Hürrem Sultan

KİŞİLER
Hurrem Sultan
Mihrimah
Rüstem Paşa
Şehzade Bayezit
Şehzade Selim
Kanunî Sultan Süleyman
Şehzade Mustafa
Şehzade Cihangir
Ahmet Paşa
Şair Yahya
Şemsi Ağa
Sayinur
I. Ulak
II. Ulak
I. Asi
II. Ası
III. Asi
Saray İç Oğlanı (Topkapı)
Saray İç Oğlanı (Amasya)
Kapı Kethüdaları - Meşaleciler - Şamdancılar - Asiler...
BİRİNCİ PERDE
PERDE:l
SAHNE:l
SAHNE : Kanunî'nin sarayında bir salon, bir ikindi sonrası. Dışardan uğultu halinde gürültüler
gelmektedir. Ara sıra top sesleri. Sahne ilkin boştur. Sonra Mihrimah Sultan'la, kocası
Rüs-tem yukarıdan, Hurrem Sultan ise sağdaki has odasından çıkar. Hurrem endişeli
adımlarla pencerelere doğru yürürken, Mihrimah'la Rüstem, Osmanlı geleneğince
saygı duruşu gösterirler.
HURREM— (Atlas perdeleri aralar, dışarıyı seyreder, konuşmaz.)
MİHRİMAH— (Annesini taklit eder, o da atlas perdenin öteki ucundan dışarıyı seyreder.)
Rüstem az uzakta kalmıştır. Bu sessiz oyun bir an sürer.
HURREM— (Birden dudaklarından dökülüyormuş gibi.) Korkuyorum!
Sessizlik. Üçü birbirine bakar.
RÜSTEM— (Bir adım ilerler, hürmetkar.) Sultanım.
HURREM— (Bir sayıklama halinde.) Ben, Osmanlı sarayının birinci hasekisi Padişahımız
efendimizin birinci kadını ben, korkuyorum.
MİHRİMAH— (Şaşırmış, annesine bakar.) Kimden? Niçin? (Perdeleri daha da açar.) Bu sesler
zaferin müjdecisi Sultanım. (Bir top sesi) Bu top sesleri Padişahımız efendimizin
dönüşünü müjdeliyor. Onun dört düvel üzere kazanmış olduğu büyük gazayı kutluyor.
RÜSTEM— (Hurrem'in korkusundan çıkarına bazı şeyler yakalamaya çalışır gibi) Macar seferi
hele şerefli bir sona erdi. Derler ki Ferdinand bu kerre de Padişah efendimizin karşısına
çıkmaktan kaçınmış. Savaş onunla değil, onun, can korkusuyla başı boş bıraktığı
Hıristiyan sürüleriyle olmuş, Padişahımız efendimiz Budin önünde görünür görünmez
bu sürüler yüz geri etmişler... Zapolay'ın dul bıraktığı bahtsız İzabella, beşikteki yavru-
sunu göndererek Padişah efendimizden mürevvet talep eylemiş. Budin'de şu anda
Osmanlı sancağı dalgalanıyor. Bu pek de pahalı olmayan bir fetih, doğru, ama
cennetmekân Fatih Han'ınkinden sonra en büyük fetih. Herkes öyle söylüyor sultanım.
MİHRİMAH — (Coşkunluk içinde pencereleri ardına kadar açar gürültüler, top sesleri daha
anlaşılır bir halde sahneye dolar.) Dinleyin sultanım, bu sesler Osmanlı namını nasıl
tebcil ederler...
HURREM — Duyuyorum kızım duyuyorum. Benim korkum da bu seslerdendir... (Dokunaklı)
Yirmi yıldan fazladır bu kafeslerin ardında yaşarım. Devletli hünkârımız nasıl düşünür,
halk nasıl düşünür, halkla padişahımız efendimiz arasında kalmış, bütün o irili ufaklı
enderunlular nasıl düşünür bilirim. (Üzgün) Bu halk hiçbir zaman beni sevmedi, hiçbir
zaman sizi sevmedi. Şimdi neden korkarım anladınız mı?
RÜSTEM — (Hasekinin korkusunda aradığı şeyi bulmuş gibi, hilekârca ona yaklaşır.) Onlar
Gülbahar'ın oğlunu tutarlar Sultanım, en küçük rütbeli acemi oğlandan, sadrazam
paşaya kadar.
HURREM— (Yüreğinin yarasına dokunulmuş gibi) Hünkâr da onu tutar. (Acı bir gülüşle)
Tuttuğunu da gizlemek istemez. Hatta bana karşı bile. (Sinirli) Bu sefere onunla çıkışı
bundandır. Sevgili oğlunu orduya göstermek, sevgili oğluna kolay bir zafer
kazandırmak.
RÜSTEM — (Onun damarına basmak istermiş gibi) İtiraf etmeli ki Gülbahar'ın oğlu da pek
hünerlidir. Ordu onda cennetmekân dedesi, Yavuz Selim Han'dan nişan bulur.
HURREM — (Kelimelerin üstüne manalı bir şekilde basarak) Onda Selim Han'dan nişan
bulurlar demek? (Acı bir gülüşle) Şevketli hünkârımız da azıcık bu nişanı farketseler
ya... (Ciddi) Gerçekten onun kazanmakta olduğu şeref ve itibar bizim için de,
padişahımız efendimiz için de büyük bir tehlike arzetmeye başladı.
RÜSTEM — (Kışkırtıcı) Elhak, Gülbahar'ın oğlu pek rabıtalı bir şehzadeye benzer. Hiç kimse
onun saltanat hırsıyla aleyhte tek kavilde bulunduğunu söyleyemez.
HURREM — (Sinirli) Ama bu demek değildir ki, böyle bir kavilde bulunulmayacak. Kudret ve
itibar insanın başına vurmasın bir kere, önce çıldırtır, sonra da ardından humarı gelir.
RÜSTEM — (Onun sözünü keser, dişleri arasından) Ergeç böyle bir ayaklanma olacak.
(Ötekiler dehşetle Hurrem'e bakarlar. Hurrem artık yüzünden maskesini atmıştır.)
HURREM — Böyle bir ayaklanma olmalı. (Onları büyülemek ister gibidir.) Anlıyorsunuz değil
mi? Hayatım için, şehzadelerimin hayatı için bu ayaklanmayı gerekirse biz
hazırlamalıyız. (Rüstem'e döner) Siz ki kızıma, dolayısiyle de bize bağlısınız. Siz dahi
düşünmelisiniz. (Eliyle Rüstem'in başını işaretle) Bu baş, bu omuzlar üzerinde daha ne
vakte dek durabilir?
MİHRİMAH — (Hıçkırır.) Valide.
HURREM — (Demin yırtıcı bir kaplanken, şimdi birdenbire müşfik bir anne olmuştur. Kızının
saçlarını okşar. ) Osmanlı kanunu bu kızım, elden ne gelir? Ölmemek için öldürmek
gerek. Dinleyin.
SESLER — (Dışardan) İsteriz... Padişahımız efendimizi isteriz, şehzademizi isteriz.(Top sesi)
HURREM — Bakın, halk ne ister. Halk onu ister. Onu, yani bizim başlarımızı. Ben yaşlandım
gayri, o günlere ereceğimi sanmam (Müşfik) Ben sizin için korkarım. Senin şu güzel
başını düşünürüm kızım, kardeşlerininkini düşünürüm. Bayezit'inkini, Selim'inkini,
Cihangir'inkini... Mustafa tahta çıktığı gün bu başların cülusiye olarak onun önüne
atılmaları gerek.
MİHRİMAH — (Birden kalkar, hızlı adımlarla gidip pencereyi kapar, sırtını pencereye dayar,
nefes nefese) Ne yapmak gerek, nasıl yapmak gerek?
HURREM — (Bir galibiyet gülümseyişiyle) İşte bütün güçlük, bütün sıkıntı bu raddeye
gelinceye kadardır. Bir kerre bu suali kendimize sorduk muydu, o güne hazırız
demektir. (Rüstem'e döner araştırıcı.) Öyle değil mi? (Rüstem cevap vermez, Hurrem
Mihrimah'ı ileri, Rüstem'e doğru iter.) Siz ki bu kadına bağlanmışsınız. Bu kadın benim
kızımdır, şehzadelerimin karındaşıdır. Siz dahi netseniz, neyleseniz kurtaramazsınız
kendinizi. Gülba-har'ın oğlunu Yavuz Selim'e benzetirlermiş. Selim'in hışmını herkes
bilir. Onun hışmından kurtulacağınızı sanır mısınız? (Rüstem diz çöker, Hurrem artık
kazanmıştır, dimdik kesilir.) Öyleyse bu bir ölüm kalım kavgası olacak onunla bizim
aramızda. (Bir top sesi) Bizimle şu çılgın halk arasında.
RÜSTEM— Şehzadelerinizden birinin de bize katılması gerek. Ancak o zaman bir şeyler
yapabiliriz.
HURREM — (Düşünceli) Ben Selim'i düşünürüm.
RÜSTEM — (İnanmamış) Selim mi dediniz? O Osmanlı tahtında pek eğreti kalır.
HURREM — (Kışkırtıcı) Oğlumuzun yanına müddebbir, kudretli bir veziri âzam verirsek
Osmanlı tacı parıltısından ne kaybeder?
RÜSTEM — (Gururu okşanmıştır, fakat ihtiyatı elden bırakmak istemez.) Selim'e güven olmaz
sultanım, o hiçbir fikri sonuna kadar takip edemez. Kavlinde karar yoktur onun, ta
çocukluğundan bilirim.
HURREM — (Kelimelerin üzerine basarak) Ya bu bir taht kavli olursa?
RÜSTEM — Bu tahtın bedelini göze alamaz, canı kıymetlidir. Ama Şehzade Bayezit için
kendimi ortaya atmaktan çekinmem. Zira bilirim ki o tuttu mu tutar, geri dönmek diye
bir şey yoktur onun için.
HURREM — (Endişeli) Beni de korkutan bu tarafı ya. Gerçekten Bayezit tuttu mu tutar. Dünya
bir araya gelse fikrini çelemez onun. Ama korkarım ki aramıza katılmak istemeyecektir.
Karanlıkta iş görmeyi beceremez. Bu yüzden Selim bana daha münasip görünür.
RÜSTEM — Bir deneyelim sultanım, Bayezit'ı kazanabilirsek ileriye güvenle bakabiliriz. İllâ
halk da ordu da Mustafa'nın yokluğunu kolay bağışlamaz.
HURREM — (Çaresiz) Haydi siz gidin, bir münasip vakitte onunla görüşürüm. (Rüstem
selâmlar, çekilir.)
PERDE:l
SAHNE : II
Hurrem, Mihrimah sonra Bayezit.
HURREM — (Kızına döner, şu anda samimi bir dertleşme ihtiyacındadır.) Şimdi sen de
kadınsın kızım. Ne demek istediğimi daha iyi anlayacaksın. (Dalgın) Bu saraya ilk
getirildiğim günü hatırlarım. Cahil bir kızdım. Güzelliğimden başka silâhım, gü-
zelliğimden başka çeyizim yoktu. Gülbahar ise kudretinin en göz kamaştırıcı
devrindeydi. Hünkârın birinci kadınıydı. Mustafa gibi bir oğul doğurmuştu. Herkes ona
daha şimdiden geleceğin Valide Sultanı gözüyle bakıyordu. Bir gece Hünkâr namazdan
sonra mendilini omuzlarım üzerine bıraktı, önümde parlak bir yol açmıştı; parlak ama
tehlikeli. Ben tek başıma âciz bir kadın, güzelliğim hem bahtımın, hem de mevtimin
sebebi olabilirdi. Sen olsaydın ne yapardın?
MİHRİMAH — (Düşünceli) Bilmem sultanım.
HURREM — (Ona küçümseyerek bakar.) İşte aramızdaki fark. Sen her neye sahipsen, hazır
buldun, her istediğin sana verildi, ben her ne elde ettiysem, karşılığında hayatımı
koydum ortaya. Daima tehlike içinde yaşamak, daima etrafımda düşmanlık görmek beni
böyle yırtıcı yaptı. Benim burnum tehlike kokusunu bin fersah öteden alır. Sen bu hissi
anlayamazsın.
MİHRİMAH — (Düşünceli) Gülbahar'a hıncınız hâlâ sürüyor sanırım sultanım?
HURREM — Onunla ölümüne dek yenişemedik kızım. Ben Padişahımız efendimizin
gözdesiydim, o sarayın. Padişahımız efendimizin iltifatlarını ben daha fazla elde
ederdim, ama herkes onu birinci kadın tanırdı. Ta o ölünceye kadar.
MİHRİMAH — (Düşünceli) Ve şimdi Şehzade Mustafa ile sürüp gidiyor kavganız?
HURREM — (İrkilir) Hayır. Kavgamız kızım, kavgamız. Bayezit girer, Mihrimah onu
selâmlayarak çıkar.
BAYEZİT— (Şevkle girer.) Doğruca şevketlû hünkârımızın yanından geliriz valide, her sefer
dönüşü yaptıkları gibi arzı ubu-ded için Eyüp Sultan'a inmiş bulunuyorlardı. (Memnun)
 Karındaşımız Mustafa da yanlarındaydı. Halkın büyük tezahüratını görmeliydiniz.
Tebrik sesleri arşı âlâya yükseliyordu.
HURREM — (Araştırıcı) Derler ki küffar üzere pek büyük gayreti görülmüş şehzadenin.
Hünkârımız üç tuğla taltif buyurmuşlar onu.
BAYEZİT— (Aynı şevkle) Üç tuğ değil valide. Dört tuğ. Ben onların müjdecisi olarak geldim.
Yollar o kadar kalabalık ki, Hünkârımız efendimizin üzengilerini öpmek, karındaşımız
Mustafa'nın atının eyerine bir buse kondurabilmek için halk âdeta birbirini çiğner. O
kalabalıkta kendime zor yol açabildim.
HURREM — (Araştırıcı) Görürüm ki bu sizi ziyadesiyle memnun etmişe benzer.
BAYEZİT— (Samimî) Elbette... Memnun olmayacak şey mi
bu? (Kardeşine bağlılık her hareketinde, sesinin tonunda da aşikârdır.) Mustafa'nın çok hakkı
vardır üzerimde valide. Elime ilk kılıcı o verdi, ilk hamleleri ondan öğrendim, ilk
mısralarımı ona okudum, ondan feyz aldım. Bugün kendimde işe yarar ne bulursam, ne
bulursanız onun eseridir.
HURREM — (Önce cevap vermez, pencerenin önüne gider, sessiz sessiz dışarıyı seyreder, çok
üzgün bir görünüşü vardır. Sanki bu söylediklerini o anda hatırlıyormuş gibi) Demek
bu şamatacılar sizi rahatsız etmez oğlum. Bu avazeler kulağınızı tırmalamaz.
BAYEZİT — Mevkiim müsaade etse de ben de aralarına karışsam.
HURREM — (Pencerenin önünden ayrılırken endişeli) Zavallı oğlum, Gülbahar'ın oğlu nasıl da
bağlamış gözlerinizi.
BAYEZİT— (İsyanla) Ona Gülbahar'ın oğlu demenize rızamız yoktur valide. O benimle aynı
karında yatmamışsa bile, aynı mübarek soydanız.
HURREM — (Müstehzi tavırla döner, oğluna bakar.) Pek gamsızsınız oğlum, sevgi, kardeşin
kardeşe sevgisi güzel şey. Lâkin sizin gibi tacdarlar için pek pahalı bir matah. Bunu
unutma! Kardeşin kardeşe muhabbet duyduğu kulübeler vardır, duyarım. Ama bir tek
saray gösterebilir misin ki, orada kardeş kardeş eliyle boğdurulmuş olmasın?
BAYEZİT— (İrkilir.) Ne demek istersiniz?
HURREM — (Hep aynı yukardan bakışla) Demek isterim ki: Bu gezintiden farksız zaferler, bu
kolay galibiyetler, Gülbahar'ın oğlunu, halkın gözdesi, ordunun gözdesi kılmak için
sarfedilen bunca gayret semeresini verdi. Gayri kimse tahtla onun arasına giremez.
BAYEZİT— (Anlamaya çalışır gibi) İyi ama valide, hak da sıra da onun değil mi? Yaşça da,
başça da bizden ileri olan o. (Samimi) Hem Osmanlı tahtına hangimiz onun kadar
yaraşırız? Onun kadar şeref veririz?
HURREM — (Parlayarak) Hıh... Taht... Tahtı düşünen kim? Taht umrunda mı benim oğlum?
Ben tahtı değil, sizi, sizin başlarınızı düşünürüm. Onun tahtının bedeli niçin siz
olasınız? Niçin benim oğullarım olsun? Bana ne Gülbahar'ın oğlundan?
BAYEZİT— (Sapsarı) Ne dersiniz valide. Nasıl dersiniz bunu? Demek Mustafa elini benim
kanıma bulayacak, öyle mi? Kendini sevmekten özge günahımız yokken?
HURREM— Sevmek değil... Budalaca bir tapınma sizinki.
BAYEZİT— O müşfik, o merhametli, o civanmert kardeşimizden bunu beklersiniz demek? (Bir
an susar.) Yoo... Hayır. Olmaz öyle şey. Ben Mustafa'yı iyi bilirim. Bizim bir kılımıza
zarar vermektense kendini ateşe atar.
HURREM — (Acı bir gülüşle) Zavallı yavrum. O tahta kim oturdu da, zalim kesilmedi? Kim o
iktidar şarabından içti de, başı dönmedi? Ben bir anayım oğlum. Dedeni düşün, dedenin
babasını düşün, onun dedesini düşün. Baban dahi bunu böyle yapardı. Şayet tahtla
arasına girecek biri bulunsaydı.
BAYEZİT — (Müsterih) Mustafa'nın şahsiyeti, Mustafa'nın merhameti bizim hayatımızın
teminatıdır valide, gam çekme. (Annesinin elini öper doğrulurken biraz da tehditkâr.)
İllâ ondan gayri kimseye emniyetimiz yoktur. Bunu böyle bilesiniz. (Ayrılmak ister.)
HURREM — (Bayezit'ı durdurur.) Dünya kimseye kalmadı oğul. (Meşum) Bugün ikbalin
zirvesinde bulunan niceler yarın bakarsın zirüzeber olmuş. (Araştırıcı) Ola ki: Kaderin
hükmü değişe, beklenmedik bir ölüm gele, Âl-î-Osman'ın bahtı senin ellerinde kala.
BAYEZİT — (Şiddetle) Böyle müfsit fikirlere tahammülümüz yoktur valide. Ona gelecek ölüm
yolunu şaşırsın, yolunu şaşırsın da bana gelsin. Kaybımız daha büyük olmaz. (Nakkare
çalar.) İşte geliyorlar.
Huşu içinde beklerler... Mihrimah'la Rüstem de yukardan inmişlerdir. Bir an beklerler...
Yalnızca Selim girer.
SELİM— Şevketlû hünkârımız doğruca arz odasına geçtiler... Karındaşımız Mustafa ile birlikte.
HURREM — (Kırılmış) Doğruca arz odasına geçtiler demek?
SELİM— Hem de üstlerinin tozlarını silkmeden... Biz karındaşımız Cihangirle iç kapıdan
ayrıldık. Ben size geldim.
HURREM— Hünkâr uzun bir seferden dönüyor... Uzun bir seferden dönüyor da, doğruca bana
gelmiyor.
SELİM— Belki de biten bir işin defterini dürmek için halvete çekilmişlerdir.
HURREM— Hiçbir şey demediler mi bizim için?
SELİM— Dilekleri: Şehzadeden sonra tebrikâtınızı kabul etmek.
HURREM — (Rol yapıp yapmadığı belli değil) Sonra... Hep sonra... Eskiden Gülbahar'dan
sonraya kalırdık, şimdi de oğlundan sonraya...
BAYEZİT— (İleri doğru bir çıkış yapar.) Valide.
HURREM — (Ümitle ona döner.) Buyur arslanım, bir şey mi söylemek istersiniz? (Şey kelimesi
üzerine kasten basmıştır.)
BAYEZİT— Ben bunda sizi bu kadar yaralayacak bir şey göremiyorum. Hünkâr babamız sadece
devlet işleriyle kendi hususi işleri arasında bir tercih yapmış.
HURREM — (Hep o yaralı kadın edasıyla) Öyle mi dersiniz? (Selim'e döner.) Siz de mi öyle
diyorsunuz arslanım? (Selim ona yaklaşır, Hurrem kızıyla damadına döner.) Ya siz?
 (Onlar da Hurrem'e yaklaşırlar... Bu esnada ışık yavaş yavaş kararmaya başlamıştır.
Bayezit sert bir hareketle döner, çıkıp gider.)
Lokal ışıklar Hurrem, Mihrimah, Rüstem, Selim dörtlüsünün üzerinde durur. Bir an... Sonra
birden kararır. Hünkârın arz odasının ışıkları yanar.
PERDE:l
SAHNE : III
Kanuni'nin arz odası. Kanunî, Mustafa.
KANUNÎ — (Mustafa'ya bir ferman uzatarak) Safevilerin fitne ve fesadını önlemek için
Amasya eyaletini size münasip görürüm. Biz dahi cennetmekân pederimiz Selim Han
zamanında orada bulunduk.
MUSTAFA — (Babasının önünde yere kapanır.) Emriniz ba-şüstüne hünkârım.
KANUNÎ — (Oğlunun önünde durur, yüzünde yumuşak çizgiler belirmiştir.) Eh artık bir baba
oğul gibi konuşabiliriz.
MUSTAFA — (Babasının elini öper, bekler.)
KANUNÎ — Seni ateşte denedim oğlum, sen istediğim adamsın. Bu devletin istediği adamsın.
Seni bir de sulhta denemek isterim.
MUSTAFA — Biz saadetlû hünkârımızın izinden ayrılmamayı en münasip buluruz efendimiz.
Muvaffakiyet o yoldadır biliriz.
KANUNΗ (Ciddî) Sulhu idare etmek, harbi idare etmekten çok güçtür. Bunu unutma. Bu hep
böyle olagelmiştir. Hep böyle olagidecektir. Harp, müşterek düşman insanları birbirine
bağlar, aradaki küçük nifaklar unutulur, ben sen kavgası ortadan kalkar. Ama sulh, bu
küçük kinleri, nifakları besler, ben sen kavgası alır yürür. Bütün geçimsizlikler, kardeş
kavgaları sulhta kendini gösterir. (Bir an durur, sonra işleyici.) Benim akıllı, temkinli
oğlum, sulhu başarmaya çalış. Asıl büyük muvaffakiyet budur.
MUSTAFA— Beli hünkârım.
KANUNΗ (Adeta içindeki bir yarayı ifşa eder gibi) İnsanlar sulhta ne haddini bilmez olurlar
bir bilsen oğul. İstekleri bitmez, rahatları onları tedirgin eder, birbirine düşürür.
(Samimi) Ben dahi korkarım sulhtan, korkarım da arayı uzatmam. Haydi artık
gidebilirsin. (Mustafa baş eğer, kapıya yönelir. Kanunî birden hatırlamış gibi) Bir şey
daha... (Mustafa durur Kanunî oğluna yaklaşır, bir zaman onu seyreder. Sanki
söylemek istediği kelimeleri arar gibidir.) Orada kendini alıştır oğul... (Bir sır verir gi-
bi) Devlet idare etmeye alıştır kendini. Onun için de her şeyden önce yalnızlığa alıştır.
(Köşedeki tahtını gösterir.) Bir gün şunun üstünde pek yalnız kalacaksın, pek...
MUSTAFA — (Sarsılmış) Allah velinimetimize uzun ömürler versin efendim. Allah o günleri
göstermesin efendim.
KANUNΗ (Acı bir gülüşle) Gösterecek oğul, gösterecek, istesek de istemesek de... Bizim
arzumuz o güne şimdiden hazırlıklı bulunmaktır. İkimizin de hazır olması. (Tahta şöyle
bir ilişir.) Bunun üstünde rahatlık düşünülmez Mustafam, bunun üstüne çıktığın zaman
 bir de bakarsın ki: Dünya, o senin tanıdığın dünya değil.
MUSTAFA — (Sabırsız bir hareket yapar.)
KANUNÎ — (Tahttan iner.) Şimdiden bilmen iyi olur diye söylüyorum. (Oğluna doğru yürür,
ona söylediği her sözü kendi hayatının tecrübelerinden çıkarıp söyler gibidir.) Seni
seven dostların gün gelecek senden yılacak, yılgın insan artık sevemez. Gün gelecek
karın kendini sana verirken hissedeceksin ki, eski karın değil, o bile daha bir hesabî
olmuş, bazı çıkarlarını düşünmekte... Bir kadın bu kadar hesabî olmaya başladı mı,
kadın olmaktan çıkmıştır oğul, sana eski zevki veremez. Gün gelecek karındaşlarını
karşında sana düşman göreceksin. Dinimizde düşmanın katli vaciptir, ama bunlar senin
karındaşların, âlicenap olman gerek, fakat âciz değil. Rahim olman gerek, fakat zayıf
değil. Temkinli, uyanık, hassas olman gerek, fakat evhamlı değil. (Bir an sükut. Kanunî
pencereye doğru yürür, dışarıyı seyretmeye koyulur, âdeta yüzünü oğlundan gizler
gibidir.) Gün gelecek oğlunu bir başka gözle göreceksin. (Mustafa irkilir.) En kötüsü de
bu. Hayatına sebep olduğun insanın senin hayatına kastedeceği korkusu. Ölüm harp
meydanlarında kırk bin şekle bürün-se, kırk bin türlü önüne çıksa, bu kadar korkunç
olamaz. (Acı bir sesle) Ben bunu gördüm oğul, ben bunu yaşadım, ben bunu bilirim.
MUSTAFA — (Aşikâr bir duygululukla atılır.) Allah bin türlü belâmızı versin, Allah
cehenneminin nârını boşaltsın üstümüze, biz velinimetimiz efendimizin saadetinden ve
selâmetinden gayri bir şey düşünürsek.
KANUNÎ — (Devamla) Bu hislerimizi şimdiye dek kimseye açmamıştık. Babam cennetmekân
Selim Han kendi babasını tahtından ederken içimde bu kırılışı duydum. O zaman
küçüktün sen, el kadar bir bebek. Bir gün büyüyeceğini düşündüm, büyüyüp bir erkek
olacağını, şimdiki gibi güçlü, kuvvetli bir erkek. Sonra karşıma dikileceğini düşündüm.
Gençlik sende kuvvet sende bir çekişte tacımı başımdan çekip alabileceğini düşündüm.
Ya... işte böyle oğlum. Küçücük bir bebektin sen henüz. Hatırlayamazsın. (Acı bir
gülüşle) Ne yaptım bilir misin? Beşiğinden kaptığım gibi seni duvardan duvara çalmak
istedim. Ama o kadar masum bir duruşun vardı ki kucağımda, usulcacık beşiğine
yatırdım ve ilk defa o gün öptüm seni. Galiba sadece bir hükümdar olmayıp, bir baba
olduğumu da o gün keşfettim. Haydi artık git. (Mustafa çıkar, ışıklar bu tarafta
sönerken Hurrem'in has odasında yanar.)
PERDE:l
SAHNE : IV
Hurrem Sultan'ın has odası. Hurrem Sultan, Mihrimah Sultan, Rüstem, Selim.
HURREM — Padişahımız efendimizin ziyaret vakti yakın. Onun için kısa söyleyeceğim.
Kaderimiz bizi birbirine bağlıyor. (Ortaya) Kimsenin bir diyeceği var mı buna?
SELİM — Tanrı'yı şahit tutarım, tarihi şahit tutarım. Bizim yaptığımız bir nefis müdafaası.
Yoksa karındaşımıza karşı zalim olmayı düşünmezdik.
RÜSTEM— Ölmemek için öldürmek gerek. Bu kanlı kanunu koyan biz olmadığımıza göre,
suçlu da biz değiliz.
MİHRİMAH— Ben de karındaşımdan, zevcimden, validemden yanayım. Tanrı bilir ya, başka
 türlü elimden gelmez.
HURREM — (Onları kendi fikrine iyice bağladığını anlamıştır.) Şimdi ne yapmalı, nasıl
yapmalı, onu tasarlayalım. Bana kalırsa ilk yapacağımız şey, Selim'i saraydan
uzaklaştırmak olmalı.
RÜSTEM— Münasiptir. O hadiselerin içinde görünmedikçe ne hünkâr, ne de halk bizden
şüphelenmeyecektir. Bu şüphe tasavvurlarımızı alt üst edebilir.
HURREM — Hünkârdan Edirne eyaletini istemeyi düşünürüm Selim'e.
SELİM — (Hoşnutsuzluğunu belli eder bir tavırla) Biz sizin desteğinizden uzak taşrada neyleriz
valide?
HURREM — (Azarlar gibi) Ötekilerin yaptığını. Osmanlı tahtına daha az zahmetle kimse
oturmamıştır oğlum. Bazıları kan dökerler, siz de azıcık ter dökseniz ne olur?
SELİM — (İsteksiz) Ama pek uzak valide.
RÜSTEM — (Gizleyemediği bir küçümseyişle) Dersaadet'e en yakın taşra şehrimiz şehzadem o
kadar ki, ha deyince sizi aşımızda görmek mümkündür.
HURREM — Oradaki icraatınızla Devletlû pederinizin takdirlerini, halkın emniyetini
kazanmaya bakın. Sizden istediğimiz bu kadardır oğlum. (Sırtını oğluna döner ve artık
ona hitap etmez. Selim somurtur ve susar. Hurrem, Rüstem'e) Size gelince oğlum. Sizin
için daha başka şeyler düşünürüz. Dirayetiniz, sadakatiniz, hünkârca da mücerreptir.
Sizin için isteyeceklerimizi yavaş yavaş, ağır ağır, ama mutlaka elde edeceğiz.
RÜSTEM — (Hurrem'in kasdettiğini anlamıştır, memnun) Sultanım.
HURREM— Sizi sadarete oturttuğumuz gün ilk galebemizi sağladık demektir. Bu tasavvurların
gerçekleşmesini o kadar ki sizin davranışlarınıza bağlı görürüz.
RÜSTEM— Biz canımızı, şerefimizi, haysiyetimizi uğrunuzda vermeye hazırız.
HURREM — (Esrarlı) Öyleyse münasip vakti beklemeye kaldı işimiz.
MİHRİMAH— Münasip vakit.
HURREM — (Rüstem'e ilk defa ismiyle hitabeder.) Bize yüzlerce, binlerce adam gerek Rüstem
Ağa. Ser veren, sır vermeyen binlerce adam. Bu adamlarla Mustafa'nın, Hünkârın etra-
fını çevirmemiz gerek. Şehzadenin en ufak şüpheli hareketi, en küçük uygunsuzluğu
ağzından kaçırıverdiği bir söz, ağızdan ağı-za, dilden dile, kulaktan kulağa, çığ gibi
büyüyerek Hünkâr katına eriştikçe...
SELİM — (Hurrem'in sözünü keserek) Pederimizin tabiatını bilmez gibi konuşursunuz valide,
sevgili şehzadesinin aleyhine tek kelime dinlemek ister mi sanırsınız?
HURREM— Hayır, dinlemeyecektir. Hatta söyleyenleri tekdir edecek, cezalandıracaktır. Bize
gelince, biz bu esnada kenarda duracağız ta ki, o bir defa dinlemeye başlasın. İşte müna-
sip vakit o vakittir. (Ortaya) Haydi artık gidin. Böylece bir arada görünmemeye dikkat
edelim.
Odadakiler selâmlayıp çekilirler.
PERDE:l
SAHNE:V
Önce Hurrem yalnız, sonra Kanunî.
HURREM — (Yalnız kalmıştır.) Tanrım, ben neredeyim? Biz neredeyiz? Niçin buradayız? Bu
kanlı hadisenin ortasında ve başında. Niçin ya ölmek, ya da öldürmek mecburiyetinde
kalıyoruz. Bu kimin yanlış hesabı? Kimin suçu? Tanrım, bu dişi hayvan dahi yavruları
için saldırmaz da ne yapar? Mustafa değerlidir bilirim. Mustafa hiç değilse şimdilik
masumdur, bilirim. Ama bu kanlı çark içinde ya onun başı, ya bizim. (Kanunî soldaki
salona açılan kapıdan girer.)
HURREM — (Ayaklarına kapanır, Kanunî elinden tutup kal-dırır.) Teşrifinize muntazırdık
Hünkârım.
KANUNÎ — (Karşıdaki sedire doğru gider.) Biliriz, muhabbetinize itimadımız tamdır. (Oturur,
Hurrem de onun ayakları dibine bir küçük kedi gibi büzülür. Başını dizine dayar.)
HURREM — (Gayet tatlı bir sesle) İntizarımız pek uzun sürdü bu defa efendimiz. Yahut da bize
öyle geldi.
KANUNΗ Üç ay, on gün Hurrem. Pek fazla değil. Yalnız ne var, bu defa beni de sıktı biraz.
Yaşlanıyor muyuz, nedir?
HURREM — (Yaltaklanarak) Allah geçinden versin efendimiz. Hâlâ dinç ve zindesiniz.
KANUNÎ, (Cevap vermez, bir yumuşak kediyi okşar gibi karısının saçlarını okşar, bu okşayıştan
zevk alıp almadığı dahi belli değildir.)
HURREM — (Birden tesadüfen hatırlayıvermiş gibi sorar.)
Şehzademiz Mustafa hakkında pek kıvandırıcı, pek güvendirici sözler işitiriz Hünkârım.
(Durur, hünkârın yüzüne tatlı bir bakışla bakar.)
KANUNÎ — (Yüzünde tek çizgi oynamaksızın) Doğrudur. (Okşar.)
HURREM — Söylendiğine göre cennetmekân Selim Han güya mezardan çıkmış da, yeniden
kılıç kuşanmış.
KANUNİ — (Aynı durgun tavırla) Doğrudur. (Okşar.)
HURREM — (Daha da yaltaklanarak) Derler ki şehzadenin siması onun simasına o kadar
benzer, cesareti onun cesaretine o kadar benzer, kuvveti onun kuvvetine o kadar benzer.
KANUNΗ (Yüzündeki sert çizgiler ilk defa yumuşar, ilk defa tebessüme benzer bir ifade belirir
yüzünde.) Doğrudur. (Okşar.)
HURREM — (Gayet masum bir şey söylüyormuş gibi) Allah esirgeye Hünkârım, Allah esirgeye
de benzeyiş burada, bu kadarla kala.
KANUNÎ — (Kadını okşamakta olan eli durur.) Ne demek istersin?
HURREM — (Onun öfkesinden dehşetli korkmaktadır. Fakat şu anda hayatı üzerine oynayan
bir kumarbaz gibidir, aynı tatlılıkla) Hiç sultanım. (Biraz daha yaltaklanarak) Biz basit
bir kadınız, aklımız pek ermez. Hünkârımızın hayatı üzerine belki de pek lüzumsuz bazı
 evhamlara kapılışımız bundandır. Muhabbetimizin büyüklüğünden. (Hünkârın yüzüne
bir çocuk saflığı ile bakar.) Yoksa Allah şahittir ki, şehzademizin hiçbir kötü hareketini
görmüş, işitmiş değiliz.
KANUNÎ — (Sert bir hareketle kalkar, dizlerine abanmış kadını yere düşürür.) Yeter!
HURREM — (Padişahın ayaklarına kapanır.) Af buyurun hünkârım.
KANUNÎ — (Kadını ayağıyla yana doğru iter. İçinde vahşet derecesindeki öfkeyi güçlükle
zaptediyor gibidir. Bu öfkenin, bir defa taştı mı karşısındaki kim olursa olsun
kahredeceği bellidir.) Hayır affetmem kadın, yalnız bunu affetmem işte. Mustafam için,
Mustafa'mın aleyhine tek kelime işitmeye tahammülümüz yoktur. (Tehditkâr) Bunu
böyle bilesiniz. (Sert adımlarla çıkar. Hur-rem arkasından şeytanca ve bir galip
edasıyla gülümseyerek bakar. Onun içine küçük de olsa bir tohum düşürmüş olduğunu
bilmektedir.)
Birinci perdenin sonu.
İKİNCİ PERDE
SAHNE: l
Hurrem'in has odası, ilk önce Mihrimah'la Hurrem yalnızdırlar sonra, Rüstem dipteki kapıdan
girer.
RÜSTEM — (Girer, etek öpüp bekler.) Huzura çıkmadan önce beni görmek dilemişsiniz
sultanım.
HURREM— Hünkâr gecenin bu saatinde neden divan emreder Devletlûm? Mûtadı değilken ve
hasta haliyle.
RÜSTEM — (Hilekârca bir gülüşle) Anadolu karışıyor sultanım. İlk şikâyet Erzurum Bey'i
İskender Paşa'dan geldi, ikincisi, bizim için çok daha ehemmiyetli olan bizzat Sokollu
Paşa'dan. Ulaklar padişahımız efendimize arzolunmayı beklerler.
HURREM — (Memnun) Hadiseler arzumuz üzere seyreder demek?
RÜSTEM — (Eğilir.) Beli sultanım.
HURREM — (Ayağa kalkar, heyecanlanır.) Vakit geldi Rüs-tem Paşa. Beklediğimiz an geldi.
Artık meydana çıkmamız gerek, hünkâr dinlemeye başladı.
MİHRİMAH — (Aynı heyecanla) Dinlemeye başladı demek?
HURREM — (Aşağı yukarı gezinerek) On yıl bu. Sanki insan üstünde değil, mermer üstünde
işleriz, iz tutmaz, aşınmaz bir mermer.
MİHRİMAH — (Heyecanını gizleyemez) Hünkâr artık dinleyecek demek? Karanlığı, geceyi...
Rüzgârı...
HURREM— Şu halde bize de, karanlığı, geceyi, rüzgârı seferber etmek düşer, fısıltılar...
fısıltılar... Âl-i-Osman'ı bir uçtan bir uca kaplayan fısıltılar... Hünkâr çoğuna
inanmayacak, ama birine, bir tekine inanması yeter.
RÜSTEM — (Esrarlı) Dinleyin bakın, o fısıltıları duyacaksınız sultanım, adamlarım şu anda
 Budin'den Bağdat'a kadar şu fısıltıları yaymakta; dinleyin duyacaksınız. "Hünkâr artık
yaşlanıyor, devlet dizgini daha genç, daha kuvvetli eller ister! Âl-i-Osman'ı ancak
Şehzade Mustafa şahlandırabilir." Bu ses gayri bizim sesimiz olmaktan çıkmıştır. Bu
ses halkın sesidir. Bu ses dönüp dolaşıp şu çatı altında tekrar bizi bulacak, hem de
bugün.
HURREM — (Büyük bir heyecan içindedir.) Bugün. (Rüs-tem'e) Siz çok akıllı, çok müdebbir bir
vezirsiniz.
RÜSTEM — (Eğilir.) Sayenizde.
HURREM— Hayır, dirayetiniz, sadakatiniz sayesinde. (Dalgın) Hünkâr ilk o gün dinlemeye
başladı beni, yani bizi demek istiyorum. Ona hep inanacağı, inanmak isteyeceği şeyler
söyledim çünkü. Ona sevgili şehzadesinden, Mustafa'sından bahsettim. Ondan nasıl
bahsedilmesini isterse öyle. Dinledi beni.
MİHRİMAH— (Meraklı) Sonra?
HURREM—Sonra sözü kendi şehzadelerime getirdim. Ba-yezit pek celalli bir oğlandır dedim.
Selim beceriksiz, Cihangir alil, vehimler içinde yaşayan bir çocuk. Şehzade Mustafa'nın
âlicenaplığına güvenmemi buyurursunuz, güveneyim, ama ken-diminkilere güvenim
yok. Saltanat hakkı Mustafa'nındır, illâ can kaygısıyla benimkiler ona karşı bir
saygısızlıkta bulunmayalar. Mustafa'nın haklı hiddet ve şiddetini üstlerine çekmeyeler.
Bir tedbir gerek hünkârım dedim. O zaman bana döndü, "Ne istersin kadın?" diye sordu.
MİHRİMAH— Ne istediniz sultanım?
HURREM — (Gülümseyerek) Rüstem, aklı başında bir sadık kulunuzdur dedim. Onu sadarete
nasbedersiniz: Şehzadelerim onun şahsında geleceklerinin teminatını bulur, rahat eder-
ler... Rüstem dirayetiyle Şehzade Mustafa üzerinde yakınlığı do-layısiyle de
şehzadelerim üzerinde müessir olur.
RÜSTEM— Teveccühünüze lâyık olacağım sultanım.
HURREM — (Manalı) Benim teveccühüme nasıl lâyık olunur, bilirsiniz.
RÜSTEM — (Son defa eğilir.) Beli sultanım. Şu anda hünkârın arz odasında beni beklerler.
Yemin ederim ki ya kellemi bırakacağım orda, yahutta Mustafa'nın kellesinin beratını
ala-
cağım. (Çıkar. Işıklar bu tarafta sönerken, padişahın arz odasında yanar.)
PERDE: II
SAHNE: II
Hünkârın arz odasında divan, üçüncü vezir, Eğri'de bulunduğundan hünkâr ikinci vezirle
beraberdir. Kanunî, Ahmet Paşa, sonra Rüstem.
KANUNΗ (Ahmet Paşa'ya) Eğri'den dönerken daha neler gördün Paşa?
AHMET PAŞA — Pek çok şeyler hünkârım. İllâ hiçbiri Şehzade Selim'in Edirne'de inşa ettirmiş
oldukları o muhteşem camii şerifi kadar beni hayretler içinde bırakmadı. Sinan'ın bir
harikası.
KANUNΗ (Ahmet Paşa'nın sözünü keser.) Halkı nasıl buldunuz, halkı?
AHMET PAŞA — (Şaşırmıştır.) Halkı mı?
KANUNÎ — (Acı bir gülüşle) Evet. Selim'in adaletine, Selim'in hamiyetine bırakmış olduğum
halkı?
AHMET PAŞA — (Susar.)
KANUNΗ (Aynı acı gülüşle) Susarsınız. Demek söylemeye değer bir şey yok? (Öksürük) Bir
insan gönlünü âbad etmeyen, Tanrı'nın gönlünü âbad etmek diler öyle mi? (Üzüntülü)
Korkarım Paşa benim hazinemle, Sinan'ın dehasıyla ortaya çıkan bu eserden gayri
şehzadeyi yâd ettirecek hiçbir iz kalmaya gelecek nesiller üzerinde?
AHMET PAŞA — Hünkârım, şehzademiz için acele hüküm vermekten sakınırız.
KANUNÎ — Tarih sabırsızdır paşa, tarih çok sabırsızdır. Uzun boylu bekleyemez. (Bir an durur,
sonra gururlu) Allaha şükür ki Mustafamız var.
Rüstem Paşa, dipteki kapıdan girer, hünkârın eteklerini öper, sonra ayakta boyun kırıp bekler.
KANUNΗ (Onu kaldırır, yer gösterip oturtur.) Seni beklerdik sadrazam paşa. Divanı
açabiliriz. Ne haberlerin var?
RÜSTEM — Haberler kötü hünkârım. Demeye cesaret edemem.
KANUNΗ (Suratı asılarak) Kötü mü? Nasıl kötü? Tez söyle.
RÜSTEM— Ferman buyurursanız ulaklar intizar odasında beklerler.
KANUNΗ (Bir şey söyleyecek gibi olur, öksürük bırakmaz, el işareti ile ulakların getirilmesini
emreder.)
RÜSTEM — (Kapıya doğru yürür, kapıda bekleyen kapıcılar kethüdasına) İntizar odasındakileri
içeriye al. (Kethüda çıkar.)
KANUNÎ — (Öksürük nöbetini geçiştirmiştir.) Kötü haberler... Görelim bakalım. (Birinci ve
ikinci ulaklar girerler. Yerlere kapanırlar, beklerler. Kanunî onları kaldırır.)
PERDE: II
SAHNE: III
Öncekiler, birinci ve ikinci ulak.
KANUNÎ — (Onların önünde durur, araştırıcı bakışlarını onların üzerine diker.) Eee... Önce
hanginizi dinleyeceğiz bakalım? Hanginizin zehiri daha az can alıcı?
BİRİNCİ ULAK — (Öne doğru çıkar.) Beni Erzurum Kalesi Kumandanı iskender Paşa kulunuz
gönderir Hünkârım. Tah-masp'ın orduları Erciş ve Adilcevaz kalelerini sarstı,
düşüreme-yince Ahlat'ı kuşattı. Hile ile kaleye girebildi. Diğer taraftan İsmail Mirza da
az bir kuvvetle Erzurum önlerinde göründü. İskender Paşa hücum için kaleden çıkınca
saklanmış kuvvetlerin baskınına uğradı. Evvel Allah zorlu cenk oldu. Düşmana büyük
zayiat verdirdik. Ve dönüp kaleyi tutabildik. Lakin Trabzon, Malatya, Bozok sancak
beylerini cenk meydanında koyduk. Şu anda kale sarsılmış durumda. Ve yardım bekler
hünkârım.
KANUNÎ — (Sinirli bir tavırla Rüstem'e döner.) Ne? Bizim eylül ayı içinde hazırlatıp, Rumeli
Beylerbeyi Sokollu Paşa gibi dirayetli bir vezire teslim ettiğimiz asker hâlâ Tahmasp
üzere varmadı mı? Bu ne demek?
İKİNCİ ULAK— (Çekinerekten öne çıkar.) Bu sualin cevabı bize düşer Hünkârım. Ancak
gazabınızdan korkarım.
KANUNÎ — (Öfkeyle onun üstüne yürür.) Tez söyle bre nâbekâr.
İKİNCİ ULAK — (Ürkmüş) Ordu Sokollu Paşa idaresinde Amasya'yı geçip Tokat'a vardıkça
fesatçılar fit çıkardı. Ordu Sokollu Paşa'yı dinlemez, Şehzade Mustafa'yı ister hünkârım.
KANUNΗ (Müthiş.) Ne dedin?
İKİNCİ ULAK — (Hemen Kanunî'nin önünde diz çöker.) Boynumuz kıldan incedir hünkârım.
Ancak her söylediğimiz gerçektir.
KANUNÎ — (Aynı müthiş edayla) Ordu ne istermiş? Ordu kimi istermiş? Tez söyle.
İKİNCİ ULAK — (Titreyerek) Ordu Şehzade Mustafa'yı ister Hünkârım. Ordu yalnız değil bu
dilekte. Güzergâhımız üzere bütün halk, bütün Anadolu, hünkâr gayri yaşlandı, sefere
kadir olamaz, Dimetoka sarayında istirahata çekilirler. Bize Mustafa Han gerek. İlla onu
serdar isteriz. Başımızda, yoksa adım atmayız diye feryat ederler. (Bir an müthiş bir
sessizlik olur. Herkes ayaktadır. Kimse birbirine bakmaya cesaret edemiyor gibidir.
Herkesin yüzü sapsarıdır. Yalnız Rüstem'in yüzünde belirli belirsiz bir gülüş vardır.)
KANUNÎ — (Bir an felce uğramış gibi durur, âdeta anlamıyor gibidir. Sonra ani bir gazapla
ikinci ulağın boynundan yakalar, şiddetle sarsarak.) Yalan söylersin köpek!... Yalan
söylersin köpek!... Yalan söylersin. (En nihayet perişan, kolu kanadı dökü-
lüyormuşcasına) Mustâfam ha?... Mustafam...
RÜSTEM — (Yavaşça hünkâra yaklaşır, elini öpmek ister.)
KANUNi— (Bir yerine bir şey batırılmış gibi) Haa.. (Karşısındakini hiç tanımıyor gibi bakar.)
Ne istersin?
RÜSTEM— İzin verirseniz hünkârım...
KANUNΗ (Aynı bomboş bakışlarla) İzin mi? Ne izni? (Birden müthiş bir öfkeyle bağırır.) Tez
halvet isterim... Çıkın... Çıkın.. Diyorum size... Defolun!... (İkinci ulağı göstererek) Bu
köpeği, bu köpeği de götürün! (Herkes çıkar, Kanunî yalnız kalır.)
PERDE: II
SAHNE: IV
Kanunî yalnız, sonra Rüstem.
KANUNÎ — (Dudaklarından dökülüyormuşcasına) Mustafam ha?... Mustafam. (Odanın içinde
aşağı yukarı gezinerek)
Şurada üç beş yılım kalmıştı. Üç beş yıl sabredemez demek? Orduya, hem de sefer üzereyken fit
sokar. Oğlum bu benim, (Tarifesiz bir kederle) Oğlum, Mustafam... (Birden kararlı)
Olmaz öyle şey... (Bağırır.) Hey, kim var orada?
KETHÜDA — (Girer.) Buyrun hünkârım.
KANUNΗ Tez bana sadrazam paşayı çağırın!
KETHÜDA — (Etek öper çıkar.)
KANUNΗ (Yalnız) Tanrı hakkı için hayır. Mustafa yapmaz öyle şey. (Birden bir bıçak yemiş
gibi) Ama ya yapmışsa?... Gerçekten yapmışsa... (Öfkeden, teessürden tanınmaz bir
haldedir.)
İşte asıl o zaman Tanrım, işte asıl o zaman gör beni. Adaletim nasıl olurmuş gör. (Rüstem girer,
Rüstem henüz mûtad sera-monoyi yapmadan koşar ellerini tutar, oradaki rahlenin
önüne götürür.) Tez yaz paşa... (Rüstem yazmaya başlar.) Tez yaz... Hünkârın Tahmasp
üzere seferi var. Rumeli askeri, Anadolu askeri... Cümle zeamet ve tımar askerleri hazır
ola. (Bir an durur.) Vezirimiz Nasuh Paşa'ya yaz. Eğri'deki muhasarayı kaldıra, en
süratli yürüyüşle orduyu hümayuna katıla. Şehzadelerimiz Selim ve Bayezit hanlara
yaz... Toplayabildikleri askerle kendilerini bile bekleriz. Yaz. Turgut ve Sinan kullarıma
yaz. Akdeniz'de kuş uçurmayalar. Avrupa'nın gözünü denizden ayırmayalar... (Yaz-
masını bitirmiş, kalkmak üzere olan Rüstem'in ellerini yakalar.) Yaz., yaz.. Hünkârın
onlara Amasya'da iki çift kelâmı var. Böyle yaz. (Birden müthiş bir öksürük nöbeti
kendini iki kat eder. Nefes nefese oradaki divana yığılırken) Mustafam ha? Mustafam
ha?...
RÜSTEM — (Birden tereddütle) Rahatsızsınız hünkârım. Hekimlerinizin rızası olmaz bu sefere.
KANUNÎ — (Nefes nefesedir.) Hekimlerimizin rızası mı? Hekimlerimin rızası ha?... Hekimlerim
acaba derdin bu türlüsünden anlar mı? Şimdiye dek görmüş, okumuş, ya da duymuşlar
mıdır? Bir hançer evlât eliyle indi miydi, doğru yüreği bulur. Bunu bilirler mi? Öyleyse
hani nerede hekimlerim? Niçin gelmezler?... Bu cehennem içre yanan başı
serinletmezler... Gelseler ya. Ya da bıraksalar beni... Bildiğim gibi yapayım, bildiğim
gibi öleyim. (Yeniden öksürük nöbeti)
RÜSTEM — (Atılır, hünkârın nöbeti daha rahat geçirmesine yardım etmek ister. Kanunî birden
onun koluna yapışır.)
KANUNÎ — (Rüstem'in kolunu sıkarak) Sen... Tamam ya, sen, sen yapabilirsin bu işi.
RÜSTEM — (Ürperir) Hünkârım...
KANUNΗ Evet, evet... Bunu sen yapabilirsin ancak, sen... (Biraz doğrulur, Rüstem'i kendi
gözlerinin içine bakmaya zorlar, müthiş bir heyecan içindedir.) Hayatımı senin ellerine
bırakıyorum Rüstem. Beni yaşatmak da, beni öldürmek de senin elinde. Ben hiçbir
zaman bu kadar zayıf olmadım, sen hiçbir zaman bu kadar kuvvetli bulunmadın.
(Rüstem'in yüzünü kendine çevirerek) Benim yerime sen gideceksin, benim yerime sen
öğreneceksin. (Tehditkâr) Tanrı şahittir ki, hiçbir yalanı affetmem... Hatta o yalan bana
hayat verecek cinsten olsa bile. (Âdeta yalvara-rak) Öğrenmek istiyorum Rüstem,
öğrenmek... Babayım, oğlumu tanımıyorum. Hünkârım tab'amı tanımıyorum,
anlıyorsun değil mi, anlıyorsun?
RÜSTEM — (Diz çöker.) Efendimiz, af buyurun efendimiz. Bu benim için pek ağır bir vazife.
(Yüzünü gizleyerek) Ben Şehzade Mustafa'yı severim.
KANUNΗ (Tir tir titreyerek) Ne demek? Ne haddine? Sana Mustafa'yı sevme diyen kim? Sana
beni ondan fazla sev diyen kim? Ben senden gerçeği istiyorum, Rüstem, gerçeği. Benim
de onun da üstünde tutman gereken şey bu.
RÜSTEM — (Sevincini gizleyen bir teessürle) Yapamam efendimiz, yapamam... Bu kadar
mesuliyetli bir iş vicdanıma ağır gelir. Ya sonra hükmüm mazallah aleyhte tecelli
ederse, susmam hünkârıma karşı küfranı nimet olur, söylemem şehzademe karşı.
KANUNÎ — (Âdeta yalvararak.) Benim hünkâr olduğumu, onun şehzade olduğunu unut. Farzet
ki biz baba ile oğul da değiliz, iki davacıyız. Sana gelmişiz, hakimimiz sensin. Bunu
yapacaksın. Bu benim emrim.
RÜSTEM — (Etek öper.) Beli hünkârım, yapacağım, emir buyurduğunuz gibi yapacağım. Sizin
hünkâr olduğunuzu, onun şehzade olduğunu unutacağım mademki fermanınız böyledir.
KANUNΗ (Gayet yorgun düşmüştür.) Haydi şimdi git. Yarın seraskerlik fermanını hazırlarız.
İlk durağın Amasya olacak. Oradan haberini beklerim. (Tekrar Rüstem'in kollarını
yakalar, yarı doğrulur.) Anlıyorsun değil mi Rüstem? Anlıyorsun... Nelerimizi,
nelerimizi ellerinize teslim etmişiz anlıyorsun. Haydi şimdi git. (Rüstem çıkar.)
PERDE: II
SAHNE: V
Rüstem, Hurrem, sonra Cihangir.
Salon. Rüstem büyük salonu uzun adımlarla geçerken Hurrem saklanmış olduğu yerden çıkar.
Öteki tarafta Kanunî büyük ıstırabına gömülmüş, hareketsiz oturmaktadır.
HURREM— (Fısıltı ile) Rüstem Paşa.
RÜSTEM — (Hurrem'i görür, ona doğru seğirtir. Bir sütunun arkasına çekilirler.) Ben de
sizinle görüşmek isterdim sultanım.
HURREM — (Aynı fısıltı ile) Ne oldu?
RÜSTEM — (Muzaffer bir gülüşle elindeki kağıdı sallar.) Mustafa'nın hayatı elimde sultanım.
(Meşum) Mustafa kellesini kurtaramaz gayri.
HURREM— Nasıl oldu, anlat.
RÜSTEM— İlkin (Sessizce anlatmaya başlar, o anda yukarıda merdivenlerden bir gürültü
gelir, Cihangir iner, 20 yaşlarında, mariz denecek kadar solgun bir genç, kamburu
âdeta daha büyümüştür.)
HURREM — (Fısıltı ile) Şehzade Cihangirmiş.
RÜSTEM — (Endişeli) Ne yapmak ister acaba?
HURREM — (Meydana çıkar.) Geceniz hayrolsun oğlum.
CİHANGİR—Geceniz hayrolsun valide. (Hünkârın arz odasına doğru yürür.)
HURREM (Arkasından giderek) Uyumamışsınız henüz?
CİHANGİR — (Annesine döner.) Ya siz? Siz uyumuş musunuz sanki? (Padişahın arz
 odasından sızan ışığı gösterir.) Babam da uyumamış.
HURREM — Şevketlû hükümdarımızın efkârı var bu gece, kimseyi huzuruna kabul etmezler.
CİHANGİR — Beni kabul ederler sanırım. (Bir şey söylemek ister gibi annesine yaklaşır.)
Valide?
HURREM — (Merakla) Buyurun arslanım.
CİHANGİR — (Birden vazgeçivermiştir.) Pek sıkıntılı bir gece valide, uyuyamadım. (Eliyle
gösterir.) Onun da, babamın da bu saatte uyanık olduğunu düşündüm. Bir şey daha
düşündüm.
HURREM— Ne?
CİHANGİR — (Uzaktan bakıyormuş gibi annesine bakar.) Bilmem anlayabilir misiniz acep? Bu
çoğu zaman böyle olur. Babamın bana ihtiyacı var diye düşünürüm, giderim ki,
babamın gerçekten ihtiyacı var bana.
Kanuni'nin kapısını vurur, Hurrem uzaklaşır.
PERDE: II
SAHNE: VI
Kanunî, sonra Cihangir.
KANUNΗ (Kapıya döner.) Kim o? Kim olursanız olun istemiyorum. Rahat bırakın beni.
CİHANGİR — (Kafasını uzatır.) Benim baba.
KANUNΗ (Bu sakat, bu alil oğlunu görünce yumuşar, belli ki Cihangir'e bir evlât sevgisinden
de ileri bir hisle, bir çeşit merhametle bağlıdır.) Ha, sen misin evlat gel bakalım...
CİHANGİR — (Girer, hiçbir seramoniye riayet etmeksizin doğruca babasının yanına gider,
sade bir hareketle elini öper.)
KANUNÎ — (Dalgın, oğlunun başını okşar.) Nen var evlat solgunsun?
CİHANGİR— Ben baba, iyi değilim ben, kendimi iyi hissetmiyorum.
KANUNΗ Saray hekimlerine görünmedin mi?
CİHANGİR — Öyle bir hastalık değil, baba.
KANUNÎ — Şu halde?
CİHANGİR — (Bir anlatma güçlüğü içindedir.) Garip bir şey baba, âdeta uyur uyanık
yaşıyorum. Birtakım hayaller... Hayaller... Hayaller... Ama gerçek hayal değil bunlar,
kendi kuruntularım... Her köşe başında bir tane, her sütun ardında... (Hummalı) Zihnim
bir cehennem çarkı gibi çalışıyor. Hayaletler, hayaletler... Vehimler... Vehimler imal
ediyor. (Babasına sokulur.) Korkuyorum baba, korkuyorum.
KANUNΗ Çok müthiş bir seziş kudretiniz var yavrum. Ta çocukluğunuzdan beri bilirim.
CİHANGİR— Ama yanılmadım, şimdiye kadar hiç yanılma-dım baba. Sizi bunun için rahatsız
etmek istedim. (Ürperen bir sesle) Kuvvetle hissediyorum ki, bir felâket hazırlanıyor.
 Belki de Âl-i-Osman için en büyük felâket. Ama kim hazırlıyor, nasıl hazırlanıyor,
maksatları ne, bilmiyorum. (Ürpertiler içinde) Baba, çok yalnız kaldım... Çok... En son
Bayezit ağabeyim de taşraya çıktığından beri hep böyle musallat fikirler içinde yaşarım.
KANUNΗ Bursa'ya nasbını o istedi.
CİHANGİR — Evet baba. Bana öyle geliyor ki, o daha da önce sezmeye başlamıştı bunu. Belki
onunki sadece bir seziş de değildi. Belki o bir şeyler de biliyordu.
KANUNÎ — (İlk defa bir hükümdar olarak ilgilenmeye başlamıştır.) Ne demek istersin?
CİHANGİR — (Sıkıntılı) Bilmiyorum. Hiçbir şey bilmiyorum. Bildiğim, ya da sezdiğimiz bir
şey: Bayezit o şer kuvvetlerine karşı fethedilmez bir kaleydi. O gittikten sonra daha
kolay, daha rahat sokuldular bize, ta içimize...
KANUNΗ Valideniz Sultan'a açtınız mı bu garip korkularınızı?
CİHANGİR — Hayır. Birkaç defa denedim. Ama yapamadım, itiraflarım boğazıma düğümlendi.
Niçin bilmem, sanki taşıyamayacağım kadar ağır bir yük var üzerimde.
KANUNΗ (Ayağa kalkar, şu anda o da üstünde böyle ağır bir yük taşımaktaymış gibi) Yoksa
sen de benim gibi başında bir tacın ağırlığını mı taşırsın oğul?
CİHANGİR — Biz de o tacın gölgesinde yaşarız baba. Bizim de üstümüzde o tacın gölgesinin
ağırlığı vardır.
KANUNÎ — (Çok duygulanmıştır, pencerenin önüne gelir, bir zaman dışarıyı seyreder, sonra
oğluna döner.) Şu anda çok uzakta, Dicle ya da Tuna kıyılarında bir fakir balıkçı
düşünürüm. Yarın ki rızkı ağlarındadır. O günkü sofrasında... oğulları... kızları... varsa
torunları... (Kendi kendine tahrik ettiği bu hayal onu âdeta büyülemiştir.) Düşün oğul,
düşün bir defa: Bu balıkçı baba gözlerini kapadı mı uyur, ya hemencik uyuyuverir...
Başları üstünde böyle büyük, sır saklayan sağır kubbeler yoktur. (Heyecanlanmış) Ne
dünyada, ne de ahirette sorgu sual yoktur ona. (Bir an nefes nefese durur, sonra yeniden
aynı cazip hayallere döner. Yalnız bu defa sesinde buruk bir acı vardır,.) Bu balıkçı
baba ihtiyarlamaz oğul, ihtiyarlamadan ölür. (Ürperen bir sesle) İhtiyarlık ne zaman
hissettirir kendini bilir misin? Bir terk edilmek korkusuyla beraber geldiği zaman terk
edilmek; o fakir balıkçı bilmez bunu. Çünkü daima etrafında kendine yetecek kadar
kim-
sesi olmuştur. Ne daha fazla, ne daha eksik tıpkı kendisine yetecek kadar lokması olduğu gibi.
CİHANGİR — (Bir iç tepiyle babasına sarılır, coşkun.) Baba, beni anlıyorsun, baba...
KANUNÎ — (Acılı) Asıl sen anlıyorsun beni oğlum, sen. (Pencerenin yanına getirir oğlunu,
pencereyi açar.) Bak şu görebildiğin kadar, onun ardında göremediklerin...
Göremediklerinin de ötesi... Ondan da öte... Bütün bunlar benim oğlum ve ben rahat
değilim. Bir buyruğumla dağı taşı harekete geçirebilirim, deryaları donatabilirim,
krallıklar fethedip krallıklar dağıtabilirim. Dost düşman bana Büyük Süleyman der.
Muhteşem Süleyman der, korkusuz Süleyman der. (Eğilir, oğlunun başını avuçları ara-
sına alır, gözlerinin içine bakar.) Ve ben senin şu masum, şu çocuk gözlerine korkusuz
bakamam... (Bezgin bir hareketle) işte benim devletim, işte benim gücüm... (Öksürük
 nöbeti)
CİHANGİR — (Atılır.) Baba.
KANUNÎ — (Oğlunun yardımını iter.) Dur oğlum, henüz o kadar değil. O raddeye gelmedik.
Desteksiz durabiliyoruz henüz. (Dalgın okur)
"Halk içinde muteber bir nesne yok devlet gibi.
Olmaya devlet cihanda bir nefes sıhhat gibi."
(Acı bir sesle) Teee o zamanlar söylemiştim bu beyti oğul. Çok önceler, gençken, kuvvetliyken,
haysiyetli bir babayken. Ne tuhaf, sanki bugün için söylemişim.
CİHANGİR — (Pencereden dışarıya uzanarak) Bulutlar toplanıyor baba, bulutlar... Âl-i-
Osman'ın üstünde kapkara bulutlar...
Perde
ÜÇÜNCÜ PERDE
SAHNE:l
SAHNE: Amasya'da Şehzade Mustafa'nın sarayında bir salon. Dipte bahçeye uzanmış balkon.
Yukarı kata çıkan ve alt kata inen merdivenler. Sağda solda giriş ve çıkış kapıları.
Sahne ilk önce boştur. Sonra alt kattan Rüstem Paşa ile Şemsi Ağa çıkarlar.
RÜSTEM — (Kendini göstermemeye çalışan Şemsi Ağa'ya) Şimdiye dek talimatıma göre
hareket ettiniz. Güzergâhım üzere halkı tam istediğim kıvamda buldum. (Alayla) Bu
halk, bu beni istemeyen halkı nasıl kullanacağım, onunla neler yapacağım göreceksiniz.
ŞEMSİ — (Tedirgin) Devletlû... Artık tahammülümüz kalmadı. Burada, bu sarayda, şehzadenin
bu kadar hareminde, onun canına kast ederek yaşamak bize göre bir hizmet değil. O
öyle her defasında gönlümüzü aldıkça...
RÜSTEM— (Bir kese altın fırlatır.) Biz de gönül almasını biliriz. Şemsi Ağa, hem biz kime
hizmet ederiz, niçin hizmet ederiz bilir misiniz. Sizi himayemiz altına almadan ve bu iş
için münasip görmeden önce nerede yaşardınız hatırlayınız.
ŞEMSİ — (Eğilir.) Beli efendim.
RÜSTEM— (Tehditkâr) Sizi zindanınızdan kim çıkardı? Niçin çıkardı?
ŞEMSİ— (Titreyerek) Emredin efendim.
RÜSTEM — Haydi şimdi git, onların, o budala güruhun
arasına karış. Onların öfkesini, onların kinini üstüme çevirmek için ne yapmak gerekirse yap.
(Şeytanca) Onlara de ki: Tahtla Mustafa arasında ben dururum. Hünkâr tahtı Mustafa'ya
terk edip Dimetoka sarayına çekilmek diler. İllâ ben engel olurum. Onlara de ki:
Mustafa dururken seraskerliğe benim nasbedil-mem bir bid'attır. Mustafa Han'ın
hakkını aramamız gerek.
ŞEMSİ — (El öper.) Başüstüne efendim.
RÜSTEM— Ve tam zamanında anlıyor musun, tam zamanında sizi ve o kudurmuş güruhu
 yolum üstünde bulayım. Haydi şimdi git. Benim şehzade ile mülakatım var.
Şemsi Ağa geldiği yoldan çıkar.
PERDE: III
SAHNE: II
Rüstem, sonra Mustafa.
RÜSTEM — (Az bir zaman yalnız kalır, salonda enine boyuna birkaç kere gezinir. Sonra
yukardan Mustafa iner, o çağlarda 40 yaşlarındadır.)
RÜSTEM — (Mübalağalı bir eğilişle) Şehzadem durumu son bir defa daha görüşmek için emir
buyurmuştunuz. Geldim. Durum sizce de bilinmektedir. Tahmasp şarkta her gün bir
kalemizi düşürmekte, Âl-i-Osman namı ile ilk defa zelil olmaktadır. Ordu hâlâ
düşmanla değil bizimle uğraşır. Daha evvel Sokollu Paşa kumandasında sevkedilenler,
şimdi de benim getirdiklerim. Sanki daha önceden kararlaştırılmış gibi, hep aynı ismi
ileri sürerler. Sizi isterler. Başlarında siz bulunmadıkça düşman üzere yürümek
istemezler.
MUSTAFA — (Karşısındakine buz gibi işleyen bir gururla) Siz ne düşünürsünüz, nasıl
düşünürsünüz bilmeyiz. Bilmek de istemeyiz. Yalnız umarız ki hünkâr babamız
oğullarını her türlü şâyibeden uzak tutarlar. Biz nefsimiz için Âl-i-Osman'ı maazallah
düşman önünde, tarih önünde küçük düşürecek bir yaradılışta değiliz. Ve bu böyle
bilinsin isteriz.
RÜSTEM— (Belirsiz bir alayla) Alıngansınız şehzadem.
MUSTAFA — (Samimi) Hayır, sadece üzgünüz, pek üzgünüz. Biliriz... Ordu bizi sever, ordu
bizi ister, biz de orduyla olmak isteriz. Kanımız kaynar. Ama bu karşılıklı sevgi
tarafımızdan hiçbir zaman istismar olunmamıştır. Devletlû Hünkârımızın bunu böyle
bilmeleri elverirdi.
RÜSTEM — (Sahte bir tatlılıkla) Hünkâr uzakta şehzade, çok uzakta. Hünkâr hadiseleri olduğu
gibi değil, halk arasında nasıl tefsir olunuyorsa öyle duyar.
MUSTAFA — (Üzgün) Ve bu tefsir pek aleyhimize, öyle değil mi?
RÜSTEM — (İğneleyici) İtiraf eylemeli ki öyle.
MUSTAFA — Peki bir babaya düşen başka eylemez?
RÜSTEM— Haklısınız. Bir baba öyle yapmalıydı. Ama bir hükümdar böyle yapamaz.
MUSTAFA — Ya nasıl yapar?
RÜSTEM— Mutemedini gönderir, suallerini ona sorar.
MUSTAFA — (Dehşetle bakar.) Yani siz?
RÜSTEM — (Eğilir.) Beli şehzadem.
MUSTAFA — (Çok kırılmıştır.) Siz. Demek babamız böyle münasip görür? Bizi bizden değil
de, sizden sual eyler? (Susar sessizlik oldukça uzar.)
MUSTAFA — (Gururlu) Bizim size verecek ne cevabımız olabilir? Bu fitnede suçumuz yoktur
diye yemin mi edelim? Kendimizden özge, kendi sözümüzden gayri tanıklar mı bulup
getirelim? Babamıza bizim için delalette bulunmanız için ayaklarınıza mı kapanalım?
Babamız gururludur biliriz, suçlu zan eylediği evladını çağırıp da ondan hesap
istemeyecek kadar gururlu. Ya biz? Biz neyiz? Biz de o babanın oğlu değil miyiz? Bir
sual doğruca bize sorulmadıkça susmamız gururumuz icabıdır. Bunu devletlü
pederimizin bilmesi gerekmez miydi. (Bir an susar, sonra birden hünkâr azametiyle)
Vezir Paşa: Bu sual mademki size sorulmuştur, cevabını da siz vereceksiniz. (Acı bir
sesle) Suçlu muyum? Değil miyim? araştırmak size düşer. (Gururlu) Benim size
söyleyecek hiçbir sözüm yoktur. (Gururlu adımlarla çıkar.)
Rüstem onun arkasından uzun uzun bakar, bakışlarından hem hakarete uğramış bir insanın
öfkesi, hem de sinsi bir sevinç vardır. Sonra o da ani bir hareketle döner ve geldiği
yerden çıkar. Sahne bir an boş kalır, sonra Şair Yahya ile bir iç oğlanı girer.
PERDE: III
SAHNE:III
Yahya, iç oğlanı, sonra Mustafa.
YAHYA — (Şehzadenin namesini iç oğlana verir.) Şu nameyi şehzadeye ulaştırın. Ve bu name
sahibi sizi bekliyor deyin. (İç oğlanı nameyi alır ve çıkar.)
Salonda yalnız kalmıştır. Salonda gezinirken şehzadenin bazı mısralarını mırıldanır.
Mideyim zayi idup tülü emelle nefesi?
Kalmadı zerre kadar dilde bu dünya hevesi
Istırabı ko gel ey mürg'u revan sabreyle
Eskiyip işte harabe varıyor ten kafesi
Şehzade Mustafa büyük bir heyecanla girer.
MUSTAFA — (Büyük bir sevinçle Yahya'ya doğru yürürken) Dostum Yahya. Üstadım, kardeşim
benim.
YAHYA — (Eğilip şehzadenin elini öpmek ister, şehzade çeker.)
MUSTAFA — (Elini çekerken) Estağfurullah. Aramızda teşrifat gerekirse, üstadın elinden
çırağın öpmesi gerektir. Teşrifat istemezsen (Yahya'yı bağrına basarak) seni dostum
olarak kucaklarım.
YAHYA — (Memnun) Ya ben? Sizi hangi isminizle yad ey-leyeyim? Şehzade Mustafa'yı pek az
tanırım. Ama Şair Muhlisi'yi çok iyi tanırım ve severim.
MUSTAFA — Dostluğunuz Şehzade Mustafa'ya da, Şair Muhlisi'ye de aynı derecede şeref verir.
Dersaadet'ten gelirsiniz demek?
YAHYA — (Kaçamak) Beli şehzade.
MUSTAFA — Umarım ki uzun müddet misafirim olarak kalırsınız.
YAHYA — (Yüzünde belirsiz bir gölge belirir.) Siz kovunca-ya kadar.
MUSTAFA — Kovmak mı? O nasıl söz? Bir gün şu konak, ben unutulsam bile, Şair Yahya'yı
konukladığı için saygı ile anıla-
caktır. Yalnız merak ederiz: Sizi buralara, bizi görmeye sadece bir dostluk alakası mı cezbeder?
YAHYA — (Hep kaçamak) Beli, demin şurada mısralarınızı mırıldanıyordum. Nasıldı o?
Nideyim zayi idüp tülü emelle nefesi?
Kalmadı zerre kadar dilde bu dünya hevesi
Kendi kendime dedim ki: Şair Muhlisi, Şehzade Mustafa'nın imdadına çağırır beni.
MUSTAFA — (Yahya'ya yeniden sarılır.) Civanmert kardeşim, gerçekten dört yandan sarılmış
gibiyim. İşin kötüsü düşmanlarımı tanımam. Onlarsa beni çok iyi tanırlar... Ve en can
alıcı yerime vururlar... Gururuma.
YAHYA — Gururunuz sizin kuvvetinizdir.
MUSTAFA — Zaafımdır da Yahya... Zaafımdır da. Bilirim, bugüne dek dost düşman gözünde
ne olabilmişsek, gururumuz sayesinde olmuşuz. (Sanki uğursuz bir kehanette
bulunuyormuş gibi) Bundan sonra da ne olacaksa gururumuz yüzünden olacağız.
YAHYA — (Araştırıcı) Çok bedbin görünürsünüz Şehzadem.
MUSTAFA — Yalnız sana öyle görünürüm. Evimde, kadınımdan, çocuğumdan bile saklarım
kendimi. (Sorar.) Siz ki Dersaadet'ten gelirsiniz; aleyhime esen havayı teneffüs
eylemediniz mi?
YAHYA — (Üzgün) Beli Şehzadem, itiraf edeyim ki onun için geldim. Şehzademin hayatı
tehlikede iken bize uzakta durmak yaraşmazdı.
MUSTAFA — (Sapsarı) Ne dersiniz, o raddeye geldik mi?
YAHYA — (Samimi) Belki de ben fazla mübalağa ederim, sizi sevdiğim için. Dersaadet'te biri
daha benim gibi düşünürdü.
MUSTAFA — Kim?
YAHYA — Şehzade Cihangir. Küçük karındaşınız. (Bir mektup uzatır.) Size takdim kılınmak
üzere bu nameyi verdi.
MUSTAFA — (Tehalükla alır, mektubu içinden okur.) Korkular... Korkular... Korkular... Hiçbir
delile dayanmayan marazi korkular... Bana Rüstem Paşa'dan sakınmamı yazıyor. Ama
niçi-nini yazmıyor... (Bir an durur.) Hayır, hayır... Ben Âl-i-Osman'ın en büyük ümidi,
Sultan Süleyman'ın en sevgili şehzadesi ben, bir Rüstem Paşa'nın isnatlarına feda
edilemem. Babam sever beni.
YAHYA — Beni korkutan da bu şehzadem. Hünkârın size karşı duyduğu bu büyük, bu ölçüsüz
sevgi. Bir tacidarın sevgisi bu şehzadem, nasıl korkulmaz.
Bu sevgi insanı hem yüceltir, yüceltir, bütün kâinata hâkim kılar, hem de kahreder.
MUSTAFA — Ama elimizde delil yok. Şehzade Cihangir'in iddiaları kendi mariz ruhunun ve
bana karşı duyduğu sevginin mesnetsiz, delilsiz tezahüründen başka bir şey değil.
Zavallı kardeşim benim, bütün ömrünü korkular içinde yaşamıştır. Benim hesabıma
 senden korkar, senin hesabına benden. Şimdi de bana Rüstem'den sakınmamı yazıyor.
Ama hiçbir delil vermeden.
YAHYA — O kendinde olanı size veriyor ya. Delilsiz de olsa, bu iddialar Rüstem Paşa'nın
hareketiyle bir mana kazanmış olmuyor mu?
MUSTAFA — (Durgun) Oluyor, oluyor ya.
YAHYA — Niçin babanızla karşı karşıya gelip de anlaşmak istemezsiniz?
MUSTAFA — (Haysiyeti incinmiş) Yapamam Yahya, yapamam. O bizi bize sormayı lüzumsuz
bulur. Araya Rüstem gibileri koyar. (Sayinur girer, telaşlıdır, salonda bir yabancıyı
görünce çekilip gitmek ister, fakat Mustafa mani olur)
PERDE: III
SAHNE: IV
Evvelkiler, Sayinur.
MUSTAFA — Gel, gel kadınım, gel. Sana şiirde de insanlıkta da kendisinden feyz aldığım
üstadım Yahya'yı tanıtayım.
YAHYA — (Sevgi ile eğilir.) Şehzadem iltifat ederler, biz beraber başlamıştık.
MUSTAFA — Beraber başlamıştık, doğru. Lakin o bizi çok aştı, yoldaşımız iken üstadımız oldu.
SAYİNUR — Efendimiz bana çok korkunç şeyler söylediler: Rüstem Paşa yanınızdan çok
hiddetli ayrılmış, ya maazallah hünkârımız efendimize hakkınızda yazarsa?
MUSTAFA — (Sinirli) Hakkımızda yazarsa mı? (Karısına karşı müşfik) Siz de mi bunun
tasasını çekersiniz? Demek Sultan Süleyman'ın şehzadesinin hayatı bu kadar teminatsız
görünür size? Herkese... Bir Rüstem Paşa gelmekle herkes celladın satırını boynumda
görür. Yoo, eğer gerçekten böyle ise, ben ölmeliyim, bin defa ölmeliydim şimdiye
kadar. Bin defa, arımdan.
SAYİNUR — (Ağlayarak Mustafa'nın ayaklarına kapanır.) Efendimiz, yalvarırım size efendimiz
paşa ile barışınız.
MUSTAFA — (Onu tutup kaldırır.) Kalk kadın, Allah'a şükür ben henüz bu kadar alçalmadım.
Siz henüz bu kadar düşmediniz! İstikbale güvenle bakabiliriz henüz. (Balkonun
nihayetine doğru gider, oradan dışarıyı seyreder.) Bir memleket düşünürüm: İnsanları
daha yürekten sever, kardeşin kardeşten korkusu yok, hükümdarın hakkı tabaanın
hakkından yeğ tutulmaz. Herkesin hakkı diğerinin hakkı ile sınırlanmış. Bir memleket
düşünürüm. Herkes ne kadar insansa, o kadar saygı görür, hudutta bekleyen asker, ne
için beklediğini, kimi beklediğini bilir. Bilir ki burada uğruna ölmek zorunda olduğu
şey bir hükümdarın imtiyazı değil, kendi haklarıdır. Yaşamak ve sevmek hakkı.
Hükümdarın imtiyazı dedim ha. Ne laf. Hükümdarın ancak vazifesi olabilir, en üste
çıkarıldığı için, en çetin vazife.
Dışarıdan gürültüler gelir, silâh sesleri, bağrışmalar, haykırışlar. Bir an herkes susar,
birbirlerine bakar.
MUSTAFA — (Hızlı adımlarla kapıya doğru yürür.) Hey, kim var orada?
İç oğlanı girer.
İÇ OĞLANI — ( Nefes nefese) Halk efendimiz, halk gazaba gelmiş. Halkı durdurmak imkânsız.
Rüstem Paşa'yı parçalamak isterler.
MUSTAFA — (Büyük bir öfke ile) Ne demek? Ne hadlerine.
SAYİNUR — (Kendini onun ayakları dibine atar.) Bu halkı, bu kudurmuş halkı zaptedemezsiniz
efendimiz. Korkarım size de kasdederler.
MUSTAFA — (Karısını eliyle yana iterek çıkar.) O zaman da şerefimizle ölürüz. (Dışarıya
fırlar.)
Yahya ile Sayinur balkonun ölüne gelirler, fakat kadın baka-maz.
SAYİNUR — (Gözlerini kapayarak) Allahım, büyük olan sensin, rahim olan sensin, onu sen
koru...
Dışarıdaki gürültüler bir anda kesiliverir. Belli ki Mustafa isyana hakim oluvermiştir.
YAHYA — (Döner, gördüğü manzaranın heybetinden gözleri yaşarmıştır.) Sana çok şükür
Tanrım, doğru seçmişim. Tercihimi yerinde yapmışım. Süleyman'ın oğlu, Süleyman'ı
aşacak. (Şu anda yüzünde bir büyük din uğrunda kendini vermek isteyen müminlerin
cesur ifadesi vardır.) Eh, artık bu yolda ölebiliriz.
SAYİNUR — (Ürkek) Ne oluyor?
YAHYA — Bir büyük hükümdar doğuyor, benim için, tabaa-sı için, bütün insanlık için en büyük
müjde. Yalnız Âl-i-Osman değil, dünya nihayet bir hükümdar kazanıyor.
Mustafa kollarına girmiş olduğu Rüstem'i yaralı bir halde taşıyarak gelir, arkasında birinci,
ikinci, üçüncü asiler vardır.
MUSTAFA — (Yaralı Rüstem'i divana yatırdıktan sonra asilere döner.) Ne demek oluyor bu?
Tez cevap verin. Ne demek olur bu?
BİRİNCİ ASİ— Efendimiz, biz onu öfkemizle kovalamadık. O bizim öfkemizin üstüne vardı.
Hem de en yakışıksız sözlerle.
MUSTAFA — Yakışıksız sözler... Anlıyorum. Peki ama bundan size ne? Benimle devletlû
pederim arasına ne hakla, ne cesaretle girersiniz?
İKİNCİ ASİ— Boynumuz kıldan incedir. İllâ bizim de sualimiz vardır. Ya onlara, Rüstem Paşa
gibi kullarına ne olur? Onlar hangi hakla, hangi cesaretle girerler aranıza?
ÜÇÜNCÜ ASİ — Unutmayın ki şehzadem siz omuzlarınız üzerinde bizim de başımızı taşırsınız.
MUSTAFA — (Kararını vermiştir.) Bu ana kadar kararsızlık içindeydik, davetin devletlû
hünkârımızdan gelmesini beklerdik. Doğru olan da buydu, fakat bugünden tezi yok,
teşebbüsü biz ele alacağız. (Rüstem'e döner.) Paşa, pekâlâ bilirsiniz ki kendi adımıza
olsaydı, size şu eli uzatmaktansa, bir defa ölmeyi tercih ederdik. Ama haklarımın,
dolayısıyla haklarının çiğnendiğine inanan bu sabırsız insanlar beni buna zorluyor.
(Elini uzatır.) İşte elim. Barışalım. Ve bize babamızdan, devletlû hünkârımızdan bir
mülakat temin et. Ona hesap vermek isteriz. Kendi adımıza ve şu bahtsız insanlar adına.
RÜSTEM — (Büsbütün tahrik edici bir kibirle) Şehzade... Eliniz de, mülakat talebiniz de
reddedilmiştir.
Bir an sessizlik, Mustafa'nın eli öylece boşlukta kala kalır. Sonra birden bu el bir tokat olarak
Rüstem'in yüzünde şaklar.
MUSTAFA — (Zaptedemediği bir tehevvürle) Öyleyse bu el bir işe yarasın bari.
RÜSTEM — (Sanki tokatı yiyen kendisi değilmiş gibi) Bu el benim suratıma inmedi şehzadem,
benim şahsımda Âl-i-Osma-n'ın en büyük insanının, şevketlu hünkârımızın suratına
indi. Çünkü ben onun adına gelmiştim. Her ne yaptıysam, onun adına yaptım.
(Koynundan Kanunî'nin mührünü çıkarıp gösterir.) Onun adına icrayı adalet eylemek
isterdim. Alacağım her karar altına bu mührü basmak hakkına ve selâhiyetine sahibim.
Siz işte bu
hakka ve selâhiyete karşı geldiniz şehzadem. (Tepeden bir bakışla) Söyleyeceğiniz bir şey var
mı?
MUSTAFA — (Hiddetin ve kırgınlığın en üst noktasında) Evet var: Defolup gitmeniz, hemen
derhal... Yoksa dinim hakkı için sabredemeyeceğim, sabredemeyeceğim bu adamların
intikamına bırakıvereceğim sizi.
RÜSTEM — (Soğuk) Zaten aklınız varsa öyle yaparsınız Şehzadem. Aklınız varsa ve henüz
ellerinizde tutarken beni öldürürsünüz. Çünkü ben merhamet etmeyeceğim. Tokatınızın
şiddetini olduğu gibi hünkâra götüreceğim.
Birinci, ikinci, üçüncü asiler kılıçlarını çekerler. Rüstem'e doğru yürürler.
MUSTAFA — (Onları önler.) Durun! Bu dünyada da, öteki dünyada da size ben kefil olmak
isterim. Şu anda haklıyız. Suçlu olmayalım. Babamın öfkesi büyüktür. Ama şefkati
daha büyüktür. Bu mülakatı kendi adıma, sizin adınıza ben talep edeceğim ondan.
(Işıklar kararır.)
PERDE: III
SAHNE: V
Yeniden aydınlandığı zaman sahne aynıdır. Birkaç gün sonra, bir sabah. Sahnede Mustafa,
Yahya ve Sayinur kadın vardır.
MUSTAFA — (Elindeki mektubu okuyup bitirdikten sonra Yahya'ya döner, memnun.) O kadar
beklediğimiz an geldi Yahya, babamız bizi çağırır, bizi dinlemek ister.
YAHYA — (Araştırıcı) Gidecek misiniz?
MUSTAFA — (Samimi) Babamız bizi çağırır dedim ya. Bize gitmek düşmez mi? (Mektubu
Yahya'ya uzatır.) Al, oku.
YAHYA — (Mektuba göz gezdirir, okuduğundan memnun kalmamıştır.) Doğru babanız sizi
çağırır. Lakin bana öyle geliyor ki bu mektup sizinkinin cevabı değil. Bu Rüstem'in
tezviratiyle kaleme alınmış bir mektuba benzer. Adeta size gelin de, hakkınızdaki
isnatlara cevap verin demek ister.
MUSTAFA — (Düşünceli) Doğru. Ama benim vazgeçmeyeceğim bir mülakat bu. Babam
 sonunda nasıl olsa beni dinleyecek ya.
YAHYA — (İşleyici bir sesle) Ya dinlemek istemezse?
MUSTAFA — (Sapsarı) Ne demek istersin? (Yahya susar.)
SAYİNUR — (Atılır.) Efendimiz, ben bir kadınım, aklım pek ermez bu gibi şeylere... Pek iyi
düşünmeyi beceremem... Ama hissederim... Efendimiz korkuyorum ben, korkuyorum...
(Ağlar.) Rüyalarım...
MUSTAFA — Allah şahittir ki, ben istemedim, ben tahrik etmedim. Bu halkın bu kadar ısrarla
beni istemesi ve bunu, bu kadar düşüncesizce ortaya koymaları benim suçum değil. Ben
elimden geldiği kadar onların sert çıkışlarını önlemeye çalıştım. Ama bugün bu
hareketin ortasında hatta başında görünürüm. Hey Allahım, bana ne yapmak düşer.
Benim asıl vazifem hangisi?
YAHYA — Çok haklısınız şehzade, burada bu kararı hemen vermeniz gerek. Bu karar hem sizin
kaderinizi, hem de size inananların kaderini tayin edecek. Orada babanız oğlundan
sadakat ve itaat bekler. Burada gönlünü size vermiş olanlar sizden
hükümdarca bir davranış beklerler. Görelim bakalım, siz iyi bir evlat mı olmak istidadındasınız,
büyük bir hükümdar mı?
MUSTAFA — Büyük bir hükümdar nasıl davranır?
YAHYA — Büyük bir hükümdar nasıl davranır? Bunu mu görmek istersiniz? Gözünüzü
babanıza çevirin. Babanız sizi sever değil mi? Ama devletini sizden daha çok sever. Bir
tercih yapmak gerekse sizi feda eder. Bundan hiç şüpheniz olmasın.
MUSTAFA — (Istırap içinde) Yani ben de müstakbel devletimle babam arasında aynı uğursuz
tercihi yapayım istersiniz. Öyle mi?
YAHYA — (Acıyarak) Çok ıstırap çekiyorsunuz şehzadem.
MUSTAFA — Ben babamı düşünürüm. Ya o, o neler hissediyordur şimdi Allah bilir. Onun o
büyük kalbini ben çok iyi tanırım Yahya. Kim bilir şimdi nasıl paramparça kanıyordur.
O eğer bir ölüm hazırlamışsa bize, kendisi de çoktan ölmüş demektir. (Müthiş bir
teessürle) Zavallı babam. (Sayinur hıçkırır.) Allah bin türlü belasını versin
hükümdarlarla halkı arasına giren her türlü teşrifatın. (Büyük bir ıstırap içinde) Babam
benden şüpheleniyor... Benden... Ve ben onun şüphesini gideremiyorum. (Kapıya doğru
yürür ve bağırır.) Hey, kim var orada?
İÇ OĞLANI — (Girer.) Buyurun efendimiz?
MUSTAFA — Tez atımı hazırlayın. (İç oğlanı çıkar.)
YAHYA — Gideceksiniz demek?
MUSTAFA — (Bir sır verir gibi) Biz onunla birbirimize benzeriz Yahya. Benim ıstırabımı gör,
onunkini düşün. (Kararla) Gitmeliyim Yahya, gitmeliyim... Onunla yüz yüze gelmeli,
konuşmalıyım. Gerekirse bu başı bu yolda vermeliyim.
YAHYA — (Mustafa'yı bir ağabey gibi kucaklar, başını avuçları arasına alır, tekellüfsüz.)
Öyleyse bu başa pek yazık olacak, pek.
MUSTAFA — (İrkilir.) Nasıl düşünebiliyorsun bunu?
YAHYA — Biliyorum, Mustafam, biliyorum... Sadece bir tahmin değil benimki. Baban seninle
yüz yüze gelmeye cesaret edemeyecek. Çünkü baban senin hakkında kararını verdi.
MUSTAFA — (Dehşet içinde) Ne demek istersiniz?
Sayinur, olduğu yere yığılır.
YAHYA — Süleyman gibi hükümdarlar için bütün güçlük karar verinceye kadardır. O şu anda
sadece adaletini düşünür, artık Şehzade Mustafa diye bir kaygısı yoktur. Dinim hakkı
için kendi karşısına suçlu olarak kendini çıkarmış olsaydı, vereceği hüküm başka türlü
olmazdı. Süleyman'ın adaletine de bu yakışır.
MUSTAFA — (Müthiş bir yeisle) Bunları... Bütün bunları nerden biliyorsun sen?
YAHYA — Dersaadet'ten bir mektup aldım. Şehzadelerinin hayatlarından endişe duyan
dostlarımız yazar: Hünkâr geçen cuma günü Şeyhülislâm Efendi'yle bir görüşme
yapmış. Görüşmenin mevzuu şu: Şehrin tanınmış bir taciri bütün malını mülkünü en
itimat ettiği kölesine emanet ederek taşraya gider, döndüğünde kölesini hem malına,
hem de canına kasteder görür. Bu köle hakkında fetva nedir? Fetva: İşkence ile
katledile, şimdi herkes, bütün Dersaadet halkı bilir ki bu, fetvadaki köleden murat
Şehzade Mustafa'dır. (Birden bir iç tepkiyle Mustafa'nın önüne diz çöker.) Sizsiniz
hünkârım, sizsiniz.
MUSTAFA— (Anlamamış) Hünkârım mı, dediniz?
YAHYA — (Kendinden geçmiş gibidir.) Evet hünkârım... Ben Yahya kulunuz, size ilk bi'at
eylemek isteriz. Süleyman Han büyük bir hükümdardı. Çok büyük bir hükümdardı...
Ama gelmiş geçmiş hükümdarlar arasında daha büyükler de vardı... Bunların artık bize
ne hükmü var? Âl-i-Osman'a ne faydası var? Siz efendimiz, siz gençsiniz. Süleyman'ın
oğlusunuz, o büyüklüktesiniz ve gençsiniz. Sözüme iyi dikkat ediniz, gençsiniz.. Ben
çok düşündüm, efendimiz çok düşündüm. Ve en nihayet oğulu babaya tercih ettim.
Yanıldığımı sanmıyorum. Nice yüz binler var ki tıpkı benim gibi sizi seçmiş bulunurlar.
Emredin, hepimiz bu uğurda ölmeye hazırız.
MUSTAFA — (Dehşetle) Ne, siz beni babamla bir ölüm kalım kavgasına mı atmak istersiniz?
YAHYA — (Üzgün) Bunu biz istemeyiz. Bunu siz de istemezsiniz... Ama Âl-i-Osman'ın elinden
sizin gibi bir ümit koparılıp alınmak istenirse, buna nasıl bizim rızamız olabilir?
Babanız bu millete sizin yerinize, sizin değerinizde, sizin ağırlığınızda ne verebilir
bundan sonra? Yaptığı fütuhat kadar yeniden fütuhat yapsa dahi bu kaybı telafi edebilir
mi?
SAYİNUR — (Mustafa'nın ayaklarına kapanır.) Gitmeyin efendimiz, gitmeyin. Milletiniz sizi
seviyor... size güveniyor...
MUSTAFA — (Sapsarıdır, ama kararlıdır, karısını okşar.) Asıl şimdi gitmem gerek kadınım,
asıl şimdi gitmem gerek. Ben babama karşı duracağım ha? Silâhımı ona çevireceğim
ha? Ve o silâhımdan yılacak ha? Yılıp da gerileyecek. Babamın yarım iş yaptığı
görülmüş müdür? (Heyecanlıdır.) Dinim hakkı için gözlerini bile kırpmaz, silâhımın
 üstüne atılır. (Meyus) Yooo... Eğer başka çaremiz kalmamışsa, birimizden biri ötekinin
hayatına mal olacaksa, Allah babamızın hesabını bizden soracağına, bizim hesabımızı
ondan sorsun.
İÇ OĞLANI — (Girer.) Atınız hazır efendimiz.
MUSTAFA — Pekâlâ... (Bir işaret eder, iç oğlanı çekilir; karısını kucaklar.) Gidiyorum
kadınım ümitlerimin hepsi kırılmış değil henüz. Babam beni dinleyecek göreceksin.
Oğlumuza sahip ol.
Kadını hıçkırarak ortaya yığılır.
MUSTAFA — (Yahya'ya sarılır.) Sen dostum, gönlünü ferah tut, babamız bizi çağırır... Elbet bir
diyeceği var. Bize itaat düşer.
YAHYA — (Metin) Hayır şehzadem, bizim vedamız burada ve bu türlü olmaz... Ben de sizinle
geleceğim. Mademki hünkârım olarak bi'atımı kabul etmediniz, yoldaşlığımı kabul bu-
yurunuz. (Mustafa heyecanla ona sarılır.)
YAHYA — (Mustafa'yı göğsünde sıkarken gözleri yaşarmıştır.) Varsın bu bir ölüm yolculuğu
olsun, ne gam?... (Çıkarlar.)
Sayinur'un hıçkırıkları.
DÖRDÜNCÜ PERDE
SAHNE:l
Hurrem, Mihrimah, Rüstem.
Kanunî'nin sarayında bir salon. Sağda hünkârın arz odası. Solda Hurrem'in has odası. Perde
açıldığı zaman ışıklar yalnız has odasını aydınlatır.
RÜSTEM — (Girer.) Hünkâr beni kabul etmedi. İlk defadır ki kapısından çeviriyor beni.
HURREM — (Aynı Rüstem'in ses tonuyla) İlk defadır ki günler geceler geçiyor, hünkâr beni
aramıyor.
MİHRİMAH — Odasına kapanmış, Cihangir'den başka hiç kimseye ihtiyacı yok.
RÜSTEM— Şehzade ne kadarını biliyor acaba?
HURREM— Hiçbir şey, ya da hepsini. Bazen bakışları bir kartalın atmacaya saldırışı gibi
saldırıyor üstüme... Gözlerinde beni itham eden bir parıltı yakalar gibi oluyorum.
Bu kısacık bir an sürüyor. Hemen arkasından hem de sebepsiz bir coşkunlukla boynuma
sarılıveriyor.
RÜSTEM — Ya her şey... Ya hiçbir şey...
HURREM— Dün göğsümde ağladı.
MİHRİMAH— Ağladı ha?
HURREM— Bir çocuk gibi... Ara sıra ürpertiler geçirerek.
MİHRİMAH— Şehzade Mustafa'yı pek severdi.
HURREM— O herkesi sever, ölesiye sever. Bu sevgi beni korkutuyor.
MİHRİMAH — Acaba buna bir vicdan azabı diyebilir miyiz valide?
HURREM— Vicdan azabı mı dedin?
MİHRİMAH— Yüzlerimiz sapsarı. Neden korkuyoruz? Kimden korkuyoruz?
RÜSTEM— Şehzade henüz yaşıyor.
MİHRİMAH — (Dalgın) Şehzade henüz yaşıyor, biz ise evhamlarla boğuşuyoruz.
RÜSTEM— O her zaman kuvvetliydi, (O kâbus içinde yaşıyor gibi) onu kışkırtıyordum, niçin
bilmem, mütemadiyen kışkırtıyordum. Elindeydim, beni öldürebilirdi. Galiba beni
öldürmesini istiyordum. Bunu sonralar çok düşündüm, gerçekten ölmek mi istiyordum?
Niçin?
HURREM — (Bir aksi seda gibi) Niçin?
RÜSTEM— Bilmem... Bilseydim, daha başka türlü mü yapardım? Size ve kendime ihanet mi
ederdim Allah bilir.
Bir saray oğlanı, elinde hünkârın yemek tepsisiyle gelir.
PERDE: IV
SAHNE: II
Evvelkiler, saray oğlanı.
SARAY OĞLANI — (Mûtad merasiminden sonra) Hünkârımız efendimizin sofrasına ben hizmet
ederim sultanım. İki gündür ki bir lokma yemez.
HURREM — Peki. (Bir baş işaretiyle hizmetkârı savar.) Bir insan bu kadar kendi içine çekildi
mi, kendi kendini kahretmeye başladı mı hemen üstüne varmalı. Yoksa o bizim
üstümüze varacak demektir. (Ani bir kararla) Ben gidiyorum.
MİHRİMAH — Nereye sultanım?
HURREM — (Cesur) Yanlarına... Zevcimiz efendimiz bizi de kapıdan geri çevirecek değiller
ya.
Çıkar, ışıklar bu tarafta kararırken hünkârın arz odasında yanar.
PERDE: IV
SAHNE: III
Kanunî, Hurrem.
Kanuni, yalnızdır. Istırabına boğulmuş gibidir. Kapı vurulmadan açılır. Hurrem girer.
Hurrem'e görmeyen gözlerle bakar.
HURREM — (Gelir, Kanuni'nin önünde diz çöker, önce eteğini, sonra elini öper.) Efendimiz.
KANUNΗ (Bomboş gözlerle bakar.)
HURREM— Ben geldim efendimiz. Ben cariyeniz: Hurrem. (Kanunî susar ve bakar.)
Efendimiz, cüretimizi bağışlayın efendimiz. Günlerdir iltifatlarınızdan mahrumuz...
 Günlerdir merak ve endişeniz içindeyiz. Sofranız geldiği gibi kalkar. (Susar ve cevap
bekler, Kanunî cevap vermez.) Hep ışığınıza bakarım, sabahlara kadar sönmez ışığınız,
ıstırabınız pek büyük, ıstırabınıza yanaşabilmek ne haddimize... Söyleyecek her şey sığ
kalır, cılız kalır... (Kanunî heykel gibi sükûnuna devam eder.)
HURREM — (Hünkârın ellerine dokunur.) Efendimiz, buz gibi elleriniz, efendimiz...
Rahatsızsınız... Hekimlerinizi çağırtalım...
KANUNΗ (Sıkkın) İstemez.
HURREM — (Onu ancak bu yönden konuşturabileceğini anlamıştır.) Ya gözleriniz...
Kıpkırmızı. Bu gözler günlerce, gecelerce kapanmamışa benzer... Niçin kederlerinizi
bizimle, biz sadık kullarınızla paylaşmak istemezsiniz?
KANUNÎ — (Buz gibi) Sadakat.
HURREM — (Şevkle) Evet hünkârım, sadakat... Sadakat dediniz değil mi? Sadakat... Nihayet
işte bir şey. Bir şey söylemek istediniz, söyleyin, söyleyin lütfedin, kerem edin, bir şey
daha, bir kelime daha söyleyin.
KANUNΗ (İlk defa ona yarı döner.) Niçin geldiniz?
HURREM — Gelmemiz münasip düşmedi mi yoksa hünkârım?
KANUNÎ — (Bezgin) Münasip düşmek: Yaşamamız münasip düşüyor mu sanki? En büyük
münasebetsizliğin adına hayat demişler... (Kalkar odanın içinde birkaç adım atar.)
Görüyorsunuz ya ölmeye niyetimiz yok henüz daha on yıl, bu gövde bu başı, bu baş da
bu cehennem azabını taşıyabilir. Kırk yıldır devlet idare ederim. Kimlerle başladık, hey
yavrum hey... Kimlerle bitireceğiz.
HURREM — (Hemen) Allah uzun ömürler versin efendimiz.
KANUNΗ (Hurrem'in önünde durur, yüzünün çizgileri oy-namaksızın.) Bunu söylemek için mi
geldiniz?
HURREM — Efendimiz,
KANUNΗ Az mı merak ederdiniz sanki, az mı burnunuzu sokmak isterdiniz bu işlere... Ah,
ben sizin o küçük hilelerinizi kaç kere yakalamışımdır, kaç kere yakalamışımdır da,
yüzünüze vurmamışımdır.
HURREM — Hile mi dediniz?
KANUNÎ — Neden devlet idare etmek bizim için çekilmez
bir yük haline geldiği zaman kadınlar için zevkli bir oyun oluyor? Neden bu hep böyle oluyor
neden?
HURREM— Pek öfkelisiniz efendimiz.
KANUNΗ Öfke mi? Ben öfkemi bitireli çok oldu... Ama öfkem, öfkem bitirmedi beni henüz,
bitiremedi. (Bir sır verirmiş gibi) Bilir misin, bana Adil Süleyman derler... Adalet nedir
ha?
HURREM — (Başını eğer.) Adalet doğruya karşı doğru, eğriye karşı eğri, olabilmek hüneridir.
KANUNΗ (Mazlum) Peki ben, ben o kadar eğri miyim ki, Allah bana bu muameleyi lâyık
görür, bana hak etmediğim bir ceza verir? Ya Tanrı'nın adaleti bizimkine benzemez, ya
da biz pek budalalık ederiz.
HURREM — Tanrı'nın adaleti Tanrı'yla hesaplaşacağımız gün gösterir kendini.
KANUNİ — Ama benim adaletim gecikmeyecek, benim adaletimin beklemeye tahammülü
yoktur. (El çırpar.) Hey, kim var orada? (Kapıcılar kethüdası boyun kırıp bekler.) Tez
bana sadrazam paşayı çağırın. (Kethüda çıkar.)
KANUNÎ — (Ürkmüş bir halde olan Hurrem'e döner.) Gör benim adaletimi kadın, gör benim
adaletimi, gör de titre.
HURREM — (Bir panik içinde Kanunî'nin ayaklarına kapa-nır.) Affedin efendimiz... Affedin...
KANUNΗ (Emreder gibi) Kalk ayağa, korkma... Henüz senin hakkında hükmümüzü vermedik.
Hurrem, titreyerek kalkar.
KANUNÎ — (Ta onun içine kadar işleyen bir bakışla) 30 yıldır koynumuza girer çıkarsınız. Hey
Allahım, ne kadar az, ne kadar az tanıyorum seni... Nesin, neyin nesisin, nerden çıkıp
geldin, dost musun, düşman mı?
HURREM — (Kekeleyerek) Ben efendimiz, ben sizin lütuf ve inayetinizle çocuklarınızın anası...
KANUNΗ (Bezgin) Çocuklarım mı? Çocuklarım ha? Şaşırdım... Hangisi benim, hangisi benim
içimde bana düşman yaşayan o azgın canavarın? (Rüstem kapıya vurur.) Gel. (Rüstem
girer.)
PERDE: IV
SAHNE: IV
Kanunî, Hurrem, Rüstem.
KANUNΗ (Rüstem girerken) İşte geldi. Bu adam yok mu kadınım? Bu adam bana çok büyük
bir hizmet etti. Devletim aleyhindeki suikasti meydana çıkardı, fesadı yakaladı, bu
adam olmasaydı biz arkadan hançerlenecektik. Suçluyu elleri kolları bağlı teslim etti
bize. Bu adam yok mu, kadınım, bu adam sağ eliyle bize siper olurken, sol eliyle
yüreğimizi söküp aldı. (Rüstem, Hurrem irkilirler.) Ama devlet adına, devletim adına,
adaletim adına mükemmel bir iş gördü doğrusu... Eşi menendi bulunmaz bir iş... O
kadar sağlam, o kadar inandırıcı delillerle döndü ki aleyhimize, bir Süleyman olarak
susamazdık, uzakta da duramazdık. Yapabileceğimiz bir tek hareket kalmıştı, kendi
ipimizi kendimiz geçirdik boynumuza, ona verdik, o da tutup çekti.
RÜSTEM— Efendimiz, size arz eylemiştim efendimiz. Bu bize göre pek ağır bir iş diye. Bizi
böyle bir ateşte denemeyin diye.
KANUNÎ — (Gerçek mi, söylediği belli değil.) Yoo, yoo, yanlış anlamayın. Tan eylemek
istemeyiz size. Gayretinizi, hizmetinizi överiz. Öyle ya buna hizmet demezler mi?
(Nefretle) Nasıl ki şimdi bizim yapacağımıza da adalet derler... (Hiddetle bağırarak)
Öyle demezler mi ha? (Hurrem'le Rüstem titreşerek bakışırlar.. (Zavallı) Ama ben
biliyorum, asıl suçlu kim biliyorum. (Rüstem'le Hurrem'in bakışmaları) Asıl suçlu ben.
 Asıl suçlu biz. Tam sırasında ölmeyi bilemedik. Bilemedik de işleri böyle karıştırdık.
Tam zamanında çekilip gitmeyi bilemedik. Tanrı beni affetsin. Tarih beni affetsin (Bir
an sükût, kimse bu sessizliği bozmaya cesaret edemez.)
KANUNΗ (Doğrulur.) Ama ben bunun için çağırmadım sizi. Buyurmak için çağırdım.
(Rüstem'in önüne dikilir.) Paşa... Vazifenizi tamamlayınız. Bu davanın hakimliğini siz
yaptınız. Cellâtlığını da siz yapınız. (Tekrar buz gibi bir sessizlik, Kanunî arkasını
döner.) Sonra da sadaret mührünü ikinci Vezir Ahmet Paşa'ya teslim edersiniz. Biraz da
başkalarının sadakatini deneyelim, bakalım. Haydi şimdi gidin.
RÜSTEM — (Hünkârın elini öpmek için eğilir.) Hünkârım.
KANUNΗ (Elini çeker.) Gidin dedim ya.
Hurrem, Rüstem'e hünkârın göremeyeceği bir işaret yapar, Rüstem çıkar.
PERDE: IV
SAHNE: V
Kanunî, Hurrem sonra Kanunî yalnız.
HURREM — (Rüstem'in arkasından) Rüstem kulunuzun sa-dakatına karşı bu bir zulüm olmadı
mı?
KANUNΗ (Hurrem'e döner, hayretle bakar.) Öyle mi? Demek sizce bu yaptığımız bir zulüm
ha? Ya onun o korkunç sadakati? Hiç mi zulüm gibi görünmez size? Gerçi Mustafa
ihanetinin cezasını hak eyledi. Ama bilir misin kadın, bir hain de olsa Mustafa
Mustafa'dır. Ve dünyaya bir ikinci Mustafa daha gelemez. Çünkü Mustafaların çağı
kapandı. (Gözlerini yumar.) Onu nasıl severdim.
HURREM— Efendimiz... (Bir hareket yapar.)
KANUNΗ Biz bir karar verdik miydi, münakaşasını kendimizle yapmaktan hoşlanırız. Rahat
bırak beni. (Hurrem selâmlar ve çıkar. Kanuni, yalnız. Gidip pencereyi açar, fırtına
odaya dolar. Perdeleri savurur.)
KANUNΗ Tanrım, senin adaletin mi? Benimki mi? Bir işaret, bir tek işaret bekliyorum senden.
Ne olursun, iş işten geçmiş değil henüz. Tanrım, ben dünyanın bu yarısına hükmeden
Sultan Süleyman kulun, ben önünde dize geliyorum, yalvarıyorum. Bir işaret bana, bir
tek işaret... (Uzakta bir şimşek parlar, sonra gök gürler, bir yıldırım tarakası.) İşte
işaretin... Yıldırım... Ve şimşek... (Ayağa kalkar.) Pekâlâ. Biz de yıldırım olacağız,
şimşek olacağız (Birden salona açılan kapıdan ikinci Vezir Ahmet Paşa girer. Büyük
bir heyecanla hünkârın ayaklarına kapanır.)
PERDE: IV
SAHNE: VI
Hünkârın has odasında Kanunî ve Ahmet Paşa. Salonun lokal ışıklarla aydınlatılan beri
kısmında ise Mustafa kendini sımsıkı yakalamış muhafızların arasındadır.
AHMET PAŞA — Efendimiz, merhamet efendimiz...
KANUNΗ Ne var? Ne oluyor? Siz çıldırdınız mı paşa?
AHMET PAŞA — Oğlunuz hünkârım, oğlunuz, şehzadeniz...
KANUNΗ (Sert) Şehzadem mi? Sana ne şehzademden?
AHMET PAŞA — Hakkında bu kadar acele hüküm verdiğiniz oğlunuz.
KANUNΗ Acele, ama yalnış değil.
AHMET PAŞA — Ona son bir lütufta bulunmak istemez misiniz? Onu son bir defa dinlemek
istemez misiniz?
KANUNΗ Dinleyemem.
AHMET PAŞA — Efendimiz, sizin oğlunuz bu.
KANUNÎ — (O sert tavırda ilk defa bir yumuşama görülür. Bir ıstırap çizgisi belirir yüzünde.)
İşte onun için dinleyemem paşa. Sen de babasın, anla beni. Bu başkalarının suçuyla
karşı karşıya gelmeye benzemez.
AHMET PAŞA. — Af, büyüklüğün şanındandır.
KANUNΗ (Vakur) Biz ya o kadar büyük değiliz ya da daha büyüğüz. (Ahmet Paşa'yı tutup
kaldırır.) Kalk paşa, devletime kasteden siz olsaydınız, yapacağım yine bu değil miydi?
Biz ele ne münasip görürsek kendimize de onu münasip görenlerdeniz... Adaletimizin
sırrı budur.
AHMET PAŞA — (Kahrolarak) Ya suçsuzsa oğlunuz, bigü-nahsa?
KANUNÎ — (Cebinden buruş buruş olmuş bir mektup çıkarır
okur.) Bak paşa... Bu mektup oğlumun. Oğlum kendini nasıl itham eder oku. (Mektubu Ahmet
Paşa'ya verir, o mektuba sessiz sessiz göz gezdirirken, Kanunî mektubu ezbere okur.)
Baba hakkı için, Tanrı hakkı için bu kıyamı biz hazırlamadık. Kıyam bizim rızamız
alınmadan meydana geldi. Sonra bir anafor gibi bizi çekip içine aldı. Biz kendimizin
değil, bu adamların ricacısıyız baba. Onların suçu bizi sevmek, bizim suçumuz ise,
onları haklı ve büyük gazabınız önünde terk edememek... Nasıl terk edebilirdik. Siz ki
beni halkı için yaşayan bir hükümdar gibi yetiştirmek isterdiniz. Onları kaderlerine
bırakıp merhametinize sığınmam hoşunuza gider miydi? Hayır baba, biz kendi adımıza
değil, onların adına geliriz. Onlara hazırladığınız cezayı ilk bizde deneyesiniz diye.
AHMET PAŞA — (Mırıldanır gibi) Zavallı şehzade: Kendini onlara siper etmek istemiş...
Sanmış ki elleriniz titrer.
KANUNÎ — Ellerimin titremeyeceğini bilmeliydi.
AHMET PAŞA — Bir kahraman gibi davranmış.
KANUNÎ — Bir kahraman gibi, doğru ama, bir evlat gibi değil. Bizde ona bir asi kahramana
yapılacak muameleyi reva görürüz.
AHMET PAŞA — Efendimiz ona son bir fırsat.
KANUNΗ (Sabırsız) Sonra sizin hakkınızda da başka türlü düşünürüz paşa.
Ahmet Paşa, soldan açılan kapıya doğru yürür, arkasında Mustafa'nın ümitle beklediği
kapıya... Fakat oradan çıkamaz. Geri döner, dipteki küçük kapıdan kaçar. Beride
Mustafa içerideki en küçük hareketi değerlendirmeye çalışır gibidir. Korkunç bir an,
terkedildiğini anlar.
MUSTAFA — (Yumuşak bir sesle) Baba... Benim baba... oğlun, Mustafan. Ölüme gönderiyorsun
beni. Bir defa dahi dinlemeden.
Kanuni, bu sesle âdeta ürperir, odanın içinde dolaşmaya başlar.
MUSTAFA — Ölümden korkum yok bilirsin, ama ölümüm sana yük olsun istemem. Ölümüm
sana ağır gelsin istemem... Suçsuzum baba, suçsuzum. (Tekrar susar, içerden cevap
bekler.)
Kanuni, ihtilâçlar içindedir, eliyle kulaklarını tıkar.
MUSTAFA — Bir gün anlayacak ve inanacaksın baba, o günü düşün. Onu ben öldürdüm. Hiçbir
suçu yokken, ona ben kıydım. Kendini müdafaa hakkı dahi vermedim diye başını taştan
taşa çalacağın günü düşün. Her şeyi bilen Tanrı'nın huzuruna çıkacağımız günü düşün.
RÜSTEM — (Sinirli bir tavırla girer, muhafızlara çıkışır.) Ne bekletirsiniz hâlâ? Götürün!
(Muhafızlar Mustafa'yı sürüklerler.)
MUSTAFA — (Çıkarken, Rüstem'in önünde durur, bir an.) Gidiyorum, gönlünü ferah tut. Yarın
sen de geleceksin... İsteme-sen de geleceksin... Ve Tanrı'nın huzurunda seninle karşı
karşıya kalacağız. (Çıkar.)
Lokal ışıklar bu tarafta söner. Salon karanlığa gömülür. Arz odasından Kanunî, onların çekilip
gittiğini anlar. Bir an daha orada durur, sessizliği dinler, pencereden bakar, âdeta
kendini avutacak bir şeyler aranır gibidir. Bu arada sahne yavaş yavaş kararmaktadır.
Nihayet Kanunî'yi takip eden lokal bir ışık kalır. Kanunî köşedeki tahtını görür, ona
doğru yürürken.
KANUNΗ Hem insan olmak, hem âdil olmak... hıh... Biz kendimizi ne sanırız böyle? (Tahta
çıkıp oturur garip garip etrafa bakınır.) Benim burada, bu kadar yüksekte işim ne?
Tanrım ne korkunç şey bu... Onlarla her türlü bağımı kopardım... Ve hâlâ sana erebilmiş
değilim... Seninle onlar arasında... Yapayalnız... (Kaftanına bürünür, ürperen bir sesle.)
Soğuk... Çok soğuk.
BEŞİNCİ PERDE
SAHNE: l
Sahne: Kanunî'nin sarayında salon. Üç gün sonra bir sabah. Sabah ışıkları vitraylı
pencerelerden içeriye süzülmekte. Dışardan galeyan halindeki halkın anlamsız bir
uğultu halinde sesleri gelmekte. Salonda Hurrem, Rüstem ve Mihrimah vardır. Bir-
birlerinden aralıklı durmuşlardır. Huzursuzluk ve korku yüzlerinin ifadesinde aşikârdır.
MİHRİMAH — (Dışardaki gürültülere karşı kulaklarını tıkamıştır.) Üç gündür aç kurtlar gibi
uluyorlar.
HURREM — (Korkusunu gizlemeye çalışarak) Halk ne istediğini bilmez.
RÜSTEM — (Acı bir gülüşle) Bu halk, bu defa ne istediğini biliyor sultanım. Şehzade
Mustafa'nın kanının bedelini isterler, yani kellemi. (Pencereyi aralar.) Dinleyin.
DIŞARDAN SESLER — Mustafa Han, Mustafa Han... (Bu sesler daha çok bir ağıt edasıyla
aksedecektir.)
MİHRİMAH — (Sinirli) Üç gün üç gecedir uyku tutmaz gözlerimiz. Ne bizim ne de onların. Bu
adamlar geceleri olsun uyumazlar mı? (Rüstem sokulur.)
RÜSTEM— İntikam uyumaz. (Bir an durur sonra ileri doğru bir çıkış yapar.)
HURREM — (Durgun) Ve hünkâr hâlâ onları hiç görmez hiç duymaz gibi davranır.
MİHRİMAH— Bir sessiz isyan bu... Silâhsız bir ayaklanış... Hâlâ kimse karşı durmak istemez.
RÜSTEM — Kim karşı duracak? Hünkâr bizimkinden ayrı bir dünya içinde yaşar sanki. Onun
dünyasında ne bize yer var, ne de şu çılgın insanlara... Onun dünyasında bir büyük
sessizlik, bir ölüm sessizliği... Kimin haddine onu inzivasından çekip çıkarmak? Kimin
haddine onun uyumakta olan gazabını yeniden uyandırmak?
MİHRİMAH— Bunu ancak Cihangir yapabilir?
HURREM — (Bir yerine bir bıçak batırılmış gibi) Cihangir... Zavallı yavrum. Gün günden
eriyor.Gün günden soluyor korkum boşuna değilmiş... İlk defa yaptığımız işin
doğruluğundan şüphe ediyorum. Bana öyle geliyor ki günleri sayılı. (Mihrimah
hıçkırır.) Hekimler istirahat etmesini isterler... Oysa ben oğlumun kafasının içini
bilirim. Nasıl bir cehennem aleti gibi çalışır. (Birdenbire kraliçe haşmetiyle doğrulur.)
Kaderin hükmü bu. Şehitsiz zafer kazanılmıyor.
MİHRİMAH — (Birden babasının arz odasına doğru yürür.) Ben gidiyorum.
HURREM — (Kızını önleyerek) Nereye?
MİHRİMAH— Babamla görüşmek isterim. Babam beni dinlemeli. Bu sesler, (Sinirli) bu sesler
deli ediyor.
HURREM — (Batıcı) Bulabilirsen.
RÜSTEM — (Durgun) Hünkâr kaçıyor; bizden kaçıyor, tahtından, tacından kaçıyor, kendinden
kaçıyor, hatıralarından kaçıyor.
HURREM — (Ağır ağır pencerelerin bulunduğu köşeye gider.) Bu sabah şafakta onu gördüm.
(Pencerelerden dışarıya seyre koyulur.) Al bir ata binmişti, bir atılışta o kudurmuş
kalabalığın içine daldı, birden bir dalgalanma oldu, sanki aralarından geçen o değilde,
onun hayaletiymiş gibi önünden çekilen çekilene. Bir tek el uzanıp da dizginine
yapışmadı. Bir kimse çıkıp da yolunu kesmedi.
RÜSTEM— Onu her sabah bir başka kapıdan bir başka tarafa at sürerken görenler söyler
sultanım. Güya bu al atlı hünkârımız değilmiş de, onun mustarip ruhuymuş. Ve böyle
her sabah şafakla birlikte, sarayın fitne ve fesadından kaçıp kurtulmak dilermiş.
HURREM — (Nefretle) Halkın muhayyelesi...
RÜSTEM — Halkın muhayyelesi hep böyle zamanlarda işlemeye başlar. Ya bir devir
 kapanırken ya bir devir açılırken.
Birden bir silâh sesi işitilir, sonra bir kaç el daha atılır, sesler daha vahşi bir haykırış halini
alır.
MİHRİMAH — (Pencereye doğru koşar.) Sarayın arkabüzü-cüleri... Yoksa bu çılgınlar saraya
hücuma mı cüret ederler.
HURREM — (Pencereden dışarıyı araştırarak) Kim var bu adamların başında? Kim azdırır
bunları.
RÜSTEM— Şair Yahya derler bir bednam... İşittik Mustafa'nın yakınlarındanmiş; şehzade için
yazdığı mersiyenin mısraları âdeta tekbir gibi dudaklarında gezinir şerirlerin. (Tekrar
silâh sesleri. Bir iç oğlanı telâşla girer.)
İÇ OĞLANI— Sultanım hücum başladı! Bugün ilk defadır ki saldırırlar. Ya istediğimiz verile,
yahut taş taş üstünde koymayız derler...
HURREM — İstedikleri?
İÇ OĞLAN — (Rüstem'e bakıp susar.)
RÜSTEM — (Sayıklar gibi) Başım.
MİHRİMAH — (Hıçkırır.)
HURREM — (Sert) Peki sadrazam paşa daha ne bekler? Bu adamların saraya girmelerini mi?
Tez bana sadrazam paşayı bul.
İç oğlanı çıkar.
RÜSTEM — (Gözlerinde kinci bir parıltı ile) Ben Ahmet Pa-şa'nın desisesinden korkarım
sultanım. Yaşça da, başça da bizden üstün iken mührü hümayun bana verilmişti. Ta o
zamandan beri diş biler bana; bana öyle gelir ki kasten öyle ağırdan alır, kasten öyle
ağırdan alır ki şu şerirler taleplerinde daha cüretkâr olalar.
HURREM — (Dişleri arasından) Mademki iş bu raddeye geldi, mademki iş kellelerimizi
istemeye kadar vardı, bize de kellelerimizi kurtarmak düşer.
Sadrazam Ahmet Paşa girer.
PERDE: V
SAHNE: II
Evvelkiler, Ahmet Paşa.
HURREM — (Hiddetle Ahmet Paşa'ya doğru yürür.) Paşa bu ne demek olur? Gayretiniz bu
mudur?
AHMET PAŞA — Ben de emir beklerim sultanım, illâ hünkârın izni olmadıkça kati bir darbe
indiremem. Yalnız size şu teminatı verebilirim sultanım. Benim cesedimi çiğnemedikçe
sizin kılınıza zarar veremeyeceklerdir.
RÜSTEM — (Alayla) Benim için de aynı teminatı verebilir misiniz?
AHMET PAŞA — Elbette. Ne sandınız? Hünkâr avdet eyle-yinceye kadar onları orada
 tutabilirim. Hiçbir endişeniz olmasın.
RÜSTEM — (Sinirli) İstenen benim kellem paşa, sizin ki değil.
AHMET PAŞA — (Acı bir eğlenişle) Sizin hayatınız bizim için de kıymetlidir paşa, sizin bizim
hayatımıza vereceğiniz değerden çok daha fazlasını veririz biz sizinkine.
HURREM — (Huzursuz) Bütün bunlar bir şey ifade etmez paşa, bu adamları dağıtacak mısınız?
Bu adamlar rahatımızı huzurumuzu kaçırdı artık.
AHMET PAŞA — (Dehşetle) Maazallah, bu büyük bir kırım olur sultanım. Hünkâr
buyurmadıkça böyle bir mesuliyeti göze alamam.
HURREM — Öyleyse ben alırım. (Rüstem'e döner.) Rüs-tem Paşa, ırzımız, hayatımız tehlikede.
Derhal tedbir alasınız, bu adamlara hadlerini bildiresiniz.
RÜSTEM — (Eğilir.) Başüstüne sultanım. Yarına kalmaz, düşmanın başını ezmiş oluruz
inşallah... (Çıkar.)
AHMET PAŞA — Öyleyse bize de çekilmek düşer sultanım.
HURREM —Çekilebilirsiniz. Hangi şartlar altında bu kararı verdik bilirsiniz. Lazım oldukça
şahadetinize güvenebiliriz değil mi?
AHMET PAŞA — Beli sultanım. (Eğilir ve çıkar.)
PERDE: V
SAHNE: III
Hurrem, Mihrimah.
MİHRİMAH — (Biraz rahatlamış gibidir.) İşte nihayet size yaraşanı yaptınız. Artık rahat
edebilirim.
HURREM — Evet rahat edebilirsiniz kızım. Odanıza çıkıp uyuyabilirsiniz de, bu gece sizin
uykularınızı ben bekleyeceğim.
MİHRİMAH — (Diz çöker.) Sultanım.
HURREM — (İçindeki bir yarayı açığa vurmak istemiyormuş gibi) Yarın sen de anlayacaksın
kızım. Yetiştirdiklerin birer birer uçmaya başladığı zaman, birer birer seni terk edip
uzaklaştıkları zaman anlayacaksın ki: Biz analar, kendi hayatımızı yaşamayız. Bizim
hayatımız ilk doğum sancısıyla sona ermiştir. Her yeni doğumla bir kere daha ölür, bir
kere daha doğarız. Haydi artık sen de git. Yalnızken kendimi kuvvetli hissediyorum.
Mihrimah çıkar.
PERDE: V
SAHNE: IV
Hurrem yalnız, sonra Rüstem.
HURREM — (Pencereye yaklaşır dışarıya bakar.) Başı boş kuvvet. (Kendi kendini
inandırmaya çalışır gibi) Ya maazallah,
başlarında bir de Şehzade Musatafa bulunsaydı! Yok... Yok... Doğru yapmışız... Doğru
yapmışız. (O böyle konuşurken Rüs-tem girmiştir, cenk kılığıyladır.,)
RÜSTEM — (Hurrem görmeden, arkadan ona yaklaşır.) Doğru yapmışız sultanım. Bundan
böyle yapacaklarımız daha haklı, daha doğru olacak. Ben hazırım. Müdafaayı yeniden
gözden geçireceğim, bir kısım kuvvetlerle bir huruç hareketi yapıp, dışarda atıl
bırakılmış esas kuvvetlerimizle birleşeceğim. Sonra tekrar dönüp onları saracağım. Bu
başı boş kuvvet nasıl bir yumrukta dağılır göreceksiniz.
HURREM— Yahya'yı sağ isterim.
RÜSTEM — (Eğilir.) Beli sultanım. (Birden merdivenlerden Bayezid'in koşarak çıktığı görülür
Mustafa'nın katli haberini duymuş geceli gündüzlü bir yürüyüşle İstanbul'a gelmiş,
dışardaki asilerle çatışmış, nefes nefesedir.)
PERDE: V
SAHNE: V
Öncekiler, Bayezit.
BAYEZİT— (Bir fırtına gibi girer, kılıcından hâlâ kan damlamaktadır. Gözleri yuvalarından
fırlamıştır.) Hani nerede? Hünkâr babamız nerede? Karındaşımız Mustafa nerede? Size
sorarım. Nerede? (Hurrem, Rüstem'in önünde durur.) İşittik Mustafa katledilmiş. Doğru
mu?
HURREM — (Telaşlı.) Yaralısınız oğlum, yaralısınız aslanım.
BAYEZİT— Hayır, bunlar benim kanım değil, benim kanım içimde akar. Bunlar bana engel
olmak isteyen köpeklerin kanı.
HURREM — Ne?.. Buna cesaret ettiler ha? Aslanıma saldırmaya cesaret ettiler ha?
BAYEZİT— Ne onların gözü beni görürdü o telaşede, ne de benim gözüm onları... Doğru
Bursa'dan gelirim valide. Geceli gündüzlü at süreriz. Her şey bitmiş olmasa bari.
HURREM— Hünkâr dönüşünüze pek sevinecek.
BAYEZİT — (Parlayarak) Bana Mustafamdan, Mustafam-dan haber verin, işittiklerimin yalan
olduğunu söyleyin. (Yalvarır gibi) Yalan değil mi valide? Yalan, Mustafa gibi bir evlat
katledilir mi? Mustafa gibi bir yiğide kıyılır mı? (Hurrem'le Rüstem başlarını eğer ve
susarlar. Bayezit dehşetle) Demek gerçek? (Âdeta çarpılmış gibidir.) Bir ümide doğru
koştuğumuzu zannederdik. Yolumuzun sonunda Mustafa'yı bulacağımızı zannederdik,
önce şu çılgınlar sürüsüne çarptık başımızı...Sonra da sizin şu taş gibi sükûtunuza!
Demek gerçek ha? Gerçek. (Pencerenin önüne gelir dışarıya bakar.) Şimdi anlıyorum
bu adamları. (Bir tiksinti ifadesiyle) Ya ben ne yaptım? Atımı sürdüm üstlerine, kılıcımı
onların Mustafa için çarpan kalplerinin kanıyla kirlettim. Lanet olsun. (Kılıcını kırıp
atar.)
HURREM — Öyle söyleme yavrum, öyle söyleme aslanım. Bu sözlerinle validenin kalbini
kırarsın.
BAYEZİT — (Döner, onu yeni farkediyormuş gibi.) Ya nasıl söylememi isterdiniz valide? İyi
 ettiniz mi diyecektim? Eliniz varolsun mu diyecektim? (Teessürünün en üst
hududunda) Ah bilmeliydim, bilmeliydim... (Kafasını yumruklar.) O gün, o gün an-
lamalıydım, o zaman anlamalıydım.
HURREM — (Onu teskine çalışır gibi) Bayezit'ım, oğlum.
BAYEZİT— (Taşkın) Bunu sen yaptın. (İkisine birden) Bunu siz yaptınız, siz ikiniz. Niçin
yaptınız ha? Nasıl yaptınız? Sen valide, sen böyle bir evlat doğurabilir miydin ki?
HURREM — (Endişeli) Sus oğlum, duyanlar gerçek sanır sonra.
BAYEZİT— (Bağırarak) Yalan mı ya? Sandınız ki onun ölümüyle her şey düzelir, hepimiz biraz
daha aydınlığa kavuşuruz. (Annesinin bileklerinden yakalayıp pencerenin önüne
getirir.) Bak valide, şu inen akşamı görüyor musun? Şu karanlığı? Karanlığı bekleyen
şu korkunç adamları? Âl-i-Osman'ın kaderi böyle olmamalıydı. Bizim kaderimiz böyle
olmamalıydı, babamızın kaderi böyle olmamalıydı.
HURREM — (Kendini toparlamaya çalışarak) Istırabınıza hürmet ederiz oğlum, Mustafa
değerli bir çocuktu.
BAYEZİT— (Kahredici bir ıstırap içinde) O bizim ışığımızdı, sen söndürdün. O bizim
ümidimizdi sen mahvettin, (Ruhunun bütün isyanını haykırarak) Şimdi ne olacak bilir
misin ha? Şimdi ne olacak? Öz evlatların birbirine düşecek. Birbirimizi yiyeceğiz. Düne
kadar kendimi emniyette hissediyordum. Mustafa'nın ismi dahi hayatımızın teminatıydı.
Şimdi kime güveneceğim ha? Kime?
HURREM — (Oğlunu kucaklamak ister.) Oğlum.
BAYEZİT — (Şiddetle iter onu.) Sana mı? Haydi oradan. Kan kokuyorsun. Babamıza mı
güveneceğim? O Mustafa gibi yiğit, Mustafa gibi eşi bulunmaz bir evlada kıydı, gözleri
beni mi görecek? Yoksa Selim'e, o sarı yılana mı güveneyim istersin? Şimdi ne olacak
bilir misin valide? İlk fırsatta ya Selim beni gırt-laklayacak, ya da ben onu. (Hurrem
hıçkırır. Bu hıçkıran kadına acımıştır.) Ne yaptın kadın, ne yaptın?
R ÜSTEM — (Vaziyete müdahale etmek ihtiyacını hissetmiştir.) Çok heyecanlısınız şehzadem.
Görüp, işittikleriniz büyük bir darbe oldu sizin için. Biraz istirahat buyursanız.
(İnandırmaya çalışır gibi) Mustafa, hünkârımız efendimize karşı geldi.
BAYEZİT— (Vahşi bir hiddetle döner.) Yalan söylersin bre nabekâr, yalan! Dünya bir araya
gelse, bir araya gelseydi de, vaat edilseydi, vaat edileydi ona, yine de babasının
sakalının tek teline değişmezdi. Zincirlerin zaptedemeyeceği bir aslanken babasının bir
sözüne bent oldu. Buraya geldi, bir kuzu gibi, kendi ayağıyla, kurban olmaya... Çocuk
değildi... Budala da değildi... Nereye gittiğini biliyordu... Niçin gittiğini biliyordu.
Böyle olduğu halde irkilmedi bile... Ölümden korkmazdı. Alçaklıktan yılardı; alçaklar
elinde kaldı yazık.
RÜSTEM— (Hurrem'e) Şehzade bizi kasteder sultanım.
BAYEZİT— (Ona doğru atılır.) Yaaa... yaa... yaa... sizi kastederim devletlû, size söylerim. Her
kim ki alınır ona söylerim.
HURREM — (Rüstem'le Bayezit arasına girerek.) Size daha ehemmiyetli bir vazife verilmiştir
 paşa unutmayın.
Rüstem, baş eğer çıkar.
SAHNE VI
Hurrem, Bayezit.
BAYEZİT— (Arkasından acı bir eğlenişle) Hoşuna gitmedi. (Annesine döner.) Sizin de
hoşunuza gitmez, farkındayım. Biraz daha gözünüzü açsanız hoşunuza gitmeyecek daha
neler göreceksiniz. (Aynı acı eğlenişle) Ya işte valide, gayretlerinizle koca taht bize
kaldı, bize... Selim'le bana... Şu oğullarına bak, hangimiz Osmanlı tahtına onun kadar
lâyığız? Osmanlı nesli bundan
böyle bizim kanımızla sürecek ha? Bizim... Hangimizin kanı daha temiz dersin valide? Benim
sıtmalı kanım mı? İki yüzlü hilekâr Selim'in şehvetli kanı mı, Cihangirin hasta, mariz
kanı mı?
HURREM —(Şu anda samimi bir teessür içindedir.) Yeter... Yeter...
BAYEZİT — Vay geldi senin soyuna baba, vay geldi devletinin başına baba. Bir ölüm bu, bir tek
ölüm, ama ne ölüm. Her nesilde bir defa daha lanetle anılacak bir cinayet bu baba.
HURREM — (İnler gibi) Yeter... Yeter...
BAYEZİT — Tarih senin için şöyle diyecek baba: Büyük adamdı o, ama bahtsız adamdı.
Ülkesini Viyana kapılarına Ural dağlarına, Vistül kıyılarına kadar genişletti. Ama
arkasında bir tek hayrulhalef bırakmadı. Devletini çok severdi, oğlunu feda edecek
kadar çok. Devlete en büyük kötülüğü de bu oldu. Keşke devletini daha az sevseydi,
keşke oğlunu daha çok sevseydi. Âl-i-Osman'ı en fazla o yüceltti, ama sonunda yüz üstü
o bıraktı, o öksüz kodu. Tanrı ona bir oğul vermişti, ama ne oğul. O bu oğlunun
kıymetini bilmedi. Tanrı'nın bu en güzel eserine kıydı.
HURREM — (Kahrolarak) Yeter... Yeter... Yeter...
BAYEZİT— (Aynı haykırışla ve ellerini ileri doğru uzatarak) Şu ele bak valide şu ele... Oğlunun
elleri bu... Bu el onun eli kadar temiz mi? Bu el onun eli kadar kuvveli mi? Bu el onun
eli kadar hünerli mi? Bu el devlet atının dizginini onun kadar sıkı tutabilir mi? Siz bir
insana değil valide, bir devlete kıydınız.
HURREM — (Tam bir teslimiyet içindedir, inleyerek.) Nasıl? Nasıl söyleyebiliyorsun bunları
oğul? Ben sizin için yaptım, ne yaptımsa sizin için yaptım. (Hıçkırır.)
BAYEZİT — (Müthiş bir feveranla) Tamam işte... Tamam ya ben de bunu, bu itirafını
bekliyordum... (Birden Kanunî'nin arz odasına doğru koşar babasının kapısını
yumruklamaya başlar.) İhanet baba, ihanet! İhanet! İhanet! İhanet!
HURREM — (Uzaktan aynı teslimiyetle) Sizin için korkardım ama, artık korkmuyorum.
Kendim için korkardım, ama artık korkmuyorum.
CİHANGİR — (Merdivenlerin başında Şehzade Cihangir görünür, erimiş, süzülmüş, bitmiştir.
Adeta bir hayal gibidir. Bir hayal gibi sürünerek gelir, annesinin önünden, sanki onu
hiç görmüyormuş gibi geçer, eğilir. Bayezit bu temasla irkilir, döner, Cihangir'i
 görünce birden boşanıverir, onun boynuna sarılır. Katıla katıla ağlar.)
BAYEZİT— Cihangir kardeşim benim, doğru değil mi? İkimizin de elinden o tutardı... Ve artık
değil mi? Ve artık elimizden tutacak kimsemiz yok.
CİHANGİR — (Eli dudaklarında sus der gibi, mecalsiz bir sesle) Çok kan aktı ağabey, pek çok
kan... Babam bir ikinci ihanet haberine dayanamaz... Babamızı seversin değil mi?
Bilirim sen de onu benim kadar seversin. Babamız bir ikinci darbeye daha dayanamaz
ağabey. Ona bu ikinci darbeyi biz indirmeyelim.
BAYEZİT — (Kardeşinin erimiş bitmiş olduğunu o zaman farkeder.) Sen de, sen de bitmişsin,
mahvolmuşsun. Ateşler içinde yanıyorsun.
CİHANGİR — (Yüzünde bir memnunluk ifadesiyle) Ben, öleceğim ben ağabey. Allah'a şükür
öleceğim ben... Bu facianın devamını görmeyeceğim. Bu facia burada, bu kadarla
bitmeyecek... Haklısın ağabey, kendini koru.
BAYEZİT— (Onu göğsünde sıkarak ağlar.) Kardeşim...
CİHANGİR — Gel benimle... Ve yarın babama görünmeden dön. (Bayezit'i elinden tutar, öteki
eli yine dudaklarında sus; der gibi... Yürür, ikisi de annelerinin önünden onu
görmüyormuşça-sına geçerler ve merdivenlerin ilk basamağında iken sahne kararır.)
PERDE: V
SAHNE: VII
Sahne hünkârın arz odasıdır. Önce boştur sahne. Sonra dipteki kapıdan meşale tutan iki iç
oğlanı, sonra önde Kanunî arkada Hurrem'le Rüstem girerler.
Kanunî, Hurrem, Rüstem ve İç oğlanları.
RÜSTEM — (Anlatmaktadır.) Saraya da saldırdılar hünkârım, boynumuz kıldan incedir. Ama
biz doğru hareket ettiğimizi sanırız. Ölmek ya da öldürmek vakti gelmişti.
KANUNΗ (Soğuk) Emri kimden aldınız?
HURREM — (İleri doğru çıkarak) Benden. Irzımız, hayatımız tehlikedeydi. Sadrazam paşa acz
gösterdi... Ve hünkârımız şerefli vazifeleri başında değillerdi.
KANUNΗ (Hurrem'e doğru yarı döner.) Hım... Yoksa bize tan eylemek mi istersin kadın?
Onları orada görmek hoşuma giderdi. Bir ölüye bağlanabiliyorlar... Ve öfkemden
korkmuyorlar benim... Düşünün bir defa, bir ölüye... Ya bu ölü, çok büyük bir ölüydü
ya da bu insanlar pek kadirşinas...
HURREM— Evet hünkârım, çok kadirşinas... Kadirşinaslıkları saraya saldıracak kadar, size ait
olanları koparıp almaya yel-
tenecek kadar, haklarımızı çiğnemeye cüret edecek kadar artınca, ben de sizin adınıza gerekli
emri verdim.
KANUNÎ — (Bir müddet bir şey söylemeksizin ona bakar, onda ilk defa bu yırtıcı kaplan tavrını
sezmektedir ve bu ona belki de bir çeşit ürküntü vermiştir.) Her neyse, iyi mi ettiniz,
kötü mü? Bunu zamanın hükmüne bırakalım.. Mademki başka çaremiz kalmamıştır.
 (Rüstem'e döner.) Siz bana daha neler söyleyeceksiniz.
RÜSTEM — Elebaşlarını yakaladık hünkârım, başlarında Yahya isimli bir bednam kulunuz
bulunur.
KANUNΗ Hangi Yahya?... Şehzadenin yakınları arasında bir Şair Yahya vardır... Ama biz onu
ince bir şair biliriz, nasıl olur da...
RÜSTEM— Garaz... Kin... Ve haset...
KANUNÎ — (Acı bir sesle) Neden muhabbet, dostluk, sadakat demeye ağzınız varmaz paşa?
Onu içeriye alın, onu biz sorguya çekmek isteriz. Bakalım hareketimiz dışardan nasıl
görünür?
RÜSTEM — (Ürkmüş) Efendimiz.
KANUNÎ — (Salona açılan kayıpı gösterir.) Biz kendimizi göstermeyiz, orada durur ve dinleriz.
Rüstem, meşaleleri taşıyan iç oğlanlara bir işaret yapar, onlar çıkarlar.
KANUNÎ — Ya ben yanılmışım, ya da bunca insan. (Hurrem'le Rüstem korkuyla birbirlerine
bakınırlar. Şu anda samimi bir dertleşme ihtiyacı içindedir Kanunî.. Onlar sanırlar ki
ben istediğimi yaparım, istemediğimi yapmam. İşte hakkımda aldan-dıkları da bu.
Benim adaletim... Ne sanırlar? Bana bu kadar pa-
halıya mal olan bu tahtı pek sevdiğimi mi? Bir bilseler... Onun üstünde nasıl yapayalnız
hissederim kendimi, nasıl hafakanlar geçiririm, bir bilseler... Bir ömür boyu orada
oturmak, benden isteneni vermek, hatta o şey Mustafa gibi bir evlat olsa bile vermek
benim vazifem... Onlar sanırlar ki benim oğlumla davam var. Öyle olsaydı artık son
menziline varmış olan bu ömrün Mustafam kadar haysiyeti mi kalmıştı? Benim davam
devletim aleyhine tertiplere kalkışan bir hainleydi. Ama tesadüfen bu hain oğlumdu
benim... Susmalı mıydım? Göz mü yummalıydım. O zaman bu adamların, şimdi böyle
karşıma dikilmiş bulunan bu adamların hakkını çiğnemiş olmaz mıydım? İşte
anlayamadıkları bu . Benim hükümdarlık vazifem, hükümdarlık haklarım... (Bir iç
oğlanı girer.)
İÇ OĞLANI — (Rüstem'e) Asiler getirildi devletlûm...
RÜSTEM — (Kanunî'ye bakar.)
KANUNΗ Bana yalnız biri, bir tanesi lazım...
RÜSTEM — Yahya'yı getirin.
Kanunî, arkasında Hurrem olduğu halde çıkar. Yahya girer, dimdik durur.
PERDE: V
SAHNE: VIII
Rüstem, Yahya.
RÜSTEM— iyi bir şair olduğunuzu söylerler.
YAHYA— (Bezgin) Ben bundan böyle hakkımda ne diyecekler onu düşünürüm. Şimdiye kadar
ne dediklerini değil.
RÜSTEM— Şehzade Mustafa'ya pek bağlı görünürsünüz.
YAHYA — Onu görüp de onu sevmemek, onu tanıyıp da ona bağlanmamak, siz beni insandan
başka bir mahluk mu sanırsınız?
RÜSTEM — (Yahya'nın mersiyesini okur.)
Eyâ şeriri saadette padişahı zaman
O canı âdemiyan oldu hâk ile yeksan
Diri kala ne revadır fesat eden şeytan
Bunun gibi işi kim gördü, kim işitti acep
Ki oğluna kıya bir serveri Ömermeşrep
YAHYA — (Rüstem'in ağzından alır mersiyeyi, kendisi okumaya devam eder.)
Hatası gayrimuayyen, günahı namalûm
Zehi şehidi saidü, zehi şehi mazlum
RÜSTEM— Bu mersiyeyi tanıdınız demek?
YAHYA— Elbette... Kendi sözlerimizi kendimiz reddetmek adetimiz değildir.
RÜSTEM — (Birden parlayarak) Peki bu sözlerle demek istediğiniz nedir? Kimi kastedersiniz?
Kime karşı gelirsiniz? Düşündünüz mü hiç?
YAHYA — (Hor gören bir bakışla ona bakar.) Düşündük devletlû, düşündük. Düşünmesine
daha pek çok şeyler düşündük. Ancak padişahımız efendimiz çok büyük bir günah
işlediler, çok büyük bir vebale girdiler... Tahtından da, tacından da, devletinden de
kıymetli bir evlada kıydılar. Tanrı'nın en güzel eserini mahvettiler demeye dilimiz
varmadığı için fesatçılar fesat etti demeyi uygun bulduk. (Bir an müthiş bir sessizlik.)
RÜSTEM — (Tekrar parlayarak) Bre nabekâr, ne haddine
senin? Padişahımız efendimiz için böyle fitne edersin, böyle fesat edersin?
YAHYA — (Bıkkın) Biz şehzademizi katledenlerle bile ettik, ona ağlayanlarla bile ağlarız.
Yaptığımız, daha doğrusu yapabildiğimiz bu kadardır. Bu bir suçsa, katlimizi
gerektiriyorsa, tez buyurun tez buyurun da acımız biraz dinsin. (Tekrar aynı müthiş
sükût.)
RÜSTEM — (Kılıcını çeker.) Senin gibi köpeklerin katli şer'an caizdir. (O anda Kanunî girer,
arkasında Hurrem vardır.)
KANUNΗ Dur Rüstem, anlaşmamızda bu yoktu, bu kadarı yoktu. (Yahya ile Rüstem eğilirler.)
PERDE: V
SAHNE: IX
Yahya, Rüstem, Kanunî, Hurrem.
RÜSTEM— Efendimiz, pek büyük saygısızlık eder, pek bü-yük küfürde bulunur.
KANUNΗ (Acı bir sesle) Öyledir, şair tayifesi hep öyledir. Küçük kelimelerden
 hoşlanmazlar.... (Batıcı bir eğlenişle) Tahtımın etrafında senin gibi uyanık, senin gibi
müdebbir vezirler ne kadar lazımsa, halkımla benim aramda da böyle sözünü sakın-maz
uyanık kafalı insanlara ihtiyacım vardır. Bırakalım bu adam-lar yazsınlar... Onlar
yazsınlar, sonra biz onların yazdıklarını alıp okuyalım... Bakalım yaptıklarımız dışardan
iyi mi görünür, kötü mü? Serbest bırakın onu. (Yahya'yı serbest bırakırlar.) Ötekileri de
(Yahya selâmlar ve çıkar.) (Kanunî Rüstem'e döner.) Onlar bize ayna tutarlar Rüstem.
(Batıcı bir alayla) Yüzün temizse bak, değilse kaçın. (Çok üzgün) Ben o aynayı birkaç
kere kendime tuttum Rüstem, ne söyler bilirim, (Hurrem'e döner, manalı.)
Artık ihtiyarladım Hurrem, aynalarda eski yüzümü bulamıyorum. Sen bulabiliyor musun?
(Rüstem'e döner.) Ya sen? (Güler, ağır korkunç bir gülüştür bu.) Aynalardan korkunuzu
anlıyorum. (Ortaya) Tez ışık getirin bana. (Arkasında diğerleri olduğu halde salona
çıkmıştır. Bu sırada, iç oğlanlardan biri, iki elinde iki şamdanla gelir, hünkârın önünde
ilerlemek ister.)
KANUNΗ (İç oğlanın elinden şamdanları alır.) Hayır, kendi ışığımızı kendimiz götürmek
isteriz.
HURREM — (Koşar, hünkârın elinden şamdanları almak ister.) Hünkârım...
KANUNΗ (Onu da kenara doğru iterek) Sen de şöyle kenarda dur. (Merdivenlere doğru
yürürken) Yalnız kalmak istiyorum bu gece. Yalnız kalmak ve düşünmek (Bu
kelimedeki harikulade manayı sanki birden keşfedivermiş gibi birkaç kere tekrarlar.)
Düşünmek... Düşünmek... Düşünmek... (Merdivenlerden birkaç basamak çıkmışken,
geriye doğru seslenir.) Nasıldı o beyit Rüstem? (Okur.)
Hatası gayri muayyen, günahı nâmalûm
Zehi şehidi saidü, zehi şehi mazlum.
Ağır ağır basamakların sonuna kadar çıkar. Beride Hur-rem'le Rüstem insiyaki olarak
birbirlerine yaklaşırlar.
HURREM — (Fısıltılı bir sesle) Korkuyorum.
RÜSTEM— Bende...
Perde.