05-09-2023

LEVENSLOOP
2023/2024

LESBRIEVEN en HAND-OUTS

BEWAREN!

1
 05-09-2023

Doel van de les (1)

• Je kunt onderscheid maken tussen vrije en schaarse goederen.

• Je weet wat de begrippen consumeren en investeren betekenen.

• Je kunt uitleggen wat opofferingskosten zijn en deze bij een

keuzeprobleem bepalen.

• Je kunt keuzeproblemen oplossen door een afweging te maken tussen

kosten en opbrengsten.

Schaarste

Behoeften
SCHAARSTE Middelen

We hebben heel veel behoeftes Maar beperkte middelen

=
schaarste

2
 05-09-2023

Doel van de les (2)

• Je kunt een budgetlijn tekenen en interpreteren.

• Je kunt een budgetvergelijking opstellen en de gevolgen analyseren

van veranderingen in het budget en de prijzen.

• Je kunt onderscheid maken tussen de nominale en reële waarde en

het verband uitleggen.

Een budgetlijn opstellen

• Een snoepliefhebber heeft € 25 per maand te besteden aan snoep.
• Hij houdt van dropjes, die € 1,25 per zakje kosten
• en van chocolade, die € 2,50 per reep kost.
25
Wanneer hij zijn hele budget uitgeeft
zakjes drop

aan drop, kan hij …. zakjes kopen.

20

Wanneer hij zijn hele budget aan

15
chocolade uitgeeft, kan hij …. repen
kopen.
10

We kunnen nu de assen verdelen.

5
De punten intekenen.
De budgetlijn tekenen.
2 4 6 8 10
chocolade

3
 05-09-2023

De budgetlijn in formule
• Een snoepliefhebber heeft € 25 per maand te besteden aan snoep.
• Hij houdt van dropjes, die € 1,25 per zakje kosten
• en van chocolade, die € 2,50 per reep kost.

25
Budget = (bedrag drop) + (bedrag choco)

20
Budget = (prijs x aantal) + (prijs x aantal)

zakjes drop (D)

... 15
…
… 10

2 4 6 8 10
chocolade (C)

Prijsveranderingen
• Onze snoepliefhebber heeft nog steeds € 25 per maand te besteden.
• De dropjes kosten nog steeds € 1,25 per zakje,
• maar chocolade wordt duurder, die kost voortaan € 3,13 per reep.

Wanneer hij zijn hele budget uitgeeft 25

aan drop, kan hij … zakjes kopen.
20
Wanneer hij zijn hele budget aan
zakjes drop (D)

chocolade uitgeeft, kan hij …

15
repen kopen.
10

We kunnen nu de budgetlijn tekenen. 5

De … van de budgetlijn
verandert bij een prijsverandering. 2 4 6 8 10
chocolade (C)

4
 05-09-2023

Budgetverandering
• Onze snoepliefhebber heeft voortaan € 30 per maand te besteden.
• De dropjes kosten nog steeds € 1,25 per zakje,
• de chocolade blijft € 3,13 per reep kosten.

Wanneer hij zijn hele budget uitgeeft aan 25

drop, kan hij … zakjes kopen.
20

zakjes drop (D)

Wanneer hij zijn hele budget aan
chocolade uitgeeft, kan hij … repen 15
kopen.
10

We kunnen nu de budgetlijn tekenen.

5

De budgetlijn verschuift …..

bij een budgetverandering (t.o.v. 2). 2 4 6 8 10
chocolade (C)

Visgraat tabel

Qv = -3P + 60
P 0 20 10
Q 60 0 30

Minimaal 3 punten berekenen bij een lineaire functie!

Maak altijd een visgraat tabel voordat je een grafiek tekent dus ook op de toets!
Zonder visgraat tabel / berekeningen -> geen punten!

10

5
 05-09-2023

Nominaal / reëel
• Als de prijzen stijgen:
• Het nominale inkomen …
• Het reële inkomen …..

• Als de prijzen dalen:

• Het nominale inkomen ….
• Het reële inkomen …..

!"#$!%%& $!()*+$,-).
x 100 = reëel indexcijfer
/.$,0$!()*+$,-).

11

Doel van de les (3)

• Je kunt informatie uit een pay-off matrix interpreteren.

• Je kunt bepalen en uitleggen of er sprake is van een dominante strategie voor een
speler.

• Je kunt het optreden van een gevangenendilemma herkennen en uitleggen.

• Je kunt situaties met een Nash-evenwicht bepalen en uitleggen.

• Je kunt verklaren waarom de spelers in een gevangenendilemma kiezen voor een

niet-coöperatieve strategie.

12

6
 05-09-2023

Ingrediënten
• Verschillende spelers met elk hun eigen belang. Ze streven naar een
zo hoog mogelijke uitbetaling (………………………………….)
• De spelers kunnen kiezen uit verschillende strategieën
(…………………………………………………………..)
• De spelers weten niet wat de ander gaat doen (………………………..)
• Spelers hebben dezelfde informatie (………………………………………)
• De verwachte opbrengsten kunnen we weergeven in een
opbrengstenmatrix.

13

Prisoner's dilemma
Situatie:
• cafébaas Eduard de Roos is vermoord
• twee verdachten: Theo D. en Mohammed V.
• bij aanhouding droegen zij een wapen, zonder wapenvergunning
• een van de verdachten is vermoedelijk de dader
• bewijs is voldoende voor 2 jaar cel voor verboden wapenbezit
• bekentenis is nodig om de moord op te lossen

Werkwijze politie:
• verdachten worden apart verhoord
• keuze: zwijgen of de ander aangeven
• als beiden zwijgen moeten beiden 2 jaar de gevangenis in
• als je als enige de ander aangeeft ga je vrijuit en krijgt de ander krijgt 14 jaar cel
• als beiden de ander aangeeft moeten beiden 10 jaar de cel in

14

7
 05-09-2023

Prisoner's dilemma – Dominante strategie

Verplaats je in Theo:
• Wanneer Theo ervan uitgaat dat Mohammed de ander niet
aangeeft, zal ..
• Wanneer Theo ervan uitgaat dat Mohammed de ander wel
aangeeft, zal …
• Ongeacht de beslissing van Mohammed, zal …

Mohammed V.
Ander niet Ander wel
aangeven aangeven
Ander niet
-2 ; -2 -14 ; 0
aangeven
Theo G.
Ander wel
0 , -14 -10 ; -10
aangeven

15

Gevangenendilemma?
• Beide deelnemers hebben een dominante strategie?

• Deze leidt niet tot het gewenste resultaat maar tot een suboptimaal
Nash-evenwicht?

Als dit allebei zo is dan is er sprake van een gevangenendilemma.

16

8
 05-09-2023

Nash-evenwicht
• De uitkomst van een spel waarbij geen van de spelers zich kan
verbeteren gegeven de keuze van de andere speler(s).

• Een evenwicht è een voorspelling van de uitkomst van het spel.

• Let op: een Nash-evenwicht is niet hetzelfde als een evenwicht in

dominante strategieën!
• Er zijn meerdere Nash-evenwichten mogelijk.
• Een evenwicht in dominante strategieën is altijd een Nash-evenwicht maar
• ………………………………………………………………………………………………
• ………………………………………………………………………………………………

17

Doel van de les (4)

• Je kunt de invloed van het herhalen van een simultaan spel op de mogelijke
evenwichten uitleggen en uitleggen waarom de spelers zich coöperatief
zullen opstellen.

• Je kunt uitleggen dat een bindende afspraak van invloed kan zijn op het
gedrag in een gevangenendilemma.

• Je kunt uitleggen dat sociale normen en reputatie van invloed kunnen zijn
in een (herhaald) gevangenendilemma.

• Je kunt situaties met meeliftersgedrag herkennen.

18

9
 05-09-2023

Opdracht 1.21

Leg uit wat de dominante strategie van Joyce is

Zo kort mogelijk antwoord:

• Als Irene opruimt, ruimt Joyce niet op (15<40)

• Als Irene niet opruimt, ruimt Joyce niet op (60<70)
• Ongeacht de beslissing van Irene, zal Joyce niet opruimen

Deze drie regels bij een toets, anders geen punten!

19

Hoe zorg je ervoor dat de tegenpartij zich aan

de afspraak houdt?
• Bindende afspraak
• Contract (met boeteclausule)

• Straffen (’shaming’)
• …………..
• ……………

20

10
 05-09-2023

Doel van de les (6)

• Je kunt uitleggen wat transactiekosten zijn en voorbeelden geven.

• Je kunt aantonen of iemand risico-avers gedrag vertoont en uitleggen

wat dat voor zijn keuze betekent bij het afsluiten van een verzekering.

• Je kunt aantonen in welke situaties er sprake is van asymmetrische

informatie.

21

Transactiekosten voorbeelden
• Tijd/moeite: • Geld:
• ………….. • …………..
• ………….. • …………..
• ………….. • …………..
• ………….. • …………..
• …………..

• Naarmate er meer asymmetrische informatie is, neemt het risico

toe.
• Naarmate de risico’s groter zijn, nemen de transactiekosten toe.

22

11
 05-09-2023

Hoofdprijs
• Je bent de winnaar in een televisiequiz

• Je hebt €500.000 gewonnen

• Kop of munt => quitte of dubbel?

23

Hoofdprijs
• risico …..…….: 0,5 x €1.000.000 < €500.000

• risico……………: 0,5 x €1.000.000 = €500.000

• risico……………: 0,5 x €1.000.000 > €500.000

Als je bij een verzekering bereid bent om meer te betalen dan

(verwachte kans kans op schade x verwacht schadebedrag)
dan ben je risico-avers.

24

12
 05-09-2023

Doel van de les (7)

• Je kunt analyseren hoe asymmetrische informatie via averechtse

selectie kan leiden tot het falen van markten.

• Je kunt analyseren welke afweging een verzekerde maakt tussen

kosten en risico bij het afsluiten van een verzekering.

25

Transactiekosten
Alle kosten die samenhangen met het tot stand komen en afwikkelen
van een ruil.

• …………………………………….

• Naarmate het risico groter wordt, nemen de transactiekosten toe

26

13
 05-09-2023

Asymmetrische informatie = ongelijke informatie

Voorbeeld:
• tweedehands autohandelaar heeft goedkope en dure auto’s
• kopers weten niet welke goed zijn (asymmetrische informatie!)
• betalingsbereidheid wordt minder want je wil geen miskoop doen
• autohandelaar krijgt niet de prijs die hij wil voor goede auto’s
• volgende keer biedt hij minder goede auto’s aan

Gevolg is averechtse selectie: ……………………………………………….

…………………………………………………………………………………………………

27

Verzekeringspremie berekenen
• Kosten schadeclaims voor de verzekeraar:

Kans op schade x gemiddelde hoogte v.d. schade x aantal verzekerden

x aantal verzekerden
Dit bedrag moet hij minimaal terugverdienen aan premie van de verzekerden

Premie = (kans op schade x gemiddelde hoogte v.d. schade)

+ ……………………
+ ……………………

28

14
 05-09-2023

Doel van de les (8)

• Je kunt verklaren hoe asymmetrische informatie kan leiden tot
averechtse selectie.

• Je kunt analyseren hoe verzekeraars averechtse selectie proberen te

beperken.

• Je kunt aantonen in welke situaties er sprake is van moreel wangedrag

en bepalen hoe partijen daarop inspelen.

29

Wie verzekert zich nu?

• Cees zal zich verzekeren: premie < individueel risico
• Aangezien de meeste mensen risicoavers zijn,
zal Jenny zich ook wel verzekeren
• Maar Piet en Mariska ????

Individuele
Premie per Uitbetaling bij Mogelijke kans op Individueel
jaar diefstal schade schade risico
Piet €120 € 1000 € 1000 6%
Cees €120 € 1000 € 1000 15%
Jenny €120 € 1000 € 1000 12%
Mariska €120 € 1000 € 1000 7%
GEMIDDELD €120 € 1000 € 1000 10% € 100

30

15
 05-09-2023

Slechte risico’s verdrijven de goede: Averechtse selectie

• Als Piet zich niet verzekert
• stijgt het gemiddelde risico
• De verzekering zal waarschijnlijk de premie verhogen…
• waarna ook Mariska waarschijnlijk haar verzekering zal
opzeggen
• en de verzekering alleen de slechte risico’s over houdt

Individuele
Premie per Uitbetaling bij Mogelijke kans op Individueel
jaar diefstal schade schade risico
Piet 12% € 1000 € 1000 6% € 60
Cees 12% € 1000 € 1000 15% € 150
Jenny 12% € 1000 € 1000 12% € 120
Mariska 12% € 1000 € 1000 7% € 70
GEMIDDELD 12% € 1000 € 1000 11,3%
10% € 100

31

Oplossingen averechtse selectie:

• …………………………….
Bijv. basisverzekering ziektekosten, sociale verzekeringen (verplichte solidariteit)

• ……………………………..
de verzekerde geeft nu ‘informatie’ over zijn lagere risico aan de
verzekeringsmaatschappij en krijgt minder uitgekeerd in geval van schade
(in ruil voor lagere premie)

• …………………………….
Bonus malus: hoe vaker je schade maakt, hoe hoger de premie
Of o.b.v. regio, leeftijd, aantal jaren in het bezit van een rijbewijs
• Goede risico’s hoeven nu niet op te draaien voor de slechte risico’s

32

16
 05-09-2023

Moreel wangedrag / Moral hazard:

• Het gevaar dat mensen of instellingen zich achteloos en
onverantwoordelijk gaan gedragen, als ze zelf niet opdraaien voor de
kosten

• Tegengaan van moral hazard door:

• ………………………
• ………………………
• ………………………

• Oplichting is gewoon oplichting en geen moreel wangedrag!

33

Doel van de les (9)

• Je kunt een relatie tussen een opdrachtgever en een uitvoerder met

de principaal-agenttheorie analyseren.

• Je kunt eigenschappen noemen van de zorgverzekeringswet (ZVW)

34

17
 05-09-2023

Principaal-agentrelatie
Er is sprake van:
• Een principaal (………………………………)
• Een agent (…………………………………)
• Belangentegenstellingen tussen principaal en agent
• …………………………………
• (Transactiekosten om te bereiken dat de agent zijn taak goed uitvoert)

35

Zorgverzekeringswet (Zvw)
• Basisverzekering verplicht voor iedereen.

• Kinderen tot 18 jaar zijn gratis verzekerd.

• Verzekeraars hebben een acceptatieplicht.

• Premiedifferentiatie o.b.v. leeftijd en/of gezondheid is verboden.

• Premie:
• Nominaal deel betalen aan verzekeraar
• Inkomensafhankelijk deel aan de belastingdienst (vereveningsfonds)

36

18