T.C.

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ
Uzaktan Eğitim Uygulama ve Araştırma Merkezi (AKUZEM)
ORTAK DERSLER

TÜRK DİLİ I
DERS NOTU

Konu
Hafta 12 Dönem GÜZ Öğretim Elemanı Dr. Bilal ŞİMŞEK

AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM

 DERSİN KAPSAMI

1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

1.1. BİLGİLENDİRİCİ-AÇIKLAYICI METİN YAZMA
1.2. ÖYKÜLEYİCİ METİN YAZMA
1.3. BETİMLETİCİ METİN YAZMA
1.4.TARTIŞMACI METİN YAZMA

2
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM
 1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

Metin Nedir?

Bir ya da birden fazla kişi tarafından belli bir amaç doğrultusunda, bağdaşıklık ve tutarlılık bağları ile birbirine bağlı şekilde oluşturulan sözlü ya da yazılı
anlatılara metin denir.

Metin, «bilgi vermek, uyarmak, bilinçlendirmek, coşku yaratmak, korkutmak, kızdırmak, eğlendirmek yaşadığımız sorunlardan uzaklaştırıp hayal dünyasına
götürmek, alay etmek, küçümsemek, hakaret etmek, gibi değişik amaçlar doğrultusunda sözcüklerle (tümce, paragraf vb.) oluşturulmuş bütündür»
(Çotuksö̈ken, 2010).

Bu güne kadar okuduğunuz metinlerin yazma biçimlerine hiç dikkat ettiniz mi?

Örneğin bir kişinin fiziksel özelliklerini anlatan bir metin okudunuz mu?

Okuduysanız hangi biçimde yazılmıştı?

Metinler belirli anlatım biçimleri kullanılarak meydana getirilir. Bir metnin bütünü içerisinde birden fazla anlatım biçimi kullanmak mümkündür. Metinde bir
konu hakkında bilgi vermek istiyorsak bilgilendirici-açıklayıcı anlatım biçimini kullanırız.

Anlattıklarımızı bir tablo gibi okuyucunun gözleri önüne sermek istiyorsak betimleyici anlatım biçimini, bir kurguya ya da gerçeğe dayalı olayları yer,
zaman, kişiler ekseninde anlatmak için öyküleyici anlatım biçimini, bir konu hakkında verilerden hareketle öne sürdüğümüz düşünceleri desteklemek,
karşıt düşünceleri ise çürütmek istediğimizde tartışmacı anlatım biçimini kullanırız.

Okura bilgi vererek belirli düşünceleri ya da duyguları edinmelerini ya da mevcut düşünce ve duygularını verilen bilgi sayesinde değiştirmelerini amaç
edinen metinler, bilgilendirici-açıklayıcı metinlerdir. Okuyanları ya da dinleyenleri bilgi sahibi yapmak amacı vardır.

3
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM
 1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

Bilgilendirici-açıklayıcı metinler, açık, anlaşılır bir dille yazılır. Amaç dinleyenin ya da okuyanın öğrenmesini sağlamak olduğundan sanatlı,
mecazlı ifadelerden kaçınmak gerekir. Anlatılan konunun tam olarak anlaşılması için tanımlama, tanık gösterme ve karşılaştırma gibi
anlatımlara da başvurulur. Neden, nasıl ve niçin sorularının cevabını içeriğinde barındıran bilgilendirici-açıklayıcı anlatım biçimi; haber
yazıları, ders kitapları, kompozisyon gibi öğretme özelliği bulunan metinlerde kullanılır.

Anlattıklarımızı bir tablo gibi okuyucunun gözleri önüne sermek istiyorsak betimleyici anlatım biçimini, bir kurguya ya da gerçeğe dayalı
olayları yer, zaman, kişiler ekseninde anlatmak için öyküleyici anlatım biçimini, bir konu hakkında verilerden hareketle öne sürdüğümüz
düşünceleri desteklemek, karşıt düşünceleri ise çürütmek istediğimizde tartışmacı anlatım biçimini kullanırız.

4
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ / ORTAK DERSLER / TD I / DERS NOTU / AKUZEM
 1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

1.1. BİLGİLENDİRİCİ-AÇIKLAYICI METİN YAZMA

Okura bilgi vererek belirli düşünceleri ya da duyguları edinmelerini ya da mevcut düşünce ve duygularını verilen bilgi sayesinde
değiştirmelerini amaç edinen metinler, bilgilendirici-açıklayıcı metinlerdir. Okuyanları ya da dinleyenleri bilgi sahibi yapmak amacı vardır.

Bilgilendirici-açıklayıcı metinler, açık, anlaşılır bir dille yazılır. Amaç dinleyenin ya da okuyanın öğrenmesini sağlamak olduğundan
sanatlı, mecazlı ifadelerden kaçınmak gerekir. Anlatılan konunun tam olarak anlaşılması için tanımlama, tanık gösterme ve karşılaştırma gibi
anlatımlara da başvurulur. Neden, nasıl ve niçin sorularının cevabını içeriğinde barındıran bilgilendirici-açıklayıcı anlatım biçimi; haber yazıları, ders
kitapları, kompozisyon gibi öğretme özelliği bulunan metinlerde kullanılır.

5
 1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

1.2. ÖYKÜLEYİCİ METİN YAZMA

Öyküleyici anlatım, okurun zihninde izlenim oluşturma gayesi ile yaşanmış ya da yaşanması muhtemel bir olayı; kişi veya kişiler, yer, zaman unsurları kullanarak anlatmaktır. Bilgi verici
metinlerin bölümleri giriş, gelişme, sonuç olarak adlandırılırken öyküleyici metin yazmada bu aşamaların adı serim, düğüm ve çözümdür

Öyküleyici metinlerin temel unsurları kişi ya da kişiler, yer, zaman, mekân unsurlarıdır. “Öykü yoluyla anlatma biçiminden sadece kurmaca metinlerde değil, her tür yazıda
yararlanılabilir. Bilgilendirme amacıyla ya da açıklama ve tartışmalarda anlatılanları desteklemek ya da kanıt göstermek için araya fıkra, kısa bir anı, ya da kurgulanmış bir olay
sokuşturulabilir. Bu tarz öyküler yazıyı/konuşmayı canlı ve etkili kılar ve metin içinde yardımcı unsur olarak kullanılır” (Aktaş ve Gündüz, 2015, s. 210).

6
 1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

1.3. BETİMLEYİCİ METİN YAZMA

Yazarın duyu organları aracılığı ile dış dünyadan edindiği görüntüleri okurun gözünde canlandırabileceği şekilde ayrıntılı olarak anlattığı
metinler, betimleyici metinlerdir.

“Betimleyici metinler, ele aldıkları konuya göre ad alırlar. Ev, eşya, doğa ve doğa olayları; mahalle, kent gibi yerler betimleniyorsa mekân
betimlemesi; insan betimleniyorsa portre denir. Portre fiziksel (tensel) ve ruhsal (tinsel) olmak üzere ikiye ayrılır. Bir kimsenin yalnız dış
görünüşünün tasvir edilmesine fiziksel portre; o kişinin iç dünyasının, karakterinin, davranışlarının tasvir edilmesine ise ruhsal portre denir.”
(Aktaş ve Gündüz, 2015, s. 206).

7
 1. AKADEMİK METİN YAZMA BİÇİMLERİ

1.4.TARTIŞMACI METİN YAZMA

Literatürde kanıtlayıcı anlatım olarak da adlandırılan tartışmacı anlatım, yazarın katılmadığı bir yargı, düşünce, görüşü çürütmek
ve kendi düşüncesine inandırmak amacı ile deliller sunarak meydana getirdiği yazılardır.

“Alanyazına bakıldığında “ikna edici, kanıtlayıcı, ispatlayıcı ve tartışmacı” yazma için yapılan tanımların çoğunlukla birbiriyle
örtüştüğü görülmektedir” (Beyreli ve Konuk, 2016, s. 184).

Bu anlatım biçiminde yazar, metne konu edindiği düşünceyi savunur, okuru düşüncesine ikna edebilmek amacı ile kimi zaman
karşılaştırmalar yapar kimi zaman da tanık gösterir. Yazarın amacı okuru ikna etmek olduğundan kanıt göstermesi zorunludur.
Yazar, kendi düşüncesine ait verileri, iddiaları sunduktan sonra bu iddialarına kanıtlar sunar, karşı iddiaları dile getirir ve bu
iddiaları çürüten delillerini sunar ve sunduğu bu deliller, yazarın karşı iddiaları çürütme gerekçeleridir.

Tiryaki (2011), ilgili literatürden (Toulmin, 1958; Nussbaum ve Schraw, 2007; Knudson 1992; The Expository Composition, 1998;
Aldağ, 2005) yararlanarak tartışmacı metin yapısının elementlerini “veri, iddia, karşı iddia ve sonucu” ana elementler olarak,
“destek gerekçesi ve çürütme gerekçesini” ise yardımcı elementler olarak belirlemiştir.

Veri, yazıya konu olan problemin açıklandığı bölümdür. “Tartışmacı metnin veri bölümünde, problem durumunun daha iyi
anlaşılması ve tartışmanın okuyucu tarafından kavranabilmesi için gerekli ön bilgiler sunulur. Veri bölümü, öne sürülen iddiayı
desteklemek için kullanılabilecek olgu, örnek ve gözlemleri içerir. Tartışmacı metin oluşturulurken kullanılan bu verilerin öne
sürülen iddianın hangi yönünü ne suretle desteklediği açık bir şekilde ortaya konulmalıdır” (Tümay ve Köseoğlu, 2011).

İddia, yazarın öne sürdüğü problemin çözümü için sunduğu çözümlerin, açıklamaların yer aldığı kısımdır. Yazarın bu bölümde
düşüncesini kanıtlarla desteklemesi esastır.

Karşı iddia, yine yazarın kendi iddiasını doğrulamak, güçlendirmek amacı ile sunduğu karşıt fikirlerdir.

Sonuç bölümünde yazar, metin boyunca öne sürdüğü düşüncelerini toparlar, düşüncelerinin doğruluğunu ispat için ortaya
koyduğu fikirleri kanıtları ile gerekçelendirir. Amacı karşıt düşünceleri çürüterek düşüncesinin doğruluğunu ispatlamaktır.

8
 KAYNAKÇA

Aktaş, Ş. & Gündüz, O. (2015). Yazılı ve sözlü anlatım. (20. Baskı). Ankara: Akçağ Yayınları.
Beyreli, L. ve Konuk, S. (2016). İkna edici metinleri değerlendirmek için bir rubrik önerisi ve rubriğin kullanılabilirliği. International Journal of
Language Academy, 4(4), 183-204.
Çotuksöken, Y. (2010). Uygulamalı Türkçe yazılı ve sözlü anlatım. İstanbul: Papatya Yayınları

Tiryaki, E. N. (2011). Üniversite öğrencilerinin tartışmacı metin yazma becerileri ile yazma kaygısı ve eleştirel düşünme becerileri.
Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.

Tümay, H., Köseoğlu, F. (2011). Kimya öğretmen adaylarının argümantasyon odaklı öğretim konusunda anlayışlarının geliştirilmesi. Türk
Fen Eğitimi Dergisi 8/3, 105-119.

9
 HAFTALIK KONU DEĞERLENDİRME SORULARI

Bir tanıdığınızın kişilik özelliklerini anlatmak isteseniz aşağıdaki anlatım biçimlerinden hangisini kullanırsınız?
a) Ruhsal portre
b) Nesne betimlemesi
1 c) Ruhsal ve fiziksel portre
d) Fiziksel portre
e) İnsan tanıtımı

İnsanlar bilimsel olarak katılmadıkları görüşlerde hangi yazı türünü kullanırlar?

a) Betimleyici metin yazma
b) Öyküleyici metin yazma
2 c) Tartışmacı metin yazma
d) Bilgilendirici metin yazma
e) Hiçbiri

Açıklayıcı konulardan bahsedilen yazı türü hangisidir?

a) Betimleyici metin yazma
b) Öyküleyici metin yazma
3 c) Tartışmacı metin yazma
d) Bilgilendirici metin yazma
e) Hiçbiri

10
AKDENİZ ÜNİVERSİTESİ ORTAK DERSLER TD I DERS NOTU / AKUZEM