MODERN TÜRK TİYATROSU

TANZİMAT TİYATROSU GENEL ÖZELLİKLERİ

 Türk modern tiyatrosunun başlangıcıdır.
 Batılı anlamda ilk tiyatro örnekleri verilir.
 Trajedi, komedi, dram türlerinde oyunlar yazılır.
 Batı tiyatrosunun etkisindedir.
 Çeviri ve adaptasyon tarzında pek çok oyun yazılır.
 Shakespeare, Molliere ve Racine etkisindedir.
 Geleneksel Türk tiyatrosunun etkisi vardır.
 Kahramanlar tek yönlüdür.
 Sosyal, tarihi, aile, gelenek, görenek, vatan, savaş
vb. konulara değinilir.
 Komedide klasisizmden dramda romantizmden
etkilenilir.
 Klasisizmden Şinasi, Ahmet Vefik Paşa, Direktör Ali
Bey; romantizmden Namık Kemal, Abdülhak Hamit
Tarhan etkilenir.
 Namık Kemal’in “Tiyatro eğlencelerin en
faydalısıdır.” sözü her iki dönemde de benimsenir.
 Kadın-erkek ilişkileri sınırlıdır.
 Tiyatro tekniği zayıftır.

TÜRK TİYATROSUNDA İLKLER

ÖZELLİK ESER YAZAR DÖNEM
İlk tiyatro çevirileri Ahmet Vefik Paşa’nın A. Vefik Paşa 1.Tanzimat Dönemi
birçok eser
Batılı anlamda ilk Türk Şair Evlenmesi Şinasi 1.Tanzimat Dönemi
tiyatrosu
Sahnelenen, oynanan ilk Vatan yahut Silistre Namık Kemal 1.Tanzimat Dönemi
tiyatro
Dram türünde yazılan ilk Zavallı Çocuk Namık Kemal 1.Tanzimat Dönemi
tiyatro
Heceyle yazılan ilk tiyatro Nesteren A. Hamit Tarhan 2.Tanzimat Dönemi

Aruzla yazılan İlk tiyatro Eşber A. Hamit Tarhan 2.Tanzimat Dönemi

İlk romantik dram Afife Anjelik R. Mahmut Ekrem 2.Tanzimat Dönemi

İlk epik tiyatro Keşanlı Ali Destanı Haldun Taner Cumhuriyet Dönemi

İlk absürt tiyatro Canlı Maymun Lokantası Güngör Dilmen Cumhuriyet Dönemi

ÖZELLİK I.DÖNEM TANZİMAT TİYATROSU II. DÖNEM TANZİMAT TİYATROSU

Konu Toplumsaldır. Bireyseldir.

Dil Sadedir. Ağırdır.

Üslup Yalındır. Süslüdür.
Amaç Sahnelemektir. Okunmak için yazılır.

Üç Birlik Uyulur. Uyulmaz.

Sanatçıları Şinasi, N. Kemal, A. Mithat Efendi Şemsettin Recaizade Mahmut Ekrem, Abdülhak Hamit
Sami, A. Vefik Paşa, Direktör Ali Bey. Tarhan, Sami Paşazade Sezai.

1. DÖNEM TANZİMAT TİYATRO SANATÇILARI
NAMIK KEMAL
 Romantizm etkisindedir.Teknik zayıftır.
 Konuya ve sahneye önem verir.
 6 dram türünde oyunu vardır.
 Tiyatroyu, eğlencelerin en faydalısı olarak görür.
 Halkı eğitmede araç olarak görür.
 Konular günlük hayattan ve tarihten alınır.
 Vatanseverlik, özgürlük, adalet, dürüstlük gibi
konuları işler.
Oyunları:
 Celalettin Harzemşah,
 Vatan yahut Silistre,
 Akif Bey,
 Zavallı Çocuk,
 Karabela,
 Gülnihal
Vatan yahut Silistre
 Tiyatro türündeki ilk ve en tanınmış oyunudur.
 Dört perdelik dramdır.
 Batılı anlamda "sahnelenen" ilk oyundur.
 Konusu: 1853 Osmanlı-Rus Savaşı sırasında
Rumeli topraklarındaki Silistre adlı kalenin
kahramanca savunulması işlenir. İslam Bey- Zekiye
aşkı ve vatan aşkı anlatılır.
Gülnihal
 Asıl adı Raz-ı Dil'dir. ( Gönüldeki Sır )
 Namık Kemal’in teknik bakımdan en iyi
oyunudur.
 Beş perdelik dramdır.
 Kötü ve zalim bir yöneticinin zulmüne ve
haksızlığına halk adına karşı koyma düşüncesi
işlenir.
 Konusu: Zâlim bir Sancak Bey’i olan Kaplan
Paşa’nın halka çektirdiği eziyetler karşısında,
halkın buna karşı direnişi işlenir.
Akif Bey
 Beş perdelik bir aile dramıdır.
 Vatan yahut Silistre kara savaşları için, Akif Bey
ise denizciler için destan özelliği taşır.
 Konusu: Kahraman bir denizci olan Akif Bey’e
karısı Dilrüba’nın ihaneti ve bu çerçevede gelişen
olaylar ele alınmıştır.
Zavallı Çocuk
 Üç perdelik bir dramdır.
 Gençlerin aile baskısıyla evlendirilmeleri ve hazin
sonları işlenmiştir.
 Oyunun iki ana karakteri, Şefika ve Ata'dır.
 18. yüzyıl Avrupa romantik edebiyatlarında birçok
örneği görülen "verem edebiyatı" ile "intihar
edebiyatı" kavramlarını Türk edebiyatında işleyen
ilk eserlerdendir.
 Konusu: Ata adlı birine aşık olan Şefika zengin bir
paşayla zorla nişanlandırılınca verem olur. Ata da
ilaç içip intihar eder ve yatakta ölümü bekleyen
Şefika ile birlikte ölürler.
Celaleddin Herzamşah
 Namık Kemal'in üzerinde en çok çalıştığı ve en
sevdiği eseri, en uzun oyunudur.
 15 perdeden oluşmaktadır.
 Tiyatroyla ilgili görüşlerini bu mukaddimede
anlatmıştır.
 Romantik Türk tiyatrosunun zirvesidir.
 Oynanmak için değil okunmak için yazılır.
 Konusu: İslam dünyasını tehdit eden Moğol
tehlikesine karşı kahramanca mücadele eden
Harzemşahlar Devleti'nin son hükümdarı olan
Celâleddin Harzemşah'ın hayatını,
kahramanlıklarını ve Moğollara karşı giriştiği
mücadelesi anlatılmıştır.
Karabela
 Beş perdeden oluşan dramın konusu Hint
tarihinden alınmıştır.
 Teknik bakımdan zayıftır.
 Padişahlara ders verme amacı taşır.
 Oyunun iki ana karakteri Behrever Banu ve
Mirza Hüsrev'dir.
 Konusu: Babürlerin harem ağalarının
entrikaları ile Hint padişahının kızı ve vezirin
oğlunun aşkı anlatılır.
ŞİNASİ
 I.Tanzimat'ın öncüsüdür.
 İlklerin adamı olarak anılır.
 İlk özel gazete Tercüman-ı Ahval’i (1860) Agâh
Efendi’yle birlikte çıkarmıştır.
 Noktalama işaretini ilk kez kullanmıştır. A.Vefik Paşa'yı örnek alır.
 Klasisizmden etkilenir. Oyunları:
 Batılı anlamda ilk yerli tiyatroyu yazar. Kokuna Yatıyor,
Şair Evlenmesi: Ayyar Hamza,
 Tek perdelik töre komedisidir. Geveze Berber
 Dil sadedir.
 Tipler vardır. ŞEMSETTİN SAMİ
 Görücü usulü evliliği anlatır.
 Orta oyununun etkisi vardır.  Tiyatro çevirileri yapar.
 Moliere tarzında yazılmıştır.  Daha çok dil, sözlük ve çevirileri ile tanınır.
 Konusu: Müştak Bey ( Şair) komşusu Kumru Hanım'a Oyunları:
aşık olur. Aracılar onu Kumru yerine çirkin ve yaşlı Seydi Yahya: Endülüs Müslümanlarının hayatını ve
ablası Sakine ile bir hile ile evlendirmeye çalışırlar. tarihini anlatır.
Hikmet Bey (Şairin arkadaşı) onu, bu durumdan Besa yahut Ahde Vefa: Arnavut töresinde önemli
kurtarır ve Kumru ile evlenmesini sağlar. olan söz verme anlayışı işlenir.
Gave: Şehname'den esinlenir. Zalim yöneticilere
AHMET VEFİK PAŞA isyan, adaletli yönetim isteği, halkın kendi yöneticisini
seçmesi işlenir.
 Türklerin Moliere’si olarak tanınır.
 Moliere’den çeviri ve adaptasyon yapar.
 Bursa’da ilk tiyatroyu yapar.
 Klasisizmden etkilenir.
 Sade dil kullanır.
Oyunları:
Kocalar Mektebi, Kadınlar Mektebi
Zor Nikah, Zoraki Takip
Tabibi Aşk, İnfiali Aşk

AHMET MİTHAT EFENDİ

Tiyatroyu toplumu eğitmede bir araç olarak kullanır.

Teknik başarılı değildir.
Ahlak, aile, evlilik, din istismarı vb. konuları işler.
Oyunları:
Eyvah: İki kadınla evlenmenin yanlışlığı anlatılır.
Çengi: Çocuk ve gençlere doğru eğitim verilmesi
anlatılır.
Çerkez Özdenler: Çerkez adetlerine göre sevenlerin
birbirinden ayrılması anlatılır.
Açık Baş: Eş seçme özgürlüğü işlenir.

DİREKTÖR ALİ BEY 2. TANZİMAT DÖNEMİ TİYATRO SANATÇILARI

ABDÜLHAK HAMİT TARHAN
 İlk mizahi sözlük Lehçetül Hakayık'ı yazar.  Okunması için tiyatro yazar.
 Tiyatro ve mizahi alanda tanınmıştır.  Sahnelemeye uygun değildir.
 Tiyatronun gelişimine katkı sağlar.  Oyunlarını şiir, düzyazı, şiir-düzyazı karışık şekillerde
 Klasisizmden etkilenir. yazmıştır.
 Komedi türünde önemli eserleri vardır.  Hem hece hem de aruzla yazar.
  Bireysel konuları işler. Dili ağır ve süslüdür.
 Belli bir dil anlayışı yoktur.
 Üç birlik kuralına uymaz.
 Romantizm etkisindedir.Dram türünde yazar.
 Günlük hayatı, tarihi konuları ve yabancıların
yaşamlarını anlatır.
 Aruzla yazılan ilk oyunu yazar. (Eşber)
 Heceyle yazılan ilk oyunu yazar.(Nesteren)
Oyunları:
Aruz: Eşber, Sardanapal, İlhan,Tayflar Geçidi...
Hece: Nesteren, Liberte, Hakan..
Mensur ( Düzyazı): Macerayı Aşk, Sabrı Sebat, İçli Kız..
Nazım- Nesir: Duhteri Hindu, Finten, Tarık...
Finten: Londra'da sefahat içinde yaşayan Finten
adındaki güzel bir kadın bir lordla evlenerek soyluluk
kazanmak ister. Bunun üzerine de kocasını, aşığına
öldürtür. Kıskançlığı tutan aşığını öldüren Finten bunalım
geçirir.
RECAİZADE MAHMUT EKREM
 Üstat olarak tanınır. 4 oyun yazar.
 Romantizmden etkilenir. Teknik başarılı değildir.
 İlk romantik dram Afife ve Anjelik'i yazar.
Oyunları:
Çok Bilen Çok Yanılır: Halep valisinin oğlu Maraş
kaymakamının oğlu ile evlenmek ister. Kadı
kıskançlığından dolayı bu evliliğe engel olmak ister.
Vuslat yahut Süreksiz Sevinç: Zengin bir ailenin oğlu
olan Muhsin'in evlerinde besleme olan Vuslat'a aşkı
anlatılır.
Afife Anjelik: Konu ve kişiler Batılıdır. Kocası savaşa
giden yeni evli bir kadının namusunu koruması anlatılır.
Atala yahut Amerika Vahşileri: Konu ve kişiler Batılıdır.
Amerika yerlilileri içine giren iki beyaz genç anlatılır.
SAMİ PAŞAZADE SEZAİ
Şîr: Korkusuz bir kahraman olan Şîr'in Hint padişahının
kızı Saibe'ye aşık olmasını, onunla evlenmesini, onu
öldürmesini ve sonunda da intihar etmesini anlatır.
SERVETİFÜNUN DÖNEMİ TİYATRO
 Önemli bir gelişme olmamıştır.
 Edebi türler içinde en zayıf olan türdür.
 Tanzimat'ın acemiliği devam eder.
 Abdülhamit'in sansürü nedeniyle eser verilmemiştir.
 Teknik açıdan Tanzimat'tan daha başarılıdır ama konu
sınırlıdır.
 Tanzimat'tan farklı olarak daha gerçekçi bir yaklaşım
vardır.
 Halkın sorunlarına değinilmemiştir.
 Evlilik, aşk, boşanma, kadın hakları vb. işlenir.
 Hüseyin Suat dönemin en önemli tiyatro yazarıdır.
Sanatçılar ve Eserleri:
Hüseyin Suat : Şehbal yahut İstibdat'ın Son Perdesi,
Devayı Aşk...
Halit Ziya: Füruzan, Fare, Kabus.
Mehmet Rauf: Sansar, Pençe, Cidal...
Cenap Şahabettin: Körebe, Yalan...
Saffeti Ziya: Haralambos Cankiyadis
Saffet Nezihi: İzah ve İstizah
Faik Ali: Nedim ve Lale Devri, Payitahtın Kapısında
Ali Ekrem Bolayır: Baria, Sultan Selim
FECRİATİ DÖNEMİ TİYATRO
Tiyatro için kısa ve verimsiz dönemdir.
Teknik açıdan başarısızdır.
Bireysel konulara yer verilir.
Sanatçılar ve Eserleri:
Yakup Kadri: Tiyatrolarını bu dönemde yazar.
Nirvana: İçkinin bir aileyi nasıl çökerttiğini işler.
Veda: Parasız kalan kocanın eşi tarafından terk edilişi
işlenir.
Müfit Ratip: Bu dönemde tiyatroda en başarılı isimdir.
Sayfiyede, Zincir, Zeki Çocuk...
Tahsin Nahit: Hicranlar, Firar; Kösem Sultan
Ben...Başka
Şahabettin Süleyman: Kanun, Burgu, Kırık Mahfaza...
MİLLÎ EDEBİYAT DÖNEMİ TİYATRO
 Tiyatroda bu dönemle birlikte canlanmalar görülür.
 Özel ve resmi tiyatrolar kurulur.
 1914'te Paris'te Odeon Tiyatrosu müdürü Pierre
Antoine öncülüğünde ilk şehir tiyatromuz Darülbedayi
Osmani(İstanbul Şehir Tiyatroları) kurulur.
 Darülelhan adıyla müzik okulu açılır, böylece Türk
operasının temelleri atılır.
 İlk Türk kadın tiyatro oyuncumuz Afife Jale bu
dönemde sahneye çıkar.
 Tiyatro toplulukları kurulur. ( Osmanlı Komedi
Kumpanyası...)
 Tiyatro dergileri çıkarılır. (Sahne, Temaşa..)
 Tiyatro ile ilgili teorik ve eleştiri yazıları yazılır.
 Sahnelenen oyunların çoğu hafif komedi ve vodvil, bir
kısmı manzum dramdır.
 Dil ve üslup doğaldır.
 Profesyonel nitelik taşımaz.
 Tiyatro teknik açıdan büyük gelişme gösterememiştir.
 İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci ve Musahipzade Celal
sadece tiyatro eserleri vermişlerdir.
Milli Edebiyat Dönemi Tiyatrosunda İşlenen Konular
 II. Abdülhamit ve yönetiminin eleştirilmesi,
 Hürriyetin övülmesi ve Meşrutiyet’ten beklentiler,
 Savaşların yarattığı ortamlar,
 Aile hayatının genel görünümü,
 Ahlaki yozlaşma ve evlilik,
 Osmanlıcılık, İslamcılık, Türkçülük vb.
iBNÜREFİK AHMET NURİ SEKİZİNCİ
 Tiyatroyu başlı başına bir uğraş olarak görür.
 Tiyatro yazarı, yönetmeni ve oyuncusudur.
 Fransızcadan başarılı çeviri ve uyarlamalar yapar.
 Dili canlı ve doğaldır.
 Halkı eğitmeyi amaçlar.
 Güldürüyü ön planda tutar.
 Komedi yazarıdır.
 Teknik başarılıdır.
 Aile içi ilişkileri ve değişimleri işler.
Oyunları:
Hissei Şayia, Alemdar, Sivrisinekler, Dengi Dengine,
Gücü Gücüne Yetene, Gebe...
MUSAHİPZADE CELAL
Geleneksel Türk tiyatrosundan yararlanır.
Orta oyununda zenne olarak rol alır.
Sosyal eleştiriye büyük önem vermiştir.
Osmanlı toplumun son dönemini anlatır.
Teknik kusurludur.
Dil ve üslup başarılır.
Töre komedisi oyunları vardır.
Lale Devri adlı oyunu, İstanbul’da ilk defa kadınların
tiyatroya gelmesini sağlayan oyun olmuştur.
Oyunları:
Türk Kızı, Köprülüler, Lale Devri, Macun Hokkası,
İstanbul Efendisi (Milli Edb.);
Bir Kavuk Devrildi, Fermanlı Deli Hazretleri, Aynoroz
Kadısı(Cumhuriyet Edb.)
Reşat Nuri: Hançer, Eski Rüya
Halide Edip: Kenan Çobanları, Maske ve Ruh
Halit Fahri: Baykuş
Yusuf Ziya: Binnaz
Mithat Cemal: Kemal, Yirmisekiz Kanunevvel
Ahmet Hikmet: Falcı
Aka Gündüz: Aşk ve İstibdat, Yarım Türkler, Muhterem
Katil
NOT: Darülbedayi Osmani'nin İlk Temsilleri:
Sahnelenen ilk oyun : Çürük Temel (Hüseyin Suat)
Sahnelen ilk yerli oyun: Baykuş (Halit Fahri)
Sahnelenen ikinci yerli oyun: Binnaz (Yusuf Ziya)
ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
1. Aşağıdaki cümlelerin karşısına yargılar doğru ise
(D), yanlış ise (Y) yazınız.
Milli Edebiyat Döneminde tamamen Batılı bir tiyatro
anlayışının temelleri atılmıştır. ( ) Bu dönemde siyasal
ve belgesel nitelikli oyunlar, İstibdat Dönemi
eleştirileri, saray yaşamı, sosyal dramlar ve aile
dramları tiyatroda ilgi görür. ( ) Paris’te ünlü bir
tiyatronun müdürü olan Pierre Antuan tarafından
1916’te ilk resmi tiyatro olan Darülbedayi
(Darülbedayi-i Osmanî) kurulmuştur. Bu tiyatronun
önemi, oyuncu olmak isteyenleri yetiştirme amacı
gütmesidir. Amacı bakımından aynı zamanda bir okul
niteliği taşır. İlk oyun ancak 1916 yılı başında sahneye
konulabilmiştir. Bu oyun Hüseyin Suat’ın Çürük Temel
adlı uyarlamasıdır. Onu Halit Fahri’nin Baykuş’u izler. ( )
Bu dönemde İbnürrefik Ahmet Nuri Sekizinci ve Haldun
Taner sadece tiyatro eserleri vermişlerdir. ( )