
ği yanda verilmiştir.
Bafllang›çta 20 gram X al›nm› flt›r.
Buna göre başlangıçta alınan X maddesinin kütlesi (k) Cevap: C
kaç gramdır?
A) 15 B) 18 C) 20 D) 22 E) 25
ÖDEV
Miray 10. Sınıf Kimya Soru Bankasından
10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 3 Kimyanın Temel Kanunları Test 1’i çözebilirsin.
 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

TEST 1 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

1. 2M (g) + R (g) $ A (g) + Y(s) 5. 80 gram A maddesinin tamamı yeterli miktarda B ile tepkime-
25 gram x gram 20 gram 40 gram ye girmiş ve C ile D maddeleri oluşmuştur.

Yukarıda verilen denkleme göre tepkimeye giren ve tepkime- Kapalı kapta gerçekleşen tepkime sonucunda kapta bulu-
de oluşan maddelerin kütleleri belirtilmiştir. nan toplam madde miktarı aşağıdakilerden hangisi olabilir?

Buna göre “x” değeri kaçtır? A) 75 B) 50 C) 85 D) 80 E) 40

A) 20 B) 35 C) 30 D) 25 E) 40

2. A(g) $ B(g) + C(g) 6. Kütle (gram)

Z
tepkime denklemine göre 200 gram A maddesinin kütlece
4a
%75’i harcandığında oluşan B ve C maddelerinin kütleleri
birbirine eşit olduğuna göre B maddesi kaç gramdır?
2a Y
A) 60 B) 65 C) 70 D) 75 E) 80
a X
0 Zaman
X ve Y maddelerinden Z maddesinin oluşumunu gösteren
grafik yukarıda verilmiştir.
3. Aşağıda A maddesinden B ve C maddelerinin oluşumunun
Buna göre;
kütle-zaman grafiği verilmiştir.
I. Tepkime sonucunda oluşan Z maddesi 8a gramdır.
Kütle (gram)
II. Y maddesinin yarısı tepkimeye girmemiştir.
14 C III. Artan madde miktarı toplam 3a gramdır.
yargılarından hangileri doğrudur?
6 B
5 A A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
0 Zaman D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre A maddesinin kütlece yüzde kaçı tepkimeye
girmemiştir?

A) 75 B) 50 C) 40 D) 30 E) 20

7. Ağzı açık bir kapta gerçekleşen,

A(k) √ B(k) + C(g)

4. 20 gram X katısının kütlece %50’si yeteri kadar Y gazı ile ka-
palı bir kapta ile tepkimeye girdiğinde 15’er gram Z katısı ve tepkimesinde oluşan C maddesi 20 gramdır.
T gazı oluşmuştur. Buna göre;
Buna göre; I. Tepkimeye giren A katısının kütlesi tepkime sonucunda
I. X maddesinin 10 gramı tepkimeye girmiştir. oluşan B katısı ve C gazının kütlelerinin toplamı kadardır.
II. 20 gram Y gazı harcanmıştır. II. Kaptaki katı kütlesi 20 gram azalmıştır.
III. Toplam kütle korunmuştur. III. Tepkimede toplam kütle korunmamıştır.
yargılarından hangileri doğrudur? yargılarından hangileri doğrudur?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II

D) II ve III E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 4

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Sabit Oranlar Kanunu

ÖĞRETMENİN NOTU NOT

Sabit Oranlar Kanunu (Proust)
C: 12, N: 14 şeklinde verilen değerler elementlerin atom küt-
Joseph Proust birçok bileşiğin bileşimi üzerinde yaptığı deneyler leleridir. Atom kütleleri genellikle (gram/mol)(g/mol) birimi ile
sonucunda, bileşik hangi metotla elde edilirse edilsin bileşiği oluş- verilir.
turan elementlerin kütlece birleşme oranlarının hep aynı olduğu- H: 1 g/mol (1 mol H atomu 1 gramdır anlamında gelir.)
nu gözlemlemiştir. Proust, yaptığı deneylerden elde ettiği sonuç- O: 16 g/mol (1 mol O atomu 16 gramdır anlamında gelir.)
ları sabit oranlar kanunu olarak tanımlamıştır. Bu kanuna göre • “mol” kavramı 2. ünitede anlatılacaktır.
bir bileşiğin bütün fiziksel hâllerinde bileşiği oluşturan elementle-
rin kütlece birleşme oranı aynıdır. XaYb bileşiği için;
Örneğin, 17 gram NH3 bileşiğinin oluşması için 14 gram azot ele- mX a X
menti ve 3 gram hidrojen elementinin tamamen birleşmesi gerekir. = •
mY b Y

Bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranı;

Kütlece Elementlerin bileşikteki Atom kütleleri
m
N 14 şeklindedir. birleşme oranı katsayılarının oranı oranı daima
=
m 3 (Belirli bir bileşik sabittir, bileşikten
H
için sabit oran) mX: Bileşikteki X kütlesi bileşiğe değişmez.
Bir bileşik için kütlece birleşme oranı sabit bir değerdir, değişmez.
a: X’in katsayısı
Bileşiklerde elementlerin kütleleri arasındaki oranı (sabit oranı) X: X’in atom kütlesi
bulmak için atom kütleleri kullanılır.

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

m m
H 2 H 2 1 H 1
H2O bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranını = · & = · & =
m 1 O 1 16 m 8
O O
mH
(sabit oranı) f p bulunuz. (H: 1 g/mol, O: 16 g/mol) H2O bileşiği oluşurken 1.x gram hidrojen (H) elemen-
mO tinden, 8.x gram oksijen (O) elementinden kullanılarak
9.x gram H2O bileşiği elde edilir.

ETKİNLİK
Çözüm
Aşağıda formülleri verilen bileşiklerde elementlerin kütlece
birleşme oranlarını (sabit oranı) bulunuz. m m m
C 3 C Al 2 Al 1 Fe
a. = · b. = · c. Fe
= ·
m 8 H m 3 S m 1 O
(H: 1 g/mol, C: 12 g/mol, N: 14 g/mol, O: 16 g/mol, Mg: 24 g/mol, H S O
3 12 2 27 56
AI: 27 g/mol, S: 32 g/mol, CI: 35 g/mol, Ca: 40 g/mol, Fe: 56 g/mol) = · = · =
8 1 3 32 16
9 9 7
= = =
a. C3H8 d. CaCl2 m
2
m
16 2
1 Ca Mg m
Ca Mg 3 N 2 N
d. = · e. = · f. = ·
m 2 Cl m 2 N m 5 O
b. Al2S3 e. Mg3N2 Cl N O
1 40 3 24 2 14
= · = · = ·
2 35 2 14 5 16
c. FeO f. N2O5 4 18 7
= = =
7 7 20

ÖĞRENCİNİN NOTU

5 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 ÜNİTE-1.1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Sabit Oranlar Kanunu

ÖRNEK 4 Çözüm

m m
X X 2 X
X2Y bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı = 8’dir. = ·
m m 1 Y
Y Y
Buna göre Y elementinin atom kütlesi aşağıdakilerden
2 64
hangisinde doğru verilmiştir? (X: 64 g/mol) 8= ·
1 Y
A) 8 B) 10 C) 16 D) 20 E) 25 Y = 16 gram/mol'dür.
Cevap: C

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

m
C3H4 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı C 9 $ 9k gram C
=
m
C
m 1 $ k gram H al›nd›€›nda
H +
= 9’dur.
m 10k gram bileflik oluflur.
H

Buna göre 30 gram C3H4 bileşiği oluşturmak için karbon (C) 10k = 30
ve hidrojen (H) elementlerinden en az kaçar gram kulla- k=3
m = 9k m =k
nılmalıdır? C H
= 9 · 3 = 27 gram C = 3 gram H

ÖRNEK 5 Çözüm

X2Y5 bileşiğini oluşturmak için 14 gram X elementinin tamamı m

X 2 X 2 14 7 7
ile yeteri miktarda Y birleşiyor. = · = · = (Sabit oran: 'dir. )
m 5 Y 5 16 20 20
Y
Buna göre oluşan X 2Y5 bileşiği kaç gramdır? m
X 7
x2
14 gram (X’in kütlesinin 2 katı olduğu için Y’nin
=
m 20 40 gram de kütlesinin 2 katı harcanır.)
(X: 14 g/mol, Y: 16 g/mol) Y x2 +
54 gram bileşik oluşur. 
A) 27 B) 40 C) 45 D) 54 E) 60 Cevap: D

ÖRNEK 6 Çözüm

X2Y bileşiğini oluşturmak için 32 gram Y elementi ile yeterli m

X 2 X 2 64
miktarda X elementi birleşiyor. = · = ·
m 1 Y 1 32
Y
Buna göre tepkimede harcanan X elementi kaç gramdır?
m x32
X 4 a gram a = 4 · 32
(Y: 32 g/mol, X: 64 g/mol) =
m 1 32 gram = 128 gram X harcanır.
Y x32
A) 8 B) 16 C) 32 D) 64 E) 128
Cevap: E

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 6

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Sabit Oranlar Kanunu

ÖRNEK 7 Çözüm

100a gram bileşik olduğunu kabul edersek 75a gramı X, 25a gramı ise Y’dir.
XY4 bileşiğin kütlece %75’i X elementi ise elementlerin
m
X 1 X
X
atom kütleleri oranı f p kaçtır?
= ·
m 4 Y
Y Y
75a 1 X
3 1 12 1 1 = ·
A) B) C) D) E) 25a 4 Y
1 4 1 12 3 X 12
=
Y 1 Cevap: C

ÖRNEK 8 Çözüm
20 gram A elementinin tamamı yeteri kadar B elementi ile bir-
100 gram bileşiğin 20 gramı A elementi ise,
leştiğinde 100 gram AB2 bileşiği oluşuyor.
100 - 20 = 80 gram B elementi kullanılır.
Buna göre AB2 bileşiğini oluşturmak üzere 40 gram A
elementinin tamamının harcanması için en az kaç gram B 20 gram A elementi için 80 gram B elementi kullanılırsa
elementi kullanılmalıdır? 40 gram A elementi için ?

A) 80 B) 100 C) 120 D) 140 E) 160 ? = 160 gram B elementi kullanılmalıdır. Cevap: E

ÖĞRETMENİN NOTU

Artan Madde Problemleri

• Artan madde problemleri çözülürken bileşikteki elementlerin kütlece birleşme oranına ve verilen kütleleri arasındaki katlarına bakılır.
Elimizde olan maddelerden katı küçük olan madde biter. Tepkimede önce biten madde sınırlayıcı bileşendir.
• İşlem sınırlayıcı bileşenin katına göre yapılır.

NOT

Tam verimli tepkimeler (%100 verimli tepkimeler), tepkimeye giren maddelerden en az bir tanesinin bittiği tepkimelerdir.

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

X3Y8 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı

m Katlar  Verilen madde miktarları
f p ’dir.
X 9 
m x3
m 2 X 9 27 gram X
Y
=
m 2 4 gram Y
27 gram X ile 4 gram Y maddesinin tam verimli tepkime- Y
x2
sinde sınırlayıcı bileşeni belirleyiniz.
Küçük olan kat sınırlayıcı bileşeni verir.
Sınırlayıcı bileşen Y maddesidir.

7 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 ÜNİTE-1.1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Sabit Oranlar Kanunu

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

m
X 1 X
= ·
m 3 Y
Y
m m x8
XY3 bileşiği oluşturmak için 16 gram X elementi ile 12 gram Y X 1 32 X 2 16 gram X
= · & =
m 3 16 m 3 12 gram Y
elementinin tepkimeye girmesi sağlanıyor. Y Y
x4

Buna göre; a. En fazla bileşik oluşumu için elementlerden en az birinin

bitmesi gerekir. Y elementi biter, X ve Y elementlerinden
a. En fazla kaç gram bileşik oluşur?
kütle oranının 4’er katı kadar alınır.
b. Tam verimli tepkime sonucunda hangi elementten kaç mX = 2 · 4 = 8 gram X mY = 3 · 4 = 12 gram Y
gram artar? (Y: 16 g/mol, X: 32 g/mol) harcanır. harcanır.

8 + 12 = 20 gram bileşik oluşur.

b. 16 - 8 = 8 gram X maddesi artar.

ÖRNEK 9 Çözüm

m
Mg 24 3
= =
48 gram Mg elementi ile 96 gram S elementinin tam ve- m 32 4 sınırlayıcı bileşen
S
rimli tepkimesinde kaç gram MgS bileşiği oluşur? m
x16
Mg 3 48 gram Mg
=
(Mg: 24 g/mol, S: 32 g/mol) m
S
4 96 gram S
x24

A) 56 B) 112 C) 48 D) 96 E) 7 mMg = 3 · 16 = 48 gram mS = 4 · 16 = 64 gram

harcanır. harcanır.

48 + 64 = 112 gram MgS bileşiği oluşur.

Cevap: B

ÖRNEK 10 Çözüm
24 gram X elementi ile 32 gram Y elementinin tam verimli
m
tepkimesinde X2Y bileşiği oluşmaktadır. X
=
2
·
X
m 1 Y x24
Y
Buna göre tepkime sonunda hangi maddeden kaç gram 2 1 1 24 gram X
= · &
artar? (X: 1 g/mol, Y: 16 g/mol) 1 16 8 32 gram Y
x4
sınırlayıcı bileşen
A) 20 g X B) 20 g Y C) 16 g Y mX = 1 · 4 = 4 gram X harcanır. 24 - 4 = 20 gram X artar. Cevap: A
D) 8 g X E) 8 g Y

ÖĞRENCİNİN NOTU

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 8

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Sabit Oranlar Kanunu

ÖRNEK 11 Çözüm
m
N2O3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı f p
N 7 x3
’dir. m 21 gram N
m 12 N 7 2
O =
m 12 24 gram O
O x2 2
N2O3 bileşiğini oluşturmak üzere 21 gram N2 ile 24 gram n
O2 gazlarının tam verimli tepkimesi sonucunda artan
mN = 7 · 2 = 14 gram N2 harcanır.
madde olmaması için hangi maddeden kaç gram ilave
21 - 14 = 7 gram N2 artar.
edilmelidir?
Artan 7 gram N2 gazının harcanması için 12 gram O2 ga-
A) 7 g N2 B) 12 g O2 C) 6 g O2 zı ilave edilmelidir.
D) 14 g N2 E) 18 g O2 Cevap: B

ÖĞRETMENİN NOTU

Eşit Kütle Soruları

Eşit kütle soruları çözülürken ürün miktarından yola çıkılarak tepkimeye giren madde miktarları bulunur. Tepkimeye giren maddeler-
den miktarca fazla olanın kütlesi her iki madde için başlangıç miktarı olarak alınır.

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

m $ 7k gram
Fe 7 10k = 40
Fe2O3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı =
m m 3 $ 3k gram k=4
O
f p ’tür.
Fe 7 +
m 3 10k gram bileflik oluflur.
O
Eşit kütlede alınan Fe ve O2 elementlerinin tam verimli tepki- mFe = 7 · 4 = 28 gram mO = 3 · 4 = 12 gram
harcanır. harcanır.
mesi sonucunda 40 gram Fe2O3 bileşiği elde edilmiştir.

Buna göre başlangıçta Fe ve O2 elementlerinden kaçar Eşit kütlede dendiği için her ikisinden de miktar-
gram alınmıştır? ca fazla harcananın yani Fe elementinin kütlesi
kadar alınır.
mFe = mO = 28’er gram alınmalıdır.

ÖRNEK 12 Çözüm
XY3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı
mX 2 5k = 160 & k = 32
f p ’tür. m
mY 3 X 2 $ 2k $ 2 · 32 = 64 g X
=
Eşit kütlede X ve Y alınarak gerçekleştirilen tepkime so- m 3 $ 3k $ 3 · 32 = 96 g Y
Y +
nucunda 160 gram XY3 bileşiği oluştuğuna göre başlan- 5k
gıçta alınan X ve Y elementlerinin kütlelerinin toplamı Eşit kütlede dediği için 96’şar gram alınır.
kaç gramdır? Başlangıçta 96 + 96 = 192 gram madde alınmıştır.
Cevap: B
A) 180 B) 192 C) 200 D) 210 E) 214

9 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 ÜNİTE-1.1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Sabit Oranlar Kanunu

ÖRNEK 13 Çözüm

X + Y √ XY2
Eşit kütlede X ve Y elementleri alınarak başlatılan tam verimli Başlangıç: m gram m gram −
tepkime sonucunda 46 gram XY2 bileşiği oluşurken 18 gram Tepkime: -(m - 18) gram - m gram +46 gram
X elementi artmaktadır. Son: 18 gram − +46 gram
m
Buna göre elementlerin kütlece birleşme oranı f p
X m
X m - 18
m m - 18 + m = 46 =
Y m m
aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir? 2m = 64
Y
32 - 18
5 3 =
7 7 14 m = 32 32
A) B) C) D) E)
8 16 16 5 4 14 7
= =
32 16
Cevap: C

ÖRNEK 14 Çözüm

m
Eşit kütlede C katısı ve H2 gazı alınarak gerçekleştirilen tam C 4 C
= ·
verimli tepkime sonucunda 58 gram C4H10 bileşiği elde edi- m 10 H
H
liyor. 29k = 58
4 12
= · k=2
Buna göre hangi maddeden kaç gram artar? 10 1
(H: 1 g/mol, C: 12 g/mol) 24 $ 24k $ 24 · 2 = 48 g
=
5 $+ 5k $ 5 · 2 = 10 g harcanır.
A) 48 g H2 B) 24 g C C) 12 g C
29k
D) 19 g H2 E) 38 g H2
Eşit kütle dendiği için her ikisinden de 48’er gram alınır.

48 - 10 = 38 gram H2 gazı artar. Cevap: E

NOT

İki elementten oluşan farklı bileşiklerden birinin kütlece birleşme oranı ve formülü verilip ikinci bileşiğin kütlece birleşme oranı veya
formülü isteniyorsa; birinci bileşikten elementlerin atom kütleleri oranı bulunur, ikinci bileşikte yerine yazılır.

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

A 2B3 bileşiği için; AB2 bileşiği için;
A 2B3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m
m A 2 A m
1 A
f p
A 7 = · A
= ·
’dir. m 3 B m 2 B
m 12 B
B
B
7 2 A 1 7
= · = ·
Buna göre AB2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleş- 12 3 B 2 8
me oranını bulunuz. A 7 m
A 7
= =
B 8 m 16
B

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 10

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Sabit Oranlar Kanunu

ÖRNEK 15 Çözüm

XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı

m XY2 bileşiği için; X2Y3 bileşiği için;
f p
X 7
’tür. m m
m 4 X 1 X X 2 X
Y = · = ·
m 2 Y m 3 Y
Y Y
Buna göre X 2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleş- 7 1 X 2 7
= · = ·
m 3 2
me oranı f p kaçtır?
X 4 2 Y
m X 7 m
Y = X 7
Y 2 =
m 3
7 7 3 7 6 Y
A) B) C) D) E) Cevap: D
12 6 7 3 7

ÖRNEK 16 Çözüm

XY bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı XY bileşiği için; XY2 bileşiği için;
m m m
f p ’tir.
X 4 X 1 X X 1 X
= · = ·
m 5 m 1 Y m 2 Y
Y Y Y
Buna göre 49 gram XY2 bileşiğini oluşturmak için en az X 4 1 4 2 " 2k
= = · =
Y 5 2 5 5 + " 5k
kaç gram X elementi kullanılmalıdır?
7k bileflik
A) 7 B) 14 C) 35 D) 10 E) 21 7k = 49 mX = 2k
k=7 = 2 · 7 = 14 gram kullanılmalıdır.
Cevap: B

ÖRNEK 17 Çözüm

X2Y4 bileşiği için; XY4 bileşiği için;

m
X2Y4 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m X 1 X
X 2 X = ·
= · m 4 Y
m m 4 Y Y
f p 6 ’dır.
X Y
1
m 6 2 X = · 12
Y = · 4
1 4 Y
Eşit kütlede X ve Y elementleri alınarak başlatılan tam m
X X 3 $ 3k
verimli tepkime sonucunda 16 gram XY4 bileşiği oluştu- = 12 =
Y m 1 $+ k
ğuna göre başlangıçta alınan toplam madde miktarı kaç Y
4k
gramdır?
m = 3 · 4 = 12 gram
4k = 16 X
A) 12 B) 18 C) 24 D) 28 E) 32 m = 1· 4 = 4 gram
k=4 Y
Eşit kütlede dediği için her ikisinden de 12’şer gram alınır.
Başlangıçta 12 + 12 = 24 gram madde alınmıştır.
Cevap: C

11 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 ÜNİTE-1.1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Sabit Oranlar Kanunu

ÖĞRETMENİN NOTU
Formül Bulma
Sabit oranı bilinen ya da hesaplanabilecek olan bir bileşiğin basit formülünü bulmak için iki yöntem uygulanabilir.
I. Yöntem:
Bir bileşiğin basit formülü bulunurken; bileşikte bulunan bir elementin toplam kütlesinin atom kütlesine bölümünde elde edilen sayı en
küçük tam sayı hâline getirildiğinde elementin basit formüldeki sayısını verir.
m m
X Y
Bir XaYb bileşiği için; a = =b
X Y
a √ X’in basit formüldeki sayısı mY √ Y’nin bileşikteki toplam kütlesi
b √ Y’nin basit formüldeki sayısı X √ X’in atom kütlesi
mX √ X’in bileşikteki toplam kütlesi Y √ Y’nin atom kütlesi
II. Yöntem:
m m
formülündeki bileşiğin sabit oranı f p ve atom küt-
X a X X
Bir XaYb bileşiği için elementlerin kütlece birleşme oranını veren, = .
m b Y m
Y Y
leleri (X, Y) yerine yazılarak a ve b değeri bulunur. a ve b değerleri formüle yazılarak basit formülü elde edilir.

NOT

Basit Formül: Bir bileşiğin en küçük tam sayılarla ifade edilmiş formülüne basit formül ya da kaba formül denir.

Çözümlü Soru Örnek Çözüm

I. yol: Kütle oranındaki değerler II. yol
atom kütlesine bölünür.
A xBy bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m
x A
AxBy A
= ·
m
f p
2 m y B
A
’dir. 2 3 B

m 3 x= , y= 2 x 32
B 32 16 = ·
3 y 16
Buna göre bileşiğin basit formülü nedir? 1 3 x 1
, =
16 16 y 3
(B: 16 g/mol, A: 32 g/mol) AB
3
Elde edilen değerler en küçük
tam sayıya çevrilir.
x = 1 ve y = 3 & AB3

ÖRNEK 18 Çözüm

20 gram X elementi ile 40 gram Y elementinin tam verimli m = 20 - 10 = 10 gram X harcan›yor.

X

tepkimesi sonucunda XaYb bileşiği oluşurken 10 gram X ar- m

X10 1
1
= = 4
tıyor. am= ,40
b= 4 1 4
40 Y 80 a= , b=
1 4 40 80
Buna göre XaYb bileşiğinin basit formülü aşağıdakilerden Bileşiğin
= , formülüne
/x80 XaYb dersek,
40 80 1 4
hangisinde doğru verilmiştir? (X: 40 g/mol, Y: 80 g/mol) = , /x80
a=2 b=4 40 80
a=1 a = 2yapılarak
b = 2 & XY ➜ sadeleştirme b =en4 küçük
A) XY B) X2Y3 C) X2Y 2 
tam sayılar elde edilir. 2 & XY2
a = 1 b =
D) XY3 E) XY2 Cevap: E

ÖDEV
Miray 10. Sınıf Kimya Soru Bankasından
10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 12 Kimyanın Temel Kanunları Test 2, 3, 4’ü çözebilirsin.
 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 2 TEST

1. Cu2O bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı m
X 1
m
5. Elementlerinin kütlece birleşme oranı = olan
p aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
m 4
f
Cu Y
m XY2 bileşiğini oluşturmak için 20 gram X ve 60 gram Y2
O

(O: 16 g/mol, Cu: 64 g/mol) elementleri alınarak gerçekleştirilen tam verimli tepkime
sonucunda hangi maddeden kaç gram artar?
1 1 2
A) B) C) 8 D) E) 2
8 4 3 A) 5 gram X B) 10 gram Y C) 15 gram X
D) 5 gram Y E) 10 gram X

m
Elementlerinin kütlece birleşme oranı f p
X 7
2. olan
m 20
Y
X2Y5 bileşiğinden 108 gram elde etmek için en az kaç
gram Y elementi kullanılmalıdır? 6. Kütlece %80’i Y elementi olan XY2 bileşiği ile ilgili;
m
A) 28 B) 56 C) 64 D) 80 E) 96 X 1
I. Elementlerin kütlece birleşme oranı, = ’tür.
m 4
Y
X 1
II. Elementlerin atom kütleleri oranı, = ’dir.
Y 2

III. Eşit kütlede X ve Y alınarak gerçekleştirilen tam verimli

tepkimede artan madde olmaz.
3. XY2 bileşiğindeki elementlerin kütlece birleşme oranı
yargılarından hangileri doğrudur?
m
f p
X 3
’dir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
m 8
Y
X D) II ve III E) I, II ve III
Buna göre elementlerin atom kütleleri oranı f p aşağı-
dakilerden hangisinde doğru verilmiştir? Y
1 3 3 1 4
A) B) C) D) E)
2 4 2 3 5

7. X2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı

4. Eşit kütledeki Fe ve S elementlerinin tam verimli tepkimesin- m
X 7
de 26 gram Fe2S3 bileşiği elde edilmiştir. = ’dir.
m 12
Y
Buna göre;
m 76 gram X2Y3 bileşiği elde etmek için X ve Y elementle-
Fe 7
I. Fe2S3 bileşiği için sabit oran, = ’dır. rinden en az kaçar gram kullanılmalıdır?
m 6
S
II. Sınırlayıcı bileşen Fe elementidir. X Y
III. Başlangıçta Fe ve S elementlerinden 14’er gram alınmıştır. A) 48 28

yargılarından hangileri doğrudur? (S: 32 g/mol, Fe: 56 g/mol) B) 14 62

C) 40 36
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) 36 40
D) II ve III E) I, II ve III
E) 28 48

13 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

TEST 3 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

m X
X 7 4. Atom kütleleri oranı = 2 olan XY3 bileşiğinden 50 gram
1. X2Y bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı, = ’tür.
m 4 Y
Y oluşabilmesi için X elementinden en az kaç gram alınma-
Buna göre XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleş- lıdır?
m
me oranı f p aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
X
m A) 2 B) 5 C) 10 D) 15 E) 20
Y
rilmiştir?
14 7 7 16 4
A) B) C) D) E)
3 2 16 5 3

m
X2Y2 bileşiğinin kütlece birleşme oranı f p 12’dir.
X
2. 5. Eşit kütlelerde alınan X ve Y elementlerinin tam verimli tepki-
m mesinden 25 gram XY3 bileşiği elde edilmiştir.
Y
Buna göre X3Y8 bileşiğinden 22 gram elde etmek için X Buna göre başlangıçta alınan toplam madde miktarı kaç
ve Y elementlerinden en az kaçar gram kullanılmalıdır? gramdır? (Y: 16 g/mol, X: 32 g/mol)
X Y
A) 40 B) 30 C) 15 D) 20 E) 25
A) 11 11
B) 20 2
C) 18 4
D) 14 8
E) 16 6

6. Bileşiğin kütlesi (gram)

3. Kütle (gram)
18,8

94 XY2
9,4

24 Y
0 X’in kütlesi (gram)
2,4 4,8
0 Zaman
XY2 bileşiğinin kütlesinin bileşikteki X elementinin kütlesi ile
X ve Y elementlerinden oluşan XY2 bileşiği ve Y elementinin
ilişkisini gösteren grafik yukarıdaki gibidir.
kütlesinin değişim grafiği yukarıda verilmiştir.
Buna göre;
Tam verimle gerçekleşen tepkimedeki X elementi ile ilgili;
I. XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı,
I. Sınırlayıcı bileşendir. m
f p
X 12
II. Harcanan X elementinin kütlesi ile artan Y elementinin ’dir.
m 47
Y
kütleleri eşittir.
II. XY2 bileşiğinden 94 gram oluşturmak için en az 70 gram
III. Tepkime kabına uygun koşullarda bir miktar X ilave edilir-
Y elementi kullanılmalıdır.
se oluşan bileşiğin kütlesi artar.
III. Elementlerin atom kütleleri oranı, c m
X 24
yargılarından hangileri doğrudur? ’dir.
Y 35
yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız II B) I ve II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 14

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Katlı Oranlar Kanunu

ÖĞRETMENİN NOTU
Çözümlü Soru
Katlı Oranlar Kanunu (Dalton)
a. CuS - Cu2S
Dalton tarafından ortaya konulan Katlı Oranlar Kanunu’na göre iki
b. KF - NaF
element birden fazla bileşik oluşturuyorsa elementlerden herhan-
c. H2SO4 - H2SO3
gi birinin sabit miktarıyla birleşen diğer elementin kütleleri arasın-
da tam sayılarla ifade edilen basit bir oran vardır. Bu orana kat- d. C2H4 - C4H8

lı oran denir. Yukarıda verilen bileşik çiftlerinin katlı oranlar kanu-

nuna uyup uymadığını belirtiniz ve uyuyorsa katlı ora-
Örneğin, 14 gram azot elementi ile oluşturulan NO bileşiğinde (I. bi- nını bulunuz.
leşik) 16 gram oksijen elementi bulunur. Aynı miktar azot elementi
ile oluşturulan NO2 bileşiğinde (II. bileşik) 32 gram oksijen elementi
bulunur. Buna göre aynı miktar azot ile oluşturulan bileşiklerde ok- Örnek Çözüm
mI. bileşik 16 1
sijenlerin miktarları arasında ––––––––– = = oranı vardır. Cu S 1 2
mII. bileşik 32 2 a. veya ’dir.
Cu S 2 1
2
NO ve NO2 bileşiklerinde eşit miktarda azot (N) atomuyla birleşen
b. Bileşikleri oluşturan elementler farklı olduğu için katlı
NO 1
oksijen (O) atomları arasındaki katlı oran f p ’dir. oranlar kanununa uymaz.
NO 2 2
c. Bileşikler ikiden fazla türde element içerdikleri için kat-
Azot monoksit (NO) lı oranlar kanununa uymaz.
d. C2H4 √ 2x(CH2)
Oksijen atomları
arasındaki katlı C4H8 √ 4x(CH2)
oran: 123
NO 1 Basit formül
= Bileşiklerin basit formülleri aynı olduğu için katlı oran
Azot dioksit (NO2) NO2 2
aranmaz.

ÖĞRENCİNİN NOTU

İki bileşik arasında katlı oran olup olmadığını tespit etmek

için aşağıda verilen kurallara bakılır:

1. Bileşik çiftinin aynı elementlerden oluşması gerekir.

MgO - CaO bileşik çiftinde elementler aynı olmadığı için bu

bileşikler arasında katlı oran yoktur.

2. Bileşik çiftlerinde element türü ikiden fazla olamaz.

HNO3 - HNO2 ikiden fazla türde element içerdiği için bu bile-

şikler arasında katlı oran yoktur.

3. Basit formülleri aynı olan bileşik çiftlerinde katlı oran aranmaz.

NO2 ve N2O4 bileşiklerinin basit formülleri aynı olduğu için bu

bileşikler arasında katlı oran aranmaz.

(NO2 ve N2O4 bileşiklerinin basit formülü NO2’dir.)

İki farklı bileşik arasındaki katlı oran hiçbir zaman 1 olmaz.

15 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 ÜNİTE-1.1 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI
Katlı Oranlar Kanunu

ÖRNEK 19 Çözüm

a. 4 / CH4 √ C H 16
4 16
a. C4H10 - CH4 C H 10
4 10
b. NO2 - N2O4 8 5
veya
5 8
c. HCIO4 - HCIO3 b. 2 / NO2 √ N2 O4
4
=1
d. CO2 - SO3 N2 O4 4

e. FeO - Fe2O3 Oran 1 olduğu için katlı oranlar kanununa uymaz.

c. Bileşikler ikiden fazla element türü içerdikleri için katlı
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinin katlı oranlar kanunu-
oranlar kanununa uymaz.
na uyup uymadığını belirtiniz ve uyuyorsa katlı oranını
d. Bileşikler farklı element içerdikleri için katlı oranlar ka-
bulunuz.
nununa uymaz.
e. 2 / FeO √ Fe O
2 2 2 3
veya
Fe O 3 2
2 3

ÖRNEK 20 Çözüm

X2Y3 ile X3Ya bileşikleri oluşturulurken aynı miktarda Y alındı- Y’lerin sayıları eşitlenip X’lerin sayıları oranlanır.
ğında birinci bileşikteki X elementinin kütlesinin ikinci bileşik-
X Y \a$ X Y
8 2 3 2a 3a
teki X elementinin kütlesine oranı ’dur.
9 X Y \3$ X Y
3 a 9 3a
Buna göre X3Ya bileşiğindeki “a” değeri kaçtır?
2a 8
A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 1 =
9 9
2a = 8 & a = 4'tür. Cevap: C

ÖRNEK 21 Çözüm

XY ve X2Y bileşiklerinde bulunan X ve Y elementlerinin kütle-

leri arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda verilmiştir. Y elementinin kütlesi her iki bileşikte de aynı olduğu için X
elementlerinin kütleleri arasındaki oran, eşit sayıda Y ile
mX(g) mY(g) Bileşik birleşen X atomları arasındaki orana eşittir.
m 16 XY X Y m 
$
64 16 X2Y X Y 64
2

Buna göre tablodaki “m” değeri kaçtır? 1 m

=
2 64
A) 8 B) 16 C) 24 D) 32 E) 64 m = 32  Cevap: D

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 16

 KİMYANIN TEMEL KANUNLARI ÜNİTE-1.1
Katlı Oranlar Kanunu

ÖRNEK 22 Çözüm
XY2 ve XaYb bileşiklerinde X ve Y elementlerinin kütleleri ara- Bileşiklerdeki X’lerin sayı ve kütleleri eşitlendiğinde, Y’lerin sayı oranı
sındaki ilişki aşağıdaki tabloda verilmiştir. Y’lerin kütle oranına eşit olur.

X Y
Bileşik mX(g) mY(g) a / XY X Y
2 a 2a 14 32
XY2 14 32 X Y
a b
X Y
a b
2/7 20
14 40
XaYb 7 20
2a 32 a 2
Buna göre XaYb bileşiğinin basit formülü aşağıdakiler- = & =
b 40 b 5
den hangisidir?
Bileşiğin basit formülü, X 2Y5 olabilir. Cevap: A
A) X2Y5 B) XY3 C) X2Y4 D) X3Y E) X2Y3

Çözüm
ÖRNEK 23
Aşağıda X ve Y elementlerinin birleşmesi sonucu oluşan iki
Grafikte X’in kütleleri eşit verilmiştir.
farklı bileşikteki elementlerin kütle oranlarını gösteren gra-
fik verilmiştir. İkinci bileşiğin formülü XaYb olarak yazılır ve bileşiklerdeki X’le-
X’in kütlesi (g) rin sayıları eşitlenir.
I. bileşik Y kütleleri
I. bileşik a / XY X Y
II. bileşik a a 8
6
II. bileşik X Y X Y 16
a b a b
0 Y’nin kütlesi (g)
8 16 a 8 1
= =
Birinci bileşiğin formülü XY olduğuna göre ikinci bileşi- b 16 2
ğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir? a = 1, b = 2 olarak bulunur.
A) X2Y5 B) XY3 C) X2Y Bileşiğin basit formülü, XY2 şeklindedir.
Cevap: E
D) X2Y3 E) XY2

ÖRNEK 24 Çözüm
X’in kütlesi (gram)
1. bileşik
14 2. bileşik
Formül mX(g) mY(g)
1. bileşik XaYb 7 2
7 2. bileşik X2Y3 14 6
X’ler eşitlenip Y’ler oranlanır.
0
2 6 Y’nin kütlesi (gram) Kütleler
X Y
X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşiğin kütle deği-
2/ XaYb ➞ X2aY2b 2 / 7 2
şimleri yukarıdaki grafikte verilmiştir.
a/ X2Y3 ➞ X2aY3a 14 6
2. bileşiğin formülü X 2Y3 olduğuna göre 1. bileşiğin basit
formülü aşağıdakilerden hangisidir? 2b 4 b 1 a=b=1
= & =
A) XY B) X2Y C) XY2 D) X3Y E) XY3 3a 6 a 1 olarak bulunur.
Bileşiğin basit formülü, XY şeklindedir. Cevap: A

ÖDEV
Miray 10. Sınıf Kimya Soru Bankasından
Kimyanın Temel Kanunları Test 5–11’i çözebilirsin. 17 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)
 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

TEST 4 KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR

1. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşikte aynı miktar 5.

X elementi ile birleşen Y elementleri arasındaki katlı oran
m
Y
1 1 X2Y5
= ’tür. X2Y3
m 4
Y XY2
2 XY
Birinci bileşiğin formülü X2Y olduğuna göre ikinci bileşi- X2Y
ğin formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir?
I II III IV V
A) XY2 B) X3Y C) XY3 D) X2Y3 E) XY4

Yukarıdaki diyagramda bileşiklerdeki Y elementlerinin kütle-

ce yüzdeleri oransal olarak verilmiştir.
2. XY ve X2Y3 bileşiklerini oluşturan X ve Y elementlerinin küt- Buna göre hangi iki bileşiğin bulunduğu sütunların yük-
leleri aşağıdaki tabloda verilmiştir. seklikleri değiştirilirse diyagramdaki oranlar doğru olur?

Bileşik X’in Kütlesi (g) Y’nin Kütlesi (g) A) I ve II B) II ve III C) III ve IV

XY 28 8 D) IV ve V E) I ve IV
X2Y3 28 m

Buna göre tablodaki “m” değeri kaçtır?

A) 16 B) 32 C) 48 D) 56 E) 12

3. I. NO2 - N2O4
6. Aynı miktar karbon (C) elementi ile birleşen hidrojen (H)
II. C4H8 - CH4 m
H
II 4
III. H2O - H2O2 elementi arasındaki katlı oran = olan iki bileşik-
m 3
Yukarıda verilen bileşik çiftlerinden hangileri arasındaki H
I
1 ten birincisinin formülü C2H6 olduğuna göre ikincisinin
katlı oran olabilir?
2 formülü aşağıdakilerden hangisi olabilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) Yalnız II A) CH4 B) C2H4 C) C3H8 D) C4H10 E) C4H8

D) II ve III E) I, II ve III

4. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşikteki elementle-

rin kütleleri arasındaki ilişki aşağıdaki grafikte verilmiştir.

X’in kütlesi (g)

I. bileşik
7. I. CuS - CuCI2
II. bileşik
II. C2H2 - C3H8
III. NO - N2O4
0 Y’nin kütlesi (g)
16 20 Yukarıdaki bileşik çiftlerinden hangilerine katlı oranlar
I. bileşiğin formülü XY2 olduğuna göre II. bileşiğin for- kanunu uygulanabilir?
mülü aşağıdakilerden hangisi olabilir?
A) Yalnız II B) II ve III C) I ve III
A) X2Y3 B) X2Y5 C) XY4 D) X3Y E) XY3 D) I ve II E) I, II ve III

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 18

 Düzey 1 2 3 ÖĞREN

KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR 5 TEST

1. PbO ve PbO2 bileşikleri arasındaki katlı oran aşağıdaki- 5. Katlı oranlar kanunu ile ilgili;
lerden hangisinde doğru verilmiştir?
I. X2Y ve X2Y4 bileşikleri arasındaki katlı oran bileşikler sı-
4 1 1 3 2 1
A) B) C) D) E) rası ile düşünüldüğünde ’tür.
3 4 2 2 3 4
II. C3H6 ile C4H8 bileşikleri arasında katlı oran yoktur.
4
III. H3PO4 ile H3PO3 bileşikleri arasındaki katlı oran ’tür.
3
yargılarından hangileri doğrudur?
2. X3Y8 ve XnY4 bileşiklerinde aynı miktar Y ile birleşen X3Y8 bi-
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve II
3
leşiğindeki X’in, XnY4 bileşiğindeki X’e oranı ’tür.
4 D) I ve III E) I, II ve III
Buna göre “n” değeri kaçtır?

A) 2 B) 3 C) 4 D) 1 E) 5

3. Başlangıç kütleleri 80’er gram olan X ve Y elementlerinin 6. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşik için;
m
tepkimesinde, XY bileşiğinin oluşumunu gösteren kütle-za- X 7
1. bileşik için elementlerin kütlece birleşme oranı, =
man grafiği aşağıda verilmiştir. m 20
Y
m
X 7
Kütle (g) 2. bileşik için elementlerin kütlece birleşme oranı, =
m 16
80 Y
şeklindedir.
Buna göre aynı miktar X ile birleşen Y’ler arasındaki kat-
X
16 lı oran aşağıdakilerden hangisi olabilir?
Y
0 Zaman 4 2 3 1 3
A) B) C) D) E)
Buna göre 56 gram XY2 bileşiği elde etmek için Y ele- 5 3 2 4 4
mentinden en az kaç gram kullanılmalıdır?

A) 24 B) 28 C) 36 D) 40 E) 50

4. X ve Y elementlerinden oluşan iki farklı bileşiğin elementleri- 7. XY2 ve X2Yn bileşiklerinde aynı miktar Y ile birleşen X’ler ara-
nin kütleleri arasındaki ilişki aşağıdaki tabloda verilmiştir. J XY N
K 2 O 3
sındaki katlı oran K O ’tür.
Bileşik Formülü mX (gram) mY (gram) K X Y O 4
L 2 n P
X2Y3 104 12
Buna göre X2Yn bileşiğindeki “n” değeri kaçtır?
XaYb 52 8
A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5
Buna göre XaYb bileşiğinin basit formülü aşağıdakiler-
den hangisinde doğru verilmiştir?

A) XY B) XY2 C) X2Y
D) XY3 E) X4Y10

19 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 Düzey 1 2 3 GELİŞTİR

TEST 6 SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR

1. Ca
( k)
+ 2HNO
3 (suda)
$ Ca (NO )
3 2 (suda)
+H
2 (g )
5. X2Y3 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı,
20 gram 63 gram m gram 1 gram m
f p
X 9
’dır.
20 gram Ca katısının 63 gram HNO3 bileşiği ile tepkimesi so- m 16
Y
nucunda m gram Ca(NO3)2 bileşiği ve 1 gram H2 elementi Eşit kütlede X ve Y alınarak başlatılan ve tam verimle ger-
oluşmuştur. çekleşen tepkime sonucunda 75 gram X2Y3 bileşiği elde
Buna göre tepkimede oluşan Ca(NO3)2 bileşiğinin kütle- edilmiştir.
si “m” kaçtır? Buna göre;

A) 145 B) 50,5 C) 144 D) 49,5 E) 82 I. 21 gram X artmıştır.

II. 48 gram Y harcanmıştır.
III. Başlangıçta 96 gram madde alınmıştır.
yargılarından hangileri doğrudur?
2. AI4C3 bileşiği ile ilgili,
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
m
Bileşikte elementlerin kütlece birleşme oranı, f p 3’tür.
AI
I. D) II ve III E) I, II ve III
m
C
AI 4
II. Elementlerin sayıca birleşme oranı, f p 6. Bileşiğin kütlesi (g)
’tür.
C 3
AI 9
III. Elementlerin atom kütleleri oranı, f p ’tür. 24
C 4
yargılarından hangileri doğrudur? (C: 12 g/mol, AI: 27 g/mol)
0
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 8 16 Y’nin kütlesi (g)
D) II ve III E) I, II ve III Kapalı kapta bulunan bir miktar X elementinin üzerine Y ele-
mentinin ilave edilmesi sonucu XY bileşiği oluşmaktadır. Ek-
lenen Y elementinin kütlesi ile oluşan bileşiğin kütlesi arasın-
daki ilişkiyi gösteren grafik yukarıda verilmiştir.
3. XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı Buna göre;
m I. 8 gram Y elementi tepkimeye girmemiştir.
f p
X 7
olduğuna göre X2Y3 bileşiğindeki sabit oran
m 16 II. Başlangıçta kapta 16 gram X vardır.
Y
m III. Artan madde olmaması için 24 gram daha X ilave edilmelidir.
f p aşağıdakilerden hangisinde doğru verilmiştir?
X
yargılarından hangileri doğrudur?
m
Y
A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
7 7 7 8 4
A) B) C) D) E) D) II ve III E) Yalnız III
12 3 15 7 3

7. 35 gram X elementi ile 6 gram Y elementinin tam verimli tep-

kimesi sonucunda 34 gram XY3 bileşiği oluşmuştur.
Buna göre;
4. Eşit kütlede alınan karbon (C) ve hidrojen (H2) elementleri-
I. Sınırlayıcı bileşen Y maddesidir.
nin tam verimli tepkimesinden CxHy bileşiği oluşurken hidro-
II. 7 gram X maddesi tepkimeye girmemiştir.
jenden 40 gram artmaktadır.
III. X2Y4 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı,
Oluşan bileşik 56 gram olduğuna göre bileşikteki ele-
m
f p ’tür.
m 7
mentlerin kütlece birleşme oranı f p aşağıdakiler-
H X

m m 3
C Y
den hangisinde doğru verilmiştir? yargılarından hangileri doğrudur?
1 1 5 7 A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III
A) B) 6 C) D) E)
6 4 7 5
D) II ve III E) Yalnız I

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 20

 Düzey 1 2 3 GELİŞTİR

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR 7 TEST

1. X2Y3 bileşiğinin kütlesi ile bileşikteki Y elementinin kütlesi 4. X’in kütlesi (g)
arasındaki ilişkiyi gösteren grafik aşağıda verilmiştir. 1. bileşik
28
X2Y3 kütlesi (gram)
2. bileşik
14
38

19 0 Y’nin kütlesi (g)

16 32

X ve Y elementlerinden oluşan bileşiklerin elementlerinin

0 Y kütlesi (gram)
12 24 kütleleri arasındaki ilişki yukarıdaki grafikte verilmiştir.
X
Buna göre elementlerin atom kütleleri oranı f p aşağı- Bu iki bileşikten 1. bileşiğin formülü X2Y olduğuna göre
Y
dakilerden hangisidir? 2. bileşiğin basit formülü aşağıdakilerden hangisidir?
7 7 12 12 4
A) B) C) D) E) A) X2Y4 B) XY2 C) XY3
12 8 7 19 5
D) X2Y5 E) X2Y3

2. Eşit kütlede Ca ve S elementleri alınarak CaS bileşiği 5.

oluşturmak üzere gerçekleştirilen tam verimli tepkime Sabit Oranlar Kanunu
ile ilgili;

I. Artan madde S elementidir. 2 gram H 16 gram O 18 gram H2O

atomu atomu molekülü
II. Sınırlayıcı bileşen Ca elementidir.
III. Artan madde olmaması için Ca elementinden eklenmelidir.
yargılarından hangileri doğrudur?

(S: 32 g/mol, Ca:40 g/mol) 4 gram H 64 gram O 36 gram H2O 32 gram O

atomu atomu molekülü atomu
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
D) II ve III E) I, II ve III

6 gram H 32 gram O 36 gram H2O 2 gram H

atomu atomu molekülü atomu

Sabit oranlar kanununa göre bir element başka bir elementle

3. Eşit kütlede X ve Y elementleri ile başlatılan tam verimli tep- birleşerek bileşik oluşturduklarında, bileşik içindeki element-
kimede 82 gram XY bileşiği oluşurken Y elementinden 26 lerin kütleleri oranı sabittir.
gram artmaktadır.
Buna göre;
Buna göre;
Bileşik Element Kütleleri (gram)
I. XY bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı, I. NH3 2,8 gram N2 gazı ve 0,9 gram H2 gazı
m
f p
X 27 II. CO2 24 gram C katısı ve 32 gram O2 gazı
’tür.
m 14 III. MgC2 48’er gram Mg ve C katıları
Y
II. Başlangıçta alınan toplam madde miktarı 108 gramdır. tabloda verilen bileşiklerden hangilerinin elementlerin-
III. Sınırlayıcı bileşen X elementidir. den tam verimle oluşması sırasında artan madde olmaz?

yargılarından hangileri doğrudur? (H: 1 g/mol, C: 12 g/mol, N: 14 g/mol, O: 16 g/mol, Mg: 24 g/mol)

A) Yalnız II B) II ve III C) I ve III A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III

D) I ve II E) I, II ve III D) I ve II E) II ve III

21 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)

 Düzey 1 2 3 GELİŞTİR

TEST 8 SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR

1. Kapalı kapta gerçekleşen, 4. I. CH4

A(k) + B(g) √ C(k) II. C3H8

III. C2H6
tepkimesine ait kütle-zaman grafiği aşağıda verilmiştir.
Yukarıda verilen bileşiklerdeki aynı miktar karbon (C)
Kütle (g) elementleri ile birleşen hidrojen (H) elementlerinin küt-
leleri arasındaki ilişki aşağıdakilerden hangisinde doğru
50 C
verilmiştir?

28 A) III > II > I B) I > III > II C) III > I > II

m B D) I > II > III E) II > III > I
0 A
Zaman

Buna göre;

I. Başlangıçta alınan toplam madde miktarı 56 gramdır. 5. I. Amonyak

II. m = 6’dır. II. Su
IIII. Kaptaki katı kütlesi zamanla artmıştır. III. Hava
yargılarından hangileri doğrudur? IV. Yemek tuzu
A) I, II ve III B) I ve II C) I ve III V. Kireç taşı

D) II ve III E) Yalnız II Yukarıda verilen maddelerden hangisinin oluşumu sabit

oranlar yasası ile açıklanamaz?

A) I B) II C) III D) IV E) V

2. 6X + 6Y2 + 3Z 2 $ X 6 Y12 Z 6
12 gram 16 gram 30 gram BUNU DA ÖSYM SORDU
X6Y12 Z6 bileşiğinin oluşumuna ait tepkime denklemi yukarı-
daki gibidir. 6. Kükürt ve oksijen elementlerinin aşağıdaki tabloda veri-
len kütleleri tepkimeye girdiğinde X, Y ve Z bileşikleri olu-
Buna göre 60 gram X6Y12 Z6 bileşiği elde etmek için kaç
şuyor.
gram Y2 kullanılmalıdır?

A) 2 B) 4 C) 10 D) 15 E) 20

Buna göre;

I. X ve Y,
II. X ve Z,
3. 160 gram Y2 elementi ile bir miktar X elementinin artansız
tepkimesinde 216 gram X2Y5 bileşiği elde edilmiştir. III. Y ve Z
bileşik çiftlerinden hangileri katlı oranlar yasasına
Buna göre XY2 bileşiğinde elementlerin kütlece birleş-
uyar?
m
me oranı f p aşağıdakilerden hangisinde doğru ve-
X
A) Yalnız I B) Yalnız II C) I ve III
m
Y
rilmiştir? D) II ve III E) I, II ve III

2 7 7 4 3
A) B) C) D) E)
5 8 16 3 7

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 22

 Düzey 1 2 3 GELİŞTİR

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR 9 TEST

1. CS 2 + 3O 2 $ CO 2 + 2SO 2 4. X3Y6 bileşiğinde elementlerin kütlece birleşme oranı
76 gram 96 gram 44 gram m gram m
f p 6’dır.
X
CS2 bileşiğinin O2 elementi ile tepkimesindeki reaktif ve m
Y
ürünlerin kütle değerleri yukarıda verilmiştir.
Buna göre 70 gram bileşik oluşturmak için;
Buna göre;
I. En az 60 gram X elementi kullanılmalıdır.
I. m = 164’tür.
II. En az 10 gram Y elementi kullanılmalıdır.
II. Oluşan SO2 maddesinde 32 gram kükürt(S) vardır.
III. Başlangıçta eşit kütlede X ve Y elementleri alındığında
III. Oluşan ürünler arasında katlı oran yoktur. tepkimede sınırlayıcı bileşen Y elementi olur.
yargılarından hangileri doğrudur? (O: 16 g/mol, S: 32 g/mol) yargılarından hangileri doğrudur?
A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
D) I ve II E) I, II ve III D) II ve III E) I, II ve III

2.
1. Bileşik: X2Y3 2. Bileşik: XYa

Yukarıda formülleri verilen bileşiklerde eşit miktarda X ile

1. bileflik 3
birleşen Y elementleri arasındaki katlı oran f p
2. bileflik 4
olduğuna göre 2. bileşikteki “a” değeri kaçtır?

A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 5. Ahmet, X ve Y elementleri ile ilgili aşağıdaki deneyleri ger-

çekleştiriyor.

• X ve Y elementlerini 40’ar gram alarak ağzı kapalı hava-

3. A ve B elementlerinin aşağıdaki tabloda verilen miktarları sı alınmış kapta tarttığında toplam kütleyi 80 gram olarak
tam verimle tepkimeye girdiğinde M, R ve Y bileşikleri oluş- ölçüyor.
maktadır.
• Kaptaki elementlerin belirli koşullarda tepkimeye girmesi-
A’nın B’nin Artan Madde ni sağlıyor ve kabı tekrar tarttığında kütlesinin 80 gram ol-
Bileşik
Kütlesi (g) Kütlesi (g) ve Kütlesi duğunu not ediyor.
M 32 16 - • Tepkime sonucunda oluşan bileşiği analiz ettiğinde ise
R 70 16 6gA 40 gram X elementi 16 gram Y elementi olduğunu tespit
Y 16 20 12 g B ediyor.
• Aynı miktar elementleri aynı işlemlerden geçirerek farklı
Buna göre;
koşullarda tepkimeye girmelerini sağladığında ise oluşan
I. M ve R bileşiğin yapısında 20 gram X, 8 gram Y elementi olduğu-
II. R ve Y nu tespit ediyor.
III. M ve Y Buna göre Ahmet’in yaptığı bu deneyler;
bileşik çiftlerinden hangileri katlı oranlar yasasına uyar?
I. Kütlenin korunumu
A) I ve II B) I ve III C) II ve III II. Sabit oranlar
D) Yalnız III E) I, II ve III III. Katlı oranlar
yasalarından hangilerinin ispatı için kullanılabilir?

A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III
DENEMELER
D) II ve III E) I, II ve III
MİRAY Soru Bankasından ve DAF’tan Kimyanın Temel Kanunları
ünitesini bitirdin. Şimdi Çek Kopar Sarmal Denemelerle TEKRAR
ZAMANI! Miray 10. Sınıf Kimya Soru Bankasından Deneme 1-2’yi
çözebilirsin. İyi bir tekrar seni bekliyor. 23 10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF)
 KIMYANIN TEMEL KANUNLARI • CEVAP ANAHTARI
ÖRNEKLER KAZANIMLARI ÖĞREN VE PEKİŞTİR
TEST 1
1. D 2. B 3. C 4. C 5. D 6. E

1. B 2. D 3. E 4. E 5. C 6. D 7. C
7. C 8. E 9. B 10. A 11. B 12. B

13. C 14. E 15. D 16. B 17. C 18. E

TEST 2

1. C 2. D 3. B 4. E 5. A 6. B 7. E
8 5
19. a. veya b. uymaz c. uymaz
5 8
2 3
d. uymaz e. veya
3 2 TEST 3

20. C 21. D 22. A 23. E 24. A 1. C 2. C 3. E 4. E 5. B 6. D

TEST 4
ETKİNLİK
1. A 2. E 3. D 4. B 5. C 6. A 7. B

mC 9 m AI 9 m Fe 7
a. = b. = c. = TEST 5
mH 2 mS 16 mO 2

1. C 2. A 3. D 4. B 5. C 6. A 7. C

m Ca 4 m Mg 18 mN 7
d. = e. = f. =
m CI 7 mN 7 mO 20

SORU TİPLERİNİ TANI VE GELİŞTİR

TEST 6

1. E 2. E 3. A 4. A 5. E 6. B 7. B

TEST 7

1. B 2. E 3. E 4. B 5. C

TEST 8

1. A 2. B 3. C 4. B 5. C 6. C

TEST 9

1. B 2. B 3. A 4. B 5. B

10. Sınıf Kimya Ders Anlatım Fasikülü (DAF) 24