एकाई-१

नेपाल प्रहरी पररचय खण्ड १५ अक

ं (१ प्रश्न ×५ र १ प्रश्न ×१०)

१. नेपाल प्रहरी पररचय :

सामान्य अर्थमा प्रहरी प्रत्येक प्रहर प्रहरमा खटि शाटन्ि सरु क्षा कायथ गर्ने हदुँ ा यस्िा ब्यटिलाई प्रहरी भटर्न र्नामाकरण गरे को पाईन्छ । र्नेपाल सरकार गृह मन्रालयमा
रहेर देशको शाटन्ि सब्ु यवस्र्ा र अमर्न चयर्न कायम गर्नथु िर्ा अपराध टर्नयन्रण गर्नथु घटिि अपराधको वस्िटु र्नष्ट अर्नसु न्धार्न गरी दोषीलाई कार्नर्नू ी दायरामा ्यानर्ने
नद्देश्यले गठीि सरु क्षा सम्बन्धी संगठर्न । र्नेपालको सन्दभथमा प्रहरीको बारे मा गटहररएर हेदाथ “सत्य सेवा सरु क्षणम” भन्र्ने मल ु मन्र टलई र्नेपाल अटधराज्यभर शान्िी
सरु क्षा अमर्नचयर्न कायम गर्ने, अपराध हर्न र्नटदर्ने भैहालेमा अपराधको कुसलिापवु थक अर्नसु न्धार्न गर्ने जस्िा गहर्न टजम्मेवारीको भटू मका टर्नवाथह गदै आईरहेको आजको
र्नेपाल प्रहरी आफ्र्नो ऐटिहासीक टबकास क्रममा र्प्रु ै चरण िर्ा अवस्र्ाहरु पार गरी आजको अवस्र्ासम्म आई पगु ेको हो ।
• र्नेपालको संटवधार्न (२०७२) को धारा २६८ बमोटजम संघ िर्ा प्रदेश र स्र्ार्नीय िहसम्म कायथ गर्ने गरी गठीि संगठर्न ।
• प्रहरी सगं ठर्न प्रहरी ऐर्न,२०१२ प्रहरी टर्नयमावली,२०७१ बमोटजम पररचाटलि ।
• संगठर्नको संरचर्ना टपराटमड आकारको रहेको ।
• देशको आन्िररक सरु क्षामा सवैभन्दा टभरी घेरामा रही सरु क्षा सम्बटन्ध टजम्मेबारी संहा्दै आएको संगठर्न ।
• देश टभरको मार र्नभइ अन्िराटरिय शाटन्ि कायम गर्नथ समेिआफ्र्नो टबटशष्ट क्षमिा प्रदथशर्न गररसके को संगठर्न ।
• र्नेपाल प्रहरी र्नेपाल सरकार गृह मन्रालय मािहिको एनिा प्रहरी संगठर्न हो ।
• शाटन्ि सरु क्षा अमर्नचयर्न कायम राख्र्ने महत्वपणू थ भटू मका र टजम्मेवारी टर्नवाथह गर्ने सवल र सक्षम संगठर्न हो ।
• प्रादेटशक संरचर्नामा ७ प्रदेश र ७७ टज्लामा रहर्ने गरी संघीय प्रहरी ऐर्न टर्नमाथणको क्रममा छ ।
• र्नेपाल प्रहरी प्रधार्न कायाथलय र स्र्ार्नीय स्िरसम्म कुल ७९,५४१ दरबन्दी रहेको ।
• २६६० प्रहरी ईकाई रहेको छ ।
१.१ नेपालमा प्रहरी सेवाको ऐतिहातसक पृष्ठभूमतम िाा तव्यममान वव्ाा/्वरूपः
(क) प्रहरीको प्राटचर्न स्वरुप/अवस्र्ा (टलटछछटव काल देटख श्री ३ जंग बहादरु राणाको नदय हर्नु पवु थ )
(ख) प्रहरीको मध्यकाटलर्न स्वरुप (श्री ३ जंग बहादरु राणाको नदय देटख प्रहरी ऐर्न, २०१२ आनर्नु पुवथ सम्म )
(ग) प्रहरीको आधटु र्नक स्वरुप (प्रहरी ऐर्न २०१२ देखी हाल सम्म न्लेटखि काल खण्डहरूलाई टर्नम्र्नार्नसु ार छुट्टा छुट्टै व्यख्या गर्नथ सटकन्छ ।
(क) नेपाल प्रहरीको प्रातचन ्वरुप/वव्ाा (तलतछितवकाल - श्री ३ जंगबहादुर राणाको उदय वगातड सम्म):-
यस अन्िगथि मर्न,ु कौटि्य लगायि टवटभन्र्न टवद्धार्नहरुले प्राचीर्नकालको प्रहरी व्यवस्र्ा सम्बन्धी गरे का चचाथ िर्ा टवटभन्र्न अटभलेखबाि आजको जस्िो
र्नेपाल प्रहरी र्नै भटर्न न्लेख र्नगरे िापटर्न आजको र्नेपाल प्रहरीले गरे को कामको प्रकृ टि अर्नुसार प्राटचर्नकालमा के कसरी शाटन्ि सरु क्षा अमर्न चयर्न अपराध टर्नयन्रण
जस्िा कायथहरु के कसरी सम्पादर्न गररन््यो भन्र्ने ि्यलाई हेरी टलछछटवकाल हदै जंग बहादरु राणाको नदय हर्न अगाडी सम्मको प्रहरी व्यवस्र्ा यस प्राटचर्न स्वरुप
अन्िगथि पदथछ।
र्नेपालको इटिहासमा टलटछछटवकालबाि र्नै प्रहरीको प्रारटम्भक स्वरुपको टवकास भएको देटखन्छ। ित्काटलर्न समयमा प्रहरी िर्ा दण्ड व्यवस्र्ा सम्बन्धी भटु मका
टर्नवाथह गर्ने अटधकारीहरुको संटक्षप्ि चचाथ टर्नम्र्न अर्नसु ार गर्नथ सटकन्छ ।
१. राजा : त्यसबेला सबै पक्षमा सवोछच र्नै राजा भएकोले शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा कायम गर्नथु पटर्न राजाको प्रमख ु दाटयत्व माटर्नन््यो ।भर्ने राजाहरु पटर्न प्राचीर्न धमथग्रन्र्
अध्ययर्न गर्ने र टर्नटिशास्त्र र धमथशास्त्रकै अटधर्नमा च्र्ने गदथर्े ।
२. सववदण्डनायक / दण्डनायक: राजा पश्चािको शटिशली पद सवथदण्डर्नायक दण्डर्नायकको अर्थ सेर्नापटि भटर्न टबटभन्र्न टवद्धार्नहरुद्धारा न्लेख । सवथदण्डर्नायक
मािहि दण्डर्नायक रहर्ने व्यवस्र्ा भएको पाईन्छ।ईटिहासकारहरुका अर्नसु ार दण्डर्नायकको काम "आफ्र्नो किथव्य भल ु ी, हलदगं ा, कुिटपि, र्चोटमचो, चोरी, डकै टि
आदी गैर कार्नटु र्न काम गरी शाटन्ि सरु क्षामा खलल पार्नेहरुलाई समािी दण्ड टदलानर्न,ु शाटन्ि सरु क्षा कायम गर्नथु हो। अि: दण्डर्नायक भर्नेको पटु लस टवभागको
नछच अटधकारी हर्न।् "
३. महाप्रतिहार, प्रतिहार िाा दौवाररक र द्वारे: प्रटिहार र महाप्रटिहार ले राजा र जर्निाटवच समन्वयकिाथको भटु मका खे्दर्े प्रटिहारको काम मद्दु ा माटमलासगं
सम्बटन्धि
४. वतिकरण: टलटछछटवकालमा टबटभन्र्न अटधकरणहरु जस्िै: कुर्ेर, स्ु ली, माप्चोक, टलङ्गल, पटश्चमाटधकरण, पवु ाथटधकरण, टपि्जाटधकरण अटद स्ु ली
अधीकरणले हत्या चोरी राजद्रोह जस्िा पञ्च अपराधहरूको मद्ध ु ा हेर्ने गदथ्यो ।
५. चाटभूाट :भूारिको सन्दभूवमा चाटभूाटले प्रहरी कायव गने िर नेपालको मालपोि आतद समेि उठाउने काम गरेको पाईन्ि ।
६. वन्िरासन, परमासन: राजाकै अध्यक्षिामा अन्िरासर्न, परमासर्न (भारदारी सभा) रहर्ने स्र्ाटर्नय पञ्चायिी इकाईहरुले मद्दु ा टछन्र्न र्नसके मा त्यसलाई अन्िरासर्न-
परमासर्नमा पठाइन््यो ।
७. ्ाातनय प्रशासन: महासामन्ि र अन्य सामन्िहरु
८. तवषयपति : टवषयको अर्थ टज्ला र यसका प्रमख ु र्नै टवषयपटि सरु क्षामा महत्वपणु थ भटु मका हन््यो भर्ने टयटर्नहरुको सम्बन्ध सोझै दरबारसम्म रहन््यो ।
९. गोतममक (गुमम): सरु क्षाका लागी ठानुँ ठाुँनमा राटखएका चौकी, र्नाका िर्ा व्यापारीहरुको सरु क्षा गर्ने यसैबाि र्नै पटछ प्रहरी चौकी र ठार्नाहरुमा रुपान्िरण भएको
पाईन्छ ।
1
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 १०. चौिारा : चौिाराहरुको टर्नटस्चि टजम्मेवारी िोटकएको हन््यो, टिर्नले शाटन्ि सरु क्षा कायममा पटर्न महत्वपणु थ भटु मका टर्नवाथह गदथ्यो ।
११. कोिवाल/कटुवाल: कोिवलले आफ्र्नो इलाका टभर आएका र गएका प्रत्येक व्यटिको जार्नकारी राख्र्ने गरे को पाईन्छ । कोट्टपाल :संस्कृ ि (टक्लाको रक्षक)
यसैबाि अपभ्रस भई किुवाल भएको पाईन्छ । चोरी, डकै िी, जवु ाडे जस्िा अपराधका कारवाही र सुँजाय गर्ने सार्ै- के न्द्र र स्र्ाटर्नय टवच सचु र्ना आदार्न प्रदार्न
गर्ने
१२. उमराव/उमरा- पहाडका नाकामा चेकजााँच गने तथा शान्तत सरु क्षा कायम सम्बन्ति काम गनन cflb .
ख) प्रहरीको मध्यकातलन ्वरुप/वव्ाा (श्री ३ जंगबहादुर राणाको उदय देतख प्रहरी ऐन, २०१२ आउनु पवम व)
र्नेपालमा शाहवश ं ीय ईटिहासमा दरबारमा भाई भारदारहरुको कलह र र्नावालक राजा भएको अवस्र्ाबाि आवश्यक फाईदा नठाई र्नेपालमा जगं बहादरु ले राणा शासर्नको
शरुु वाि गरे संगै प्रहरीको प्रकृ टिसंग सम्वटन्धि टवटभन्र्न पद र टर्नकायहरु गठर्न गरर शाटन्ि स-ु व्यवस्र्ा िर्ा अमर्न चयर्नको कायथ गरे को पाईन्छ । टवशेष गरी जंग बहादरु
राणाको यरू ोप भ्रमण पटछ यरू ोपमा भएको व्यवस्र्ाबाि प्रभाटवि भई र्नेपालमा पटर्न सो संग टम्दो ज्ु दो प्रहरी व्यवस्र्ा भएको पाईन्छ।
जंगबहादरु को प्रधार्नमन्रीत्व कालमा टवरािर्नगरमा ३ विा सप्िरीमा २ विा र महोत्तरीमा एनिा चौकी (र्ार्ना) स्र्ापर्ना गररएको पाईन्छ । र्ार्नाहरुका हाटकम लेटफ्िर्नेन्ि
हन््ये भर्ने नर्नका मािहि हव्दार, अमलदार, कोिवाल, मन्ु सी, र्नौटसन्दा र टसपाहीहरु रहन्र्े ।
यसप्रकार जंगबहादरु ले िराईमा र्ार्ना र चौकीको स्र्ापर्ना गरे जर्नु शाटन्ि सरु क्षा कायम गर्ने र राजश्व संकलर्न गर्ने काममा प्रयोग हन््यो र आफ्र्नो टजम्मेवारी परु ा भएपटछ
नि र्ार्ना वा चौकीहरु हिाईन््ये । यसरी हेदाथ सेर्नाले प्रहरीको जस्िो भटू मका टर्नवाथह गरे को पाईन्छ ।
तनम्न तमतिहरुमा प्रहरीमा भूएका महत्वपण ु व व्यव्ााहरु
तब.सं. १९१४ : कोिवाली प्रहरी ।
तब.स.ं १९१७ : चौकीदारी प्रचलनको शरू ु वाि भूएको ।
: ईष्ट ईतण्डया कम्पनीबाट बााँके, बतदवया, कै लाली र कञ्चनपुर तििाव भूएपति िराईका प्रत्येक गााँउमा
शातन्ि सरुक्षा कायम गनव, हत्या, चोरी, डकै िी, बलत्कार, तबष सेवन, आगजनी, दगं ा तनयन्रण,
बालबातलकाको वपहरण, गौहत्या, राजमागवमा चोरी, तसक्काको जालसााँजीको वनुसन्िान िाा
तनयन्रण गने तजम्मेवारी चौकीदारीलाई तदएको ।
तब.स.ं १९३१ : पहाडमा तमतलतसया (व्ाायी सेना) र िराईमा वतमनी पतु लस गठन गरी सरकारी कामकाज र प्रहरीको
तडउटी गनव लगाएको ।
तब.सं. १९३९ : तमतलतसयालाई शातन्ि सुरक्षा, कानुन कायावन्वयन र कानमन उलंघन गनेलाई दण्ड जररवाना गने
वतिकार प्रदान गररएको।
तब.सं. १९५० : रौिहट र सप्तरीमा कोिवाली र जंगी (सशस्त्र) प्रहरी पररचालन ।
: जनरल गेहेन्र शम्सेर ज.व.रा (तब.स.ं १९५० देतख तब.स.ं १९५७ सम्म) जंगी (सशस्त्र) प्रहरी प्रमुख
भूएको ।
टब .स.ं १९६५ : चन्र शम्सेरको पालामा तितटस भूारि सरकार साँग तमलेर िराईका सीमा क्षेरमा हुने वन्िरातष्िय वपराि
रोकाामाका लातग सयुक्त िौज पररचालन
तब .सं.१९७० : चन्र शम्सेरले व्यवत्ाि रूपमा प्रहरीको पररचालन गरी शातन्ि सुरक्षा गनव ाातलयो र पतहलो पुतलस
सवाल जारी गरी तबरगज ं पतु लस गोश्वारा (Central office) ्ाापना
lj=;+= !(&३ M टरभवु र्न अन्िराटरिय टवमार्नस्र्ल सरु क्षा गाडथको स्र्ापर्ना
lj=;+= !(&३M jL/u~h k'ln; uf]Zjf/f vhxgL ;jfn P]g जारी गरी ४ ााना र १९ चौकी ्ाापना गरी तबरगज ं
पुतलस गोश्वारा (Central office) वन्िगवि रातखएको ।
तब .सं.१९७६ : काठमाण्डौ भ्यालीमा शातन्ि सुरक्षा कायम गनव तजमला प्रहरी ईन््पेक्टर सवाल जारी गरी एक पुतलस
गोश्वारा (Central office) र ६ पुतलस ाानाको ्ाापना
तब.सं. १९८४ : िराई क्षेरका टबटभन्र्न टज्लामा पुतलस गोश्वार, पुतलस ााना र चौकीको ्ाापना
तब.सं. १९८७ : पटहलो पिक िाटफक टर्नयम शरू ु वाि
lj=;+= !((३ M शातन्ि सुरक्षाको वतिररक्त आगोलागी िाा कालोबजारी रोक्ने ाप ,भूुकम्प ,वतनकाल ,महामारी ,
वतिकार प्रदान
lj=;+= !((%M डाईरेक्टर जनरलको शुरूवाि र बहादुर शम्शेरलाई पतहलो डारेक्टर जनरलको तनयुतक्त िाा
काठमाणण्डौ उपत्यकामा सवारी lgoGq0f ug]{ sfd /fd bnnfO{ lbOPsf] .
तब.सं. १९९६M िाटफक प्रहरीले सवारी र्नंम्बर र ड्राईटभङ लाईसेन्स टदर्न शरू ु
2
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 lj=;+= !((& M Ps ;gbåf/f k|x/L ;jfn hf/L u/L t/fO{sf lhNnfdf k|x/L yfgf OG:k]S6/ sfof{nosf] :yfkgf .
तब.स.ं १९९८ : र्नयाुँ टज्ला प्रहरी सयं न्र पर्नु गथठर्न भएको
lj=;+= @))! M t/fO{sf w]/} lhNnfdf OG:k]S6/sf] sfof{no 7fgf, rf}sL :yfkgf u/L k|x/Lsf] :jtGq ;+u7gsf]
cl:tTj sfod .
: प्रणालीमा एकरूपिा कायम गनवुका सााै प्रहरीको भूतम मका र तजम्मेवारी एतकन गरी क्षमिा वतभूवतृ ि
गनव देशभूरका प्रहरी उपरीक्षक र तनरीक्षकलाई तनदेशन (सवाल) जारी गररएको तायो ।
तब२००२.सं. :िराईका तजमलाहरूलाई दुई खण्डमा तवभूाजन गरी सुपररटे न्डेन्टको पमवी तडतभूजन कायावलय
जनकपुरमा र पतिम तडतभूजन कायावलय बहादुरगञ्जममा ्ाापना भूएको ।
तब२००३.सं. :डाईरेक्टर जनरलको प्रणाली खारेज गररएको । सुपररटे न्डेन्टको कायावलया काठमाडौं उपत्यकासाँगै
वीरगन्ज, तवराटनगर र नेपालगन्जमा ्ाापना भूएको ।
तब२००७.सं. :प्रजािन्रको आगमनपति मुतक्त सेनालाई रक्षा दलमा पररणि गररएको र सो दललाई प्रहरीको
तजम्मेवारी तदइएको तायो ।
lj=;+= @))& M /fdbn kN6gn] िातिक k|x/Lsf] ?kdf sfd u/]sf] / kl5 d'lQm ;]gfnfO{ uflePsf]
lj=;+= @))& M k|yd cfO=lh=kL= tf]/0fzDz]/ lgo'Qm . pgsf] sfo{sfn @))& r}q @* b]lv #) ;Dd . रक्षा दल,
रामदल, नागररक प्रहरी, जङ्गी प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी र सशस्त्र दलका सवै सद्यहरुलाई प्रहरीमा
एकीकृि गरी देश भूरमा िररएर रहेका चौकीदारहरू, तमतलतसयाहरू र वन्य तवतभून्न िररएका
प्रहरीहरूको वन्त्य भूएको ।
M प्रहरी प्रिान कायावलयको ्ाापना ।
तब२००८ .सं.: के न्रीय गुप्तचर ब्यमरो ्ाापना भूयो र हरेक सोमबार ३० तमनेटको प्रहरी रेतडयो कायवक्रमको सुरु भूएको
िाा मतहला प्रहरी भूनाव पतन सोही वषव सरुु भूएको तायो ।
lj=;+= @))*M पतु लस ब्यान्ड कम्पनी र िातिक प्रहरीको ्ाापना भूएको तायो । सोही वषवको औपचाररक रूपमा
रामदलका वतिसर र जवानहरूलाई प्रहरीमा एतककरण गररएको ।
lj=;+= @)!!M लटलिपरु को श्रीमहलमा अस्र्ायी प्रहरी िाटलम के न्द्रको स्र्ापर्ना
lj=;+= @)!!M tTsfnLg u[xdGqL टंक प्रसाद आचायवsf] cWoIftfdf k'ln; l:qmlgª sldl6sf] u7g h;sf]
;Nnfxsf/df ef/t lxdf~rn k|b]zsf tTsfnLg cfO{=lh=kL= S.R. Chaudhary (Sadhu
Ram Chaudhary) ;d]t /x]sf lyP .
(ग) आिुतनककाल (प्रहरी ऐन, २०१२ आएपति हाल सम्मको वव्ाा)
प्रहरी को आधटु र्नक स्वरूपको आधार भर्नेको २००७ सालको प्रजािन्रको लाटग लडेका मटु ि सेर्ना र रामदलको ब्यबटस्र्टिकरण
िर्ा समायोजर्नको लाटग ऐर्नको ब्यबस्र्ा गररर्नु सार्ै साङ्गठटर्नक स्वरूप र कायथटदशा िोटकर्नु टर्यो । यसबािै पटहलोप्ि
प्रहरीको काम, स्वरुप, टर्नयटु ि, सरुवा, बढुवा, कारबाही िाटलम आटद व्यवटस्र्ि भएको हो । प्रहरी ऐर्न २०१२ जारी भएपछी
र्नेपाल प्रहरीको आधटु र्नक काल सरुु भएको माटर्नन्छ ।
२०१२ - प्रहरी ऐर्न २०१२ जारी भइ र्नेपाल प्रहरीको टवटधवि स्र्ापर्ना ।
२०१३- सालमा सदर प्रहरी िाटलम के न्द्रको रुपमा महाराजगञ्जमा स्र्ान्िरण भइ स्र्ाटपि ।
२०१५ - प्रहरी सञ्चारको व्यवस्र्ा ।
- पटहलो प्रहरी टर्नयमावलीको व्यवस्र्ा यसले टड.आइ.जी. अटफस, एस.पी. अटफस, टज्ला पटु लसको व्यवस्र्ा गरे को।
- सबै प्रहरी कमवचारीहरूलाई आिारभूुि िातलम वतनवायव गरेको ।
२०१६ : प्रहरी कायाथलयका लाटग सवारी साधर्न र घोडाको व्यवस्र्ा गररएको र काठमाडौं नपत्यका बाटहर पटहलो पिक िाटफक प्रहरी
िैर्नार् गररएको ।
: प्रहरी िैमातसक पतरकाको प्रकाशन शुरूवाि ।
२०१७ - अञ्चलमा १४ एस.पी. र ७५ टज.प्र.का. स्र्ाटपि ।
२०१९ : देश भूरीका लातग प्रहरी िालीम मापदण्डको लातग तनयम ियार पारीएको ।
3
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 २०२१ : प्रहरी सुिार आयोगले प्रहरी कमवचारीहरूको श्रेणी तनिावरण गरी प्रहरी महातनरीक्षकलाई राजपरांतकि तबतशष्ट
श्रेणीमा राख्न तसिाररस गरेको ।
: प्रहरी सच ं ारलाई १३ वटा ई.प्र.का. र १९ वटा सीमा चौकीहरूमा तव्िार गरेको ।
२०२२ : काठमाडौं उपत्यकामा नगर प्रहरीको ्ाापना
२०२४ - इन्िरपोलको सदस्यिा प्राप्ि । र्नेपाल इन्िरपोलको १०० औ सदस्यको रुपमा प्रवेश
२०२५ : तबिी तवज्ञान शाखाको ्ाापना
२०२६ : H.F. Network Communication उत्तरी नाकाका चेकपोष्टहरू तव्िार गररएको ।
: Dog Servece को शरू ु वाि
२०२८ : नेपाल प्रहरीले Walkie talkie रेतडयो सेटको पतहलो पटक प्रयोग ।
@)#० M k|x/LnfO{ /f;g tyf :s]nsf] ;fdfg pknAw .
@)#२ M के न्रीय ljlwlj1fg k|of]uzfnfsf] :yfkgf .
M कुकुर शाखाको :yfkgf .
२०३५ : पयवटक प्रहरीको ्ाापान ।
२०३६ M पहरा गणको स्र्ापर्ना ।
२०३८ M प्रहरी टकिावखार्नाको स्र्ापर्ना ।
२०३९ - पाचौ टवकास क्षेरका रुपमा टदपायलमा क्षे.प्र.का. स्र्ापर्ना
- सामुदातयक प्रहरीको ्ाापना
२०४० - टवरे न्द्र प्रहरी अस्पिाल, टदपेन्द्र प्रहरी टवद्यालयको स्र्ापर्ना
२०४१ M के न्द्रीय प्रहरी मटहला संघको स्र्ापर्ना ।
२०४३ M र्नेपाल प्रहरीमा कम्प्यिु र सेवाको शरू ु वाि र कम्प्यिु र शाखाको स्र्ापर्ना ।
२०४५ - सशस्त्र प्रहरी िाटलम के न्द्र ककर्नीमा स्र्ापर्ना ।
२०४७ – प्रहरीको खाकी ड्रेस पररविथर्न गरी टर्नलो पोशाकको शरू ु वाि ।
२०४८ - लागु औषध टर्नयन्रण कायाथन्वयर्न इकाई काठमाडौ स्र्ापर्ना ।
M दगं ा टर्नयन्रण प्रहरी गणको स्र्ापर्ना ।
- सालमा संयि ु रारि संघको आवाहर्नमा अन्िराटरिय शाटन्ि कायम राख्र्न प्रयोग।
२०४९ - प्रहरी टर्नयमावली जारी । स.प्र.िा.के . लाई रा.प्र.प्र.प्र.मा रुपान्िरण आइ.पी.एस. िाटलमको लागी ५ जर्ना टस.प्र.अ. भारिको
हैदराबाद पठाईयो ।
२०५० - प्रहरी सधु ार सझु ाव आयोग गठर्न ।
@)%! M sf7df8f}+df ;fd'bflos k|x/Lsf] कायावलयको :yfkgf .
२०५२- अमर प्रहरी स्मारक स्र्ापर्ना, र्नेपाल प्रहरी टवशेष कायथदलको स्र्ापर्ना अपराध अर्नसु न्धार्न टवद्यालयको स्र्ापर्ना
M ck/fw cg';Gwfg ljefusf] :yfkgf
२०५२ : मतहला िाा बालबातलका सेवा के न्रको ्ाापना
२०५४ : काठमाण्डौ उपत्यका प्रहरी कायावलयको ्ाापना
२०५७ : दगं ा तनयन्रण प्रहरी गणलाई सशस्त्र प्रहरी बलमा रूपान्िरण
२०६३– मा महार्नगरीय प्रहरीको स्र्ापर्ना
२०६७– मा र्नेपाल प्रहरी टभर के न्द्रीय अर्नसु न्धार्न व्यरु ोको स्र्ापर्ना
२०७०- मा पोतलग्रािको ्ाापना
: के न्द्रीय अर्नसु न्धार्न ब्यरू ो (स्र्ापर्ना र कायथ सच
ं ालर्न) टर्नयमावली जारी
: Disital Trunking System रे टडयो प्रटवटधको सरू ु वाि
: वदालि समन्वय िाा सरु क्षा प्रहरी ईकाईको ्ाापना
२०७१- र्नयाुँ प्रहरी टर्नयमावली जारी
4
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 - जटु र्नयर प्रहरी अटधकृ ि टशक्षालय भरिपरु स्र्ापर्ना
- प्रहरी युतक्त िातलम महातव्यमालयको ्ाापना ।
२०७२ : नेपालको सतं विान २०७२ मा नेपाल प्रहरीको सघं ीय ्वरूप सम्बन्िी व्यव्ाा ।
: तडतजटल िरेतन्सक मयावको ्ाापना ।
२०७३ : “प्रहरी मेरो सााी” को शरू ु वाि ।
@)&%M के न्रीय ;fOa/ ck/fw lgoGq0f Ao'/f]sf] :yfkgf .
M dfgj a]rljvg cg';Gwfg Ao'/f]sf] :yfkgf .
: डािा सेन्िरको स्र्ापार्न ।
: समदु ाय प्रहरी साझेदारी कायथक्रमको शरू ु वाि ।
@)&^ M n'lDagLdf uf}td a'4 cGt/f{li6«o ljdfg:yn ;'/Iff कायावलयको :yfkgf / k|x/L jl/i7 pk/LIfssf] b/aGbL
sfod .
- प्रहरी कमवचारी समयोजन ऐन, २०७६ जारी
: नेपाल प्रहरी र प्रदेश प्रहरी (कायव सञ्चालन, सपु रीवेक्षण र समन्वय) ऐन, २०७६ जारी
२०७७- मा प्रहरी टर्नयमावली,आठौ सश ं ोधर्नले कुकुर स्कुल भन्र्नेलाई के र्नाईर्न राटखएको (Nepal Police Canine Operation
Division) छ ।
: नेपाल प्रहरीको कायवयोजना जारी
२०७८।१०।०३- मा र्नेपाल प्रहरीको राजपर अर्नटं कि श्रेणीमा ३ विा दजाथ र्प, प्रहरी कायाथलय सहयोगीलाई श्रेणी टबटहर्न प्रर्मस्िर
देटख पञ्चमस्िर सम्म स्िर टर्नधाथरण र संगठर्नको संरचर्नामा व्यापक हेरफे र ।
: महानगरीय प्रहरी कायावलय लाई काठमाण्डौं उपत्यका प्रहरी कायावलयमा रूपान्िरण
२०८० : नेपाल प्रहरीले सवोछच तशखरको सिल आरोहण गरी ईन्टरपोल र नेपाल प्रहरीको झण्डा िहराएको
१.१.२ नेपाल प्रहरीको तव्यममान वव्ाा:
र्नेपाल प्रहरी र्नेपाल सरकार गृह मन्रालय मािहिको एनिा प्रहरी संगठर्न हो । यो एनिा वृहद संगठर्नको रुपमा स्र्ाटपि भई देशमा शाटन्ि सरु क्षा अमर्नचयर्न
कायम गर्नथ टर्नकै महत्वपुणथ भटू मका र टजम्मेवारी प्राप्ि गरे को सवल र सक्षम संगठर्न हो । हाल यो संगठर्न प्रादेटशक संरचर्नामा ७ प्रदेश र ७७ टज्लामा समेि गरी
देशैभर स्र्ाटर्नयस्िरसम्म आफ्र्नो सांगठटर्नक संरचर्ना टर्नमाथण सेवारि रहेको भएिापटर्न हाल संघीय प्रहरी ऐर्न टर्नमाथणको क्रममा छ। यस संगठर्नमा के न्द्रमा प्रहरी प्रधार्न
कायाथलय देटख स्र्ाटर्नयस्िरमा प्रहरी चौकीसम्म गरी हाल ७९ हजार ५ सय भन्दा बढी प्रहरी अटधकृ ि िर्ा जवार्नहरुले टवटभन्र्न २६६० भन्दा बढी प्रहरी ईकाई रहेको
। यो र्नेपाली जर्निाको दैटर्नकीसंग प्रत्यक्षरुपमा जोटडएको शाटन्ि सुरक्षा प्रदार्न गर्ने कायथमा अग्रणी स्र्ार्नमा रहेको र गौरवमय इटिहास बोके को सुरक्षा अंग हो। यो
संगठर्नले देशमा मार र्नभई टब.सं.२०४९ साल पटछ संयि ु रारि संघको आह्वार्नमा टवश्वका २० भन्दा बढी द्वन्द्वग्रस्ि मल
ु ुकमा अन्िराटरिय शाटन्ि कायम गर्ने कायथमा
सहभाटगिा जर्नाई शाटन्ि स्र्ापर्नार्थ महत्वपणु थ भटू मका टर्नवाथह गरी अन्िराटरियस्िरमा र्नेपाल प्रहरीको छटवलाई नछच बर्नाएको अवस्र्ा छ। यो प्रहरी संगठर्न प्रहरी
ऐर्न,२०१२ र प्रहरी टर्नयमावली,२०७१ वमोटजम पररचाटलि छ। यसका अलावा यस सगं ठर्नले टवटभन्र्न र्नीटि टर्नदेटशका टर्नमाथण गरी आफ्र्नो कायथलाई प्रभावकारी
रुपमा संचालर्न गदै आएको अवस्र्ा छ ।
१.२ नेपाल प्रहरीको काम किवव्य पालन गनवु पने आचरणहरु
१.२.१ प्रहरीको काम किव व्य:
प्रहरी ऐर्न,२०१२ को पररछछे द -४ दफा १५ अर्नसु ार र्नेपाल प्रहरीको काम किथव्यहरुुः- प्रहरी ऐर्न,२०१२ को प्रस्िावर्नामै प्रहरीलाई अपराध रोक्र्ने र पत्ता लगानर्ने सयु ोग्य
साधर्न बर्नाई शाटन्ि र व्यवस्र्ा कायम राख्र्ने भन्र्ने स्पष्ट व्यवस्र्ा भएको ।
(क) अटधकार प्राप्त अटधकारीले कार्नर्नू बमोटजम टदएको आदेश िदारुकिाका सार् पालर्ना गरानर्ने
(ख) शाटन्िसरु क्षामा खलल पर्ु यानर्ने, र्नागररकको जीनधर्न क्षटि पर्ु यानर्ने र हािहटियार, टबरफोिक पदार्थ एवं अन्य गैरकार्नर्नू ी मालसमार्न बारे मा जार्नकारी प्राप्ि
भएमा आफ्र्नो कमान्डरलाई ित्काल प्रटिवेदर्न गर्ने।
(ग) सरु क्षा प्रटिकूल टक्रयाकलाप, शाटन्िसरु क्षामा खलल परु यानर्ने गटिटबधी, खराब चररर भएका वा शङ्टकि वा फौजदारी अपराधमा अदालिबाि सजाय पाएका
व्यटि िर्ा त्यस्िा व्यटिको गटिटवटधहरू र भेला हर्ने ठानुँ बारे मा जार्नकारी प्राप्ि भएमा आफ्र्नो कमान्डरलाई ित्काल प्रटिवेदर्न गर्ने,
(घ) शाटन्िसुरक्षामा खलल पर्ु यानर्ने, र्नागररकको जीनधर्न क्षटि पुर्यानर्ने र हािहटियार, टबरफोिक पदार्थ एवं अन्य गैरकार्नूर्नी मालसमार्न बारे मा जार्नकारी प्राप्ि भएमा
आफ्र्नो कमान्डरलाई ित्काल प्रटिवेदर्न गर्ने,
(ङ) कार्नर्नू बमोटजम पक्रर्नु पर्ने माटर्नस र पक्रान गर्नथ पयाथप्त कारण भएका व्यटिलाई मार पक्रान गर्ने ।
(ञ) अपराधको रोकर्ाम गर्नथु र जर्निालाई अर्नावश्यक झन्झिमा पर्नथवाि बचानर्ने ।
(ठ) खार्निलासी गदाथ असभ्य व्यवहार र्नगर्ने ।
5
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (ड) जर्निालाई आगलागी , दधु थिर्ना र खिरावाि बचानर्ने ।
प्रहरी तनयमावली,२०७१को वनुसार प्रहरी कमवचारीको काम, किवव्य र वतिकार देहाय बमोतजम हुनेि :
(क) प्रहरी आचरण िर्ा अर्नुशासर्नमा रहर्ने,
(ख) िोटकएको टजम्मेवारी नछच मर्नोबल र कुशलिापूवथक टर्नवाथह गर्ने,
(ग) र्र्नु वु ा रहेका स्र्ार्नमा वा खरखजर्ना वा अरू मालसामार्न रहेका स्र्ार्नमा पालो पहरा बस्दा र्र्नु ुवा भाग्र्न र्नपानर्ने मालसामार्न टहर्नाटमर्ना हर्न र्नपानर्ने गरी राम्रोसुँग
काम गर्ने,
(घ) बदली हदुँ ा ड्यिु ीको सम्बन्धमा भए गरे को आदेश, ित्कालको टजम्मेवारी लगायि अन्य महत्वपणू थ कुरा बदली भई आनर्ने प्रहरी कमथचारीलाई स्पष्ट जार्नकारी
गरानर्ने,
(ङ) फरार अपराधी फे ला परे मा पक्रर्ने र अरू कुर्नै टकटसमको अपराधको सरु ाक पाएमा आफ्र्नो कमान्डरलाई ित्काल प्रटिवेदर्न गर्ने,
(च) सरु क्षा प्रटिकूल टक्रयाकलाप, शाटन्िसरु क्षामा खलल परु यानर्ने गटिटबधी, खराब चररर भएका वा शङ्टकि वा फौजदारी अपराधमा अदालिबाि सजाय पाएका
व्यटि िर्ा त्यस्िा व्यटिको गटिटवटधहरू र भेला हर्ने ठानुँ बारे मा जार्नकारी प्राप्ि भएमा आफ्र्नो कमान्डरलाई ित्काल प्रटिवेदर्न गर्ने,
(छ) शाटन्िसरु क्षामा खलल पर्ु यानर्ने, र्नागररकको जीनधर्न क्षटि पर्ु यानर्ने र हािहटियार, टबरफोिक पदार्थ एवं अन्य गैरकार्नर्नू ी मालसमार्न बारे मा जार्नकारी प्राप्ि भएमा
आफ्र्नो कमान्डरलाई ित्काल प्रटिवेदर्न गर्ने,
(ज) टवपदक ् ो बेला िदारुकिाका सार् नद्धारमा संलग्र्न हर्ने,
(झ) कमान्डरले टदएको आदेश िदारुकिाका सार् कायाथन्वयर्न गर्ने,
(ञ) प्रचटलि कार्नूर्नले टर्नटदथष्ट गरे बमोटजम अन्य कायथहरू गर्ने वा गरानर्ने ।
नेपाल प्रहरीको काम किवव्यको वारेमा सोतिएको प्रश्नमा कसरी उत्तर तदने
 प्रहरी ऐन, २०१२ वा प्रहरी ननयमावली, २०७१ भनेर निटान गरे मा सोही अनसु ार लेख्ने
 नेपाल प्रहरीिो िाम िर्तव्य भनेर ऐन ननयम नर्ोिे मा दवु ैवाट नदोहोररने गरी उत्तर नदनु पदतछ । उत्तर नददा प्रहरी ऐन, २०१२ दफा १५ िा अनर्ररक्त
ननयमावली, २०७१ िो ननयम -६६ िा ननम्न बँदा समावेश गने ।
 प्रहरी आचरण र्था अनसु ाशनमा रहने
 र्ोनिएिो निम्मेवारी उच्च मनोवल र िुशलर्ापवू ति ननवातह गने ।
 प्रचनलर् िाननू ले नननदतष्ट गरे बमोनिम िायत गने गराउने ।
 ड्यटू ी वदली गरे र ड्यनु टमा भएिा आदेश गनतु पने निम्मेवारी लगायर्िा महत्वपणू त िुराहरु बदली भई आउने प्रहरी िमतचारीहरुलाई िानिारी गराउने
१.२.२ आचरणको पररचयः
• कुर्नै काम गर्नथ हर्ने र र्नहर्ने व्यवहारात्मक टर्नयमहरूलाई आचरण भटर्नन्छ ।
• आचरण भर्नेको टर्नयम हो,व्यवहार पटर्न हो । माटर्नसलाई अर्नश ु ाटसि र टजम्मेवार बर्नानर्ने कडी हो ।
• र्नैटिक आचरणहरू पालर्न र्नगदाथ कारवाही र्नभएपटर्न माटर्नसलाई र्नैटिकवार्न माटर्नदैर्न कस्िो सोमि र्नभएको हो भटर्नएला िर कार्नूर्नी कारबाही हदैर्न िर कार्नर्नू ी
आचरण न्लंघर्न गरे मा सजाुँयको भागीदार बन्र्नु पदथछ ।
• मार्नव संशाधर्न वा जर्नशटिलाई टर्नयमर्न गर्नथ अर्नश ु ाटसि बर्नानर्नको टर्नटश्चि टर्नयमहरू बर्नाइएका हन्छर्न् । टि टर्नयमहरूलाई र्नै आचरण भटर्नन्छ ।
• कुर्नै काम कुरा टठक वा बेटठक, असल वा खराव चालचलर्न बिानर्ने टसद्धान्ि वा व्यवहार हो ।
• सदाचार भर्नेको त्यस्िा र्नैटिक टसध्दान्िहरूको समटष्ट हो जसले व्यटिको व्यवहार,टक्रयाकलाप वा चालचलर्नको सञ्चालर्न िर्ा टर्नदेशर्न गदथछ ।
• आचरण र अर्नश ु ासर्न संग संगै प्रयोग हर्ने शब्दावली हर्न । यसलाई छुट्टाएर अ्याथनर्नु पदाथ आचरण भन्र्नाले कमथचारीले गर्नथ हर्ने र र्नहर्ने व्यवहारात्मक
टर्नयमहरू हर्न भर्ने अर्नुशसर्न भन्र्नाले िोटकएको काम र्नगर्ने र आचरणका टर्नयमहरूलाई वटखथलाप गर्ने कमथचारीलाई सुँजायको प्रकृ याको बारे मा वणथर्न गरे को
पाईन्छ । आचरणको टर्नयम पालर्नामा कम कमजोरी भएमा अर्नश ु ासर्नको न्लंघर्न मार्नी कारवाही गररर्ने भएकाले यसलाई अलग अलग रुपमा भन्दा पटर्न
सगं सगं ै बझ्ु र्नु सान्दटभथक हन्छ ।
प्रहरी सगं ठनमा आचरणको आवश्यकिा :
• हरे क संगठर्न टर्नटश्चि नद्देश्यका सार् स्र्ापर्ना भएको हन्छ ।
• नद्देश्य परु ा गर्नथका लाटग मार्नव संशाधर्नको आवश्यकिा पदथछ ।
• मार्नव संशाधर्न वा जर्नशटिलाई टर्नयमर्न गर्नथ अर्नश ु ाटसि बर्नानर्नको टर्नटमत्त टर्नटश्चि टर्नयमहरू बर्नाइएका हन्छर्न् ।
• अझ सरु क्षा संगठर्नको लाटग ि कडा आचरणका व्यवस्र्ा गररएको हन्छ ।
• र्नेपाल प्रहरी ि झर्न हािहटियारले ससु टज्जि संगठर्न भएकोले अझ कडा आचरणको व्यवस्र्ा गररएको छ ।
प्रहरी सगं ठनमा आचरण तकन ?
• हरे क सगं ठर्न टर्नटश्चि नद्देश्यका सार् स्र्ापर्ना भएको हन्छ ।
6
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 • नद्देश्य परु ा गर्नथका लाटग मार्नव संशाधर्नको आवश्यकिा पदथछ ।
• मार्नव संशाधर्न वा जर्नशटिलाई टर्नयमर्न गर्नथ अर्नश
ु ाटसि बर्नानर्नको टर्नटमत्त टर्नटश्चि टर्नयमहरू बर्नाइएका हन्छर्न् ।
• अझ सरु क्षा संगठर्नको लाटग ि कडा आचरणका व्यवस्र्ा गररएको हन्छ ।
• र्नेपाल प्रहरी ि झर्न हािहटियारले ससु टज्जि सगं ठर्न भएकोले अझ कडा आचरणको व्यवस्र्ा गररएको छ ।
प्रहरी कमवचारीले पालना गनवपु ने आचरणहरुः
प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को पररछछे द ९ को टर्नयम ९३ देटख टर्नयम १०८ सम्म टर्नम्र्नार्नसु ार प्रहरी आचरण बारे मा न्लेख गररएको छ।–
१.दान उपहार तलन नहुने –(१) सरकारी काममा कुर्नै पटर्न प्रकारको असर पर्नथ सक्र्ने गरी कुर्नै पटर्न प्रहरी कमथचारी र टर्नजको पररवारका सदस्य समेिले र्नेपाल सरकारको
पवू थ स्वीकृ टि टबर्ना स्वदेशी वा टवदेशी कसैबाि पटर्न कुर्नै प्रकारको दार्न दािव्य, कोसेली वा नपहार स्वीकार गर्नथ वा चन्दा माग्र्न वा सरकारी कामसुँग सम्बटन्धि
व्यटिसुँग सापि टलर्नु हदुँ र्नै ।(टर्नयम ९३को नप टर्नयम१)
(२) प्रहरी कमथचारीले कुर्नै टवदेशी सरकार वा टवदेशी सरकारको कुर्नै प्रटिटर्नटधबाि कुर्नै नपहार प्राप्ि हर्न आएमा टर्नजले र्नेपाल सरकारलाई सो कुराको सचू र्ना टदई
टर्नकासा भएबमोटजम गर्नथपु छथ । (टर्नयम ९३को नप टर्नयम २
२. चन्दा तलन नहुने : प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारको पवू थ स्वीकृ टि टबर्ना कुर्नै पटर्न कामको टर्नटमत्त कुर्नै टकटसमको चन्दा माग्र्न अर्वा स्वीकार गर्नथु हदुँ र्नै र अरू
कुर्नै टकटसमको आटर्थक सहायिा प्राप्ि गर्ने काममा समेि भाग टलर्न हदुँ र्नै । (टर्नयम ९४)
३. सम्पतत्तको तववरण तदनुपने :प्रत्येक प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारले िोके को फाराममा आफ्र्नो सम्पटि टववरण भरी आटर्थक वषथ समाप्ि भएको साठी टदर्नटभर
सम्बटन्धि कायाथलय माफथ ि प्रहरी टकिाबखार्नामा बझु ानर्नु पर्नेछ । (टर्नयम ९५)
४. कम्पनीको ्ाापना र सञ्चालन िाा व्यापार व्यवसाय गनव नहुने :- प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारको पवू थ स्वीकृ टि र्नटलई देहायका काम गर्नथु हदुँ र्नै ।
(क) कुर्नै बैक वा कम्पर्नीको स्र्ापर्ना, रटजरिेशर्न वा सञ्चालर्नको काममा भाग टलर्न,
(ख) प्रचटलि कार्नर्नू बमोटजम दिाथ गरानर्नु पर्ने कुर्नै व्यापार वा व्यवसाय गर्नथ,
(ग) अन्यर कुर्नै प्रकारको र्नोकरी स्वीकार गर्नथ र्नहर्ने । (टर्नयम ९६)
५. सरकारी काममा ााहा पाएका कुराहरू प्रकाश गनवमा प्रतिवन्ि :- प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारद्वारा अर्वा टवशेष रूपबाि अटख्ियार र्नपाई आफूले
सरकारी किथव्यको पालर्ना गदाथ सरकारी अर्वा गैरसरकारी साधर्नहरूबाि प्राप्ि गरे को वा आफूले लेखेको अर्वा सङ्कलर्न गरे को कुर्नै कागजपर वा समाचार
प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रूपबाि अर्नटधकृ ि व्यटि वा सञ्चार माध्यमलाई जार्नकारी टदर्न हदुँ र्नै । यो प्रटिबन्ध जर्नु सक ु ै कारणले प्रहरी सेवाबाि अलग रहेको व्यटिको
हकमा समेि लागू हर्नेछ ।(टर्नयम ९७)
६. रेतडयो वा पतरकासाँग सम्पकव राख्न नहुने : (१) प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारको अर्नमु टि प्राप्ि र्नगरी कुर्नै परपटरकामा आफ्र्नै वास्िटवक अर्वा का्पटर्नक
र्नामबाि अर्वा बेर्नामी कुर्नै लेख प्रकाटशि गर्नथ अर्वा रे टडयोद्वारा प्रसारण गर्नथ हदुँ र्नै । िर प्रहरी सङ्गठर्नको प्रविाको रुपमा िोटकएको प्रहरी कमथचारीले सम्बटन्धि
प्रहरी सङ्गठर्नको प्रमख ु को अर्नमु टिमा कायाथलयको गटिटवटध सम्बन्धी जार्नकारी वा सचू र्ना प्रवाह गर्नथ बाधा पर्ने छै र्न । (टर्नयम ९८ को नपटर्नयम १)
(२) नपटर्नयम (१) मा जर्नु सक ु ै कुरा लेटखएको भए िापटर्न साटहटत्यक, कलात्मक, ऐटिहाटसक, वैज्ञाटर्नक र व्यावसाटयक टवषयको लेख प्रकाशर्न वा प्रसारण गर्नथ सटक
(२) नपटर्नयम (१) मा जर्नु सुकै कुरा लेटखएको भए िापटर्न प्रचटलि कार्नर्नू र र्नेपाल सरकारको र्नीटिको टवपरीि र्नहर्ने गरी लेख प्रकाशर्न वा प्रसारण गर्नथ बाधा पर्ने छै र्न
। (टर्नयम ९९ को नपटर्नयम २) िर त्यस्िोख प्रकाशवा प्रसारण गपटछ आफ्र्नो कायाथलयमा जार्नकारी गरानर्नु पर्नेछ । (टर्नयम ९८ को नपटर्नयम २)
७. नेपाल सरकारको आलोचन गनव नहुने: M -!_ k|x/L sd{rf/Ln] g]kfn ;/sf/sf] gLlt lj?4 c;/ kg]{ u/L cyjf g]kfn ;/sf/ / g]kfnL hgtfsf]
kf/:kl/s ;DaGwdf cyjf s'g} ljb]zL /fi6«;Fusf] ;DaGwdf vnn kg{ ;Sg] u/L cfk\mgf] jf:tljs jf sfNklgs gfdaf6 cyjf a]gfdL
s'g} n]v k|sflzt ug{, k|];nfO{ s'g} va/ lbg, /]l8of] jf 6]lnlehg cflbåf/f efif0f k|;fl/t ug{, s'g} ;fj{hlgs efif0f lbg jf s'g} jQmJo
k|sflzt ug{ x'Fb}g . -lgod ((sf] pklgod !_
-@_ pklgod -!_ df h'g;'s} s'/f n]lvPsf] eP tfklg k|rlnt sfg'g / g]kfn ;/sf/sf] gLltsf] ljk/Lt gx'g] u/L n]v k|sfzg jf k|;f/0f
ug{ afwf kg]{ 5}g . -lgod ((sf] pklgod @_
८. तनवावचनमा भूाग तलन नहुने : प्रहरी कमथचारीले कुर्नै राजर्नीटिक पदका लाटग कुर्नै टर्नवाथचर्नमा भाग टलर्न वा कसैको टर्नटमत्त मि माग्र्न वा अन्य कुर्नै प्रकारले
आफ्र्नो प्रभाव पार्नथ हदुँ र्नै । िर कसैलाई मि टदएको वा टदर्ने टवचार गरे को कुरा प्रकि र्नगरी प्रचटलि कार्नर्नू बमोटजम आफ्र्नो मिाटधकार प्रयोग गर्नथ बाधा पर्ने छै र्न
। (टर्नयम १००)
९. राजनीतिमा भूाग तलन नहुने : प्रहरी कमथचारीले कुर्नै राजर्नीटिक संस्र्ाको सदस्य बन्र्न, राजर्नीटिमा भाग टलर्न, राजर्नीटिक संस्र्ालाई सहायिाको टर्नटमत्त चन्दा
टदर्न अर्वा कुर्नै राजर्नीटिक संस्र्ा वा आन्दोलर्नलाई अन्य कुर्नै प्रकारले प्रभाव पार्नथ हदुँ र्नै ।(टर्नयम १०१)
१०. ्ाायी आवासीय वनुमति तलनु नहुने –प्रहरी कमथचारीले स्र्ायी आवासीय अर्नमु िी टलर्न वा त्यस्िो अर्नमु िी प्राप्त गर्नथका लाटग आवेदर्न टदर्न हदैर्न ।
१० ख. ्वयम् घोषणा गरी तववरण पेश गनवु पनेि : (१) यो टर्नयम प्रारम्भ हर्नु अटघ स्र्ायी आवासीय अर्नुमटि टलएको वा त्यस्िो अर्नमु टि प्राप्ि गर्नथको लाटग
आवेदर्न टदएको प्रत्येक प्रहरी कमथचारीले यो टर्नयम प्रारम्भ भएको टमटिले िीस टदर्नटभर सोको स्वयम् घोषणा गरी देहाय बमोटजमको टववरण आफू कायथरि
कायाथलयमा पेश गर्नथु पर्नेछ :– (टर्नयम १०१ ख)
क. आफ्र्नो र्नाम, र्र, सेवा, समहू , नपसमहू र हालको पद ।

7
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 ख. स्र्ायी आवासीय अर्नमु टि टलएको भए सो टलएको वा त्यस्िो अर्नमु टि प्राप्ि गर्नथको लाटग आवेदर्न टदएको भए सोको टमटि ।
ग. सम्बटन्धि टवदेशी मल ु ुकको र्नाम ।
घ. आफूले टलएको स्र्ायी आवासीय अर्नमु टि पररत्याग गर्नथ वा त्यस्िो अर्नुमटिको लाटग टदएको आवेदर्न रद्द गरानर्न इछछुक भए र्नभएको ।
२) कुर्नै प्रहरी कमथचारीको सगोलको पटि वा पत्र्नीले यो टर्नयमावली प्रारम्भ हर्नु अटघ स्र्ायी आवासीय अर्नमु टि टलएको भएमा यो टर्नयम प्रारम्भ भएको टमटिले िीस
टदर्नटभर र यो टर्नयमावली प्रारम्भ भए पटछ त्यस्िो अर्नमु टि टलएमा अर्नमु टि टलएको िीस टदर्नटभर सम्बटन्धि प्रहरी कमथचारीले आफू कायथरि कायाथलयमा देहाय
बमोटजमको टववरण पेश गर्नथु पर्नेछ :–
(क) आफ्र्नो र्नाम, र्र, सेवा, समहू , नपसमहू र हालको पद,
(ख) पटि वा पत्र्नीले स्र्ायी आवासीय अर्नमु टि टलएको टमटि,
(ग) सम्बटन्धि टवदेशी मल ु क
ु को र्नाम ।
(३) नपटर्नयम (१) वा (२) बमोटजमको टववरण प्राप्ि भएपटछ सम्बटन्धि कायाथलयले सो टववरण प्राप्ि भएको टमटिले पन्ध्र टदर्नटभर प्रहरी प्रधार्न कायाथलयमा पठानर्नु
पर्नेछ
११. प्रहरी कमवचारीले गरेको काम कारबाहीको सिाइ : कुर्नै प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारको पूवथ स्वीकृ टि र्नटलई कुर्नै व्यटिद्वारा टर्नजको किथव्यपालर्नका
सम्बन्धमा लेखाइएका झठ्ठु ा आरोपको टर्नटमत्त प्रेस अर्वा अदालिको सहारा टलर्न हदुँ र्नै । िर यस टर्नयमले प्रहरी कमथचारीको आफ्र्नो व्यटिगि काम अर्वा
चरररको सम्बन्धमा सफाइ टदर्न पानर्ने अटधकारमा कुर्नै बाधा पर्ने छै र्न । (टर्नयम १०२)
१२. समय पालन र तनयतमििा : प्रहरी कमथचारीले ठीक समयमा िर्ा टर्नयटमि रूपले आफ्र्नो पालोमा हाटजर हर्नु पदथछ र साधारणिया पटहले टबदाको स्वीकृ टि
र्नटलई कामबाि अर्नुपटस्र्ि हर्नु हदुँ र्नै ।(टर्नयम १०३)
१३. वनुशासन र आज्ञापालन :
(१) प्रहरी कमथचारीले आफ्र्नो किथव्य इमान्दारी र ित्परिाको सार् पालर्ना गर्नथु पदथछ ।(टर्नयम १०४ को नपटर्नयम १)
(२) प्रहरी कमथचारीले आफ्र्नो सरकारी काम सम्बन्धी कुरामा आफूभन्दा माटर्का अटधकृ िले टदएको आज्ञालाई शीघ्रिाका सार् परू ा गर्नथु पदथछ । (टर्नयम १०४ को
नपटर्नयम २)
(३) प्रहरी कमथचारीले आफू भन्दा माटर्का सबै अटधकृ िहरूप्रटि नटचि आदर देखानर्नु पर्नेछ र आफू मािहिका प्रहरी कमथचारीहरू प्रटि नटचि व्यवहार गर्नथु पर्नेछ
। (टर्नयम १०४ को नपटर्नयम ३)
१४. प्रहरी कमव चारीले बातहरी प्रभूाव पानव नहुने: प्रहरी कमथचारीले आफ्र्नो र्नोकरी सम्बन्धी कुरामा मिलब साध्य गर्नथ आफू भन्दा माटर्का अटधकृ ि माटर् कुर्नै
अर्नटु चि प्रभाव पार्नथ अर्वा प्रभाव पार्ने प्रयत्र्न गर्नथ हदुँ र्नै । (टर्नयम १०५)
१५. लैङ्तगक संवेदनशील हुनु पने: कुर्नै पटर्न प्रहरी कमथचारी लैङ्टगक संवेदर्नशील रहर्नु पर्नेछ ।(टर्नयम १०६)
१६. काननम तवपरीि तववाहमा प्रतिबन्ि: प्रहरी कमथचारीले टबहावारी सम्बन्धी प्रचटलि कार्नर्नू टवपरीि हर्ने गरी टववाह गर्नथु गरानर्नु हदुँ र्नै । (टर्नयम १०७)
१७. हािपाि वा जोरजुलुम गनव नहुने: कुर्नै प्रहरी कमथचारीले आफूभन्दा माटर््लो वा मािहि प्रहरी कमथचारी नपर हािपाि वा कुर्नै प्रकारको आक्रमण वा जोरजल ु ुम
गर्नथ वा गरानर्न हदुँ र्नै । (टर्नयम १०८)
गनव नहुने: प्रहरीका आचरणलाई सतम्झने िरीका
(प्रहरीका आचरणलाई टर्नम्र्न भागहरूमा टबभाजर्न गरी याद गर्नथ सटकन्छ ।
१. आतावक आचरणः दार्न नपहार, चन्दा कम्पर्नीको स्र्ापर्ना र सञ्चालर्न िर्ा व्यापार व्यवसाय गर्नथ र्नहर्ने, सम्पटत्तको टववरण टदर्नपु र्ने,
२. राजनैतिक आचरणः टर्नवाथचर्नमा भाग टलर्न र्नहर्ने ,राजर्नीटिमा भाग टलर्न र्नहर्ने ।
३. तवभूातगय/आन्िररक आचरणः प्रहरी कमथचारीले बाटहरी प्रभाव पार्नथ र्नहर्ने, हािपाि वा जोरजल ु ुम गर्नथ र्नहर्ने,समय पालर्न र टर्नयटमििा, अर्नश
ु ासर्न र आज्ञापालर्न,
४. सामातजक आचरणः कार्नूर्न टवपरीि टववाहमा प्रटिबन्ध , लैङ्टगक संवेदर्नशील हर्नु पर्ने, टवदेशमा स्र्ायी आवासीय अर्नमु टि टलर्नु र्नहर्ने, र सो टलएकोमा स्यंम
घोषणा सम्बन्धी ।
५. तमतडया सम्पकव सम्वतन्ि आचरणः सरकारी काममा र्ाहा पाएका कुराहरू प्रकाश गर्नथमा प्रटिवन्ध, रे टडयो वा पटरकासुँग सम्पकथ राख्र्न र्नहर्ने, प्रहरी कमथचारीले
गरे को काम कारबाहीको सफाइ, र्नेपाल सरकारको आलोचर्ना गर्नथ र्नहर्ने प्रहरी कमथचारीले र्नेपाल सरकारको र्नीटि टवरुद्ध असर पर्ने गरी अर्वा र्नेपाल सरकार र
र्नेपाली जर्निाको पारस्पररक सम्बन्धमा अर्वा कुर्नै टवदेशी रारिसुँगको सम्बन्धमा खलल पर्नथ सक्र्ने गरी आफ्र्नो वास्िटवक वा का्पटर्नक र्नामबाि अर्वा बेर्नामी
कुर्नै लेख प्रकाटशि गर्नथ, प्रेसलाई कुर्नै खबर टदर्न, रे टडयो वा िेलीटभजर्न आटदद्वारा भाषण प्रसाररि गर्नथ, कुर्नै सावथजटर्नक भाषण टदर्न वा कुर्नै विव्य प्रकाटशि गर्नथ
हदुँ र्नै । (टर्नयम ९९ को नपटर्नयम

8
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 १.३ नेपाल प्रहरीको सगं ठनात्मक ्वरुप

जम्मा प्रहरी युनिट संख्या-२६६०

9
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 १.३.१ प्रहरी तनयमावली,२०७१ बमोतजम प्रहरी सेवामा रहने सममह:

10
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 प्रहरी सेवामा देहाय बमोटजमका समहू हरू रहर्ने छर्न:् –
(क) जर्नपद प्रहरीसमहू ।
श्रेणी र पद: (१) प्रहरी सेवामा देहायका श्रेणीहरू हर्ने छर्न:् –
(क) राजपराङ्टकि ।
(२) राजपराङ्तकि श्रेणीमा देहायका पदहरू रहने िन:् –
(क) टवटशष्ट श्रेणी – प्रहरी महाटर्नरीक्षक
– प्रहरी अटिररि महाटर्नरीक्षक
(ख) प्रर्म श्रेणी – प्रहरी र्नायव महाटर्नरीक्षक
– प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक
(३) राजपर वनङ्तकि श्रेणीमा देहायका पदहरू रहने िन:् –
(क) प्रर्म श्रेणी – प्रहरी बररष्ठ र्नायब टर्नरीक्षक
- प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक
(ख) टद्विीय श्रेणी – प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक
(ग) िृिीय श्रेणी – प्रहरी बररष्ठ हव्दार
- प्रहरी हव्दार
- प्रहरी सहायक हव्दार
(घ) चिुर्थ श्रेणी – प्रहरी जवार्न
(ङ) श्रेणी टवहीर्न – प्रहरी कायाथलय सहयोगी वा सो सरह
(श्रेणीटबटहर्न एक देटख पाचौं िह सम्म कायम गररएको)
१. कायावलय र कायावलय प्रमुख: देहायका प्रहरी कायावलयहरूमा देहायका कायावलय प्रमुखहरू रहनेिन:् –
(क) र्नेपाल प्रहरी प्रधार्न कायाथलय – प्रहरी महाटर्नरीक्षक
(ख) राटरिय प्रहरी प्रटशक्षण प्रटिष्ठार्न – कायथकारी टर्नदेशक (प्रहरी
अटिरीि महाटर्नरीक्षक)
(ग) र्नेपाल प्रहरी अस्पिाल–मेटडकल डाइरे क्िर (प्रहरी अटिरीि
महाटर्नरीक्षक)
(घ) काठमाण्डौं नपत्यका प्रहरी कायाथलय – प्रहरी अटिररि
महाटर्नरीक्षक
(ङ) के न्दीय अर्नसु न्धार्न व्यरू ो – प्रहरी अटिररि महाटर्नरीक्षक
(च) प्रदेश प्रहरी कायाथलय –प्रहरी र्नायव महाटर्नरीक्षक
(छ) लागऔ ू षध टर्नयन्रण व्यरू ो – प्रहरी बररष्ठ नपरीक्षक
(ज) टरभवु र्न अन्िराटरिय टवमार्नस्र्ल सरु क्षा कायाथलय – प्रहरी र्नायब
महाटर्नरीक्षक/प्रहरी बररष्ठ नपरीक्षक
(ज१) र्नेपाल प्रहरी टशक्षालय- प्रहरी र्नायब महाटर्नरीक्षक/प्रहरी बररष्ठ
नपरीक्षक
(झ) टवशेष व्यरू ो- प्रहरी र्नायव महाटर्नरीक्षक
(ञ) अपराध अर्नसु न्धार्न टवद्यालय – प्रहरी बररष्ठ नपरीक्षक
(ि) र्नेपाल प्रहरी के न्द्रीय टवटध टवज्ञार्न प्रयोगशाला- प्रहरी र्नायव
महाटर्नरीक्षक/ प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक
ि१) साईबर ब्यरू ो- प्रहरी र्नायव महाटर्नरीक्षक/ प्रहरी बररष्ठ नपरीक्षक
(ठ) मार्नव बेचटबखर्न अर्नसु न्धार्न ब्यरू ो – प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक
(ठ१) र्नेपाल प्रहरी के र्नाईर्न महाशाखा- प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक
(ड) र्नेपाल प्रहरी प्रदेश कायाथलय – प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक
11
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753
(ख) प्राटवटधक प्रहरी समहू ।
(ख) राजपर अर्नङ्टकि ।
(ग) टद्विीय श्रेणी – प्रहरी नपरीक्षक
– प्रहरी र्नायव नपरीक्षक
(घ) िृिीय श्रेणी – प्रहरी टर्नरीक्षक
(ढ) काठमाण्डौ नपत्यका अपराध अर्नसु न्धार्न कायाथलयय - प्रहरी वररष्ठ
नपरीक्षक
(ण) टज्ला प्रहरी पररसर – प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक/प्रहरी नपरीक्षक
(ि) काठमाण्डौं नपत्यका प्रहरी टशक्षालय – समादेशक प्रहरी नपरीक्षक
(र्) प्रदेश प्रहरी िालीम के न्द्र – समादेशक (प्रहरी वररष्ठ नपरीक्षक)
(द) काठमाण्डौं नपत्यका िाटफक प्रहरी कायाथलय – प्रहरी वररष्ठ
नपरीक्षक
(द१) गौिमबद्ध ु अन्िराटरिय टबमार्नस्र्ल सरु क्षा कायाथलय- प्रहरी वररष्ठ
नपरीक्षक
(ध) प्रदेश सशस्त्र प्रहरी गण – गण प्रमख ु (प्रहरी नपरीक्षक)
(र्न) र्नेपाल प्रहरी पहरा गण – गण प्रमख ु (प्रहरी नपरीक्षक)
(प) टज्ला प्रहरी कायाथलय – प्रहरी नपरीक्षक वा प्रहरी र्नायव नपरीक्षक
(फ) र्नेपाल प्रहरी टबशेष सरु क्षा गण – गण प्रमख ु (प्रहरी नपरीक्षक)
(ब) प्रदेश प्रहरी अस्पिाल – प्रहरी नपरीक्षक/प्रहरी र्नायव नपरीक्षक
/प्रहरी टर्नरीक्षक
(भ) टज्ला िाटफक प्रहरी पररसर – प्रहरी र्नायव नपरीक्षक
(म) र्नेपाल प्रहरी सङ्गीि टवद्यालय – प्रहरी नपरीक्षक/प्रहरी र्नायव
नपरीक्षक
(य) पयथिक प्रहरी – प्रहरी र्नायव नपरीक्षक/प्रहरी टर्नरीक्षक
(र) र्नगर प्रहरी कायाथलय –प्रहरी र्नायव नपरीक्षक
(ल) प्रहरी वृत्त – प्रहरी र्नायव नपरीक्षक
Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (व) िाटफक प्रहरी कायाथलय – प्रहरी र्नायव नपरीक्षक/प्रहरी टर्नरीक्षक/ (क्ष) इलाका प्रहरी कायाथलय – प्रहरी र्नायव नपररक्षक/प्रहरी टर्नरीक्षक/
प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक
(श) टवमार्नस्र्ल सरु क्षा गाडथ – प्रहरी र्नायव नपरीक्षक/प्रहरी टर्नरीक्षक/ (र) वडा प्रहरी कायाथलय – प्रहरी टर्नरीक्षक/प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक
प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक (ज्ञ) प्रहरी प्रभाग – प्रहरी टर्नरीक्षक/प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक
(ष) िाटफक प्रहरी वृत्त – प्रहरी टर्नरीक्षक (ज्ञक) र्नगर प्रहरी कायाथलय –प्रहरी र्नायव नपरीक्षक/ प्रहरी टर्नरीक्षक
(स) सामदु ाटयक प्रहरी – प्रहरी टर्नरीक्षक (ज्ञख) सशस्त्र प्रहरी सेर्नामख ु – प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक
(ह) सशस्त्र प्रहरी ग्ु म – ग्ु म प्रमख
ु (प्रहरी टर्नरीक्षक) (ज्ञग) प्रहरी चौकी – प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक/प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक
२. प्रहरी कायावलयहरूको आदेशको श्रृंखला (चेन वि कमाण्ड) : कुर्न कायाथलय कुर्न कायाथलयको प्रत्यक्ष कमाण्डमा रहर्ने कसलाई
कसले आदेश टदर्ने भन्र्नेकुरा संग सम्बटन्धि रहन्छ ।
१. नेपाल प्रहरी प्रिान कायावलयको प्रत्यक्ष रेखदेख िाा तनयन्रणमा देहायका प्रहरी कायावलयहरू रहनेिन् :
(क) के न्द्रीयस्िरका टवभागहरू, (च) र्नेपाल प्रहरी प्रदेश कायाथलय
(ख) राटरिय प्रहरी प्रटशक्षण प्रटिष्ठार्न, (छ) के न्द्रीय अर्नसु न्धार्न ब्यरू ो
(ग) र्नेपाल प्रहरी अस्पिाल, (ज) टबशेष ब्यरू ो
(घ) प्रदेश प्रहरी कायाथलय (झ) गौिम बद्ध ु अन्िराथटरिय टवमार्नस्र्ल सरु क्षा कायाथलय
(ङ) काठमाण्डौं नपत्यका प्रहरी कायाथलय,
२. काठमाण्डौं उपत्यका प्रहरी कायावलय मािहि देहाय बमोतजमका प्रहरी कायावलयहरू रहनेिन् :
(क) टरभवु र्न अन्िराटरिय टवमार्नस्र्ल सरु क्षा कायाथलय (छ) र्नेपाल प्रहरी टसंहदरबार सरु क्षा प्रहरी गण
(ख) टज्ला प्रहरी पररसर (३) (ज) र्नेपाल प्रहरी अर्नाटश्रि ग्ु म
(ग) काठमाण्डौं नपत्यका अपराध अर्नसु न्धार्न कायाथलय (ञ) र्नेपाल प्रहरी र्नारायणटहिी सरु क्षा गारद ग्ु म,
(घ) काठमाण्डौं नपत्यका िाटफक प्रहरी कायाथलय, (ि) घम्ु िी पयथिक प्रहरी कायाथलयहरू
(ङ) काठमाण्डौं नपत्यका सशस्त्र प्रहरी गण (ठ) सवोछच/टबशेष अदालि समन्वय िर्ा सरु क्षा प्रहरी इकाइ
(च) काठमाण्डौं नपत्यका प्रहरी टशक्षालय, (ड) काठमाण्डौं नपत्यका प्रहरी टबशेष सरु क्षा गण
(३) प्रदेश प्रहरी कायावलयको प्रत्यक्ष तनयन्रणमा देहायका प्रहरी कायावलय रहनेिन ।
(क) प्रदेश प्रहरी िाटलम के न्द्र (घ) प्रदेश प्रहरी अस्पिाल, (छ) टबपद व्यवस्र्ापर्न ग्ु म
(ख) प्रदेश सशस्त्र प्रहरी गण, (ङ) टज्ला प्रहरी कायाथलय
(ग) प्रदेश प्रहरी टवद्यालय (च) प्रदेशस्िरका अन्य प्रहरी कायाथलयहरू ।
(४) नेपाल प्रहरी प्रदेश कायावलय (७)
(क) र्नेपाल प्रहरी टबशेष सरु क्षा गण
(ख) र्नेपाल प्रहरी राजमागथ सरु क्षा िर्ा िाटफक व्यबस्र्ापर्न कायाथलय
(ग) र्नेपाल प्रहरी अपराध अर्नसु न्धार्न कायाथलय
(५) तजमला प्रहरी पररसरको प्रत्यक्ष तनयन्रणमा देहायका प्रहरी कायावलयहरू रहनेिन:्
(क) र्नगर प्रहरी कायाथलय, (घ) इलाका प्रहरी कायाथलय,
(ख) प्रहरी वृत्त, (ङ) प्रहरी चौकी,
(ग) प्रहरी प्रभाग, (च) टज्लास्िर र मािहिका अन्य प्रहरी कायाथलयहरू
(६) तजमला प्रहरी कायावलयको प्रत्यक्ष तनयन्रणमा देहायका प्रहरी कायावलयहरू रहनेिन् :
(क) ईलाका प्रहरी कायाथलय (क/ख) (छ) िाटफक प्रहरी कायाथलय
(ख) र्नगर प्रहरी कायाथलय (ज) अदालि समन्वय िर्ा सरु क्षा प्रहरी ईकाई
(ग) वडा प्रहरी कायाथलय (क/ख) (झ) प्रमख ु टज्ला अटधकारी टर्नवास सरु क्षा गाडथ
(घ) टज्ला िाटफक प्रहरी कायाथलय (ञ) भन्सार सरु क्षा गाडथ
(ङ) प्रहरी चौकी (ि) कारागार सरु क्षा गाडथ
(च) टबमार्नस्र्ाल सरु क्षा गाडथ (ठ) टज्ला स्िर िर्ा मािहिका अन्य प्रहरी कायाथलय
12
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 १.४ प्रहरी सहायक तनरीक्षकले प्राप्त गने कानमनी वतिकार
• प्रहरी टर्नयमावली २०७१ को टर्नयम ११९ को नपटर्नयम (१) अर्नसु ार प्रहरी कायाथलय सहयोगीलाई सम्बटन्धि प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक
दजाथले शारीररक पररश्रम हर्ने सजाय गर्ने,टर्नयन्रणमा राख्र्ने,र्नटसहि टदर्ने,र्नेपाल सरकारलाई हर्न आएको हार्नी र्नोक्सार्नी सम्पणू थ वा
आटशकरुपमा िलब भत्ताबाि कािी असल ू ी गर्ने ।
• प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को टर्नयम ३१ को नपटर्नयम (७) अर्नसु ार प्रहरी हव्दार र प्रहरी जवार्नको कायथसम्पादर्न म्ू यांकर्न
सपु रीवेक्षकको हैटसयिले काम गर्नथ पानर्ने ।
• सवारी िर्ा यािायाि व्यवस्र्ा ऐर्न,२०४९ को दफा १६४ अर्नसु ार क देटख र्न सम्मका टवटभन्र्न ग्िीमा कारबाही गर्ने खालका
सहायक टर्नरीक्षक दजाथले सजाय गर्नथ सक्र्ने अटधकार
• लागू औषध टर्नयरं ण ऐर्न, २०३३ को दफा ८ बमोटजम खार्निलासी कब्जा र टगरफ्िार गर्नथ सक्र्ने अटधकार नपदफा (२) बमोटजम लागू
औषध बरामद गदाथ साक्षी फे ला र्नपरे मा दईु जर्ना प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक दजाथको रोहवरमा मचु ्ु का गर्नथ सक्र्ने अटधकार ।
• प्रहरी ऐर्न, २०१२ को दफा १५ को नपदफा (२) बमोटजम लागू औषध वा मटदरा टबक्री गर्ने र सेवर्न गरानर्ने भट्टी पसल होिल,जवु ाघर
चरररहीर्न र बदमास भेला हर्ने ठानुँमा प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक दजाथसम्मले टवर्ना वारे न्ि प्रवेश गर्ने टर्नरीक्षण गर्ने अटधकार ।
• मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार मद्ध ु ा, लागऔ ू षध ऐर्न, २०३३ र वैदटे शक टबटर्नमय टर्नयटमि गर्ने ऐर्न, २०१९ अन्िरगिको
अर्नसु न्धार्न अटधकृ ि बर्नी अर्नसु न्धार्न गर्ने अटधकार ।
१.५ प्रहरी चौकी प्रमुखको काम, किवव्य र वतिकार
प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को टर्नयम ६५ मा व्यवस्र्ा भए अर्नसु ार प्रहरी चौकी प्रमख ु को काम, किथव्य र अटधकार टर्नम्र्न बमोटजम रहेको छर्न:
(क) प्रहरी जर्नशटिको प्रभावकारी पररचालर्न, रे खदेख, टर्नयन्रण गर्ने र आवश्यक टर्नदेशर्न टदर्ने ।
(ख) प्रहरी कमथचारीहरुको आचरण िर्ा अर्नश ु ासर्न कायम राख्र्न,कुशलिा पवू थक टजम्मेवारी टर्नवाथह गर्नथ,किथव्यटर्नष्ठ बर्नानर्न र मर्नोबल नछच
राख्र्न सजाय र परु स्कारलाई कडाइकासार् लागु गर्ने ।
(ग) आवश्यकिा अर्नसु ार गस्िी, पालोपहरा आटदको व्यवस्र्ा टमलानर्ने शाटन्ि सरु क्षासम्बन्धी अन्य काम गर्ने ।
(घ) ित्काल र्र्नु ामा राख्र्नपु र्ने व्यटिलाई र्र्नु ामा राख्दा या र्र्नु ाबाि बाटहर टर्नका्दा यर्ासम्भव आफै ले वा र्र्नु ामा राख्र्ने वा टर्नका्र्ने ।
(ङ) आफ्र्नो कायाथलयमा रहेका सरकारी खजार्ना, मालसामार्न इत्याटद सरु टक्षि राखी त्यसको स्रेस्िा दरुु स्ि राख्र्ने राख्र्न लगानर्ने ।
(च) प्रहरी चौकीमा नजरु ी प्रटिवेदर्न गर्नथ आएका व्यटिहरूसुँग सदव्् यवहार गर्ने र नर्नीहरूले भन्र्न चाहेका कुरालाई राम्ररी ध्यार्न टदई सन्ु र्ने आफ्र्नो
टजम्मेवारी क्षेरमा जर्नमख ु ी प्रहरी सेवा प्रदार्न गर्ने ।
(छ) मार्नव अटधकारको संरक्षण सम्बद्धथर्न गर्ने गरानर्ने, असहाय, मटहला िर्ा बालबाटलकाको हकअटधकार सरं क्षण गर्नथ सदै सजग रहर्ने र
आफ्र्ना मािहिका सबै प्रहरी कमथचारीलाई सदैव सजग गरानर्ने ।
(ज) शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा कायम राख्र्ने र अपराध रोकर्ामका लाटग योजर्ना बर्नाई गस्िी पालो पहराको व्यवस्र्ा टमलानर्ने ।
(झ) अपराधसम्बन्धी दरखास्ि वा खवर आएमा िालुक कायाथलयमा िुरुन्ि खबर गरी चाटहर्ने समेि टलई आफु घिर्नास्र्लमा जार्ने र मौकामा
गर्नथपु र्ने आवश्यक कारवाही गर्ने ।
(ञ) अपराध टर्नयन्रण वा अर्नसु न्धार्न गर्ने टसलटसलामा घर या डेरामा बस्र्ने व्यटिहरूको व्यटिगि टववरण संकलर्न गर्ने गरानर्ने ।
(ि) टवदेशी र्नागररकहरुको गटिटवटधको जार्नकारी राख्र्ने ।
(ठ) सरु क्षा प्रटिकूल टक्रयाकलाप खराब चररर भएका वा शटं कि वा फौजदारी अपराधमा सजाय पाएका व्यटिको टर्नगरार्नी राख्र्नक ु ा सार्ै
त्यस्िा व्यटि वा गटिटवटधहरूको सचू र्ना िर्ा टववरण अद्यावटधक राख्र्ने ।
(ड) अदालि वा अन्य कायाथलयसम्बन्धी कामको टसलटसलामा प्रहरीले गर्नथपु र्ने काम िुरुन्ि गर्ने वा गर्नथ लगानर्ने ।
(ढ) िालक ु कायाथलयबाि लागू गररएको र्नीटिअर्नरू ु प अटि टवटशष्ट िर्ा टवटशष्ट व्यटिको सरु क्षा व्यवस्र्ा गर्ने ।
(ण) आफ्र्नो टजम्मेवारी क्षेरटभर िाटफक व्यवस्र्ापर्न गर्ने ।
(ि) प्रहरी चौकीको कुर्नै क्षेरटभर शाटन्ि सरु क्षामा नत्पन्र्न हर्न सक्र्ने असाधारण पररटस्र्टिलाई मध्यर्नजर राखी आकटस्मक िर्ा टवशेष सरु क्षा
योजर्ना ियार गरी आवश्यकिा अर्नसु ार लागू गर्ने वा गरानर्ने ।
(र्) टजम्मेवारी क्षेरटभरका िोल िोलमा पगु ी र्नागररकसुँग टर्नरन्िर भेिघाि, छलफल र अन्िटक्रया गरी सरु क्षासुँग सम्बटन्धिवषयमा राय सझु ाव
टलर्ने, र्नागररकसुँग सौहादथपणू थ वािावरण कायम राख्र्ने, शाटन्िसरु क्षा कायम गर्ने टवषयमा सहयोग र सहकायथ अटभवृटद्ध गर्ने ।
(द) आवश्यकिा अर्नसु ार स्र्ार्नीयस्िरको सरकारी िर्ा गैह्रसरकारी टर्नकायसुँग आवश्यक सम्पकथ र समन्वय गर्ने ।
(ध) टसमाविी समकक्षी प्रहरी कायाथलयका प्रमख ु सुँग वषथमा कम्िीमा एकपिक सरु क्षा, अपराध रोकर्ाम र टर्नयन्रण िर्ा सयं ि ु प्रहरी
पररचालर्नलगायिका टवषयमा छलफल गरी आवश्यक सहयोग आदार्नप्रदार्न गर्ने ।
(र्न) सरु क्षा प्रटिकूल टक्रयाकलाप, शाटन्िसरु क्षामा खलल पयु ानर्ने गटिटवटध, खराब चररर भएका वा शङ्टकि वा फौजदारी अपराधमा
अदालिबाि सजाय पाएका व्यटि िर्ा त्यस्िा व्यटिको गटिटवटधहरूको बारे मा िालुक कायाथलयमा प्रटिवेदर्न गर्ने ।

13
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (प) सरुवा वा बढुवा भई कायाथलय छोड्दा िालुक प्रहरी कायाथलयलाई र आफूलाई बदली गर्ने प्रहरी कमथचारीलाई आफ्र्नोको टर्नम्र्न टलटखि
टवषयमा प्रटिवेदर्न गर्ने
१. अपराधसम्बन्धी अवस्र्ा । ४. खराब व्यटिहरू र त्यस्िा व्यटि भेलाजम्मा हर्ने र संवेदर्नशील ठानुँ
२.आपराटधक कायथ गर्नथ दरुु त्साहर्न गर्ने व्यटिहरू । ।
३.अपराधमा संलग्र्न व्यटिहरूलाई आश्रय टदर्ने व्यटि । ५. राजर्नीटिक गटिटवटध । प्रहरी काम कारबाहीको दृटष्टकोणले
महत्वपणू थ अन्य टवषय ।
(फ) सरुवा वा बढुवा भई कायाथलय छोड्दा िालुक प्रहरी कायाथलयलाई र आफूलाई बदली गर्ने प्रहरी कमथचारीलाई आफ्र्नोको टर्नम्र्न टलटखि
टवषयमा प्रटिवेदर्न गर्ने ।
१. अपराधसम्बन्धी अवस्र्ा । ४. खराब व्यटिहरू र त्यस्िा व्यटि भेलाजम्मा हर्ने र संवेदर्नशील ठानुँ
२.आपराटधक कायथ गर्नथ दरुु त्साहर्न गर्ने व्यटिहरू । ।
३.अपराधमा संलग्र्न व्यटिहरूलाई आश्रय टदर्ने व्यटि । ५. जर्नीटिक गटिटवटध ।प्रहरी काम कारबाहीको दृटष्टकोणले महत्वपणू थ
अन्य टवषय ।
(ब) एकाइ िर्ा जर्नशटि, योजर्ना िर्ा कायथ, दैटर्नक शाटन्ि सरु क्षा, अपराध अर्नसु न्धार्न, राटरिय िर्ा सावथजटर्नक महत्वका टवषयमा यर्ाशीघ्र
िालुक कायाथलयको प्रमख ु समक्ष प्रटिवेदर्न गर्ने ।
(भ) चौकीको क्षेर टभरको शाटन्ि सरु क्षा कायम राख्र्ने कायथमा िालुक कायाथलयले टदएको आदेश िदारुकिाका सार् कायाथन्वयर्न गरी प्रटिवेदर्न
टदर्ने । कायाथलय टर्नदेशर्न र प्रचटलि कार्नर्नु ले टर्नटदथष्ट गरे बमोटजम अन्य कायथहरू गर्ने वा गरानर्ने ।
एकाई – २
सुरक्षा ब्यव्ाापन १० अक
ं (२ प्रश्न × ५ अक
ं )
२.१ सरु क्षा (वविारणा) पररचय
शाटब्दक अर्थमा “स”ु भर्नेको राम्रो र “रक्षा” भर्नेको जोगानर्नु हो । कुर्नै ब्यटि, स्र्ार्न वा टचजबस्िल
ु ाई राम्रोसगं जोगानर्नु र्नै सरु क्षा हो भन्र्न
सटकन्छ। अको शब्दमा भन्र्ने हो भर्ने कुर्नै ब्यटि, टचज वस्िु िर्ा स्र्ार्न नपर प्राकृ टिक, मार्नटवय वा अन्य टवटभन्र्न कारणबाि हर्न सक्र्ने
सम्भाटवि क्षटिको रोकर्ामको लाटग अपर्नाईर्ने सबै प्रकारका िौर िररका र नपायहरुलाई सरु क्षा भटर्नन्छ ।
Secur Security refers to all the measures that are taken to protect a place, or to ensure that only people with
permission enter it or leave it.ty
According to Cambridge Dictionary - Protection of a person, building, organization, or country against
threats such as crime or attacks by foreign countries is called Security. All the measures that are taken to
protect a place, or to ensure that only people with permission enter it or leave it.
 सरु क्षाको परम्परागि वविारणा
• यो अवधारणाले सरु क्षालाई अत्यन्ि सीटमि अर्थमा हेरेको हन्छ । यस अवधारणाअर्नसु ार राटरिय सरु क्षाका सन्दभथमा सीमा क्षेरलाई
सैटर्नक बलको प्रयोग गरी बाह्य आक्रमणबाि रोक्र्नु र्नै सरु क्षा हो ।
• यसलेआक्रमणबाि रोक्र्नक ु ो सार्ै आफ्र्नो राज्य टवस्िारसमेिलाई संकेि गदथछ । मार्नव सरु क्षाप्रटि खासै चासो र्नराख्र्ने यस अवधारणा
के वल राज्यको सरु क्षा िर्ा सीमा टवस्िारमा मार लटक्षि भएको हन्छ
 सरु क्षाको नवीनिम वविारणा (प्रवृति)
• यो अवधारणाले सरु क्षालाई अत्यन्ि व्यापक अर्थमा हेरेको हन्छ । यसले राज्यको सरु क्षा बाह्य आक्रमणबाि रोक्र्नु र सीमा टवस्िार
गर्नथमु ार र्नभई समाजमा शान्िी सव्ु यवस्र्ा, र्नागररकको सरु क्षा, सामाटजक,आटर्थक, सांस्कृ टिक र राजर्नैटिक सरु क्षाजस्िा टवटवध
सरु क्षालाई जर्नानुँछ ।
• पटछ्लो समयमा सरु क्षालाई व्यापक अर्थमा टलुँदै विथमार्न संटवधार्नमा समेि समग्र पक्षको सरु क्षालाई प्रार्टमकिामा राखी सरु क्षा
प्रदार्न गदै आएको छ ।
• र्नागररकहरूको सरु क्षाबाि राटरिय सरु क्षालाई स्र्ाटयत्व राख्र्ने कुरामा लटक्षि यो अवधारणाले समाजलाई र्नै सरु क्षाको साधर्नका
रूपमा सशि बर्नानुँदै जर्निाले र्नै असरु क्षाबाि मटु िका मागथहरू पटहचार्न गरी कायाथन्वयर्नको टदशामा टक्रयाशील गरानुँछ ।
• टवटभन्र्न टवकटसि रारिहरू सरु क्षाको र्नवीर्निम अवधारणालाई आत्मसार् गदै त्यसको कायाथन्वयर्नमा टक्रयाशील बन्र्न र्ालेको पानर्न
सटकन्छ ।
सरु क्षाको परम्परागि वविारणा र नवीनिम वविारणा वीचको िरक

14
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 तस.नं परम्परागि वविारणा नवीनिम वविारणा
१. राज्यको बारे मा मार सोटचएको हन्छ र्नागररक गौण हन्छ र्नागररकलाई के न्द्रमा राखेको हन्छ जोड र्नागररकलाई
के न्द्रमा राखेको हन्छ राज्य गौण हन्छ । राज्य गौण हन्छ ।
२ राज्य टवस्िारको सोच हावी रहेको हन्छ । टवश्वव्याटपकरण र कर्नेटक्िटभटिको बारे मा सोटचएको हन्छ
३ माटर्नसको राज्यको बारे मा मार सोटचएको हन्छ र्नागररक जर्निाको
। अटधकिम आटर्थक र सामटजक क्याण
गौण हन्छ । लगायि ससु ाशर्नको सोच टलइएको हन्छ
४ राज्य र राटरिय सरु क्षामा के टन्द्रि हन्छ जर्निाका मार्नव अटधकार, मौटलक हक आटदको
नपलब्धिा बाि जर्निाको टहि टचिाइएको हन्छ ।
५ सैटर्नक शटिबाि राज्यको सरु क्षा गर्ने अवधारणा रहेको टवश्वव्यापी सामाटजक न्याय (Global social justice)
हन्छ । नपलव्ध गरानर्ने अवधारणा रहेको हन्छ ।
६ सीमा सरु क्षाको वारे मा के टन्द्रि । टदगो शाटन्ि र टदगो टवकास सम्बन्धी अवधारणा
(Sustainable peace and Development) टदएको
७ टदगो टवकास भन्दा पटर्न ित्काल फाइदाको लाटग स्रोि सश ु ासर्न र सस्ु वास््य, प्रयावरटणय सरु क्षामा जोड
पररचालर्न गरे र भए पटर्न राज्यको सरु क्षा गर्ने अवधारणा ।
८ यो अवधारणा १९७० अगाटडको हो । यो अवधारणा १९७० पटछको सरु क्षा अवधारणा हो ।

२.१.१ सरु क्षाको महत्व

१. दैटर्नक टजवर्नमा हर्ने हार्नी र्नोक्सार्नी िर्ा जीन,धर्नको रक्षा गर्नथ ७. VVIP, VIP जस्िो नछच ओहोदाका ब्यटिको जीनज्यार्न वा
२. अपराध टर्नयन्रण र कार्नर्नू को सरु क्षा गर्नथ धर्नमालको सरु क्षा गर्नथ
३. रारि, राटरियिा र सावथभौमसत्ता कायम राख्र्न ८. राजर्नैटिक, आटर्थक, धाटमथक र सांस्कृ टिक पक्ष प्रटि सरु क्षा प्रदार्न
४. क्षटि वा हार्नी र्नोक्सार्नी हर्नबाि टचज वस्िु जोगानर्न गर्नथ
५. सबिु प्रमाण र्नष्ट हर्नबाि बचानर्न ९. राटरिय सम्पटत्तको सरु क्षा गरी देश टवकासमा बाधा अवरोध आनर्न र्नटदर्न
६. महत्वपणु थ प्रटिष्ठार्नमा हर्ने खिराबाि बचानर्न १०. आिंकबादको टर्नराकरण गरी मौटलक हक मार्नव अटधकार कायम गर्नथ
२.१.२ सरु क्षाको उद्देश्य:
(१) सम्भाटबि क्षटि हर्नबाि रोक्र्न (६) अपराध टर्नयन्रण गर्नथ
(२) खिराको मारा घिानर्न (७) राज्य प्रटि जर्निाको टवश्वास कायम गर्नथ
(३) ईज्जि र प्रटिष्ठा जोगानर्न (८) टदगो शाटन्ि र टवकास कायम गर्नथ
(४) सामान्य जीवर्नयापर्न कायम राख्र्न (९) राज्य जन्िाको अटभभावक हो भन्र्ने प्रमाटणि गर्नथ
(५) शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा कायम गर्नथ (१०) अन्ि राटरिय छटव नछच पार्नथ ।
२.२ सरु क्षा सतमतिहरू
• राटरिय सरु क्षा र्नीटि, २०७३
• र्नेपालको राटरिय सरु क्षा र्नीटि,२०७३ को भाग १ को दफा १.९.६ मा समेि स्पष्ट व्यवस्र्ा गरे को छ । जस अर्नसु ार टर्नम्र्नार्नसु ार
गररएको छ ।
क. के न्रीय सरु क्षा सतमति:- सशस्त्र प्रहरी ऐन, २०५८ को दिा (७)
१. गृह मन्री वा राज्य मन्री- अध्यक्ष ५. प्रहरी महाटर्नरीक्षक- सदस्य
२. वलाटधकृ ि, र्नेपाली सेर्ना- सदस्य ६. सशस्त्र प्रहरी महाटर्नरीक्षक- सदस्य
३. सटचव, रक्षा मन्रालय- सदस्य ७. मख्ु य अर्नसु न्धार्न टर्नदेशक रा.अ. टवभाग - सदस्य
४. सटचव, गृह मन्रालय- सदस्य ८. सह-सटचव, गृह मन्रालय- सदस्य सटचव
ख. प्रदेश सरु क्षा सतमति
1. प्रदेशको आन्िररक माटमला हेर्ने मन्री - अध्यक्ष 4. प्रदेश प्रहरी प्रमख ु - सदस्य
2. प्रमखु प्रदेश सटचव,मख्ु य मन्री िर्ा 5. र्नेपाली सेर्नाको सम्बटन्धि पृिर्नापिी, सशस्त्र
मन्रीपररषदक ् ो कायाथलय- सदस्य प्रहरी बल र्नेपालको बाटहर्नीपटि र राटरिय
3. सटचव, प्रदेशको अन्िररक माटमला हेर्ने अर्नसु न्धार्न टवभागको प्रदेश प्रमख
ु - आमन्रीि
मन्रालय- सदस्य सदस्य

15
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 6. शाटन्ि सरु क्षा महाशाखा प्रमख ु ,प्रदेशको
आन्िररक माटमला हेर्ने मन्रालय- सदस्य सटचव
ग. तजमला सरु क्षा सतमति
स्र्ार्नीय प्रशासर्न ऐर्न, २०२८ अर्नसु ार टज्ला सरु क्षा सटमटि अन्िगथि टर्नम्र्नार्नसु ार पदाटधकारी रहर्ने व्यवस्र्ा छ :-
(क) प्रमखु टज्ला अटधकारी – अध्यक्ष (ङ) राटरिय अर्नसु न्धार्न टवभागको टज्लाटस्र्ि कायाथलय
(ख) र्नेपाली सेर्नाको स्र्ार्नीय प्रमख
ु – सदस्य प्रमख
ु – सदस्य
(ग) टज्ला प्रहरी कायाथलयको प्रमख ु – सदस्य (च) सहायक प्रमख ु टज्ला अटधकारी– सदस्य सटचव
(घ) सशस्त्र प्रहरी कायाथलयको स्र्ार्नीय प्रमखु – सदस्य
घ. तजमला सरु क्षा सतमति र के तन्रय सरु क्षा सतमतिमा भूएको िरक तनम्न वनुसार रहेको ि ।
तस.नं. तजमला सरु क्षा सतमति के न्रीय सरु क्षा सतमति
१. यो टज्ला भररको मार शाटन्ि सरु क्षा कायम गर्ने कायाथदश े यो मल ु ुक भरीको शाटन्ि सरु क्षा कायम गर्ने कायाथदश
े पाएको हन्छ ।
पाएको हन्छ ।
२. यसका पदाटधकारीहरू सीटमि हन्छर्न् । यसका पदाटधकारीहरू टज्ला सरु क्षा सटमटिका भन्दा बढी रहन्छर्न ।
३. यसका पदाटधकारीहरू सबैजर्ना कमथचारीहरू मार रहन्छर्न् । यसको गठर्न कायथपालीका र रारिसेवक कमथचारीहरूबाि भएको हन्छ ।
४ यसको अध्यक्षमा प्रमख ु टज्ला अटधकारी रहेका हन्छ । यसको अध्यक्षमा गृह मन्री समेि रहेको हन्छ ।
५ यसले आवश्यकिा अर्नसु ार के टन्द्रय सरु क्षा सटमटिको टर्नदेशर्न यसले आवश्यकिा अर्नसु ार टज्ला सरु क्षा सटमटिलाई टर्नदेशर्न टदर्ने
समेि मान्र्नु पर्ने हन्छ गदथछ ।
रातष्िय िाा वन्िरातष्िय पररवेशमा नेपालको आन्िररक िाा वाह्य सरु क्षा चुनौतिः
क) आन्िररक चुनौति:-
१. राजनीतिक चुनौति र खिरा
 शासकीय स्वरुप रुपान्िरण र संक्रमणकाल  गैरसंवैधाटर्नक गटिटवटध, र
 राजर्नीटिक अटस्र्रिा र टवभाजर्न  अवाटञ्छि बाह्य प्रभाव
 ध्र टु वकरण
२. कानुन व्यव्ाा सम्बि चुनौति र खिरा
 अपराधको राजर्नीटिकरण र राजर्नीटिको अपराटधकरण गर्ने  टहसं ा र सशस्त्र अपराधमा वृटद्ध,
प्रवृटत्त,  संगटठि अपराधमा वृटद्ध,
 कार्नर्नु को शासर्न र संस्कृ टिको टवकासमा अवरोध,  लागपू दार्थको अवैध ओसारपसार,
 कार्नर्नू न्लंघर्न गर्ने प्रवृटत्त र दण्डहीर्निा,  हटियार र टवरफोिक पदार्थको अवैध पैठारी,
 अपराधमा आधटु र्नक प्रटवटधको दरुु पयोग,  समदु ायमा बढ्दो टहसं ा,
 लुिपाि, अपहरण, सफे दपोश अपराध र साइबर अपराध,  मार्नव बेचटवखर्न, र
 भ्रष्टचार,
३. सामातजक–आतावक चुनौति र खिरा
 कमजोर अर्थिन्र र परटर्नभथरिा,  र्नागररक अटधकारको दरुु पयोग,
 अटशक्षा, बढ्दो बेरोजगारी र गरीबी,  टवटभन्र्न वगथ, क्षेर, जाटि र समदु ायबीचको द्वन्द्व र
 स्वदेशी नत्पादर्नको न्यर्नू िा, सामाटजक सद्भावमा प्रटिकूल असर पार्ने
 आटर्थक असमार्निा,  टक्रयाकलाप,
 जर्नसंख्या वृटद्ध िर्ा अव्यवटस्र्ि बसाई–सराई  सामाटजक र र्नैटिक म्ू यप्रटिको नदाटसर्निा,
 राटरिय स्रोि र साधर्नको बाुँडफाुँड िर्ा नपयोग र नपयोगमा  टवपन्र्न समदु ाय र क्षेरको लाटग आवश्यक सहयोग र
राटरिय टहिप्रटिको नदाटसर्निा, स्रोिको न्यर्नू िा,
 आटर्थक अपराध र राजस्व चहु ावि, बाह्य आटर्थक संकि र  एचआईभी÷एड्स, महामारी र अन्य संक्रामक रोगहरुको
टवकृ टिको प्रभाव, बृटद्ध,
 लगार्नीमा प्रटिकूल प्रभाव पार्ने असरु टक्षि वािावरण,  संकीणथ जािीय र क्षेरीय प्रवृटत्त र टक्रयाकलाप,
 औद्योटगक अशाटन्ि,  धाटमथक अटिवादको प्रभाव ।

16
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 ख) बाह्य चुनौति र खिरा वा वन्िरातष्िय चुनौति:-
 खल ु ा अन्िराथटरिय सीमार्ना,  राजर्नीटिक अटस्र्रिा, र
 सीमा अटिक्रमण,  प्रटिद्वन्द्वात्मक / प्रटिस्पधाथत्मक अन्िराथटरिय सरु क्षा
 इन्धर्न र नजाथ सक ं ि, वािावरण, राटरिय टहिहरुको समायोजर्न, टहिवा
स्वार्थहरुबीचको अन्िरसघं षथ र सामररक प्रटिस्पधाथ ।
 क्षेरीय सरु क्षा र वािावरण,
 बाह्य हस्िक्षेप
२.३ प्रहरी गतश्ि, सच
म ना सक
ं लन, तवश्ले षण, प्रवाह र समन्वयः
(क) ग्िीको आवश्यकिा, उद्देश्य र महत्व
प्रहरी ग्िी (Patrolling)
समान्य अर्थमा अपराध टर्नयन्रण िर्ा सरु क्षा समेिका लाटग प्रहरीद्वरा योजर्नाबद्ध पररचालर्न गररर्ने प्रहरी समहू र्नै गटश्ि हो । अपराटधक
गटिटवटध रोकर्ाम िर्ा टर्नयन्रण गरी समाजमा शाटन्ि र सव्ु यवस्र्ा कायम गर्नथ,जर्निाको टजन धर्नको सरु क्षा प्रदार्न गर्नथको लाटग प्रहरी
संगठर्नका टवटभन्र्न टर्नकायहरूबाि समहू बद्द रुपमा टबटभन्र्न िरीकाले गररर्ने प्रहरी पररचालर्न र्नै गस्िी हो ।
ग्राटमण गस्िी टर्नदेटशका, २०६९ अर्नसु ार प्रत्येक टज्ला प्रहरी कायाथलय देटख प्रहरी चौकीस्िर सम्मका प्रहरी इकाईहरुले गानुँ गानुँसम्म
प्रहरीको नपटस्र्टि जर्नाई शाटन्ि सरु क्षा अमर्न चयर्न कायम राख्दै, जर्नसम्पकथ अटभबृटद्ध गदै, टवटभन्र्न जर्नचेिर्नामल ु क कायथक्रम, छलफल,
अन्िरटक्रया, भेिघाि, सचू र्नाहरुको आदार्न प्रदार्नको माध्यमबाि मल ु ि: अपराधहरुको रोकर्ाम र टर्नयन्रण गर्नथु हो।
Patrolling means a group of police to go around an area or a building to see if there is any trouble or danger.
Patrolling means the official organization that is responsible for protecting people and property, making people
obey the law, finding out about and solving crime, and catching people who have committed a crime
गस्िी Proactive Policing अन्िगथिको कायथ हो। Proactive policing can be defined simply as police work initiated by
law enforcement agencies or officers that is intended to deter crime, reduce disorder, reduce citizens' fear of
crime, or remedy other specific concerns in a given area.
घिर्ना भए पटछ वा अपराध भएपटछ सोको अर्नसु न्धार्न गरी कार्नर्नू ी दायरामा ्यानर्नु भन्दा घिर्ना वा अपराध हर्नै र्नटदर्नको लाटग गस्िी गररन्छ
। यो प्रहरी कायथसगं सम्बटन्धि छ । जर्निालाई सरु क्षाको प्रत्याभटू ि टदलानर्न गटस्ि पररचालर्न गररन्छ ।
 प्रहरी र जर्निा टबच सामीप्यिा बढाई प्रत्येक स्र्ार्न टबशेषका  अपराटधक सच ू र्नाको सक ं लर्न गर्ने ।
समस्याहरु पटहचार्न गर्ने ।  फरार अपराधीहरु िर्ा फछौि र्नभएका मद्दु ाहरुको अर्नग ु मर्न गर्ने
 स्र्ार्नीय समस्याहरुको टवश्लेषण गरी समाधार्नका नपायहरु िय गर्ने ।  प्रहरी र जर्निा टबच भाईचाराको सम्बन्ध टवकास गर्ने ।
 प्रहरी र जर्निाटबच सहकायथका क्षेरहरु पटहचार्न गर्ने ।  समयमा र्नै अपराटधक सच ू र्ना प्राप्ि गर्ने
 स्र्ार्न टबशेषको भौगोटलक, सामाटजक, आटर्थक, सांस्कृ टिक  सम्बटन्धि ठानुँ को क्षेरफल, वस्िटु स्र्टि िर्ा घिर्नाक्रम र्ाहा
एवं राजर्नैटिक अवस्र्ा बारे को अटभलेख अद्यावटधक गर्ने । पानर्ने ।
 प्रहरी जर्निाको सेवक हो भन्र्ने भावर्ना जागृि गराई सरु क्षाको  आमजर्नमार्नसमा राम्रो सम्बन्ध कायम गदै प्रहरी सेवा नपलब्ध गरानर्ने ।
प्रत्याभटू ि टदलानर्ने ।  अपराटधक ित्वको मर्नोवल टगरानर्ने ।
 प्रहरीको पहच ुँ , दगु थम ग्राटमण बस्िीमा सेमि पर्ु याई प्रहरी  समद ु ायमा रहेका अपराधक्रममा सल ं ग्र्न व्यटिहरू पटहचार्न गर्ने ।
सेवालाई सरल र सल ु भ बर्नानर्ने।  अपराटधक घिर्नाको न्यर्न ू ीकरण गर्ने ।
(ख) ग्िी प्रहरीका गुणहरू
 गटस्ि गर्नथु पर्ने इलाकाको  र्नरमपर्न  सवथसाधारणलाई बझ ु ानर्न सक्र्ने
भौगोटलक ज्ञार्न भएको  मार्नवीयिा क्षमिा
 अर्नश ु ाटसि  स्र्ार्नीय भाषाको जार्नकारी  टसजथर्नात्मक
 समयपालक  घल ु टमल हर्नसक्र्ने क्षमिा  टवश्ले षणात्मक क्षमिा
 इमान्दार  स्पष्ट दृटष्टकोण
(घ) ग्िीका प्रकार
गस्िी गर्ने क्षेरको आधारमा र गस्िी गदाथ प्रयोग हर्ने साधर्नको आधारमा गस्िीका मख्ु य दईु प्रकार छर्न् :-
(अ) गस्िी गर्ने क्षेरको आधारमागस्िीलाई चार प्रकारमा टवभाजर्न गररन्छ :-

17
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 १. ग्रामीण इलाकामा गररर्ने प्रहरी गस्िी २. सहरी इलाकामा गररर्ने प्रहरी गस्िी
३. सीमा क्षेरमा गररर्ने प्रहरी गस्िी ४. राजमागथ प्रहरी गस्िी
(आ) गस्िी गदाथ नपयोग हर्ने साधर्नको आधारमा गस्िीलाई मख्ु य दईु प्रकारमा टवभाजर्न गररन्छ :-
१. पैदल गस्िी
२. सवारी गस्िीुः- (क) साइकल, मोिरसाइकल (ख) कार, टजप, भ्यार्न
(व) ग्िी जानुपवम व ध्यान तदनुपने कुराहरू
 मौसम अर्नस ु ारको पोशाक लगानर्ने ।  इलाकाको मल ू सडक, शाखा बािोहरू, र्नाकाबारे मा
 हािहटियार र गोलीगट्ठा राम्रो जाुँच गरी टलर्ने, जार्नकारी
 र्नोिबक ु , कलम, िचथलाइि, हिकडी वा डोरी सार्मा टलर्ने  इलाकामा रहेका टवटशष्ट व्यटिहरूकोटर्नवास स्र्ार्न र
 रे र्नकोि, लाठी वा छडी िर्ा अन्य आवश्यक सामार्न टलर्ने टर्नजहरूको सरु क्षा व्यवस्र्ाबारे जार्नकारी ।
 सञ्चार साधर्न सार्मा टलर्न र्नभ्ु र्ने ।  महत्वपण ू थ प्रटिष्ठार्न एवं सहयोगी व्यटिहरूको बारे मा
 टर्नधाथररि समयभन्दा ५–१० टमर्नेि अगाटड र्नै ियार हर्ने । जार्नकारी
 गस्िी िोलीलाई गस्िीको नद्देश्यबारे स्पष्ट अवगि गरानर्ने ।  इलाकाको आपराटधक एवं दरु चरररवार्न व्यटिहरूको
 गस्िीमा खटिर्ने सबै कमथचारीमा प्रहरीको अटधकार र बारे मा जार्नकारी
किथव्यबारे जार्नकारी हर्नपु दथछ ।  इलाका टभर रहेका भट्टी, वेश्यालय, र्नाइि क्लब बारे मा
 विथमार्न पररटस्र्टिबारे को जार्नकारी । जार्नकारी ।
 कुर्न गस्िी गर्नथ लाटगएको हो सोबारे जार्नकारी ।  ठूलो रकमको आटर्थक कारोबार हर्ने स्र्ार्नहरू ।
 इलाकाको भौगोटलक अवस्र्ाबारे जार्नकारी
 फरार र बेपत्ता भएका व्यटिहरूको हटलयाबारे जार्नकारी ।
 आफ्र्नो इलाकामा भएका सञ्चार माध्यमहरूको बारे मा जार्नकारी
(आ) ग्िीबाट िके पति ध्यान तदनुपने कुराहरू
 गस्िी गदाथ आफुले देख,े जार्ने, सर्नु े र बझ ु ेसम्मको वस्िटु स्र्टिको बारे मा सामटू हक छलफलद्वारा टर्नरकषथ टर्नकाली गस्िी
कमाण्डरमाफथ ि् ड्यिु ी अटधकृ िमा जाहेर गर्ने वा गस्िी पटु स्िकामा जर्नानर्ने ।
 सार्मा लटगएको हािहटियार लगायि अन्य सरसामार्न सबै टठक हालिमा छ छै र्न चेकगरी कोिमा बझ ु ानर्ने ।
 िोलीका सदस्यहरू कोही कसैलाई चोिपिक वा स्वास््यमा खराबी के ही भएको छ टक बझ्ु र्ने, कोही कसैलाई प्राधटर्नक एवं
अन्य नपचारको आवयकिा पर्नथ गएको भए ड्यिु ी अटधकृ िमा ररपोिथ गरी आवश्यक व्यवस्र्ा टमलानर्ने ।
 पटछ्लो गस्िी िोलीलाई आफुले र्ाहा पाएको महत्वपण ू थ कुराहरूको जार्नकारी टदर्ने र गस्िीको अवस्र्ामा टवशेष ख्याल
राख्र्नपु र्ने स्र्ार्न र इलाकाबारे जार्नकारी गरानर्ने ।
सच
म ना/खवर स क
ं लन (Information Collection)
 समान्य शव्दमा खवर भर्नेको सच ू र्ना वा जार्नकारी हो। कुर्नै पटर्न टर्नटश्चि लक्ष्य प्राटप्िका लाटग त्यसका सम्बन्धमा टवस्िृि टववरण
संकलर्न गर्नथ,ु जार्नकारी हाुँटसल गर्नथु खबर संकलर्न हो । अपराधको अर्नसु न्धार्न, टवपि व्यवस्र्ापर्न र सरु क्षाका सम्बन्धमा गररर्ने खवर
संकलर्नको प्रकृ टि अलग अलग हन्छ । अपराधको अर्नसु न्धार्नको लाटग गररर्ने सचू र्ना संकलर्न (Reacting Policing) टभर पदथछ
भर्ने सरु क्षाका सम्बन्धमा गररर्ने खवर संकलर्न (Pro-acting Policing टभर पदथछ। प्रस्िुि खण्डमा हामीले अपराध अर्नसु न्धार्नको
टसलटसला गररर्ने खवर संकलर्न भन्दा सरु क्षा व्यवस्र्ापर्नको टसलटसलामा गररर्ने खवर संकलर्नको बारे मा के टन्द्रि रही चचाथ गररन्छ।
 प्रहरीद्वारा टवटभन्र्न स्रोिबाि टववरण सक ं लर्न गर्नथल
ु ाई खबर सक ं लर्नका रूपमा टलइन्छ । खबर सक ं लर्न खल
ु ा, गोप्य िर्ा बटु द्धमिापणू थ
अर्नमु ार्नका आधारमा ३ टकटसमबाि गररएको पाइन्छ । रे टडयो, िेटलटभजर्न, परपटरका जस्िा सचं ार माध्यम, भाषण समारोह, प्रहरी
गस्िी आटदका माध्यमबाि गररर्ने खबर सक ं लर्न खल ु ा िरीकाको खबर सक ं लर्न हो भर्ने सरु ाकी, टर्नगरार्नी, जर्नसम्पकथ एवम् वैज्ञाटर्नक
नपकरणको सहयोगद्वारा गररर्ने खबर सक ं लर्नको िररका गोप्य खबर सक ं लर्न हो। कटिपय महत्वपणू थ सचू र्नाहरू देश टवदेशका टवटभन्र्न
घिर्नाक्रमका आधारमा िर्ा घिर्नाको व्याख्याका आधारमा प्राप्ि अर्नभु वलाई टलएर सक ं लर्न गररएको हन्छ। जसलाई बटु द्धमिापणू थ
खबर सक ं लर्नका रूपमा टलर्न सटकन्छ। यसमा प्राप्ि सचू र्नाबाि यर्ार्थ सचू र्ना सक ं लर्न गरी त्यसैका आधारमा योजर्ना बर्नाई कायथ
गर्नथपु दथछ ।

18
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 आम सवथसाधारण एवं सञ्चारमाध्यमबाि वा सरु ाकी िर्ा टर्नगरार्नीबाि प्राप्ि खबरका आधारमा टचजवस्िु, ब्यटि,
स्र्ार्नको आवश्यक सरु क्षाको योजर्नाको टर्नमाथण गरी कायाथन्वयर्न गर्नथ, अपराध र अपराधीको बारे मा सचू र्ना सक ं लर्न गरी
अर्नसु न्धार्नकिाथ अपराधीको छे नसम्म पग्ु र्न सके को हन्छ। सचू र्नाको नटचि व्यवस्र्ापर्न गर्नथ र अर्नसु न्धार्नकिाथ अपराधीको समीप पग्ु र्न
सक्र्ने वा र्नसक्र्ने कुराले नसको खबर सक ं लर्न क्षमिाको समेि पटहचार्न गरानुँछ। त्यसैले खबर सक ं लर्न, सरु क्षाको टर्नटमत्त र
अर्नसु न्धार्नकिाथका लाटग अटि आवश्यक हन्छ। सक ं टलि खबरका माध्यमबाि प्रहरीले आफ्र्नो कायथ अटघ बढानर्ने भएका कारण
यसलाई सरु क्षा प्रदार्न गर्ने र अर्नसु न्धार्न कायथको महत्वपणू थ आधारका रुपमा टलइन्छ। खबर सक ं लर्न सामान्यिुः िीर्न प्रटक्रयाबाि गररन्छ
।
(क) ख्ु ला प्रटक्रया (ख) गोप्य प्रटक्रया (ग) बौटद्धक अर्नमु ार्न
(क) खुमला िररकाबाट गररने खबर सक ं लन
 परपटरकाको माध्यमबाि  टवटभन्र्न सभा, समारोह िर्ा  सावथजटर्नक गफ िर्ा
 रे टडयो, िेटलटभजर्न िर्ा भाषणबाि झगडाबाि
इन्िरर्नेिका माध्यमबाि  टवटभन्र्न रे कडथहरूबाि  स्र्ार्नीयहरुबाि
 प्रहरी गस्िीका माध्यमबाि
(ख) गोप्य िररकाबाट गररने खबर सकं लन
 सरु ाकीका माध्यमबाि  अत्याधटु र्नक नपकरणका
 टर्नगरार्नीका माध्यमबाि माध्यमबाि
(ग) बौतिक वनुमानबाट गररने खबर सक ं लन
 टवटभन्र्न समय क्रममा घिेका घिर्नाहरूको अध्ययर्नबाि  घिर्नाका सम्बन्धमा गररएका पवू थ व्याख्याका आधारमा
यी टवटभन्र्न िवरबाि संकटलि खबरलाई गम्भीरिाका सार् त्यसको टवश्ले षण गरी नटचि कायाथन्वयर्निफथ लाटगन्छ। खबरको सही
टवश्ले षण र्नहदुँ ा प्रहरी कारबाही प्रभाटवि हर्ने, जर्नधर्नको क्षटि हर्ने, अपराधीहरू मि
ु हर्ने िर्ा अपराधको प्रकृ टिअर्नरुु पको सजाय गर्नथ र्नसटकर्ने
हदुँ ा यसको सही टवश्ले षण गर्नथु अपररहायथ हन्छ । टवश्ले षणसटहिको खबरका आधारमा त्यसको प्रटिवेदर्न ियार गरी कायाथन्वयर्न प्रटक्रयामा
लटगन्छ ।
सच म ना/खवर तवश्ले षण (Information Analysis)
खबर संकलर्न पटछ सरु क्षा परु ानर्नु पर्ने व्यटि,स्र्ार्न, महत्वपणू थ प्रटिष्ठार्न आटदको बारे मा संकटलि खवर वा सचू र्नाको बारे सत्य ि्य
कटि हो? सचु र्ना सत्य हो भर्ने त्यसका आधारहरू के के छर्न? एक ठाुँनमा यस्िो घिर्ना हर्ने भर्नी सचू र्ना टदर्ने र घिर्ना अको ठाुँनमा घिानर्ने
सम्भावर्ना कटि छ? खिराको मारा एटकर्न गर्ने र सो अर्नरू ु पको सरु क्षा योजर्ना ियार गरी कायाथन्वयर्नमा ्यानर्न मद्दि गदथछ। भर्ने अपराटधक
सचू र्नाको टवश्ले षणबाि अपराधको अवस्र्ा, शाटन्ि र सव्ु यवस्र्ामा पर्नथ सक्र्ने असरलाई म्ु याङ्कर्न गरी सोही अर्नरू ु पको प्रहरी पररचालर्न गर्नथ
मद्दि परु ानदछ।जसबाि अपराटधको पटहचार्न र प्रक्रानमा सहयोग परु ानदछ।
Crime analysis is a law enforcement function that involves systematic analysis for identifying and analyzing
patterns and trends in crime and disorder. Information on patterns can help law enforcement agencies deploy
resources in a more effective manner, and assist detectives in identifying and apprehending suspects. Crime
analysis also plays a role in devising solutions to crime problems, and formulating crime prevention strategies.
यी टवटभन्र्न िवरबाि संकटलि खबरलाई गम्भीरिाका सार् त्यसको टवश्ले षण गरी नटचि कायाथन्वयर्न िफथ लाटगन्छ। खबरको सही
टवश्ले षण र्नहदुँ ा शान्िी सरु क्षामा असर पर्ने, धर्नजर्नको क्षिी हर्ने, अपराधीहरू मि ु हर्ने िर्ा अपराधको प्रकृ टिअर्नरुु पको सजाय गर्नथ र्नसटकर्ने
हदुँ ा यसको सही टवश्ले षण गर्नथु अपररहायथ हन्छ । टवश्ले षणसटहिको खबरका आधारमा त्यसको प्रटिवेदर्न ियार गरी कायाथन्वयर्न प्रटक्रयामा
लटगन्छ ।
सच म ना प्रवाह( Information Dissemination):
प्राप्त सचू र्ना सक
ं लर्न र टवश्ले षण पटछ सो यर्ार्थ व्यहोरा आवश्यकिा अर्नसु ार सम्बटन्धि कमाण्डर वा टर्नकायमा समयमा र्नै टदर्ने वा
जाहेर गररर्ने कायथ र्नै सचू र्ना प्रवाह हो । यो सचू र्ना जर्नु िह वा पदाटधकारीलाई टदर्नु पर्ने हो नसैलाई मार टदर्नु पदथछ ।यसलाई Principle of
Need to know basis भटर्नन्छ । प्रहरी ऐर्न,२०१२ को दफा १५ र प्रहरी टर्नयमावली,२०७१ को टर्नयम ६६ बमोटजम पटर्न प्रत्येक प्रहरी
कमथचारीले शाटन्ि सरु क्षा खलल परु ानर्ने सचू र्ना सक ं लर्न गरी माटर््लो कमाण्डरमा जाहेर गर्ने भन्र्ने स्पष्ट व्यबस्र्ा गरी सचू र्ना प्रवाहलाई अपराध
टर्नयन्रण र शाटन्ि सरु क्षा सम्बटन्ध महत्वपणू थ नपायको रुपमा टलइएको छ।

19
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 सच
म ना समन्वय (Co-ordination);
सचू र्ना संकलर्न िर्ा टवश्ले षणका लाटग टवभाग टभर वा बाटहरका िर टवशेष गरी अन्य सरु क्षा टर्नकायहरू( र्नेपाली सेर्ना, सशस्त्र र
राटरिय अर्नसु न्धार्न) बीच आवश्यक समन्वय र सहकायथ हर्ने गदथछ। त्यसका अलवा समाजका लब्ध प्रटिटष्ठि िर्ा इमान्दार व्यटि समाज
सेवीहरू संग सम्बन्ध बढाएर नर्नीहरू संग भएका खवरहरू संकलर्न गर्ने गररन्छ । एक सरु क्षा टर्नकायले सक ं लर्न गरे का खवरहरू वास्िटवक हर्न
होइर्न? भर्नेर सत्यिा परीक्षण गर्नथ पटर्न सचू र्नाको वारे मा समन्वय गररन्छ भर्ने समयमा र्नै एलिथ रहर्न प्राप्त सचू र्नाका सम्बन्धमा समन्वय र सहकायथ
गररन्छ ।
जघन्य अपराध, आिंकारी गटिटवटध, सगं टठि अपराध लगायि र्नेपालको सावथभौमसत्ता, अखण्डिामा खलल ्यानर्ने ित्वका
बारे मा सम्बन्धमा समयमा र्नै खवर संकलर्न गरी सरु क्षा प्रदार्न गर्नथ समन्वयको आवश्यकिा पदथछ।
२.४ तभूडः वविारणा, व्यवहार र तभूड तनयन्रणका उपायहरूः
तभूड, हूलको पररचय/ वविारणा ;
टभड भन्र्नाले र्नेित्ृ व टवटहर्न ठुलो र असंगटठि माटर्नसहरुको जमाि वा समहू लाई भटर्नन्छ। टभड शान्ि रुपमा रहेको हन्छ र कार्नर्नू
टवपररिको टक्रयाकलाप गरे को हदैर्न। माटर्नसहरूको ठूलो िर असंगटठि, र्नेित्ृ व टवटहर्न समहू र्नै टभड हो ।
अको शब्दमा माटर्नसहरुको एटककृ ि समहू जसका सदस्यहरुको अस्र्ायी रुपमा सामटू हक म्ू य हन्छ। नटर्नहरुले समार्न आवेगको अर्नभु व
गरररहेका हन्छर्न।् नर्नीहरुमा भएका सामटू हक म्ू य, टबचार, आवेग र नद्देश्य अस्र्ायी हन्छ। माटर्नसहरुको त्यो समहू जो शारीररक रुपले एकदमै
र्नटजक रहेर मर्नोवैज्ञाटर्नक अन्िरटक्रयाको प्रवृटत्त राख्दछ।
त्यस्िै कार्नर्नू टवपररि आक्रामक अवस्र्ामा जार्न वा जार्न खोटजरहेको नत्तेटजि टभडलाई हल भटर्नन्छ। हललाई अको अर्थमा
हड्िाल पटर्न भन्र्न सटकन्छ। जसमा ित्काल कार्नर्नू टवपररिको कृ याकलापमा संलग्र्न हर्ने संभावर्ना रहन्छ। हलका सदस्यहरु आवेगद्वारा
संचाटलि, नत्तेजकका सार्ै अटववेकी बर्नेका हन्छर्न।् कुर्नै पटर्न टवषयलाई टलएर अर्वा कुर्नै प्रकारको माग राखी माटर्नसहरु एकटरि भई टवरोध
प्रदशथर्न गर्ने, चक्का जाम गर्ने, धर्नाथ टदर्ने, अर्नसर्न गर्ने , मसाल जल
ु सु टर्नका्र्ने, वन्द गर्ने जस्िा कायथलाई हड्िाल भटर्नन्छ।
हल अर्वा हड्िालको पटर्न टवकटसि रुपको अवस्र्ालाई दगं ा भटर्नन्छ। माटर्नसहरुको टभड िुरुन्ि हल र दगं ामा पररणि हर्ने संभावर्ना
टवद्यमार्न रहन्छ। टभडको व्यवहार जव आक्रामक, ध्वसांत्मक प्रवृटत्तिफथ नन्मख ु हन्छ िव हलमा पररणि हन्छ। जव हलमा पररणि हन्छ िव
हल सगं टठि हर्न जान्छ। जव जव माटर्नसहरुको टभड गैरकार्नर्नू ी िररकाले टहसं ात्मक िर्ा ध्वसं ात्मक माध्यम अपर्नाई डर, रास फै लानर्ने,
धर्नजर्नको क्षटि गर्ने, आिंक, अव्यवस्र्ा टसजथर्ना गर्ने जस्िा टक्रयाकलापमा सल ं ग्र्न हन्छर्न् त्यस्िो टभडलाई दगं ा भटर्नन्छ। हलले नग्र रुप टलंदा
दगं ामा पररणि हर्ने गदथछ। दगं ा शब्दले क्षेरको व्यापकिालाई पटर्न ओगड्दछ । कुर्नै स्र्ार्न टवशेषमा भएको हलले स्र्ार्नलाई मार असर गदथछ
भर्ने दगं ाले व्यापक क्षेरलाई ओगड्दछ। टभड व्यवहार जटि चरमोत्कषथमा नटरन्छ त्यटि टभड हल र हलबाि दगं ामा पररणि हन्छ। टवटभन्र्न
कारणका घिर्नाक्रमले टभड हल र हल दगं ामा पररणि हन्छ ।
तभूड तसजवनाका कारण
 राजर्नैटिक कारण  सरकारको र्नीटि  दलगि कारण  महत्वपणु थ ब्यटिको
 आटर्थक कारण  महत्वपणु थ घिर्ना  सवारी दघु िथ र्ना हत्या
हुल/हड्िालका प्रकार:
 आक्रामक हल  आिंटकि हल  नपाजथर्न ईछछुक हल  प्रटिशोधात्मक हल
दगं ाका ्वरुपहरु:
 साम्प्रदाटयक दगं ा  राजर्नैटिक आन्दोलर्नबाि प्रेररि
 धाटमथक आन्दोलर्नबाि प्रेररि दगं ा दगं ा
तभूड, हुल र दगं ामा पाईने िरकः-
तभूड हुल दगं ा
 र्नेित्ृ व हदैर्न  र्नेित्ृ व पक्ष हन्छ हल दगं ामा सबै फरक टभन्र्निा र्नपाईए
पटर्न हलका सबै टवशेषिा दगं ामा पाईर्ने
िर टर्नम्र्न टभन्र्निाहरु पाईन्छर्न
 सदस्यहरु नद्देश्यमा रुपान्िर हदैर्न  सदस्यहरुमा समार्न नद्देश्य हन्छ  ठूलो फै लावि
 कार्नर्नू सम्मि जमाि बझु ानुँदछ  कार्नर्नू टवपररि जमघि बटु झन्छ  ठूलो क्षिी

20
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
  सदस्यहरु पीटडि हदैर्नर्न्  टभड पटर्न गैर कार्नर्नू ी टक्रयाकलापमा सल ं ग्र्न  अन्िराटरिय चासो
भयो भर्ने हलमा पररणि हन्छ
 सदस्यहरुको ध्यार्न सामान्यिया एनिै  कुर्नै टर्नटश्चि मर्नोवृटत्त वा पवु ाथग्रहले पीटडि  समहू मा के टन्द्रि
टबषयमा के टन्द्रि हन्छ हन्छर्न
 सदस्यहरुमा कुर्नै कायथको लाटग समार्न  सदस्यहरुमा एनिा सामटू हक नद्देश्यमा  रिपािको असर
प्रेरणा हदैर्न के टन्द्रि भएका हन्छर्न
 सदस्यहरुको जमघि प्राय  कार्नर्नू को न्लंघर्न गरररहेका वा खोटजरहेका
शारीररकस्िरमा मार हन्छ हन्छर्न
 सदस्यहरु प्राय टववेक कायमै हन्छ र  हलमा प्राय सवै सदस्यहरुमा कुर्नै कायथलाई
कटहले काुँही मार आवेसात्मक हन्छर्न् समार्न प्रेरणा हन्छ
 जमघि मर्नोवैज्ञाटर्नकस्िरमा हन्छ टववेकद्वारा
भएको हन्छ र पणु रुथ पले आवेशमा हन्छर्न्
भूीडका तबशेषिा/व्यवहार:
 असग ं टठि माटर्नसहरुको समहू  कायथका लाटग समार्न प्रेरणा हदैर्न।
 र्नेित्ृ व टवहीर्न माटर्नसहरुको समहू  सस ु प्तु इछछा, टवचारहरु टभडको माध्यमबाि व्यि
 िुलर्नात्मक रूपले शान्ि िर्ा कार्नर्नू ी टसमामा रहेको हन्छ ।  अकाथको स्लाह र टर्नदेशर्नलाई िरुु न्ि टस्वकार गर्ने
 भीडका सदस्यहरुको टबचार, आवेग र नदेश्य अस्र्ायी हन्छ ।  भीड टर्नटश्चि स्र्ार्न िर्ा क्षेरमा मार हन्छ ।
 समहू का प्रत्येक सदस्यहरुको ध्यार्न प्रायुः एनिै स्र्ार्नमा के टन्द्रि  टववेकटशल िर्ा शान्ि रहन्छ।
भएको  कायथका लाटग समार्न प्रेरणा हदैर्न ।
 अफवाहहरु प्रटि ित्काल टवश्वास र प्रटिटक्रया देखानर्ने  पव ू ाथग्रही हदैर्न।
 व्यटिगि भन्दा सामटु हक टजम्मेवारी भएको हदं ा सरं टक्षि र  िुरून्ि प्रभाटवि हर्ने गण ु हर्ने
सरु टक्षि महशसु  टछिो जम्मा हर्ने प्रवृटत्त हर्ने
 नद्देश्यमा एकरुपिा हदैर्न ।
कुर्नै नद्देश्य प्राप्ि गर्नथ वा कुर्नै घिर्नाका कारण आकटषथि भई भेला जम्मा भएका माटर्नसहरुको जमघिबाि टभड सृजर्ना हन्छ। त्यही
जम्मा भएका माटर्नसहरुको व्यवहार प्रकृ टि अर्नसु ार टभड, हल र दगं ामा पररणि हर्ने सम्भावर्ना रहन्छ। त्यस्िा टभड, हल र दगं ाका कारणबाि
सावथजटर्नक िर्ा टर्नजी सम्पटत्त िोडफोड, आगजर्नी, लुिपाि लगायि अन्य गैर कार्नर्नू ी कृ याकलाप सृजर्ना र्नहोस् र धर्नजर्नको क्षटि र्नहोस्
भन्र्नका लाटग सरु क्षा टर्नकायले अपर्नानर्ने कायथ र्नै टभड टर्नयन्रण हो।
अको अर्थमा भन्र्ने हो भर्ने टभड टर्नयन्रण भर्नेको टवटभन्र्न नद्देश्यले माटर्नसहरुको जमघि वा एटककृ ि भएको स्र्ार्नमा टभडको कारणले हर्नसक्र्ने
दघु िथ र्नाबाि सम्पटत्त र जीवर्न रक्षा गर्नथका टर्नटमत्त जमाि वा समहू लाई कुशल, प्रभावकारी एवं वैधाटर्नक रुपबाि व्यवटस्र्ि र टर्नयन्रण गर्नथु हो ।
तभूड तनयन्रणका उद्देश्य
 माटर्नसहरुको जमघिलाई व्यवटस्र्ि गर्नथ  टभडलाई टहसं ात्मक िर्ा ध्वसं ात्मक गटिटवटधमा सल
ं ग्र्न हर्नबाि
 टभडलाई कार्नर्नू टवपररि कायथमा लाग्र्नबाि रोक्र्न रोक्र्न
 हर्न सक्र्ने संभाटवि दघु िथ र्नाबाि माटर्नसलाई बचानर्न  सावथजटर्नक सम्पटत्त िोडफोड िर्ा क्षटि हर्नबाि जोगानर्न
 गैरकार्नर्नू ी जमघि वा सभालाई रोक्र्न  व्यटिगि जीनधर्नको रक्षा गर्नथ
 नछछृ ं खल कायथमा संलग्र्न व्यटि वा जमािलाई टर्नयन्रण टलर्न  समाजमा शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा कायम गर्नथ
तभूड तनयन्रणको चरण िाा तवति
टभडलाई व्यवटस्र्ि वा टर्नयटन्रि गर्ने कायथलाई टवटभन्र्न िीर्न चरणमा टवभाजर्न गर्नथ सटकन्छ। मल
ु भिू रुपमा रहेका टय चरणहरु टभर अन्य
टवटभन्र्न चरणहरु पटर्न पदथछर्न् ।

21
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (१) खबर सक
ं लन: टभड टर्नयन्रणमा सचू र्नाको महत्व अटि र्नै हर्ने गदथछ। सटह सचू र्ना समयमै र्नपाएको खण्डमा जर्नधर्नको ठूलो क्षटि हर्ने
सम्भावर्ना रहन्छ। प्रहरीले टभड जम्मा हर्ने र नि टभडले गर्नथसक्र्ने टक्रयाकलापको सम्बन्धमा समयमै सटह सचू र्ना प्राप्ि गर्नथ सक्र्ने संयन्र
ियार पारी खबर संकलर्न गर्नथु पदथछ।
(२) योजना: कुर्नै पटर्न कायथको सन्दभथमा गररएको पवु थ ियारीको चरण योजर्नाको चरण हो। व्यवस्र्ापर्नमा एनिा भर्नाई छ- Failing to
plan is planning to fail. अि: टभड टर्नयन्रण कायथलाई सफल बर्नानर्न जर्नशटि, असभावका सामार्न, हािहटियार, नपचार सामाग्री,
क्यामरा, दमकल, बेररके ि लगायिका बन्दोवस्िीका सामार्न सटहिको योजर्ना टर्नमाथण गर्नथु पदथछ।
(३) ्ालगि कायावन्वयन: टभड टर्नयन्रणको योजर्ना ियार भैसके पटछ कायाथन्वयर्नको चरण आनुँ दछ। योजर्ना जटिसक ु ै राम्रो भएिापटर्न
कायाथन्वयर्न राम्रो ढंगले हर्न र्नसके मा राम्रो योजर्नाको नद्देश्य प्राप्ि हर्न सक्दैर्न। अि: कायथयोजर्नालाई कायाथन्वयर्न गदाथ नटचि सिकथ िा
अपर्नानर्नु पदथछ। कायाथन्वयर्न गदाथ टभड टर्नयन्रणका टसद्धान्ि, दक्ष जर्नशटि, कार्नर्नू ी व्यवस्र्ा, मार्नव अटधकारको संरक्षण र जर्नधर्नको
क्षटिको न्यटु र्नकरणलाई टवशेष ध्यार्न पर्ु यानर्नु पदथछ।
तभूड तनयन्रणका सामान्य तसिान्ि ( Principle of use of force)
१. आवश्यिाको टसद्धान्ि ( Principle of Necessity): आवश्यकिा र्नपरी बल प्रयोग र्नगर्ने ।
२. वैध्यिाको टसद्धान्ि ( Principle of Legality) ): कार्नर्नू संगि िरीकाले मार बल प्रयोग गर्ने ।
३. समार्नपु ाटिकिाको टसद्धान्ि (Principle of Proportional) ): टभडको अर्नपु ािमा प्रहरी पररचालर्न गर्ने ।
४. टजम्मेवारी बहर्निाको टसद्धान्ि (Principle of Accountability): आदेश टलएर मार बल प्रयोग गर्ने र गरे को काम र टदएको
आदेशको टजम्मेबारी टलर्ने ।
तभूड तनयन्रणका उपायहरूः
प्रहरीले टभड टर्नयन्रणको टसद्धान्ि अर्नरुु प न्यर्नु िम बल प्रयोग गरी टभड टर्नयन्रण गर्नपथु र्ने हन्छ। टभड आक्रामक भई िोडफोड गर्ने अवस्र्ामा
बल प्रयोग गर्नथु पदाथ सकभर घानचोि र्नहोस र कम भन्दा कम क्षटि होस भन्र्नका लाटग टसलटसलेवार क्रममा टर्नम्र्नार्नसु ार बल प्रयोग गर्ने गररन्छ।
 सम्झाई बझ ु ाई  अश्रग्ु याुँसको प्रयोग  हवाई फायर
 लाठी चाजथ  पार्नी फोहोरा  घड ुँु ामर्नु ी पारी गोली चलानर्ने

एकाई-३
वपराि र वपराि वनुसन्िान
२० वंक (१ प्रश्न × १० वंक, २ प्रश्न × ५ वंक)
३.१ वपराि: पररचय, प्रकार र कारण
कार्नर्नू ले गर भर्नेको कायथ र्नगर्ने र र्नगर भर्नेको कायथ गर्नथु र्नै अपराध हो । अर्वा कार्नर्नू टवपररिको कायथर्नै अपराध हो ।
अपराध भन्र्नाले त्यस्िो मार्नटवय आचरणलाई जर्नानुँछ जर्नु आचरणको पररणामले सम्बन्धीि रारि, समाज र ब्यटि स्वयंका लाटग घािक
टसद्ध भइ त्यस्िो आचरणलाई कार्नर्नू वमोटजम दण्डर्नीय घोटषि गरे को हन्छ ।
अपराधलाई धामीक, सामाजीक, कार्नर्नू ी, मार्नव आचरण वा स्वभावका आधारमा गलि कायथको रुपमा टलईन्छ। अपराधले अकाथको हार्नी गर्ने
भएकाले यस्िो कायथ गर्नथ वजीि गररएको हन्छ।
नेपाली बृहि शब्दकोश वनुसार- अपराध भन्र्नाले कसैको अपमार्न वा हार्नी र्नोक्सार्नी हर्ने काम, कार्नर्नू टवरुद्धको काम, धामीक दृटष्टमा गर्नथ
र्नहर्ने आचरण, पाप लाग्र्ने काम, कसरु , दोषी कायथ गर्नभथु न्र्ने बटु झन्छ।
मुलुकी िौजदारी कायवतवति सतं हिा ,२०७४ का वनुसार: “कसरू ” भन्र्नाले अपराध संटहिा वा अन्य ऐर्न बमोटजम सजाय हर्ने काम सम्झर्नु
पछथ ।
The act which is forbidden by the law is crime.
Black Law Dictionary- Crime is an act that the law makes punished able; the breach of legal duty treated as the
subject matter of a criminal proceeding.
वपरािका तबशेषिाहरूः
 अपराधको सवथब्यापकिा  अपराधको पररविथर्नटशलिा
वपरािका आवश्यक ित्वहरु
१.वपरातिक मनसाय (Means Rea): मार्नटसक ित्व (State of mind/mental Element) यस टभर टर्नम्र्न ित्वहरु पदथछर्न-्
 आशय (Intention )  हेलचक्राइ (Negligence)  लापरवाही (Recklessness

22
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 २.वपरातिक कायव (Acts Reus): भौटिक ित्व (Body of crime/Physical Element) हन्छ । यसका ित्वहरुमा
 ईटछछि मार्नटवय व्यबहार (Willed Human conduct)
 टर्नटश्चि पररटस्र्िी (Certain circumstances as specified by the criminal law in definition of crime)
 टर्नटश्चि पररंणाम (Certain consequences)
 अपराधका प्रकारहरू (Types of Crime)
१. ब्यटि िर्ा मार्नव मयाथदा टवरूद्धको अपराध (Crime against person and property): ज्यार्न सम्बटन्ध अपराध, गभथ पिर्न, कुिटपि –
अङ्गभङ्ग, मार्नव बेचटबखर्न िर्ा आसारपसार, अपहरण िर्ा शरररबन्धक आटद ।
२. सामातजक वपराि (Social crime) :- अभद्र ब्यबहार ,कुिटपि, लुिपाि, हत्या ,आत्महत्या बलात्कार, गौहत्या आटद
३. आतावक वपराि (Economic crime) :- चोरी, डांका, ठगी, बैटकङ कसरु ,खोिाचलर्न, जवरजस्िी चन्दा सक ं लर्न, कालाबजारी,जवू ा
आटद ।
४. सगं तठि वपराि (Organized Crime) :- िीर्न व िीर्न भन्दा बढी सख्ं यामा टमलेर सगं टठि भै गररर्ने आिं ककारी टक्रयाकलाप, मार्नव
बेचटवखर्न, लागऔ ु षध अपराध आटद ।
५. राज्यतवरुिको वपराि (Crime against Nation): सावथभौमसत्ता ,अखण्डिा र एकिामा खलल सम्बटन्ध, राजद्रोह, जािी हत्या,
गैरकार्नर्नू ी हल दङ्गा, रारिपटिमाटर् आक्रमण आटद।
६. सिे दपोश वपराि (White color crime):- सावथजटर्नक ओहदामा बसेको ब्यटिले टर्नजको पदको दरुु पयोग गरी गररर्ने भ्रषिाचार सम्बटन्ध
अपराध, सम्पटत्त शद्दु ीकरण सम्बटन्ध अपराध।
७. तव्यमुतिय वपराि (उछच प्रतवतिको प्रयोग गरी गररने वपराि):- (High tech crime, Cybercrime) टवद्यटु िय िर्ा टडटजिलमा
आधाररि प्रटवटधबाि कम्प्यिु र र कम्प्यिु र सन्जाललाई र्नै आक्रमण गरी (कम्प्यिू र ह्याटकङ्ग) साईवर िर्ा आटर्थक अपराध गर्ने र्नक्कली
एटिमकाडथबाि रकम टर्नका्र्ने, टवटभन्र्न भाईरस पठाई डािाहरू र्नष्ट समेि गर्ने ,टबिक्वाईर्नको प्रयोग आटद।
८. सगं तठि वपराि( Organized Crime):-अपराध परु ार्नै िर र्नया िौर िरीका अपर्नाएर गररर्ने अपराध ।लागऔ ू षध, अपहरण, मार्नव
बेचटवखर्न आटद ।
वपरािका कारणहरू (Causes of Crime)
 गरीटव  लागु औषध िर्ामादक पदार्थको प्रयोग  देखाटसकी
 पाररवाररक अवस्र्ा  बेरोजगार  टछट्टो चचाथमा आनर्न र धर्नी हर्न खोज्र्ने प्रवृटि
 सार्ी संगिीको प्रभाव  राजटर्नटिक हस्िक्षेप  कारागार सध ु ार के न्द्र र्नभई अपराध
 सामाटजक अवस्र्ा  कमजोर कार्नर्न ू , न्यायप्रणाली/ दण्डटहर्निा स्कूलको रुपमा देखा पर्नथु
 अटशक्षा  समाजको वेवास्िा आटद
३.२ नेपालमा साइवर क्राइम, लागु औषि, मानव बेचतबखन, ि्करी, बाल वपराि, लौंतगक तहंसाका तवध्यामान वव्ाा र
चुनौतिहरू
३.२.१ साइबर क्राईम/तव्यमुतिय वपराि (Cyber Crime):
सामान्य अर्थमा साइबर क्राइम भन्र्नाले ईन्िरर्नेि, कम्प्यिु र, मोबाईल यसको र्नेिवकथ बाि हर्ने कुर्नै पटर्न प्रकारका अपराटधक कायथलाई
साइबर क्राईम अर्वा टवद्यटु िय अपराध भटर्नन्छ । अको शब्दमा भन्र्ने हो भर्ने कम्प्यिु र िर्ा कम्प्यिु रजन्य सयं न्रलाई औजार वा हटियारका रूपमा
प्रयोग गरी अरुको कम्प्यिु र वा कम्प्यिु र सयं न्र माफथ ि् व्यटि टवषेशलाई टर्नशार्ना बर्नाई गररर्ने आपराटधक गटिटवटधलाई बटु झन्छ । यो पटछ्लो
समयमा देखा परे को अपराटधक टक्रयाकलाप हो । सचू र्ना प्रटवटधको बढ्दो टवकास सगं सगं ै टवकृ िीका रुपमा यो अपराधको जन्म भएको हो
यसलाई नछच प्रटवटधयि ु अपराध Hi-tech Crime पटर्न भटर्नन्छ । अपराधीले टछिोछररिो एवं सहज ढंगले अपराध गर्ने माध्यमका रूपमा सचू र्ना
प्रटवटधलाई नपयोग गरे का छर्न् । आपराटधक टगरोह सचू र्ना प्रटवटधलाई गलि ढगं ले प्रयोग गर्नथ र्ालेपटछ यो टवश्वव्यापी रूपमा गम्भीर चर्नु ौिीका
रूपमा देखा परे को हो ।
यस अपराधलाई टर्नयन्रण गर्नथको लाटग टवटभन्र्न देशले आफ्र्नो छुट्टा छुट्टै कार्नर्नू बर्नाई अपराध टर्नयन्रण गर्नथ अग्रसर भैरहेको देटखन्छ ।
र्नेपालको पररप्रेछछमा टवद्यटु िय कारोबार ऐर्न,२०६३ कायाथन्वयर्नमा ्याई साइबर अपराधलाई रोक्र्न प्रयासरि रहेको छ । यस ऐर्नले कम्प्यिु र
स्रोिको संकेिको चोरी र्नरि वा पररविथर्न गर्ने, कम्प्यिु र सामग्रीमा अर्नावश्यक पहचुँ , सचू र्ना वा कम्प्यिु र प्रणालीमा क्षेिी पर्ु यानर्ने, गोपटर्नयिा भंग
गर्ने जस्िा कायथलाई साइबर क्राईमको रुपमा टलएको पाईन्छ। पटछ्लो समय टवश्वभर र्नै साइबर अपराधको चर्नु ौिी अत्यटधक रुपमा बृटद्ध हदै
गएको सन्दभथमा सचू र्ना प्रटवटधको द्रुि टवकास र बढ्दो प्रयोगसंगै आपराटधक टक्रयाकलापमा समेि यसको दरुु पयोगका कारण अपराधका र्नयाुँ-
र्नयाुँ शैली र प्रवृटिले अपराध अर्नसु न्धार्न कायथ र्प चर्नु ौिीपणू थ भएको छ । यस्िा चर्नु ौिीहरुको सामर्ना गरी विथमार्न र आगामी टदर्नमा प्रटवटधको
प्रयोग भई घिर्नसक्र्ने अपराधहरुको रोकर्ाम िर्ा सफल अर्नसु न्धार्न गर्ने हेिुले र्नेपाल प्रहरीटभर रहेका संयन्रहरुलाई समयार्नक ु ू ल पररमाजथर्न गरी
र्प सशि बर्नानर्ने क्रममा साइबर अपराध सचेिर्ना, साइबर सरु क्षा र साइबर अपराध अर्नसु न्धार्न समेिको लाटग र्नेपाल सरकारको टमटि

23
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 २०७५।०२।२४ गिेको टर्नणथय बमोटजम प्रहरी प्रधार्न कायाथलय अन्िगथि, साइबर ब्यरू ोको स्र्ापर्ना भएको छ । यसको कायाथलय काठमाण्डौको
भोिाटहिीमा रहेको छ। यस ब्यरू ोबाि ित्काल कायथ सच ं ालर्न गर्नथ वाञ्छर्नीय भएकोले साइबर ब्यरू ो (स्र्ापर्ना र कायथ सञ्ं चालर्न) टर्नयमावली जारी
र्नभएसम्मका लाटग प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को टर्नयम १९६ ले टदएको अटधकार प्रयोग गरी प्रहरी महाटर्नरीक्षकद्वारा साइबर ब्यरू ो कायथ सचं ालर्न
कायाथदशे -२०७५ जारी भई कायाथरम्भ गररएको छ ।
साइबर वपरािका प्रकारहरु:
(१) ह्याटकङ्ग (३) डािा वा चोरी (५) ईमेल टफटसङ्ग (Email Phishing)
(२) भाईरस (४) जाससु ी आदी
साइबर वपरािका तवशेषिाहरु :
(१) कम्प्यिु र र ईन्िरर्नेिको प्रयोगटबर्ना अपराध गर्नथ र्नसटकर्ने (४) संसारको जर्नु सक ु ै ठानुँबाि पटर्न अपराध गर्नथ सक्र्ने
(२) ब्यटिको िर्ा संगठर्नको प्रटिरठामा आुँच पर्ु यानर्ने खालको (५) अपराटध पत्ता लगानर्न गाह्रो हर्ने
हर्ने (६) घिर्नास्र्ल रटहिको अपराटधक कायथ
(३) आटर्थक नपाजथर्न गर्ने नद्धेश्यले साइबर अपराध गररर्ने (७) अपराटधलाई कारबाही गर्नथ बहराटरिय समन्वयको खाुँचो हर्ने।
साइबर वपराि तनयन्रणका चनु ौिीहरु:
(१) एक ठानुँमा बसेर अको ठानुँमा अपराध गर्नथ सटकर्ने हदुँ ा अपराध कहाुँबाि कस्ले गरे को हो अपराटध पत्ता लगानर्न गाह्रो हर्ने । जस्िो :
कम्प्यिु र ह्याटकङ्ग गर्ने र महत्वपणु थ सचू र्ना चोरी गरी सो सचू र्नाबाि आटर्थक फाईदा हर्ने काम गर्ने। कम्प्यिु र ह्याटकङ्ग गरी Web site बन्द
गर्ने र ठुलो रकम टलएर Web site खोटलटदर्ने।
(२) कमजोर कार्नर्नू ी व्यवस्र्ा: अन्य देशमा जस्िो हाम्रो देशमा कडा कार्नर्नू र्नभएकोले अपराधीहरु र्नेपालमा साइबर क्राईम गर्नेगरे को। जस्िो:
टबदेशीहरुलाई र्नेपालको ATM बाि अर्नाटधकृ ि रुपमा रकम टलएर गएको घिर्नाहरु।
(३) अपराध र अपराधी पत्ता लगानर्न गाह्रो: गैर कार्नर्नू ी िवरले दरु संचारको गेि वेय प्रयोग गरी अवैध VOIP संचालर्न गर्ने र सो माफथ ि
अपराटधक योजर्ना बर्नानर्ने सार्ै कायाथन्वयर्न गर्नथ सक्र्ने, दरु संचार कम्पर्नीलाई हार्नी पर्ु यानर्ने ।
(४) Internet प्रदायक संस्र्ाहरुको टर्नयमर्न गर्ने टर्नकाय र्नहर्नु : र्नेपालमा चलर्नच्िीका Face book, Messenger, Viber, What
Sapp.आदी प्रचलर्नमा आनर्ने गरे को, जसको माध्यमबाि अपराध गर्ने गरे को िर िी माध्यमहरुको आटधकारीक प्रदायक कम्पर्नी र्नेपालमा
र्नभएकोले सो को डािा नपलब्ध हर्न र्नसक्र्ने जसबाि अपराध र अपराधी को हो भर्नी छुि्यानर्न र्नसटकर्ने।
(५) जर्नचेिर्नामा कमी : र्नेपालीहरुको अटहले कररब ८०% जर्नसंख्याको हािमा मोबाईल फोर्नहरु छर्न जस्ले Internet को माध्यमबाि टवटभन्र्न
सामाजीक सञ्जालहरु प्रयोग गरे का छर्न।् आफ्र्ना गोप्य कुरा पटर्न त्याुँहा राख्र्ने, शेयर, पोरि गर्ने हदुँ ा िी सामाजीक सञ्जाल माफथ ि त्यस्िा
सचू र्नाहरु चटु हर्न गई अपराध हर्ने गदथछ। कटिपयलाई Cyber crime के हो भन्र्ने कुरा र्नै र्ाहा छै र्न। के कस्िो गरे मा अपराध हन्छ र सजायुँको
भागी हर्नु पदथछ र्ाहा छै र्न त्यो पटर्न चर्नु ौिी हो।
(६) टवद्यटु िय कारोबार ऐर्न,२०६३ का टसटमििा।
(७) यसले र्नेपालमा रहेर र्नेपालको सीमा बाटहर गररर्ने अपराधलाई सम्बोधर्न गर्नथ सके को छै र्न।
(८) जापार्न अमेरीका जस्िो धेरै जररवार्ना िर्ा कै दको रुपमा सजाय छै र्न।
(९) वटकलहरुमा साइबर अपराध सम्बटन्ध नटचि ज्ञार्नको अभावको कारणले गदाथ यस्िा साइबर अपराध सम्बटन्ध मद्दु ाको लाटग सरकारले
टवशेषज्ञको व्यवस्र्ा गर्नथु जरुरी देटखन्छ।
(१०) Face book, Twitter, Gmail. Hotmail, Messenger, Viber, Whatsapp. लगायि अन्य सामाटजक सञ्जाल िर्ा Email
Service Provider हरुका सम्पकथ कायाथलय र्नेपालमा र्नभएकोले साइबर अपराध टर्नयन्रण िर्ा अर्नसु न्धार्नमा चर्नु ौिी र्टपएको छ।
(११) देशैभरका साइबर क्याफे मा पररचयपर सटहि अटभलेख अटर्नवायथ रुपमा राख्र्ने व्यवस्र्ा र्नभएकोले साइबर अपराध टर्नयन्रण िर्ा
अर्नसु न्धार्नमा चर्नु ौिी र्टपएको छ।
(१२) हालसम्म पटर्न सचू र्ना प्रटवटध न्यायटधकरण (IT Tribunal Court) को गठर्न र्नभएको
३.२.२ लागु औषि
शाटब्दक अर्थमा लागऔ ू षध भन्र्नाले त्यस्िो पदार्थहो जस्को सेवर्नले माटर्नसलाई टवटभन्र्न माि लाग्र्ने बर्नानुँछ । अको अर्थमा लागू औषध त्यस्िो
पदार्थ हो जस्को सेवर्नले सेवर्नकिाथको के न्द्रीय स्र्नायू प्रणालीमा असर गराई टशटर्लिात्मक, भ्रमात्मक र नत्तेजर्नात्मक अवस्र्ाको टसजथर्ना गदथछ
भर्ने त्यस्िो पदार्थ लागू औषध हो ।
लागू औषध ऐर्न,२०३३ का अर्नसु ार लागु औषध भन्र्नाले -

24
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 • गाुँजा, • अफीम, • औषधोपयोगी अफीम,
• औषधोपयोगी गाुँजा, • िैयारीको अफीम,
• कोकाको झार र पाि र अटफम िर्ा कोकाको सारित्व, टमश्रण वा लवण समेि टमसाई ियार गररर्ने कुर्नै पदार्थ।
• र्नेपाल सरकारले समय समयमा र्नेपाल राजपरमा सचू र्ना प्रकाटशि गरी िोटकटदएका प्राकृ टिक वा कृ टरम लागू औषध िर्ा मर्नोदीपक पदार्थ
(साइकोिटपक्ससब्स्िान्स) र टिर्नको लवणहरु िर्ा अन्य पदार्थ समेि सम्झर्नु पछथ ।
लागम औषि तनयन्रणमा चनु ौति:
(१) ख्ु ला टसमार्नाबाि लागू औषध टर्नकासी पैठारी हर्ने ।
(२) टसमार्ना िर्ा टवमार्नस्र्लमा चेकजाुँचमा कडाई र्नहर्ने र आधटु र्नक नपकरणको अभाव, (लागू औषध लक ु ाएको पत्ता लगानर्ने आधटु र्नक यन्र)।
(३) पयथिक व्यवसायले पारे को असर :- पयथिकहरुले लागू औषध टलएर आनर्ने, खार्ने, खवु ानर्ने, बेछर्ने आटद कारणले पटर्न टर्नयन्रणमा चर्नु ौिी छ
।
(४) धाटमथक परम्परा :- टशवरारी जस्िा पवथहरुमा टशवजीको बिु ी भटर्न खल ु ेयाम गाुँजा, चरे स, भाङ, धिरु ो खाएर माटर्नर्ने धाटमथक परम्परा, देनिाले
खान्छर्न् भर्ने हामी ि मान्छे भन्दै खार्नेको सख्ं या बढी रहेको छ।
(५) दटक्षण एटसयाको िान्जीि र्नेपाल हर्न:ु - र्नेपालको टवमार्नस्र्लमा लागू औषध जाुँछर्ने आधटु र्नक नपकरण र्नभएको र कमजोर चेटकङ्ग प्रणाटलले
गदाथ र्नेपालमा लागू औषध ्याई याुँहाबाि अन्य देशमा लैजार्न सटजलो हर्ने हदुँ ाTransit Pointको रुपमा प्रयोग भईरहेकोले यो ठूलो िानक
दख ु ाईको अवस्र्ा छ।
(६) लागू औषधको नत्पादर्न राम्रो हर्नु :- गांजा,चरे स, अटफम जस्िा लागू औषध र्नेपालका खोला, पाखा, भीरमा सेमि नटम्रर्ने र यवु ाले सटजलै
प्राप्ि गर्नथसक्र्ने कारणले पटर्न चर्नु ौिीको टवषय हो।
(७) यवू ा जगिले फे सर्नको रुपमा टलर्ने:- र्नेपालको शहरी क्षेरमा यवू ा/यवु िीहरुले लागू औषध सेवर्न गर्नथु फे सर्न र अम्मलको रुपमा टलर्ने
गरे कालेयसको र्प चर्नु ौिी र्टपएको छ।
(८) बैदटे शक रोजगार:- वैदटे शक रोजगारमा बाह्य देशमा गएर र्नेपाल फटकथ र्नेहरुले पटर्न लागू औषधको लि टलएर फके को देटखएको छ।
(९) लागू औषधको बारे मा ब्यापक जर्नचेिर्ना र्नहर्नु :- सवथसाधारण िर्ा यवु ाहरु बीच व्यापक जर्नचेिर्ना फै लानर्न सटकएको छै र्न।
(१०) पररवारबाि आफ्र्ना सन्िार्नलाई कम टर्नग्रार्नी:- टकशोर नमेर भर्नेको हरे क कुराको अर्नभु व टलर्न खोज्र्ने नमेर हो। सो नमेरमा पररवारका सदस्यले
आफ्र्ना छोरा छोरीले के गरररहेका छर्न् सो को टर्नग्रार्नी गर्नथ र टवद्यालयमा समेि नचीि टर्नयन्रण टशक्षा टदक्षा र्नटदर्नु यसको र्प चर्नु ौिी हो ।
(११) कमजोर कार्नर्नू ी कायाथन्वयर्न र दण्ड व्यवस्र्ापर्न:- यस सम्बन्धमा भएका कार्नर्नू कायाथन्वयर्न टफिलो ि छदैछ, त्यसमा पटर्न ब्ल ि्ल
कारबाहीको दायरामा आएका लागू औषध कारोबारीहरुलाई अदालिले नन्मटु ि टदर्ने अदालिी फै सलाले यसको ठूलो चर्नु ौिीको टवषय छ ।
टवगिमा रटबर्नार्न प्रकरणमा अदालिका न्यायटधशले ब्रानर्न सगु र जत्तु ामा फे ला परे िा पटर्न पटछ बकपर हदुँ ा कुर्न जत्तु ामा सो ब्रानर्न सगु र फे ला
परे को टर्यो भटर्न एटकर्नका सार् प्रहरीले भन्र्न र्नसके को बहार्ना बर्नाई अपराधी नम्काएका नदाहरणहरु प्रशस्ि छर्न।् यो पटर्न चर्नु ौिीको टबषय
हो ।
३.२.३ मानव बेचतबखन:
पररचय
मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार मार्नविा टवरुद्दको अपराध हो । माटर्नसलाई कुर्नै प्रकारले ललाई फकाई, प्रलोभर्नमा पारी, झक्ु याई, जालसाज
गरी, प्रपञ्च टमलाई, जबरजस्िी गरी, करकापमा पारी, अपहरण गरी, शरीर बन्धक राखी, र्नाजक ु टस्र्टिको फाईदा टलई, बेहोस पारी, पद वा शटिको
दरुु पयोग गरी, अटवभावक वा सरं क्षकलाई प्रलोभर्नमा पारी, डर, रास, धाक, धम्की टदई वा करकापमा पारी कसैलाई बटसरहेको घर, स्र्ार्न वा
व्यटिबाि छुिाई लग्र्ने वा आफुसंग राख्र्ने वा आफ्र्नो टर्नयन्रणमा टलर्ने वा कुर्नै स्र्ार्नमा राख्र्ने वा र्नेपालटभरको एक ठानुँबाि अको ठानुँमा वा टवदेशमा
लैजार्ने वा अरु कसैलाई टदर्ने जस्िा कायथलाई र्नै मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार भटर्नन्छ। कमारा कमारी, बधुँवु ा िर्ा दास प्रर्ा हदुँ ै आजको
यगु मा आधटु र्नक दासिा “Modern Slavery“ को रुपमा मार्नव बेचटबखर्नलाई टलर्न सटकन्छ । र्नेपालबाि टवशेष गरर भारि, खाडी मल ु ुक, अटिकर्न
देशहरू, यरु ोटपयर्न िर्ा अमेररकर्न देशहरूमा टवटभन्र्न स्वरुप िर्ा प्रकृ टिमा मार्नव बेचटबखर्न भईरहेको छ यो लागु औषध र हािहटियार कारोबार
पटछ टवश्वमा िेस्रो ठुलो संगटठि अपराधको रुपमा देटखएको छ ।
मार्नव वेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार सम्बन्धी अपराध टर्नयन्रण गर्नथ एनिा टबटशटष्टकृ ि एवं साधर्नस्रोि सम्पन्र्न ईकाईको आवश्यकिा महससु गरी
र्नेपाल सरकार (मन्री पररषद) को टमटि २०७५ साल जेष्ठ २७ गिेको टर्नणथयार्नसु ार र्नेपाल प्रहरीमा मार्नव वेचटबखर्न अर्नसु न्धार्न ब्यरू ो गठर्न भई टमटि
२०७६ साल बैषाख २९ गिेबाि कायाथरम्भ भएको छ। सरुु मा ब्यरु ोलाई अपराध अर्नसु न्धार्न गर्ने अटधकार र्नभएकाले महर्नगरीय प्रहरी बृत्त

25
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 टसहं दरबारबाि अर्नसु न्धार्न कायथ प्रारम्भ भएकोमा टमटि २०७६।०५।०४ गिेको र्नेपाल सरकार (मन्री पररषद)् टर्नणथयबाि प्रहरी टर्नयमावली २०७१
मा सािौ सश ं ोधर्न भई कायाथदश े प्राप्त भएको । हाल यसको कायाथलय काठमाण्डौको बबरमहलमा रहेको छ ।
मानव बेचतवखन िाा ओसारपसार (तनयन्रण) ऐन, २०६४ दिा ४ वनुसार :मार्नव बेचटवखर्न भन्र्नाले टर्नम्र्न कामकुराहरुलाई बटु झन्छ
(क) कुर्नै पटर्न नद्देश्यले माटर्नस बेछर्ने वा टकन्र्ने, (ग) प्रचटलि कार्नर्नू बमोटजम बाहेक माटर्नसको अगं टझक्र्ने,
(ख) कुर्नै प्रकारको फाइदा टलई वा र्नटलई वेश्यावृटत्तमा लगानर्ने, (घ) वेश्यागमर्न गर्ने ।
कसैले देहायको कुनै कायव गरेमा मानव ओसारपसार गरेको मातननेि
१. टकन्र्ने वा वेछर्ने नदेश्यले माटर्नसलाई टवदेशमा लैजार्ने। २. वेश्यावृटत्तमा लगानर्ने वा शोषण गर्ने नद्देश्यले:
• कुर्नै प्रकारले ललाई फकाई, प्रलोभर्नमा पारी, झक्ु याई, जालसाज गरी, प्रपञ्च टमलाई, जबरजस्िी गरी, करकापमा पारी, अपहरण गरी, शरीर
बन्धक राखी, र्नाजक ु टस्र्टिको फाईदा टलई, बेहोस पारी, पद वा शटिको दरुु पयोग गरी, अटवभावक वा संरक्षकलाई प्रलोभर्नमा पारी, डर, रास,
धाक, धम्की टदई वा करकापमा पारी कसैलाई बटसरहेको घर, स्र्ार्न वा व्यटिबाि छुिाई लग्र्ने वा आफुसंग राख्र्ने वा आफ्र्नो टर्नयन्रणमा टलर्ने वा
कुर्नै स्र्ार्नमा राख्र्ने वा र्नेपालटभरको एक ठानुँबाि अको ठानुँमा वा टवदेशमा लैजार्ने वा अरु कसैलाई टदर्ने ।
मानव बेचतबखन िाा ओसार पसारका कारणहरु:
(१) राटरिय िर्ा अन्िराटरिय संगटठि जालो: मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसार पसार गर्ने कायथमा राटरिय िर्ा अन्िराटरियस्िरमा र्नै संगटठि भई
लागेको पाईन्छ ।
(२) टशक्षा र चेिर्नाको कमी:- टशक्षा र चेिर्नाको कमीले र्नेपालका पहाडी िर्ा िराईका टज्लाहरुबाि, भारि लगायिका देशमा देहव्यापारको
लाटग टबक्री गर्ने गरे को । स्वयं समेि कमानर्ने र्नाममा आफै भारिका वेश्यालयमा टबक्री हर्ने गरे को आजकल िेस्रो मल ु ुकमा सरे को फै टलएको
छ।
(३) बैदटे शक रोजगारको र्नाममा मार्नव बेचटबखर्न िर्ा िस्करी :- र्नेपालका यवु िी र बाटलका बैदटे शक रोजगारको लाटग इजरायल, इरार्न, इराक,
कुवेि लगायि अटिकाको डान्सबारमा समेि ठूलो रकम टलई पठानर्ने गरे को । कामको टसलटसलामा सानदी अरब गएकी र्नेपाली मटहलालाई
त्याुँहाबाि कुवेिमा टववाह भएकी छोरीलाई सहयोगीको रुपमा दाईजोमा टदएर पठाएको र कुवेिमा घरे लु टहसं ा, वेश्यावृटत्त समेिमा लगाएको
प्रशस्ि नदाहरण छर्न् । जर्नु अटहलेको प्रमख ु चर्नु ौिीको टवषय भएको छ ।
(४) भारि हदुँ ै िेस्रो देशमा र्नेपाली मटहला पठानर्ने गरे को :- र्नेपालको टवमार्नस्र्लबाि टफिाथ पठानर्ने डरले िस्करहरुले भारि हदुँ ै अटिका कन्या
पठाएको नदाहरणहरु प्रशस्िै छर्न।् यो पटर्न चर्नु ौिीकै टवषय छ ।
(५) गररवीको कारण पटर्न:- आफ्र्नै सन्िार्न काम गर्नथ पठानर्ने टर्नहमुँ ा टबक्री गरे को, टवदेशीले टववाह दिाथ गरी र्नेपाली मटहलालाई कोररया, अटिका
लैजार्ने गरे को र निैटिर बेचटबखर्न गरी अको स्र्ार्नमा पठाएको अटभलेखबाि देटखएको छ ।
(६) भारिमा मार टसटमि मार्नव बेचटबखर्न यरू ोप िर्ा अटिका र खाडी मल ु ुकमा समेि फस्िाएको छ ।
(७) म्यार्नपावर कम्पर्नीको बदमासी:- बैदटे शक रोजगारको लाटग टभषा लगाई टवटभन्र्न देशमा पठानर्ने र त्याुँहाका एजेन्िहरुले टर्नजहरुलाई अन्य
देश पठानर्ने, अन्य गलि काममा लगानर्ने, पासपोिथ टभषा साहले आफ्र्नो कब्जामा राखी दख ु टदर्ने । र्नेपाल फकथ र्न र्नटदर्ने, प्रवृटत्तमा टिब्रिा
आएको छ भर्ने कम पैसामा लगेर बढी पैसामा काम गर्ने ठानुँमा पठाई िस्करी गररएको अवस्र्ा छ ।
(८) सरकारी अर्नगु मर्नको कमी:- बैदटे शक रोजगारमा गएका मटहलाहरु कुर्न देशमा कटि छर्न् र टर्नजहरुको अवस्र्ा कस्िो छ भन्र्ने कुराको अर्नगु मर्न
सरकारले गर्नथ र्नसके को र यो टर्नयन्रणमा चर्नु ौिी छ। बरु रटब लाटमछार्नेहरु जस्िाले त्यस्िा मटहलाको गर्नु ासो सन्ु र्ने अटधकारी बर्नेर सरकारलाई
टगज्जाएको देटखन्छ। यो पटर्न गटम्भर चर्नु ौिीको टवषय वस्िु बर्नेको छ ।
३.२.४ ि्करी
सामान्य अर्थमा िस्करी भन्र्नाले गैह्रकार्नर्नु ी िररकाले कुर्नै पटर्न सामार्न, साधर्न, सचू र्ना, माटर्नस एक देशको सीमाबाि अको देशको सीमार्ना
किानर्ने वा लैजार्ने कामलाई बटु झन्छ । अको शब्दमा भन्दा सीमा अपराध भन्र्नाले कुर्नै दईु भौगोटलक क्षेरको बीचमा पर्ने सीमा क्षेरमा हर्ने
अपराधलाई बटु झन्छ । िर अन्िराथटरिय अपराधको सन्दभथमा सीमा अपराध भन्र्नाले कुर्नै पटर्न दईु देशबीचको सीमा क्षेर (Noman zone) को
आसपासमा हर्ने गैरकार्नर्नु ी टक्रयाकलापलाई सीमा अपराध भटर्नन्छ । यस्िा सीमा अपराध टवशेष गरे र खल ु ा सीमार्ना भएका देशहरूको बीचमा
देटखएको छ । यसको ज्वलन्ि नदाहरणका रूपमा र्नेपाल भारिबीचको सीमा र अमेररका र मेटक्सकोबीचको सीमामा हर्ने गरे का अपराधहरूलाई
टलर्न सटकन्छ ।
तकन हुन्ि ि्करी/सीमा वपराि ?
कुर्नै पटर्न रारिको सीमा क्षेरमा अपराध घिाई अको देशको सीमामा प्रवेश गरे पटछ त्यस्िा अपराधीलाई कार्नर्नु को कठघरामा नभ्यानर्नु
टर्नटश्चि प्रटक्रया परू ा गर्नथपु र्ने र अपराधी लक
ु े को देशको के न्द्रीय टर्नकायसुँग समन्वय गर्नपथु र्ने हदुँ ा समय पटर्न बढी लाग्र्ने िर्ा नि बीचको समयमा
अपराधीहरू सरु टक्षि आश्रयस्र्लको खोजी गर्नथ सक्र्ने हर्नाले यस्िा अपराधहरू घि्र्ने गरे को पाइन्छ अर्वा दईु देशको सीमाबाि सीमा किाई िेस्रो

26
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 चौर्ो देशमा पर्ु यानर्ने हदुँ ा पटर्न यस्िा अपराधहरू हन्छर्न् । एक देशको सामार्न अको देशमा र्नपाइर्ने वा लार्न र्नपाइर्ने, सामार्नको दर रे ि फरक हर्ने
वा भन्सार टिरी लैजार्नु पर्ने जस्िा कारणले िस्करी हर्ने गदथछ ।
ि्करीवन्िगवि तनम्न वपरािजन्य कायवहरु पदविन् –
(१) भन्सार छली वा गैह्रकार्नर्नु ी व्यापार (५) ठगी,चोरी
(२) हटियारको गैह्रकार्नर्नु ी व्यापार (६) मार्नव िस्करी
(३) लागऔ ु षधको गैह्रकार्नर्नु ी व्यापार (७) अपहरण िर्ा शरीर बन्धक आटद
(४) वन्यजन्िु िर्ा टिर्नका अखेिोपहार (हड्डी, छाला, रौं, टसंग)
ि्कर/सीमा वपरािका कारणहरुः-
(१) खल ु ा सीमार्ना (६) कार्नर्नु ी कायाथन्वयर्न गर्ने टर्नकायको कम रे खदेख
(२) बेरोजगारी (७) अपराध एक ठानुँमा गरे र अको ठानुँमा लुक्र्न सक्र्ने अवस्र्ा
(३) महगं ी (८) राहदार्नीटबर्ना आविजावि गर्नथ सक्र्ने अवस्र्ा
(४) अपराधी भाग्र्न सक्र्ने अवस्र्ा ९) सीमा क्षेरका व्यापारीहरूको स्वार्थ
(५) सीमा क्षेरमा अपराधीहरूको आश्रयस्र्ल हर्नु (१०) दईु वा दईु भन्दा बढी देशमा सपु दु गथ ी सटन्ध र्नहर्नु ।
सीमा क्षेरमा हुने वपरािहरू के के हुन् ?
१) राजश्व वा भन्सार छलीुः- राजश्व वा भन्सार भन्र्नासार् कुर्नै देशबाि अको देशमा सामार्न ओसारपसार गदाथ लाग्र्ने कर भन्र्ने बटु झन्छ । सीमा
क्षेरमा मख्ु य र्नाका र्नभई अन्य मागथबाि भाग्र्न खोज्र्ने, आयाि िर्ा टर्नकासी गरे को सामार्नको पररणाम कम देखाई कम राजस्व टिर्ने िर्ा कम
गणु स्िरको सामार्न देखाई नछच गणु स्िरको सामार्न टर्नकासी िर्ा पैठारी गर्ने वा एनिा सामार्न भर्नेर अको सामार्न टर्नकासी पैठारी गर्ने कायथ
समेि यस अन्िगथि पदथछर्न् । यस्िा कायथ गर्नेलाई र्नेपाली जर्नटजब्रोमा दईु र्नम्बरी कायथसमेि भन्र्ने गररन्छ ।
२) मार्नव बेचटवखर्नुः- सीमा क्षेरमा हर्ने अको जघन्य अपराध मार्नव बेचटवखर्न िर्ा ओसारपसार हो । सीमा क्षेरबाि टदर्नप्रटिटदर्न मार्नव बेचटवखर्न
हर्ने क्रम बटढरहेको पाइन्छ । मार्नव बेचटवखर्नमा सल ं ग्र्न टगरोहले सीमाबाि वारी वा पारी प¥ु याई देह व्यापार समेिमा लगानर्ने गरे वापि छोिो
समय र कम पररश्रममा मर्नग्य सम्पटत्त कमानर्ने भएकाले सीमा क्षेर र्नै नर्नीहरूको मख्ु य लटक्षि स्र्ल बर्नेको छ ।
३) जघन्य हत्याुः- सीमा क्षेरमा हर्ने अको अपराध जघन्य हत्या हो । सीमा क्षेरमा गररर्ने यस्िा हत्याका अटभयि ु हरू सहजै बछर्न सक्छर्न् ।
अर्ोपाजथर्न गर्ने नद्देश्यले वा रकम टलएर माटर्नसको टर्नमथम हत्या जस्िा अपराधहरू सीमा अपराधको चररर टभर पदथछर्न् । एनिा देशको सीमा
आसपासमा हत्या गरी हत्याराहरू अको देशमा पगु पे टछ सहजै त्यसबाि मि ु हर्न सक्र्ने भएका कारण पटछ्लो समयमा जघन्य हत्याका
घिर्नाहरू बटढरहेको पाइन्छ । यसलाई आजकल सपु ारी खाएर हत्या गर्ने भन्र्ने अर्थमा समेि बटु झन्छ ।
४) लागऔ ु षध अखेिोपहार िर्ा वर्न पैदावार ओसारपसारुः- सीमा क्षेरमा लागऔ ु षध, अखेिोपहार िर्ा वर्न पैदावार ओसारपसार अत्यटधक हर्ने
गदथछ । ओसारपसारमा संलग्र्न व्यटि वा समहू हरू यस टकटसमको अपराधबाि गैह्रकार्नर्नु ी सम्पटत्त आजथर्न गर्नथ सक्र्ने भएका कारण पटछ्लो
समयमा यो क्रम बटढरहेको छ । पटछ्लो समय र्नेपाल लागऔ ु षध र लोपोन्मख ु वर्न पैदावर र वन्यजन्िु ओसारपसारको िाटन्जिसमेि बर्नेको
पाइन्छ ।
५) अपहरण िर्ा शरीर बन्धकुः- एक देशबाि अपहरण गरी अको देशमा प¥ु याई टफरौिी रकम टलई सम्पटत्त आजथर्न गर्ने प्रयोजर्नको लाटग सीमा
क्षेरलाई अपराधीहरूले प्रयोग गर्ने गरे का छर्न् । एनिा देशबाि अको देशमा प्रवेश गरे पटछ पक्रान हर्न र्नसक्र्ने र अपराधबाि नम्कर्न सक्र्ने भएकाले
सीमा क्षेर अपराधीको मख्ु य रोजाइ बर्नेको छ ।
६) जबरजस्िी करणीुः- जबरजस्िी करणी सीमाक्षेरमा हर्ने अको गम्भीर अपराध हो । जबरजस्िी करणीको घिर्ना सीमा क्षेरमा अटधक हर्ने गरे को
पाइन्छ । कार्नर्नु को र्नजरबाि सटजलै नम्कर्न सक्र्ने हदुँ ा सीमा क्षेरमा यस्िा अपराध घि्र्ने गदथछर्न् ।
७) हािहटियार खरखजर्ना िर्ा टबरफोिक पदार्थको खररदरटबक्रीुः- हािहटियार खरखजार्ना वा टबरफोिक पदार्थ सरकारले मार आवश्यकिार्नसु ार
खररद टबक्री गर्ने गरे को हन्छ िर संगटठि अपराधीहरूले आपm ् र्नो आपराटधक कायथ सटजलैसुँग परू ा गर्नथ र अन्य व्यटिहरूलाई समेि गैह्रकार्नर्नु ी
रुपले टबक्री गरी अर्ोपाजथर्न गर्ने हेिुले यस्िा कायथहरू गरे को पाइन्छ ।
८) डाुँका, चोरी, सवारी साधर्न चोरी, चौपाया चोरी आटदुः- सीमा क्षेरमा अर्ोपाजथर्न गर्ने मर्नसायले बारम्बार यस्िा अपराधहरू घिानर्ने गरे को
पाइन्छ ।
ि्करी चुनौति िाा रोकाामका उपाय
१) खल ु ा टसमार्नामा रोकिर्ा कडा चेकजाुँचको व्यवस्र्ाुः- सीमा अपराध रोकर्ामका लाटग खल ु ा सीमार्नामा िारबार समेि लगाई माटर्नसको
सहज आगमर्नलाई रोक लगानर्नपु छथ । खल ु ा टसमार्नाका कारण एक देशमा अपराध गरे र अको देशमा सहजै लुकीटछपी बस्र्ने गदथछर्न् । खल ु ा
टसमार्नाले गदाथ अपराधीको पटहचार्न गर्नथ अप्ठ्यारो हर्नक ु ा सार्ै एक देशको र्नागररक अको देशमा लुक्र्ने प्रवृटत्तले घिर्नाको अर्नसु न्धार्न िर्ा
दण्ड सजायुँ गर्नथ समेि टर्नकै समस्या पर्ने गरे को छ । त्यसकारण सरु क्षाकमीबाि कडा चेकजाुँचको व्यवस्र्ा समेि गर्नपथु दथछ ।

27
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 २) व्यवटस्र्ि भन्सार कायाथलयुः- सीमा क्षेरमाफथ ि् हर्ने कर छलीलगायिका समस्याहरू समाधार्नका लाटग व्यवटस्र्ि भन्सार कायाथलय आवश्यक
हन्छ । जबसम्म भन्सार कायाथलय व्यवटस्र्ि बन्र्न सक्दैर्न िबसम्म सीमा क्षेरमा हर्ने चोरी, सामार्न टर्नकासी िर्ा कर छलीजस्िा घिर्नाहरू
न्यर्नू ीकरण हर्न सक्दैर्नर्न् ।
३) कार्नर्नु को प्रभावकारी कायाथन्वयर्नुः- सीमा अपराध न्यर्नू ीकरण गर्नथका लाटग कार्नर्नु को प्रभावकारी कायाथन्वयर्न अपररहायथ छ । जबसम्म कार्नर्नु को
प्रभावकारी कायाथन्वयर्न हदुँ र्नै िबसम्म सीमा अपराध न्यर्नू ीकरण असम्भव छ । कार्नर्नु को प्रभावकारी कायाथन्वयर्नका माध्यमबाि दोषी माटर्
आवश्यक कारवाही अपररहायथ हन्छ ।
४) दईु देशबीचको चस्ु ि सचू र्ना प्रणालीुः- सीमा अपराध दईु देशबीचका सीमामा घि्र्ने भएका कारण दईु देशबीचको सचू र्ना प्रणाली चस्ु ि बन्र्नपु दथछ
। सचू र्ना प्रणाली राम्रो बन्र्न सके मा सम्भाटवि घिर्नालाई बेलैमा रोक्र्न सटकर्नक
ु ा सार्ै घटिि अपराधका दोषीहरू पत्ता लगानर्न सटकन्छ ।
५) समन्वयुः- सीमा अपराध न्यर्नू ीकरणका लाटग दईु देशबीच सम्बद्ध टर्नकायहरूको समन्वय आवश्यक छ । सीमा क्षेरसुँग सरोकार राख्र्ने सीमा
प्रशासर्न, प्रहरी, टज्ला प्रशासर्नलगायिका दबु ै देशका सरोकारवाला संस्र्ाहरूबीच समन्वय हर्नपु दथछ । समन्वयले सीमा अपराधको क्रमलाई
न्यर्नू ीकरण गरानर्न सटकन्छ ।
६) सीमाक्षेरको टर्नरन्िर टर्नगरार्नीुः- सीमा अपराध न्यर्नू ीकरणका लाटग सीमा क्षेरको टर्नरन्िर टर्नगरार्नी गररर्नु आवश्यक हन्छ । सीमा सम्बद्ध दबु ै
देशका अटधकारीहरूबाि टर्नरन्िर सीमा क्षेरको टर्नगरार्नी भएमा सीमा क्षेरमा हर्ने अपराधहरू क्रटमकरूपमा कम हदुँ ै जान्छ । सीमा क्षेरलाई
अपराधको अखडा बर्नानर्न खोज्र्नेहरू पटर्न सीमा क्षेरको टर्नरन्िर टर्नगरार्नीले आफ्र्नो योजर्ना सफल बर्नानर्न सक्दैर्नर्न् ।
३.२.५ बाल वपराि (Juvenile delinquency)
बाल अपराध भन्र्नाले बालबाटलकाले गर्ने कार्नर्नू टवपरीिको कायथलाई बटु झन्छ । बालबाटलकाले स्वभावै र नमेरको अपररपक्विाको
कारणले बालबाटलकाले कुर्नै अपराध गरे भर्ने त्यसलाई अपराध र्नभर्नेर बालटबज्याई भटर्नन्छ । यसरी बालटबज्याई गर्नेलाई कार्नर्नू को द्धन्द्धमा
परे का बालबाटलकाहरू मार्नी त्यलाई छुट्टै प्रकारले संम्वोधर्न गररन्छ । जस्िो बाल ईजालसबाि मद्ध ु ा हेर्न,े बालसधु ार गृहमा राख्र्ने आटद गरी
टदशान्िर समेि गर्ने गररन्छ । र्नेपालको कार्नर्नु ले पटर्न १८ वषथ र्नपगु ेका व्यटिहरु र्नै बालबाटलका मार्नेको छ ।
Juvenile delinquency, also known as "juvenile offending", is the act of participating in unlawful behavior as
a minor or individual younger than the statutory age of majority.
बालबाटलकाबाि हर्ने कार्नर्नू को न्लङ्घर्न अर्ाथि बालबाटलका कार्नर्नू को द्वन्द्वमा परे को अवस्र्ालाई बाल अपराध भटर्नन्छ ।
बालबाटलका र बयस्क व्यटिको कार्नर्नू ी हैटसयि र कार्नर्नू न्लङ्घर्न जवाफदेटहिा (Criminal Liability) फरक हर्ने भएकाले
बालबाटलकाले गरे को अपराधलाई कार्नर्नू को द्वन्दमा परे को अवस्र्ाको रुपमा टलई न्याय प्रशासर्न सम्बन्धी काम कारवाहीमा पटर्न बयरक भन्दा
बालबाटलका प्रटि फरक व्यवहार र कायथटवटध अपर्नानर्ने गररन्छ ।
बाल वपरािको कारणः
 नटचि टशक्षा टदक्षा र  देखाटसकी  टवटभन्र्न प्रोर्न साइडहरुमा पहच ुँ
संरक्षणको अभाव  आमसञ्चारको कु प्रभाव  बालदरु ाचारीहरूको गटिटवधी
 गररटब  खराव सार्ी संगटिको प्रभाव  नटचि बाल टशक्षाको कमी
बाल वपराि रोकाामका उपायहरुः
 बाल अपराधलाई पररवार वा संरक्षकले नटचि टशक्षा  कार्नर्न ू को द्वन्द्वमा परे का बालबाटलका राम्रो र प्रभावकारी
टदक्षा र संरक्षणको व्यवस्र्ा गर्नथु पर्ने टदशान्िर गर्नथु पर्ने ।
 टर्नश् ु क िर्ा अटर्नवायथ टशक्षा टदक्षाको ब्यबस्र्ा गर्नथु पर्ने  बालबाटलकालाई बालदरु ाचारबाि बचानर्नको लाटग
 खराव संगिबाि िाढा राख्र्नु पर्ने टवशेष व्यवस्र्ा गर्ने ।
 टवध्यालयले पटर्न बालबाटककाको टर्नगरार्नी गर्नथु पर्ने ।  संरक्षक र्नभएका र आमा बाबु जेल परे का
 बालमर्नोरञ्जर्न स्र्ल पाकथ हरू टर्नमाथण। बालबाटलकालाई बाल परोपकार सम्बन्धी संस्र्ामा
 बाल र्नैटिक टशक्षामा जोड टदर्नु पर्ने । टजम्मा टदर्नपु र्ने र सरकारी टर्नगरार्नी राख्र्नु पर्ने
बाल वपराि तनयन्रणमा सरोकारवाला तनकायको भूमतमकाः
(क) पररवारको भूुतमकाः-
 आफ्र्ना सन्िार्नलाई वालअपराधको बारे मा जार्नाकरी गरानर्ने ।  टकशोर अवस्र्ामा हरे कले र्नयाुँ कुरा जान्र्ने टसक्र्न नत्सि ु ा
 टबद्यालय जार्ने छोराछोरी भएमा टिर्नीहरूको राम्ररी टर्नग्रार्नी गर्ने राख्र्ने हर्नाले यस िफथ टवचार गर्ने ।
 सार्ी सग ं टि बारे मा जार्नकारी राख्र्ने ।  आफ्र्ना सन्िार्नलाई राम्रो माया ममि टदर्नक ु ा सार्ै पाररवारीक
वािावरणमा राख्र्ने ।

28
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
  समय समयमा राम्रा राम्रा टबषयमा नर्नीहरुलाई जार्नकारी गरानर्ने  र्नराम्रो गरे मा िुरुन्ि त्यस्को प्रटिकृ या जर्नानर्ने ।
 छोराछोरीको सामन्ु र्ने कुर्नै टकटसमको र्नराम्रो बार्नी व्यहोरा
प्रदशथर्न र्नगर्ने ।
(ख) नागरीक समाजको भूुतमकाः-
 स्र्ार्नीय स्िरमा बालबाटलका संग सम्बटन्धि  सडक बालबाटलकाहरूलाई लटक्षि गरी टबटभन्र्न
जर्नचेिर्नामल ू क कायथक्रमहरु सचं ालर्न गर्ने । कायथहरू सञ्चालर्न गर्ने ।
 बाल श्रममा र्नलगानर्ने ।  बालबाटलकालाई खे्र्ने मर्नोरञ्जर्न टदर्ने स्र्ार्न िर्ा
 खराब माटर्नसको संगि गर्नथ र्नटदर्ने । फर्नपाकथ बर्नानर्ने ।
(ग) प्रहरीको भूतम मकाः-
 सम्पण ू थ प्रहरी इकाइहरुले आ–आफ्र्नो इलाकाटभर बालबाटलका सम्बटन्ध सचेिर्नामल ू क कायथक्रम सचं ालर्न गर्ने ।
 आ–आफ्र्नो इलाका टभरका टवद्यालयहरुमा सचेिर्ना मल ु क कक्षाहरु संचालर्न गर्ने ।
 समाजका बालदरु ाचारी प्रवृटिका माटर्नसहरूको टर्नगरार्नी गर्ने ।
 बाल अपराध िर्ा बालबाटलका टवरुद्धका अपराध रोक्र्नका लाटग एफ।एम।, परपटरका िर्ा अन्य सञ्चार माध्यम िर्ा सामाटजक
सजं ालका माध्यम द्वारा ब्यापक प्रचार प्रसार गर्नथ लगानर्ने ।
 समय समयमा टबटभर गोष्ठी िर्ा सेटमर्नारहरु गरी बालक िर्ा अटवभावकहरू लाई सचेि गरानर्ने ।
 बालबाटलकाले गरे को कार्नर्न ु टवपररिको कायथमा र्नरम व्यवहार देखानर्नु ।
(घ) सरकारको भूमतमकाः
 सरकारले प्रयाप्त कार्नर्नु को व्यवस्र्ा गर्ने ।
 बाल अपराध टर्नयन्रण सम्बन्धी जर्नचेिर्ना जगानर्न िर्ा फर्नपाकथ लाटग आवश्यक बजेि टबटर्नयोजर्न गर्ने ।
 बाल दव्ु यथसर्नी हरूलाई सरकारी खचथमा सधु ार के न्द्रमा राखी नपचार गरी घर टफिीको व्यवस्र्ा टमलानर्ने ।
 सीमा क्षेर िर्ा एयरपोिथबाि हर्ने बालवाटकका ओसार पसार सम्बटन्ध गटिटवधी रोक्र्ने ।
 बालक टवरुध्दका अपराधको बारे मा स्कुल िर्ा कलेज लेभलका पाठ्यक्रममा समावेश गरानर्ने ।
 होिलनध्योग जस्िा बाल श्रम प्रयोग हर्ने ठाुँनको नटचि टर्नगरार्नी राख्र्ने ।,
 बाल न्याय प्रशासर्नलाई प्रभावकारी बर्नानर्ने ।
afn अपराधको विथमार्न अवस्र्ाको कुरा गदाथ टदर्न प्रटिटदर्न बढ्दो क्रममा छ । बाल बाटलका टवरुद्ध हर्ने अपराधका कारण बालअपराधमा
झर्न बढ्दो अवस्र्ामा रहेको छ। बाल बाटलका टवरुद्ध हर्ने अपराधका पीडीिहरू यस्िा अपराधका पीडकहरूको संगिमा पर्ने हदा
टर्नजहरूको टसको गरे र अपराध गरररहेको पाइएको छ । बाल अपराधलाई पाकाले गरे को अपराधको िल ु र्नामा कम संबदे र्नटसलमार्नी सोही
अर्नसु ारको व्यवहार गरे को पाईन्छ । कार्नर्नू ले १८ वषथ भन्दा िलका व्यटिलाई बालबाटलकाको रुपमा टलएको छ । बाल अपराधको कुरा
गदाथ बालबाटलका टबरूद्धको अपराधको बारे मा पटर्न के ही कुरा सोछर्नु पर्ने हन्छ । बाल अपराधमा बालकले गर्ने बाल टबज्याईको रूपमा
टलइन्छ भर्ने बालक टपटडि बन्र्ने अवस्र्ा भर्नेको बालबाटलक माटर् हर्ने अपराध हो । यसको अवस्र्ा गटम्भर छ ।
बालबातलका तवरुिको वपरािको विवमान वव्ाा
बालबाटलका टवरुद्धको अपराधको विथमार्न अवस्र्ाको कुरा गदाथ टदर्न प्रटिटदर्न बढ्दो क्रममा छ । बाल बाटलका टवरुद्ध हर्ने अपराध
टर्नयन्रणका लाटग ऐर्न, टर्नयमहरु पयाथप्त छर्न् िर कायाथन्वयर्नको पािो भर्ने ज्यादै कमजोर छ । बालकलाई काममा लगाएर खार्ने प्रवृटत्त हावी
छ । होिल, कलकारखार्नामा बाल मजदरु हरु असंख्य रुपमा रहेका छर्न् । बाटहर गोष्ठी सेटमर्नारमा बाल अटधकारका र्नारा घन्काइन्छ, ठूला
भाषण ठोटकन्छ िर घरमा फटकथ दा सार् बालकलाई िसाथ एर घरे लु िर्ा जोटखमयि ु काममा लगाइन्छ । बालबाटलकाको अटधकारलाई
बल ु न्द गर्नथ र बालबाटलका माटर् हर्ने अपराधका घिर्ना रोकर्ाम र कारवाही गर्नथ र्नयाुँ ऐर्नुः बालबाटलकासम्बन्धी ऐर्न, २०७५ र बाल न्याय
सम्पादर्न (कायथटवटध) टर्नयमावली, २०७६ बालबाटलका सम्बन्धी राटरिय र्नीटि, २०६९ मन्रीपररषदबाि २०६९।०१।०४ मा स्वीकृ ि भई
कायाथन्वयर्नमा छ । िापटर्न बालबाटलकाको अवस्र्ा र्नेपालको सन्दभथमा भन्र्ने हो भर्ने अन्य देशको िल ु र्नामा ज्यादै दयर्नीय अवस्र्ामा रहेको
छ । बाल मजदरु , बेस्यावृटत्त, लागऔ ु षधको कारोबार जस्िा आपराटधक घिर्नामा समेि बालबाटलकालाई लगाएको देटखन्छ ।
बालवपरािका कारण िाा चनु ौिीहरू
(१) गररबी र वतशक्षाः गररबीको कारण टवद्यालय र्नपठाई काममा पठानर्ने प्रवृटत्त ।
(२) बालकलाई जोटखम काममा लगाएर अर्ोपाजथर्न िर्ा हािमख ु जोर्ने प्रवृटत्त ।

29
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (३) नेपाली जनिाको नैतिकिामा कमीः- टदर्नभरर बालकलाई काममा लगानर्न हन्र्न भर्नी प्रवचर्न टदर्ने, साुँझ होिेल पसलमा अर्नगु मर्न गर्ने र
साुँझ त्यही व्यटि घरमा पगु ेर यो काम टकर्न गररर्नस् भन्दै घरमा काम गर्नथ राखेको बाल मजदरु लाई कुि्र्ने जस्िा परम्पराको टवकास भएको
छ । प्रत्येकले काममा र्नलगानर्ने हो भर्ने रोटकर्न सक्छ । िर सबैमा र्नैटिकिाको खडेरी परे को छ । बो्र्ने एनिा गर्ने अको भएको छ ।
(४) सडक बालबातलकामा बृतिः- जर्नसंख्या बृटद्ध िर्ा वाबु आमा बैदटे शक रोजगारमा जार्ने कारण सडक बालबाटलकामा बृटद्ध र
अपराधको संख्या पटर्न बृटद्ध भएको छ ।
(५) खुला तसमानाः- खल ु ा टसमार्नाबाि भारिमा काम गर्नथ जार्ने प्रचलर्न ।
(६) बैदटै शक रोजगारले गदाथ यवु ा पलायर्न भएकाले घरे लु काममा बालबछचाको प्रयोग गर्ने प्रचलर्नमा िीब्रिा आएको छ ।
(८) कमजोर कानुनी व्यव्ााः- कडा कार्नर्नु को अभावले बाल अपराध बटढरहेको छ ।
बालवपरािको चुनौिीः-बालक मार्ी गररर्ने शोषण र बालबाटलका माटर् हर्ने टबटभन्र्न अपराध ।
बालवपरािका कारणहरु
(१) गररवी र वतशक्षा :- गररवीको कारण टवद्यालय र्नपठाई काममा पठानर्ने प्रवृटत्त ।
(२) बालकलाई जोटखम काममा लगाएर अर्ोपाजथर्न िर्ा हािमख ु जोर्ने प्रवृटत्त ।
(३) नेपाली जनिाको नैतिकिामा कमी :- टदर्नभरी बालकलाई काममा लगानर्न हन्र्न भर्नी प्रवचर्न टदर्ने, साुँझ होिेल पसलमा अर्नगु मर्न गर्ने र
साुँझ त्यही ब्यटि घरमा पगु रे यो काम टकर्न गररर्नस् भन्दै घरमा काम गर्नथ राखेको बाल मजदरु लाई कुि्र्ने जस्िा परम्पराको टवकास भएको छ
। प्रत्येकले काममा र्नलगानर्ने हो भर्ने रोटकर्न सक्छ । िर सबैमा र्नैटिकिाको खडेरी परे को छ । बो्र्ने एनिा गर्ने अको भएको छ ।
(४) सडक बालबातलकामा बृति :- जर्नसंख्या बृटद्ध िर्ा वाबु आमा बैदटे शक रोजगारमा जार्ने कारण सडक बालबाटलकामा बृटद्ध र अपराधको
संख्या पटर्न बृटद्ध भएको छ ।
(५) खुला तसमाना :- खल ु ा टसमार्नाबाि भारिमा काम गर्नथ जार्ने प्रचलर्न ।
(६) बैदटै शक रोजगारले गदाथ यवु ा पलायर्न भएकाले घरे लु काममा बालबछचाको प्रयोग गर्ने प्रचलर्नमा िीब्रिा आएको छ ।
३.२.६ लैङ्तगक िाा घरेलु तहस
ं ाका तव्यममान वव्ाा र चुनौिीहरु
लैङ्तगक िाा घरेलु तहंसा:-
लैङ्टगक र घरे लु टहसं ा अलग अलग आयामहरू हर्न िर्ापी र्नेपाली समाजमा वा पृटिसिात्मक समाजमा यी दवु ै प्रयाबाचीको रुपमा
आएका छर्न । सामान्यिया टलंगको आधारमा गररर्ने टहसं ालाई लैंटगक टहसं ा र घर पररबारका सदस्यबीच हर्ने टहसं ालाई घरे लू टहसं ा भटर्नन्छ ।
लैङ्टगक िर्ा घरे लु टहसं ा बझ्ु र्नु अगाडी लैंटगक अवधारणा बझ्ु र्नु जरूरी हन्छ ।
के हो लैंतगक वविारणा ?
तलङ्ग (Sex):- परुु ष र मटहला टबचको शारीररक टभन्र्निा (Biological differentiation) Sex हो । अर्ाथि कुर्नै पटर्न व्यटिले त्यस्िा शारीररक
टवशेषिाहरु जसले नसलाई मटहला वा परुु ष भर्नी छुि्यानछ, त्यो र्नै Sex हो ।
लैङ्गीकिा (Gender):- परुु ष र मटहलाको लागी समाजले टर्नटदथष्ट गरे का वा अपेक्षा गरे का टजम्मेवारी वा भटु मका आटदले र्नभलमभच लाई
जर्नानछ । समाज, संस्कृ िी, धमथ, परम्परा, टबकासको अवस्र्ा आटद जस्िा पक्षहरुले लैङ्गीकिा टर्नधाथरण गदथछर्न् ।
लैङ्गीक भूेदभूाव (Gender discrimination):-
टलङ्गको आधारमा समाजले व्यवटस्र्ि रुपले व्यटिलाई गर्ने भेदभावपणु थ व्यवहार जसले नर्नीहरुलाई आफ्र्नो अटधकार, अवसर र
साधर्न श्रोिबाि बटञ्चि राख्दछ भर्ने त्यसलाई लैङ्गीक भेदभाव भटर्नन्छ र सामान्यिया संसारभर र्नै मटहलाहरुलाई नर्नीहरु मटहला भएकै कारण
टवटभन्र्न प्रकारका अन्यायपणु थ वा असमार्न व्यवहार गररन्छ र नर्नीहरुको जीवर्नको अवम्ु यर्न समेि गररन्छ । मटहलाहरुले जीवर्नभर र्नै टवटभन्र्न
प्रकारका भेदभावपणु थ व्यवहारबाि टशकार हर्नपु दथछ । (Sex selective abortion, physical assault during pregnancy, infanticide,
deprivation from nutritious food, denial of medical and health facility, neglected, child marriage, sexual abuse,
education, forced prostitution, sexual assault, trafficking, forced pregnancy, forced abortion, dowry, blame for giving
birth to daughter.)
लैङ्गीक तहंसा (Gender Violence_
टहसं ा भन्र्नाले कुर्नै एक व्यटि वा समहु ले अको व्यटिलाई मार्नटसक, शारीरीक र सांस्कृ टिक रुपमा गर्ने दव्ु यथवहार हार्नी र्नोक्सार्नी र
यािर्ना िर्ा यौर्न दव्ु यथवहार आटद जस्िालाई भटर्नन्छ । जसमा शटि वा बलको दरुु पयोग हर्न सक्छ ।
लैङ्टगीक टहसं ा भन्र्नाले कुर्नै व्यटि मटहला वा परुु ष भएकै कारण नस प्रिी गररर्ने भेदभावपणु थ सामाजीक व्यवहार र नसलाई हेररर्ने
दृटष्टकोण हो । लैङ्टगक टहसं ा मटहलाहरुप्रटि बढी मारामा लटक्षि हर्ने हदा यसले मटहला टवरुद्ध हर्ने टहसांको अध्ययर्न र टवश्ले षण गर्ने गदथछ । परुु ष
वा परुु ष प्रधार्न समाज वा परुु ष प्रधार्न संरचर्ना (male dominated society or institutions) ले टलङ्गको आधारमा मटहला मार्ी गर्ने भौटिक,

30
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 यौर्नजन्य वा मार्नटसक टपडा वा आघािलाई लैङ्टगक टहसं ा भर्नेर बझ्ु र्नपु दथछ । लैङ्टगक टहसं ा राज्यको र्नीिी वा कार्नर्नु द्धारा र व्यटिगि िर्ा
सामाजीक सोचको आधारमा हर्ने गदथछ । यस्िो टहसं ा सावथजर्नीक र र्नीजी क्षेरमा हर्ने गदथछ ।
लैङ्गीक तहस ं ाका के तह उदाहरणहरु यस प्रकार रहेका िन् ।
• जबजथस्िीकरण (rape) • दाईजो सम्बन्धी टहसं ा (dowry related violence _
• यौर्न दव्र्ु यवहार (sexual harassment) • बैवाटहक जबरजस्िी करणी (marital rape)
• टलङ्गका आधारमा गररर्ने गभथपिर्न (sex selective • मटहला बालहत्या (female infanticide_)
abortion) • जबरजस्िी बेश्याबृिीमा लगानर्ने (enforced prostitution)
• श्रीमिी नटत्पडर्न (torture to wife)
लैङ्गीक तबभूेद न्युनीकरण वा वन्त्यका उपायहरुः-
१. लैङ्गीक समानिा र समिा (Gender equality and gender equity):- लैङ्गीक समार्निा र लैङ्गीक समिालाई पयायथवाची शब्दको
रुपमा प्रयोग गर्ने गरे को पाईन्छ िर यी दईु शब्दहरुले दईु टभन्र्न अवधारणालाई जर्नानछ । Gender equality परुु षले पानर्ने सम्पणु थ सटु बधा
िर्ा अवसरहरु मटहलालाई पटर्न नपलब्ध गरानर्नपु छथ भन्र्ने अवधारणाले लैङ्गीक समार्निालाई जर्नानछ। यसले परुु षले पानर्ने अवसरहरुको
नपभोगमा मटहलाहरुलाई हर्ने भेदभाव हिाएर मार मटहलाहरुलाई परुु षको समार्न हैटसएि मा ्यानर्न सटकन्छ भन्र्ने टवश्वास गदथछ । त्यसकारण
यो एक Ps Feminist concept हो। टवटभन्र्न देशहरुमा समार्न अवसर टर्निी र कार्नर्नु (equal opportunities and legislation) को
माध्यमबाि सावथजर्नीक क्षेरमा मटहलाहरुको सहभागीिामा बृटद्ध गर्ने प्रयास भएको पाईन्छ । नदाहरणको लागी lrlndf equal opportunities
plan for Chilean women, 1994-1999 (लागु गररएको पाईन्छ जसले टशक्षा, श्रम बजार, स्वास््य क्षेर र राजर्नीिीमा मटहलाहरुको
सहभागीिामा जोड टदएको छ।
Gender equality लैङ्गीक समार्निाले मटहला र परुु षका आवश्यकिा र रुची (Needs and interests) मा हर्ने टभन्र्निालाई स्वीकार गरी
शटि र साधर्न श्रोिको पर्नु बाडफाडमा जोड टदन्छ । समार्न अवसरले मार मटहला र परुु षको टबच समार्निा स्र्ापीि गर्नथ र्नसक्र्ने भएकोले मटहला
र परुु षका प्रार्टमकिा, आवश्यकिा र रुचीमा हर्ने भीन्र्निालाई पटहचार्न गरी सोटह अर्नसु ार र्नीिी, टर्नयम िर्ा कायथक्रमहरुको िजथमु ा गर्नपथु र्ने
कुरामा यसले महत्व टदन्छ । नदाहरणको लागी यसले मटहलाहरु अत्याटधक सहभागी हर्ने गृहटस्र् सम्बन्धी कामकाज अर्नौपचारीक क्षेर र
सन्िार्न नत्पादर्नको काम आटदको वास्िटवक म्ु याङ्कर्न हर्नपु र्ने कुरामा जोड टदन्छ ।
२. मतहला सशतक्तकरण (Women's Empowerment): मटहलामाटर् हर्ने गरे को भेदभाव र नर्नीहरुको कमजोर भटु मका र यस्िो अवस्र्ामा
पररविथर्न गर्नथ नर्नीहरुको क्षमिा अटभबृटद्ध गर्नथु पर्ने बारे मा मटहलाहरुलाई जागृि गराएर मटहला र परुु ष टबचको टवद्यमार्न शटिको सम्बन्ध -
power relation_मा पररविथर्न गर्ने Bottom-UP method र्नै मटहला सशटिकरण हो । मटहलाहरुले आफ्र्नो अवस्र्ाको बारे मा आफै ले
म्ु याङ्कर्न गरी टवद्यमार्न लैङ्गीक शटि सम्बन्धलाई पररविथर्न गर्नथ आफै पररविथर्नको बाहक बन्र्ने काम र्नै मटहला सशटिकरण हो ।
घरेलु तहस ं ा (Domestic Violence) :-
सामान्य अर्थमा घरे लु टहसं ा (घरे ल+ु टहसं ा) घर टभरका घरे लु सम्बन्ध भएका कुर्नै ब्यटिलाई टदएको शारीररक, मार्नटसक लगायिका
यािर्नालाई घरे लु टहसं ा भटर्नन्छ । घर भन्र्नाले एका घररटभर वसोवास गर्ने र्नािा सम्बन्ध, र्नोकर, धमथपरु आटदको साझा आश्रयस्र्ल भन्र्ने बटु झन्छ
भर्ने टहसं ा भन्र्नाले शारीररक, मार्नटसक, यौर्न र आटर्थक यािर्ना समेिलाई बटु झन्छ ।
अको अर्थमा घरे लु टहसं ा भर्नेको घरटभर हर्ने टहसं ा वा पररवार टभर हर्ने टहसं ा हो । टवस्िृि अर्थमा भन्दा पररवारका सदस्यले अको सदस्यलाई टदईर्ने
मार्नटसक िर्ा शारीररक यािर्ना हो, जर्नु कुिटपि, आक्रमण, दव्ु यथवहार जस्िा माध्यमबाि गररन्छ ।
Black low Dictionary का अर्नसु ार- Domestic Violence means Violence between members of household use spouse an
about or the violent act committed by one members of household against another.
र्नेपालमा घरे लु टहसं ालाई २०६६ सालमा आएर मार कसरू को रुपमा पररभाटषि गररयो। घरे लु टहसं ा (कसरू र सजायुँ) ऐर्न, २०६६ का अर्नसु ार घरे लु
टहसं ा भन्र्नाले- कुर्नै ब्यटिले घरे लु सम्बन्ध भएको अको ब्यटि वा सदस्यलाई, शारीररक, मार्नटसक, यौर्नजन्य र आटर्थक यािर्ना (टहसं ा) लाई
सम्झर्नपु दथछ ।
यसरी हेदाथ एकाघर वा पररवारटभरका वंशज, टववाह, धमथपरु , धमथपरु ी, कामदारका रुपमा रहेको ब्यटिहरु मध्ये कसैले कसैलाई वा एकले अकाथलाई
टदईर्ने शारीररक रुपमा कुिटपि गर्ने, चोि पर्ु यानर्ने, अंगभंग गररटदर्ने, मार्नटसक रुपमा शारीररक यािर्नाको डर रास टदर्ने, गालीगलौज गर्ने, अपमार्न
गर्ने, खार्न लगानर्न र्नटदर्ने र भावर्नात्मक रुपमा चोि पर्ु यानर्ने यौर्नजन्य दरु व्यवहार गर्ने, सरु टक्षि यौर्न सम्बन्धमा आघाि पर्ु यानर्ने, सम्पटत्त प्रयोग गर्नथ
र्नटदर्ने, दाईजो ्यानर्न दवाव टदर्ने, माग गर्ने, दाईजोको कारणले घृणा, हेला, अपमार्न समेि गर्ने समग्र कायथहरु घरे लु टहसं ा टभर पदथछर्न।
नोट: यसलाई सम्झर्नाको लाटग SEMP Torture को शरु को रुपमा पटर्न टलर्न सटकन्छ ।
S= Sexual (यौर्न) M= Mental (मार्नटसक)
E= Economic (आर्ीक) P= Physical (शारीररक)

31
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 यसमा महत्वपणु थ पक्ष भर्नेको पाररवाररक सम्बन्ध भएको ब्यटि हर्नपु दथछ, यदी त्यो पाररवारीक सम्बन्ध छै र्न भर्ने अन्य कसरू को दायराम पदथछ।
घरे लु टहसं ाको टवशेषिाहरु:
(क) पीटडिको र्नटजकको र्नािेदार वा पररवारका सदस्यबाि गररन्छ ।
(ख) पररवारको सरु क्षाको लागी स्र्ापर्ना भएको भौटिक संरचर्ना टभर हर्नपु दथछ ।
(ग) यस्िा घिर्ना पिक पिक दोहोर्याएर भएको हर्ने ।
(घ) यो पहचुँ र शटि आफ्र्नो हािमा भएका ब्यटिबाि आफुभन्दा कमजोर ब्यि नपर हन्छ ।
(ङ) पीटडिमा शारीररक, मार्नटसक, यौर्नजन्य िर्ा मर्नोवैज्ञाटर्नक असर पर्ु यानुँदछ ।
(च) यसले ब्यटित्व टवकासमा ठाडो र प्रत्यक्ष असर पर्ु यानुँदछ ।
नेपालमा लैङ्तगक िाा घरेलु तहंसा तनयन्रणका लातग भूएका कानमनी व्यव्ााहरु:
(१) नेपालको सतं विानमा भूएको व्यव्ाा:
(क) धारा १६ मा स्विन्रिाको हक:- सम्मार्नपवु थक बाछर्ने हक र मृत्यदु ण्डको सजायुँ हर्नेगरी कार्नर्नू बर्नाईर्ने छै र्न।
(ख) धारा २९ मा शोषण टवरुद्धको हक:- (१) प्रत्येक ब्यटिलाई शोषण टवरुद्धको हक हर्नेछ (२) धमथ, प्रर्ा, परम्परा, संस्कार, प्रचलर्न वा
अन्य कुर्नै आधारमा कुर्नै पटर्न ब्यटिलाई शोषण गर्नथ पाईर्ने छै र्न (३) कसैलाई पटर्न बेचटबखर्न गर्नथ, दास वा बाुँधा बर्नानर्न पाईर्ने छै र्न (४)
कसैलाई टर्नजको ईछछा टवरुद्धका रुपमा लगानर्न पाईर्ने छै र्न।
(ग) धारा 38 मा मटहलाको हकमा व्यवस्र्ा:- मटहला टवरुद्ध धाटमथक, सामाटजक, सांस्कृ टिक, परम्परा, प्रचलर्न वा अन्य कुर्नै आधारमा
शारीररक, मार्नटसक, यौर्नजन्य, मर्नोवैज्ञाटर्नक वा अन्य कुर्नै टकटसमको टहसं ाजन्य कायथ शोषण गररर्ने छै र्न। त्यस्िो कायथ कार्नर्नू बमोटजम
दण्डटर्नय हर्नेछ र पीटडिलाई कार्नर्नू बमोटजम क्षटिपिु ी पानर्ने हक हर्नेछ। यसैको आधारमा घरे लु टहसं ा सम्बटन्ध ऐर्न आएको हो।
(घ) धारा ३९ मा वालवाटलका सम्बटन्ध हक:-
(ङ) धारा ४१ ज्येरठ र्नागररक सम्बटन्ध हक:-
(२) घरे लु टहसं ा (कसरू र सजायुँ) ऐर्न, २०६६
(३) घरे लु टहसं ा (कसरू र सजायुँ) टर्नयमावली, २०६७
विवमान वव्ाा
यो मार्नव अटधकारसंग समेि सम्बटन्धि टवषयवस्िु भएकोले र्नेपालले पटछ्लो समयमा आएर अन्िराटरिय दस्िावेजहरु समेिमा आफ्र्नो
प्रटिवद्धिा जर्नाएको छ। धेरै सन्धी, महासन्धीको पक्ष रारि भएको छ। सटं वधार्न, ऐर्न, टर्नयमको व्यवस्र्ा गरी खरो रुपमा नटरएको छ। िर्ापी समस्या
नस्िै छ िर चेिर्ना आएको छ। घरे लु टहसं ा गर्नथु हदैर्न भन्र्ने मान्यिा स्र्ाटपि छ। िै पटर्न टवशेष गरी िराईमा दाईजो कम ्याएर वा र्नपाएर टजनदै
जलानर्ने, मार्ने, कुिटपि गर्ने, मार्नटसक िर्नाव टदर्ने प्रचलर्नमा कमी आएको छै र्न। घरे लु टहसं ा र्नेपालको पररपेक्ष्यमा सजायुँको दीघथ रोगको रुपमा
पटहचार्न भएको छ।
चनु ौिी र समािानहरु:
(१) विथमार्न घरे लु टहसं ा (कसरू र सजायुँ) ऐर्न, २०६६ को दफा -४ , नजरु ी गर्ने व्यवस्र्ामा प्रहरी, स्र्ाटर्नय िह, राटरिय मटहला आयोगमा नजरु ी
गर्नथ सक्र्ने व्यवस्र्ाले गदाथ कुर्नै एक टर्नकायलाई टजम्मेवार बर्नाएको देटखदैर्न यो कसरू पणु िथ या फौजदारी प्रकृ टिको भएकोले प्रहरीले मार
अर्नसु न्धार्न िहकीकाि गदाथ राम्रो हन्छ ।
(२) घरे लु टहसं ा सम्बटन्ध कार्नर्नू ले आफ्र्नै घर पररवारका टवरुद्धमा देटखएर टकिार्न गरे र र्नै नजरु ी गर्नथु पर्ने व्यवस्र्ाले गदाथ अपराधको नजागारमा
समस्या र दण्डटहर्निाको अवस्र्ा भएको।
(३) यसलाई टर्नयन्रण गर्नथ पाररवारीक अदालिको व्यवस्र्ा र्नभएको र टछिो फास्ि ियाकमा फै सला गर्ने अवस्र्ा र्नरहेको ।
(४) फौजदारी कसरू का रुपमा स्र्ाटपि हर्न सके र्न ।
(५) प्रभावकारी कायाथन्वयर्नमा समस्या ।
(६) र्नागरीक टशक्षा र चेिर्नाको कमी ।
(७) घरे लु टहसं ा टर्नयन्रण गर्ने टर्नकाय बीच िालमेल र्नहर्नु ।
३.३ वपराि वनुसन्िानः पररचय, महत्व र तवतिहरू
वपराि वनस ु न्िानको पररचय (Introduction of Crime Investigation)
सामान्य अर्थमा र्नयाुँ ज्ञार्न प्राप्त गर्ने कायथ र्नै अर्नसु न्धार्न हो । मार्नव जीवर्नसुँग प्रत्यक्ष वा अप्रत्यक्ष रुपमा सरोकार राख्र्ने सामाटजक,
आटर्थक, सांस्कृ टिक, राजर्नैटिक यावि टवषय, घिर्ना वा वस्िु माटर् हर्ने खोज र अध्ययर्न र्नै अर्नसु न्धार्न हो ।
टवस्िृि अर्थमा राज्यको फौजदारी कार्नर्नु ले अपराध भर्नी घोषणा गररएका कायथहरू भएमा को, कसले, के , कसरी, टकर्न ? गयो भर्नी
सत्य ि्य नजागर गर्नथ सम्वद्ध टर्नकाय वा अटधकारीबाि गररर्ने खोज वा अर्नसु न्धार्नर्नै अपराध अर्नसु न्धार्न -Crime Investigation) xf] .

32
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 अर्नसु न्धार्न, िहटककाि कुर्नै घिर्ना वारदािका वारे मा भटवरयवाणी Forecast गररर्ने मार र्नभई टवषयगि Subjective िर्ा वस्िगु ि Objective
ि्यहरूको अन्वेषण/खोज Exploration हो । यसमा योजर्नाबद्ध रूपमा जस्िाको िस्िै प्रमाणहरूको संकलर्न र संग्रह गररन्छ । Criminal
investigation, ensemble of methods by which crimes are studied and criminals apprehended. The criminal
investigator seeks to ascertain the methods, motives, and identities of criminals and the identity of victims and may
also search for and interrogate witnesses.
वपराि वनुसन्िानले तनम्न प्रश्नहरूको उत्तर खोज्दि
१) कस्िो घिर्ना घिेको हो ? ५) घिर्ना मर्नसायपणू थ िररकाले घिेको वा भटविव्य परी घिेको हो
२) टपडक र पीटडि को को हर्न ? ?
३) घिर्ना कहां कसरी टकर्न भएको हो ? ६) अपराधसुँग सम्बटन्धि के कस्िा सबिु प्रमाणहरू छर्न ?
४) घिर्ना घिानर्न के कस्िो साधर्न प्रयोग भएको टर्यो ? ७) के कस्िो र कुर्न कार्नर्नु को न्लंघर्न भएको हो ?
८) अपराधबाि क्षटि कटि भयो को को बाि भरानर्न पर्ने हो ?
वपराि वनुसन्िानको महत्व
१) प्राप्त आपराटधक घिर्नासम्बन्धी सचू र्नाको सत्यिा पत्ता लगानर्नु । ६) अपराध अर्नसु न्धार्नात्मक कार्नर्नु ी कावाथही परू ा गरी टमटसल ियार गर्नथु
२) आपराटधक घिर्नाको वास्िटवकिा पत्ता लगानर्नु (ि्य प्रमाटणि गर्न)थु ।
। ७) कार्नर्नु ी राज्यको अवधारणा स्र्ापीि गर्नथु ।
३) अपराधको खोजी गर्नथु । ८) दणडहीर्निाको अन्त्य गर्नथु ।
४) अपराधीको पटहचार्न गरी अपराधी र अपराधको सम्बन्ध स्र्ापीि गर्नथु ९) पीटडिलाई राहि िर्ा क्षटिपटु िथ नपलब्ध गरानर्नु ।
। १०) समाजमा शाटन्ि र सव्ु यवस्र्ा र अमर्नचैर्न कायम गर्नथु ।
५) भौिीक सबदु प्रमाण सक ं लर्न गर्नथु ।
वपराि वनस ु न्िानका िररकाहरु (Three 'I' of Investigation)
-!_ सचू र्ना सक ं लर्न -I = Information Collection)
Crime: Victim, Criminal and Place where evidences can be found.
कुर्नै पटर्न अपराध हर्नका लाटग शंटकि (अटभयोग लागेपटछ अटभयि ु ), पीटडि र स्र्ार्नको आवश्यकिा पदथछ । ित्सम्बन्धी गोप्य रुपमा
(Covert) िर्ा ख्ु ला रुपमा (Overt) धेरै भन्दा धेरै सचू र्ना संकलर्न गर्ने । यसरी अपराधसुँग सम्बटन्धि जर्नु सक ु ै सचू र्नाहरू प्राप्त भए पटर्न
टिर्नीहरूको टवश्ले षण गरी प्राप्त सत्य सचू र्नाहरूलाई अपराधीक सचू र्ना (Criminal Intelligence)भटर्नन्छ ।
(२) सोधपछ ु िर्ा प्रमाण संकलर्न-I = Interrogation / Interview & Evidences Collection_
यो साक्षी िर्ा अटभयि ु जोकोहीबाि पटर्न अपराधसुँग सम्बटन्धि सचू र्ना टलर्ने प्रकृ या हो । आधटु र्नक अर्नसु न्धार्न प्रकृ यामा यो PEACE
Model अर्नसु ार हर्नपु दथछ ।
जसअर्नसु ार– P – Planning and Preparation (योजर्ना िर्ा ियारी)
E – Engage and explain (सम्बन्ध टवस्िार वा पररचय)
A – Account (पणु थ व्यार्न वा व्यहोरा)
C – Closure (समाप्ती)
E – Evaluation (म्ू यांकर्न)
सार् सार्ै घिर्नाको सचू र्ना िर्ा सोधपछ ु बाि घिर्नासुँग सम्बटन्धि भौटिक सबिु प्रमाणहरू संकलर्न गर्नथ घिर्नास्र्लको प्रकृ िी
मचु ्ु का, ज्यार्न के शमा लाश जाुँच मचु ्ु का, खार्निलासी बरामदीबाि प्राप्त सबिु प्रमाण समेिको संकलर्न समेि गर्ने गररन्छ ।
(३) परीक्षण -I = Instrumentation_
घिर्नास्र्ल, पीटडि, अटभयि ु समेिबाि प्राप्त भौटिक सबदू प्रमाणहरूलाई कार्नर्नु बमोटजम मचु ्ु का समेि गररसके पटछ शटं कि वा पीटडिबाि
आवश्यक र्नमर्नू ा सक ं लर्न (Control Sample) गरी सो परीक्षणको लाटग टवटधटवज्ञार्न प्रयोगशालामा पठाई सम्बटन्धि टवशेषज्ञबाि परीक्षण
गराई प्राप्त परीक्षण प्रटिवेदर्न सम्बटन्धि टमटसल सामेल गरी सम्बटन्धि अदालिमा प्रमाणको रुपमा पेश गररर्ने कायथ र्नै परीक्षण हो । सार्ै
आजकल अटभयि ु ले अपराधको बारे मा सटं दग्ध कुरा गरे मा पोटलग्राफको माध्यमबाि समेि जाुँची अटभयि ु ले झट्टु ा बयार्न टदएको हो होईर्न
एटकर्न गर्ने कायथको समेि र्ालर्नी गररएको छ भर्ने कसैको बोलीको र आवाजको समेि िेप गररएको छ भर्ने सो समेि Voice Spectrum
माफथ ि् जाुँचेर टर्नजको आवाज हो होइर्न यटकर्न गररन्छ DNA परीक्षणसमेि यसैटभर पदथछ । बयार्नमख ु ी अर्नसु न्धार्नबाि प्रमाणमख ु ी
अर्नसु न्धार्नमा पररणि हर्न परीक्षणको आवश्यकिा पदथछ र प्रमाणटवर्नाको अर्नसु न्धार्न Investigation र्नभई Research मार हर्ने भएकाले
वास्िटवक अर्नसु न्धार्नमा प्रमाण परीक्षणको महत्वपणू थ स्र्ार्न रहेको हन्छ ।

33
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 माटर्का अर्नसु न्धार्न टवटधहरूलाइ Three 'I' of investigation पटर्न भटर्नन्छ । I= Information Collection,
I = Interrogation / Interview & Evidences Collection, I = Instrumentation भन्र्ने बटु झन्छ ।
३.४ घटना्ाल सरं क्षण
३.४.१ पररचय, महत्व र आवश्यकिा
कुर्नै घिर्ना घिेको स्र्ार्न वा अपराध घिेको स्र्ार्नलाई घिर्नास्र्ल वा वारदािस्र्ल पटर्न भटर्नन्छ। अपराध अर्नसु न्धार्नमा
घिर्नास्र्लको महत्वपणु थ स्र्ार्न रहेको हन्छ। घिर्नास्र्ल अपराधीसम्म पग्ु र्ने माध्यम हो। घिर्नास्र्लमा पाईर्ने सबदु प्रमाणबाि अपराधी को
हो के कुर्न नद्धेश्यले अपराध गरे को हो भन्र्ने कुरा पत्ता लगानर्न सटकन्छ। यसर्थमा घिर्नास्र्ललाई मौर्न साक्षी पटर्न भटर्नन्छ।घिर्नास्र्ल सरं क्षण
भन्र्नाले घिर्नास्र्लमा फे ला पर्नथ सक्र्ने सम्पणू थ सबदु प्रमाणलाई कुर्नै पटर्न प्राकृ टिक िर्ा मार्नवीय पक्षबाि क्षेटि पग्ु र्न र्नटदइ यर्ाअवस्र्ामा
राख्र्नल ु ाई घिर्नास्र्लको सरं क्षण भटर्नन्छ ।
घिर्ना भएको ठानुँ, दघु िथ र्नास्र्ल, वारदाि भएको र्लो वा त्यस्िो स्र्ार्न जहाुँबाि भौटिक सबिु हरु प्राप्त गर्नथ सटकन्छ, त्यसलाइ र्नै
घिर्नास्र्ल भटर्नन्छ । घिर्नास्र्ल एक अमक ू साक्षी हो, जसले नि घिर्नाका सबै पक्षहरुलाई भौटिकरुपमै छलंगसुँग नजागर गररटदएको
हन्छ । त्यसैल,े घिर्नास्र्ल भर्नेको घिर्नाको नद्गमस्र्ल हो । घिर्नास्र्ल अपराध र अपराधी टचर्नानर्ने ऐर्ना हो । एनिै अपराधमा दईु वा
दईु भन्दा बढी घिर्नास्र्ल पटर्न हर्न सक्छर्न,् जस्िैुः
1. घिर्ना घिानर्नपु वू थ अपराध गर्ने व्यटिहरु भेला भएको स्र्ार्न । 5. अपराध गररसके पश्चाि् अपराधीहरु भाग्र्नका लाटग प्रयोग भएको बािो ।
2. घिर्नास्र्लमा प्रवेश गदाथ अपर्नाइएको बािो । 6. अपराध गरे र अपराधी लुकेर बसेको स्र्ार्न ।
3. घिर्नास्र्लमा प्रवेश गरे को स्र्ार्न । 7. सबदु प्रमाण फे ला परे को र पर्नथ सक्र्ने अन्य स्र्ार्न आटद ।
4. मख्ु य घिर्ना घिाएको स्र्ार्न ।
प्रटसद्ध अपराध शास्त्री Locardo का अर्नसु ार कुर्नै पटर्न घिर्नास्र्लमा कुर्नै ब्यटिको नपटस्र्िी रहन्छ भर्ने टर्नजले घिर्नास्र्लबाि के ही टचज
टलएर जान्छ भर्ने के ही टचज छाडेर जान्छ। यसलाई Theory of Exchange पटर्न भटर्नन्छ। कुर्नै अपराधीले घिर्नास्र्लमा प्रवेश गरे को हो
भर्ने टर्नजले घिर्नास्र्लमा औठं ा छाप, पैिलाका छाप, रौं, खकार, टसगं ार्न, र्क ु , रगि, टबयथ जस्िा भौटिक सबदु हरुछाडेर गएको हन्छ भर्ने
टर्नजको सार्मा सो घिर्नास्र्लको मािो, ढुगं ा, कुर्नै िरल पदार्थ, रौं, टबयथ, रगि, खकार, र्क ु आटद टर्नजको शरररमा लागेर गएको हर्नसक्छ।
जसबाि अपराध र अपराधी पत्ता लगानर्न सटजलो हन्छ।
भौटिक सबदु प्रमाणले झट्ठु ा बो्दैर्न, कसैको मल ु ाईजामा आएर होस्िाईल पटर्न हदैर्न, कसैसंग गलि सम्झौिा पटर्न गदैर्न, सटजलै मरे र पटर्न
जाुँदर्नै त्यसकारण भौटिक सबदु प्रमाणलाई सबैले टबश्वास गर्ने गदथछर्न् । अदालिले पटर्न न्याय टर्नरुपणमा भौटिक सबदु लाई प्रमख ु आधार
मार्नेको पाईन्छ ।
फौजदारी कसरु मा भौटिक सबदु संकलर्न गरी प्रमाणको लाटग अदालिमा पेश गर्नथ टजम्मेवारी अर्नसु न्धार्न गर्ने टर्नकाय अर्ाथि अर्नसु न्धार्न
अटधकृ ि को हर्ने र भौटिक सबदु प्रमाण घिर्नास्र्लमा र्नै पाईर्ने हदुँ ा घिर्नास्र्लको र संरक्षण गरे मा मार भौटिक सवदु प्रमाण प्राप्ि गर्नथ
सटकर्ने र दोषीको पटहचार्न गरी दोषीलाई कार्नर्नू को कठघरामा नभ्यानर्न सटकर्ने र अदालिले पटर्न सोही भौटिक सवदु को आधारमा
दोषी/टर्नदोषी प्रमाणीि गर्ने हदुँ ा घिर्नास्र्लको संरक्षणको आवश्यकिा महत्व महससु गररएको हो । Crime scene लाई कुल ३ चरणमा
टवभाजर्न गरी Securuty गर्नथ सटकन्छ।
(१) घटनाको सच म ना प्राप्त भूए पति घटना्ाल पग्ु नु वगाडी सम्मको चरण : यो चरणमा सचू र्ना प्राप्त भए पटछ घिर्नास्र्लमा र्नपग्ु र्ने
बेला सम्म जाुँहा जसबाि सचू र्ना प्राप्त भएको हो सो व्यटि िर्ा समाजका जान्र्ने बझ्ु र्ने ब्यटिलाई फोर्न सम्पकथ गरे र घिर्ना स्र्लमा कोही
र्नपस्र्न र सबदु प्रमाण र्नचलानको लाटग अर्नरु ोध गर्ने र जर्नु प्रहरी कायाथलयको इलाकाबाि घिर्नास्र्र्ल र्नटजक पदथछ सो कायाथलयबाि
प्रहरी िोली सरु क्षार्थ पठानर्न लगानर्ने। शटं कि भागेको ठाुँनको जार्नकारी प्राप्त गरी र्नाकाबन्दी गरी शंटकि नम्कर्न र्नपानर्ने र टर्नजको सार्मा
अपराध संग सम्बटन्धि सबदु प्रमाणहरू जस्िै रगि र्नगद टजन्सी लगेको भए सो टहर्नाटमर्ना हर्न र्नटदर्ने ब्यवस्र्ा टमलानर्न सटकन्छ।
(२) घटना्ालको सरु क्षाको लातग प्राम वतिकृि घटना्ालमा पुगेपतिको चरणः घिर्नास्र्लमा प्रर्म अटधकृ ि/प्रहरी ( First
Responder) पगु पे टछ सो घिर्नास्र्लको घेराबटन्द गरी सबदु प्रमाण लोके ि गरी भौटिक सबदु प्रमाणहरु संकलर्न गरी फकथ र्न भन्दा
अगाडीको महत्वपणु थ चरणलाई बटु झन्छ, जसमा टर्नम्र्न कुराहरु पदथछर्न् ।
 यसमा कब्जामा टलर्ने देटख सम्मको टर्नम्र्न कायथलाई बटु झन्छ ।  घिर्नास्र्लको कब्जा/टर्नयन्रण: घाईिेको कागज, नपचार लगायि
 अर्नस ु न्धार्न िेपले घिर्नास्र्ल घेर्न,े डोरीको बार लगानर्ने, सो घिर्नास्र्लको अर्नसु न्धार्न िेप बाि समेि बारबेर समेि गर्ने।
र्नभए सरु क्षाकमीद्वारा घिर्नास्र्ललाई बाटहरबाि घेरेर राख्र्ने ।  अर्नावश्यक माटर्नस हिानर्ने ।
 घिर्नास्र्ल टभरका सवदु प्रमाणहरुलाई घामपार्नी, हावा,  घिर्नास्र्ल टभर प्रवेश गर्ने र बाटहरीर्ने ब्यटिको रे कडथ राख्र्ने।
विास, बाढी, बन्यजन्िु, घरपालुवा जन्िु, माटर्नस आटदबाि  घिर्नाको कारण मृत्यु हर्न लागेको माटर्नसको मृत्यक ु ाटलर्न घोषणा
समेि बचानर्ने । लेखबद्ध िर्ा टभटडयो ग्राफी गर्ने।

34
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
  घिर्नास्र्लको जाुँच एररया टर्नधाथरण गर्ने (सवदु प्रमाणको  शंटकि पसेको र टर्नस्के को बािो एटकर्न गर्ने ।
फै लाविको एररया हेरेर)  शंटकि माटर्नस फे ला परे मा टर्नयन्रणमा टलर्ने ।
(३) घटना्ालमा वनुसन्िान वतिकृि पुगेपतिको चरणः घिर्नास्र्लमा प्रर्म अटधकृ ि/प्रहरी ( First Responder) पगु ेपटछ गर्नथु पर्ने
सम्पणू थ प्रकृ या िर्ा कायथहरू परु ा गरे पटछ अर्नसु न्धार्न अटधकृ ि घिर्नास्र्लमा पगु े पटछ पटर्न घिर्नास्र्ललाई अवलोकर्न गरे पटछ
अर्नसु न्धार्नको आुँखाले र्प के ही कुरा घिर्नास्र्लमा सरं क्षण गर्नथु पर्ने देखेमा सोही अर्नसु ारको सरं क्षण गर्नथु पदथछ।जस्िो घिर्नास्र्लको
फौलावि, र्प सबदु प्रमाणको खोजी िर्ा सरं क्षण र शटं किको खोजी गरी टर्नजको शरररमा भएको सबदु प्रमाणको सरं क्षण गर्नथु पदथछ।सो
समेि घिर्नास्र्लको सरं क्षण अन्िगथि पदथछ ।
३.४.२ घटना्ालमा सरु क्षा तदनुपने पक्षहरू
१. घटना्ालको सरु क्षा: घिर्नास्र्लटभर पाइर्ने सबदु प्रमाण, मृिक लाश, घाइिे लगायि घिर्ना घिानर्ने व्यटिहरु नटम्कर्न र्नपानर्ने व्यवस्र्ा
।
२. घटना्ाल पररसरका जनिाको सरु क्षाः अपराधी र घिर्ना घिानर्ने पक्षले घिर्नास्र्ल वरपरका व्यटि िर्ा साक्षीहरुलाई खिरा
प¥ु यानर्न सक्दछ िसर्थ टिर्नीहरुको सरु क्षाको प्रबन्ध गर्नथपु र्ने ।
३. प्रहरी कमवचारीसमेिको सरु क्षाः प्रहरी कमथचारी, मेटडकल टिम, फरे टन्सक टिम, एम्बल ु ेन्स, दमकल आटदको समेि सरु क्षा गर्नपथु दथछ ।
३.४.२.१ घटना्ाल सरं क्षण गदाव ध्यान तदनुपने कुराहरु वाावि् घटना्ालमा पतहलो पग्ु ने प्रहरी कमवचारीले गनवपु ने कायवहरु
(वनस ु न्िान वतिकृि नपग्ु दासम्मको कायव)
१. घिर्नास्र्लको सीमांकर्न गरी घिर्नासुँग सम्बटन्धि व्यटि बाहेक अन्यलाई िुरुन्ि हिानर्ने ।
२. घिर्नास्र्लमा पगु ेको समय, मौसमी अवस्र्ाको बारे मा टिपोि गर्ने ।
३. घिर्नास्र्लमा कुर्नै प्रकारको गन्ध पाइएमा सोको टिपोि गर्ने जस्िैुः बारुर्को, टवषादीको, सेन्िको, कुर्नै वस्िु कुहेको, सडेको आटद ।
४. घाइिेको फोिो टखची अस्पिालमा प¥ु यानर्ने ।
५. घिर्नास्र्लको सबदु प्रमाण र्नष्ट र्नहर्ने व्यवस्र्ा टमलानर्ने ।
६. शंटकि व्यटि टर्नयन्रणमा टलर्ने ।
७. कोही मदैछ भर्ने सोको टभटडयो, अटडयो रे कडथ टलर्ने (मृत्यक ु ालीर्न घोषणा अटभलेखबद्ध गर्ने) ।
८. अपराधी भागेमा सोको खोजिलासका लाटग जाहेर गर्ने, र्नाकाबन्दीका लाटग पहल गर्ने ।
९. अर्नसु न्धार्न अटधकृ ि आनर्ने बेलासम्म कडा सरु क्षा टमलाई आएपटछ सम्पणू थ वस्िुटस्र्टि जाहेर गर्ने ।
१०. स्र्ार्नीय व्यटिहरू संग समन्वय गरी र्प जार्नकारी टलर्ने र मचु ्ु कामा साक्षी बस्र्ने माटर्नस र रोहवरमा बस्र्ने स्र्ाटर्नय जर्नप्रटिटर्नटधको
बारे मा जार्नकारी राख्र्ने ।
११. मख्ु य अर्नसु न्धार्न अटधकृ ि आइसके पटछ सबै कुरा टब्रटफङ गरी आवश्यक सहयोग गर्ने ।
Golden Rules/Principles of Ceime scene Management
घि्र्नास्र्ल सबदु प्रमाण नठानर्ने सन्दभथमा सर्नु ौलो टसद्धान्ि रहेको छ ।
 Do not touch- सबद ु प्रमाणलाई हािले र्नछुर्ने, छुर्न र्नटदर्ने
 Do not move- यिानिा ह्लानर्ने चलानर्ने र्नगर्ने ।
 Do not Transfer- एक ठाुँनबाि अको ठाुँनमा ्यानर्ने लैजार्ने र्नगर्ने जव सम्म नचीि िररकाले सबद ु प्रमाण माटकथ ङ गररदैर्न र्नापजाुँच
फोिो टलईदैर्न र रे खाटचर गररदैर्न िब सम्म न्लेटखि कायथ गर्नथु हदैर्न ।
अर्ाथि घिर्नास्र्लमा रहेका सबदु प्रमाणहरूका सन्दभथमा Marking Measuring Sketching र Photographing र्नगरे सम्म कुर्नै पटर्न
हालिमा हािले छुर्ने , यिानिी ह्लानर्ने सार्ने र एक ठाुँनबाि अको ठाुँनमा ्यानर्ने लैजार्ने गर्नथु हदैर्न । यस्िा टक्रयाकलाप प्रहरी वा अन्य
अर्नसु न्धार्न अटधकृ िले गरे मा सबदु प्रमाण र्नष्ट गरे को आरोप आई कारवाही समेि भएको पाईएको छ ।
३.५. जाहेरी दरखा्ि
कुर्नै फौजदारी मद्दु ामा कुर्नै वारदाि वा घिर्नाको बारे मा पटहलो सचू र्ना वा जार्नकारी टदर्न पेश गररर्ने दरखास्ि र्नै जाहेरी दरखास्ि हो ।
अपराधको बारे मा र्ाहा पाए सम्मको टववरण खल ु ाई प्रहरी कायाथलयमा टदईर्ने पटहलो सचू र्नालाई र्नै जाहेरी दरखास्ि वा First Informational
Report (FIR) भटर्नन्छ । The Information is given to the Police for the first time is called the First Information Report.
First Information Report -FIR. The first information report means an information recorded by a police officer
on duty given either by the aggrieved person or any other person to the commission of an alleged offence.
मलु ुकी फौजदारी कायथटवटध संटहिा, २०७४ को दफा ४ नपदफा (१) अर्नसु ार कुर्नै कसरू भएको वा भइरहेको वा हर्न लागेको छ भन्र्ने कुरा
र्ाहा पानर्ने व्यटिले त्यस्िो कसरू भएको र्ाहा पानर्ने व्यटिले त्यस्िो कसरू का सम्बन्धमा आफु सुँग भएको वा आफूले देखे जार्ने सम्मको सबदु
प्रमाण खल ु ाई त्यस्िो कुराको टलटखि जाहेरी दरखास्ि वा मौटखक सचू र्ना वा टवद्यिु ीय माध्यमको सचू र्ना अर्नसु चू ी–५ बमोटजमको ढाुँचामा
र्नटजकको प्रहरी कायाथलयमा यर्ाशीघ्र टदर्नु पर्नेछ ।

35
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 ३.५.१ जाहेरी दरखा्िको आवश्यकिा र महत्वः-
१. अर्नसु न्धार्न गर्ने टर्नकायलाई पटहलो जार्नकारी टदर्न ७. घिर्नाबारे टवस्िृि जार्नकारी प्राप्त गर्नथ ।
२. प्रारटम्भक अर्नसु न्धार्नको सरुु वाि ८. टपडीिको नद्दार गर्नथ
३. घिर्नास्र्लको सरु क्षा गर्नथ ९. सरकारवादी फौजदारी मद्दु ाको अर्नसु न्धार्नको मेरुदण्ड
४. सबदु प्रमाणको सरं क्षण गर्नथ १०. जाहेरी दरखास्र्ि आफै मा प्रमाण हो सो लाई अन्य प्रमाणहरुबाि
५. आपराटधक कायथटवटध पत्ता लगानर्न पटु ष्ट गरी सर्नु मा सगु न्ध गरानर्न ।
६. अटभयि ु लाई पक्रान गर्नथ
३.५.२ hfx]/L b/vf:t;DaGwL sfg'gL Joj:yf
जाहेरी दरखास्ि सम्बन्धमा टवशेष गरी मल ु ुकी अपराध फौजदारी संटहिा,२०७४ को दफा ४ ले स्पष्ट कार्नर्नू ी व्यवस्र्ा गरे को । जस अर्नसु ार
४. कसरम को जाहेरी दरखा्ि वा सच म ना तदन ु पनेः
(१) अर्नसु चू ी–१ मा नट्लटखि कुर्नै कसरू भएको, भइरहेको वा हर्न लागेको छ भन्र्ने कुरा र्ाहा पानर्ने व्यटिले त्यस्िो कसरू का सम्बन्धमा
आफूसुँग भएको वा आफूले देखे जार्ने सम्मको सवदु प्रमाण खल ु ाई त्यस्िो कुराको टलटखि जाहेरी दरखास्ि वा मौटखक सचू र्ना वा
टवद्यिु ीय माध्यमको सचू र्ना अर्नसु चू ी–५ बमोटजमको ढाुँचामा र्नटजकको प्रहरी कायाथलयमा यर्ाशीघ्र टदर्नु पर्नेछ ।
(२) नपदफा (१) बमोटजमको जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना टदर्ने व्यटिले त्यस्िो सचू र्ना टलटखि रुपमा र्नटदएमा वा टर्नजले टदएको जाहेरी
दरखास्ि अर्नसु चू ी–५ बमोटजमको ढाुँचा अर्नरुु प र्नभएमा टर्नजले टदएको सचू र्नाका सबै कुराहरू सम्बटन्धि प्रहरी कमथचारीले अर्नसु चू ी–
५ बमोटजमको ढाुँचामा खल ु ाई टर्नजलाई सो पढी वाची सर्नु ाई टर्नजको सहीछाप समेि गराई राख्र्नु पर्नेछ ।
(३) नपदफा (१) बमोटजमको जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना कुर्नै व्यटिले सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयमा आफै नपटस्र्ि भई टदएमा वा हलाक
वा कुर्नै व्यटि माफथ ि् पठाएमा वा टवद्यिु ीय माध्यमबाि सचू र्ना टदएमा त्यस्िो प्रहरी कायाथलयले त्यस्िो जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना
दिाथ गरी टर्नजलाई अर्नसु चू ी–६ बमोटजमको ढाुँचामा भरपाई टदर्नु पर्नेछ । कसैले टवद्यिु ीय माध्यमबाि सचू र्ना टदएकोमा सोही
माध्यमबाि त्यस्िो सचू र्ना पाएको जार्नकारी गरानर्नु पर्नेछ ।
(३क) नपदफा (१) बमोटजम हलाक वा टवद्यिु ीय माध्यमबाि प्राप्त हर्न आएको सचू र्नाको टवश्वसर्नीयिा यटकर्न गर्नथपु र्ने भएमा त्यस्िो सचू र्ना
टदर्ने व्यटिलाई टझकाई प्रहरी कायाथलयले सर्नाखि गरानर्न सक्र्नेछ ।
(४) नपदफा (१), (२) वा (३) मा जर्नु सक ु ै कुरा लेटखएको भए िापटर्न अर्नसु चू ी–१ मा नट्लटखि कुर्नै कसरू भएको कुराको सचू र्ना वा
जार्नकारी प्रहरीले अन्य कुर्नै स्रोिबाि वा आफै ुँले प्राप्त गरे मा सो सम्बन्धमा अर्नसु चू ी–५ मा नट्लटखि टववरण सटहिको प्रटिवेदर्न
खडा गर्नथपु र्नेछ ।
(५) यस दफाबमोटजमको जाहेरी दरखास्ि, सचू र्ना वा नपदफा (४) बमोटजमको प्रटिवेदर्नलाई प्रहरी कायाथलय वा अर्नसु न्धार्न गर्नथ
अटधकारप्राप्त कायाथलय वा अटधकारीले अर्नसु चू ी–७ बमोटजमको ढाुँचाको दिाथ टकिाबमा दिाथ गरी राख्र्नु पर्नेछ ।
(६) नपदफा (१) बमोटजम प्राप्त जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्नाको सम्बन्धमा कार्नर्नु द्वारा छुट्टै अर्नसु न्धार्न गर्ने अटधकारी िोटकएकोमा त्यस्िो
अटधकारी समक्ष र छुट्टै अर्नसु न्धार्न गर्ने अटधकारी र्नभएकोमा सम्बटन्धि टज्ला प्रहरी कायाथलय समक्ष पठानर्नु पर्नेछ ।
(७) अर्नसु चू ी–२ मा नट्लटखि कुर्नै कसरू सम्बन्धी सचू र्ना टदर्न चाहर्ने व्यटिले अर्नसु न्धार्न गर्नथ अटधकार प्राप्त कायाथलय वा अटधकारी
समक्ष अर्नसु चू ी–५ बमोटजमको ढाुँचामा सचू र्ना टदर्नु पर्नेछ ।
(८) नपदफा (७) बमोटजम प्राप्त सचू र्ना सम्बटन्धि कायाथलय वा अटधकारीले दिाथ गरी त्यस्िो सचू र्ना टदर्ने व्यटिलाई अर्नसु चू ी–६
बमोटजमको ढाुँचामा भरपाई टदर्नु पर्नेछ ।
(९) नपदफा (७) बमोटजमको सचू र्ना सम्बटन्धि कायाथलय वा अटधकारी समक्ष दिाथ गर्नथ ित्काल सम्भव र्नभएमा त्यस्िो सचू र्ना र्नटजकको
प्रहरी कायाथलयमा पटर्न टदर्न सटकर्नेछ ।
(१०) नपदफा (९) बमोटजम कुर्नै सचू र्ना प्राप्त हर्न आएमा सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयले पटर्न त्यस्िो सचू र्ना नपदफा (३) बमोटजम दिाथ गरी
िीर्न टदर्नटभर कारबाहीका लाटग सम्बटन्धि कायाथलय वा अटधकारी समक्ष पठानर्नु पर्नेछ ।
५. जाहेरी दरखा्ि वा सच म ना दिाव नगरेमा उजुर गनव सक्नेः
(१) दफा ४ को नपदफा (१) बमोटजम टदएको जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयले दिाथ गर्नथ इन्कार गरे मा जाहेरी दरखास्ि
वा सचू र्ना गर्ने व्यटिले त्यस्िो व्यहोरा खल ु ाई सम्बटन्धि टज्ला सरकारी वटकल कायाथलय वा त्यस्िो जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना
दिाथ गर्नपथु र्ने प्रहरी कायाथलयभन्दा माटर््लो िहको प्रहरी कायाथलयमा जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना सटहि नजरु गर्नथ सक्र्नेछ ।
(२) नपदफा (१) बमोटजमको नजरु प्राप्त भएमा सम्बटन्धि टज्ला सरकारी वटकल कायाथलय वा प्रहरी कायाथलयले त्यसको अटभलेख
राखी त्यस्िो जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना आवश्यक कारबाहीको लाटग सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयमा पठानर्नु पर्नेछ ।
(३) नपदफा (२) बमोटजम प्राप्त हर्न आएको जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्नालाई सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयले दफा ४ को नपदफा (३) बमोटजम
दिाथ गरी कारबाही गर्नथपु र्नेछ ।

36
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (४) दफा ४ को नपदफा (७) बमोटजमको सचू र्ना दिाथ गर्नथ त्यस नपदफामा नट्लटखि कायाथलय वा अटधकारीले इन्कार गरे मा त्यस्िो
सचू र्ना टदर्ने व्यटिले सोही व्यहोरा खल ु ाई कसरू को सचू र्ना सटहि सम्बटन्धि टज्लाका प्रमख ु टज्ला अटधकारी समक्ष नजरु टदर्न
सक्र्नेछ ।
िर प्रमख ु टज्ला अटधकारी र्नै अर्नसु न्धार्न अटधकारी िोटकएको रहेछ र टर्नजले त्यस्िो सचू र्ना दिाथ गर्नथ इन्कार गरे मा गृह मन्रालयमा त्यस्िो
नजरु टदर्न सटकर्नेछ ।
(५) नपदफा (४) बमोटजम नजरु प्राप्त भएमा सम्बटन्धि प्रमख ु टज्ला अटधकारी वा गृह मन्रालयले िीर्न टदर्नटभर सचू र्ना दिाथ गर्ने वा र्नगर्ने
टर्नणथय गरी सम्बटन्धि कायाथलयलाई सोबमोटजम गर्नथ वा गरानर्न टर्नदेशर्न टदर्नु पर्नेछ ।
(६) नपदफा (५) बमोटजमको टर्नदेशर्न प्राप्त भएपटछ सम्बटन्धि कायाथलय वा अटधकारीले सो टर्नदेशर्नअर्नसु ारको कारबाही गर्नपथु र्नेछ ।
३.५.३ जाहेरी दरखा्िमा खल ु ाउनु पने कुराहरु
 सच ू र्नावालाको र्नाम,र्र विर्न र नमेर ।  कसै प्रटि शक ं ा लाग्छ भर्ने शक
ं ा लाग्र्नक
ु ो कारण ।
 कुर्न मद्दु ाबारे सच ू र्ना वा दरखास्ि गरे को हो ।  वारदाि हद ुँ ाको टमटि, समय र मौसमको अवस्र्ा ।
 अटभयि ु लाई टचर्नेको भए र्नाम र्र, विर्न, नमेर र  अपराधको सम्बन्धमा देखे जार्ने सम्मको सबदु ।
हटलयालगायिको टववरण ।  अटभयि ु सुँग पवू थ टचर्नजार्न वा ररसईटव टर्यो,टर्एर्न भए कारण ।
 अपराध भएको कसरी र्ाहा भएको हो ।  साक्षीहरूको र्नाम, र्र र विर्न ।
 अपराधसम्बन्धी पण ू थ टववरण के , कहाुँ, कटहले, टकर्न,  सबद ु प्रमाण
कसरी, कटि भन्र्ने बारे ।  अपराधबाि भएको वा हर्न सक्र्ने क्षटि ।
 अटभयि ु को पटहचार्न हर्न र्नसके को भए सो को कारण ।
३.५.३ जाहेरी दरखा्ि तलदा ध्यान तदनु पने कुराहरुः-
१. सचू र्नाकिाथले भर्नेको कुर्नै कुरा छुि्यो टक ? ६. मागदाटव वास्िटवक झ्कानर्ने छ की छै र्न ।
२. कार्नर्नु ी हदम्याद छ की छै र्न । ७. सचू र्नाकिाथ घि्र्नासुँग सरोकारवाला हो होईर्न ।
३. अटधकार क्षेर टभर पर्ने हो होइर्न । ८. अपराध भएको समय र सचू र्नाकिाथले भर्नेको समय बीच
४. अर्नसु चू ी टभर पदथछ टक पदैर्न । िालमेल छ छै र्न ।
५. अपराध वास्िटवक हो टक वर्नाविी । ९. अपराटधसुँग संघषथ भए र्नभएको, भएको भए कुर्नै चोिपिक ।
३.५.३ जाहेरी दरखा्िको ढाचाः-
वनुसच म ी–५
(दिा ४ को उपदिा (१) र (७) साँग सम्बतन्िि)
जाहेरी दरखा्िको ढााँचा
प्रहरी कायाथलयले भर्ने
श्री ......... मा पेश गरे को जाहरी दरखास्ि ।
(दरखास्ि टदर्ने प्रहरी कायाथलयको र्नाम ठे गार्ना)
दिाथ र्नं.
दिाथ टमटि
१. जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना टदर्ने व्यटिको र्नाम, र्र र ठे गार्ना (िोल सटहि) फोर्न र्नम्बरुः-
२. कुर्न कार्नर्नु वा मद्दु ाबारे दरखास्ि वा सचू र्ना गरे को होुः-
३. कसरू गर्ने व्यटिको र्नाम, र्र र ठे गार्ना (िोल सटहि):-
४. कसरू गर्ने व्यटिको बाबरु आमाको र्नामुः-
५. कसरू गर्ने व्यटिको हटलया र पररचय ख्ु र्ने अन्य टववरणुः-
६. कसरू सम्बन्धी टववरणुः-
(क) कसरू भएको वा भइरहेको वा हर्न लागेको स्र्ार्न, ठानुँ, टमटि र समय,
(ख) कसरू सुँग सम्बटन्धि घिर्नाको टववरण,
(ग) कसरू को प्रकृ टि र कसरू सुँग सम्बटन्धि अन्य टववरण,
(घ) कसरू सुँग सम्बटन्धि सवदु प्रमाण,
(ङ) कसरू सुँग सम्बटन्धि अन्य टववरण ।
७. यो दरखास्िको व्यहोरा ठीक साुँचो छ, झट्टु ा व्यहोरा लेखेको ठहरे कार्नर्नु बमोटजम सहल ुँ ा बझु ानुँला ।
प्रहरीद्वारा अर्नसु न्धार्न हदुँ ा वा अदालिमा मद्दु ा च्दाको बखि नपटस्र्ि हर्नु पर्ने जर्नान पाए सोबमोटजम नपटस्र्ि हर्नेछु ।
जाहेरी वा सच म ना तदने व्यतक्तको–

37
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 सहीुः-
टमटिुः-
३.६ खानिलासीः पररभूाषा, खानिलासी गदाव ध्यान तदनु पने कुराहरू
३.६.१ खानिलासी÷बरामदी
 खार्निलासी शब्द नदथु भाषाबाि आएको शब्द हो । शाटब्दक अर्थमा ‘खार्न’ भन्र्नाले घर र ‘िलासी’ भन्र्नाले खोज भन्र्ने बटु झन्छ ।
 सामान्य अर्थमा खार्निलासी भन्र्नाले अर्नसु ान्धार्न िहटककािको टसलटसलामा अपराधसुँग सम्बटन्धि सबदु प्रमाणहरू जिु ानर्ने नद्देश्यले
सम्भाटबि स्र्ार्नहरूमा गररर्ने खोजी कायथ र्नै खार्निलासी हो । खार्निलासी शब्दले व्यटिको शरीर िलासी समेिलाई बझु ानुँदछ ।
 अको शब्दमा खार्निलासी भन्र्नाले ‘कुर्नै अपराधसुँग सम्बटन्धि कुर्नै व्यटि, दसी वा मालसामार्न टचजवस्िु कुर्नै घर,सवारी साधर्न वा
स्र्ार्नमा राटखएको छ भन्र्ने शक ं ा लागेमा वा भरपदो सचू र्ना प्राप्त भएमा दजाथ पगु ेको अटधकृ िले सम्बटन्धि ठानमा गई खोजी गर्ने प्रकृ या’
लाई बटु झन्छ ।
 खार्निलासी संगै जोटडएर आनर्ने टवषय वस्िु बरामदी हो । खार्निालासीबाि जे जस्िा सबदु प्रमाणहरू फे ला पदथछर्न िी सबदु
प्रमाणहरूलाई कार्नर्नु ी प्रटक्रया परू ा गरी सबदु प्रमाणको रुपमा टलर्ने कायथलाई बरामदी भटर्नन्छ । बरामदी मचु ्ु का बर्नाएर मार त्यस्िा
सबदु प्रमाणहरू अर्नसु न्धार्न अटधकारी वा सम्बटन्धि टर्नकायले आपm् र्नो टर्नयन्रणमा टलर्नु पदथछ । कार्नर्नु को ररि र्नप¥ु याएर गररएको
बरामदलाई अदालिले मान्यिा टददैर्न ।
 Search and seizure is a procedure used in many civil law and common law legal systems by which police
or other authorities and their agents, who suspect that a crime has been committed, do a search of a person's
property and confiscate any relevant evidence to the crime.
 खार्निलासीमा ‘घर, स्र्ार्न, सवारी साधर्न वा व्यटिको शरीरको िलासी’ समेि पदथछ भर्ने खार्निलासी गरे र व्यटि वा अटभयि ु समेि
पक्रान गर्नपथु र्ने अवस्र्ा पटर्न हर्न सक्दछ ।
३.६.२ खानिलासीको उद्देश्य र महत्व
• अपराधसुँग सम्बटन्धि व्यटि वा मालसामार्न पक्रान र वरामद • टपडीिलाई क्षटिपटू िथ टदलानर्न ।
गर्नथ । • दण्डटहर्निाको अन्य गर्नथ ।
• अर्नस ु न्धार्नको कडी खोज्र्न । • अपराटध पत्ता लगानर्न ।
• सोधपछ ु िर्ा बयार्नमा सहयोग प¥ु यानर्न ि्य सक ं लर्न गर्नथ • टपडीिलाई सामार्न टफिाथ िर्ा न्याय टदलानर्न ।
• अपराध र अटभयि ु बीचको सम्बन्ध स्र्ाटपि गर्नथ • प्रहरीको अर्नसु न्धार्नलाई र्प टवश्वार्नीय बर्नानर्न ।
• अटभयोग प्रमाटणि गर्नथ । • अपराटधको मर्नोबल टगराएर जर्निालाई सरु क्षाको अर्नभु टु ि
• प्रमाणमा आधाररि अर्नस ु न्धार्न िर्ा न्यायसम्पादर्न गर्नथ । टदलानर्न ।
३.६.३ खानिलासी गदाव ध्यान तदनुपने कुराहरू
• दजाथ पगु ेको कमथचारीबाि मार खार्निलासी गर्ने । • काम समाप्त भएपटछ धन्यवाद टदर्ने र पररवारका अन्य
• कार्नर्नु ले टर्नधाथरण गरे को समयको पालर्ना गरी खार्निलासी गर्ने । सदस्यलाई दुःु ख हैरार्नी र्नटदर्ने ।
• खार्निलासी गदाथ सभ्य र टशष्ट व्यवहार गर्ने । • यटद कुर्नै असटु वधा भएको भए क्षमा याचर्ना माग्र्ने ।
• मटहलाको खार्निलासी मटहला कमथचारीबाि गरानर्ने । • अर्नावश्यक िलासी गर्नथ नपयि ु हदैर्न ।
• बलको प्रयोग गर्नथपु र्ने भएमा अत्यटधक बलको प्रयोग र्नगर्ने । • कार्नर्नु को पणू थ पालर्ना गर्नपथु दथछ ।
• खार्निलासी गदाथ पक्रान परे का माटर्नस िर्ा बरामद भएका • कमाण्डरको पणू थ टर्नयन्रणमा सभ्य िररकाले खार्निलासी
टचजवस्िुको सरु क्षा गर्ने । गर्नथपर्नेछ ।
• साक्षीहरूलाई जबरजस्िी र्नगर्ने । • फे ला परे का टचजवस्िु सावधार्नीपवू थक बरामद गरी साक्षीकै
रोहवरमा लेबटलङ, प्याके टजङ गर्ने ।
३.६.२ खानिलासी ममचुमकाको नममना
मल
ु ुकी फौजदारी कायथटवटध संटहिा, २०७४

38
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 अर्नसु चू ी–१३
(दफा १८ को नपदफा (३) सुँग सम्बटन्धि)
बरामदी÷खार्निलासी मचु ्ु काको ढाुँचा
श्री ‘‘‘‘‘‘‘.................. प्रहरी कायाथलय ‘‘‘‘‘‘................. बाि ‘‘‘‘‘‘‘................ गानुँपाटलका÷र्नगरपाटलका वडा र्नं.
‘‘‘‘........... (स्र्ार्न) मा खडा गररएको ‘‘‘‘‘ अपराधसुँग सम्बटन्धि चीज वस्ि÷ु ठानुँ÷माटर्नसको शरीरको बरामदी÷खार्निलासी मचु ्ु का ।
१. जाहेरी दरखास्ि वा अपराधको सचू र्नाको छोिकरी टववरणुः
२. खार्निलासी गर्ने अटधकारी वा कमथचारीको अग्रीम िलासी टलर्नपु र्ने भए सो टलएको टववरणुः
३. बरामदी÷खार्निलासी गररएको चीज वस्िु÷ठानुँ÷माटर्नस रहेको चार टक्ला सटहिको टववरणुः
४. बरामद भएको अपराधसुँग सम्बटन्धि सामार्न वा दसीको टववरणुः
५. देखेबमोटजम दस्िखि गर्ने साक्षीहरूको र्नाम, र्र, विर्न, नमेर दस्िखिुः
(क)
(ख)
(ग)
६. रोहवरमा बस्र्नेहरूको र्नाम, र्र, विर्न, नमेर र दस्िखि
(क) अर्नसु न्धार्न अटधकृ िले मेरो घर, चीज वस्ि,ु शरीर खार्निलासी टलुँदा आपm् र्नो िलासी टदई इज्जिसार् मेरो िलासी टलएको र घरको वा
मेरो कुर्नै सामार्न टहर्नाटमर्ना भएको छै र्न भर्नी दस्िखि गर्ने ...............‘‘‘‘‘‘ टज्ला ‘‘‘‘‘‘............ गानुँपाटलका÷र्नगरपाटलका वडा र्नं.
‘‘‘‘‘‘‘‘.................. स्र्ार्न बस्र्ने ‘‘‘‘‘‘‘‘‘.......................
(ख) जाहेरवालाको र्नाम, र्र, विर्न ‘‘‘........................... नमेर ‘............... दस्िखिुः ‘‘...............
(ग) अटभयि ु को र्नाम, र्र, विर्न ‘‘‘‘‘............................ नमेर ‘‘............... दस्िखिुः ‘.....................
बरामदी, खार्निलासी समेिको काम िामेल गर्नथ खटिएका अर्नसु न्धार्न अटधकृ िुः
अन्य कमथचारीहरूुः
७. टमटिुः
८. समयुः
३.७ पक्राउ र ाुनिे क पवम व वपनाउनु पने कायवतवति
३.७.१ पक्राउ (Arrest)
पक्रानले सामान्यिुः कुर्नै व्यटिलाई कार्नर्नु बमोटजम टलइर्ने टर्नयन्रणलाई जर्नानुँछ । पक्रान पजु ी -Arrest warrant) भर्नेको त्यस्िो कार्नर्नु ी
टलखि हो, जसले फौजदारी कसरू को अटभयोग लागेको कसैलाई पक्रान गर्नथ सावथजटर्नक अटधकारी (Public Authority) लाई शटि प्रदार्न
गदथछ । Black's Law Dictionary ले पटर्न पक्रानलाइ “The taking or keeping of a person in custody by legal authority
especially in response to a criminal charge” भर्नी पररभाटषि गरे को छ ।
कार्नर्नु बमोटजम कसरू माटर्नर्ने कायथमा संलग्र्न व्यटिलाई अर्नसु न्धार्न िहटककािका लाटग अटख्ियार प्राप्त अटधकारीबाि टर्नयन्रणमा
टलर्ने वा र्र्नु ामा राख्र्ने कायथ र्नै पक्रान हो ।
फौजदारी कसरू मा सल ं ग्र्न व्यटिलाई अर्नसु न्धार्नको टसलटसलामा पक्रान गर्नथु आवश्यक हन्छ । फौजदारी मद्दु ाको अर्नसु न्धार्नका क्रममा मर्नाटसव
शंकाको घेरामा परे का व्यटिलाई टर्नयन्रणमा टलई अर्नसु न्धार्न प्रटक्रयालाई सहज बर्नानर्न सटकन्छ । िर, कसैलाई पटर्न स्वेछछाचारी र जर्ाभावी
रुपमा पक्रान गर्नथ पाइदैर्न र पक्रान गदाथ वाध्यात्मक रुपमा कार्नर्नु ले िोके को प्रकृ या र टवटधको पालर्ना गर्नथपु छथ ।
यसरी कार्नर्नु ले टर्नटश्चि गरे को प्रकृ याअन्िगथि अटभयि ु लाई पक्रान गर्ने क्रममा घरटभर पटर्न प्रवेश गर्नथ सटकन्छ । पक्रान गदाथ लगाईएको आरोप,
पक्रान गर्नथपु र्नाथको कारण, पक्रान गर्ने अटधकारीलगायिको सचू र्नासटहि पक्रान पजु ी टदर्नपु छथ । टकर्नभर्ने कसैको पटर्न जीवर्न र स्विन्रिा सम्बन्धी
हकको अपहरण गदाथ कार्नर्नु ले टर्नटदथष्ट गरे को प्रावधार्न टवपरीि जार्न टम्दैर्न । पक्रान भर्नेको व्यटिलाई संटवधार्नले ग्यारे न्िी गरे को मौटलक हक
नपरको बन्देज भएकाले पक्रान गर्ने अटधकारी ज्यादै संवेदर्नशील हर्नपु दथछ ।
३.७.२ पक्राउको उद्देश्य र आवश्यकिा
फौजदारी मद्दु ामा शटं कि व्यटिलाई पक्रान गर्नथक ु ो प्रमख
ु नद्देश्य अपराध अर्नसु न्धार्नलाई सहज, सफल एवं प्रभावकारी बर्नाई फौजदारी
न्याय प्रदार्न गर्नथ सहयोग प¥ु यानर्नु हो । पीटडि िर्ा समाजको सरु क्षा गर्नथ र अटभयि ु स्वयंको सरु क्षा गर्नपथु र्ने जस्िा कायथ सम्पन्र्न गर्नथका टर्नटम्ि
कसरू गर्ने व्यटिलाई पक्रान गर्नपथु र्ने हन्छ । अपराधको अर्नसु न्धार्नको क्रममा शटं किलाई पक्रान गर्नथक ु ो मख्ु य नद्देश्य िर्ा कारणहरू टर्नम्र्नबमोटजम
छर्न:् -

39
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 • कसरू को सम्बन्धमा गररर्ने अर्नसु न्धार्नलाई सहज बर्नानर्न र • पीटडि िर्ा समाजको सरु क्षा गर्नथ,
व्यटिको सरु क्षाको अटधकार सरु टक्षि गर्नथ, • अटभयि ु स्वयंको सरु क्षा गर्नथ ।
• कसरू सुँग सम्बटन्धि प्रमाण संकलर्न गर्नथ िर्ा सल ं ग्र्न अन्य • टपडीिलाई राहि र क्षेटिपटू िथ नपलव्ध गरानर्न ।
अटभयि ु पत्ता लगानर्न, • अपराटधक गटिटवटध गर्नेहरुको मर्नोबल टगरानर्न ।
• प्राप्त हर्न सक्र्ने सबदु प्रमाणको संरक्षण गर्नथ, • टपडीिलाई न्याय पाएको अर्नभु टु ि टदलानर्न ।
• अदालिमा अटभयि ु को नपटस्र्टि सटु र्नटश्चि गर्नथ, • अदालिबाि दोषी करार भइसके का अपराधीलाई पक्रान गरी
• अटभयि ु लाई सम्भाटवि अपराध गर्नथ वा र्प अपराध गर्नथबाि सजायुँ टदलाई दण्डर्नहीर्निाको अन्त्य गर्नथ ।
रोक्र्न,
३.७.३ ाुनिे क सम्बतन्ि कायवतवतिः
र्र्नु छे क भन्र्नाले अर्नसन्धार्न िहटककािको टसलटसलामा टहरासिमा राख्र्ने िर्ा अदालिले मद्दु ाको पपु थक्षको लाटग कारागारमा र्र्नु ामा राख्र्न
पठानर्ने दवु ै कुरालाइ जर्नानदछ । सोही मल ु ुटक फौजदारी कायथटवटध संटहिा,२०७४ को पररछछे द ७ को दफा ८० बमोटजम कुर्नै व्यटिलाई जर्नु सक ुै
व्यहोराले टहरासिमा राख्दा टहरासिमा राख्र्नु पर्ने कारण र कार्नर्नू ी आधारखल ु ाई अटधकार प्राप्त अटधकारीले यस पररछछे द बमोटजम र्र्नु छे कको
आदेश गरी यसै कायथटवटधको अर्नसु चू ी (३२ बमोटजमको ढाुँचामा र्र्नु वु ा पजु ी टदइ र्र्नु ामा राख्र्नु पर्ने कार्नर्नू ी ब्यबस्र्ा रहेको छ । िसर्थ टहरासिमा
राख्र्ने कायथलाई पटर्न र्र्नु छे क कै एनिा अगं को रुपमा टलइएको छ । िसर्थ दवु ै कायथटवटधलाई टर्नम्र्नार्नसु ार न्लेख गर्नथ सटकन्छ ।
नोटः प्रहरीले अनसु न्धान र्हनििार् गने र्र अदालर्ले िस्र्ो थनु छे ि नगने र अदालर्िो आदेशले २४ घण्टा भन्दा वढी अवनध थनु ामा राख्न
नसक्ने िाननू ी व्यबस्थािो िारण नहरासर्मा राख्दािो िायतनवनधमा नै बढी िे नन्िर् हुनु पने देनिन्छ ।
तहरासिमा राख्दा ध्यान तदनुपने कुराहरु:-
पक्रान गररसके पटछ टहरासिमा राख्दा सम्बटन्धि टहरासि अटधकृ िले टर्नम्र्न कुराहरुमा ध्यार्न टदर्नपु दथछ अन्यर्ा टहरासिमा रहेको व्यटि
मर्नथ सक्र्ने, आत्महत्या गर्नथ सक्र्ने, मार्नव अटधकारको हर्नर्न हर्न सक्र्ने र बन्दी प्रत्यक्षीकरणको ररि/आदेशले छुि्र्न सक्र्ने सम्भावर्ना हन्छ ।
१. टहरासिमा राख्र्नपु र्ने व्यटिसुँग पक्रान पजु ी छ/छै र्न । ८. टर्नजको सार्मा भएको र्नगद, टजन्सी के कटि छ सोको
२. र्नाम, ठे गार्ना, पेशा ठीक छ/छै र्न । अटभलेख राख्र्ने ।
३. टर्नजको शरीर िलासी भयो/भएर्न । ९. कुर्नै सरुवा रोग भए छुट्टै स्र्ार्नमा राख्र्नपु र्ने हदुँ ा सोबारे मा
४. टर्नज कुर्नै गम्भीर रोगले ग्रटसि छर्न/् छै र्नर्न् । समेि जार्नकार रहर्नपु दथछ ।
५. टर्नज बालबाटलका हर्न/् होइर्नर्न् । १०. टर्नजको आफन्िलाई टहरासिमा राखेको कुराको जार्नकारी
६. कुर्नै रोगको टर्नयटमि औषधी सेवर्न गछथ र्न/् गदैर्नर्न,् गरे मा भयो/भएर्न ।
औषटध के छ, कटि छ, कुर्न समयमा खार्ने हो आटद । ११. टर्नजको फोिो िर्ा टफंगर टप्रन्ि समेि टलर्नपु दथछ ।
७. टहरासिमा राख्र्नु अगाटड टर्नजको स्वास््य परीक्षण गर्नथु
पर्नेमा गरे /र्नगरे को के छ ?
तहरासिबाट िाड्दा ध्यान तदनपु ने कुराहरु
१. टर्नजको व्यटिगि सामार्नहरु भपाथइ गरी बझु ानर्ने ।
२. टहरासिबाि छाड्दा शारीररक जाुँच अस्पिालबाि र्नभएको भए गरानर्न सम्बटन्धिलाई अर्नरु ोध गर्ने ।
३. टहरासिमा रहुँदा पानर्नपु र्ने टसदा रकम पाएको/र्नपाएको यटकि गर्ने ।
४. र्नगद िर्ा औषधीसमेि टर्नजलाई र्नै टफिाथ गर्ने आटद ।
३.८ प्रमाणःपररचय, प्रमाण संकलन गदाव ध्यान तदनुपने कुराहरू
पररचय
अंग्रेजी भाषाको Evidence शब्द ्याटिर्न भाषाको Evidera बाि आएको हो जसको अर्थ स्पष्ट पत्ता लगानर्नु भन्र्ने हन्छ ।
र्नेपाली बृहद शव्दकोषका अर्नसु ार– कुर्नै टवषय वा कुरालाई टसद्ध वा साटवि गर्नथका लाटग प्रस्िुि गररर्ने वस्िु वा कर्र्नलाई, कुर्नै वस्िुको यर्ार्थ
ज्ञार्न हर्ने साधर्न, सत्यिा, सछचाइलाई प्रमाण हो भटर्नएको छ ।
समग्रमा भन्र्नु पदाथ प्रमाण भर्नेको मद्दु ाका सन्दभथमा अदालिमा प्रस्ििु हर्ने यस्िो कार्नर्नु ी साधर्न हो, कसले न्याय टर्नरूपरणको टसलटसलामा ठहर
गर्नथपु र्ने कुरामा मौटखक, टलटखि वा दटशको रुपमा आधार प्रदार्न गदथछ ।
प्रमाणको वगीकरण
स्वरूप नत्पटत्त र मान्यिाका आधारमा प्रमाणलाई टवटभन्र्न प्रकारमा टवभाजर्न गर्नथ सटकन्छ । टफप्सर्नले प्रमाणलाई प्रत्यक्ष, अप्रत्यक्ष
र भौटिक गरी िीर्न भागमा बाुँडेका छर्न् । धेरैजसो टवद्वार्नले प्रमाणलाई टलटखि, मौटखक र भौटिक, प्रत्यक्ष र पररटस्र्टिजन्य प्रमाणमा टवभि
गरे का छर्न् ।

40
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (१) प्रत्यक्ष प्रमाण -Direct Evidence_M जसले जर्नु कुरा प्रत्यक्ष देखेको वा अर्नभु व गरे को छ त्यसैलाई र्नै टववाद टर्नरुपण गर्ने अदालि वा
अटधकारीसमक्ष नपटस्र्ि गराएर टववाटदि ि्यको पटु ष्ट गररन्छ भर्ने त्यसलाई प्रत्यक्ष प्रमाण भटर्नन्छ । जसमा टववादसुँग सम्बटन्धि टचज
वस्िुसमेि पदथछर्न् । मृत्यक
ु ालीर्न घोषणा पटर्न यसैअन्िगथि पदथछ ।
(२) अप्रत्यक्ष प्रमाण -Indirect Evidence_M यसलाई पररटस्र्टिजन्य (-Circumstantial evidence) पटर्न भटर्नन्छ । यो प्रत्यक्ष प्रमाणको
ठीक टवपरीि अवस्र्ा हो । टववाटदि ि्यलाई िकथ सम्मि आधारमा टर्नरकषथ टर्नकाटलन्छ । ठहर गर्नथपु र्ने कुरासुँग सम्बन्ध राख्र्ने अन्य कुरा
स्र्ाटपि गरी ठहर गर्नथपु र्ने कुराको टर्नरकषथ टर्नका्र्न सहयोग प¥ु यानर्ने प्रमाण र्नै पररटस्र्टिजन्य प्रमाण हो । यी हरे क ि्यहरू मालाकार
कडीमा बटु र्नएको हर्नु पदथछ । जस्िै: कसैको हत्या भयो सो पटु ष्ट गर्ने प्रत्यक्ष प्रमाणको अभाव रहेको छ भर्ने त्यस्िो अवस्र्ामा ि्य पटु ष्ट
गर्नथ पररटस्र्टिजन्य प्रमाणको आवश्यकिा पदथछ । यस्िोमा पटहला मृत्यक ु ो कारण पटहचार्न भएपटछ टर्नजलाई मार्नपथु र्ने रसइटव के रहेछ?
शटं कि र मृिक भेि भएको कुरा, प्रयोग भएको साधर्न, साधर्नमा शटं किको पहचुँ आटदलाई पटु ष्ट गरे र मार शटं किले अपराध गरे को कुरा
पटु ष्ट गर्नथ सटकन्छ ।
(३) भौटिक प्रमाण (Real evidence): कुर्नै टववादको टवषयलाई समर्थर्न वा खटण्डि गर्नथको लाटग देख्र्न र छुर्न सटकर्ने टचज वस्िुलाई भौटिक
प्रमाण भटर्नन्छ । टलटखि बाहेकका भौटिक टचजवस्िु जर्नु अदालिको टर्नरीक्षणको लाटग प्रस्िुि गररन्छ भर्ने त्यो भौटिक प्रमाण हो ।
अपराधशास्त्री Locardo को Theory of Exchange का अर्नसु ार अपराधीले अपराध गदाथ के ही आफ्र्नो संकेि घिर्नास्र्लमा छाड्छ
भर्ने के ही टचज आफुसुँग टलएर जान्छ । जसले अपराधी र अपराधको सम्बन्ध स्र्ाटपि गदथछ । जसको प्रमाटणक म्ू य अरू सबदु को
भन्दा बढी र टवश्वसर्नीय हन्छ । यसमा, औुँठाछाप, रगि, रौ ुँ, पटसर्ना, टवयथ आटद पदथछर्न् । िर यी सबदु लाई वैज्ञाटर्नक परीक्षण गरानर्नपु दथछ
।
(४) टलटखि प्रमाणुः कुर्नै टलखि जर्नु टववादको टवषयसुँग सम्बटन्धि छ भर्ने त्यस्िो टलखि र्नै टलटखि प्रमाण हो । र्नेपालको सवोछच अदालिले
फोिो, टभटडयो, अटडयोसमेिका सामग्रीलाई पटर्न टलटखि प्रमाण मार्नेको छ ।
(५) मौटखक प्रमाणुः टववादसुँग सम्बटन्धि ि्यहरूका सम्बन्धमा देखे जार्नेको र प्रत्यक्ष अर्नभु व गरे को व्यटिबाि व्यि गररएको भर्नाइ र्नै
मौटखक प्रमाण हो । त्यस्िा देखेका, सर्नु ेका र अर्नभु व गरे का व्यटिबाि व्यि भएको कुर्नै कुरा िेस्रो व्यटिले सर्नु ी जार्नेको कुरा सर्नु ीजान्र्ने
प्रमाण हो । यसबाि वास्िटवक माटर्नसलाई परीक्षण गर्नथ र्नसटकर्ने भएकोले सर्नु ीजान्य प्रमाणलाई प्रमाण भटर्नुँदर्नै त्यसैले Hearsay
Evidence is no evidence भन्र्ने गररन्छ ।
प्रमाण सक ं लन र परीक्षणसम्बन्िी व्यव्ााहरू
प्रमाण लोप वा र्नाश हर्न र्नटदर्न र कसरू गर्ने व्यटि नम्कर्न र्नपानर्ने व्यवस्र्ा (मल
ु ुकी फौजदारी संटहिा, २०७४ को दफा ६)
(१) कुर्नै प्रहरी कायाथलय वा प्रहरी कमथचारीले अर्नसु चू ी–१ मा नट्लटखि कुर्नै कसरू भएको वा भइरहेको वा हर्न लागेको जार्नकारी पाएमा
कसरू दारलाई कसरू गर्नथबाि रोक्र्ने वा कसरू सुँग सम्बटन्धि कुर्नै प्रमाण लोप वा र्नास हर्न र्नटदर्ने र कसरू गर्ने व्यटि भाग्र्न, नम्कर्न र्नपानर्ने
आवश्यक र प्रभावकारी व्यवस्र्ा यर्ाशीघ्र गर्नथपु र्नेछ ।
(२) नपदफा (१) बमोटजम ित्कालै कारबाही र्नगरे मा कसरू सुँग सम्बटन्धि कुर्नै प्रमाण लोप वा र्नास हर्ने वा कसरू गर्ने व्यटि भाग्र्न,े नम्कर्ने
सम्भावर्ना भएमा त्यस्िो प्रहरी कायाथलय वा कमथचारीले आवश्यकिाअर्नसु ार अको प्रहरी कायाथलयको क्षेरमा समेि गई आवश्यक
कारबाही गर्नथ सक्र्नेछ
(३) नपदफा (२) बमोटजम अको प्रहरी कायाथलयको क्षेरमा गई कुर्नै कारबाही गर्नथपु र्ने भएमा त्यस्िो कायाथलय वा कमथचारीले त्यसको जार्नकारी
सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलय वा टर्नकाय िर्ा आफूभन्दा माटर््लो प्रहरी कायाथलयलाई टदर्नु पर्नेछ ।
(४) अर्नसु चू ी (२) मा नट्लटखि कुर्नै कसरू भएको वा भइरहेको वा हर्न लागेको जार्नकारी कसैको सचू र्ना वा सम्बटन्धि अटधकारीले आफै ले
कुर्नै स्रोिबाि पाएमा त्यस्िो अटधकारीले नपदफा (१) वा (२) बमोटजमको कारबाही गर्नथपु र्नेछ । िर त्यस्िो कसरू को सचू र्ना कुर्नै प्रहरी
कमथचारीले र्ाहा पाएको र सम्बटन्धि अर्नसु न्धार्न अटधकारी ित्काल नपलब्ध र्नभएमा त्यस्िो प्रहरी कमथचारीले नपदफा (१) मा
नट्लटखि कारबाही गरी कुर्नै व्यटि पक्रान परे को भए त्यस्िो व्यटि सटहि कारबाहीको टववरण अर्नसु न्धार्न अटधकारी समक्ष पठानर्नु
पर्नेछ ।
(५) प्रहरी कमथचारी वा अर्नसु न्धार्न अटधकारीले कसरू सुँग सम्बटन्धि कुर्नै प्रमाण लोप वा र्नास हर्न र्नटदर्न वा कसरू दारलाई पक्रान गर्नथ कुर्नै
टर्नकाय, अटधकारी वा व्यटिसुँग मद्दि माग्र्न सक्र्नेछ र त्यस्िो मद्दि मागेमा आवश्यक मद्दि टदर्नु त्यस्िो टर्नकाय, अटधकारी वा व्यटिको
किथव्य हर्नेछ ।
(६) प्रहरी कमथचारीले कुर्नै कसरू भएको वा भइरहेको वा हर्न लागेको छ भन्र्ने जार्नकारी वा सचू र्ना वा सरु ाक पाई सरु ाक टलर्न गएका बखि वा
आपm ् र्नो नपटस्र्टिमा कुर्नै कसरू भएमा त्यस्िो कसरू गर्ने व्यटिलाई िुरुन्ि पक्रान गर्नथपु र्नेछ ।
(७) प्रहरी कमथचारीले कसरू सुँग सम्बटन्धि दसीको मालसामार्न र अन्य कुर्नै प्रमाण वा वस्िु फे ला पारे मा त्यस्िो प्रमाण वा वस्िु समेि
घिर्नास्र्लमा नपलब्ध कसरू भएको देख्र्ने व्यटिहरू कोही भए टर्नजहरूको रोहवरमा आपm ् र्नो कब्जामा टलई आवश्यकिाअर्नसु ार
मचु ्ु का खडा गर्नपथु र्नेछ ।
(८) नपदफा (७) बमोटजम मचु ्ु का खडा गर्ने कायथ सम्पन्र्न र्नभएसम्म त्यस्िो वस्ि,ु स्र्ार्न वा घिर्नास्र्लको अवस्र्ालाई यर्ाटस्र्टिमा सरु टक्षि
राख्र्नपु र्नेछ ।

41
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (९) नपदफा (७) बमोटजम प्राप्त भएको दसीको मालसामार्न र कसरू सुँग सम्बटन्धि प्रमाण वा वस्िु ित्काल आपm ् र्नो टजम्मा वा कब्जामा टलर्न
र्नसटकर्ने अवस्र्ा रहेछ भर्ने त्यस्िो चीज वा वस्िुलाई सरु टक्षि सार् राख्र्नको टर्नटमत्त सम्बटन्धि प्रहरी कमथचारीले स्र्ार्नीय िह वा अन्य
कुर्नै कायाथलयलाई अर्नरु ोध गर्नथ सक्र्नेछ र त्यसरी अर्नरु ोध गररएमा सम्बटन्धि िह वा कायाथलयले पटर्न त्यस्िो मालसामार्न वा प्रमाण टजम्मा
टलई त्यसको भरपाई टदर्नु पर्नेछ । िर कसरू सुँग सम्बटन्धि र्नभएको वस्िु सम्बटन्धि व्यटिलाई ित्काल टफिाथ गर्नथपु र्नेछ ।
वनुसन्िान गरी सबुद प्रमाण सक ं लन गने
अर्नसु चू ी–१ मा नट्लटखि कुर्नै कसरू भएको वा भइरहेको वा हर्न लागेको जार्नकारी प्राप्त भएमा सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयले
यर्ाशीघ्र कम्िीमा प्रहरी र्नायब टर्नरीक्षक दजाथको प्रहरी कमथचारीलाई अर्नसु न्धार्न अटधकारी िोकी त्यसको जार्नकारी सम्बटन्धि सरकारी वटकल
कायाथलय र आफूभन्दा माटर््लो प्रहरी कायाथलयलाई टदर्नु पर्नेछ र त्यसरी िोटकएको अर्नसु न्धार्न अटधकारीले त्यस्िो कसरू को अर्नसु न्धार्न
गर्नथपु र्नेछ ।
िर देहायका कसरू को अर्नसु न्धार्न गर्नथ कम्िीमा प्रहरी टर्नरीक्षक दजाथको अटधकृ िलाई िोक्र्नपु र्नेछ ।
(क) अपराध सटं हिाको भाग–२ को पररछछे द–१, पररछछे द–१२, पररछछे द–१७, पररछछे द–१८ को दफा २१९, पररछछे द–१९ को दफा २३०,
२३१, २३२, २३३ को नपदफा (४), दफा २३५, २३८ को नपदफा (४), पररछछे द–२० को दफा २४४, पररछछे द–२२ को दफा २५६,
२५७ र २५८ का कसरू ,
(ख) लागऔ ु षध, मार्नव बेचटवखर्न िर्ा ओसारपसार र टवदेशी टवटर्नमयसम्बन्धी कसरू ,
(ग) र्नेपाल सरकारले कसरू को गम्भीरिा हेरी र्नेपाल राजपरमा सचू र्ना प्रकाशर्न गरी िोके को अन्य कसरू ।
प्रमाण सक ं लन तवति
घटना्ाल जााँच (खोजी) गने तवति
1. Spiral Method (घमु ानरो टवटध) 5. Grid Method (दोहोरो पािे टवटध)
2. Wheel Method (चक्राकार टवटध) 6. Finger Tip or final search method (सक्ष्ु म टवटध)
3. Zonal Methods (क्षेरीय टवटध) 7. Point to point method (एक टवन्दबु ाि अको टबन्दसु म्म)
4. Strip Method (पािे टवटध)
एकाई -४
प्रहरी ब्यव्ाापन
१५ वंक ( १ प्रश्र्न × ५ अंक, १ प्रश्र्न × १० अंक)
यस िण्डमा प्रहरीिो आन्र्ररि व्यवस्थापन िस्र्ै स्रोर् साधन,मानवीय संशाधनिो पररचालन,प्रहरी सेवा प्रवाह,प्रहरी िाम िारबाहीमा मानव अनधिारिो
सरं क्षण र पालना,सयं क्त
ु राष्ट्र सघं मा आवद्धर्ा र ईन्टरपोलिो समेर्िा बारे मा समेर् िानिारी नदईएिो छ ।
४.१ वतभूलेख व्यव्ाापन
वतभूलेख पररचय
साधारण अर्थमा अटभलेख भर्नेको सर्नु , िामाका पािा वा ढुगं ा आटदमा कुर्नै टवषयमा लेटखएको प्रमाटणि लेख, रे कडथ वा लेखोि हो भर्ने
टवस्िृि अर्थमा भटवरयमा प्रयोग गर्नथ सटकर्ने गरी टसजथर्ना भएका कुर्नै ि्य वा सचू र्नाको औपचाररक टलखि वा संस्र्ागि सम्झर्ना कायम गर्नथ
सचू र्ना, ि्यांक वा प्रमाणहरूको संग्रह हो हन्छ ।
र्नेपाली भाषाको अटभलेख अग्रं ेजी भाषाको Record भन्र्ने शब्दबाि आएको र सो रे कडथ ्याटिर्न भाषाको Recordari बाि आएको हो,
जसको अर्थ हन्छ To keep in memory अर्ाथि् सम्झर्नामा राख्र्नु हो ।
कायथसम्पादर्नको टसलटसलामा टसजथर्ना भएका, भटवरयमा प्रयोगमा ्यानर्न सटकर्ने िर्ा प्रमाणका रुपमा रहर्ने, ि्य वा सचू र्नाहरुको
औपचाररक लेखोिलाई अटभलेख भटर्नन्छ ।
सबै प्रकारका सचू र्नामल ू क दस्िावेजहरु, जसका कार्नर्नू ी आधारहरु हन्छर्न् र जो टर्नणथय प्रटक्रयामा नपयोगी हर्न सक्छर्न,् टिर्नैलाई अटभलेख
भटर्नन्छ । जस्िैुः पस्ु िक, कागजाि, र्नक्सा, ध्वर्नी, सक
ं े ि, टफ्म, टभटडयो, कम्प्यिु ीकृ ि कपी आटद । अटभलेख टलटखि, सांकेटिक र रे कडेड
हर्नसक्छ । यो श्रव्य-दृश्य पटर्न हर्न सक्छ।
वतभूलेका प्रकार
(१) उपयोतगिाको आिारमा:
(क) अटि महत्वपणू थ : सटन्ध सम्झौिा, र्नाप र्नक्सा, शाटन्ि सरु क्षा, हािहटियारसम्बन्धी आटद ।
(ख) महत्वपणू थ : २० वषथसम्म सरु टक्षि राख्र्नपु र्ने जस्िै : खररद–टबक्री, कजाथ, ठे क्कापट्टा, िेण्डर आटद ।
(ग) नपयोटग : १० वषथसम्म सरु टक्षि राख्र्नपु र्ने जस्िै : टवल भरपाई, रटसद, पररपर, लेखापरीक्षण आटद ।
(घ) अर्नावश्यक : सामान्य प्रकारका जस्िै : कमथचारीले टबदासम्बन्धी टदएको टर्नवेदर्न, टर्नमन्रणासम्बन्धी काडथ आटद ।
(२) वतभूलेखका तवषयव्िक ु ो आिारमा:
(क) कमथचारी अटभलेख (ख) टवत्तीय अटभलेख (ग) प्रगटि टववरण अटभलेख
(घ) सम्पटत्त टववरण (ङ) कार्नर्नु ी अटभलेख (च) परु ािाटत्वक अटभलेख
42
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 वतभूलेख व्यव्ाापन
सामान्य अर्थमा अटभलेख व्यवस्र्ापर्न भर्नेको सचू र्ना ि्यांक वा प्रमाणहरूलाई सटजलै प्राप्त गर्नथ सटकर्ने गरी व्यवस्र्ा टमलानर्नेदटे ख
नटचि भण्डारण िर्ा टवसजथर्नसम्मका सम्पणू थ कायथ प्रणाली हो भर्ने अको अर्थमा भन्दा अटभलेख टसजथर्नादेटख टवसजथर्नसम्मको चक्र परू ा
गदाथ जर्नु जर्नु टक्रयाकलापहरू सम्पन्र्न हन्छर्न् िी सबैलाई सचु ारु ढगं ले टमलानर्ने कायथ वा अटभलेख टसजथर्नादेटख नपयोग, भण्डारण र
सडानर्नेसम्मका व्यवस्र्ापकीय कायथहरू र्नै अटभलेख व्यवस्र्ापर्न हर्न् ।
कायाथलयमा टसजथर्ना भएका वा प्राप्त भएका टचठ्ठी पर, टफ्म टभटडयो, कागजाि आटदलाई टिर्नको टवषय, प्रकृ टि, समय, र महत्वका
आधारमा सङ्कलर्न, वगीकरण, प्रार्टमकीकरण गरी व्यवटस्र्ि गर्ने कायथलाई अटभलेख व्यवस्र्ापर्न भटर्नन्छ । अटभलेख प्राप्ती र
टसजथर्नादेटख आवश्यक कागजािलाई व्यवटस्र्ि रुपमा राख्र्ने र अर्नावश्यक कागजािलाई ध्ु यानर्ने सम्मका सम्पणू थ कायथहरुको समटष्ट
अटभलेख व्यवस्र्ापर्न हो ।
वतभूलेख व्यव्ाापनको उद्देश्यः
 अटभलेख अद्यावटधक गर्ने,
 योजर्ना, र्नीटि टर्नमाथण र टर्नणथय प्रटक्रयामा सहयोग गर्ने,
 अर्नसु न्धार्न िहटककाि प्रटक्रयामा सहयोग गर्ने,
 कायथ सम्पादर्नमा सरलिा, टमिव्ययीिा, कायथदक्षिा एवं प्रभावकारीिा ्यानर्ने,
 महत्वपणू थ सरकारी कागजहरू सरु टक्षि िररकाले व्यवस्र्ापर्न गरी भटवरयमा आवश्यकिाअर्नसु ार प्रमाणको रुपमा पेश गर्ने,
 आवश्यक दस्िावेज र सचू र्नाहरूको सहज प्राटप्त हर्ने,
 महत्तम नपयोग (सबै क्षेरमा) ।
वतभूलेखका प्रकारहरुः
 वति महत्वपमणवः कटह्यै पटर्न र्नष्ट र्नगररर्ने कागजाि । Never replaced and destroyed. सटन्ध, सम्झौिा, र्नक्सा, सीमार्ना
सम्बन्धी कागजाि, शान्िी सरु क्षा, हािहटियार सम्बन्धी कागजाि, अदालिी फै सलाहरु ।
 महत्वपमणव वतभूलेखः १० देटख ३० वषथसम्म सरु टक्षि राख्र्नपु र्ने कागजाि, टर्नटश्चि समयसम्म राख्र्नपु र्ने, हस्िान्िरण गर्नथपु र्ने सचू र्ना,
खररद, ठे क्कापट्टा, महत्वपणू थ प्रटिवेदर्न ।
 उपयोगी वतभूलेखः १ देटख १० वषथसम्म सरु टक्षि राख्र्नपु र्ने पररपर, टर्नदेशर्न, टबल, भरपाई, टवजक, लेखापरीक्षण आटद ।
 वनावश्यक वतभूलेखः समान्यिया १ वषथसम्म सरु टक्षि राख्र्नपु र्ने । भटवरयमा कुर्नै पटर्न म्ू य र्नभएका कागजािहरु, सामान्य
टर्नदेशर्न, टवदाका फाराम, टर्नमन्रणा काडथ, शभु कामर्ना काडथ आटद ।
वतभूलेख व्यव्ाापनका तवति/िररकाः
 फाइटलङ  संग्रहालय, अटभलेखालय  कम्प्यिु र
 प्रटिवेदर्न िर्ा रटजस्िर  वेब पेज
 माइक्रो टफ्म
वतभूलेख सम्बतन्ि स्ं ाागि व्यव््ाा:-
१. सवोछच अदालि (अटभलेख अदालि) ५. राटरिय अटभलेखालय, संग्रालय
२. के न्द्रीय ि्याङ्क टवभाग ६. भटू मसम्बन्धी अटभलेखुः मालपोि कायाथलयहरु, र्नापी
३. स्वास््य िर्ा जर्नसख्ं या मन्रालय कायाथलयहरु, भटू मव्यवस्र्ा मन्रालय
४. राटरिय टकिाबखार्ना (टर्नजामिी/प्रहरी/सैटर्नक/टशक्षक)
कायावलयमा वतभूलेख व्यव्ाापनको आवश्यकिा/महत्व/िाइदाः
 कायाथलयका टसजथर्ना भएका िर्ा अन्यरबाि प्राप्त भएका कागजाि, प्रमाण, टलखि, िर्ा टर्नणथयहरुलाई टिर्नको महत्व, प्रकृ टि िर्ा
आवश्यकिाका आधारमा वगीकरण र प्रार्टमकीकरण गरी सरु टक्षि रुपमा राख्र्न।
 कायाथलयको दैटर्नक प्रशासटर्नक कायथमा सरलिा ्याई कायथबोझ घिानर्न ।
 अटभलेखको वैज्ञाटर्नक व्यवस्र्ापर्न ।
 अटभलेख खोजीमा लाग्र्ने समय, लागि, र स्र्ार्न घिानर्न ।
 संस्र्ागि संस्मरणका लाटग अटभलेखलाई भटवरयसम्म सरु टक्षि राख्र्न । प्रमाटणकिाको सरु क्षा गर्नथ ।
 अर्नावश्यक कागजािहरुलाई समयमै ध्ु यानर्न ।
 आवश्यक र्नीटि िजथमु ा, कायाथन्वयर्न, टवश्ले षण गर्नथ िर्ा कायाथन्वयर्न र म्ू याङ्कर्नमा आवश्यक सचू र्ना नपलब्ध गरानर्न ।

43
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
  र्नीटि र टर्नणथय प्रटक्रयालाई सरल, सहज, एकरुप र प्रभावकारी बर्नानर्न ।
 सगं ठर्नको टवगिको अभ्यास िर्ा कायथ प्रगटिको जार्नकारी हाटसल गर्नथ ।
 समय व्यवस्र्ापर्नलाई प्रभावकारी बर्नानुँछ ।
 सचू र्नाको भरपदो स्रोि । सरोकारवालको सचू र्नामा पहचुँ र पादथटशथिा गदै सचू र्नाको अटधकारको प्रवद्धथर्न गछथ ।
 अध्ययर्न अर्नसु न्धार्नको लाटग सचू र्ना नपलब्ध गरानुँछ ।
 कायाथलयको रुपाङ्कर्न सन्ु दर, आकषथक िर्ा व्यवटस्र्ि हन्छ ।
नेपालमा वतभूलेख व्यव्ाापनमा देखापरेका सम्याहरु िाा कतमकमजोरीहरूः
१. भण्डारण समेिको लाटग भौटिक संरचर्नाको अभाव ।
२. कायाथलयमा अटभलेख भण्डारण र सरु क्षाको नटचि प्रबन्ध गर्नथ र्नसटकर्नु । फलस्वरुप धमीरा, कीरा , पार्नी र आगलागीबाि
अटभलेख र्नष्ट हर्ने गरे को ।
३. कायाथलयका कमथचारीले अटभलेखलाई महत्व र्नटदर्ने र सो शाखालाई आकषथक शाखाको रुपमा र्नहेर्ने काम गर्ने परम्परागि शैलीमा
अटभलेख व्यवस्र्ापर्न गररर्नु ।
४. अटभलेख व्यवस्र्ापर्न सम्बन्धी ज्ञार्नको कमी रहर्नु र िालीम गोष्टीको आयोजर्ना र्नहर्नु यदा कदा भएपटर्न सो शाखामा कामगर्ने
लाई मौका र्नटदर्ने प्रवृटि ।
५. अटभलेख व्यवस्र्ापर्नको लाटग पयाथप्त स्रोि साधर्नको कमी ।
६. अटभलेखको आवश्यकिा र महत्वका आधारमा बैज्ञाटर्नक वगीकरण र प्रार्टमकीकरण गरी समय-समयमा अद्यावटधक र्नगररर्नु ।
७. सचू र्ना लुकानर्ने िर्ा दरुु पयोग गर्ने प्रवृटत्त ।
८. कमथचारीहरुले अटभलेख प्रयोग गरी यर्ास्र्ार्नमा र्नराख्र्ने अट्छ प्रवृटिको टवकास ।
९. पणू थ रुपमा IT based छै र्न । भएको ठानुँमा पटर्न फे रर कागज र ढड्डाको प्रयोग र्नरोटकर्नु ।
१०. टर्नश्टचि टवधी, मापदण्डको अभाव रही एकरुपिाको समेि अभाव रहेको ।
११. अटभलेख व्यवस्र्ापर्न राटरिय प्रार्टमकिाको टवषय बन्र्न र्नसके को ।
१२. अटभलेखलाई कमथचारीले Instutional Memory को रूपमा राख्र्नु पर्नेमा Personal Memory को रूपमा मार राख्र्ने गरे को ।
४.२ हािहतियार िाा खरखजनाको सुरक्षा
४.२.१ हािहतियार िाा खरखजनाको पररचय िाा पररभूाषा
A comprehensive term for all instruments of offensive or defensive combat, including items used in injuring a p
erson.
A weapon, arm or armament is any implement or device that can be used with the intent to inflict damage or
harm. Weapons are used to increase the efficacy and efficiency of activities such as hunting, crime, law
enforcement, self-defense, and warfare.
मल
ु ुकी फौजदारी संटहिा, २०७४ को पररछछे द ६ दफा १२९ को नपदफा (१) (क) अर्नसु ार “हािहटियार भन्र्नाले िोप, मोिाडथ, बख्िरबन्द
गाडी, मेटसर्न गर्न, राइफल, बन्दक ु , टपस्िोल, ररभ्वर वा खरखजर्ना प्रयोग गरी वा र्नगरी चलाइर्ने त्यस्िै प्रकारको अन्य यन्रसमेिलाई
सम्झर्नपु दथछ ।” त्यस्िै सोही संटहिाको पररछछे द ६ दफा १२९ नपदफा (१) (ग) िर्ा हािहटियार खरखजर्ना ऐर्न, २०१९ बमोटजम खरखजर्ना
भन्र्नाले हािहटियारमा राख्र्ने बारुद, के प, गोली, छराथ, डेिोर्नेिर, कािथश
ु िर्ा त्यस्िै प्रकृ टिका अन्य पदार्थ समेिलाई जर्नानुँदछ ।
नेपाल प्रहरीमा हािहतियार िाा खरखजना कहााँ बाट प्राप्त हुन्ि र सुरक्षा कसरी गररन्िः
र्नेपाल प्रहरीको प्रमख ु दाटयत्व र टजम्मेबारीमा र्नेपालको अन्िररक सरु क्षाको रुपमा जर्निाको टजनधर्नको सरु क्षा गर्ने, शाटन्ि
सव्ु यवस्र्ा कायम गर्ने र्नेपाल प्रहरीको भएकोले नि टजम्मेवारी परू ा गर्नथ हािहटियार िर्ा खरखजर्ना राख्र्न पानर्ने वा राख्र्नपु र्ने अवस्र्ा रहेको
छ । यसरी राटखएका हािहटियार िर्ा खरखजर्ना ठीक दरुु स्ि राख्र्नु प्रहरी कमथचारीको टजम्मेवारी र दाटयत्व रहन्छ । जब प्रहरीमा भएका
हािहटियार िर्ा खरखजर्ना सरु टक्षि हदुँ र्नै र्न् िब प्रहरी लगायि जर्निाको टजनधर्नको सरु क्षा हर्न सक्दैर्न । अकोटिर हािहटियार खरखजर्नाहरु
लुटिर्ने, हरानर्ने कायथ ज्यादै र्नै लज्जास्पद हर्न जान्छ । हािहटियार िर्ा खरखजर्ना राख्र्ने ठानुँलाई ‘कोि’ भटर्नन्छ । कोि अर्ाथि् टजन्सी प्रबन्ध
शाखाको इन्चाजथ प्रायुःजसो प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक दजाथलाई िोटकर्ने गररन्छ भर्ने अकोिफथ प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक गस्िी कमाण्डर हर्ने र
गस्िीमा खटिर्ने कमथचारीहरुले टलएर टहुँड्र्ने हटियारको सरु क्षा गस्िी वा सरु क्षा अटधकृ िको हर्ने हदुँ ा हािहटियारको सरु क्षामा प्रहरी सहायक
टर्नरटक्षक दजाथले महत्वपणू थ टजम्मेवारी बहर्न गर्नपथु दथछ । प्रहरी कायाथलयमा हािहटियार िर्ा खरखजर्ना टर्नम्र्न स्रोिबाि प्राप्त हन्छर्नुः्
44
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 १. शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा कायम राख्र्ने प्रयोजर्नका लाटग प्रहरी सगं ठर्नलाई प्राप्त हािहटियार, गोली गट्ठा (खरखजर्ना) ।
२. हािहटियार खरखजर्ना ऐर्न, २०१९ को दफा ९ बमोटजम इजाजि परको म्याद समाप्त भएका, इजाजि पर बदर गरे का ।
३. टर्नवाथचर्न अवटधमा इजाजि पर भएका व्यटिले बझु ानर्न ्याएका हािहटियार िर्ा खरखजर्ना ।
४. बेवाररसे अवस्र्ामा फे ला परे का हािहटियार ।
५. अवैध हािहटियार खरखजर्ना पक्रान भई प्रहरीमा सरु क्षा पठाइएका हािहटियार खरखजर्ना ।
६. टवकास टर्नमाथणमा प्रयोग हर्ने टवरफोिक पदार्थ ।
४.२.२ हािहतियार िाा खरखजनाको सरु क्षा
हािहटियार िर्ा खरखजर्नालाई हर्न सक्र्ने सम्भाटवि हाटर्न र्नोक्सार्नीबाि बचानर्नु र्नै हािहटियार िर्ा खरखजर्नाको सरु क्षाअन्िगथि
पदथछ । हािहटियार िर्ा खरखजर्नालाई दईु प्रकारका खिराबाि जोगानर्नपु दथछुः
(१) प्राकृ टिक खिराुः आगो, पार्नी, घाम, टचसो, ढुसी आटद ।
(२) मार्नवीय खिराुः चोरी, लुिपाि, गोप्यरुपमा हटियार चोरी बेचटवखर्न गर्ने र िोडफोड गर्ने, लापारवाही बाि हटियार िर्ा टबरफोिक
पदार्थ पड्की हर्ने मार्नटवय क्षेिी, आत्महत्या िर्ा हत्यामा प्रयोग ।
यी सबै पक्षबाि प्राप्त हािहटियार खरखजर्नाको राम्रो सरु क्षा व्यवस्र्ा टमलानर्नपु दथछ । हािहटियारको लगि राख्र्ने, साबदु बेसाबदु
छुिानर्ने, कसैले कोिबाि बझु ी लगेमा सोको अटभलेख राख्र्ने र सम्पणू थ रुपमा हािहटियार आन्िररक िर्ा बाह्य व्यटिबाि जोगाएर सरु टक्षि
राख्र्नपु दथछ । हािहटियार अत्यन्िै संवेदर्नशील भएकाले यसको राम्रो सरु क्षा व्यवस्र्ा टमलानर्नपु दथछ । यसको टजम्मेवारी स्वयम कायाथलय
प्रमख
ु ले टलर्नु पर्ने व्यवस्र्ा गररएको हन्छ । प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ मा टवटभन्र्न कायाथलय प्रमख ु को टजम्मेवारीमा हािहटियार खरखजर्नाको
टहफाजि गर्ने स्पष्ट व्यवस्र्ा गररएको छ । हाि हटियार िर्ा खरखजर्नाको सरु क्षालाई टर्नम्र्न िीर्न चरणमा टबभाजर्न गरी सरु क्षाको व्यवस्र्ा
टमलानर्नु पदथछ ।
१. भण्डारणको चरणमा
२. ओसार पसारको चरणमा
३. हािहटियार सटहि टडयिू ी बस्दा िर्ा प्रयोग गदाथको चरणमा
४. िाटलम िर्ा अभ्यास फायररङको चरणमाुः
१. भूण्डारणको चरणमाः यस चरणमा ध्यान तदनु पने कुराहरुः
 सार्ना हटियार ठुलो हटियार र टबरफोिक पदार्थ अलग अलग भण्डारण गर्ने ।
 हािहटियार भण्डारको टजम्मा ईमान्दार र सम्बटन्धि िाटलम प्राप्त व्यिीलाई टदर्ने ।
 अर्नावश्यक माटर्नसलाई प्रवेश टर्नषेध गर्ने ।
 हटियार भण्डारण बटस्ि, ब्यारे क, कायाथलय, टर्नवास, मेश भन्दा िाढा गर्ने ।
 High-tension Line को र्नटजक भण्डारण र्नगर्ने ।
 हािहटियार िर्ा टवरफोिक पदार्थ भण्डारण गरे को स्र्ार्न र्नटजक धम्र ु पार्न र्नगर्ने िर्ा रे टडयो सेि ,मोवाईल सेि को प्रयोग र्नगर्ने िर्ा
प्रज्वलर्नटशल पदार्थ र्नराख्र्ने ।
 हटियार भण्डार गर्ने वेला चेम्बरमा गोली भए र्नभएको चेक गर्नथ फलामे होल जटमर्न मर्न ु ी गाडी ियार गर्ने सोही होलमा मोजल टछराई
िेगर छड्कानर्ने ।
 फायर फाईटिङ्ग/ फायर टस्िङगईु स को व्यवस्र्ा गर्ने ।
२. ओसार पसारको चरणमाः यस चरणमा ध्यान तदनु पने कुराहरुः
 टबरफोिक पदार्थ ओसारपसार र दव ु ार्नी गदाथ अपर्नानर्नु पर्ने सरु क्षात्मक नपायहरु टवटभन्र्न फोिक पदार्थको बारे मा जार्नकारी टदर्ने ।
जस्िैुः टप.ई .के .टि.एर्न.टि .गडु , डेिोर्नेिर, टजलेटिर्न, RDX आटद । ओसार पसार गदाथ ठुलो सवारी साधर्न प्रयोग र्नगर्ने टकर्नकी
कछची िर्ा नवडखाबड बािोमा घषथण भई पड्कर्न सक्छ ।
 बािोमा सवारी साधर्नको गटि टर्नयन्रण गर्ने ओसार प्रसार गदाथ सार्नो सवारी साधर्नको प्रयोग गर्ने टमरफोिक पदार्थको ओसार प्रसार
गदाथ बढी टभडभाड भएको ठानुँ अर्वा जर्नघर्नत्व बढी भएको ठानंबाि ओसार पसार र्नगर्ने दघु िथ ् र्ना वा टवरफोिर्न भई धर्नजर्नको क्षटि
हर्न सक्दछ ।
 गाडीमा लोड गदाथ Handle with care को टसद्धान्िलाई अवलम्बर्न गर्ने ।
 हािहटियार वा टवरफोिक पदार्थ बोके को सवारी साधर्न Escort को व्यवस्र्ा गर्नथप ु र्ने । Escort, लगायिको गाडीमा रािो झण्डा
राख्र्ने।
 एनिा गाडी देखी अको गाडीको दरू ी कम्िीमा ७५ टम हर्नप ु र्ने व्यस्ि ठाुँनमा पाटकथ ङ र्नगर्ने
 ओसारपसार गदाथ टबरफोिक पदार्थ र डेिोर्नेिर छुट्टाछुट्टै गाडीबाि गर्ने ।

45
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 ३. हािहतियार सतहि तडयमटी ब्दा िाा प्रयोग गदावको चरणमाःयस चरणमा ध्यार्न टदर्नु पर्ने कुराहरु
 हािहटियारको हकमा जटहले पटर्न र्नभरे को हटियार पडकन्छ भन्र्ने आख्यार्नलाई ध्यार्न टदर्ने । हटियार टजम्मा टलएपटछ हटियार
जर्नु सक
ु ै समयमा पटर्न पड्टकर्ने टस्र्िीमा छ भन्र्ने टवश्वास टलर्ने ।
 कुर्नै पटर्न हािहटियार खरखजार्ना टजम्मा टलुँदा राम्रो चेक जाुँच गरी मार टलर्नु पदथछ । यसरी चेक जाुँच गदाथ व्यारल सरु टक्षि स्र्ार्न
िफथ पकाथनर्नु पदथछ ।कमाण्डरको आदेश र आवश्यक पररटस्र्िी बाहेक हटियार एम गर्नथ वा टिगर छड्कानर्नु हदैर्न ।
 आफ्र्नो टजम्माको हटियार आफ्र्नो सार्मा वा प्रत्यक्ष टर्नयन्रमा राख्र्नु पदथछ ।
 हटियार टलुँदा गटम्भर हर्नु पदथछ , ख्याल ठट्टा गर्नथु हदुँ र्नै ।
 हटियार टलुँदा वा प्रयोग गदाथ मादक पदार्थ िर्ा लागु औषध सेवर्न गर्नथु हदुँ र्नै । त्यस्िै लट्ठ पार्ने औषध सेवर्न गर्ने र सन्की प्रहरी
कमथचारीलाई हािहटियार टदर्नु हदैर्न ।
 हािहटियार खरखजर्ना र्नाबालक र मार्नटसक टस्र्टि टठक र्नभएको माटर्नसहरुको देख्र्ने गरी प्रयोग गर्नथु वा राख्र्नु हदैर्न ।
 हटियार प्रयोग गदाथ प्रचटलि कार्नर्नु ी प्रावधार्नबारे जार्नकारी राख्र्नु पदथछ ।
 हटियार टजम्मा टलर्ने व्यटिले अटधकार र किथव्य वा कायथक्षरे राम्रोसग ं बझ्ु र्नु पदथछ ।
 कोिबाि हटियार बझ ु रे टडयिू ी सकी ब्यारे क वा टर्नवासमा राख्र्ने र भोली प्ि मार बझु ानर्ने गलि प्रचलर्न हिानर्नु पदथछ । यस्िो
अवस्र्ामा धेरै र्नै गलि प्रयोग भएको पाईएको छ ।
४. िातलम िाा वभ्यास िायररङको चरणमाः
 िाटलम गदाथ वा अभ्यास फायररङ गदाथ कमाण्डरले राम्रो सुँग हटियारको वारे मा टब्रटफङ गर्ने ।
 हटियराबाि हर्न सक्र्ने खिराको बारे मा जार्नकारी गरानर्ने ।
 फायररङ गदाथ िागेिमा मार फायररङ गर्नथ आदेश टदर्ने ।
 कमाण्डरको आदेश बाहेक फायरीङ र्नखो्र्ने ।
 हटियारको सेफ्िीके च हरहमेश लक अवस्र्ाम राख्र्ने ।
 हटियार टदुँदा हटियारको र्नोजल आफुटिर फकाथनर्ने ।
 फायररङ गरे पटछ राम्रोसुँग हटियारको चेम्बर चेक गरे र मार राख्र्ने ।
४.३ सचं ार िाा यसका प्रकार
s'g} Pssf] ljrf/ csf]{ sxfF k'¥ofpg' jf k'Ug' g} ;+rf/ xf] . ;+rf/ (Communication) eGg] zAb Nofl6g efiffsf]
Communis zAbaf6 pTklt ePsf] xf] . h;sf] cy{ x'G5 jQmf / >f]tf jf k|]ifs / k|fksaLr ;fdfGo ;DaGw
:yflkt x'g' . o;y{ o;nfO{ ljrf/sf] axfg klg elgG5 . s'g} Ps JolQm, ;+u7g / csf]{ Ps JolQm jf ;+u7gaLr
Ps :yfgaf6 csf]{ :yfgdf s'g} klg dfWod -Ozf/f, cfk;L s'/fsfgL, kqklqsf, 6]lnkmf]g, /]l8of], l6=eL= OG6/g]6_
cflb åf/f ul/g] j}rfl/s cfbfg k|bfg, va/ jf ;"rgfsf] cfbfgk|bfg x'g' jf ug{' g} ;+rf/ xf] .
va/x¿sf] cfbfgk|bfg g} ;~rf/ xf] . csf]{ zAbdf ljrf/ / hfgsf/Lsf] cfbfgk|bfg ul/g] k|s[of g} xf] .
;+u7gleqsf ljleGg lgsfo jf kbflwsf/Lx¿nfO{ ljleGg ;"rgf, cfb]z, lgb]{zg, tYofª\s Pj+ hfgsf/L k|jfx
ug]{ k|0ffnL tyf k|s[of g} ;~rf/ xf] .
!= Verbal Communication: c?;Fu jf]n]/ vj/ cfbfg k|bfg
@= Non Verbal Communication: gaf]lnsg zfl//Ls xfpefp, km];sf] k|bz{g zfl//Ls cj:yf Body language
#= Written Communication: Od]n, OG6/g]6, lr¶L, 6]nLu|fkm, k\mofS;
$= Listening Communication: cfjf ;~rf/ ;]6 cflb
%= Visual Communication: lel8of] jftf{nfkdf lrGx, n]vflrq u|fkm l8hfOg, cf}Bf]lus l8hfOg, Plgd];g
;d]taf6 Pj+ ljB'tLo ;|f]taf6 ul/g] jftf{nfk .
g]kfn k|x/Ldf xfn k|of]udf /x]sf ;~rf/ ;fwgsf k|sf/x?
-!_ /]l8of] ;]6- १. Pr=Pkm=;]6 २. le=Pr=Pkm= / o'=Pr=Pkm ;]6
-@_ 6]lnkmf]g, 6]lnk\mofS; -#_sDKo'6/, OG6/g]6
;~rf/sf p2]Zo
!= r]tgfsf] l;h{gf #= k|f]h]S6 5lj -Project an $= Shaping attitude
@= 1fgsf] ljt/0f image %= effecting a sale
सञ्चारका ित्त्वहरू
 सचू र्ना प्रवाह (Sender)  सचू र्ना (Message)  प्रसार हर्ने प्रटक्रया

46
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 (Channel)  सचू र्ना प्राटप्त, स्वीकार र बुझाइ (Receive,
 सचू र्ना प्रापक (Recipient) Accept & Understanding)
असल सञ्चारका गुणहरू
 स्पष्टिा  टवश्वसर्नीयिा  स्वीकायथिा ।
 पयाथप्तिा  नद्देश्यमल
ू क
 वास्िटवकिा  समसामटयक
कायावलयमा सञ्चारको महत्त्व :
 कायाथलयका आधारभिू पक्षहरू अर्नगु मर्न, समन्वय, टर्नयन्रण  सेवाग्राहीहरूको प्रटिटक्रया बझ्ु र्न
आटदलाई प्रभावकारी बर्नानर्न  जर्नसहभाटगिा अटभवृटद्ध गर्नथ
 टर्नणथय प्रटक्रयालाई चस्ु ि, छररिो बर्नानर्न  व्यवस्र्ापर्न कमथचारीकामदार सम्बन्ध असल बर्नानर्न/
 द्धन्द र टवटवधिा व्यवस्र्ापर्न गर्नथ  कायाथलय टभर र कायाथलयले टवटभन्र्न पक्षसुँग प्रभावकारी
 पारदशी कायथपद्धटि अवलम्बर्न गर्नथ सञ्चार माफथ ि असल सम्बन्ध वा वािावरण ियार गर्नथ सटकन्छ
 कमथचारीको मर्नोबल बढानर्ने, पृष्ठपोषण टलर्ने जस्िा कायथ गर्नथ ।
सञ्चारका ववरोिहरूः
सञ्चारलाई प्रभावकारी रुपमा संचालर्न हर्न बाधा पर्ु यानर्ने टवटभन्र्न पक्षलाई सञ्चारका अवरोध भटर्नन्छ । सञ्चारका अवोधहरूलाई देहाय
अर्नसु ार प्रस्ििु गर्नथ सटकन्छ ।
 सगं ठर्नमा सञ्चार प्रवाहका  अज्ञार्निा  कमजोर सपु रीवेक्षक
शैली ढाुँचा, पदसोपार्न  डररास-  प्राटवटधक गडवडी
 व्यटिगि स्वार्थ  भाषागि अस्पष्टिा कटठर्न वाक्य  नत्प्रेरणाको अभाव
 भौगोटलक अवटस्र्टि संरचर्ना
 होह्ला, कोलाहल  गोप्यिावादी सस्ं कृ टि
नेपाल प्रहरीमा सञ्चारको आवश्यकिा र महत्वः
समाजमा शान्िी सरु क्षा अमर्नचैर्न कायम राख्दै अपराध रटहि सरु टक्षि समाजको टर्नमाथण गर्नथ सचू र्ना संचारको प्रभावकारी व्यवस्र्ापर्न गर्नथ
आवश्यक पछथ । यसका लाटग प्रहरी कमथचारीलाई अन्िररक िर्ा बाह्य क्षेरबाि भरपदो सचू र्ना आवश्यक हन्छ । यस्िा सचू र्ना सङ्कलर्न पटर्न
संचार साधर्न बािै प्राप्य हन्छर्न् । र्नेपाल प्रहरीमा २०१५ साल बािै संचारको प्रयोग गदै आएको हो । टवभाटगय कामको टशलटसलमा आवश्यक
पर्ने सचू र्ना संकलर्न एवं टबश्लेषण गर्ने, अपराध र अपराधीबारे टवटभन्र्न व्यटिबाि गोप्य सचू र्ना टलई नटचि योजर्ना र कायथर्नीटिहरू ियार गरे र
कायाथन्वयर्न गर्नथपु र्ने हन्छ । यस टवभागको नद्देश्य परु ा गर्नथ र्नागररकसुँग साटमप्यिा वढाई संगटठि अपराध सम्बन्धी गटिटवधी टर्नयन्रणका सार्ै
देश र समाजको सरु क्षाको लाटग आवश्यक पर्ने सचू र्ना टलर्ने समेिका कामहरूमा संचारको महत्वपणु थ भटु मका रहन्छ । चेर्न अफ कमाण्ड
अर्नसु ार ग्रानण्ड लेभलबाि माटर््लो अटधकारी सम्म सचू र्ना पर्ु यानर्ने र माटर्को अडर शदेश ि्लो िह सम्म परु ानर्ने माध्यम र्नै सचं ार हो ।
यस संगठर्नमा संचार त्यटि र्नै महत्वपणु थ छ जटि मार्नव शरररमा अटक्सजर्नको ।
मटहर्नै लगाएर परको माध्यमबाि आदेश िर्ा जाहेरी टदर्ने कायथ संचारले िुरुन्िै टदर्ने सक्र्ने हदा र्नेपल प्रहरी जस्िो टवशेष टजम्मेबारी टलएजो
बृहद संगठर्नलाई संचारको अवश्यकिा र महत्च नछच रहेको छ ।
४.४ समुदाय र प्रहरी
कुर्नै पटर्न अपराध समाज वा समदु ायमा घि्र्न,े अपराध घिानर्ने व्यटि र पीटडि पटर्न समदु ायमा र्नै रहर्ने र अपराधको असर पटर्न समदु ायलाई
र्नै पर्ने हदुँ ा समदु ायसुँग समन्वय गरी शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा, अमर्नचयर्न कायम राख्र्ने, अपराध हर्न र्नटदर्ने र भएका अपराधहरुको अर्नसु न्धार्न गरी
अपराधीलाई सजायको कठघरामा नभ्यानर्ने कायथ गर्नथ समदु ाय र प्रहरीको साझेदारी जरुरी हन्छ । प्रहरीले टवटभन्र्न समयमा मस्ु कार्नसटहिको
सेवा, िोलिोलमा प्रहरी, प्रहरी मेरो सार्ी, प्रहरीसुँग र्नागररक हािेमालो, सामदु ाटयक प्रहरी आटद जस्िा अटभयार्न सञ्चालर्नमा ्याएको
टर्यो । हाल र्नेपाल प्रहरीले समदु ाय र प्रहरी साझेदारी अटभयार्नको सरुु वाि गरे को छ । यो अटभयार्न २०७५ साल काटिथक ११ गिेबाि

47
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 देशैभरर सञ्चालर्नमा ्याइएको छ । यो अटभयार्न शाटन्ि र स्र्ाटयत्वका लाटग टवटभन्र्न टर्नकायहरुको समन्वयमा ्याइएको हो । स्र्ार्नीय
िह, समदु ाय, सामाटजक सघं सस्ं र्ा िर्ा टवद्यालयको साझेदारीमा सो अटभयार्न सञ्चालर्नमा ्याएको छ ।
“हर प्रहर गानुँ र र्नगरी, िोल िोलमा र्नेपाल प्रहरी” भन्र्ने मल
ू र्नाराका सार् के न्द्रदेटख गानुँ िहसम्म साझेदारी संरचर्ना टर्नमाथण गररएको
छ । यसबाि अपराधको रोकर्ाम समदु ाय सरु क्षा र सचेिर्ना, शाटन्ि र सव्ु यवस्र्ा, टवद्यालय सचेिर्नासटहिका समदु ाय के टन्द्रि कायथक्रमहरु
सञ्चालर्नमा छर्न् । जसबाि भयमि ु समाज, गणु स्िरीय टशक्षा, अपराध र टहसं ाबाि सरु क्षा र शाटन्ि िर्ा स्र्ाटयत्व कायम गर्नथ मद्दि टम्र्ने
अपेक्षा टलइएको छ । यो कायथक्रम ७५३ स्र्ार्नीय िहसुँग समन्वय गररएको छ । यस कायथक्रममा १० हजार सामाटजक संस्र्ा, ७५ लाख
टवद्यार्ी, ६६ हजार टवद्यालय, ४ लाख टशक्षक, ७९ हजार प्रहरी, ४० लाख अटभभावक प्रत्यक्ष सल ं ग्र्न रहेका छर्न् ।
साझेदारी सयं न्र
यो योजर्ना सञ्चालर्न गर्नथ प्रहरी प्रधार्न कायाथलयले राटरिय संयोजर्न र व्यवस्र्ापर्नको काम गरररहेको छ । टज्लामा समदु ाय–प्रहरी
टज्ला सटमटि टर्नमाथण भएका छर्न,् समदु ाय–प्रहरी–पाटलका सटमटि, समदु ाय–प्रहरी वडा सटमटि, समदु ाय–प्रहरी–िोल सटमटि र प्रहरी–
टवद्यालय सम्पकथ सटमटि टर्नमाथण भएका छर्न् ।
टज्ला संयोजकमा प्रमख ु टज्ला अटधकारी, स्र्ार्नीय िहका प्रमख ु िर्ा प्रहरी कायाथलयले िोके को प्रहरी अटधकृ ि सहसंयोजक रहर्ने
व्यवस्र्ा रहेको छ । नि संयन्रमा टवटभन्र्न सामाटजक संघसंस्र्ा, र्नेपाल परकार महासंघ, राटरिय समाचार सटमटि र सरोकार राख्र्ने
अन्िराथटरिय संघसंस्र्ालाई समेि सहभागी बर्नाइएको छ । एकीकृ िरुपमा स्वयंसेवक समेिको व्यवस्र्ा गररएको छ ।
कायवक्रमका प्राातमकिा
समदु ाय प्रहरी साझेदारी कायथक्रमका मख्ु य प्रार्टमकिा सरु क्षा समन्वयमा महत्वपणू थ भटू मका, टवद्यालय सम्पकथ कायथक्रम, सामदु ाटयक
सचेिर्ना र अपराध रोकर्ाम, सचू र्ना संकलर्न र आदार्नप्रदार्न, प्राकृ टिक सम्पदाको दोहर्न टर्नयन्रण, वािावरण सरं क्षण, टवपद व्यवस्र्ापर्न,
साइबर अपराध टर्नयन्रण, सरु क्षा नपकरण टवस्िार, सामाटजक टवकृ टि िर्ा बेचटवखर्न टर्नयन्रणमा भटू मका खे्र्ने रहेका छर्न् ।
कायवक्रम सचेिना
पचाथ, पम्प्लेि, घरदैलो कायथक्रम, प्रटशक्षण, सामदु ाटयक गस्िी, अन्िरटक्रया, सावथजटर्नक सर्नु वु ाइ लगायिका कायथक्रम सञ्चालर्न गरी
सचेिर्ना बढाइएको छ । एक वडा एक कायथक्रम’ सञ्चालर्नमा ्याइएको छ ।
यसरी समदु ाय र प्रहरीबीचको साझेदारी रही आएको छ । यो Police-Public Partnership को अवधारणा सुँग सम्बटन्धि रहेको छ
४.५ समुह कायवः-
समहू भन्र्नाले त्यस्िा व्यटिहरुको समहू लाई बटु झन्छ जसले साझा लक्ष्य र नद्देश्य टलएको हन्छ । समहू भन्दासार् दईु वा दईु भन्दा बढी
व्यटिहरु रहेका हन्छर्न् जसले एक आपसमा अन्िरटक्रयाको माध्यमबाि लटक्षि नद्देश्य परू ा गर्नथ हरहमेसा ित्पर रहन्छर्न् । समहू मा एकजर्ना
र्नेित्ृ वकिाथ हन्छ जसले सम्पणू थ सदस्यहरुलाई टर्नयन्रण र टर्नदेशर्न गरे को हन्छ । समहू का सदस्यहरुले छुट्टाछुट्टै रुपमा आआफुलाई सटु म्पएको
टजम्मेवारी बहर्न गदथछर्न् भर्ने र्नेित्ृ वले सबै सदस्यहरुलाई एकिाको सरू मा बाुँध्र्ने प्रयास गरे को हन्छ । एकले र्क
ु े सक
ु ी सयले र्क
ु ी र्नदी” भन्र्ने
हाम्रो परु ार्नो भर्नाइले पटर्न समहू को महत्वलाई पष्टु ्यानुँदछ ।
प्रहरी सगं ठर्नबाि गररर्ने काम कारबाहीहरू प्रायजसो समहू मा आबद्ध भै सम्पन्र्न गररर्ने प्रकृ टिका हन्छर्न् । सगं ठर्नका एकल व्यटिहरूबाि
त्यस्िा प्रकृ टिका काम कारबाहीहरू सम्पन्र्न गर्नथ गाह्रो हर्ने हन्छ । समहू मा काम गर्नपथु र्ने हदुँ ा समहू टभरका व्यटिहरू बीच राम्रो समन्वय हर्नु
अत्यन्ि जरूरी हन्छ । िसर्थ समहू कायथ र समन्वय जोटडएर आनर्ने टवषय वस्िु हो । जहाुँ समहू हन्छ त्यहाुँ समन्वय हर्नपु दथछ । अन्यर्ा समहू ले
काम गर्नथ सक्दैर्न लक्ष्य प्राटप्त हर्न सक्दैर्न ।
;d"xsf k|sf/
१. cf}krfl/s ;d"x M cflwsfl/s?kdf g} tf]lsPsf JolQm jf kbflwsf/Lx?sf] ;d"x .
२. cgf}krfl/s ;d"x M cfwsfl/s?kdf g} gtf]lsP tfklg ;+u7gsf] nIo / p2]Zo k"/f ug{ ;do / cj:yfn] l;h{gf
u/]sf] ;d"x .
३. bafa ;d"x M g}lts bafa lbgsf nflu vf;u/L ;/sf/ jf ;+u7gsf sfd sf/jfxLx?nfO{ lgoldt ug{ ul7t ;d"x
.
४. sfo{bn÷sfo{;d"x M s'g} sfo{ ;~rfng ug{ ul7t sfo{bn .
५. :jfy{ ;d"x M ;+u7g jf sd{rf/Lx?sf] xslxtsf nflu ul7t ;d"x .

48
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 ६. :jtGq ;d"x M of] st} klg gnfuL :jtGq?kn] ;Tosf] kIf lnP/ sfd ug]{ p2]Zon] ul7t ;d"x .
;d"xsfo{sf kmfObf
– ;+u7gsf] sfo{;Dkfbgsf] pQ/df a9f]Q/L . – cfk;L efOrf/fdf j[l4 .
– ;b:ox?aLr ckgTjsf] efjgf j[l4 . – pRr dgf]an .
– ;b:ox?aLr sfddf ;lqmotf . – ;+u7gleq x'g] cfGtl/s åGå / c:j:y k|ltkwf{sf] cGTo .
– ;d"xsf ;b:ox?aLrsf] 1fg ;Lksf] km}nfj6 /
pkof]u .
;d"xsfo{sf a]kmfObf
dflysf ljljw kmfObfsf afah'b klg ;fd"lxs sfo{sf s]xL a]kmfObfx? klg 5g\ M
– sfd /fd|f] ePdf ;a}n] h; lng] k|s[lt / sfd lau|]df p;sf] uNtLn] sfd lalu|of] eg]/ bf]iff/f]k0f ug]{ k|s[lt .
– sfdeGbf g]t[Tj ug{ tlD;g], cyf{t\ g]t[Tj n]andf k'Ug vf]Hg] k|j[lQdf a9f]Q/L cfpg ;Sg] .'
– ;a} ldnL ;+u7gs} clxtdf ;fd"lxs?kdf nfUg ;Sg] vt/f .
– ;a}sf] sfd xf], d]/f] dfq xf]Og eg]/ lhDd]jf/Laf6 Ro't x'g ;Sg] vt/f .
४.६ नेिृत्व,उत्प्रेरणा र साववजातनक सेवा प्रवाह
g]t[Tj (Leadership)
 g]t[Tjsf] af/]df a'‰gsf nflu ;j{k|yd Joj:yfkg -Management_ sf] af/]df a'‰g h?/L x'G5 . ;fdfGotof g]t[Tj
/ Joj:yfkgnfO{ Pp6} cy{df a'‰g] u/]sf] kfOG5 h'g ;To xf]Og . Joj:yfkg eGgfn] of]hgf ug]{, ;+u7g ug]{,
;fwg >f]tsf] afF8kmfF8 ug]{, lgoGq0f ug]{ h:tf sfo{nfO{ a'lemG5 . Joj:yfksn] of]hgf th{'df -Planning_, hgzlQm
Joj:yfkg, ;~rf/ -communication_ h:tf sfo{ dfkm{t cfk\mgf] nIo xf;Ln ug]{ k|oTg ub{5g\ . g]t[Tjn] cfk\mgf]
;d'x jf ;+u7gsf] eljio s:tf] x'g] eGg] ;DaGwdf direction / vision lglb{i6 ug]{ / ;f]sf] k|flKtsf nflu pko'Qm
/0fgLlt th{'df ug]{ sfd ub{5 . ctM Joj:yfksnfO{ ;d]t lbzf -Direction_ k|bfg ug]{ sfd g]t[Tjn] ub{5 .
 s'g} lglb{i6 nIo jf pb]Zo k|flKtsf nflu dftxtsf sd{rf/Lx¿nfO{ cfk\mgf] ;f]rfO / of]hgf cg'?k sfo{ ug{
k|efljt ug{ ;Sg] IfdtfnfO{ g]t[Tj eGg] ul/G5 . The Action of Leading a Group of People or an organization
is called Leadership.
 csf]{ zAbdf eGg'kbf{ JolQmx¿sf] ;d"xnfO{ cfk\mgf] b[li6sf]0f / dfGotfcg';f/ cfk"mn] lbPsf] dfu{bz{g / lgb]{zgsf]
kfngf u/fpg, nIok|lt pT;'s agfpg / ;d'x kl/rfng -Group mobilization_ sf] dfWodaf6 p2]Zo xfl;n ug]{
v'aL g} g]t[Tj xf] .
 cfk\mgf] cg'ofoLx¿nfO{ nlIft sfo{df nufpg], ;xof]u ug]{, xf};nf lbg] ltgLx¿aLr ;dGjo / ;dfGh:otf sfod
ub}{ ;kmntf k|fKt ug]{ s8Lsf ?kdf g]t[Tj ;w}+ g} k|oTgzLn /xG5 .
g]t[Tjsf lhDd]jf/L (Responsibilities of Leadership)
!= a'‰g' M To understand–mission, men b'j} a'‰g]– followers n] klg Leadership lrGg] / of]hgf yfxf
kfpg] .
@= lg0f{o lng' M of]hgfsf] th{'df / sfof{Gjog ubf{ s:tf] ug]{ eGg] lhDd]jf/L Leader sf] xf] .
#= jftf{nfk ug]{, Feedback ;d]t lng], ;+zf]wg ug]{, cfb]z k|jfx ug]{ .
$= ;zQmLs/0f ug{' M g]t[Tjn] cfk\mgf] dftxtsf JolQmx¿sf] of]Uotf, Ifdtf, ;Lk, 1fg, sf}zntfdf clej[l4
ug]{ .
%= pTk|]/0ff -Motivation_ M ;+u7gsf] nIo xfl;n ug{ sd{rf/LnfO{ cfk\mgf] lhDd]jf/L jdf]lhdsf] sfo{df pRr
nufj, ?lr tyf sfo{ u?F u?F nfUg] OR5fzlQmsf] jftfj/0f l;h{gf ug{' .
^= pRr dgf]jn sfod /fvL ;fx;L agfpg' .
&= lbuf] /fVg' M ;d"xnfO{ ld;g / sf/jfxLsf] bf}/fg lbuf] /fvL /fVg' .
g]t[Tjsf u'0fx¿ -Traits_
!= c;n rfnrng, @= ;fx;L÷axfb'/, #= lg0ff{os sfjf{xL,
$= e/kbf]{, %= ;xgzlQm, ^= sfd ug]{ pT;fx, hfFu/,
&= kxntf, *= km};nf, lg0f{o ug{', (= Goflos dgsf] k|of]u ug]{,

49
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 !)= 1fgL, ljj]sL, !!= jkmfbfl/tf,;dembf/Lkg, !@= lg:jfyL{ .
g]t[Tjsf l;4fGt
!= dxfg dfG5] l;4fGt -Great man theory_ M g]t[Tj;DaGwL u'0f hGdhft g} cfpF5 . kl5 l;s]/ ljsf; x'g] s'/f
xf]Og eGg] l;4fGtdf cfwfl/t 5 .
@= u'0fsf] l;4fGt -Trait theory_ M of] dflg;df hGd hft klg x'G5 / kl5 cfh{g ug{ klg ;lsG5 eGg] l;4fGtdf
cfwfl/t 5, ;f]xL u'0fsf] cfwf/df dflg;n] g]t[Tj ub{5 eGg] dfGotf /fVb5 .
#= Jojxf/jfbL l;4fGt -Behavioral theory_M g]t[Tj hGdhft cfpg] u'0f xf]Og kl5 lgld{t x'G5 eGg] dfGotf
/fVg] g]t[Tjsf] l;4fGt xf] . o;}leq M Anagerial Grid/Leadership Grid Theory klg kb{5g\ .
$= kl/l:ylthGo l;4fGt -Contingency theory_ M o; l;4fGtsf] dfGotfcg';f/ g]t[Tj kl/l:yltcg';f/ kl/jt{g
x'G5 . g]t[Tjsf] ljsf;df tTsfnLg kl/l:yltsf] dxTjk"0f{ e"ldsf /xG5 .
%= cfk;L ;DaGw / Jojxf/sf] cfbfgk|bfgsf] l;4fGt -Transactional Leader theory_ M g]t[Tjn] cg'ofoLnfO{ cg's"n
jftfj/0f l;h{gf ub{5 . g]t[Tjk|lt pTk|]l/t x'g] vfnsf] jftfj/0f g]t[Tjstf{n] l;h{gf ub{5 eGg] dfGotf /fVg]
l;4fGt .
^= ?kfGt/0fsf] l;4fGt -Transformational Leadership theory_ M o;df g]t[Tjstf{n] cg'ofoLx¿nfO{ ljZjf; /
pTk|]/0ff hufpg] jftfj/0f l;h{gf u/L Ps csf{aLrsf] cGt/lqmofaf6 c;n g]t[Tjsf] ljsf; x'G5 eGg]
dfGotf /fVg] l;4fGt .
-%_ g]t[Tjsf tTjx¿ -Elements of leadership_
!= g]t[Tjstf{ -Leader_
@= cg'ofoL -Followers_ M g]t[TjnfO{ ;dy{g ug]{ JolQmx¿ .
#= kl/l:ylt -Situation_ M ;+u7gsf] p2]Zo, nIo s] xf] < ;f]cg';f/sf] cj:yfsf] l;h{gf x'g'kb{5 .
$= jftf{nfk -Communication_ M o;sf] dfWodaf6 cfk\mgf c8{/ cfb]z b"/b[li6x¿ g]t[Tjn] cfk\mgf cg'ofoL
;dIf k'¥ofpFb5 / pgLx¿sf u'gf;f ;'Gg] ub{5 .
-^_ g]kfndf g]t[Tj;DaGwL ;d:of
g]kfndf s'zn g]t[Tjsf] ljsf; x'g g;Sg'sf] k5fl8 lgDg sf/0fx¿ 5g\ M
!= b"/blz{tfsf] cefj
@= g]t[Tjdf pbfl;gtfsf] cj:yf
#= kl/l:yltcg';f/ cfk"mnfO{ abNg g;Sg] cj:yf
$= g]t[Tjdf nf]stflGqs efjgfsf] cefj
%= g]t[Tjn] cfk\mgf] ;fgf] ;d"x agfO{ ;f]xL ;d"xsf] lxtdf nflukg]{ k|j[lQ
^= Tofu / jlnbfgLsf] efjgfsf] cefj
&= cfk\mgf cg'ofoLx¿sf] u'gf;f] ;'Gg] k|j[lQsf] cefj
*= g]t[Tjsf] nflu plrt tflnd / 1fg;Lksf] sdL
(= sd{rf/LtGqLo g]t[Tjdf ;xof]uL / pbf/ efjsf] sdL
!)=cg'ofoLx¿af6 g]t[Tjsf] d"Nof+sgdf cg'bf/tf
pTk|]/0ff -Motivation_
s'g} klg ;+u7gdf sfo{/t >lds Pj+ sd{rf/Lx¿nfO{ ;+u7gsf] nIo / p2]Zo xfl;n ug{df s'zntf, pRr hf]z
/ hfFu/;fy sfd ug{ k|]l/t ug]{ sfo{nfO{ pTk|]/0ff -Motivation_ elgG5 . csf]{ zAbdf s'zntfk"j{s sfd ug{ sd{rf/LnfO{
cfk\mgf] lhDd]jf/Ladf]lhdsf] sfo{df pRr nufj, ?lr tyf sfo{ u?Fu?F nfUg] OR5f zlQm k}bf ug{] jftfj/0f l;h{gf
ug{'nfO{ g} pTk|]/0ff (Motivation_ elgG5 . Motivation involves the biological, emotional, social, and cognitive forces
that activate behavior. In everyday usage, the term "motivation" is frequently used to describe why a person does
something. It is the driving force behind human actions.k|x/L ;+u7gh:tf] pRr hf]lvd tyf r'gf}tLk"0f{ lhDd]jf/L
af]s]sf] ;+u7gsf sd{rf/Lx¿ leq pTk|]/0ffsf] dxTj cem a9L /x]sf] 5 .
pTk|]/0ffsf p2]Zox¿
!= sfo{ ug{nfO{ k|]l/t ug{', @= sd{rf/Lsf] ;xof]u / ;dy{g k|fKt ug{',

50
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 #= sd{rf/Lsf] dgf]jn pRr /fVg', $= sd{rf/Lsf] sfo{ Ifdtfdf ;'wf/ ug{',
%= sd{rf/LnfO{ sfo{ ;Gt'li6 k|bfg ug{', ^= dfgjLo ;+zfwgsf] pRr ;b'kof]u ug{',
&= ;+u7gsf] nIo / p2]Zo xfl;n ug{' .
pTk|]/0ffsf lsl;d
of] dfgjLo :jefjdf e/kg]{ s'/f xf] . s'g} JolQmnfO{ s'g} tTjn] pTk|]l/t u5{ eg] ToxL tTjn] csf]{ JolQmnfO{
pTk|]l/t gug{;S5 . Jojxf/df JolQm / kl/l:ylt cg';f/ pTk|]/0ff lbOG5 . of] g]t[Tjdf e/ kg]{ s'/f klg xf] . ;fdfGotof
pTk|]/0ff lgDg lnlvt lsl;dsf x'G5g\ M
-!_ ;sf/fTds / gsf/fTds -Positive & Negative Motivation_ M ;sf/fTdsdf nfe, k'/:sf/, kbf]Gglt /xG5 eg]
gsf/fTdsdf 8/, qf; / b08sf] ;xf/fn] sfo{ ug{ k|]l/t ul/G5 . cfw'lgs sfndf ;sf/fTds pTk|]/0ffnfO{ a9L
dxTj lbOG5 .
-@_ afXo Pj+ cfGtl/s pTk|]/0ff -Extrinsic & Intrinsic Motivation_ M afx\o pTk|]/0ff cltl/Qm ;|f]taf6 k|fKt x'G5
;+u7g leqaf6 k|fKt xF'b}g . yk kl/>d, ;]jf lgj[lQaf6 k|fKt cfh{g hLjg ladf, lj>fdsf] ;do h:tf s'/f afXo
cGtu{t kb{5g\ eg] cfGtl/sdf ;+u7g leqaf6} k|fKt x'G5g h;df ;Ddfg, dgf]jn, pQ/bfloTj, lx:;]bf/L, OHht
cflb kb{5g\ .
-#_ ljQLo tyf u}/ ljQLo pTk|]/0ff -Financial & Non financial Motivation_ M ljQLo pTk|]/0ffleq af]g;, ;]jf lgj[lQ
nfe, labf, hLjg ladf, lgz'Ns pkrf/ vr{ cflb kb{5g\ eg] u}/ljQLoleq sd{rf/Lsf] cfGtl/s efjgf;DaGwL
pTk|]/0ff kb{5g\ h;df k|z+;f kq, tSdf, kbs, lg0f{odf :jtGqtf / ;+u7gleq OHht cflb kb{5g\ .
;fj{hlgs ;]jf k|jfx -Public Service Delivery_
;fj{hlgs ;]jf k|jfxsf] s'/f ubf{ ;j{k|yd ;fj{hlgs ;]jf eg]sf] s]xf] hfGg' h¿/L 5 . ;/sf/af6 ;j{;fwf/0f
hgtfnfO{ lbOg] ;]jfnfO{ g} ;fj{hlgs ;]jf elgG5 . h:tf] zflGt ;'/Iff, k|fs[lts k|sf]kdf p4f/, cfunfuL, af9Lklx/f]df
p4f/, lgoGq0f, lzIff, :jf:Yo, /f]huf/, ;8s, vfg]kfgL, ljB't, lk5l8Psf] ;d'bfosf] pTyfg cflbdf ;/sf/n] pknAw
u/fpg] ;]jf / v]Ng] e"ldsfnfO{ g} ;fj{hlgs ;]jf elgG5 . dflysf] s'/f yfxf e};s]kl5 cj ;fj{hlgs ;]jf k|jfx
eg]sf] s] xf]< o;df ;d]l6g] ljifoj:t' s] s] x'g< g]kfndf ;fj{hlgs ;]jf k|jfx k|efjsf/L?kdf x'g g;Sg'sf sf/0f
s] s] x'g\< g]kfndf ;fj{hlgs ;]jf k|jfx k|efjsf/L?kdf kl/rfng ug{sf nflu s]s:tf] sbd rfNg' pko'Qm x'G5 egL
hfGg' cToGt h¿/L x'G5 .
/fHo jf ;/sf/n] cfd gful/sx¿nfO{ k|bfg ug{'kg]{ ljleGg ;]jfx¿ l56f], 5l/tf], ldtJooL tyf k|efjsf/L 9+un]
pknAw u/fpg] sfo{ g} ;fj{glhs ;]jf k|jfx xf] . o;af6 g} /fHo jf ;/sf/ slt hgpQ/bfoL, hjfkmb]xL /
nf]ssNof0fsf/L 5 eGg] s'/f ;lhn} cfFsng ug{ ;lsG5 .
;fj{hlgs ;]jf k|jfxdf ;d]l6g] ljifoj:t'
-!_ ;]jfsf] k4lt, nlIft ;d"x, ;]jf k|jfxsf nflu ;Da4 lgsfo jf ;+:yf, ;]jfsf zt{;lxtsf] 3f]if0ff
-@_ ;]jf k|bfg x'g] :yfg, lbg / ;do
-#_ ;]jf ;z'Ns ls lgMz'Ns xf] ;f]sf] olsg ljj/0f
-$_ ;]jf k|bfgsf] tl/sf jf k|s[of / u'gf;f] ;'Gg] kbflwsf/L
-%_ k|bfg ul/Psf] ;]jfsf] cg'udg, d"Nofª\sg, k|ltj]bg
-^_ ;fj{glhs ;'g'jfO -;]jfsf] af/]df_
g]kfndf ;fj{hlgs ;]jf k|jfx k|efjsf/L ?kdf x'g g;Sg'sf sf/0f s] s] x'g<
-!_ sdhf]/ sfg'g -&_ ;]jf k|bfos / ;]jfu|fxLaLrsf] ;DaGwdf ;'dw'/tf
-@_ hgr]tgfsf] sdL gx'g'
-#_ kof{Kt bIf hg zlQmsf] cefj -*_ ;]jfsf] gS;fª\sg gx'g'
-$_ ;|f]t / ;fwgsf] cefj -(_ ;]jfk|bfossf] bIftf / j[lQljsf;df Wofg glbg] k|j[lt
-%_ sd{rf/LtGqdf /fhg}lts x:tIf]k -!)_ ;]jfk|bfosdf cfly{s cg';f;gsf] sdL
-^_ ef}uf]lns ljs6tf
g]kfndf ;fj{hlgs ;]jf k|jfx k|efjsf/L ?kdf kl/rfng ug{sf nflu s] s:tf] sbd rfNg' pko'Qm x'G5 <
;j{k|yd ;/sf/af6 k|bfg ul/g] ;]jfx¿sf] :ki6 gS;fª\sg -Service Mapping_ u/L sdhf]/ sfg'gnfO{ kl/dflh{t ug]{,
hgr]tgfsf] ljsf; ug]{, ;]jf k|bfosdf kof{Kt bIf hg zlQmsf] kl/k"lt{ ug]{, ;|f]t / ;fwgsf] cefjnfO{ cGo ug]{,g]kfndf
a9b} uPsf] sd{rf/LtGqdf /fhg}lts x:tIf]knfO{ lgld6\ofGg kfg]{, ;8s ;~hfnsf] lj:tf/af6 ef}uf]lns ljs6tf x6fpg]

51
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 Nepal Police ASI Note- DSP Resham Parajuli (RTD)
 / /fd|f] sfd ug]{ sd{rf/LnfO{ k'/:sf/ kbf]Gglt / g/fd|f] sfd ug]{nfO{ b08;hfosf] Joj:yf u/]df g]kfndf ;fj{hlgs
;]jf k|jfx k|efjsf/L?kdf kl/rfng /x]sf] s'/fdf b'O{ dt gxf]nf .
 ;fj{hlgs ;]jf k|bfosx¿df x'g'kg]{ u'0fx¿
-!_ ;/sf/af6 jf cfkm"n] k|bfg ul/g] ;]jfx¿sf] :ki6 gS;fª\sg -Service Mapping_ nfO{ /fd|f];Fu hfgsf/L /fVg ;Sg]
Nofst ePsf] .
-@_ cfkm"n] k|bfg ul/g] ;]jfx¿sf] sfo{of]hgf tof/ ug{ ;Sg] 1fg ePsf] .
-#_ ;]jfu|fxLsf] dd{ / efjgf a'‰g ;Sg] v'jL ePsf] .
-$_ ;]jf k|bfos / ;]jfu|fxLaLrsf] ;DaGwdf ;'dw'/tfNofpg ;Sg] JolQmTj .
-%_ ;]jfk|bfosdf cfly{s cg'zf;gsf] kl/kfngf ug{ ;Sg] / e|i6frf/df Zero Tolerance sf] gLlt cjnDag ug{
;Sg] .
-^_ ;]jfu|fxLsf] u'gf;f]nfO{ ;dodf g} xn ug{ ;Sg] u'0f ePsf] .
k|x/L ;]jf k|jfx
प्रहरीको मख्ु य काम भर्नेको प्रचटलि ऐर्न, कार्नर्नु को अटधर्नमा रही समाजमा शाटन्ि सरु क्षा अमर्नचयर्न कायम गर्ने, कार्नर्नु को कायाथन्वयर्न गरानर्ने,
अपराध हर्न र्नटदर्ने, भैहालेमा अपराधको कुशलिापवू थक अर्नसु न्धार्न गर्ने जस्िा महत्वपणू थ र संवेदर्नशील कायथहरू रहेका छर्न् । प्रहरीले यी टजम्मेवारी
र दाटयत्वलाई दैटर्नकरुपमा कायथसम्पादर्न गर्नथ प्रहरी प्रधार्न कायाथलयदेटख प्रहरी चौकीस्िरसम्मका कररव २६६० भन्दा बढी टवटभन्र्न प्रहरी
इकाइहरूबाि ७९ हजार ५ सय ४१ भन्दा बढी प्रहरी कमथचारीहरूले सरु क्षाको र्नवीर्निम अवधारणाअर्नसु ार सरु क्षा प्रदार्न गर्नथक ु ा सार्ै टवटशष्टीकृ ि र
र्नागररकमैरी प्रहरी इकाइको स्र्ापर्ना गरी सवथसाधारण जर्निा लटक्षि टवटभन्र्न टकटसमका िौर िररका, योजर्ना, कायथक्रम र नपायहरू अवलम्वर्न गरे को
छ । जसले गदाथ प्रहरी सेवा प्रवाहमा सरलिा, सहजिाका सार्ै प्रभावकारी रुपमा लटक्षिवगथ िर्ा जर्नस्िरसम्म पगु ोस् र त्यसबाि नत्कृ ष्ट पररणाम
टर्नटस्कयोस भन्र्ने र्नै हन्छ । टवटशष्टीकृ ि भन्र्नाले प्रहरीका इकाईहरू जस्िैुः के न्द्रीय अर्नसु न्धार्न ब्यरु ो, लागऔ
ु षध ब्यरु ो, साईबर ब्यरु ो, मार्नव बेचटवखर्न
अर्नसु न्धार्न ब्यरु ो, ईन्िरपोल, काठमाण्डौं नपत्यका अपराध अर्नसु न्धार्न कायथलय जस्िा प्रहरी इकाइका प्रहरी सेवा पदथछर्न् यी इकाइहरूले प्रायुः टवशेष
प्रकारका र जघन्य खालका अपराधहरूको अर्नसु न्धार्न गर्ने कायथ गदथछर्न् भर्ने सवथसाधारण जर्निा लटक्षि सेवा प्रवाहमा आम सवथसाधारण र्नागररकले
प्रहरीबाि प्राप्त हर्ने साधारण देटख आपराटधक गटिटवटधसम्मको प्रहरी सेवाको सरल र सहज िररकाले सम्वटन्धि प्रहरी इकाइहरूबाि प्राप्त होस् भन्र्ने
मर्नसायका सार् सचं ालर्न गररएका योजर्ना िर्ा कायथक्रमहरू कायाथलय वा शाखा, नपशाखाहरू पदथछर्न् । जस्िै नदाहरणका रुपमा प्रहरी सेवा प्रवाहका
के ही योजर्ना िर्ा कायथक्रमहरू प्रस्िुि गररएको छुः-
१. हिलाइर्न र्नम्वर ५. मटहला,बालबाटलका िर्ा जेष्ठ ८. र्नेपाल प्रहरी अस्पिाल
२. र्नागररक सहायिा कक्ष र्नागरटक सेवा के न्द ९. टवपद् व्यवस्र्ापर्न महाशाखा
३. सामदु ाटयक प्रहरी सेवा के न्द्र ६. पयथिक प्रहरी १०. कम्प्लेर्न सेल
४. समदु ाय–प्रहरी साभफ्दोरी ७. ई–सेवा ११. अन्य सेवा
४.७ मानव वतिकार सरं क्षणमा प्रहरीको भूमतमकाः
मानव वतिकारको पररचयः
मार्नब भएकै कारणबाि प्राप्त हर्ने जन्म टसद्ध अटधकार र्नै मार्नव अटधकार हो । यो टवश्वका सबै मार्नवलाई देश टभर रहुँदा र बाटहरी देशमा रहुँदा
पटर्न बराबरी रूपमा प्राप्त हर्ने अहरटणय अटधकार हो । मार्नव अटधकार आयोग ऐर्न, २०६८ का अर्नसु ार मार्नव अटधकार भन्र्नाले व्यटिको
जीवर्न, स्विन्रिा, समार्निा र मयाथदासुँग सम्बटन्धि सटं वधार्न िर्ा अन्य प्रचटलि कार्नर्नु द्वारा प्रदार्न गररएका अटधकार िर्ा र्नेपाल पक्ष भएको
मार्नव अटधकारसम्बन्धी अन्िराथटरिय सटन्ध सम्झौिामा टर्नटहि अटधकार सम्झर्नपु छथ ।
प्रकृ टि प्रदत्त मार्नव अटधकार अहरणीय हर्नक ु ा सार्ै टकर्नेर वा मागेर पानर्ने अटधकार होइर्न । यो जन्मजाि स्विुः टसद्ध पानर्ने अटधकार हो ।
यसले मार्नव जीवर्नसुँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध राख्दछ । जस्िै माटर्नसले बाुँछर्न पानर्ने अटधकार, सरु क्षाको अटधकार, खार्न पानर्ने अटधकार, बस्र्न पानर्ने
अटधकार, लत्ताकपडा, टशक्षा, स्वास््य, मर्नोरञ्जर्न, स्विन्रिा, व्यापार, दाम्पत्य जीवर्न इत्याटद पदथछर्न् ।
मानव वतिकार सरं क्षणमा प्रहरीको भूतम मका
मार्नव अटधकारको सम्मार्न, संरक्षण एवं सम्बद्र्धर्नमा सरु क्षाकमीको भटू मका टर्नकै महत्वपणू थ हन्छ । प्रचटलि कार्नर्नु को प्रभावकारी
कायाथन्वयर्नबाि र्नै मार्नव अटधकारको संरक्षण एवं सम्बद्र्धर्न हर्न सक्दछ । यस कायथमा सरु क्षाकमीको अहम् भटू मका रहेको हन्छ । त्यसैले प्रत्येक
सरु क्षाकमी िर्ा सरु क्षा टर्नकायले मार्नव अटधकारसम्बन्धी मापदण्डहरूका बारे मा राम्रो जार्नकारी राख्र्न आवश्यक हन्छ । आफ्र्ना प्रत्येक व्यवहार
र टक्रयाकलापहरूमा यी मापदण्डहरूको प्रयोगको सटु र्नटश्चििा गर्नपथु दथछ ।
मार्नव अटधकार संरक्षणमा टवशेष गरे र टवशेष पररटस्र्टि जस्िै संकिकाल, दगं ा, सशस्त्र द्वन्द्व, प्राकृ टिक प्रकोप, आगलाटग, महामारी जस्िा
अवस्र्ामा पीटडिहरूको बाुँछर्न पानर्ने िर्ा सरु क्षाको अटधकारलाई पटहलो प्रार्टमकिामा राख्र्नपु दथछ । जस्िोसक ु ै अवस्र्ामा पटर्न मार्नव
अटधकार िर्ा प्रचटलि कार्नर्नु को न्लंघर्न र्नहर्ने कुराको सटु र्नटश्चि गर्नथपु दथछ । अवस्र्ालाई सामान्यीकरण गर्ने कार्नर्नु ले प्रत्यायोजर्न गरे को
52
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 अटधकार मार प्रयोग गर्ने िर्ा टवशेष अवस्र्ामा पटर्न कुर्नै आधारमा कसैलाई टवभेद र्नगर्ने र्नीटि अवलम्वर्न गर्नपथु दथछ । प्रहरीले आफ्र्नो
अटधकारको प्रयोग गदाथ व्यटिको अटधकार र स्विन्रिा सरं क्षण गर्ने नद्देश्य टलएको हर्नपु दथछ । नद्देश्य परू ा गर्ने ढगं ले मार शटिको प्रयोग गररर्नु
पदथछ अर्ाथि शटि प्रयोग गदाथ र्नैटिकिा, सावथजटर्नक सव्ु यवस्र्ा िर्ा टहि संरक्षणमा आवश्यक न्यर्नू िम शटि प्रयोग गर्नथपु दथछ अर्ाथि अत्यटधक
शटिको प्रयोग गर्नथु हदुँ र्नै । त्यस्िै अर्नसु न्धार्न िहटककाि िर्ा फरार अपराधी पक्रान गर्ने क्रममा मार्नव अटधकारको हर्नर्न हर्न सक्दछ । कार्नर्नु भन्दा
बाटहर गएर पक्रान गर्न,थु टहरासिमा राख्र्नु मार्नवअटधकारको हर्नर्न हर्ने हदुँ ा सो अवस्र्ामा प्रहरीले मार्नवअटधकारको सरं क्षण गर्नपथु दथछ ।
मार्नवअटधकार संरक्षणका लाटग र्नेपाल प्रहरीले संगठर्नको मख्ु य प्रार्टमकिामा राखी देशटभर र बाटहरका मार्नवअटधकार संरक्षण संघसंस्र्ा,
र्नागररक समाज, टवटभन्र्न सयं ि ु रारिसघं का टमसर्नहरुसुँग समन्वय गदै आएको छ । मार्नवअटधकारको सरं क्षणमा सगं ठर्नले शन्ू य सहर्नशीलिाको
र्नीटिसमेि टलएको छ । र्नेपाल प्रहरीले २०५९ सालदेटख र्नै प्रहरी प्रधार्न कायाथलयमा मार्नवअटधकार इकाइ खडा गरी मार्नवअटधकारको
संरक्षणका लाटग टवटभन्र्न कायथहरु गदै आएको छ ।
मार्नव अटधकार सरं क्षणमा र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो किथव्य पालर्न गर्ने क्रममा व्यटिका मार्नवअटधकारको सम्मार्न गरे र र कै यौ ुँ त्यस्िा
मार्नवअटधकार संरक्षण गर्ने र्नीटि अटख्ियार गरे र मार्नव अटधकारको संरक्षणमा महत्वपणू थ भटू मका टर्नवाथह गर्नथ सक्दछ । जर्नु टर्नम्र्न प्रकारका रहेका
छर्न-्
-s_ k|x/Ln] st{Jo kfng tyf sfg'g sfof{Gjog ug]{ qmddf
!=cg';Gwfg txlssftsf] qmddf z+lst JolQmk|lt ck/fw k|dfl0ft geP;Dd lgbf]{liftfsf] cg'dfg u/]/ .
@=z+lstsf egfO h:tfsf] t:t} aofgsf ?kdf ptf/ u/]/ jf OR5f ljk/Lt aofg lbg s/ gnufP/
-v_ kqmfp tyf vfgtnf;Lsf] qmddf
!=cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf sfg'gadf]lhd afx]s :j]R5frf/L kqmfp (Arbitary Arrest) gug]{
@=kqmfp k"hL{ / vfgtnf;L k"hL{ lbg]
#=kqmfpsf] @$ 3G6f leq d'2f x]g]{ clwsf/L;dIf k]z u/]/ dfq lx/f;tdf /fVg]
$=a'9fa'9L tyf afnaflnsfnfO{ xTs8Lsf] k|of]u gug]{, dlxnfnfO{ kqmfp tyf vfgtnf;L ubf{ dlxnf k|x/Ldfkm{t\ ug]{
-u_ lx/f;tdf राख्ने क्रममा
!=k"hL{ lbP/ dfq lx/f;tdf /fVg]
@=e]63f6sf] Joj:yf ug]{
#=dfgjclwsf/d}qL lx/f;t sIf agfpg]
$=d]l8sn hfFr u/fP/ dfq lx/f;tdf /fVg]
%=lx/f;tdf /x]sf] JolQmnfO{ cfjZos k/]sf] a]nf sfg'g Joj;foL;Fu k/fdz{sf] Joj:yf ldnfOlbg] .
-3_ प्रहरी कारवाही गने क्रममा
!=zflGt / ;'Joj:yf sfod /fVg] qmddf ;se/ ;DemfOa'emfO ug]{
@=afWotfjz an k|of]u ug'{ k/]df r/0fa4 an k|of]usf] l;4fGtcg'?k ug]{
#=sfg'g;Ddt hjfkmb]xL / an k|of]usf] cfjZostfsf] l;4fGtcg';f/ dfgjclwsf/sf] ;+/If0f x'g] u/L k|x/L sf/jfxL ug]{ .
-ª_ gLltlgodsf] lgdf{0f गने क्रममा
!=k|x/L ;+u7gn] dfgjclwsf/sf] ;+/If0fsf nflu ljleGg tflnd cfof]hgf ug]{
@=dfgjclwsf/ pNn+3g ug]{ k|x/L sd{rf/Lpk/ z"Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDag u/]/ sf/jfxLsf] bfo/fdf Nofpg]
टसलटसलामा g]kfn k|x/Ln] cfk\mgf] Mission Statement df g} dfgjclwsf/ ;+/If0fdf k|lta4 k|x/L ;]jf’ egL :ki6
u/]sf] 5 । यसै क्रममा र्नेपाल प्रहरीले मार्नव अटधकार संरक्षणको लाटग ;Dk"0f{ k|x/L sd{rf/LnfO{ dfgj clwsf/ ;DaGwL x\ofG8a's
tof/ u/L ljt/0f u/]sf] 5 .
(च) वन्िरातष्िय शातन्ि ्ाापना गने क्रममाः
१. र्नेपाल प्रहरीले टवटभन्र्न द्धन्द्धग्रस्ि देशमा जाुँदा एकािफथ त्यहाुँका र्नागरीकका मार्नव अटधकारहरू हर्नर्न हर्न र्नटदर्न UN Peace Keeper को
हैटसयिले काम गर्नथु पदथछ भर्ने अकाथ िफथ सम्बटन्धि देशका प्रहरीहरूलाई मार्नव अटधकार सम्बन्धी िालीम समेि टददै आएको छ ।
२. र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो देशको झण्डा फहराएर जार्नपु र्ने हदुँ ा आफ्र्नो पेशा र दाटयत्व संगै अन्िराटरिय स्िरमा समेि र्नेपालको मार्नव अटधकारको
संरक्षण सम्बटन्ध प्रटिबद्दिालाई नजागर गरररहेको छ ।
४.८ सयुक्त राष्ि सघं ः नेपाल प्रहरीको सहभूातगिा र भूमतमका
सयक्त
ु राष्ि सघं को पररचयः
सयं िु रारि सङ्घ एक अन्िराटरिय सस्ं र्ा हो। यसको स्र्ापर्ना दोस्रो टवश्व यद्ध ु पटछ सर्न् २४ अक्िोबर १९४५ मा भएको हो। यसमा हाल १९३
रारिहरू सदस्य छर्न,् जसमा संसारका सबैजसो देशहरू पछथ । सबै सदस्य रारिहरूलाई अन्िराथटरिय कार्नर्नु , अन्िराथटरिय सरु क्षा, आटर्थक टवकास र
सामाटजक टर्नरपक्षिामा आपसी सहयोग टमलोस भन्र्ने नद्देश्य सार् सयं ि ु रारि सङ्घको स्र्ापर्ना भएको हो । मल ु ि: अन्िराथटरिय सङ्घषथमा हस्िक्षेप
गर्ने सहज होस भटर्न दोस्रो टवश्वयद्धको ु ् टवजयी रारिहरू टमलेर यसको स्र्ापर्ना भएको हो । दोस्रो टवश्वयद्धमा ु ् भोटगएको टवध्वसं संसारले फे री भोग्र्नु
र्नपरोस भन्र्ने टर्यो ।
53
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
सयं ुक्त राष्ि सघं का प्रमख ु वङ्गहरूः-
१.महासभा ४. सयिु राष्ट टजम्मा जमार्नी पररषद ( हाल टर्नटरक्रय)
२. सरु क्षा पररषद् ५. अन्िराटरिय न्यायालय
३. आटर्थक िर्ा सामाटजक पररषद् ६. सटचवालय
सयं ुक्त राष्िमा सघं को उद्देश्यहरूः
 अन्िराथटरिय शाटन्ि र सरु क्षा कायम राख्र्ने ।
 जर्निाको समार्न अटधकार र आत्मटर्नणथयको टसद्धान्िको सम्मार्नको आधारमा रारिहरूबीच मैरीपणू थ सम्बन्धको टवकास गर्ने ।
 आटर्थक, सामाटजक, सांस्कृ टिक वा टवश्वक्याणकारी प्रकृ टिका अन्िराटरिय समस्याहरूको समाधार्न गर्नथमा िर्ा जाटि, टलङ्ग,
भाषा वा धमथसम्बन्धी भेदभाव र्नराखी सबैका लाटग मार्नवअटधकारहरू एवं मौटलक स्विन्रिाहरूप्रटिको सम्मार्नलाई बढावा
टदर्नमा र प्रोत्साटहि पार्नथमा सहयोग प्राप्त गर्ने ।
 यी नद्देश्यहरू प्राप्त गर्नथ सदस्य रारिहरूको काम कायथबाहीमा सामञ्जस्यिा ्यानर्न संयि ु रारिसङ्घलाई के न्द्र बर्नानर्ने ।
;+o'Qm /fi6«;+3df g]kfn k|x/Lsf] ;xeflutf / e"ldsf
g]kfn k|x/Ln] ldlt @)$*.!!.@( ut] -tbg';f/ !@ dfr{ !((@_ df ;+o'Qm /fi6« ;+3sf] cfJxfgdf Former
Yugoslavia df :yfkgf ul/Psf] UNPROFOR Mission df klxnf] k6s ;xeflutf hgfPsf] lyof] . tTkZrft ljleGg
b]zx¿df ;+o'Qm /fi6«;+3sf] cfJxfgdf zflGt :yfkgfy{ ;xeflutf hgfpFb} cfO/x]sf] / xfn Haiti (MINUJUSTAH),
Sudan (UNAMID), Somalia (UNSOM) / South Sudan (UNMISS) Mission x¿df g]kfn k|x/Lsf sd{rf/Lx¿ sfo{/t
/x]sf 5g\ .
;+o'Qm /fi6«;+3sf] cfXjfgdf g]kfn k|x/Lsf k|x/L clws[t tyf hjfgx¿ ;+o'Qm /fi6«;+3sf] kljq p2]Zo k"/f ug{ k|yd
k6s g]kfn k|x/Lsf] Ps 6f]nL ;g\ !((@ -lj=;+= @)$*_ df UNPROFOR Mission df zflGt :yfkgfy{ o'uf]:nfleoftkm{
vl6of] . g]kfn k|x/Lsf] clws[t tyf hjfgx¿sf] c;n cg'zf;g, Jojxfl/s lgk"0f{tf tyf ldng;f/ :jefjsf sf/0f
;+o'Qm /fi6«;+3n] pRr d"Nof+sg u/L o;kl5 xfn;Dd cljlR5Gg?kdf ljleGg UN ldzgx¿df efu lbnfpFb} cfO/x]sf]
5 . g]kfn k|x/Ln] lgi7fk"j{s cfk\mgf] sfo{df ;kmntf xfl;n ub}{ klg cfO/x]sf] 5 .
;+o'Qm /fi6«;+3sf] a8fkqdf c6n cf:yf /fVg] g]kfnn] ljZjsf] ljleGg åGåu|:t efux¿df zflGt jfxssf] ?kdf g]kfn
k|x/Ln] k|fKt u/]sf] ;kmntf / k|z+;fs} sf/0f o;sf] ;xeflutfn] qmdzM Jofkstf xfl;n ub}{ cfO/x]sf] s'/f xfn;Dd
g]kfn k|x/L ;+nUg ePsf ldzgx¿n] k|i6 kfb{5 .
ldzgdf efu lnPsf k|x/L clws[t tyf hjfgx¿ xfn;Dd @३ देशका २६ ldzgx¿df cfk\mgf] ;lqmo e"ldsf lgjf{x
ul/;s]sf]
5 . oL ldzgx¿df k|x/L clws[tx¿n] ;fwf/0f u:tLstf{ -Monitor_, cg';Gwfgstf{, lg/LIf0fstf{, ;fd'bflos tflnd
clws[t, aGbf]a:t -Logistic_ clws[t, cfly{s k|zf;g clws[t, sfo{ Joj:yfkg clws[t, tYof+s -Database_ clwsf/L,
k|x/L OsfO{ clws[t -station commander_, If]qLo clws[t, 8]k'6L sldzg/ cflb e"ldsfsf] cnfjf ;+o'Qm /fi6«;+3sf]
dxf;lrjsf] ljz]if b"t -Special representative of secretary general- SRSG_ sf] ;Nnfxsf/ tyf ;+o'Qm /fi6«;+3sf]
k|wfg sfof{nosf] Departmemt of Peace Keeping Operation df sfo{/t /xL cxd\ lhDd]jf/L lgjf{x ub}{ cfO/x]sf]
5 . oL lqmofsnfkx¿n] ubf{ g]kfnnfO{ lrgfpg] b]lv lnP/ g]kfn k|x/Lsf] pRr 5lj cGt/f{li6«o:t/df sfod ug{
;kmn ePsf] 5 .
;+o'Qm /fi6«;+3df @ k|sf/sf ld;gx¿df g]kfn k|x/Ln] efu lnFb} cfPsf] 5 .
!= IPO- International Police Officer: g]kfn k|x/Lsf ljleGg bhf{sf k|x/L sd{rf/Lx¿ tf]lsPsf] :yfgdf zflGt sfod
ug{ Psn?kdf sfd ug]{ u/L vl6g] .
@= FPU- Formed Police unit: g]kfn k|x/Lsf ljleGg bhf{sf sd{rf/Lx¿ ;d"x;d"xdf v6L ;d"xdf g} zflGt :yfkgfsf
nflu vl6g] .
 IPO sf] ¿kdf xfn;Dd ljleGg bhf{ u/L hDdf ;+Vof – २९८९ (२३ देशका २६ वटा तमसनमा)
 FPU sf] ¿kdf xfn;Dd ljleGg bhf{ u/L hDdf ;+Vof – ८५१९ (हाईटी र डारिर)
 s"n vl6Psf] ld;g -b]z_ ;+Vof – २३

 zflGt :yfkgfy{ vl6Psf b]z / gfdfjnL

l;=g+= b]zsf] gfd l;=g+= b]zsf] gfd
!= Former Yugoslavia k"j{ o'uf]:nfleof @= Former Slovania k"j{ :nf]eflgof
#= Former Bosnia k"j{ af]l:gof $= Former Kosovo k"j{ sf];f]ef]
%= Combodia sDaf]l8of ^= Mozambique df]hflDas
&= Netherland g]b/Nof08 *= Rwanda ?jf08f
54
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 (= Iraq O/fs !)= East Timor k'jL{ l6df]/
!!= Sierra Leone l;P/flnof]g !@= Congo s+uf]
!#= Afghanistan ckmuflg:tfg !$= Liberia nfOa]l/of
!%= Haiti xfO6L !^= Sudan ;'8fg
!&= South Sudan blIf0fL ;'8fg !*= Sudan Darfur ;'8fg 8fkm{/
!(= Ivory Coast cfO{e/Lsf]:6 @)= Somalia ;f]dflnof
२१. माली (Mali) २२. ईिाली (Italy)
२३. अवेह (Abyci)
तबतभून्न शातन्ि तमसनमा नेपाल प्रहरीको भूमतमका दातयत्व र तजम्मेवारीः
 अन्िराथटरिय शाटन्ि स्र्ापर्नामा र्नेपाल प्रहरीले टर्नवाथह गर्नथपु र्ने टवटभन्र्न प्रकारको भटू मकामा UN को Mandate अर्नस ु ार काम गर्नथु पदथछ ।
िैपटर्न समग्रमा आफ्र्नो व्यावसायीकिा ,कायथ क्षमिा, दक्षिा, कायथ कुशलिा असल अर्नश ु ासर्न देखाई र्नेपाललाई राटरिय िर्ा आफ्र्नो छटव
नछच राख्र्न सफल भएको छ। जसलाई टर्नम्र्नार्नसु ार न्लेख गर्नथ सटकन्छ ।
 स्र्ार्नीय प्रहरीसुँग सहकायथ गरी समाजमा शाटन्ि सरु क्षा िर्ा अपराधको रोकर्ाम ,अर्नस ु न्धार्न र टर्नयन्रणका लाटग स्र्ार्नीय प्रहरीलाई
सहयोग गर्ने ।
 मार्नवीय सहायिाको लाटग अन्य सम्बटन्धि सरकारी, अन्िराथटरिय िर्ा गैर सरकारी कायथ गर्ने, सरु क्षा व्यवस्र्ा टमलानर्ने मार्नव अटधकारको
संरक्षण र सम्बधथर्नका लाटग आवश्यक कायथक्रमहरू सञ्चालर्न गर्ने।
 बन्द, हड्िाल, चक्काजाम िर्ा अन्य असामान्य अवस्र्ामा स्र्ार्नीय प्रहरीलाई सहयोग गरी कायम गर्ने ।
 स्र्ार्नीय प्रहरीसुँग आफ्र्नो इलाकामा गस्िी गर्ने सम्बटन्धि रारिका अटि टवटशष्ट िर्ा टवटशष्ट व्यटिहरू िर्ा धर्नजर्नको सरु क्षा गर्ने यएू र्नमा
कायथरि टवटशष्ट व्यटिहरू िर्ा यर्नू को सम्पटत्तको सरु क्षा गर्ने ।
 टवमार्नस्र्ल लगायिका महत्त्वपण ू थ प्रटिष्ठार्नको सरु क्षा, सीमा सरु क्षा कारागार सरु क्षा, गर्ने ।
 स्र्ार्नीय स्िरमा िाटफक व्यवार्ापर्नमा सहयोग गर्ने ।
 सम्बटन्धि देशका प्रहरीसुँग टमली प्रहरीसुँग सम्बटन्धि र्नीटि टर्नमाथण, िालीम सम्बन्धी पाठ्यक्रम िजम थु ा ,प्रहरी भर्नाथ छर्नोिमा सहयोग गर्ने
र िाटलम प्रटशक्षकको रूपमा कायथ गर्ने शाटन्ि सरु क्षाको टवषयवस्िमु ा अन्य सम्बटन्धि टर्नकायहरूसुँगु यएू र्न टमसर्नका टवटभन्र्न कायाथलयहरू
िर्ा शाखाहरू जस्िै प्रशासर्न, कायाथलयहरू, कम्प्यिु र, सञ्चार लगायि अन्य सम्बटन्धि कायाथलयहरूसुँग सम्बटन्धि कायथ गर्ने।
 स्र्ार्नीय स्िरमा संयि ु गटश्ि िर्ा Co-Location Duty (टवदेशका प्रहरी कायाथलय, कारागार, अस्पिाल लगायिमा टडयिू ीमा बसी
स्र्ाटर्नय प्रहरीले जर्निा सुँग गरे को व्यवहार र प्रहरी कारवाहीलाई टर्नग्रार्नी गरी कटमकमजोरी भएमा सधु ार गर्ने) गर्ने ।
४.९ इन्टरपोलः पररचय र इन्टरपोलद्वारा जारी हुने सच म नाहरु
OG6/kf]n
Interpol sf]k"/f gfd International Criminal Police Organization (ICPO_ xf] . cGt/f{li6«o kmf}hbf/L k'ln; ;+u7g
/ ljZjsf] ;a}eGbf 7"nf] cGt/f{li6«o k'ln; ;+u7g xf] . o;sf] :yfkgf ;g\ !(@# ;]K6]Da/ & df cli6«ofsf] leogfdf
ePsf] xf] . ;g !(%^ df o;sf] ljwfg kfl/t eP;Fu} International Criminal Police Commission -ICPC_ sf] ?kdf
:yflkt ePsf] xf] . o;n] ;Ldfkf/ k'ln;sf] ;xof]unfO{ ;xof]u पुरयाउाँदि INTERPOL n] o;sf] ;b:o b]zx¿ /
pgLx¿sf] sfg"g k|jt{g clwsf/Lx¿nfO{ vf]hL cg';Gwfg k|bfg ub{5 . oL ;|f]tx¿df Ps ;'/lIft ;~rf/ g]6js{ /
8f6fj];x¿ ;dfj]z 5g\ h'g o;sf ;b:o b]zx¿n] rfx]sf] JolQmx¿, cfk/flws Oltxf; ePsf JolQmx¿, cfk/flws
ultljlwdf ;+nUg JolQmx¿, x/fPsf] JolQmx¿, x/fPsf] kf;kf]6{x¿ / ofqf sfuhftx¿, rf]/L uf8Lx¿, / cGo sfg"g
k|jt{g ;DaGwL hfgsf/L ;dfj]z ub{5 . o;sf] !($ ;b:o /fi6«x¿ 5g\ . सर्न १९२४ मा g]kfn OG6/kf]nsf] १०० औ ं
;b:o /fi6« को रूपमा मान्यिा पाएको xf] . OG6/kf]nn] English, French, Spanish / Arabic u/L $ j6f efiffnfO{ sfof{no
efiff -Official language_ sf] ?kdf dfGotf lbPsf] 5 . o;sf] k|wfg sfof{no -Headquarter_ k|mfG;sf] Nof]g -Lyon_
df cjl:yt 5 .
The vision: "Connecting police for a safer world".
The mission: "Preventing and fighting crime through enhanced cooperation and innovation on police and security
matters."
INTERPOL's International cooperation principle OG6/kf]nsf] cGt/f{li6«o ;dGjo;DaGwL l;4fGt
• Respect for national sovereignty /fli6«o ;fj{ef}d;Qfsf] ;Ddfg
• Universality ljZjJofkLs/0f
• Cooperation ;dGjo
• Enforcement of ordinary criminal law ;fdfGo sfg"gsf] kl/kfngf

55
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 • Equality of all member states ;a} ;b:o /fi6«aLr ;dfgtf
• Flexibility of working methods sfd ug]{ k4ltdf nrstf
Interpol sf] cfjZostf
– ck/fwsf] cGt/f{li6«os/0f eO{ ck/fw lgoGq0f hl6n Pj+ r'gf}tLk"0f{ x'b} uPsf]n] .
– k|fb]lzs If]qflwsf/ -Territorial Jurisdiction_ / /fi6«sf] ;fj{ef}ldstfsf sf/0f cGtb]{zLo ;+ul7t ck/fw lgoGq0fdf
k|x/LnfO{ sl7gfO{ pTkGg ePsf]n] .
– ljZje/ k|x/L ;+u7gx¿aLr ck/fw lgoGq0f / cg';Gwfg sfo{df ;xsfo{ / ;xof]u cfbfg k|bfg ug{ .
– ck/fw / ck/fwLx¿sf] /fvL database ck/fw lgoGq0f ug{ .
– gof+ / cTofw'lgs ck/fw lgoGq0f / cg';Gwfgdf k|x/Lsf] Ifdtf clej[l4 ug{ ljleGg tflnd, uf]i7L cflbsf]
cfof]hgf ug{ .
– k|fs[lts k|sf]k Pj+ ljkb\sf 36gfx¿df ljleGg b]zsf cg'ejL / bIf k|x/Lsf] 6f]nL k7fO{ p4f/ sfo{df ;xof]u k'¥ofpg
.
INTERPOL sf k|fyldstfsf ck/fwx¿ -Priority Crime Areas_
– km/f/ ck/fwLx¿sf] kqmfp -Arrest of Fugitive_
– nfu'cf}ifw / cGo ;+ul7t ck/fwx¿ -Drugs and organized crime_
– dfgj a]rljvg -Trafficking in Human Beings_
– ;fj{hlgs ;'/Iff / cft+sjfb -Public safety and Terrorism_
– ljQLo tyf pRr k|ljlwo'Qm ck/fwx¿ (Financial and High Tech Crimes_
– e|i6frf/ lgoGq0f -Corruption_
NCB-Kathmandu
g]kfn ;g\ !(^& df Interpol sf] !)) cf} ;b:o /fi6« aGof] . To;otf NCB Kathmandu n] Interpol sf] ;'l/Ift
intranet I-24/7 dfkm{t cGt/f{li6«o ck/fw / ck/fwLsf] af/]df dxTjk"0f{ ;"rgfx¿ ljleGg /fi6«sf k|x/L ;+u7gx¿;+u
cfbfgk|bfg u/L ck/fw lgoGq0fdf dxTjk"0f{ e"ldsf v]Nb} cfPsf] 5 . o;}u/L NCB Kathmandu df sfo{/t sd{rf/L,
g]kfn k|x/Lsf ljleGg OsfOdf sfo{/t k|x/L sd{rf/L / cGo ;/sf/L lgsfosf sd{rf/Lx¿ ;d]t ;do;dodf
INTERPOL n] cfof]hgf ug]{ tflnd, uf]i7L, ;Dd]ng cflbdf ;xeflutf hgfO{ cfk\mgf] sfo{bIftfdf clej[l4 ub}{
cfO/x]sf 5g\ . g]kfn k|x/Lsf] k|x/L dxflg/LIfs :jtM NCB Kathmandu sf] k|d'v -Head of NCB_ x'g] Joj:yf 5 .
k|x/L jl/i7 pk/LIfs -SSP_ NCB Kathmandu sf] In-charge x'g] Joj:yf 5 .
NCB Kathmandu sf s]xL pknlAwx¿
1. Arrest, conviction and imprisonment of Charles Shovraj
2. Arrest and Deportation of Indian national Dr. Amit Kumar involved in illegal kidney transplantation.
3. Arrest and Deportation of Australian national Geoffrey John prigge involved in chlid sexual molestation in
chitwan, Nepal.
INTERPOL åf/f hf/L x'g] सुचनाहरू (INTERPOL Notics)
– Interpol sf] National central Bureau jf cGt/f{li6«o ck/fw GofofwLs/0fsf] cg'/f]wdf s'g} klg vt/gfs JolQm, j:t'
jf x/fPsf jf x/fOPsf JolQm, nfz cflbsf] vf]hL cyjf /fli6«o tyf cGt/f{li6«o ;d'bfonfO{ To:tf vt/fk"0f{ JolQm
jf j:t'sf] af/]df ;';"lrt Pj+ hfu?s INTERPOL sf rf/dWo] s'g} Ps clkml;on efiffdf hf/L x'g] ;"rgf
INTERPOL Notice g} xf] .
– A notice is a search bulletin published in one of the four INTERPOL official languages (English, French, Spanish
and Arabic), at the request of National central Bureau or the International Tribunal. of] klxnf] k6s ;g\ !($& df
k|sflzt ePsf] lyof] .
INTERPOL gf]l6; * leGg k|sf/sf sfdx¿sf] nfuL ljleGg /ªx¿df k|sflzt x'G5g\ .
!_ Red Notice: cbfntaf6 kqmfp k'hL{ -arrest warrant_ hf/L ePsf km/f/ cleo'Qmx¿sf] vf]hL / kqmfpsf nflu
/]8 gf]l6; jf /]8 sg{/ gf]l6; hf/L ul/G5 . cGo b]zdf n's]/ a;]sf km/f/ cleo'Qm kqmfp u/L cfk\mgf] b]zdf
;'k'b{uL u/L Nofpg of] gf]l6; hf/L ul/G5 .

56
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 @_ Blue Notice: s'g} klg ck/fwL jf cleo'Qm cyjf ck/fw;Fu ;DalGwt u}/sfg'gL sfo{sf] af/]df yk ;"rgf tyf
hfgsf/L ;+sng ug{ Blue Notice hf/L ul/G5 .
#_ Green Notice: s'g} Ps 7fpFdf jf Pp6f b]zdf uDeL/ ck/fw u/]sf / cGo 7fpF jf cGo b]zdf ;d]t o:tf
ck/fw bf]xf¥ofpg ;Sg] ;Defjgf ePsf JolQmx¿sf] af/]df cfk/flws ;"rgf / r]tfjgL lbO{ ;j{;fwf/0fnfO{
;';"lrt ug{ Green Notice hf/L ul/G5 .
$_ Orange notice: vt/fk"0f{ j:t' jf xltof/ -pbfx/0fsf nflu, Hidden weapons, parcel bombs etc._ cflbsf af/]df
k|x/Lnufot cGo ;'/Iff lgsfo, ;j{;fwf/0f / ;+3;+:yfx¿nfO{ To;sf] vt/fsf] af/]df ;';"lrt ug{ Orange notice
hf/L ul/G5 .
%_ Black Notice: ljleGg b'3{6gf, k|fs[lts k|sf]k cflbdf k/L d[To' eO{ klxrfg x'g g;s]sf nfzsf] klxrfg ug{
;xof]u k'uf];\ egL Black Notice hf/L ul/G5 .
^_ Yellow Notice: x/fO/x]sf afnaflnsf tyf cGo JolQmx¿sf] vf]htnf; ug{, cfk\mgf] klxrfg cfkmF} ug{ g;Sg]
cj:yfsf x/fO/x]sf dflg;x¿sf] vf]hL ug{ Yellow Notice hf/L ul/G5 .
&_ INTERPOL (Un security council/Special Notice_ M of] gf]l6; ;g\ @)!) sf] September 11 df cd]l/sfdf
ePsf] Terrorist attack kl5 cnsfobf, tflnafg nufotsf ;+u7gsf cft+ssf/Lx¿sf] vf]hL Pj+ kqmfp ug]{ ;+o'Qm
/fi6« ;+3 / INTERPOL sf] ;+o'Qm k|of; :j?k of] gf]l6; hf/L ug{ z'? ul/Psf] xf] .
*_ Purple Notice: of] gf]l6; cfk/flws sfo{ljlw -Modus Operandi, MO_ sf] hfgsf/L u/fpgsf nflu hf/L ul/G5 .
(_ Diffusion: s'g} ;Ifd cbfnt jf Goflos lgsfoaf6 kqmfp k'hL{ hf/L gePsf cg';Gwfgsf] qmddf z+lst
cleo'Qmsf] vf]hL ug{ Diffusion Notice hf/L ul/G5 .
५. कानमनी व्यव्ाा सम्बन्िी २५ वंक (५ प्रश्न× ५ वंक)
सतं विान सम्बन्िी मुख्य प्रश्नहरु :
सतं विान भूनेको के हो ?
शाटब्दक अर्थमा र्नेपाली भाषामा सटं वधार्न भन्र्ने शब्द ्याटिर्न भाषाको Constituto बाि अग्रं ेजी भाषाको Constitution हदै आएको हो
। जस्को अर्थ व्यवस्र्ा वा सस्ं र्ा भन्र्ने बटु झन्छ । Marshall का अर्नसु ार सटं वधार्न देशको सरकारको पद्दटि सगं सम्बटन्धि कार्नर्नू को एनिा
भाग वा अगं हो ।माशथलकै शब्द अर्नसु ार – “Constitution law is the part of law which relates to system of government
of the country .”
 देशको मल ु कार्नर्नू Supreme Law, Mother law of nation ,Seed law of nation , Highest Law of Nation भटर्नन्छ ।
 राज्य संचालर्न गर्ने दस्िावेज, कार्नर्नू हरुको संग्रह र्नै संटवधार्न हो।
समग्रमा संटवधार्न सरकार संचालर्नको एनिा यस्िो टर्नदेटशका वा दस्िावेज हो,जस्ले एकािफथ जर्निाको अटधकारको ग्यारे न्िी गर्नथक ु ा सार्ै
सरकारको शटि र दाटयत्व टकिार्न गरे को हन्छ भर्ने अको िफथ सरकार र जन्िा बीच सन्िल ु र्न कायम गर्ने कायथ गदथछ।
१. सतं विानवाद भूनेको के हो ?
 शाटव्दक अर्थमा सतं विान भर्नेको देशको प्रमख ु कार्नर्नू हो भर्ने वाद भर्नेको टसद्धान्ि हो । अर्ाथि् कार्नर्नू मान्र्ने टसद्धान्िर्नै संटवधार्नबाद हो
। अको शब्दमा सटं वधार्न मल ु कार्नर्नू हर्ने, सटं वधार्न बाटहर गएर कुर्नै ब्यटि वा टर्नकायले कायथ गर्नथ र्नहर्ने, सटं वधार्नबािै राज्य सचं ालर्न हर्ने,
सटं वधार्न माटर् कोही र्नहर्ने, सटं वधार्नसगं बाटझर्ने गरी कुर्नैपटर्न कार्नर्नू र्नबर्नाईर्ने र बर्नेमा बाटझएको हदसम्म त्यस्िा कार्नर्नू अमान्य हर्ने अवस्र्ा
र्नै सटं वधार्नवाद हो।
 कार्नर्नू र्नै सवोपरीहो र कार्नर्नू ले र्नै सरकारका अटधकारलाई सीटमि गरी टर्नरङ्कुस हर्न बाि जोगानर्ने बाद र्नै संटवधार्नबाद हो ।
 संटवधार्नबादमा मख्ु य दईु पक्षहरू हन्छर्न:् Limited Government र Supremacy Of Law( सीटमि सरकार र कार्नर्नू को सबोछचिा ।
२. प्र्िावना भूनेको के हो ?
 कुर्नै पटर्न सटं वधार्नमा ऐर्न कार्नर्नू मा अग्रपटं िमा रहर्ने टलखि हो जसमा सटं वधार्न वा ऐर्न आनर्नपु र्ने कारण यसको औटचत्य, कार्नर्नू मा के छ ?
भन्र्ने सारर्नै प्रस्िावर्ना हो। सटं वधार्न ऐर्न कार्नर्नू को घर हो भर्ने त्यहाुँ टभर पस्र्ने ढोका प्रस्िावर्ना हो।
३. नेपालको विवमान सतं विान, 2072 को प्र्िावनामा भूएका मुख्य मुख्य कुराहरुको बारेमा प्रष्ट पानवहु ोस ।
 जर्निाका प्रटिर्नीटधले लोकिान्रीक अटधकार, आटर्थक सम्वृटद्ध र राटरिय एकिाको लाटग बर्नाईएको भन्र्ने न्लेख भएको ।
 देशमा संघीय लोकिान्रीक गणिन्र संस्र्ागि भएको नदघोष ् ।
 रारिटहि, लोकिन्र र अग्रगामी पररविथर्नका लाटग र्नेपाली जर्निाले पिक-पिक गदै आएका ऐटिहासीक जर्नआन्दोलर्न, सशस्त्र संघषथ, त्याग
र बटलदार्नको गौरवपणु थ इटिहास भएको कुरा न्लेख भएको ।
57
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
  टवगिमा रहेका सामन्िी, टर्नरंकुश, के टन्द्रकृ ि र एकात्मक राज्य व्यवस्र्ाले टसजथर्ना गरे का सबै प्रकारका टवभेद र नत्पीडर्नको अन्त्य भएको
घोषणा गररएको ।
 सबै टकटसमका असमार्निा अन्त्य गर्ने र आटर्थक समार्निा, संवटृ द्ध र सामाटजक न्याय सटु र्नटश्चि गरी समार्नपु ाटिक, सहभागीिा मल ु क
टसद्धान्िका आधारमा समिामल ु क समाजको टर्नमाथण गर्ने वाचा संक्प गररएको ।
 बहदटलय लोकिान्रीक शासर्न प्रणाली, र्नागररक स्विन्रिा, मौलीक हक, मार्नव अटधकार, पणु थ प्रेस स्विन्रिा, सक्षम िर्ा स्विन्र
न्यायपालीका र कार्नर्नू ी राज्यको अवधारणालाई स्वीकार गररएको ।
 संघीय लोकिान्रीक गणिन्रात्मक शासर्न व्यवस्र्ाको माध्यमबाि टदगो शाटन्ि, सश ु ासर्न, टवकास र सम्वृटद्ध परु ा गर्नथ यो संटवधार्न जारी
गररएको हो भन्र्ने स्पष्ट नटि रहेको छ ।
४. “सतं विान मल ु कानमन हो” यो भूनाईलाई पुतष्ट गदै आफ्नो िकव पेश गनवहु ोस ।
 विथमार्न संटवधार्न र्नेपालको मल ु कार्नर्नू हो । यससंग बाटझर्ने कार्नर्नू बाटझएको हदसम्म अमान्य हर्नेछ भर्नी संटवधार्नको धारा १ मा प्रष्ट
लेटखएको छ । वास्िवमा संटवधार्न सबै कार्नर्नू को जर्नर्नी हो, संटवधार्न संग बाटझर्ने गरी कुर्नै कार्नर्नू हर्नसक्दैर्न यटद भईहालेमा जे कुरा बाटझएको
हन्छ सो कुरा अमान्य हन्छ र संटवधार्नकै कुरा मान्य हन्छ । त्यसैले सटं वधार्नलाई Supreme law of nation, Mother law of nation,
Law of the Law पटर्न भटर्नन्छ ।
५. नेपालको विवमान सतं विानले नागररकिाका वारेमा क्िो व्यव्ाा गरेको ि ?
 भाग २, धारा १०, ११, १२, १३, १४ र १५ मा र्नागररकिाको वारे मा न्लेख छ। जस अर्नसु ार
(क) कुर्नै पटर्न र्नेपाली र्नागररकलाई र्नागररकिा प्राप्त गर्नथबाि बटन्चि र्नगर्ने।
(ख) सघं ीय र्नागररकिाको व्यवस्र्ा गर्ने।
(ग) यो सटं वधार्न जारी हदुँ ाका वखिका र्नेपाली र्नागररकिाको प्रमाणपर टलर्नेहरुको हकमा विथमार्न सटं वधार्नले ग्यारे न्िी गरे को।
(घ) वश ं ीय र लैङ्टगक आधारमा वावु वा आमाको र्नामबाि र्नागररकिाको प्रमाणपर टलर्न सटकर्ने व्यवस्र्ा।
(ङ) गैर आवासीय र्नेपालीलाई र्नेपालको गैर आवासीय र्नागररकिा प्रमाणपर टदर्न सटकर्ने।
(च) र्नागररकिा त्यागेकाहरुको हकमा पर्नु :र्नागररकिा प्राप्त गर्नथ सटकर्ने।
७. नेपालको विवमान सतं विानले मौतलक हक िाा किवव्य सम्बतन्ि क्िो व्यव्ाा गररएको ि ? प्रष्ट पानवहु ोस ।
र्नेपालको संटवधार्नको भाग ३ को धारा १६ देटख धारा ४८ सम्म टवटभन्र्न मौटलकहरुको बारे मा न्लेख गररएको छ । भर्ने यसैमा र्नागररकले
पालर्न गर्नथु पर्ने किथव्यलाई पटर्न र्नेपालको संवैधाटर्नक इटिहासमा न्लेख गरी र्नेपाली जर्निालाई के वल हक मार खोज्र्ने होइर्न, सो हक नपभोग
गर्ने र्नागररकले पररआएको वखि राज्यका लाटग गर्नथु पर्ने Duties को बारे मा समेि व्यवस्र्ा गररएको छ ।
प्रमखु रुपमा टर्नम्र्नार्नसु ारका मौटलक हक र किथव्यको बारे मा न्लेख गररएको छ ।
धारा १६ मा सम्मार्नपवू थक बाुँछर्न पानर्ने हक, १७ मा स्विन्रिा, १८ मा समार्निाको हक, त्यस्िै धारा १९ मा सञ्चार सम्बटन्ध हक, धारा २०मा
न्याय सम्बटन्ध हक, २१ मा अपराधबाि टपडीि व्यटिका हक, २२ मा यािर्ना टवरुद्धको हक, २३ मा टर्नवारक र्नजरबन्द टवरुद्धको हक, २४ मा
छुवाछुि र भेदभाव टवरुद्धको हक, धारा २५ मा सम्पटत्त सम्बटन्ध हक, २६ मा धाटमथक स्विन्रिाको हक, त्यस्िै टशक्षा, स्वास््य, रोजगारी, खाद्य
सम्बटन्ध हक, त्यस्िै दटलिका हक, मटहलाको हक, बालबाटलकाको हक, जेष्ठ र्नागररकको हक समेि न्लेख गरी धारा ४२ मा सामाटजक न्याय
सरु क्षा, नपभोिा देश टर्नकाला टवरुद्धको हक र अटन्िममा धारा ४८ मा र्नागररकले राज्य प्रटि टर्नवाथह गर्नपथु र्ने किथव्यकको बारे मा समेि न्लेख
गररएको छ ।
८. मौतलक हक र मानव वतिकार बीचको तभून्निा के हो ?
सरसिी हेदाथ मौटलक हक र मार्नव अटधकार सम्बटन्ध कुरा एनिै जस्िो लाग्दछ िर यी दईु मा धेरै र्नै फरक छ । अंग्रेजीमा एनिा भर्नाई र्नै छ “ All
the fundamental rights are human rights but all the human rights are not fundamental rights”.
यी दईु मा भएका फरकलाई टर्नम्र्नार्नसु ार व्याख्या गर्नथ सटकन्छ ।
तनम्न:
मौतलक हक/वतिकार मानव वतिकार
१. मौटलक हक देशको र्नागररकहरुको हक हो, १. यो टवश्वव्यापी अवधारणा हो । यो मार्नव भएका कारणले सबैलाई
र्नागररक भएका कारण नपलब्ध हन्छ । बराबरी रुपमा नपलब्ध हर्ने टवषय हो ।
२. मौटलक हक अटधकार जर्नु देशको र्नागररक हो २. मार्नव अटधकारको कुर्नै क्षेराटधकार छै र्न जर्नु सक
ु ै देशमा जाुँदा पटर्न
सो देशमा रहदा मार लागु हन्छ । नपलब्ध हन्छ ।
३. मौटलक हक संकिकालीर्न अवस्र्ामा बन्देज ३. मार्नव अटधकारलाई कुर्नै पटर्न असहज पररटस्र्िीले असर पयु ाथनदैर्न
लगानर्न सटकन्छ । ।

58
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 ४. मौटलक हक अटधकारलाई देशका कार्नर्नु हरु ४. मार्नव अटधकारलाई देशका कार्नर्नु मा पररविथर्न गरी र्पघि गर्नथ
टर्नमाथण गरी किौिी वा र्प गर्नथ सटकन्छ । सटकदैर्न ।
५. यो राटरिय कार्नर्नु बाि टर्नदेटशि हन्छ र राटरिय ५. यो अन्िराटरिय कार्नर्नु अर्ाथि अन्िराटरिय सन्धी सम्झौिाबाि
कार्नर्नु को टवषय वस्िु हो । टर्नदेटशि हन्छ र अन्िराटरिय कार्नर्नु को टवषय वस्िु हो ।

९. मौतलक हक र राज्यका तनिी तनदेशक तसिान्िमा के िरक ि ?

यस संटवधार्नको भाग ३ मा न्लेटखि मौटलकहरु र भाग ४ मा न्लेटखि राज्यका टर्नदेटशक टसद्धान्ि र र्नीटि िर्ा टसद्धान्िलाई हेदाथ दवु ै कुराहरु
जर्निाका का्याणका लाटग नन्र्निी, टबकास र न्यायका लाटग रहेको भएिा पटर्न टय दईु मा टर्नम्र्न फरक छर्न् ।
तनम्न:
मौतलक हक, किवव्य राज्यका तनदेशक तसिान्ि र नीति तसिान्ि
१. मौटलक हक हर्नर्न भएमा यसको नपचारको व्यवस्र्ा रहेको छ १. यस भागमा न्लेटखि टसद्धान्ि र्नीटिहरु कायाथन्वयर्न भए
। सम्बटन्धि अदालिमा पीटडि व्यटिले नजरु ी गरे मा मकाथ पर्ने र्नभएको टवषयमा कुर्नै अदालिमा प्रश्न नठानर्न सटकदैर्न ।
पक्षले कार्नर्नु बमोटजम नपचार न्याय पानछ ।
२. मौटलक हकबाि त्यो देशको संटवधार्न कटि नदार के कटि २. यो राज्यले राज्य संचालर्न कसरी गर्ने भन्र्ने बारे व्यटि गरे को
हकहरु नपलब्ध गराएको छ भन्र्ने जाुँछर्ने कडी हो । दस्िावेज हो, राज्यले के कस्िा भावी योजर्ना बर्नानर्न सक्दछ
भन्र्ने कुरा यसमा समेटिएको हन्छ ।
३. यो हर्नर्न् गरे मा टपडक पक्षले सजाुँयको भागी हर्नु पदथछ । ३. यो लागु र्नभए कसैलाई पटर्न दण्ड सजाुँय हदैर्न, लागु र्नगर्ने
सरकारमा बसेको राजटर्नटिक दललाई आगामी चर्नु ावमा
जर्निाले मि र्नहाली दटण्डि गदथछर्न ।
४. यसबाि टपटडि व्यटिले राज्य िर्ा टपडक पक्षबाि राहि िर्ा ४. यसमा राहि र क्षेटिपटु िथको गन्ु जायस रहन्र्न ।
क्षेटिपटु िथ पानर्ने अवस्र्ा रहन्छ ।
५. यो र्नागररक पक्षसुँग सम्बटन्धि छ । ५. यो राज्य पक्षसुँग सम्बटन्धि छ ।
६. यो सटं वधार्न लागु हदुँ ा सार् जर्निाले अर्नभु िू गर्नथ पानछर्न् । ६. यो राज्यले स्रोि साधर्नले भ्याय सम्म क्रमश: लागु गदै जार्ने
टवषय हो ।
१०. राज्यले नागररकलाई के वल मौतलकहक मार उपलब्ि गराएको िै न नागररकले पतन राज्य प्रतिको दातयत्व तनवावह गनवपु दवि यो
भूनाईलाई पुतष्ट गदै नागररकका राज्यप्रतिको किवव्यका बारेमा प्रष्ट पानवहु ोस ।
राज्य र्नागररकको अटधकिम क्याण गर्नथ स्र्ाटपि भएको हन्छ िसर्थ राज्यले संटवधार्न द्वारार्नै र्नागररकका हकहरु मौटलक अटधकारको रुपमा
प्रत्याभिू गरे को हन्छ यसो भन्दैमा र्नागररकले िी हकहरु एकोहोरो रुपमा प्राप्त गरे को हदुँ र्नै र्नगररकले पटर्न राज्य प्रटिको नत्तरदाटयत्व टर्नभानर्नु पदथछ ।
विथमार्न सटं वधार्नले यटह कुराको टदशा टर्नदेशर्न गरे को छ र मौटलक हकको अन्त्य अर्ाथि धारा ४८ मा र्नागररकका किथव्य पटर्न िोटक टदएर एनिा
टजम्मेबार र्नागररकको रुपमा नभ्याएको छ जर्नु यस प्रकार रहेको छ ।
धारा ४८- र्नागररकका किथव्य: (र्नागररक को राज्य प्रटिको दाटयत्व)
प्रत्येक र्नागररकका किथव्य/ दाटयत्वहरु देहाय बमोटजम हर्नेछर्न:् -
१. रारिपटि टर्नष्ठावार्न हदुँ ै र्नेपालको राटरियिा, सावथभौमसत्ता र अखण्डिाको रक्षा गर्नथु
२. सटं वधार्न र कार्नर्नु को पालर्ना गर्नथु
३. राज्यले चाहेका वखि अटर्नवायथ सेवा गर्नथ,ु
४. सावथजटर्नक सम्पटत्तको सरु क्षा र सरं क्षण गर्नथु ।
यसमा बझ्ु र्नपु र्ने कुरा के छ भर्ने अन्य १६ देटख ४७ धारा सम्मका मौटलक हकहरु हर्नर्न भएमा धारा १३३ र १४४ बमोटजम संवैधाटर्नक नपचारको हक
रहन्छ भर्ने धारा ४८ को र्नागररकले पालर्न गर्नथु पर्ने किथव्यका सम्बन्धमा भर्ने मकाथ पर्ने पक्षले अदालिमा गई नपचार (टवटभन्र्न रीि टर्नवेदर्नबाि) पानर्ने
भन्दा पटर्न र्नागररकले सो किथव्य पालर्ना र्नगदाथ अन्य प्रचटलि ऐर्न कार्नर्नु ले हर्ने सजाुँय पानर्ने अवस्र्ा रहन्छ ।
११. राज्यका उदेश्यहरु(तसद्दान्ि) के के रहेका िन् ? राजतनतिक िाा सामातजक उद्देश्य बारेमा प्रष्ट पानवहु ोस ।
सवथप्रर्म राज्यका टसद्दान्ि र नदेश्यमा के फरक छ भन्र्ने बझ्ु र्न जरुरी छ । वास्िवमा राज्य के का लाटग ? भन्र्ने कुरा बझ्ु दा सार् राज्यका नदेश्य
र टसद्दान्िहरुको बारे मा बझ्ु र्न सटजलो हन्छ ।
परापवु थकालमा राज्य भन्र्ने टर्एर्न िसर्थ मस्छय न्याय बटलयोले टर्नधोलाई दवानर्ने र शासर्न गर्ने परम्परा टर्यो । सामाटजक सम्झौिाका आदारमा
सबै टमलेर एनिालाई Leader बर्नाई आफ्र्ना हक अटधकार टर्नजलाई सम्ु पीएर हामी माटर् शासर्न गर हामी टिम्रो शासर्नलाई टस्वकार गछौ भटर्न
शासर्न गर्नथ टदए पटछ राज्यको टर्नमाथण भएको हो ।
59
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 राज्यका टसद्दान्ि भन्र्नु र्नै नदेश्यहरु हर्न । हाम्रो विथमार्न सटं वधार्नको धारा ५० मा टर्नम्र्न नदेश्य रहर्ने व्यवस्र्ा गररएको छ ।
(क) राजतनतिक उदेश्य :- राज्यको राजटर्नटिक नदेश्य वा टसद्दान्ि कस्िो हन्छ भन्र्ने सम्बन्धमा यसमा व्यवस्र्ा गररएको छ । जस अर्नसु ार
र्नेपालको स्विन्रिा, सावथभौटमकिा, भौगोटलक अखण्डिा र स्वाटधर्निालाई सवौपारर राटख र्नागररकको टजन, धर्न समार्निा र स्विन्रिाको
सरं क्षण गर्ने । कार्नर्नु को शासर्न मौटलक हक िर्ा मार्नव अटधकारको सरं क्षण गर्ने । लैटङक समार्निा, समार्नपु ाटिक समावेशीकरण, सहभाटगिा र
सामाटजक न्याययको माध्यमबाि मार्नवका सवै क्षेरमा न्यायपणू थ व्यवस्र्ा कायम गर्ने । लोकक्याणकारी राज्य व्यवस्र्ाको स्र्ापर्ना गर्ने ।
परस्परको सहयोगमा संघीयिाका आधारमा, सङघीय इकाईहरु बीच सम्बन्ध संञ्चालर्न गर्ने । स्र्ार्नीय स्वयििा र टवके न्द्रीकरणको आधारमा
समार्नपु ाटिक टसद्दान्िबाि लोकिान्रीक अटधकारको नपभोग गर्नथ पानर्ने अवस्य टसजथर्ना गर्ने र संघीय लोकिान्रीक गणिन्रात्मक व्यवस्र्ा सदृु ढ
पार्ने ।
यसलाई छोिकरीमा यसरी लेख्र्न सटकन्छ ।
अ) र्नेपालको स्विन्रिा, सावथभौमसत्ता, भौगोलीक अखण्डिालाई के न्द्रमा राखी जर्निाको अटधकारको संरक्षण गर्ने ।
आ) कार्नर्नू ी शासर्न, मौटलकहक मार्नव अटधकार लैटङगक समार्निाकायम गर्ने ।
इ) सङघीयिाको आधारमा लोक कलयाणकारी राज्य स्र्ापर्ना गर्ने ।
ई) स्र्ार्नीय स्वायत्तिा, टवके न्द्रीकरण,समार्नपु ाटिक टसद्दान्िलाई आत्मसाि गर्ने ।
न) सङघीय गणिन्रात्मक व्यवस्र्ा सदृु ढ पार्ने ।
(ख) सामातजक र स्ं कृतिक उदेश्य :- राज्यको नदेश्य के वल राजर्नीटिकले मार पग्ु दर्नै सामाटजक सांस्कृ टिक पटर्न नत्तीकै महत्वपणू थ हन्छ ।
जसलाई टर्नम्र्न बुँदु ामा न्लेख गर्नथ सटकन्छ ।
अ) धमथ ,संस्कृ टि, संस्कार, प्रर्ा, परम्परा प्रचलर्न लगायिका आधारमा समाजमा हर्ने टवभेद शोषण र अन्याय अत्य गर्ने ।
आ) समािामल ू क समाजको टर्नमाथण गर्नथ । (समार्निाले मार पग्ु दर्नै , समिा हर्नपु छथ )
इ) राटरिय गौरव, लोकिन्र, जर्नपक्षीयिा , श्रमको सम्मार्न नधमटशलिा,
१२. राज्यका तनतिहरुको बारेमा लेख्नुहोस ?
राज्यले आफ्र्नो नदेश्य परु ा गर्नथ के कस्िा टर्नटिहरु अपर्नानर्ने गरी संटवधार्नमा न्लेख गररएको छ सो बारे मा टर्नम्र्नार्नसु ार व्याख्या गर्नथ सटकन्छ ।
जसलाई धारा ५१ मा न्लेख गररएको छ ।
(क) राटरिय एकिा र राटरिय सरु क्षा सम्बन्धी टर्नटि (छ) प्राकृ टिक स्रोि साधर्नको संरक्षण र नपयोग सम्बन्धी र्नीटि
(ख) राजटर्नटिक िर्ा शासर्न व्यवस्र्ा सम्बन्धी र्नीटि (ज) र्नागररकको आधारभिु आवस्यकिा सम्बन्धी र्नीटि ।
(ग)सामाटजक िर्ा सांस्कृ टिक रुपमा र्नेपाली समाजलाई रुपान्रण गर्नथ (झ)श्रम र रोजगार पवु धथर्न गर्ने र्नीटि
सटकन्छ । (ञ)समावेशी करण सम्बन्धी र्नीटि
(घ)अर्थ,नधोग र वाटणज्य सम्बन्धी टर्नटिमा सावथजटर्नक टर्नटि र सहकारी (ि) न्याय र दण्ड व्यवस्र्ा गर्ने सम्बन्धी र्नीटि
क्षेरको सहभागीिा माफथ ि अर्थिन्रको टवकास गर्ने र्नीटि (ठ) पयथिर्न सम्बन्धी टर्नटि : संयि ु रारि संघको वडापर, असंलग्र्निा
(ङ) कृ टष र भटू म सधु ार सम्बन्धी टर्नटि पञ्चटशलको टसद्धान्ि अन्िराटरिय सम्बन्धी स्र्ापटि गर्ने र्नीटि
(च) टवकास र्नीटि -(क्षेटरय सन्िल ु र्न सटहिको ) अवलद्ब गर्नथ ।
१३. नेपालको विवमान संतविान (२०७२) ले राज्यको दातयत्व क्िो रहने व्यव्ाा गरेको ि ?
र्नेपालको विथमार्न संटवदार्नको भाग४ को धारा ५२ मा राज्यको, राज्य र र्नागररक प्रटि टर्नम्र्न अर्नसु ारको दाटयत्व रहर्ने कुरा न्लेख गररएको छ ।
I) र्नेपाललको स्विन्रिा, सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा, III) राज्यका टर्नदेशर्न टसद्दान्िहरुको अर्नसु रण गर्ने ।
स्वटधर्निा अक्षण्ण राख्र्ने । iv) राज्यका र्नीटिहरुको क्रमश: कायाथन्वयर्न गर्ने ।
ii) मौटलक हक मार्नव अटधकारको संरक्षण र संवद्धथर्न गर्ने । V) र्नेपाललाई समृद िर्ा समन्ु र्निा बर्नानर्ने ।
१४. नेपालको विवमान संतविानले राज्यको वन्िरावतष्िय सम्बन्ि सम्बन्िी नीति सञ्चालनका आिारहरूको बारेमा
उमलेख गनवहु ोस ?
र्नेपालको संटवधार्न धारा ५१ को देहाय (ड) मा न्लेटखि अन्िराथटरिय सम्बन्ध सम्बन्धी र्नीटिुः
(१) र्नेपालको सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा, स्वाधीर्निा र राटरिय टहिको रक्षा गर्नथ टक्रयाशील रहुँदै संयिु रारिसंघको बडापर,
असंलग्र्निा, पञ्चशीलको टसद्धान्ि, अन्िराथटरिय कार्नर्नू र टवश्वशाटन्िको मान्यिाका आधारमा रारिको सवोपरर टहिलाई ध्यार्नमा
राखी स्विन्र पररारि र्नीटि सञ्चालर्न गर्ने,
(२) टवगिमा भएका सटन्धहरूको पर्नु रावलोकर्न गदै समार्निा र पारस्पररक टहिको आधारमा सटन्ध सम्झौिाहरू गर्ने ।
१५. नेपालको विवमान सतं विानले राज्यको सरं चनाको बारेमा गरेको व्यव्ााको बारेमा उमलेख गनवुहोस ?

60
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
  र्नेपालको विथमार्न सटं वधार्नको भाग -५ धारा ५६ मा राज्यको सरं चर्नाको बारे मा गरे को व्यवस्र्ा टर्नम्र्नार्नसु ार रहेको छ ।
 नपधारा (१) सङटघय लोकिटन्रक गणिन्र र्नेपालको मल ू सरं चर्ना सङघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िह गरी िीर्न िहको हर्ने छ ।
 नपधारा (२) र्नेपालको राज्य शटिको प्रयोग सङघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले यो सटं वधार्न ििा कार्नर्नू बमोटजम यो गर्ने छर्न् ।
 नपधारा (३)यो सटं वधार्न प्रारम्भ हदाुँका बखि र्नेपालमा कायम रहेका अर्नसु चू ी-४ मा न्लेख भए बमोटजमका टज्लाहरु रहेका प्रदेश
रहर्ने छर्न् ।
 नपधारा (४) स्र्ार्नीय िह अन्िगथि गाुँपाटलका, र्नगरपाटलका र टज्ला सभा रहर्ने छर्न् ।
 नपधारा (५)सङघीय कार्नर्नू बमोटजम सामाटजक साुँस्कृ टिक सरं कक्षण वा टवकासका लाटग टवशेष, सरं क्षीि वा स्वयत्त क्षेर कायम गर्नथ
सटकर्ने छ
 नपधारा (६)सङघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले र्नेपालको स्विन्रिा, सावथभौमसत्ता , भौगोटलक अखण्डिा , स्वधीर्निा, राटरिय टहि
सावथङटगण टवकास बहदटलय प्रटिस्पधाथत्मक लोकिटन्रय सङघीय शासर्न प्रणाली, मार्नव अटधकार िर्ा मौटलक हक, कार्नटू र्न
राज्य,शटि पृर्कीकरण र टर्नयन्रण िर्ा सन्िल ु र्न, वहलिा र समार्निामा आधाररि समिामल ू क समाज, समावेशी प्रटिटर्नधीत्व र
पटहचार्नको सरं क्षण गर्ने छर्न् ।
१६. नेपालको सतं विान २०७२ ले राज्य शतक्तको बााँडिााँड कसरी गने गरर व्यव्ाा गरेको ि ? व्याख्या गनवहु ोस ।
राज्य शटि भन्र्नाले के बटु झन्छ र को को बीच राज्य बाुँडफाुँड गर्ने भन्र्ने व्यख्या गर्नथ सटकन्छ ।
राज्य शटि टभर टर्नम्र्न टवषय वस्िु पदथछर्न् ।
(क) रक्षा र सेर्ना सम्बन्धी:- भौगोटलक िर्ा मार्नवीय सरु क्षा (छ) जलस्रोि - अन्िराटरिय व्यपार
(ख) यद्दु प्रटिरक्षा (ज) हवाई नडार्न, टवमार्नस्र्ल
(ग) प्रहरी, अर्नसु न्धार्न र राटरिय गप्तु चर (झ) सवोछच अदालि, र्नागररकिा टभषा आटद
(घ) के न्द्रीय योजर्नाहरु, के टन्द्रय बैक, टबदेशी अर्नदु ार्न,ऋण आटद (ञ) कार्नर्नू टर्नमाथण फौजदारी, देवार्नी
(ङ) पररारि सम्बटन्ध टवषय : (ि) खार्नी नत्खन्र्न
(च) अन्िराटरिय सन्धी, सीमा आटद
टयर्नै शटिहरु सङघ, प्रदेश, स्र्ार्नीय िहमा के कसरी बाुँडफाड /टविरण भन्र्ने बारे मा सटं वधार्नको धारा ५७ मा व्याख्या गररएको छ भर्ने अर्नसु चू ी
५,६,७,८ मा सचू ीहरु रहेका छर्न् सो अर्नसु चू ी बमोटजम र्नै राज्य शटिको बाुँडफाुँड हन्छ सो बाुँडफाुँडमा कार्नर्नू सम्बन्धी कुरा समेि न्लेख
गररएको छ ।
१७ . सस
ं दको तवशेषातिकार के के हुन ? नेपालको सतं विान वनस
ु ार व्याख्या गनवहु ोस ।
र्नेपालको विथमार्न सटं वधार्न, २०७२ को धारा १०३ मा स्पष्ट व्यख्या गररएको छ ।
िारा १०३. तवशेषातिकारः (१) यस संटवधार्नको अधीर्नमा रही संघीय संसदको दवु ै सदर्नमा पणू थ वाक् स्विन्रिा रहर्नेछ र सदर्नमा व्यि गरे को
कुर्नै कुरा वा टदएको कुर्नै मिलाई टलएर कुर्नै पटर्न सदस्यलाई पक्रान गररर्ने, र्र्नु ामा राटखर्ने वा टर्नज नपर कुर्नै अदालिमा कारबाही चलाइर्ने
छै र्न ।
(२) यस संटवधार्नको अधीर्नमा रही संघीय संसदको प्रत्येक सदर्नलाई आफ्र्नो काम कारबाही र टर्नणथय गर्ने पणू थ अटधकार रहर्नेछ र सदर्नको कुर्नै
कारबाही टर्नयटमि छ वा छै र्न भर्नी टर्नणथय गर्ने अटधकार सम्बटन्धि सदर्नलाई मार हर्नेछ । यस सम्बन्धमा कुर्नै अदालिमा प्रश्न नठाइर्ने छै र्न ।
(३) संघीय संसदको कुर्नै सदर्नको कुर्नै पटर्न कारबाहीमाटर् त्यसको असल टर्नयिबारे शंका नठाई कुर्नै िीका–टिप्पणी गररर्ने छै र्न र कुर्नै सदस्यले
बोलेको कुर्नै कुराको सम्बन्धमा जार्नी–जार्नी गलि वा भ्रामक अर्थ लगाई कुर्नै प्रकारको प्रकाशर्न वा प्रसारण गर्नथ पाइर्ने छै र्न ।
(४) नपधारा (१) र (३) को व्यवस्र्ा संघीय संसदको सदस्य बाहेक सदर्नको बैठकमा भाग टलर्न पानर्ने अन्य व्यटिका हकमा पटर्न लागू हर्नेछ ।
(५) संघीय संसदको कुर्नै सदर्नले टदएको अटधकार अन्िगथि कुर्नै टलखि, प्रटिवेदर्न, मिदार्न वा कारबाही प्रकाटशि गरे को टवषयलाई टलएर कुर्नै
व्यटि नपर अदालिमा कारबाही च्र्ने छै र्न ।
स्पष्टीकरणुः यो नपधारा र नपधारा (१), (२), (३) र (४) को प्रयोजर्नका लाटग “सदर्न” भन्र्नाले प्रटिटर्नटध सभा वा राटरिय सभा सम्झर्नु पछथ र सो
शब्दले संघीय संसदको संयि ु बैठक वा सटमटि वा संयि ु सटमटिलाई समेि जर्नानुँछ ।
(६) संघीय संसदको कुर्नै पटर्न सदस्यलाई अटधवेशर्न बोलाइएको सचू र्ना जारी भएपटछ अटधवेशर्न अन्त्य र्नभएसम्मको अवटधभर पक्रान गररर्ने
छै र्न । िर कुर्नै फौजदारी अटभयोगमा कुर्नै सदस्यलाई संघीय कार्नर्नू बमोटजम पक्रान गर्नथ यस नपधाराले बाधा पर्ु याएको माटर्नर्ने छै र्न । त्यसरी
कुर्नै सदस्य पक्रान गररएमा पक्रान गर्ने अटधकारीले त्यसको सचू र्ना सम्बटन्धि सदर्नको अध्यक्षिा गर्ने व्यटिलाई िुरुन्ि टदर्नु पर्नेछ ।
१८. संसदको वपहेलना भून्नाले के बुझ्नु हुन्ि ? सस
ं दको वपहेलना गने व्यतक्तलाईनेपालको संतविान वनुसार
क्िो कारवाही हुन्ि ? व्याख्या गनवहु ोस ।
61
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
  ससं दको अपहेलर्ना भन्र्नाले संसदको टवशेषाटधकारको हर्नर्नलाई संघीय संसदको अवहेलर्ना माटर्नर्नेछ र कुर्नै टवशेषाटधकारको हर्नर्न भएको
छ वा छै र्न भन्र्ने सम्बन्धमा टर्नणथय गर्ने अटधकार सम्बटन्धि सदर्नलाई मार हर्नेछ (धारा १०३ को उपधारा (७)
 कसैले कुर्नै सदर्नको अवहेलर्ना गरे मा सम्बटन्धि सदर्नको अध्यक्षिा गर्ने व्यटिले सदर्नको टर्नणथयबाि सो व्यटिलाई सचेि गरानर्न, र्नसीहि
टदर्न वा िीर्न महीर्नामा र्नबढ्र्ने गरी कै द गर्नथ वा दश हजार रुपैयाुँसम्म जररबार्ना गर्नथ सक्र्नेछ र त्यस्िो जररबार्ना सरकारी बाुँकी सरह असल
ु
नपर गररर्नेछ । िर सम्बटन्धि सदर्नलाई सन्िोष हर्ने गरी त्यस्िो व्यटिले क्षमायाचर्ना गरे मा सदर्नले क्षमा प्रदार्न गर्नथ वा िोटकसके को सजायलाई
माफी गर्नथ वा घिानर्न सक्र्नेछ । (धारा १०३ को उपधारा (८)
 संघीय संसदको टवशेषाटधकार सम्बन्धी अन्य व्यवस्र्ा संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । (धारा १०३ को उपधारा (९)
१९. तविेयक भूनेको के हो ? तविेयक पाररि गने तवतिको बारेमा ने पालको संतविानले क्िो व्यव्ाा गरेको ि?
उमलेख गनवहु ोस ।
र्नयां कार्नर्नू टर्नमाथण गर्नथ वा संसोधर्न गर्नथको लाटग ियार पारे को कार्नर्नू को मस्यौदालाई टवधेक भटर्नन्छ।कार्नर्नू बन्र्नु भन्दा पटहले ियार भएको
खाका र्नै टवधेयक हो ।
िारा १११ बमोतजम तविेयक पाररि गने तवति तनम्नस ु ार रहेको ि।
(१) संघीय संसदको एनिा सदर्नले पाररि गरे को टवधेयक यर्ाशीघ्र अको सदर्नमा पठाइर्नेछ र सो सदर्नले पाररि गरे पटछ प्रमाणीकरणका लाटग
रारिपटि समक्ष पेश गररर्नेछ ।
(२) प्रटिटर्नटध सभाले पाररि गरे को अर्थ टवधेयक राटरिय सभामा पठाइर्नेछ । राटरिय सभाले सो टवधेयकमा छलफल गरी टवधेयक प्राप्त गरे को
पन्ध्र टदर्नटभर कुर्नै सझु ाव भए सझु ाव सटहि प्रटिटर्नटध सभामा टफिाथ पठानर्नु पर्नेछ ।
(३) नपधारा (२) बमोटजम सझु ाव सटहि टफिाथ आएको टवधेयकमा प्रटिटर्नटध सभाले छलफल गरी नटचि देखेको सझु ाव समावेश गरी
प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गर्नेछ ।
(४) नपधारा (२) बमोटजम अर्थ टवधेयक प्राप्त गरे को पन्ध्र टदर्नसम्ममा राटरिय सभाले सो टवधेयक टफिाथ र्नगरे मा प्रटिटर्नटध सभाले प्रमाणीकरणका
लाटग रारिपटि समक्ष पेश गर्नथ सक्र्नेछ ।
(५) प्रटिटर्नटध सभाले पाररि गरी राटरिय सभामा पठाएको अर्थ टवधेयक बाहेक अन्य टवधेयक राटरिय सभाले आफू समक्ष प्राप्त भएको दईु
महीर्नाटभर पाररि गरी वा सझु ाव सटहि टफिाथ पठानर्नु पर्नेछ । त्यस्िो समयावटधटभर राटरिय सभाले सो टवधेयक टफिाथ र्नगरे मा प्रटिटर्नटध
सभाले ित्काल कायम रहेको सदस्य संख्याको बहमि सदस्यहरूको टर्नणथयबाि सो टवधेयक प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गर्नथ
सक्र्नेछ ।
(६) अर्थ टवधेयक बाहेक कुर्नै सदर्नले पाररि गरे को अन्य टवधेयक अको सदर्नले अस्वीकृ ि गरे मा वा संशोधर्न सटहि पाररि गरे मा सो टवधेयक
नत्पटत्त भएको सदर्नमा टफिाथ पठानर्नु पर्नेछ ।
(७) नपधारा (६) बमोटजम राटरिय सभाबाि अस्वीकृ ि भई वा संशोधर्न सटहि प्रटिटर्नटध सभामा टफिाथ आएको टवधेयक नपर टवचार गरी प्रटिटर्नटध
सभाको ित्काल कायम रहेको सदस्य संख्याको बहमि सदस्यहरूले प्रस्िुि रूपमा वा संशोधर्न सटहि पर्नु ुः पाररि गरे मा सो टवधेयक
प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गररर्नेछ ।छड
(८) नपधारा (६) बमोटजम प्रटिटर्नटध सभाबाि सश ं ोधर्न सटहि राटरिय सभामा टफिाथ आएको टवधेयक राटरिय सभाले पटर्न ित्काल कायम रहेको
सदस्य सख्ं याको बहमि सदस्यले त्यस्िो सश ं ोधर्न सटहि पर्नु ुः पाररि गरे मा प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गररर्नेछ ।
(९) देहाय बमोटजमको टवधेयक दवु ै सदर्नको सयं ि ु बैठकमा प्रस्ििु गररर्नेछ र सयं ि ु बैठकले टवधेयकलाई प्रस्ििु रूपमा वा सश ं ोधर्नसटहि
पाररि गरे मा टवधेयक नत्पटत्त भएको सदर्नले प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गर्नेछुः–
(क) राटरिय सभाले पाररि गरे को िर प्रटिटर्नटध सभाले अस्वीकार गरे को, वा
(ख) प्रटिटर्नटध सभाले सश ं ोधर्न सटहि राटरिय सभामा टफिाथ पठाएको िर राटरिय सभा त्यस्िो सश ं ोधर्नमा सहमि हर्न र्नसके को ।
(१०) कुर्नै टवधेयक टवचाराधीर्न रहेको अवस्र्ामा सदर्नको अटधवेशर्नको अन्त्य भए पटर्न त्यस्िो टवधेयकमाटर् आगामी अटधवेशर्नमा कारबाही
हर्न सक्र्नेछ ।
िर कुर्नै टवधेयक प्रटिटर्नटध सभामा प्रस्िुि भई टवचाराधीर्न रहेको वा प्रटिटर्नटध सभामा पाररि भई राटरिय सभामा टवचाराधीर्न रहेको अवस्र्ामा
प्रटिटर्नटध सभा टवघिर्न भएमा वा त्यसको कायथकाल समाप्त भएमा त्यस्िो टवधेयक टर्नटरक्रय हर्नेछ ।
२०. तविेयकमा प्रमाणीकरण भूनेको के हो ? नेपालको संतविानले क्िो व्यव्ाा गरेको ि? उमलेख गनवुहोस
धारा ११३ बमोटजम टवधेयकमा प्रमाणीकरणुः (१) धारा १११ बमोटजम प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गररर्ने टवधेयक नत्पटत्त भएको
सदर्नको सभामख
ु वा अध्यक्षले प्रमाटणि गरी पेश गर्नथु पर्नेछ । िर अर्थ टवधेयकका हकमा अर्थ टवधेयक हो भर्नी सभामख
ु ले प्रमाटणि गर्नथु
पर्नेछ ।

62
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 (२) यस धारा बमोटजम प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश भएको टवधेयक पन्ध्र टदर्नटभर प्रमाणीकरण गरी त्यसको सचू र्ना यर्ासम्भव
चाुँडो दवु ै सदर्नलाई टदर्नु पर्नेछ ।
(३) प्रमाणीकरणका लाटग पेश भएको अर्थ टवधेयक बाहेक अन्य टवधेयकमा पर्नु टवथचार हर्नु आवश्यक छ भन्र्ने रारिपटिलाई लागेमा त्यस्िोछढ
टवधेयक पेश भएको पन्ध्र टदर्नटभर टर्नजले सन्देश सटहि टवधेयक नत्पटत्त भएको सदर्नमा टफिाथ पठानर्नेछ ।
(४) रारिपटिले कुर्नै टवधेयक सन्देश सटहि टफिाथ गरे मा त्यस्िो टवधेयकमाटर् दवु ै सदर्नले पर्नु टवथचार गरी त्यस्िो टवधेयक प्रस्ििु रूपमा वा सश
ं ोधर्न
सटहि पाररि गरी पर्नु ुः पेश गरे मा त्यसरी पेश भएको पन्ध्र टदर्नटभर रारिपटिले प्रमाणीकरण गर्नेछ ।
(५) रारिपटिबाि प्रमाणीकरण भएपटछ टवधेयक ऐर्न बन्र्नेछ ।
२१. सघं ीय सतञ्चि कोष भूनेको के हो ? सघं ीय सतञ्चि कोषको व्ययभूारको बारेमा नेपालको सतं विानले गरेको ब्यव्ााको बारेमा
चचाव गनवहु ोस् ।
सटं वधार्नको धारा ११६ अर्नसु ार संघीय सटञ्चि कोष भन्र्नाले गठु ी रकम बाहेक र्नेपाल सरकारलाई प्राप्त हर्ने सबै प्रकारका राजस्व, राजस्वको
टधिोमा टलइएका सबै कजाथ, ऐर्नको अटधकार अन्िगथि टदइएको जर्नु सक ु ै ऋण असलु हदुँ ा प्राप्त भएको सबै धर्न र र्नेपाल सरकारलाई प्राप्त हर्ने
अन्य जर्नु सकु ै रकम संघीय ऐर्नद्वारा अको कुर्नै व्यवस्र्ा र्नगररएमा एक सरकारी कोषमा आम्दार्नी बाुँटधर्नेछ जसलाई संघीय सटञ्चि कोष भटर्नर्नेछ
।
संटवधार्नको धारा ११८ बमोटजम संघीय सटञ्चि कोष वा संघीय सरकारी कोषबाि व्ययभार टर्नम्र्नार्नसु ार रहन्छ।
देहायका टवषयसुँग सम्बटन्धि खचथ संघीय सटञ्चि कोषमाटर् व्ययभार हर्नेछ र त्यस्िो व्ययका लाटग सघं ीय संसदको स्वीकृ टि आवश्यक पर्ने
छै र्नुः–
(क) रारिपटि र नपरारिपटिको पाररश्रटमक िर्ा सटु वधाको रकम,
(ख) र्नेपालको प्रधार्न न्यायाधीश, सवोछच अदालिका न्यायाधीश र न्यायपररषदका सदस्यलाई टदइर्ने पाररश्रटमक िर्ा सटु वधाको रकम,
(ग) प्रटिटर्नटध सभाका सभामख ु र नपसभामख ु , राटरिय सभाका अध्यक्ष र नपाध्यक्षलाई टदइर्ने पाररश्रटमक िर्ा सटु वधाको रकम,
(घ) संवैधाटर्नक टर्नकायका प्रमख ु र पदाटधकारीलाई टदइर्ने पाररश्रटमक िर्ा सटु वधाको रकम,
(ङ) प्रदेश प्रमख ु को पाररश्रटमक िर्ा सटु वधाको रकम,
(च) रारिपटि वा नपरारिपटिको कायाथलय, सवोछच अदालि, न्यायपररषद, संवैधाटर्नक टर्नकाय र प्रदेश प्रमख ु को कायाथलयको प्रशासटर्नक व्यय,
(छ) र्नेपाल सरकारको दाटयत्वको ऋण सम्बन्धी व्ययभार,
(ज) र्नेपाल सरकारको टवरुद्ध अदालिबाि भएको फै सला वा आदेश अर्नसु ार टिर्नथु पर्ने रकम, र
(झ) संघीय कार्नर्नू बमोटजम संघीय सटञ्चि कोषमाटर् व्ययभार हर्ने रकम ।
२२.नेपालको सतं विानले वपराि तपडीिको हकलाई कसरी सबं ोिन गरेको ि?
अपराध टपडीिको हक यस भन्दा अगाटडको कुर्नै पटर्न सटं वधार्नमा र्नभएको र टवश्चका धेरै मल ु ुकका सटं वधार्नमा समेि र्नभएको ब्यबस्र्ा हाम्रो
विथमार्न सटं वधार्नले गरे को छ।यो टपडीि न्याय प्राणाली( Victim Justice System) सगं सम्बटन्धि अवधारणा हो ।र्नेपालको विथमार्न सटं वधार्नले
मौटलक हकमा र्नै टर्नम्मार्नसु ार समावेश गरी अपराध टपडीिको हकलाई सवं ोधर्न गरे को छ।
टर्नम्र्न:
धारा २१. अपराध पीटडिको हकुः
(१) अपराध पीटडिलाई आफू पीटडि भएको मद्दु ाको अर्नसु न्धार्न िर्ा कारबाही सम्बन्धी जार्नकारी पानर्ने हक हर्नेछ ।
(२) अपराध पीटडिलाई कार्नर्नू बमोटजम सामाटजक पर्नु ुःस्र्ापर्ना र क्षटिपटू िथ सटहिको न्याय पानर्ने हक हर्नेछ ।
२३. “नागररकले राज्यबाट वतिकारको वपेक्षामार होइन राज्य प्रतिको किवब्य पतन पुरा गनवु पदवि।“ भून्ने भूनाईलाई पुष्टी हुने गरी राज्यले
नागररकहरूबाट वपेक्षा गरेको किवब्यको बारेमा सतं विानमा भूएको व्यब्ााको बारेमा चचाव गनवहु ोस।्
वास्िबमा राज्यले एकािफथ आफ्र्ना र्नागररकहरूलाई मौटलक अटधकारहरू लगायि र्प्रु ै अटधकारहरू प्रदार्न गरे को छ भर्ने अकोटिर र्नागररकबाि
राज्यले पटर्न के ही किथब्य परु ा गरूर्न भन्र्ने अपेक्षा राखेको छ।राज्य र र्नागररकको सम्बन्ध एनिा टसक्काको २ पािा जस्िै हो । एक हािले मार
िाली बज्दैर्न भर्ने जस्िै र्नागररकहरूले टवटभन्र्न हक अटधकारहरू प्राप्त गरे पटछ र्नागररकहरुले पटर्न राज्य प्रटि नदाटसर्निा होइर्न के ही दाटयत्च पटर्न
परु ा गर्नथु पर्ने गरी र्नागररकको किथब्यहरू संटवधार्नबािै िोके को छ जर्नु टर्नम्र्न प्रकार रहेका छर्न।्
संटवधार्नको धारा ४८ बमोटजम प्रत्येक र्नागररकका किथव्य देहाय बटमटजम हर्नेछर्न:्
(क) रारिप्रटि टर्नष्ठावार्न हदुँ ै र्नेपालको राटरियिा, सावथभौमसत्ता र (ग) राज्यले चाहेका बखि अटर्नवायथ सेवा गर्न,थु
अखण्डिाको रक्षा गर्न,थु (घ) सावथजटर्नक सम्पटत्तको सरु क्षा र संरक्षण गर्नथु
(ख) संटवधार्न र कार्नर्नू को पालर्ना गर्न,थु
२४. सक ं टकातलन वव्ाा भूनेको क्िो वव्ाा हो? नेपालको सतं विानले सक ं टकातलन वतिकारको बारेमा गरेको व्यव्ााको बारेमा
सानो चचाव गनवहु ोस् ।
63
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 र्नेपालको सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा वा कुर्नै भागको सरु क्षामा यद्ध ु , बाह्य आक्रमण, सशस्त्र टवद्रोह, चरम आटर्थक टवश्रृख ं लिा, प्राकृ टिक
टवपद वा महामारीको कारणले गम्भीर सक ं ि नत्पन्र्न हर्नु र्नै सक
ं िकालीर्न अवस्र्ा हो ।सटं वधार्नको धारा २७३ मा यस्को व्यबस्र्ा गरे को छ।
(१) माटर् न्लेटखि अवस्र्ा नत्पन्र्न भएमा रारिपटिले र्नेपालभर वा र्नेपालको कुर्नै खास क्षेरमा लागू हर्ने गरी सक ं िकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा गर्नथ वा
आदेश जारी गर्नथ सक्र्नेछ ।
(२) नपधारा (१) मा जर्नु सक ु ै कुरा लेटखएको भए िापटर्न कुर्नै प्रदेशमा प्राकृ टिक टवपद वा महामारीको कारणले गम्भीर सक ं ि नत्पन्र्न भएमा सम्बटन्धि
प्रदेश सरकारले र्नेपाल सरकार समक्ष यस धारा बमोटजम प्रदेश वा प्रदेशको कुर्नै भागमा संकिकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा वा आदेश जारी गर्नथका
लाटग अर्नरु ोध गर्नथ सक्र्नेछ ।
(३) नपधारा (१) बमोटजम गररएको घोषणा वा आदेश त्यस्िो घोषणा वा आदेश भएको टमटिले एक महीर्नाटभर अर्नमु ोदर्नका लाटग संघीय संसदका
दवु ै सदर्नमा पेश गररर्नेछ ।
(४) नपधारा (३) बमोटजम अर्नमु ोदर्नका लाटग पेश भएको घोषणा वा आदेश संघीय संसदका दवु ै सदर्नमा ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ सदस्य संख्याको
कम्िीमा दईु टिहाइ बहमिले अर्नमु ोदर्न गरे मा त्यस्िो घोषणा वा आदेश भएको टमटिले िीर्न महीर्नासम्म कायम रहर्नेछ ।
(५) नपधारा (३) बमोटजम अर्नमु ोदर्नका लाटग पेश भएको घोषणा वा आदेश नपधारा (४) बमोटजम अर्नमु ोदर्न र्नभएमा स्विुः टर्नटरक्रय हर्नेछ ।
(६) यस धारामा अन्यर जर्नु सक ु ै कुरा लेटखएको भए िापटर्न नपधारा (१) बमोटजमको अवस्र्ा अझै टवद्यमार्न छ भर्नी नपधारा (४) बमोटजमको अवटध
समाप्त र्नहदुँ ै अको एक पिक िीर्न महीर्नामा र्नबढाई संकिकालीर्न घोषणा वा आदेशको अवटध र्प गर्ने प्रस्िाव संघीय संसदमा पेश गर्नथ सटकर्नेछ
।
(१३) यस धारा बमोटजमको घोषणा वा आदेश रारिपटिले जर्नु सक ु ै बखि टफिाथ टलर्न सक्र्नेछ ।
२५. वध्यादेश भूनेको के हो ? यो क्िो वव्ाामा मयाइन्ि?
अध्यादेश भर्नेको त्यस्िो प्रकारको कार्नर्नू हो जर्नु मन्री पररषदको टसफाररसमा रारिपटिले जारी गदथछर्न र यो त्यस्िो बेलामा ्याइर्ने कार्नर्नू (
ऐर्न,आदेशवा सचू र्ना) हो जर्नु वेलामा संघीय संसदको दवु ै सदर्नको अटधवेशर्न चटलरहेको हदैर्न ।दवु ै सदर्न चलेका वखि स्वीकृ टि टलर्ने गरी सरकारले
जारी गरे को हन्छ।
र्नेपालको संटवधार्नको धारा ११४. बमोटजम अध्यादेशको बारे मा टर्नम्र्नकुराहरू न्लेख गररएको छ।
(१) संघीय संसदको दवु ै सदर्नको अटधवेशर्न चटलरहेको अवस्र्ामा बाहेक अन्य अवस्र्ामा ित्काल के ही गर्नथ आवश्यक परे मा मटन्रपररषदको
टसफाररसमा रारिपटिले अध्यादेश जारी गर्नथ सक्र्नेछ ।
(२) नपधारा (१) बमोटजम जारी भएको अध्यादेश ऐर्न सरह मान्य हर्नेछ ।
िर त्यस्िो प्रत्येक अध्यादेश,–
(क) जारी भएपटछ बसेको सघं ीय ससं दको दवु ै सदर्नमा पेश गररर्नेछ र दवु ै सदर्नले स्वीकार र्नगरे मा स्विुः टर्नटरक्रय हर्नेछ,
(ख) रारिपटिबाि जर्नु सक ु ै बखि खारे ज हर्न सक्र्नेछ, र
(ग) खण्ड (क) वा (ख) बमोटजम टर्नटरक्रय वा खारे ज र्नभएमा दवु ै सदर्नको बैठक बसेको साठी टदर्न पटछ स्विुः टर्नटरक्रय हर्नेछ ।
स्पष्टीकरणुः यस नपधाराको प्रयोजर्नका लाटग “दवु ै सदर्नको बैठक बसेको टदर्न” भन्र्नाले सघं ीय ससं दका दवु ै सदर्नको अटधवेशर्न प्रारम्भ भएको वा
बैठक बसेको टदर्न सम्झर्नु पछथ र सो शब्दले सघं ीय ससं दका सदर्नहरूको बैठक अटघपटछ गरी बसेको अवस्र्ामा जर्नु सदर्नको बैठक पटछ बसेको
छ सोही टदर्नलाई जर्नानुँछ ।
२६.भ्रष्टाचार तनयन्रणमा वतख्ियार दुरुपयोग वनुसन्िान आयोग र महालेखा परीक्षक ज्िा सवं ैिातनक तनकायले कसरी काम गनव सक्िन्
खासगररकर्न भ्रष्टाचार टर्नयन्रणका लाटग गठीि सबं ैधाटर्नक आयोग अटख्ियार दरुु पयोग असन्धार्न आयोग हो यसले आफ्र्नो काम नत्कृ ष्ठ ढगं ले
सम्पादर्न गदै आएको छ िर्ापी र्नेपालको संटवधार्नको धारा २४१ नपधारा (१) मा महालेखा परीक्षकको काम, किथव्य र अटधकारको बारे मा स्पष्ट पारे को
छ जस अर्नसु ार “रारिपटि र नपरारिपटिको कायाथलय, सवोछच अदालि, संघीय संसद, प्रदेश सभा, प्रदेश सरकार, स्र्ार्नीय िह, संवैधाटर्नक टर्नकाय वा
सोको कायाथलय, अदालि, महान्यायाटधविाको कायाथलय र र्नेपाली सेर्ना, र्नेपाल प्रहरी वा सशस्त्र प्रहरी बल, र्नेपाल लगायिका सबै संघीय र प्रदेश
सरकारी कायाथलयको लेखा कार्नर्नू बमोटजम टर्नयटमििा, टमिव्यटयिा, कायथदक्षिा, प्रभावकाररिा र औटचत्य समेिको टवचार गरी महालेखा परीक्षकबाि
लेखापरीक्षण हर्नेछ “ भन्र्ने ब्यबस्र्ाले लेखा परीक्षण गदाथ टि टर्नकायहरूको आटर्थक अटर्नयटमििाको बारे मा भ्रष्टाचारको कुर्नै गन्ु जायस देटखएमा
अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगको दायरामा पर्ने टर्नकाय वा संस्र्ाहरुमा सरकारी कमथचारीहरूको बारे मा महालेखा परीक्षकले अटख्ियारलाई
जार्नकारी गरानर्ने र अटख्ियार ले पटर्न य्यसै सचू र्नाको आधारमा छार्नटभर्न गरी कारबाहीको दायरामा ्यानर्न सक्छ।
२७. रातष्िय सरु क्षा पररषदको आवश्यकिाको बारेमा प्रकास पादै पररषदको गठनको बारेमा उमलेख गनवुहोस।
कुर्नै पटर्न राज्यको पटहलो नद्देश्य भर्नेकै राज्यलाई बाह्य िर्ा आन्िररक रुपमा सरु क्षा प्रदार्न गर्नथु र्नै रहेको हन्छ।जव सम्म राज्यले आफु र आफ्र्ना
र्नागररकहरूलाई सरु टक्षि गरानर्न सक्दैर्नर्न् िव सम्म राज्य हर्नक
ु ो सार्थकिा पटर्न परु ा हर्नसक्दैर्न।राज्यमा रहेका टवटभन्र्न सरु क्षा टर्नकायहरूलाई आन्िररक
िर्ा बाह्य खिराबाि बचानर्नका लाटग राज्यका टवटभन्र्न सरु क्षा टर्नकायहरूलाई योजर्नाबद्ध िरवरले पररचालर्न गर्नथु पदथछ।राटरिय सरु क्षा पररषदले राज्यमा

64
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 रहेका टवटभन्र्न सरु क्षा टर्नकायहरूलाई सरु क्षा िर्ा प्रटिरक्षा सम्बन्धी र्नीटि बर्नाएर आवश्यकिा अर्नसु ार पररचालर्न िर्ा टर्नयन्रण गर्नथको लागी यस्को
आवश्किा पदथछ। सटं वधार्नको धारा २६६ बमोटजम राटरिय सरु क्षा पररषदको गठर्न टर्नम्र्नार्नसु ार रहेको छ।
(क) प्रधार्नमन्री – अध्यक्ष (ङ) र्नेपाल सरकारको अर्थ मन्री – सदस्य
(ख) र्नेपाल सरकारको रक्षा मन्री – सदस्य (च) र्नेपाल सरकारको मख्ु य सटचव – सदस्य
(ग) र्नेपाल सरकारको गृह मन्री – सदस्य (छ) प्रधार्न सेर्नापटि, र्नेपाली सेर्ना – सदस्य
(घ) र्नेपाल सरकारको पररारि मन्री – सदस्य (ज) सार्ै रक्षा मन्रालयको सटचवले राटरिय सुरक्षा पररषदको सदस्य–सटचव भई काम गर्नेछर्न्
।
२८. सक
ं टकालीन वव्ाा लागम हुदा तनलम्बन गनव सतकने मौतलक हकहरू के के हुन ?
सटं वधार्नको धारा २७३ को नपधारा (१०) बमोटजम सक ं िकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा वा आदेश जारी गदाथ त्यस्िो घोषणा वा आदेश बहाल रहेसम्मका
लाटग भाग–३ मा व्यवस्र्ा भएका मौटलक हक टर्नलम्बर्न गर्नथ सटकर्नेछ ।
िर धारा १६, धारा १७ को नपधारा (२) को खण्ड (ग) र (घ), धारा १८, धारा १९ को नपधारा (२), धारा २०, २१, २२, २४, धारा २६ को नपधारा
(१), २९, ३०, ३१, ३२, ३५, ३६ को नपधारा (१) र (२), ३८, ३९, ४० को नपधारा (२) र (३), ४१, ४२, ४३, ४५ र धारा ४६ बमोटजमको संवैधाटर्नक
नपचारको हक र बन्दी प्रत्यक्षीकरणको नपचार प्राप्त गर्ने हक टर्नलम्बर्न गररर्ने छै र्न ।
२९. महावतभूयोग को कसलाई लगाउन सतकन्ि ? महावतभूयोगको प्र्िाव पेश गनव सतकने आिार, कारणहरू र तवतिहरू के के हुन?
सटं वधार्नको धारा १०१ बमोटजम महाटभयोगलाग्र्ने पदाटधकारीहरुमा रारिपटि वा नपरारिपटि र्नेपालको प्रधार्न न्यायाधीश वा सवोछच अदालिका
न्यायाधीश, न्याय पररषदका सदस्य, संवैधाटर्नक टर्नकायका प्रमख ु वा पदाटधकारीहरूलाई महाअटभयोग लाग्र्न सक्दछ। महाअटभयोगको प्रस्िाव पेश गर्नथ
सटकर्ने आधार, कारणहरू र टवटधहरू टर्नम्र्नार्नसु ार रहेका छर्न।
(१) यो संटवधार्न र कार्नर्नू को गम्भीर न्लंघर्न गरे को आधारमा प्रटिटर्नटध सभामा ित्काल कायम रहेको सम्पणू थ सदस्य संख्याको एक चौर्ाइ सदस्यले
रारिपटि वा नपरारिपटि टवरुद्ध महाटभयोगको प्रस्िाव पेश गर्नथ सक्र्नेछर्न् । त्यस्िो प्रस्िाव संघीय संसदको दवु ै सदर्नको ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ
सदस्य संख्याको कम्िीमा दईु टिहाइ बहमिबाि पाररि भएमा टर्नज पदबाि मि ु हर्नेछ ।
(२) यो संटवधार्न र कार्नर्नू को गभं ीर न्लंघर्न गरे को, कायथक्षमिाको अभाव वा खराब आचरण भएको वा इमार्नदारीपवू थक आफ्र्नो पदीय किथव्यको पालर्न
र्नगरे को वा आचार संटहिाको गम्भीर न्लंघर्न गरे को कारणले आफ्र्नो पदीय टजम्मेवारी परू ा गर्नथ र्नसके को आधारमा प्रटिटर्नटध सभामा ित्काल कायम
रहेको सम्पणू थ सदस्य संख्याको एक चौर्ाइ सदस्यले र्नेपालको प्रधार्न न्यायाधीश वा सवोछच अदालिका न्यायाधीश, न्याय पररषदका सदस्य, संवैधाटर्नक
टर्नकायका प्रमख ु वा पदाटधकारीका टवरुद्ध महाटभयोगको प्रस्िाव पेश गर्नथ सक्र्नेछर्न् । त्यस्िो प्रस्िाव प्रटिटर्नटध सभामा ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ
सदस्य संख्याको कम्िीमा दईु टिहाइ बहमिबाि पाररि भएमा सम्बटन्धि व्यटि पदबाि मि ु हर्नेछ ।
(३) नपधारा (२) बमोटजमको कुर्नै व्यटिको टवरुद्ध महाटभयोगको प्रस्िाव पेश गर्ने आधार र कारण टवद्यमार्न भए र्नभएको छार्नबीर्न गरी टसफाररस गर्ने
प्रयोजर्नका लाटग प्रटिटर्नटध सभामा एक महाटभयोग टसफाररस सटमटि रहर्नेछ ।
(४) नपधारा (३) बमोटजमको सटमटिमा प्रटिटर्नटध सभाका एघार जर्ना सदस्य रहर्नेछर्न् ।
(५) नपधारा (२) बमोटजम महाटभयोगबाि पदमि ु हर्ने व्यटिले संटवधार्नको गम्भीर न्लंघर्न गरे को वा कायथक्षमिाको अभाव वा खराब आचरण वा
पदीय दाटयत्वको पालर्न इमार्नदारीपवू थक र्नगरे को वा आचार संटहिाको गम्भीर न्लंघर्न गरे को भन्र्ने आधारमा प्राप्त सचू र्ना, जार्नकारी वा नजरु ी ग्राह्य
रहेको भर्नी प्रटिटर्नटध सभाका कम्िीमा िीर्न जर्ना सदस्यले प्रमाटणि गरी पेश गरे मा नपधारा (३) बमोटजमको सटमटिले त्यस्िो नजरु ीमाटर् सघं ीय कार्नर्नू
बमोटजम छार्नटबर्न गरी महाटभयोग सम्बन्धीछघ कारबाहीका लाटग प्रटिटर्नटध सभा समक्ष टसफाररस गरे मा नपधारा (२) बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव
पेश हर्न सक्र्नेछ ।
(६) नपधारा (२) बमोटजम महाटभयोगको कारबाही प्रारम्भ भएपटछ र्नेपालको प्रधार्न न्यायाधीश वा सवोछच अदालिका न्यायाधीश, न्यायपररषदका
सदस्य, सवं ैधाटर्नक टर्नकायका प्रमख ु वा पदाटधकारीले त्यस्िो कारबाहीको िुंगो र्नलागेसम्म आफ्र्नो पदको कायथ सम्पादर्न गर्नथ पानर्ने छै र्न ।
(७) नपधारा (१) वा (२) बमोटजम महाटभयोगको आरोप लागेको व्यटिलाई सफाइ पेश गर्ने मर्नाटसब मौका टदर्नु पर्नेछ ।
(८) यस धारा बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव पाररि भई पदमि ु भएका रारिपटि वा नपरारिपटि, र्नेपालको प्रधार्न न्यायाधीश वा सवोछच अदालिका
न्यायाधीश, न्यायपररषदका सदस्य, सवं ैधाटर्नक टर्नकायका प्रमख ु वा पदाटधकारीले पदमा रहुँदा कुर्नै कसरू गरे को भए त्यस्िो कसरू मा सघं ीय कार्नर्नू
बमोटजम कारबाही गर्नथ बाधा पर्ने छै र्न ।
(९) नपधारा (१) वा (२) बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव पाररि भई पदमि ु भएको व्यटिले त्यस्िो पदबाि पानर्ने कुर्नै सटु वधा टलर्न र भटवरयमा कुर्नै
पटर्न सावथजटर्नक पदमा टर्नयटु ि वा मर्नोर्नयर्न हर्न सक्र्ने छै र्न ।
(१०) महाटभयोग सम्बन्धी अन्य व्यवस्र्ा संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
३०. सतं विानको वसश ं ोिनीय पक्षका बारेमा चचाव गदै सतं विान सश ं ोिनको तवति र प्रतक्रयाको बारेमा चचाव गनवुहोस।्
संटवधार्नको धारा २७४ बमोटजम संटवधार्नको असंशोधर्नीय पक्ष :

65
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 नपधारा (१) बमोटजम :र्नेपालको सावथभौटमकिा, भौगोटलक अखण्डिा, स्वाधीर्निा र जर्निामा टर्नटहि सावथभौमसत्ताको प्रटिकूल हर्ने गरी यो सटं वधार्न
सश ं ोधर्न गर्नथ सटकर्ने छै र्न ।
सटं वधार्न सशं ोधर्नको टवटध र प्रटक्रया टर्नम्र्नार्नसु ार रहेकाछर्न् :
नपधारा
(२) बमोटजम नपधारा (१) र यस सटं वधार्नको अन्य धाराको अधीर्नमा रही यस सटं वधार्नको कुर्नै धारालाई सश ं ोधर्न वा खारे ज गर्ने टवधेयक सघं ीय
संसदको कुर्नै पटर्न सदर्नमा पेश गर्नथ सटकर्नेछ।िर नपधारा (१) लाई संशोधर्न गररर्ने छै र्न ।
(३) नपधारा (२) बमोटजम पेश भएको टवधेयक सम्बटन्धि सदर्नमा प्रस्िुि भएको िीस टदर्नटभर सवथसाधारण जर्निाको जार्नकारीका लाटग सावथजटर्नक
रूपमा प्रकाशर्न गर्नथु पर्नेछ ।
(४) नपधारा (२) बमोटजम पेश भएको टवधेयक कुर्नै प्रदेशको सीमार्ना पररविथर्न वा अर्नसु चू ी–६ मा नट्लटखि टवषयसुँग सम्बटन्धि भएमा त्यस्िो
टवधेयक संघीय संसदमा प्रस्ििु भएको िीस टदर्नटभर सम्बटन्धि सदर्नको सभामख ु वा अध्यक्षले सहमटिका लाटग प्रदेश सभामा पठानर्नु पर्नेछ ।
(५) नपधारा (४) बमोटजम पठाइएको टवधेयक िीर्न महीर्नाटभर सम्बटन्धि प्रदेश सभाका ित्काल कायम रहेका सम्परू थ ण् सदस्यहरूको बहमिबाि
स्वीकृ ि वा अस्वीकृ ि गरी त्यसको जार्नकारी संघीय संसदमा पठानर्नु पर्नेछ ।
िर कुर्नै प्रदेश सभा कायम र्नरहेको अवस्र्ामा त्यस्िो प्रदेश सभा गठर्न भई त्यसको पटहलो बैठक बसेको टमटिले िीर्न महीर्नाटभर स्वीकृ ि वा
अस्वीकृ ि गरी पठानर्नु पर्नेछ ।
(६) नपधारा (५) बमोटजमको अवटधटभर त्यस्िो टवधेयक स्वीकृ ि वा अस्वीकृ ि भएको जार्नकारी र्नटदएमा संघीय संसदको टवधेयक नत्पटत्त भएको
सदर्नले त्यस्िो टवधेयक नपरको कारबाही अगाटड बढानर्न बाधा पर्ने छै र्न ।
(७) नपधारा (५) बमोटजमको अवटधटभर बहसंख्यक प्रदेश सभाले त्यस्िो टवधेयक अस्वीकृ ि गरे को सचू र्ना संघीय संसदको सम्बटन्धि सदर्नलाई
टदएमा त्यस्िो टवधेयक टर्नटरक्रय हर्नेछ ।
(८) प्रदेश सभाको सहमटि आवश्यक र्नपर्ने वा नपधारा (५) बमोटजम बहसंख्यक प्रदेश सभाबाि स्वीकृ ि भई आएको टवधेयक संघीय संसदका दबु ै
सदर्नमा ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ सदस्य संख्याको कम्िीमा दईु टिहाइ बहमिबाि पाररि गर्नथु पर्नेछ ।
(९) नपधारा (८) बमोटजम पाररि भएको टवधेयक प्रमाणीकरणका लाटग रारिपटि समक्ष पेश गररर्नेछ ।
(१०) रारिपटिले नपधारा (९) बमोटजम पेश भएको टवधेयक प्राप्त भएको पन्ध्र टदर्न टभर प्रमाणीकरण गर्नेछ र प्रमाणीकरण भएको टमटि देटख संटवधार्न
संशोधर्न हर्नेछ ।
३१. दुइतिहाई वहुमिले वनमु ोदन सतम्मलन वा समावन हनवु पने सतन्ि सम्झौिाका तवषयव्िु के के हुन?
धारा २७९बटमटजम र्नेपाल राज्य वा र्नेपाल सरकार पक्ष हर्ने सटन्ध वा सम्झौिाको अर्नमु ोदर्न, सटम्मलर्न, स्वीकृ टि वा समर्थर्न संघीय कार्नर्नू बमोटजम
हर्नेछ ।देहायका टवषयका सटन्ध वा सम्झौिाको अर्नमु ोदर्न, सटम्मलर्न, स्वीकृ टि वा समर्थर्न सघं ीय ससं दका दवु ै सदर्नमा ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ
सद्य सख्ं याको दुई तिहाइ बहमिले गर्नपथु र्ने शिथ राटखर्नेछ :–
(क) शाटन्ि र मैरी, (ग) र्नेपाल राज्यको सीमार्ना, र
(ख) सरु क्षा एवं सामररक सम्बन्ध, (घ) प्राकृ टिक स्रोि िर्ा त्यसको नपयोगको बाुँडफाुँड ।
३२. कुनकुन पदमा तनयुतक्त हुन वगाडी सघं ीय कानमन बमोतजम सस ं तदय सनु ुवाई हुने ब्यब्ाा ि?
२९२. ससं दीय सर्नु वु ाई सम्बन्धी व्यवस्र्ा : (१) यस सटं वधार्न बमोटजम सवं ैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा टर्नयि ु हर्ने प्रधार्न न्यायाधीश,
सवोछच अदालिका न्यायाधीश, न्याय पररषदका सदस्य, सवं ैधाटर्नक टर्नकायको प्रमख ु वा पदाटधकारी र राजदिू को पदमा टर्नयटु ि हर्नु अटघ
सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम ससं दीय सर्नु वु ाई हर्नेछ ।
(२) नपधारा (१) को प्रयोजर्नका लाटग संघीय संसदका दवु ै सदर्नका सदस्यहरू रहर्ने गरी संघीय कार्नर्नू बमोटजम पन्ध्र सदस्यीय एक संयि ु
सटमटि गठर्न गररर्नेछ ।
(३) नपधारा (२) बमोटजमको संयि ु सटमटिमा रहर्ने सदस्यले संघीय संसदको नि कायथकालभर सवोछच अदालिमा नपटस्र्ि भई बहस
पैरबी गर्नथ पानर्ने छै र्न ।
प्रहरी सहायक तनरीक्षक ियारी सतं विान सम्बन्िी सामग्री
–अटधविा र्नारायणप्रसाद शमाथ
एम.एड, एल.एल.एम
५. कानुनी व्यव्ाा
५.१.३ राज्य सरं चना र राज्यशतक्तको बााँडिााँड
राज्य संरचर्ना भन्र्नाले राज्यको गठर्न र संगठर्न टवटधलाई जर्नानुँछ । यसले राज्यको शासकीय संरचर्नालाई इटं गि गदथछ । राज्य संरचर्ना एकात्मक,
संघीय, राजिन्रात्मक, गणिन्रात्मक, लोकिाटन्रक वा िार्नाशाही जर्नु सक ु ै हर्नसक्छ । राज्य संरचर्नाकै अधीर्नमा रहेर राज्यशटिको प्रयोग गररन्छ
। राज्य संरचर्नाको टर्नधाथरण सम्बटन्धि मल ु ुकले अपर्नाएको राजर्नीटिक दशथर्नका आधारमा िहाुँको संटवधार्नले गदथछ । शिाटब्दयौं देटख एकात्मक
66
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
र के न्द्रीकृ ि राज्य सरं चर्नामा शाटसि र्नेपालले २०७२ सालको सटं वधार्न लागू भएसुँगै सघं ीय लोकिाटन्रक गणिन्रको पररवटिथि सरं चर्नामा पदापथण
गरे को हो ।
यसैगरी, राज्यशटि भन्र्नाले कुर्नै पटर्न स्वाधीर्न मल ु ुकको आत्मटर्नणथयको अटधकार र वैदटे शक प्रभावबाि मि ु रहेको अवस्र्ालाई
जर्नानुँछ । राज्यशटिको प्रदशथर्न वा प्रकिीकरण सावथभौमसत्ताको माध्यमबाि हन्छ । आफ्र्ना र्नागररकहरुमाटर् शासर्न गर्ने शटि राज्यको कुर्न
पदाटधकारी वा संस्र्ामा कसमा टर्नटहि छ र कसरी प्रयोग भइरहेको छ सोको टर्नधाथरण राज्यशटिले गदथछ । र्नेपालको राज्यशटिको श्रोि टवद्यमार्न
संटवधार्नबमोटजम र्नेपाली जर्निामा टर्नटहि छ । र्नेपालको अन्िररम संटवधार्न, २०६३ लागु हर्नपु वु थ राज्यशटिको श्रोि श्री ५ मा टर्नटहि रहेको टर्यो
।
सार्ै, अवटशष्ट अटधकार (Residual Powers) भन्र्नाले कुर्नै पटर्न टर्नकाय वा पदाटधकारीको प्रत्यक्ष क्षेराटधकारटभर र्नपर्ने
कामकारवाही कुर्न टर्नकाय वा पदाटधकारीले गर्ने भर्नी िोटकर्ने अटधकार हो । यसका माध्यमबाि अस्पष्ट वा अटलटखि टवषयमा काम, किथव्य
टर्नवाथह गर्नथ वा अटधकारको प्रयोग गरी बाधा अडकान फुकानर्न सम्भव हन्छ ।
सवं ैिातनक व्यव्ाा
नेपालको सतं विानको िारा ५६. राज्यको सरं चना:
संघीय लोकिाटन्रक गणिन्र र्नेपालको मल ू संरचर्ना संघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िह गरी िीर्न िहको हर्नेछ । र्नेपालको राज्यशटिको प्रयोग संघ, प्रदेश
र स्र्ार्नीय िहले यस संटवधार्न िर्ा कार्नर्नू बमोटजम गर्ने छर्न् । यो संटवधार्न प्रारम्भ हदुँ ाका बखि र्नेपालमा कायम रहेका अर्नसु चू ी–४ मा न्लेख
भए बमोटजमका टज्लाहरू रहेका प्रदेश रहर्नेछर्न् । स्र्ार्नीय िह अन्िगथि गानुँपाटलका, र्नगरपाटलका र टज्ला सभा रहर्नेछर्न् । गानुँपाटलका र
र्नगरपाटलकामा रहर्ने वडाको संख्या संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम सामाटजक सांस्कृ टिक सरं क्षण वा आटर्थक टवकासका
लाटग टवशेष, सरं टक्षि वा स्वायत्त क्षेर कायम गर्नथ सटकर्नेछ । सघं , प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले र्नेपालको स्विन्रिा, सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा,
स्वाधीर्निा, राटरिय टहि, सवांगीण टवकास, बहदलीय प्रटिस्पधाथत्मक लोकिाटन्रक गणिन्रात्मक सघं ीय शासर्न प्रणाली, मार्नव अटधकार िर्ा
मौटलक हक, कार्नर्नू ी राज्य, शटि पृर्कीकरण र टर्नयन्रण िर्ा सन्िल ु र्न, बहलिा र समार्निामा आधाररि समिामल ू क समाज, समावेशी
प्रटिटर्नटधत्व र पटहचार्नको सरं क्षण गर्ने छर्न् ।
िारा ५७. राज्यशतक्तको बााँडिााँड:
सघं को अटधकार अर्नसु चू ी–५ मा नट्लटखि टवषयमा टर्नटहि रहर्नेछ र त्यस्िो अटधकारको प्रयोग यो सटं वधार्न र सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
प्रदेशको अटधकार अर्नसु चू ी–६ मा नट्लटखि टवषयमा टर्नटहि रहर्नेछ र त्यस्िो अटधकारको प्रयोग यो सटं वधार्न र प्रदेश कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
संघ र प्रदेशको साझा अटधकार अर्नसु चू ी–७ मा नट्लटखि टवषयमा टर्नटहि रहर्नेछ र त्यस्िो अटधकारको प्रयोग यो संटवधार्न, संघीय कार्नर्नू र
प्रदेश कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । स्र्ार्नीय िहको अटधकार अर्नसु चू ी–८ मा नट्लटखि टवषयमा टर्नटहि रहर्नेछ र त्यस्िो अटधकारको प्रयोग यो
संटवधार्न र गानुँ सभा वा र्नगर सभाले बर्नाएको कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
संघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहको साझा अटधकार अर्नसु चू ी–९ मा नट्लटखि टवषयमा टर्नटहि रहर्नेछ र त्यस्िो अटधकारको प्रयोग यो
संटवधार्न र संघीय कार्नर्नू , प्रदेश कार्नर्नू र गानुँ सभा वा र्नगर सभाले बर्नाएको कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । यसरी प्रदेश सभा, गानुँ सभा वा र्नगर सभाले
कार्नर्नू बर्नानुँदा संघीय कार्नर्नू सुँग र्नबाटझर्ने गरी बर्नानर्नु पर्नेछ र प्रदेश सभा, गानुँ सभा वा र्नगर सभाले बर्नाएको त्यस्िो कार्नर्नू संघीय कार्नर्नू सुँग
बाटझएमा बाटझएको हदसम्म आमान्य हर्नेछ । यसबमोटजम गानुँ सभा वा र्नगर सभाले कार्नर्नू बर्नानुँदा प्रदेश कार्नर्नू सुँग र्नबाटझर्ने गरी बर्नानर्नु पर्नेछ
र गानुँ सभा वा र्नगर सभाले बर्नाएको त्यस्िो कार्नर्नू प्रदेश कार्नर्नू सुँग बाुँटझएमा बाटझएको हदसम्म आमान्य हर्नेछ ।
िारा ५८. ववतशष्ट वतिकारः
यस सटं वधार्न बमोटजम सघं , प्रदेश िर्ा स्र्ार्नीय िहको अटधकारको सचू ी वा साझा सचू ीमा न्लेख र्नभएको वा यो सटं वधार्नमा कुर्नै िहले प्रयोग
गर्ने गरी र्निोटकएको टवषयमा संघको अटधकार हर्नेछ ।
िारा ५९. आतावक वतिकारको प्रयोगः
सघं , प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले आफ्र्नो अटधकारटभरको आटर्थक अटधकार सम्बन्धी टवषयमा कार्नर्नू बर्नानर्ने, वाटषथक बजेि बर्नानर्ने, टर्नणथय गर्ने, र्नीटि
िर्ा योजर्ना ियार गर्ने र त्यसको कायाथन्वयर्न गर्ने छर्न् । संघले साझा सचू ीका टवषयमा र आटर्थक अटधकारका अन्य क्षेरमा प्रदेशलाई समेि लागू
हर्ने गरी आवश्यक र्नीटि, मापदण्ड र कार्नर्नू बर्नानर्न सक्र्नेछ । संघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले आ–आफ्र्नो िहको बजेि बर्नानर्नेछर्न् र प्रदेश र स्र्ार्नीय
िहले बजेि पेश गर्ने समय संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । संघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले प्राकृ टिक स्रोिको प्रयोग वा टवकासबाि प्राप्त लाभको
समन्याटयक टविरणको व्यवस्र्ा गर्नथु पर्नेछ । त्यस्िो लाभको टर्नटश्चि अंश रोय्िी, सेवा वा वस्िुको रूपमा पररयोजर्ना प्रभाटवि क्षेर र स्र्ार्नीय
समदु ायलाई कार्नर्नू बमोटजम टविरण गर्नथु पर्नेछ ।
संघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले प्राकृ टिक स्रोिको नपयोग गदाथ स्र्ार्नीय समदु ायले लगार्नी गर्नथ चाहेमा लगार्नीको प्रकृ टि र आकारको
आधारमा कार्नर्नू बमोटजमको अंश लगार्नी गर्नथ प्रार्टमकिा टदर्नु पर्नेछ । वैदटे शक सहायिा र ऋण टलर्ने अटधकार र्नेपाल सरकारको हर्नेछ । त्यस्िो

67
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
सहायिा वा ऋण टलंदा देशको समटष्टगि आटर्थक स्र्ाटयत्व हर्ने गरी टलर्नु पर्नेछ । सघं , प्रदेश र स्र्ार्नीय िहको बजेि घािा व्यवस्र्ापर्न िर्ा अन्य
टवत्तीय अर्नश
ु ासर्न सम्बन्धी व्यवस्र्ा सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
िारा ६०. राज्व स्रोिको बााँडिााँडः
सघं , प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले आफ्र्नो आटर्थक अटधकारक्षेर टभरको टवषयमा कर लगानर्न र िी स्रोिहरूबाि राजस्व नठानर्न सक्र्नेछर्न् ।
िर साझा सचू ीटभरको टवषयमा र कुर्नै पटर्न िहको सचू ीमा र्नपरे का टवषयमा कर लगानर्ने र राजस्व नठानर्ने व्यवस्र्ा र्नेपाल सरकारले टर्नधाथरण गरे
बमोटजम हर्नेछ । र्नेपाल सरकारले संकलर्न गरे को राजस्व संघ, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहलाई न्यायोटचि टविरण गर्ने व्यवस्र्ा टमलानर्नेछ । प्रदेश र
स्र्ार्नीय िहले प्राप्त गर्ने टवत्तीय हस्िान्िरणको पररमाण राटरिय प्राकृ टिक स्रोि िर्ा टवत्त आयोगको टसफाररस बमोटजम हर्नेछ । र्नेपाल सरकारले
प्रदेश र स्र्ार्नीय िहलाई खचथको आवश्यकिा र राजस्वको क्षमिाको आधारमा टवत्तीय समार्नीकरण अर्नदु ार्न टविरण गर्नेछ ।
प्रदेशले र्नेपाल सरकारबाि प्राप्त अर्नदु ार्न र आफ्र्नो स्रोिबाि नठ्र्ने राजस्वलाई मािहिको स्र्ार्नीय िहको खचथको आवश्यकिा र राजस्व क्षमिाको
आधारमा प्रदेश कार्नर्नू बमोटजम टवत्तीय समार्नीकरण अर्नदु ार्न टविरण गर्ने छर्न् । र्नेपाल सरकारले संघीय सटञ्चि कोषबाि प्रदार्न गर्ने सशिथ
अर्नदु ार्न, समपरू क अर्नदु ार्न वा अन्य प्रयोजर्नका लाटग टदर्ने टवशेष अर्नदु ार्न टविरण सम्बन्धी व्यवस्र्ा संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । संघ, प्रदेश र
स्र्ार्नीय िह बीच राजस्वको बाुँडफाुँड गदाथ सन्िटु लि र पारदशी रूपमा गर्नथु पर्नेछ । राजस्व बाुँडफाुँड सम्बन्धी सघं ीय ऐर्न बर्नानुँदा राटरिय र्नीटि,
राटरिय आवश्यकिा, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहको स्वायत्तिा, प्रदेश र स्र्ार्नीय िहले जर्निालाई पर्ु यानर्नु पर्ने सेवा र नर्नीहरूलाई प्रदार्न गररएको आटर्थक
अटधकार, राजस्व नठानर्न सक्र्ने क्षमिा, राजस्वको सम्भाव्यिा र नपयोग, टवकास टर्नमाथणमा गर्नपथु र्ने सहयोग, क्षेरीय असन्िल ु र्न, गरीबी र
असमार्निाको घि न्यर्नू ीकरण, वटञ्चिीकरणको अन्त्य, आकटस्मक कायथ र अस्र्ायी आवश्यकिा परू ा गर्नथ सहयोग गर्नथु पर्ने टवषयहरूमा ध्यार्न
टदर्नु पर्नेछ ।
५.१.४ वतख्ियार दुरुपयोग वनुसन्िान आयोग, लोक सेवा आयोग, तनवावचन आयोग र रातष्िय मानववतिकार आयोग
सावथजटर्नक पद धारण गरे का व्यटिले भ्रष्टाचार गरी अटख्ियारको दरू ु पयोग गरे को सम्बन्धमा अर्नसु न्धार्न गरी भ्रष्टाचार टर्नयन्रणमा महत्वपणू थ
भटू मका टर्नवाथह गर्ने संबैधाटर्नक टर्नकायको रूपमा अटख्ियार दरू
ु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगको स्र्ापर्ना भएको हो । आयोगले ित्काटलर्न र्नेपाल
अटधराज्यको संटवधार्न, २०४७ को धारा ९७ र ९८ को व्यवस्र्ाबाि स्विन्र एवं स्वायत्त संवैधाटर्नक आयोगको मान्यिा प्राप्त गरे को टर्यो ।
र्नेपालको अन्िररम सटं वधार्न, २०६३ ले आयोगलाई टर्नरन्िरिा टदएको टर्यो र हालको र्नेपालको संटवधार्नद्वारा यस आयोगलाई भ्रष्टाचार
टर्नयन्रणमा के न्द्रीि भई कायथगर्ने गरी काम, किथव्य र अटधकार प्रदार्न गरे को छ । संटवधार्नको ममथअर्नसु ार आयोगले दण्डात्मक, टर्नरोधात्मक,
प्रवद्धथर्नात्मक र सस्ं र्ागि क्षमिा टवकासका रणर्नीटिहरूलाई अगं ीकार गरी कायथसम्पादर्न गदै आएको छ । र्नेपालको सटं वधार्न (२०७२) ले भर्ने
अर्नटु चि कायथको छार्नटबर्न गर्ने अटधकार अ.द.ु अ.आ.बाि अलग गरे को छ ।
सवं ैिातनक व्यव्ाा
िारा २३८. वतख्ियार दुरुपयोग वनुसन्िान आयोगः
र्नेपालमा एक अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोग रहर्नेछ जसमा प्रमख ु आयि ु र अन्य चार जर्ना आयि
ु हरू रहर्नेछर्न् । प्रमख
ु आयि ु ले
अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगको अध्यक्ष भई काम गर्नेछ । रारिपटिले संवैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा प्रमख ु आयि ु र आयि ु को
टर्नयटु ि गर्नेछ । प्रमख
ु आयि ु र आयि ु को पदावटध टर्नयटु िको टमटिले छ वषथको हर्नेछ ।
देहायको कुनै वव्ाामा प्रमुख आयुक्त वा आयुक्तको पद ररक्त हुनेिः
(क) टर्नजले रारिपटि समक्ष टलटखि राजीर्नामा टदएमा,
(ख) टर्नजको नमेर पैंसठ्ठी वषथ परू ा भएमा,
(ग) टर्नजको टवरुद्ध धारा १०१ बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव पाररि भएमा,
(घ) शारीररक वा मार्नटसक अस्वस्र्िाको कारण सेवामा रही कायथ सम्पादर्न गर्नथ असमर्थ रहेको भर्नी सवं ैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा रारिपटिले
पदमिु गरे मा,
(ङ) टर्नजको मृत्यु भएमा ।
यसरी टर्नयि ु प्रमखु आयि ु िर्ा आयि ु को पर्नु ुः टर्नयटु ि हर्न सक्र्ने छै र्न । िर आयिु लाई प्रमख
ु आयिु को पदमा टर्नयटु ि गर्नथ सटकर्नेछ र त्यस्िो
आयि ु प्रमखु आयि ु को पदमा टर्नयि
ु भएमा टर्नजको पदावटध गणर्ना गदाथ आयि ु भएको अवटधलाई समेि जोडी गणर्ना गररर्नेछ ।
देहायको योग्यिा भएको व्यटि अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगको प्रमख ु आयि ु वा आयि ु को पदमा टर्नयटु िका लाटग योग्य हर्नेछुः
(क) मान्यिाप्राप्त टवश्वटवद्यालयबाि स्र्नािक नपाटध प्राप्त गरे को,
(ख) टर्नयटु ि हदुँ ाका बखि कुर्नै राजर्नीटिक दलको सदस्य र्नरहेको,
(ग) लेखा, राजस्व, इटन्जटर्नयररङ, कार्नर्नू , टवकास वा अर्नसु न्धार्नको क्षेरमा कम्िीमा बीस वषथ काम गरी अर्नभु व र ख्याटि प्राप्त गरे को,
(घ) पैंिाटलस वषथ नमेर परू ा भएको, र
(ङ) नछच र्नैटिक चररर भएको ।
68
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
प्रमख
ु आयि ु र आयि ु को पाररश्रटमक र सेवाका शिथ सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । प्रमख ु आयि ु र आयि ु आफ्र्नो पदमा बहाल रहेसम्म
टर्नजलाई मकाथ पर्ने गरी पाररश्रटमक र सेवाका शिथ पररविथर्न गररर्ने छै र्न । िर चरम आटर्थक टवश्रृख ं लिाका कारण सक ं िकाल घोषणा भएको
अवस्र्ामा यो व्यवस्र्ा लागू हर्ने छै र्न । प्रमख
ु आयिु वा आयि ु भइसके को व्यटि अन्य सरकारी सेवामा टर्नयटु िका लाटग ग्राह्य हर्ने छै र्न । िर
कुर्नै राजर्नीटिक पदमा वा कुर्नै टवषयको अर्नसु न्धार्न, जाुँचबझु वा छार्नबीर्न गर्ने वा कुर्नै टवषयको अध्ययर्न वा अन्वेषण गरी राय, मन्िव्य वा
टसफाररस पेश गर्ने कुर्नै पदमा टर्नयि
ु भई काम गर्नथ यस नपधारामा लेटखएको कुर्नै कुराले बाधा पर्ु याएको माटर्नर्ने छै र्न ।
िारा २३९. वतख्ियार दुरुपयोग वनुसन्िान आयोगको काम, किवव्य र वतिकारः
कुर्नै सावथजटर्नक पद धारण गरे को व्यटिले भ्रष्टाचार गरी अटख्ियारको दरुु पयोग गरे को सम्बन्धमा अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगले कार्नर्नू
बमोटजम अर्नसु न्धार्न गर्नथ वा गरानर्न सक्र्नेछ । िर यस संटवधार्नमा छुट्टै व्यवस्र्ा भएको पदाटधकारी र अन्य कार्नर्नू ले छुट्टैटवशेष व्यवस्र्ा गरे को
पदाटधकारीको हकमा यो नपधारा लागू हर्ने छै र्न । धारा १०१ बमोटजम महाटभयोग प्रस्िाव पाररि भई पदमि ु हर्ने व्यटि, न्याय पररषदबाि पदमि ु
हर्ने न्यायाधीश र सैटर्नक ऐर्न बमोटजम कारबाही हर्ने व्यटिका हकमा टर्नज पदमि ु भइसके पटछ संघीय कार्नर्नू बमोटजम अर्नसु न्धार्न गर्नथ वा गरानर्न
सटकर्नेछ । यसरी भएको अर्नसु न्धार्नबाि सावथजटर्नक पद धारण गरे को कुर्नै व्यटिले कार्नर्नू बमोटजम भ्रष्टाचार माटर्नर्ने कुर्नै काम गरे को देटखएमा
अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगले त्यस्िो व्यटि र सो अपराधमा संलग्र्न अन्य व्यटि नपर कार्नर्नू बमोटजम अटधकार प्राप्त अदालिमा मद्दु ा
दायर गर्नथ वा गरानर्न सक्र्नेछ ।
यसरी भएको अर्नसु न्धार्नबाि सावथजटर्नक पद धारण गरे को व्यटिको काम कारबाही अन्य अटधकारी वा टर्नकायको अटधकारक्षेर अन्िगथि पर्ने
प्रकृ टिको देटखएमा अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगले आवश्यक कारबाहीका लाटग सम्बटन्धि अटधकारी वा टर्नकाय समक्ष लेखी पठानर्न
सक्र्नेछ । अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगले अर्नसु न्धार्न गर्ने वा मद्दु ा चलानर्ने आफ्र्नो काम, किथव्य र अटधकार मध्ये कुर्नै काम, किथव्य र
अटधकार प्रमख ु आयि ु , कुर्नै आयि
ु वा र्नेपाल सरकारको अटधकृ ि कमथचारीलाई िोटकएको शिथको अधीर्नमा रही प्रयोग िर्ा पालर्न गर्ने गरी
प्रत्यायोजर्न गर्नथ सक्र्नेछ । अटख्ियार दरुु पयोग अर्नसु न्धार्न आयोगको अन्य काम, किथव्य र अटधकार िर्ा कायथटवटध सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ
।
लोक सेवा आयोग
टव.स.ं २००७ सालमा देशमा प्रजािन्रको स्र्ापर्नासुँगै टर्नजामिी कमथचारीको टर्नयटु ि छुट्टै र स्विन्र टर्नकायबाि गर्ने नद्देश्यले टव.सं. २००८ साल
असार १ गिे (िदर्नसु ार १५ जर्नु १९५१ ई.स.) लोक सेवा आयोगको स्र्ापर्ना भएको हो । स्र्ापर्ना कालदेटख यस आयोगले टर्नजामिी सेवाका
पदमा नपयि ु नम्मेदवार छर्नौि गर्ने कायथ गदै आइरहेको छ । र्नेपालको संटवधार्नमा टर्नजामिी सेवा, र्नेपाली सेर्ना, र्नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल,
र्नेपाल र अन्य संघीय सरकारी सेवाको पदमा पदपटू िथका लाटग टलइर्ने टलटखि परीक्षा लोक सेवा आयोगले सञ्चालर्न गर्ने गरी व्यवस्र्ा गररएको
छ । र्नेपालको सटं वधार्नको भाग २३ मा लोक सेवा आयोगसम्बन्धी व्यवस्र्ा गररएको छ ।
सवं ैिातनक व्यव्ाा
िारा २४२. लोक सेवा आयोगः
र्नेपालमा लोक सेवा आयोग रहर्नेछ जसमा अध्यक्ष र अन्य चार जर्ना सदस्य रहर्नेछर्न् । रारिपटिले संवैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा लोक सेवा
आयोगका अध्यक्ष र सदस्यको टर्नयटु ि गर्नेछ । लोक सेवा आयोगका सदस्यहरूमध्ये कम्िीमा पचास प्रटिशि सदस्य बीस वषथ वा सोभन्दा बढी
अवटधसम्म कुर्नै सरकारी सेवामा रहेका व्यटिहरू मध्येबाि र बाुँकी सदस्यहरू टवज्ञार्न, प्रटवटध, कला, साटहत्य, कार्नर्नू , जर्नप्रशासर्न, समाजशास्त्र
वा राटरिय जीवर्नका अन्य क्षेरमा शोध, अर्नसु न्धार्न, अध्यापर्न वा अन्य कुर्नै महत्वपणू थ कायथ गरी ख्याटि प्राप्त गरे का व्यटिहरू मध्येबाि टर्नयि ु
हर्नेछर्न् । लोक सेवा आयोगको अध्यक्ष र सदस्यको पदावटध टर्नयटु ि भएको टमटिले छ वषथको हर्नेछ ।
यसरी टर्नयि ु अध्यक्ष िर्ा सदस्यको पर्नु ुः टर्नयटु ि हर्न सक्र्ने छै र्न । िर सदस्यलाई अध्यक्षको पदमा टर्नयटु ि गर्नथ सटकर्नेछ र त्यस्िो सदस्य अध्यक्षको
पदमा टर्नयटु ि भएमा टर्नजको पदावटध गणर्ना गदाथ सदस्य भएको अवटधलाई समेि जोडी गणर्ना गररर्नेछ ।
देहायको कुर्नै अवस्र्ामा लोक सेवा आयोगको अध्यक्ष वा सदस्यको पद ररि हर्नेछ:
(क) टर्नजले रारिपटि समक्ष टलटखि राजीर्नामा टदएमा,
(ख) टर्नजको नमेर पैंसठ्ठी वषथ परू ा भएमा,
(ग) टर्नजको टवरुद्ध धारा १०१ बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव पाररि भएमा,
(घ) शारीररक वा मार्नटसक अस्वस्र्िाको कारण सेवामा रही कायथ सम्पादर्न गर्नथ असमर्थ रहेको भर्नी संवैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा रारिपटिले
पदमि ु गरे मा,
(ङ) टर्नजको मृत्यु भएमा ।
देहायको योग्यिा भएको व्यटि लोक सेवा आयोगको अध्यक्ष वा सदस्यको पदमा टर्नयटु िका लाटग योग्य हर्नेछुः–
(क) मान्यिाप्राप्त टवश्वटवद्यालयबाि स्र्नािकोत्तर नपाटध प्राप्त गरे को,
(ख) टर्नयटु ि हदुँ ाका बखि कुर्नै राजर्नीटिक दलको सदस्य र्नरहेको,
(ग) पैंिाटलस वषथ नमेर परू ा भएको, र
69
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
(घ) नछच र्नैटिक चररर भएको ।
लोक सेवा आयोगका अध्यक्ष र सदस्यको पाररश्रटमक र सेवाका शिथ सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । लोक सेवा आयोगका अध्यक्ष र सदस्य
आफ्र्नो पदमा बहाल रहेसम्म टर्नजहरूलाई मकाथ पर्ने गरी पाररश्रटमक र सेवाका शिथ पररविथर्न गररर्ने छै र्न । िर चरम आटर्थक टवश्रृख ं लिाका कारण
सक ं िकाल घोषणा भएको अवस्र्ामा यो व्यवस्र्ा लागू हर्ने छै र्न ।
लोक सेवा आयोगको अध्यक्ष र सदस्य भइसके को व्यटि अन्य सरकारी सेवामा टर्नयटु िका लाटग ग्राह्य हर्ने छै र्न । िर कुर्नै राजर्नीटिक पदमा वा
कुर्नै टवषयको अर्नसु न्धार्न, जाुँचबझु वा छार्नबीर्न गर्ने वा कुर्नै टवषयको अध्ययर्न वा अन्वेषण गरी राय, मन्िव्य वा टसफाररस पेश गर्ने कुर्नै पदमा
टर्नयिु भई काम गर्नथ यस नपधारामा लेटखएको कुर्नै कुराले बाधा पर्ु याएको माटर्नर्ने छै र्न ।
िारा २४३. लोक सेवा आयोगको काम, किवव्य र वतिकार:
टर्नजामिी सेवाको पदमा टर्नयटु िका लाटग नपयि ु नम्मेदवार छर्नौि गर्नथ परीक्षा सञ्चालर्न गर्नथु लोक सेवा आयोगको किथव्य हर्नेछ । टर्नजामिी
सेवाको पद
बाहेक र्नेपाली सेर्ना, र्नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल, र्नेपाल, अन्य सघं ीय सरकारी सेवा र संगटठि संस्र्ाको पदमा पदपटू िथका लाटग टलईर्ने टलटखि
परीक्षा लोकसेवा आयोगले सञ्चालर्न गर्नेछ । र्नेपाली सेर्ना, र्नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल, र्नेपाल र अन्य सघं ीय सरकारी सेवाका पदमा बढुवा
गदाथ अपर्नानर्नु पर्ने सामान्य टसद्धान्िको टवषयमा लोक सेवा आयोगको परामशथ टलर्नु पर्नेछ । कुर्नै सगं टठि सस्ं र्ाको सेवाका कमथचारीको सेवाका
शिथ सम्बन्धी कार्नर्नू र त्यस्िो सेवाका पदमा बढुवा र टवभागीय कारबाही गदाथ अपर्नानर्नु पर्ने सामान्य टसद्धान्िको टवषयमा लोक सेवा आयोगको
परामशथ टलर्नु पर्नेछ । र्नेपाल सरकारबाि टर्नवृटत्तभरण पानर्ने पदमा लोक सेवा आयोगको परामशथ टवर्ना स्र्ायी टर्नयटु ि गररर्ने छै र्न ।
देहायका तवषयमा लोक सेवा आयोगको परामशव तलनु पनेि:-
(क) सघं ीय टर्नजामिी सेवाको शिथ सम्बन्धी कार्नर्नू को टवषयमा,
(ख) सघं ीय टर्नजामिी सेवा वा पदमा टर्नयटु ि, बढुवा र टवभागीय कारबाही गदाथ अपर्नानर्नु पर्ने टसद्धान्िको टवषयमा,
(ग) सघं ीय टर्नजामिी सेवाको पदमा छ महीर्नाभन्दा बढी समयका लाटग टर्नयटु ि गदाथ नम्मेदवारको नपयि ु िाको टवषयमा,
(घ) कुर्नै एक प्रकारको संघीय टर्नजामिी सेवाको पदबाि अको प्रकारको संघीय टर्नजामिी सेवाको पदमा वा अन्य सरकारी सेवाबाि संघीय
टर्नजामिी सेवामा सरुवा वा बढुवा गदाथ वा कुर्नै प्रदेशको टर्नजामिी सेवाको पदबाि संघीय टर्नजामिी सेवाको पदमा वा संघीय टर्नजामिी
सेवाको पदबाि प्रदेश टर्नजामिी सेवाको पदमा सेवा पररविथर्न वा स्र्ार्नान्िरण गदाथ नम्मेदवारको नपयि ु िाको टवषयमा,
(ङ) लोक सेवा आयोगको परामशथ टलर्नु र्नपर्ने अवस्र्ाको पदमा बहाल रहेको कमथचारीलाई लोक सेवा आयोगको परामशथ टलर्नु पर्ने अवस्र्ाको
पदमा स्र्ायी सरुवा वा बढुवा गर्ने टवषयमा, र
(च) संघीय टर्नजामिी सेवाको कमथचारीलाई टदइर्ने टवभागीय सजायको टवषयमा ।
िर, धारा १५४ बमोटजमको न्याय सेवा आयोगको अटधकार क्षेरटभर पर्ने टवषयमा सोही बमोटजम हर्नेछ । लोक सेवा आयोगले आफ्र्नो काम,
किथव्य र अटधकार मध्ये कुर्नै काम, किथव्य र अटधकार आयोगको अध्यक्ष वा कुर्नै सदस्य वा र्नेपाल सरकारको कमथचारीलाई िोटकएको शिथको
अधीर्नमा रही प्रयोग िर्ा पालर्न गर्ने गरी प्रत्यायोजर्न गर्नथ सक्र्नेछ । लोक सेवा आयोगको अन्य काम, किथव्य र अटधकार संघीय कार्नर्नू बमोटजम
हर्नेछ ।
िारा २४४. प्रदेश लोक सेवा आयोग सम्बन्िी व्यव्ााः प्रत्येक प्रदेशमा प्रदेश लोक सेवा आयोग रहर्नेछ । प्रदेश लोक सेवा आयोगको
गठर्न, काम, किथव्य र अटधकार प्रदेश कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । यस प्रयोजर्नका लाटग संघीय संसदले कार्नर्नू बर्नाई आधार र मापदण्ड टर्नधाथरण गर्नेछ
।
तनवावचन आयोग
र्नेपाल अन्िररम शासर्न टवधार्न, २००७ ले पटहलो पिक टर्नवाथचर्न आयोग सम्बन्धी व्यवस्र्ा गरे को टर्यो । र्नेपालको संटवधार्न, २०१९ को पटहलो
संशोधर्नले र्नेपालमा टर्नवाथचर्न सम्बन्धी कायथ गर्नथ टर्नवाथचर्न आयोगको व्यवस्र्ा ग¥यो । टव.सं.२०४६ सालमा वहदलीय व्यवस्र्ाको पर्नु स्र्र्ापर्ना
भएपटछ जारी र्नेपाल अटधराज्यको संटवधार्न,२०४७ एवम् र्नेपालको अन्िररम सटं वधार्न, २०६३ मा पटर्न टर्नवाथचर्न आयोग सम्बन्धी व्यवस्र्ा कायमै
रह्यो । टव.सं. २०७२ साल असोज ३ गिे जारी भएको र्नेपालको संटवधार्नले पटर्न टर्नवाथचर्न आयोगलाई संवैधाटर्नक आयोगको रुपमा टर्नरन्िरिा
टदएको छ ।
सवं ैिातनक व्यव्ाा
िारा २४५. तनवावचन आयोगः र्नेपालमा एक टर्नवाथचर्न आयोग रहर्नेछ जसमा प्रमख ु आयि ु र अन्य चार जर्ना आयि ु रहर्नेछर्न् । प्रमखु टर्नवाथचर्न
आयि ु ले टर्नवाथचर्न आयोगको अध्यक्ष भई काम गर्नेछ । रारिपटिले सवं ैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा प्रमख
ु टर्नवाथचर्न आयि ु र आयि ु को टर्नयटु ि
गर्नेछ । प्रमख
ु टर्नवाथचर्न आयि
ु र टर्नवाथचर्न आयिु को पदावटध टर्नयटु ि भएको टमटिले छ वषथको हर्नेछ ।
देहायको कुर्नै अवस्र्ामा प्रमखु टर्नवाथचर्न आयि
ु र टर्नवाथचर्न आयि
ु को पद ररि हर्नेछुः
(क) टर्नजले रारिपटि समक्ष टलटखि राजीर्नामा टदएमा,
(ख) टर्नजको नमेर पैंसठ्ठी वषथ परू ा भएमा,
70
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
(ग) टर्नजको टवरुद्ध धारा १०१ बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव पाररि भएमा,
(घ) शारीररक वा मार्नटसक अस्वस्र्िाको कारण सेवामा रही कायथ सम्पादर्न गर्नथ असमर्थ रहेको भर्नी सवं ैधाटर्नक पररषदको टसफाररसमा रारिपटिले
पदमि ु गरे मा,
(ङ) टर्नजको मृत्यु भएमा ।
यसरी टर्नयि ु प्रमखु टर्नवाथचर्न आयि ु िर्ा आयि ु को पर्नु ुः टर्नयटु ि हर्न सक्र्ने छै र्न । िर आयि ु लाई प्रमख
ु टर्नवाथचर्न आयिु को पदमा टर्नयटु ि गर्नथ
सटकर्नेछ र त्यस्िो आयि ु प्रमख ु टर्नवाथचर्न आयि ु को पदमा टर्नयटु ि भएमा टर्नजको पदावटध गणर्ना गदाथ आयि ु भएको अवटधलाई समेि जोडी
गणर्ना गररर्नेछ ।
देहायको योग्यिा भएको व्यटि प्रमख ु टर्नवाथचर्न आयि ु वा टर्नवाथचर्न आयि ु पदमा टर्नयटु िका लाटग योग्य हर्नेछ : –
(क) मान्यिाप्राप्त टवश्वटवद्यालयबाि स्र्नािक नपाटध प्राप्त गरे को,
(ख) टर्नयटु ि हदुँ ाका बखि कुर्नै राजर्नीटिक दलको सदस्य र्नरहेको,
(ग) पैंिाटलस वषथ नमेर परू ा भएको, र
(घ) नछच र्नैटिक चररर भएको ।
प्रमखु टर्नवाथचर्न आयि ु र आयि ु को पाररश्रटमक र सेवाका शिथ संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछर्न् । प्रमख ु टर्नवाथचर्न आयि ु र आयि ु आफ्र्नो पदमा
बहाल रहेसम्म टर्नजहरूलाई मकाथ पर्ने गरी पाररश्रटमक र सेवाका शिथ पररविथर्न गररर्ने छै र्न । िर चरम आटर्थक टवश्रृंखलिाका कारण संकिकाल
घोषणा भएको अवस्र्ामा यो व्यवस्र्ा लागू हर्ने छै र्न । टर्नवाथचर्न आयोगको प्रमख ु टर्नवाथचर्न आयिु र आयि ु भइसके को व्यटि अन्य सरकारी
सेवामा टर्नयटु िका लाटग ग्राह्य हर्ने छै र्न ।
िर कुर्नै राजर्नीटिक पदमा वा कुर्नै टवषयको अर्नसु न्धार्न, जाुँचबझु वा छार्नबीर्न गर्ने वा कुर्नै टवषयको अध्ययर्न वा अन्वेषण गरी राय, मन्िव्य वा
टसफाररस पेश गर्ने कुर्नै पदमा टर्नयि ु भई काम गर्नथ यस नपधारामा लेटखएको कुर्नै कुराले बाधा प¥ु याएको माटर्नर्ने छै र्न ।
िारा २४६ तनवावचन आयोगको काम, किवव्य र वतिकारः- टर्नवाथचर्न आयोगले यस संटवधार्न र संघीय कार्नर्नू को अधीर्नमा रही रारिपटि,
नपरारिपटि, सघं ीय ससं दका सदस्य, प्रदेश सभाका सदस्य, स्र्ार्नीय िहका सदस्यको टर्नवाथचर्नको सचं ालर्न, रे खदेख, टर्नदेशर्न र टर्नयन्रण गर्नेछ ।
टर्नवाथचर्नको प्रयोजर्नका लाटग मिदािाको र्नामावली ियार गर्ने कायथ टर्नवाथचर्न आयोगले गर्नेछ । टर्नवाथचर्न आयोगले यस संटवधार्न र संघीय कार्नर्नू
बमोटजम राटरिय महत्वको टवषयमा जर्नमि संग्रह गरानर्नेछ । रारिपटि, नपरारिपटि, संघीय संसदका सदस्य, प्रदेश सभा सदस्य वा स्र्ार्नीय िहका
सदस्यका लाटग नम्मेदवारीको मर्नोर्नयर्न दिाथ भइसके को िर टर्नवाथचर्न पररणाम घोषणा भई र्नसके को अवस्र्ामा कुर्नै नम्मेदवारको योग्यिा सम्बन्धमा
कुर्नै प्रश्न नठे मा त्यसको टर्नणथय टर्नवाथचर्न आयोगले गर्नेछ । टर्नवाथचर्न आयोगले आफ्र्नो काम, किथव्य र अटधकार मध्ये कुर्नै काम, किथव्य र अटधकार
प्रमख ु टर्नवाथचर्न आयि ु , कुर्नै टर्नवाथचर्न आयि ु वा सरकारी कमथचारीलाई िोटकएको शिथको अधीर्नमा रही प्रयोग िर्ा पालर्न गर्ने गरी प्रत्यायोजर्न
गर्नथ सक्र्नेछ । टर्नवाथचर्न आयोगको अन्य काम, किथव्य र अटधकार िर्ा कायथटवटध सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
िारा २४७. आवश्यक सहयोग गनवु पने: यस संटवधार्न बमोटजम टर्नवाथचर्न आयोगलाई आफ्र्नो काम परू ा गर्नथ आवश्यक पर्ने कमथचारी र अन्य
सहयोग र्नेपाल सरकार, प्रदेश सरकार र स्र्ार्नीय सरकारले नपलब्ध गरानर्नेछ ।
रातष्िय मानववतिकार आयोग
सर्न् २००० (टव.सं. २०५६) मा एक स्विन्र सावथजटर्नक टर्नकायको रूपमा स्र्ापर्ना भएको राटरिय मार्नवअटधकार आयोग अटहले समार्नपु ाटिक,
योग्यिा र स्विन्रिासटहिको शटिशाली संवैधाटर्नक टर्नकायको रुपमा रहेको छ । यस आयोगलाई र्नेपालको संटवधार्नले िोके बमोटजम
टजम्मेवारीहरूको छुट्टै कायथक्षेर छ । यी टजम्मेवारीहरू परू ा गर्नथ सवोछच अदालि, महान्यायाटधविाको कायाथलय र र्नेपालको अन्य टवद्यमार्न
न्याटयक र अधथ–न्याटयक टर्नकायहरूको सामान्य संयन्रसुँग सहकायथ गर्नपथु र्ने हन्छ । आयोगले आफ्र्नो कायथसम्पादर्नको वाटषथक प्रटिवेदर्न
रारिपटिसमक्ष पेश गछथ र रारिपटिले सो प्रटिवेदर्नलाई प्रधार्नमन्रीमाफथ ि सघं ीय ससं दसमक्ष पेस गरानर्न लगानुँछर्न् । “सबैका लाटग मार्नवअटधकारुः
हरे क घरमा शाटन्ि र टवकासको आधार” भन्र्ने आयोगको मल ू मन्र रहेको छ ।
सवं ैिातनक व्यव्ाा
िारा २४८. रातष्िय मानव वतिकार आयोगः
र्नेपालमा एक राटरिय मार्नव अटधकार आयोग रहर्नेछ जसमा अध्यक्ष र अन्य चार जर्ना सदस्य रहर्नेछर्न् । रारिपटिले सवं ैधाटर्नक पररषदको
टसफाररसमा राटरिय मार्नव अटधकार आयोगका अध्यक्ष र सदस्यको टर्नयटु ि गर्नेछ । राटरिय मार्नव अटधकार आयोगको अध्यक्ष र सदस्यको
पदावटध टर्नयटु ि भएको टमटिले छ वषथको हर्नेछ । यसरी टर्नयि ु अध्यक्ष िर्ा सदस्यको पर्नु ुः टर्नयटु ि हर्न सक्र्ने छै र्न । िर सदस्यलाई अध्यक्षको
पदमा टर्नयटु ि गर्नथ सटकर्नेछ र त्यस्िो सदस्य अध्यक्षको पदमा टर्नयटु ि भएमा टर्नजको पदावटध गणर्ना गदाथ सदस्य भएको अवटधलाई समेि जोडी
गणर्ना गररर्नेछ।
देहायको कुर्नै अवस्र्ामा राटरिय मार्नव अटधकार आयोगका अध्यक्ष वा सदस्यको पद ररि हर्नेछुः–
(क) टर्नजले रारिपटि समक्ष टलटखि राजीर्नामा टदएमा,
71
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
(ख) टर्नजको टवरुद्ध धारा १०१ बमोटजम महाटभयोगको प्रस्िाव पाररि भएमा,
(ग) शारीररक वा मार्नटसक अस्वस्र्िाको कारण सेवामा रही कायथ सम्पादर्न गर्नथ असमर्थ रहेको भर्नी सवं धै ाटर्नक पररषदको टसफाररसमा रारिपटिले
पदमि ु गरे मा,
(घ) टर्नजको मृत्यु भएमा ।
देहायको योग्यिा भएको व्यटि राटरिय मार्नव अटधकार आयोगको अध्यक्ष वा सदस्य पदमा टर्नयटु िका लाटग योग्य हर्नेछुः
(क) अध्यक्षको हकमा मार्नव अटधकारको संरक्षण र संवधथर्नको क्षेरमा टवटशष्ट योगदार्न पर्ु याएका प्रधार्न न्यायाधीश वा सवोछच अदालिको
न्यायाधीशको पदबाि सेवाटर्नवृत्त व्यटि वा मार्नव अटधकारको संरक्षण र संवधथर्न वा राटरिय जीवर्नका टवटभन्र्न क्षेरमा कम्िीमा बीस वषथ
टक्रयाशील रही टवटशष्ट योगदार्न पर्ु याई ख्यािी प्राप्त गरे को,
(ख) सदस्यको हकमा मार्नव अटधकारको संरक्षण र संवधथर्न, बालबाटलकाको हकटहिको क्षेरमा कायथरि वा राटरिय जीवर्नका टवटभन्र्न क्षेरमा
कम्िीमा बीस वषथ टक्रयाशील रही टवटशष्ट योगदार्न पर्ु याई ख्यािी प्राप्त गरे को,
(ग) मान्यिाप्राप्त टवश्व टवद्यालयबाि स्र्नािक नपाटध हाटसल गरे को,
(घ) पैंिाटलस वषथ नमेर परू ा गरे को,
(ङ) टर्नयटु ि हदुँ ाका बखि राजर्नीटिक दलको सदस्य र्नरहेको,
(च) नछच र्नैटिक चररर भएको ।
राटरिय मार्नव अटधकार आयोगका अध्यक्ष र सदस्यको पाररश्रटमक र सेवाका शिथ संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । राटरिय मार्नव अटधकार
आयोगका अध्यक्ष र सदस्य आफ्र्नो पदमा बहाल रहेसम्म टर्नजहरूलाई मकाथ पर्ने गरी पाररश्रटमक र सेवाका शिथ पररविथर्न गररर्ने छै र्न । िर चरम
आटर्थक टवश्रृख ं लिाका कारण संकिकाल घोषणा भएको अवस्र्ामा यो व्यवस्र्ा लागू हर्ने छै र्न ।
राटरिय मार्नव अटधकार आयोगको अध्यक्ष वा सदस्य भइसके को व्यटि अन्य सरकारी सेवामा टर्नयटु िका लाटग ग्राह्य हर्ने छै र्न । िर कुर्नै राजर्नीटिक
पदमा वा कुर्नै टवषयको अर्नसु न्धार्न, जाुँचबझु वा छार्नबीर्न गर्ने वा कुर्नै टवषयको अध्ययर्न वा अन्वेषण गरी राय, मन्िव्य वा टसफाररस पेश गर्ने कुर्नै
पदमा टर्नयि ु भई काम गर्नथ यस नपधारामा लेटखएको कुर्नै कुराले बाधा पर्ु याएको माटर्नर्ने छै र्न ।
िारा २४९. रातष्िय मानव वतिकार आयोगको काम, किवव्य र वतिकारः
मार्नव अटधकारको सम्मार्न, संरक्षण र संवधथर्न िर्ा त्यसको प्रभावकारी कायाथन्वयर्नलाई सटु र्नटश्चि गर्नथु राटरिय मार्नव अटधकार आयोगको किथव्य
हर्नेछ।
नट्लटखि किथव्य परू ा गर्नथ लाटग राटरिय मार्नव अटधकार आयोगले देहाय बमोटजमका काम गर्नेछुः–
(क) कुर्नै व्यटि वा समहू को मार्नव अटधकार न्लंघर्न वा त्यसको दरुु त्साहर्न भएकोमा पीटडि आफैं वा टर्नजको िपथmबाि कसैले आयोग समक्ष
प्रस्िुि वा प्रेटषि गरे को टर्नवेदर्न वा नजरू ी वा कुर्नै स्रोिबाि आयोगलाई प्राप्त भएको वा आयोगको जार्नकारीमा आएको टवषयमा छार्नटबर्न
िर्ा अर्नसु न्धार्न गरी दोषी नपर कारबाही गर्नथ टसफाररस गर्ने,
(ख) मार्नव अटधकारको न्लंघर्न हर्नबाि रोक्र्ने टजम्मेवारी वा किथव्य भएको पदाटधकारीले आफ्र्नो टजम्मेवारी परू ा र्नगरे मा वा किथव्य पालर्न र्नगरे मा
वा टजम्मेवारी परू ा गर्नथ वा किथव्य पालर्न गर्नथ नदासीर्निा देखाएमा त्यस्िो पदाटधकारी नपर टवभागीय कारबाही गर्नथ सम्बटन्धि अटधकारी समक्ष
टसफाररस गर्ने,
(ग) मार्नव अटधकार न्लंघर्न गर्ने व्यटि वा सस्ं र्ाका टवरुद्ध मद्दु ा चलानर्नु पर्ने आवश्यकिा भएमा कार्नर्नू बमोटजम अदालिमा मद्दु ा दायर गर्नथ
टसफाररस गर्ने,
(घ) मार्नव अटधकारको चेिर्ना अटभवृटद्ध गर्नथ र्नागररक समाजसुँग समन्वय र सहकायथ गर्ने,
(ङ) मार्नव अटधकारको न्लंघर्नकिाथलाई टवभागीय कारबाही िर्ा सजाय गर्नथ कारण र आधार खल ु ाई सम्बटन्धि टर्नकाय समक्ष टसफाररस गर्ने,
(च) मार्नव अटधकारसुँग सम्बटन्धि कार्नर्नू को आवटधक रूपमा पर्नु रावलोकर्न गर्ने िर्ा त्यसमा गर्नथु पर्ने सधु ार िर्ा संशोधर्नका सम्बन्धमा र्नेपाल
सरकार समक्ष टसफाररस गर्ने,
(छ) मार्नव अटधकारसुँग सम्बटन्धि अन्िराथटरिय सटन्ध वा सम्झौिाको र्नेपाल पक्ष बन्र्नु पर्ने भएमा त्यसको कारणसटहि र्नेपाल सरकारलाई टसफाररस
गर्ने र र्नेपाल पक्ष बटर्नसके का सटन्ध वा सम्झौिाको कायाथन्वयर्न भए वा र्नभएको अर्नगु मर्न गरी कायाथन्वयर्न र्नभएको पाइएमा त्यसको
कायाथन्वयर्न गर्नथ र्नेपाल सरकार समक्ष टसफाररस गर्ने,
(ज) मार्नव अटधकारको न्लंघर्नका सम्बन्धमा राटरिय मार्नव अटधकार आयोगले गरे को टसफाररस वा टर्नदेशर्न पालर्न वा कायाथन्वयर्न र्नगर्ने
पदाटधकारी, व्यटि वा टर्नकायको र्नाम कार्नर्नू बमोटजम सावथजटर्नक गरी मार्नव अटधकार न्लंघर्नकिाथको रूपमा अटभलेख राख्र्ने ।
राटरिय मार्नव अटधकार आयोगले आफ्र्नो कायथ सम्पादर्न गदाथ वा किथव्य पालर्न गदाथ देहाय बमोटजमको अटधकार प्रयोग गर्नथ सक्र्नेछुः–
(क) कुर्नै व्यटिलाई आयोग समक्ष नपटस्र्ि गराई जार्नकारी वा बयार्न टलर्ने वा बकपर गरानर्ने, प्रमाण बझ्ु र्ने, दशी प्रमाण दाटखला गर्नथ लगानर्ने
सम्बन्धमा अदालिलाई भए सरहको अटधकार प्रयोग गर्ने,
(ख) मार्नव अटधकारको गम्भीर न्लंघर्न हर्न लागेको वा भइसके को सचू र्ना आयोगले कुर्नै टकटसमबाि प्राप्त गरे मा कुर्नै व्यटि वा टर्नजको आवास
वा कायाथलयमा टवर्ना सचू र्ना प्रवेश गर्ने, खार्निलासी टलर्ने िर्ा त्यसरी खार्निलासी टलंदा मार्नव अटधकारको न्लंघर्नसुँग सम्बटन्धि टलखि,
प्रमाण वा सबिु कब्जामा टलर्ने,
72
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
(ग) कुर्नै व्यटिको मार्नव अटधकार न्लंघर्न भइरहेको कुरा जार्नकारी भई ित्काल कारबाही गर्नथु पर्ने आवश्यक देटखएमा टवर्ना सचू र्ना सरकारी
कायाथलय वा अन्य ठानुँमा प्रवेश गर्ने र नद्धार गर्ने,
(घ) मार्नव अटधकारको न्लंघर्नबाि पीटडिलाई कार्नर्नू बमोटजम क्षटिपटू िथ टदर्न आदेश टदर्ने ।
राटरिय मार्नव अटधकार आयोगले आफ्र्नो काम, किथव्य र अटधकार मध्ये कुर्नै काम, किथव्य र अटधकार सो आयोगको अध्यक्ष, कुर्नै सदस्य वा
र्नेपाल सरकारको कमथचारीलाई िोटकएको शिथको अधीर्नमा रही प्रयोग िर्ा पालर्न गर्ने गरी प्रत्यायोजर्न गर्नथ सक्र्नेछ । राटरिय मार्नव अटधकार
आयोगको अन्य काम, किथव्य र अटधकार िर्ा कायथटवटध संघीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
५.१.५ रातष्िय सरु क्षा सम्बन्िी व्यव्ाा र सक ं टकालीन वतिकार
राटरिय सरु क्षाको र्नवीर्न अवधारणा टभर बाह्य सरु क्षा (सीमा सरु क्षा), आन्िररक सरु क्षा (कार्नर्नु र व्यवस्र्ा) िर्ा राटरिय टहिहरुको प्रवद्र्धर्नका
टवषय पदथछर्न् । मल ु ुकको सावथभौमसत्ता र भौगोटलक अखण्डिाको टर्नटम्ि राटरिय सरु क्षाको सटु र्नश्चििा अपररहायथ हर्ने गदथछ । राटरिय सरु क्षाको
सटु र्नश्चििाटबर्ना कुर्नै पटर्न मल
ु ुक साुँचो अर्थमा स्विन्र र सम्प्रभु हर्न सक्दैर्न । टवज्ञार्न र प्रटवटध, अन्िरदेशीय सम्पकथ , प्राकृ टिक टवपटत्त र
महामारीहरुले राटरिय सरु क्षाको पािोलाई र्प चर्नु ौटिपणू थ बर्नाएका छर्न् ।
अकोिफथ , सक ं िकालीर्न अटधकार भन्र्नाले रारि कुर्नै गम्भीर सक ं िबाि गटु िरहेको वा गटु िर्ने सम्भावर्ना भएका बखि र्नागररक अटधकार र
स्विन्रिामा किौिी गरी कायथकारी टर्नकायको शटिवृटद्ध गररर्ने टवशेष प्रकारको अटधकारलाई बटु झन्छ । यद्ध ु , बाह्य आक्रमण, आन्िररक टवद्रोह,
चरम आटर्थक बेटर्टि वा ठूलो प्राकृ टिक वा वािावरणीय टवपटत्तका कारण सक ं िकालीर्न अवस्र्ा नत्पन्र्न भई यस्िो अटधकारको प्रयोग गर्नथपु र्ने
हर्नसक्छ । यस्िो अटधकारको प्रयोग गर्नपथु र्ने अवस्र्ा आनर्नु कुर्नै पटर्न मलु कु का लाटग अटप्रय र असाधारण टस्र्टि हो । र्नेपालमा पटर्न माओवादी
सशस्त्र सघं षथको समयमा २०५८ साल र २०६१ सालमा गरी २ पिक र त्योभन्दा पटहला राजा महेन्द्रले बहदलीय व्यवस्र्ा समाप्त गरे र टर्नदथलीय
पञ्चायिी व्यवस्र्ा लागू गर्ने क्रममा २०१७ सालमा एकपिक राज्यले सक ं िकालीर्न अटधकारको प्रयोग गरे को इटिहास छ ।
राटरिय सरु क्षासम्बन्धी सवं धै ाटर्नक व्यवस्र्ा
िारा २६६. रातष्िय सरु क्षा पररषदः
र्नेपालको समग्र राटरिय टहि, सरु क्षा र प्रटिरक्षा सम्बन्धी र्नीटि िजमथु ा गर्नथ िर्ा र्नेपाली सेर्नाको पररचालर्न वा टर्नयन्रण गर्नथका लाटग र्नेपाल सरकार,
मटन्रपररषदलाई टसफाररस गर्नथ देहाय बमोटजमका अध्यक्ष र सदस्यहरू रहेको एक राटरिय सरु क्षा पररषद रहर्नेछुः-
(क) प्रधार्नमन्री – अध्यक्ष (ङ) र्नेपाल सरकारको अर्थ मन्री – सदस्य
(ख) र्नेपाल सरकारको रक्षा मन्री – सदस्य (च) र्नेपाल सरकारको मख्ु य सटचव – सदस्य
(ग) र्नेपाल सरकारको गृह मन्री – सदस्य (छ) प्रधार्न सेर्नापटि, र्नेपाली सेर्ना – सदस्य
(घ) र्नेपाल सरकारको पररारि मन्री – सदस्य
रक्षा मन्रालयको सटचवले राटरिय सरु क्षा पररषदको सदस्य–सटचव भई काम गर्नेछ । राटरिय सरु क्षा पररषदले आफ्र्नो वाटषथक प्रटिवेदर्न रारिपटि
समक्ष पेश गर्नेछ र रारिपटिले त्यस्िो प्रटिवेदर्न प्रधार्नमन्री माफथ ि सघं ीय ससं द समक्ष पेश गर्नथ लगानर्नेछ । राटरिय सरु क्षा पररषद सम्बन्धी अन्य
व्यवस्र्ा सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
िारा २६७. नेपाली सेना सम्बन्िी व्यव्ााः
र्नेपालको स्विन्रिा, सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा, स्वाधीर्निा र राटरिय एकिाको रक्षाका लाटग यस सटं वधार्नप्रटि प्रटिबद्ध समावेशी
र्नेपाली सेर्नाको एक सगं ठर्न रहर्नेछ । रारिपटि र्नेपाली सेर्नाको परमाटधपटि हर्नेछ । र्नेपाली सेर्नामा मटहला, दटलि, आटदवासी, आटदवासी
जर्नजाटि, खस आयथ, मधेशी, र्ारू, मटु स्लम, टपछडा वगथ िर्ा टपछटडएको क्षेरका र्नागररकको प्रवेश समार्निा र समावेशी टसद्धान्िको
आधारमा सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम सटु र्नटश्चि गररर्नेछ । र्नेपाल सरकारले र्नेपाली सेर्नालाई सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम टवकास टर्नमाथण र टवपद
व्यवस्र्ापर्न लगायिका अन्य कायथमा समेि पररचालर्न गर्नथ सक्र्नेछ । रारिपटिले मटन्रपररषदको टसफाररसमा प्रधार्न सेर्नापटिको टर्नयटु ि र
पदमटु ि गर्नेछ ।
र्नेपालको सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा वा कुर्नै भागको सरु क्षामा यद्ध ु , बाह्य आक्रमण, सशस्त्र टवद्रोह वा चरम आटर्थक टवश्रृंखलिाको
कारणले गम्भीर संकि नत्पन्र्न भएमा राटरिय सरु क्षा पररषदको टसफाररशमा र्नेपाल सरकार, मटन्रपररषदको टर्नणथय बमोटजम रारिपटिबाि र्नेपाली
सेर्ना पररचालर्नको घोषणा हर्नेछ । र्नेपाली सेर्ना पररचालर्नको घोषणा भएको टमटिले एक महीर्नाटभर प्रटिटर्नटध सभाबाि अर्नमु ोदर्न हर्नु पर्नेछ ।
र्नेपाली सेर्ना सम्बन्धी अन्य व्यवस्र्ा कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
िारा २६८. नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल, नेपाल र रातष्िय वनस ु न्िान सगं ठन सम्बन्िी व्यव्ााः
सघं मा र्नेपाल प्रहरी, सशस्त्र प्रहरी बल, र्नेपाल र राटरिय अर्नसु न्धार्न टवभाग रहर्नेछर्न् । प्रत्येक प्रदेशमा प्रदेश प्रहरी सगं ठर्न रहर्नेछ । र्नेपाल प्रहरी
र प्रदेश प्रहरीले सम्पादर्न गर्ने कायथको सञ्चालर्न, सपु ररवेक्षण र समन्वय सम्बन्धी व्यवस्र्ा सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ । र्नेपाल प्रहरी, सशस्त्र
प्रहरी बल, र्नेपाल र राटरिय अर्नसु न्धार्न टवभाग सम्बन्धी अन्य व्यवस्र्ा सघं ीय कार्नर्नू बमोटजम हर्नेछ ।
सक ं टकालीन वतिकारसम्बन्िी सवं ैिातनक व्यव्ाा

73
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 िारा २७३. सक ं टकालीन व्यव्ााः र्नेपालको सावथभौमसत्ता, भौगोटलक अखण्डिा वा कुर्नै भागको सरु क्षामा यद्ध ु , बाह्य आक्रमण, सशस्त्र
टवद्रोह, चरम आटर्थक टवश्रृख ं लिा, प्राकृ टिक टवपद वा महामारीको कारणले गम्भीर सक ं ि नत्पन्र्न भएमा रारिपटिले र्नेपालभर वा र्नेपालको
कुर्नै खास क्षेरमा लागू हर्ने गरी सक ं िकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा गर्नथ वा आदेश जारी गर्नथ सक्र्नेछ । िर, कुर्नै प्रदेशमा प्राकृ टिक टवपद वा
महामारीको कारणले गम्भीर सक ं ि नत्पन्र्न भएमा सम्बटन्धि प्रदेश सरकारले र्नेपाल सरकार समक्ष यस धारा बमोटजम प्रदेश वा प्रदेशको कुर्नै
भागमा सक ं िकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा वा आदेश जारी गर्नथका लाटग अर्नरु ोध गर्नथ सक्र्नेछ । यसरी गररएको घोषणा वा आदेश त्यस्िो घोषणा
वा आदेश भएको टमटिले एक महीर्नाटभर अर्नमु ोदर्नका लाटग संघीय संसदका दवु ै सदर्नमा पेश गररर्नेछ । यसरी अर्नमु ोदर्नका लाटग पेश भएको
घोषणा वा आदेश संघीय संसदका दवु ै सदर्नमा ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ सदस्य संख्याको कम्िीमा दईु टिहाइ बहमिले अर्नमु ोदर्न गरे मा
त्यस्िो घोषणा वा आदेश भएको टमटिले िीर्न महीर्नासम्म कायम रहर्नेछ । यसरी अर्नमु ोदर्नका लाटग पेश भएको घोषणा वा आदेश अर्नमु ोदर्न
र्नभएमा स्विुः टर्नटरक्रय हर्नेछ ।
यस धारामा अन्यर जर्नु सक ु ै कुरा लेटखएको भए िापटर्न संकिकालीर्न अवस्र्ा अझै टवद्यमार्न छ भर्नी माटर् नट्लटखि िीर्न मटहर्नाको अवटध
समाप्त र्नहदुँ ै अको एक पिक िीर्न महीर्नामा र्नबढाई संकिकालीर्न घोषणा वा आदेशको अवटध र्प गर्ने प्रस्िाव संघीय संसदमा पेश गर्नथ
सटकर्नेछ । यस्िो प्रस्िाव संघीय संसदका दवु ै सदर्नमा ित्काल कायम रहेका सम्पणू थ सदस्य संख्याको कम्िीमा दईु टिहाइ बहमिले पाररि भएमा
त्यस्िो प्रस्िावमा नट्लटखि अवटध सम्मका लाटग संकिकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा वा आदेश कायम रहर्नेछ । प्रटिटर्नटध सभा टवघिर्न भएको
अवस्र्ामा संघीय संसदले प्रयोग गर्ने अटधकार राटरिय सभाले प्रयोग गर्नेछ ।
यसरी संकिकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा वा आदेश भएपटछ त्यस्िो अवस्र्ाको टर्नवारण गर्नथ रारिपटिले आवश्यक आदेश जारी गर्नथ सक्र्नेछ ।
त्यसरी जारी भएको आदेश संकिकालीर्न अवस्र्ा बहाल रहेसम्म कार्नर्नू सरह लागू हर्नेछ । यसरी संकिकालीर्न अवस्र्ाको घोषणा वा आदेश
जारी गदाथ त्यस्िो घोषणा वा आदेश बहाल रहेसम्मका लाटग भाग–३ मा व्यवस्र्ा भएका मौटलक हक टर्नलम्बर्न गर्नथ सटकर्नेछ । िर धारा १६,
धारा १७ को नपधारा (२) को खण्ड (ग) र (घ), धारा १८, धारा १९ को नपधारा (२), धारा २०, २१, २२, २४, धारा २६ को नपधारा (१),
२९, ३०, ३१, ३२, ३५, ३६ को नपधारा (१) र (२), ३८, ३९, ४० को नपधारा (२) र (३), ४१, ४२, ४३, ४५ र धारा ४६ बमोटजमको
संवैधाटर्नक नपचारको हक र बन्दी प्रत्यक्षीकरणको नपचार प्राप्त गर्ने हक टर्नलम्बर्न गररर्ने छै र्न । यसबमोटजम संटवधार्नको कुर्नै धारा टर्नलम्बर्न
गररएकोमा सो धाराद्वारा प्रदत्त मौटलक हकको प्रचलर्नका लाटग कुर्नै अदालिमा टर्नवेदर्न टदर्न वा त्यस सम्बन्धमा कुर्नै अदालिमा प्रश्न नठानर्न
सटकर्ने छै र्न ।
यस धारा बमोटजमको घोषणा वा आदेश बहाल रहेको अवस्र्ामा कुर्नै पदाटधकारीले बदटर्नयिसार् कुर्नै काम गरे बाि कसैलाई कुर्नै प्रकारको
क्षटि भएको रहेछ भर्ने पीटडिले त्यस्िो घोषणा वा आदेश समाप्त भएको टमटिले िीर्न महीर्नाटभर आफुलाई परे को क्षटि बापि क्षटिपटू िथको
दाबी गर्नथ सक्र्नेछ । त्यस्िो दाबी परे मा अदालिले संघीय कार्नर्नू बमोटजम क्षटिपटू िथ भराइटदर्न र पीडकलाई सजाय गर्नथ सक्र्नेछ । यस धारा
बमोटजमको घोषणा वा आदेश रारिपटिले जर्नु सक ु ै बखि टफिाथ टलर्न सक्र्नेछ ।
५.२ प्रहरी ऐन, २०१२ िाा प्रहरी तनयमावली, २०७१
१= k|x/L P]g, @)!@ cg';f/ a]jfl/;] nfzsf] Joj:yfkgsf] af/]df गरेको Joj:yf
k|x/L P]g, @)!@ sf] bkmf @@ s= df a]jfl/;] nf; s;/L Joj:yfkg ug]{ eGg] ;DaGwdf :ki6 Joj:yf u/]sf] kfOG5 . a]jfl/;]
nf; km]nf k/]df k|x/Ln] sAhfdf lnO{ nf;sf] ;gfvt / sfnultn] d/]sf]df d'r'Nsf u/fO{ xsjfnf km]nf k/]df ;tut ug{
a'emfOlbg] / xsjfnf km]nf gk/]df jf km]nf k/]/ klg nfz a'lemglnP To:tf] nfz lrlsT;fzf:q cWoog ;+:yfnfO{ cWoog
k|of]hgsf nflu a'emfOlbg' kb{5 . To:tf ;+:yfnfO{ ;f] nfz cfjZos gk/]df k|x/L :yfgLo ufpFkflnsf, gu/kflnsf jf ;fdflhs
;+:yfdfkm{t\ bfx;+:sf/ u/fpg'kb{5 .
t/ sfnult afx]s s;}sf] st{Jo jf b'3{6gf jf cfTdxTof u/]sf] jf z+sf:kb ?kdf d/]sf]df eg] nfzhfFr d'r'Nsf sfo{ ;dfKt
eO{ zj k/LIf0f kl5dfq cWoog ;+:yfnfO{ lbg] jf bfx;+:sf/ u/fpg'kg]{5 .
२= k|x/L P]g,@)!@ sf cg';f/ k|x/L sfof{non] 8fo/L /fVg] सम्बन्िी गरेको Joj:yf
k|x/L P]g, @)!@ sf] bkmf @# cg';f/ ck/fw ;du ;DalGwt lgDgfg';f/sf] 8fo/L /fVg'kg]{ Joj:yf u/]sf] 5 M
-!_ g]kfn ;/sf/n] tf]s]adf]lhd 9f“rfsf] 8fo/L /fvL To;df ;a} ph'/L / cf/f]kdf lu/Çtf/ ePsf] ;a} dflg;sf] gfp“, ph'/
ug]{sf] gfp“, lu/k\mtf/ ePsf] JolQm pk/ cf/f]k nufOPsf] ck/fw, lghx?af6 jf c? lsl;dn] a/fdb ePsf] xltof/ jf
wgdfn / a'lemPsf ;fIfLx?sf] gfp“ ;d]tsf] Joxf]/f vf]nL r9fO{ /fVg] x/ Ps 7fgfsf] clVtof/jfnf sd{rf/Lsf] st{Jo
x'g]5 .
-@_ k|d'v lhNnf clwsf/Ln] ;f] 8fo/L lemsfO{ hf“Rg ;Sg] Joj:yf;d]t u/]sf] 5 . o;nfO{ rngrNtLsf] efiffdf !) g+= 8fo/L
;d]t eGg] ul/G5 .
३= k|x/L P]g, @)!@ मा a]jfl/;] ;DklQsf] Joj:yfkg
74
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 k|x/L P]g, @)!@ sf] bkmf -@_ cg';f/ a]jfl/;] ;DklQsf] k|x/Ln] lhDdf lng]af/]df :ki6 Joj:yf u/]sf] 5 . h;cg';f/ a]jfl/;]
;DklQsf] lhDdf k|x/Ln] lng] / To;sf] tfobftL v8f u/L k|d'v lhNnf clwsf/L sxf“ k]z ug]{ k|To]s k|x/L sd{rf/Lsf]
st{Jo x'G5 .
४. k|x/L sd{rf/Ln] ck/fw u/]df k|x/L P]g, @)!@ मा उमलेतखि ५ वटा महत्वपण
ु व कसरु हरूः-
k|x/L P]g, @)!@ sf] bkmf ## cg';f/ k|x/L sd{rf/Ln] b]xfosf] ck/fw u/]df b]xfosf] ;hfoF x'g] sfg'gL Joj:yf /x]sf] 5 M
k|x/L sd{rf/Ln] b]xfosf] s'g} s;"/ u/]df lghnfO{ cfhGd s}b jf rf}w jif{;Dd s}b jf tLg jif{sf] tna a/fa/;Dd hl/jfgf
jf b'j} ;hfo x'g]5 M
-s_ k|x/L ;]jfdf ;z:q ljb|f]x u/]df jf u/fPdf jf ljb|f]xdf ;l/s ePdf jf ;f] ug{ u/fpg pQ]hgf km}nfPdf jf To:tf] ug{
if8\oGq jf pBf]u u/]df,
-v_ ljb|f]x x'g] 7fpFdf cfkm" ePsf]df ;se/ /f]Sg] sf]lz; gu/]df jf o:tf] a]nfdf b]zelQm jf st{Jo/t s'g} klg JolQmnfO{
cfk\mgf] st{Joaf6 ljrlnt u/fPdf jf To:tf] pBf]u u/]df,
-u_ ljb|f]x ug]{ dg;fo u/]sf] jf if8\oGq jf pBf]u eO/x]sf] yfxf kfO{ jf To:tf] eO/x]sf] ljZjf; ug{'kg]{ sf/0f x'Fbfx'Fb} klg
lgr df/L pRr kbflwsf/Lx¿nfO{ oyfzSo tTsfn} va/ jf ;"rgf glbPdf,
-3_ yfgf, rf}sL, uf/b, kfnf] kx/f cflb / cfkm";fy jf cfk\mgf] lhDdf /x]sf] xftxltof/, v/vhfgf cGo ;/sf/L wgdfn
/ sfuhftx¿ cfqmd0fsf/Lx¿nfO{ ;'DkL d2t u/]df,
-ª_ cfqmd0f jf d'7e]8sf] ;dodf jf ;f] x'g] ;Defjgfdf k|x/L kmf];{ jf hgtfdf hfgLhfgL em"7f] cft+s km}nfPdf jf x/];
v'jfpg] jf cft+s kfg]{ lgotn] em'7f] vt/fsf] va/ km}nfPdf .
५. प्रहरी तनयमावली, २०७१ वनुसार प्रहरी सहायक तनरीक्षक पदमा भूनाव हुनको लातग आवश्यक पने योग्यिाहरुः-
प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ अर्नसु ार प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक पदमा भर्नाथ हर्नको लाटग आवश्यक पर्ने योग्यिाहरु टर्नम्र्नार्नसु ार रहेका छ
(क) दरखास्ि फाराम दिाथ गर्ने अटन्िम टमटिसम्म १८ वषथ नमेर पगु ेको र २४ वषथ र्नर्नाघेको र्नेपाली र्नागररक, िर ख्ु ला प्रटियोटगिामा भाग
टलर्ने प्रहरी सेवाको राजपर अर्नड्टढि प्रहरी कमथचारीको हकमा ३५ वषथ र्नर्नाघेको र प्रहरी जवार्न आधारभिू िालीम टलएको हर्नु पर्नेछ ।
(ख) मान्यिाप्राप्त टवश्वटवद्यालयबाि कम्िीमा प्रमाणपर िह वा सो सरह नत्तीणथ गरे को ।
(ग) र्नैटिक पिर्न देटखर्ने कुर्नै फौजदारी अटभयोगमा सजाय र्नपाएको,
(घ) मार्नव अटधकार र मार्नवीय कार्नर्नु को न्लङ्घर्नमा सजाय र्नपाएको,
(ङ) राजर्नीटिक दलको सदस्य र्नरहेको,
(च) आिंकारी सङ्गठर्नको सदस्य र्नरहेको,
(छ) परुु षको हकमा घिीमा नचाइ ५ टफि २ इन्च, छािी ३१–३३, िौल ५० के .जी. र मटहलाको हकमा घिीमा नचाइ ५ टफि, िौल ४२
के .जी. भएको,
(ज) आुँखा माइर्नस २ वा प्लस २ भन्दा बढी कमजोर र्नभएको,
(झ) प्रहरी प्रधार्न कायाथलयबाि िोटकएको स्वीकृ ि टचटकत्सकबाि टर्नरोटगिाको प्रमाणपर पाएको,
(ञ) यो टर्नयमावली प्रारम्भ हर्नु भन्दा अगाटड कायम रहेको प्राटवटधक प्रहरी टर्नयमावली, २०५८ बमोटजम टर्नयटु ि भएको वा यस
टर्नयमावलीबमोटजम प्राटवटधक प्रहरी समहू मा टर्नयटु ि पाएको प्रहरी कमथचारीले जर्नपद प्रहरी समहू िफथ को प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक पदको
नम्मेदवारको लाटग िोके को नमेरको हदटभर सेवा प्रवेश गरे को भएमा जर्नपद प्रहरी समहू िफथ को प्रहरी टर्नरीक्षक पदमा ख्ु ला प्रटिरपधाथ
गर्नथ सक्र्ने ।
५.३. मलु ुकी वपराि सतं हिा, २०७४ को भूाग २, पररछिे द २,३, ४ र ५
६= d'n'sL ck/fw ;+lxtf, @)&$ cg';f/ hf;";L u/]sf] मातनने कायव र हुने साँजायः-
d'n'sL ck/fw ;+lxtf, @)&$ sf] bkmf %$ cg';f/ lgDg sfo{ u/]df hf;";L u/]sf] dflgG5 M
a. g]kfnsf] ;fj{ef}d;Qf, ;'/Iff jf ef}uf}lns jf k|fb]lzs cv08tfdf vnn kfg]{ jf
b. g]kfnsf] lxtdf s'g} k|lts'n c;/ kg]{ lgotn] jf hfgLhfgL s'g} ljb]zL /fHo cGt/f{li6«o ;+3 ;+:yfsf] k|nf]egdf k/L
s;}nfO{ g]kfnsf] ;}lgs l:ylt, ;fdfl/s Joj:yf jf cfGtl/s ;'/Iffsf] ljifo jf uf]Ko lnvt jf sfg'gadf]lhd uf]Ko
/x]sf] jf /fVg'kg]{ ljifosf] ;"rgf lbg jf To:tf] if8\oGq jf pBf]u ug{ jf b'?T;fxg lbg jf To:tf] ;"rgf lbg] lgotn] cGo
s'g} sfd u/] u/fPdf hf;";L u/]sf] dflgG5 .
pNn]lvt s;"/ ug]{ jf u/fpg] JolQmnfO{ lgDgcg';f/sf] ;hfoF x'G5 M
a. ;}lgs l:ylt, ;fdl/s Joj:yf jf cfGtl/s ;'/Iffsf] ljifosf ;DaGwdf hf;";L ug]{ jf u/fpg] JolQmnfO{ @% jif{;Dd
s}b .

75
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 b. g]kfn ;/sf/sf] /fhgLlts, cfly{s jf s'6gLlts lx;fan] uf]Ko /fVg'kg]{ ljifo jf lnvt ;DaGwdf hf;";L u/]
u/fPsf]nfO{ % b]lv !) jif{;Dd s}b .
dfly s / v afx]s cGo s'/fsf] hf;";L ug]{nfO{ % jif{;Dd s}b / %) xhf/ hl/jfgf x'G5 .
७. d'n'sL ck/fw ;+lxtf, @)&$ cg';f/ तनम्न ck/fw u/]df cfhGd s}bsf] ;hfoFsf] Joj:yf ul/Psf] 5
d'n'sL ck/fw ;+lxtf, @)&$ cg';f/ lgDgfg';f/sf ck/fw u/]df cfhGd s}bsf] ;hfoFsf] Joj:yf /x]sf] 5 M
-s_ q"m/ oftgf lbO{ jf lgd{dtfk"j{s Hofg df/]sf],
-v_ jfo'ofg ckx/0f u/L jf jfo'ofg ljikmf]6 u/L Hofg df/]sf],
-u_ ckx/0f u/L jf z/L/ aGws lnO{ Hofg df/]sf],
-3_ ;fj{hlgs¿kdf pkef]u x'g] k]o jf vfB kbfy{df ljif xfnL Hofg df/]sf],
-ª_ s'g} hft, hflt jf ;Dk|bfosf] cl:tTj g} nf]k ug]{ hflt xTof -h]gf];fO8_ u/]sf] jf ug]{ p2]Zon] s;"/ u/]sf] jf
-r_ hjh{:tL s/0fL u/L Hofg df/]sf] .
८. प्रहरीको तसिाररसमा सरकारी वतकलले वदालिमा दायर नगरी आिै ले टुङ्ग्याउन सक्ने मि
ु ा िाा यसका सकारात्मक र नकारात्मक
पक्षः-
d'n'sL kmf}hbf/L sfo{ljlw, @)&$ sf] bkmf #$ sf] pkbkmf -!_ cg';f/ ;/sf/L jlsnn] dxfGofoflwjQmfsf] l:js[ltdf vf;
lsl;dsf ;fgfltgf s;"/df d'2f bfo/ gu/L To:tf JolQm lj?4 d'2f cbfntdf bfo/ gug]{ lg0f{o ug{ ;Sb5 . ;fgfltgf s;"/
eGgfn] klxnf] k6s ! xhf/;Ddsf] lauf] ePsf] aunLdf/f d'2f, klxnf] k6s leIff dfUg] s;"/ u/]sf] / tLgxhf/ ?k}ofF
h/Ljfgf jf Ps dlxgf;Dd s}b jf b'j} ;hfoF x'g] klxnf]k6s u/]sf] s;"/x?df ;/sf/L jlsnn] cbfntdf d'2f bfo/ gug{
;Sg] sfg'gL Joj:yf 5 . o;sf ;sf/fTds kIf / gsf/fTds kIf lgDgfg';f/ 5g\ M
;sf/fTds kIf
1. cbfntsf] sfo{af]em sdL x'g uO{ h3Go d'2fdf Wofg s]lGb|t ug{ ;Sg] cj:yf .
2. ;/sf/L jlsnn] klg yf]/} eP klg cbfntsf] e"ldsf v]Ng ;Sg] cj:yf .
3. sf/fuf/df s}bLaGbL sd x'g] cj:yf .
4. bf]ifL ;'lw|g ;Sg] cj:yfsf] l;h{gf .
5. lz3| Gofo x'g ;Sg] cj:yf .
gsf/fTds kIf
1. ;/sf/L jlsnn] kbsf] b'?kof]u ug{ ;Sg] cj:yf .
2. ck/fwLsf] dgf]jn pRr eO{ yk ck/fw x'g;Sg] cj:yf .
3. k|x/L / ;/sf/L jlsnaLr sf/jfxL rnfpg] / grnfpg] eGg] ljjfb pTkGg x'g;Sg] vt/f .
4. kLl8tn] Gofo gkfPsf] u'gf;f] cfpg ;Sg] vt/f .
5. ;/sf/L jlsn / dxfGofoflwjQmfaLr klg s;nfO{ 5f8\g] s;nfO{ g5f8\g] eGg] s'/fdf ljjfb cfpg ;Sg] .
९. d'n'sL sfo{ljlw ;+lxtf, @)&$ n] k|df0f nf]k jf gfz x'g glbgsf nflu गरेको कानमनी व्यव्ााः
d'n'sL sfo{ljlw ;+lxtf, @)&$ sf] bkmf ^ cg';f/ k|df0f nf]k jf gfz x'g glbg / s;'/ ug]{ JolQm pDsg gkfpg] lgDgfg';f/sf]
Joj:yf u/]sf] 5 M
-!_ s'g} k|x/L sfof{no jf k|x/L sd{rf/Ln] cg';"rL–! df plNnlvt s'g} s;'/ ePsf] jf eO/x]sf] jf x'g nfu]sf] hfgsf/L
kfPdf s;'/bf/nfO{ s;'/ ug{af6 /f]Sg] jf s;"/;Fu ;DalGwt s'g} k|df0f nf]k jf gf; x'g glbg] / s;"/ ug]{ JolQm
efUg, pDsg gkfpg] cfjZos / k|efjsf/L Joj:yf oyfzL3| ug{'kg]{5 .
-@_ pkbkmf -!_ adf]lhd tTsfn} sf/afxL gu/]df s;"/;Fu ;DalGwt s'g} k|df0f nf]k jf gfz x'g] jf s;"/ ug]{ JolQm efUg],
pDsg] ;Defjgf ePdf To:tf] k|x/L sfof{no jf sd{rf/Ln] cfjZostfcg';f/ csf]{ k|x/L sfof{nosf] If]qdf ;d]t uO{
cfjZos sf/afxL ug{ ;Sg]5 .
-#_ pkbkmf -@_ adf]lhd csf]{ k|x/L sfof{nosf] If]qdf uO{ s'g} sf/afxL ug{'kg]{ ePdf To:tf] sfof{no jf sd{rf/Ln]
To;sf] hfgsf/L ;DalGwt k|x/L sfof{no jf lgsfo tyf cfk"meGbf dflyNnf] k|x/L sfof{nonfO{ lbg'kg]{5 .
-$_ cg';"rL–@ df plNnlvt s'g} s;'/ ePsf] jf eO/x]sf] jf x'g nfu]sf] hfgsf/L s;}sf] ;"rgf jf ;DalGwt clwsf/Ln]
cfk}mn] s'g} ;|f]taf6 kfPdf To:tf] clwsf/Ln] pkbkmf -!_ jf -@_ adf]lhdsf] sf/afxL ug{'kg]{5 .
t/ To:tf] s;"/sf] ;"rgf s'g} k|x/L sd{rf/Ln] yfxf kfPsf] / ;DalGwt cg';Gwfg clwsf/L tTsfn pknAw gePdf
To:tf] k|x/L sd{rf/Ln] pkbkmf -!_ df plNnlvt sf/afxL u/L s'g} JolQm kqmfp k/]sf] eP To:tf] JolQm;lxt
sf/afxLsf] ljj/0f cg';Gwfg clwsf/L;dIf k7fpg'kg]{5 .

76
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 -%_ k|x/L sd{rf/L jf cg';Gwfg clwsf/Ln] s;"/;Fu ;DalGwt s'g} k|df0f nf]k jf gfz x'g glbg jf s;'/bf/nfO{ kqmfp
ug{ s'g} lgsfo, clwsf/L jf JolQm;Fu d2t dfUg ;Sg]5 / To:tf] d2t dfu]df cfjZos d2t lbg' To:tf] lgsfo,
clwsf/L jf JolQmsf] st{Jo x'g]5 .
१०= d'n'sL kmf}hbf/L ck/fw ;+lxtf @)&$ sf cg';f/ तनम्न वव्ाामा em'§f k|df0f agfPsf] 7xl/ने / em'§f k|df0f agfpg]nfO{
हुन सक्ने ;Fhfo
d'n'sL kmf}hbf/L ck/fw ;+lxtf, @)&$ sf] bkmf *( adf]lhd s;}n] Goflos jf cGo sfg'gL sf/jfxLdf k|df0fsf] ?kdf k|of]u
ug]{ u/fpg] lgotn] s'g} em'§f k|df0f agfpg jf em'§f k/l:yltsf] l;h{gf ug{ jf s'g} em'§f lnvt jf ljB'tLo clen]v agfpg
jf s'g} lnvt jf ljB'tLo clen]vdf em'§f s'/f hgfpg] sfo{ u/]df em'§f k|df0f agfPsf] 7xl/G5 . To:tf] em'§f k|df0f agfpg]
/ agfpg nufpg] nfO{ kfFr jif{;Dd s}b / krf; xhf/;Dd hl/jfgf x'g] / To;/L agfPsf] em'§f k|df0fsf cfwf/df s;}nfO{
hGd s}b ePsf] eP ;ft jif{ ;Dd s}b / ;Q/L xhf/;Dd hl/jfgf x'g] Joj:tf /x]sf] 5 .
११. मुलमकी वपराि सतं हिा, २०७४ मा बदतनयिपुववक वनुसन्िान वा वतभूयोजन गने वतिकारीलाई हुने सजााँयः-
मलु ूकी अपराध सटं हिा, २०७४ को दफा ९९ मा बदटर्नयिपवु थक अर्नसु न्धार्न वा अटभयोजर्न गर्ने कायथलाई गैह्र कार्नर्नू ी माटर्न त्यस्िो अर्नसु न्धार्न वा
अटभयोजर्न गर्ने टजम्मेवारी पाएको अटधकारीलाई कार्नर्नू ी कारवाही िर्ा सुँजायको व्यवस्र्ा गररएको छ । जस अर्नसु ार त्यस्िो कसरु गर्ने र गरानर्ने
व्यिीलाई ६ मटहर्ना सम्म कै द वा ५ हजार रूपैया सम्म जररवार्ना वा दवु ै सुँजाय हर्ने कार्नर्नू ी व्यवस्र्ा रहेको छ । टर्नदोष व्यिीलाई फसानर्ने वा
वास्िटवक कसरु दारलाई जोगानर्ने मर्नसायले वदटर्नयि पवु थक अर्नसु न्धार्न गर्ने, अटभयोग लगानर्ने कसरू गरे वाि कुर्नै ब्यिीलाई कुर्नै टकटसमको
हार्नी, र्नोक्सार्नी भएमा टर्नजले त्यस्िो कसरू दारबाि क्षेटिपिु ी भराई टलर्न सटकर्ने कार्नर्नू ी व्यवस्र्ा गररएको छ ।
५.४ मल ु क
ु ी िौजदारी कायवतवति सतं हिा, २०७४ को पररछिे द २
१२. मुलुकी िौजदारी कायव सतं हिा, २०७४ वनुसार वनुसन्िाको तसलतसलामा जारी गररने पक्राउ पुजीः-
मल ु ुकी फौजदारी कायथ सटं हिा, २०७४ अर्नसु ार अर्नसु न्धार्नको टसलटसलमा कुर्नै व्यिीलाई पक्रान गर्नपथु र्ने भएमा सकभर अदालिको पवू थ आदेश
टलई पक्रान गर्नथु पदथछ िर प्रहरीको नपटस्र्िीमा वा पक्रान गर्ने माटर्नस भाग्र्ने नम्कर्ने वा सबदु ् प्रमाण र्नष्ट गर्नथ सक्र्ने भएमा ित्काल पक्रान गर्नथ
सक्र्ने व्यवस्र्ा रहेको छ । मल ु कु ी फौजदारी कायथ सटं हिा, २०७४ अर्नसु ार पक्रान पजु ी २ प्रकारका रहेका छर्न् ।
१. वदालिको वनुमिीबाट जारी गररने पक्राउ पुजी ( मल ु ुकी िौजदारी सतं हिा, २०७४ को वनुसच ु ी-८):
मलु ुकी फौजदारी संटहिा, २०७४ को दफा ९ को नपदफा २ अर्नसु ार कुर्नै व्यिीलाई कसरु को अर्नसु न्धार्नको टसलटसलामा यस पररछछे द बमोटजम
ित्कालै पक्रान गर्नथु पर्ने भएमा त्यसको कारण खल ु ाई सम्भव भए सम्म पक्रान गर्नेको व्यिीको पटहचार्न ख्ु र्ने टववरण सटहि पक्रान पजु ी जारी
गर्ने अर्नमु टिको लाटग मद्ध ु ा हेर्ने अटधकारी समक्ष टर्नवेदर्न टदर्नु पर्ने छ । यसरी टर्नवेदर्न परे मा र पक्रान गर्नपथु र्ने कारण मर्नाटसव देटखएमा मद्ध
ु ा हेर्ने
अटधकारीले सोही टर्नवेदर्नमा पक्रान पजु ी जारी गर्ने अर्नमु टि टदर्न सक्र्नेछ ।
२. जरूरी पक्राउ पज ु ी ( मुलक ु ी िौजदारी सतं हिा, २०७४ को वनुसच ु ी-९):
मल ु ूकी फौजदारी संटहिा, २०७४ को दफा ९ को नपदफा ६ अर्नसु ारुः- कसरू गर्ने व्यिी ित्काल पक्रान र्नभएमा वा त्यस्िा व्यिी भाग्र्ने नम्कर्ने
वा टर्नजले प्रमाण, दसी, वा सबदु ् र्नष्ट गर्ने मर्नाटसब कारण भएमा त्यस्िो व्यिीलाई पक्रान गर्नथ अर्नसु चू ी ९ बमोटजमको ढाुँचामा ित्कालै जरूरी
पक्राउ पज ु ी जारी गरी पक्रान गरी स्वीकृ िीको लाटग पक्रान परे को व्यिी सटहि मद्ध ु ा हेर्ने अटधकारी समक्ष पेश गर्नथु पर्नेछ ।
१३. d'n'sL kmf}hbf/L sfo{ljlw -;+lxtf_ P]g, @)&$ sf] kl/R5]b ^ sf] bkmf %& sf] -@_ cg';f/ तनम्न s;"/sf cleo'QmnfO{
pkl:yt u/fpg cbfntn] k"hL{ hf/L गने वव्ाा
d'n'sL kmf}hbf/L sfo{ljlw ;+lxtf,@)&$ sf] kl/R5]b ^ sf] bkmf %& sf] -@_ cg';f/ lgDg s;"/sf cleo'QmnfO{ pkl:yt u/fpg
cbfntn] k"hL{ hf/L ub{5 .
-s_ h3Go s;"/ jf uDeL/ s;"/,
-v_ v08 -s_ df plNnlvt s'g} s;"/sf] pBf]u, b'?T;fxg jf cfk/flws if8oGq u/]sf] jf ;f] s;"/df dltof/ ePsf] s;"/
jf To:tf s;"/sf] cleo'QmnfO{ n'sfPsf] jf eufPsf] s;"/ .
-#_ pkbkmf -@_ df plNnlvt s;"/ afx]s cGo s;"/sf] cleo'QmnfO{ cbfntdf pkl:yt u/fpg cbfntn] cfjZostfcg';f/
;dfXjfg hf/L ug]{5 .
t/ cleo'Qm efuL kqmfp x'g g;Sg] ;Defjgf 5 eGg] ljZjf; ug{' kg]{ dgfl;a sf/0f ePdf jf ;dfJxfgdf tf]lsPsf] Dofbdf
cleo'Qm cbfntdf pkl:yt gePdf To:tf] cleo'Qmsf xsdf cbfntn] pkbkmf -@_ adf]lhd kqmfp k"hL{ hf/L ug{ ;Sg]5 .
-$_ cbfntdf bflvn ug{' kg]{ s'g} lnvt jf b;L k|df0f n'sfpg] jf gf; ug]{ ;Defjgf 5 eGg] ljZjf; ug{' kg]{ dgfl;a
sf/0f ePdf jf pkbkmf -#_ adf]lhd hf/L ePsf] ;dfXjfgdf tf]lsPsf] Dofbleq s'g} lnvt jf b;L k|df0f cbfntdf bflvn
gu/]df cbfntn] To:tf] lnvt jf b;L k|df0f bflvn ug{' kg]{ st{Jo ePsf] JolQmnfO{ kqmfp u/L pkl:yt u/fpg kqmfp k"hL{
hf/L ug{ ;Sg]5 .
१४. मुलक म ी वपराि (सतं हिा) ऐन, २०७४ वनुसार झमट्टा उजुरी तदएमा हुने साँजायः
77
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 मलु क
ू ी अपराध (सटं हिा) ऐर्न, २०७४ अर्नसु ार कसैले कसैलाई पटर्न क्षेटि पर्ु यानर्ने वा हैरार्न गर्ने टर्नयिले कुर्नै न्याटयक करवाही गर्ने अटधकारी
समक्ष झट्टु ा कुराको दावी टलई वा अटभयोग लगाई कुर्नै व्यटि नपर नजरु ी वा सचू र्ना टदर्नु हदैर्न यटद कोही कसैले त्यस्िो गरे को पाईएमा टर्नज
व्यटिलाई टर्नम्र्नार्नसु ारको सजाुँय हर्नेछ ।
१. कसरु गर्ने वा गरानर्ने व्यटिलाई जर्नु कसरु को झिु ो अटभयोग लगाएको हो त्यस्िो कसरू मा हर्न सक्र्ने सुँजायको नप्लो हदको आधासम्म सुँजाय
हर्नेछ । िर र्नेपाल सरकारवादी हर्ने मद्ध ु ाको हकमा यस दफाको व्यवस्र्ा लागू हर्ने छै र्न ।
२. कसरू बाि पीटडि व्यटिलाई कुर्नै टकटसमको हाटर्न, र्नोक्सार्नी पगु ेको भए टर्नजलाई त्यस बापिको क्षेटिपटु िथ कसरू दारबाि भराई टदर्नु पर्नेछ ।
१५=;/sf/jfbL kmf}hbf/L d'2f / JolQmjfbL d'2fdf km/s
;/sf/jfbL kmf}hbf/L d'2f / JolQmjfbL -b]jfgL_d'2fdf lgDg km/s /x]sf 5g\ M
JolQmjfbL -b]jfgL_ d'2f ;/sf/jfbL kmf}hbf/L d'2f
JolQmjfbL x'G5 hf] kLl8t x'G5 pm cfkm}F ph'/L lnP/ ;/sf/jfbL x'G5 hf] kLl8t x'G5 p cfkm} jf hf] sf]xL klg
cbfnt ;f]em} hfg'kb{5 . ph'/L lnO{ ;DalGwt k|x/L sfof{no jf cg';Gwfg lgsfodf
hfg ;Sb5 .
of] d'2fdf kLl8tn] cbfntdf sf]6 lkm a'emfpg'k5{ . o;df d'2f u/] jfkt vr{ nfUb}g .
o;df b08 hl/jfgf dfq x'G5 . o;df b08 ;hfoF hl/jfgf / s}b ;hfoF x'G5 .
o;df ;fIfLx? ph'/Lstf{n] g} u'hfg{'k5{ . o;df ;DalGwt k|x/L lgsfo jf cg';Gwfg ug]{ lgsfon]
;fIfLx? u'hfg{'kb{5 .
o;df ljkIfLsf gfddf Otnfogfdf hf/L x'G5 o;df jf/]G6 DofbL k"hL{ kqmfp k"hL{ hf/L x'G5 .
o;df hl/jfgf eP klg g}lts ktg x'Fb}g . o;df sltko d'2fdf g}lts ktg sfod x'g ;S5 .
o;df ;/sf/L clwjQmfaf6 ax; k}/jL x'Fb}g . o;df ;/sf/L clwjQmfaf6 ax; k}/jL x'G5 .
o; d'2fdf OG6/kf]naf6 ljleGg ;"rgf hf/L x'g ;Sb}g . o; d'2fdf OG6/kf]naf6 ljleGg ;'rgf hf/L x'g ;S5 .
o;df k|ltjfbLn] cbfntdf uO{ k|ltpQ/ lbg'kb{5 . o;df cleo'Qmsf] aofg u/fOG5 .
o;df k'k{Ifsf] nflu y'gfdf /flvFb}g . o;df k'k{Ifsf] nflu y'gfdf /flvG5 .
!६= मल
ु क
म ी वपराि सतं हिा, २०७४ वनस
ु ार सजााँय प्रकारकाहरूः
मल
ु ूकी अपराध संटहिा, २०७४ अर्नदु ार यस संटहिामा न्लेटखि अपराध वा कसरू गरे मा देहायका सुँजाय हर्ने व्यवस्र्ा गररएको छ ।
१. जन्मकै द ४. कै द र जररवार्ना
२. कै द ५. क्षेटिपटु िथ
३. जररवार्ना ६. जररवार्ना वा क्षेटिपटु िथ र्नटिरे बापि कै द
७. कै दको सट्टा सामदु ाटयक सेवा ।
१७. मुलमकी वपराि कायवतवति सतं हिा, २०७४ वनुसार कसरम को वनुसन्िान गने प्रयोजनका लातग तबशेष वनुसन्िान टोली गठन
गनव सतकने वव्ााः
मल
ु ूकी अपराध कायथटवटध संटहिा, २०७४ को अर्नसु चू ी १ र २ मा न्लेटखि कसरू को सम्बन्धमा कसरू को गटम्भरिा हेरी सम्बटन्धि
अर्नसु न्धार्न अटधकारीबाि मार अर्नसु न्धार्न हर्न र्नसक्र्ने भई छुट्टै अर्नसु न्धार्न िोली गठर्न गर्नथ नपयि
ु हर्ने कुरा अर्नसु न्धार्न अटधकारीको
िालुकवाला अटधकारीक वा प्रहरी महाटर्नरीक्षकलाई लागेमा टर्नजले मािहिका कमथचारीहरू रहर्ने गरी अर्नसु न्धार्न िोली गठर्न गर्नथ सक्र्ने
गरी सोही ऐर्न/ सटं हिाको दफा १२ को नपदफा (१) ले व्यवस्र्ा गरे को छ ।
१८. मुलुकी वपराि सतं हिा, २०७४ वनुसार तनजी रक्षा र तनजी रक्षा रक्षाको प्रयोग गनव सतकने वव्ाामाः
मलु ूकी अपराध संटहिा, २०७४ को दफा २४ अर्नसु ार व्यटिलाई आफ्र्नो आफ्र्नो वा अरू कसैको टजन ज्यार्न वा सम्पत्तीलाई गैह्र कार्नर्नू ी
क्षेिीबाि बचािर्न व्यटिलाई टर्नजी रक्षाको अटधकार हन्छ । आफ्र्नो वा अरू कसैको ज्यार्न बचानर्नको लाटग माटर्नस मर्नथ गए वा घाईिे
हर्न गएमा पटर्न कसरू गरे को माटर्नदैण । टर्नजी रक्षा भन्र्नाले आफ्र्नो र अरू कसैको जीवर्न वा सम्पत्ती क्षेटिहर्नबाि बचानर्ने कायथ र्नै टर्नजी
रक्षा हो । यो आफ्र्नो ज्यार्न िर्ा अरू कसैको ज्यार्न िर्ा सम्पत्ती माटर् क्षेिी हर्न लागेको अवस्र्ाम प्रयोग हन्छ । अर्ाथि आई लाग्र्ने माटर्
जाई लाग्र्ने भन्र्ने टसद्धान्ि सुँग सम्बटन्धि हन्छ । यो अटधरकार त्यसबेला प्रयोग हन्छ जसबेला व्यटिले के ही काम र्नगरे मा आफ्र्नो वा अरू
कसैको टजन ज्यार्न वा सम्पत्तीलाई गैह्र कार्नर्नू ी क्षेिीबाि बचानर्न सटकदैर्न भन्र्ने मर्नाटसव टवश्वास भई वा टवश्वास गर्नथु पर्ने प्रयाप्त कारण
भएमा प्रयोग गर्नथ सटकन्छ ।
१९. मल
ु ुकी िौजदारी कायवतवति सतं हिा, २०७४ को वनुसच
ु ी १ मा पने कुनै १५ वटा मुिा तशषवकहरूः-
78
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
मल
ु ुकी फौजदारी कायथटवटध संटहिा, २०७४ को अर्नसु चु ी १ मा पर्ने मद्ध
ु ाहरू देहाय बमोटजम रहेका छर्न ।
1. /fHolj?4sf] s;"/, hflt xTof, ;}lgs jf k|x/LnfO{ 9. d'b|f;DaGwL s;'/
e8\sfPsf] nufotsf d'2fx¿ 10. rGbf P]g, @)@% cGtu{tsf] s;"/ .
2. ;fj{hlgs zfGtL lj?4sf] s;"/ 11. मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसार पसार सम्बन्धी कसरू ।
3. xftxltof/ v/vhgf;DaGwL s;"/ 12. लागू औषध सम्बटन्ध कसरू
4. laikmf]6s kbfy{;DaGwL s;"/
13. आवश्यक सेवा सञ्चालर्न ऐर्न २०१४ अन्िगथिको कसरू ए
5. Hofg;DaGwL s;"/
6. ckx/0f tyf z/L/ aGws;DaGwL s;"/ 14. कारागार ऐर्न २०१८ अन्िगथिको कसरू
7. s/0fL;DaGwL s;'/ 15. गैह्र सैटर्नक हवाई नडार्न ऐर्न, २०१५ को दफा ९ अन्िगथिको कसरू
8. 7uL / ck/flws nfe lng] s;"/
२०. मलु क
ु ी वपराि सतं हिा,२०७४ मा उमलेख भूएका िौजदारी न्यायका कुनै पााँच ओटा तसद्दान्िहरूः-
मल
ु ुकी अपराध संटहिा,२०७४ मा न्लेख भएका फौजदारी न्यायका पाुँच ओिा टसद्दान्िहरू टर्नम्र्न प्रकार रहेका छर्न् ।
१. कार्नर्नू बमोटजमको काम कसरू र्नहर्ने: कार्नर्नू बमोटजम गर्नथु पर्ने वा कार्नर्नू ले क्षम्य मार्नेको कामलाई कसरू माटर्नर्ने छै र्न । कार्नर्नू बमोटजम
बाहेक सुँजाय र्नहर्ने कार्नर्नू ले सुँजाय र्नहर्ने कुर्नै काम गरे बापि कुर्नै व्यटि सजायको भागी हर्ने छै र्न र कुर्नै पटर्न व्यटिलाई कसरू गदाथको
अवस्र्ामा कार्नर्नू मा िोटकएभन्दा बढी सुँजाय हर्ने छै र्न ।
२. ि्यको भ्रममा परी गरे को काम कसरू र्नहर्नेुः ि्यको भ्रममा परी कार्नर्नू बमोटजम गर्नथु पर्ने वा क्षम्य माटर्नएको टवश्वास गरी असल टर्नयिले
गरे को कुर्नै काम कसरू माटर्नर्ने छै र्न । िर कार्नर्नू को अर्नटभज्ञिामा गरे को काम क्षम्य हर्ने छै र्न ।
३. एनिै कसरू मा दोहोरो सजाय र्नहर्नेुः कुर्नै व्यटि टवरुद्ध अदालिमा एकै कसरू मा एक पिकभन्दा बडी मद्दु ा चलाइर्ने र सजाय गररर्ने छै र्न ।
स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि र्नहर्ने कुर्नै व्यटि सक्षम अदालि वा न्याटयक टर्नकायबाि हर्ने कारबाहीमा स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि हर्ने
छै र्न ।
४. एनिै कसरू मा दोहोरो सजाय र्नहर्नेुः कुर्नै व्यटि टवरुद्ध अदालिमा एकै कसरू मा एक पिकभन्दा बडी मद्दु ा चलाइर्ने र सजाय गररर्ने छै र्न
५. स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि र्नहर्ने : कुर्नै व्यटि सक्षम अदालि वा न्याटयक टर्नकायबाि हर्ने कारबाहीमा स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि
हर्ने छै र्न ।
५.५ ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( को प्रहरी साँग सम्बतन्िि दिाहरू
२१= ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( sf] sfof{Gjogdf k|x/Ln] v]Ng'kg]{ e"ldsf-
;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( sf] sfof{Gjogdf k|x/Ln] v]Ng'kg]{ e"ldsfsf] af/]df rrf{ ug{'kbf{ k|:t't P]g
d"ntM ef}lts k'jf{wf/ tyf oftfoft dGqfnocGtu{tsf] ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf sfof{non] k|d'v e"ldsf v]Ng'kg]{
P]gsf] Joj:yf x]bf{ b]lvG5 . tyfkL g]kfn k|x/Lsf] bfloTj sfg'g sfof{Gjog ug{'kg]{ ePsf]n] k|:t't P]gsf] sfof{Gjog
g]kfn k|x/Lsf] ;lqmo e"ldsf nfO{ gsfg{ ;lsFb}g . k|:t't P]gcGtu{tsf] bkmf !^$ df pNn]lvt 6«flkms ;+s]t jf O;f/f
pNn+3g u/L ;jf/L rnfPsf], ;8sdf unt ;fO8af6 ;jf/L rnfPsf] ;d]t u/L b]xfo s b]lv g ;Ddsf ;jf/L
uNtLdf oftfoft lg/LIfs jf k|x/Ln] tTsfn ;hfoF ug{ ;Sg] u/L :ki6 sfg'gL Joj:yf u/]sf]n] ;f] sf/afxL u/L ;jf/L
oftfoft Joj:yf ;'rf? u/fpg] ;DaGwdf k|x/Lsf] cxd\ e"ldsf /x]sf] 5 . To;}u/L bkmf !^! / !^@ sf s;"/x?
;/sf/jfbL eO{ d'n'sL kmf}hbf/L sfo{ljlw, @)&$ sf] cg';'rL–! leq kg]{ eO{ g]kfn k|x/Ln] cg';Gwfg txlssft
ug{'kg]{ ePsf]n] o; P]gsf] sfof{Gjogdf k|x/Lsf] e"ldsf cu|0fL /x]sf] 5 .
g]kfn k|x/L @$ 306f 8\o'6Ldf /xg'kg]{, hgtfsf] lhpwgsf] ;'/Iff ug{'kg]{ ePsf]n] hgtfsf] ;'/Iff leq ;jf/L b'3{6gf
Go"gLs/0f, ;jf/L uNtL ug]{nfO{ sf/afxLsf] ;hfoF ug]{, l;lG8s]6 k|yf cGTo ug]{, ;jf/L dfu{df x'g] 8fFsf, rf]/L, ;jf/L
dfu{ cj/f]w cflbdf k|d'v e"ldsf /x]sf] x'Fbf To;sf] sfof{Gjogdf k|x/Lsf] ;lqmo ;xeflutf ck]Iff ul/Psf] xf] .
;f]xL cg'?k g]kfn k|x/Ln] k|:t't P]g sfof{Gjogdf k|d'v e"ldsf v]n]sf] kfOG5 .

79
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 k|x/L P]g, @)!@ sf] bkmf !* df ;fj{hlgs af6f] OToflbdf ;jf/L jf ofqLx?sf] Joj:yf ;DaGwdf ;jf/L lxF8\g]
;fj{hlgs af6f]df oftfoft Joj:yf / lgoGq0f ug]{, oftfoft /f]sfj6 x'g glbg] ;d]t ug]{ st{Jo lbPsf] x'Fbf o; ;jf/L
tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( sf] sfof{Gjogdf k|x/Ln] cxd\ e"ldsf v]Ng'kg]{ b]lvG5 .
२२= ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( k|x/Ln] tTsfn ;hfoF ug{ ;Sg] cj:yfx¿ s'g} % j6f cj:yfx¿
;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( k|x/Ln] tTsfn ;hfoF ug{ ;Sg] cj:yfx¿ lgDg 5g\ M
-s_ 6«flkms ;ª\s]t jf Ozf/f pNn+3g u/L ;jf/L -ª_ PstkmL{ ;8sdf ;f] ljk/Lt ;jf/L rnfPsf] .
rnfPsf] . -r_ cj:yf 7Ls gePsf] ;jf/L rnfPsf] .
-v_ ;jf/L c8\ofpg lgif]w ul/Psf] 7fpF jf ;dodf -5_ lgwf{l/t ulteGbf a9L ultdf ;jf/L rnfPsf] .
;jf/L c8\ofPsf] . -h_ /ftL aQL gafnL ;jf/L rnfPsf] .
-u_ ;jf/L df]8\g jf Wjlg ;ª\s]t lbg lgif]w ul/Psf] -em_ dfbs kbfy{ ;]jg u/L ;jf/L rnfPsf] .
7fpFdf ;jf/L df]8]sf] jf Wjlg ;ª\s]t lbPsf] . -`_ nfk/jfxL ;fy ;jf/L rnfPsf] .
-3_ ;8sdf unt ;fO8tkm{af6 ;jf/L rnfPsf] .
२#= a9\bf] ;jf/L b'3{6gf Go"gLs/0fdf ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( df ;'wf/ ug{'kg]{ kIfx?
g]kfndf k|To]s jif{ ;jf/L b'3{6gfx?sf] ;+Vofdf tLa|?kdf a[l4 x'g uO{ jflif{s?kdf !) cf}+ xhf/ dflg;sf] Hofg uPsf]
/ @) cf}+ xhf/ dflg;x? 3fOt], ckfª\u e} cfk\mgf] hLjg si6k"j{s Joltt ug{'kg]{ cj:yf cfPsf] tYo st}af6 l5Kg
;s]sf] 5}g . t;y{ g]kfndf j;]{lg a9\b} uPsf] ;jf/L b'3{6gfnfO{ Go"gLs/0f ug{sf nflu ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf
P]g, @)$( df g} Jofks ;'wf/ ug{'kg]{ b]lvPsf] 5 . h;nfO{ a'Fbfut ?kdf lgDgfg';f/ JofVof ul/Psf] 5 .
;hfoF tyf hl/jfgfsf] dfqfdf a9fpg'kg]{ M jt{dfg ;jf/L tyf oftfoft P]gdf ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g,
@)$( pNn+3g u/]df cToGt} yf]/} ;hfoFsf] Joj:yf ul/Psf] 5 . h:tf] bkmf !^$ df oftfoft lg/LIfs k|x/Ln] tTsfn
;hfoF ug{ ;Sg] eg]/ a9Ldf ?= !%)) ;Ddsf] hl/jfgf ug{ ;Sg] Joj:yf 5 . h; leq dfbs kbfy{ ;]jg u/]/ ;jf/L
xfFs]b]lv tLj|ultdf ;jf/L rnfpg] ;Ddsf] s;"/x? /x]sf 5g\ . o:tf] hl/jfgf sDtLdf @)–@% xhf/ ?k}ofF;Dd k'¥ofpg'
cfjZos 5 . To:t} Hofg df/]df x'g] ;hfoF klg cfhLjg s}b ;hfoFsf] Joj:yf ul/g'kb{5 .
k'/fgf ;jf/L ;fwg ;x/L If]qdf rnfpg gkfOg] Joj:yf M xfn zx/s} ?k lalu|g] u/L #) jif]{ k'/fgf / hL0f{ ;jf/L
;fwg rnfpg gkfOg] Joj:yfn] b'3{6gf lgDTofPsf] 5 . @) jif{eGbf k'/fgf] ;jf/L xfOj] tyf zx/L If]qdf rnfpg gkfOg]
u/L sfg'g ;+zf]wg x'g'kb{5 .
;jf/L rfns cg'dltkq M ljb]zdf ;fO{sn rfns, l/S;f rfns / 7]nf rfnsnfO{ klg ;jf/L ;fwg xfSg] ;jf/L
rfns cg'dltkq lng] ul/G5 . g]kfndf ;f] Joj:yf 5}g . To;sf/0f xfOj] xf];\ jf Jo:t ;8s ;fOsn rfns, l/S;f
rfns / 7]nf rnfpg] oqtq rnfO{ ;jf/L b'3{6gf u/fOPsf 5g\ . hf] sf]xL klg ;8sdf ;jf/L rnfpFb5 eg] To;n]
cg'dlt lng'kb{5 . ;jf/L;DaGwL 1fg gePsf]n] cGo ;jf/LnfO{ c;/ k'¥ofO{ b'3{6gf lgDTofpFb5 .
k}bn ofqLnfO{ klg sf/afxL M k}bnofqLn] klg hyfefjL ;8sdf lxF8\g], af6f] sf6\g] ub{5g\ . cf]e/x]8 la|h eP klg
Jo:t ;8saf6 9Nsb} af6f] sf6]sf] b]lvG5 . To:tf k}bn ofqLnfO{ sf/afxLsf] bfo/fdf Nofpg'kb{5 .
hgfj/, kfNt' kz'k+IfL ;8sdf 5f]8\g] wgLnfO{ sf/afxL M ;8sdf kfNt' hgfj/, kz'k+IfL 5f8\g] u/]sf kfOG5 . o;/L
5f8]sf] kfO{Pdf s8f sf/afxL x'g]u/L sfg'gdf Joj:yf ug{'kb{5 .
२४. ;+s6sfnLg cj:yf र g]kfnsf] ;+ljwfgcg';f/ ;+s6snLg cj:yf 3f]if0ff ug{ वव्ााहरूः
;+s6sfnsfnLg cj:yfsf af/]df ;fdfGotof ;a} d'n'sx?sf] nueu ldNbf]h'Nbf] cjwf/0ff /x]sf] kfOG5 . xfd|f] b]zsf]
;+ljwfgdf klg ;+s6sfnLg cj:yfsf af/]df :ki6 Joj:yf ul/Psf] 5 h;cg';f/ ;fj{ef}d;Qf, ef}uf]lns cv08tf,
d'n'ssf] s'g} efusf] ;'/Iffdf o'4sf] l:ylt, afXo b]zaf6 x'g] cfqmd0f, b]zleq} ;z:q ljb|f]x, JofKt cfly{s
ljR5[+vntf, k|fs[lts k|sf]k, ljkt, dxfdf/Lh:tf cj:yfx? cfPdf d'n'sdf ;+s6 pTkGg ePsf] dflgG5 . To:tf]
;+s6sf] cj:yfaf6 pGd'lQm kfpg ;/sf/n] ;+s6sfnLg cj:yfsf] 3f]if0ff u/L ;f] cg'?ksf] sfo{ cufl8 a9fpg] sfo{
u/]sf] x'G5 . h'g s'/f d'n'ssf] ;+ljwfg jf P]g, sfg'gn] g} To:tf] clwsf/ ;/sf/nfO{ lbPsf] x'G5 . g]kfnsf] ;+ljwfgsf]
wf/f @&# n] klg ;+s6sfnLg clwsf/sf] Joj:yf u/]sf] 5 .
o:tf] ;+s6sf] cj:yfdf gful/sn] kfPsf y'k|} clwsf/ tyf df}lns xsclwsf/;d]t lgnDag u/L ;f] ;+s6 ;dfwfg
ug{ k|of; ul/G5 . h:tf] b]zleq s'g} ;d"xn] ;z:q ljb|f]x u/]sf] v08df dflg;x? lxF8\8'n ug{;d]t k|ltaGw nufO{ ;f]
ljb|f]x aGb ug{ k|of; ug{ ;Sb5 . To:t} ;+3;+:yf vf]Ng] clwsf/, ;"rgf;DaGwL clwsf/, /fhg}lts bndfly

80
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 k|ltaGw;d]t nufpg ;lsG5 . dfcf]jfbL ljb|f]x sfndf g]kfndf klg k6sk6s ;+s6sfn 3f]if0ff u/]sf] b[i6fGt /x]sf]
5 . clxn] sf]/f]gfn] u|:t g]kfnL ;dfhdf Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf hfg k|ltaGw nufpg], ahf/, Joj;fo vf]Ng gkfOg],
e]nf x'g], ef]h et]/ ug]{h:tf sfo{x? k|ltaGw nufP/ sf]/f]gf ;g{af6 /f]Sg ;+s6sfnLg clwsf/sf] 3f]if0ff ug{ ;Sb5
. t;y{ ;+s6sfnLg clwsf/n] d'n'se/ jf d'n'ssf] s'g} lglZlrt efudf b]vf k/]sf] ;+s6sfnLg cj:yfaf6 kf/
kfpg jf d'lQm lbnfpg cToGt} k|efjsf/L e"ldsf v]Ng ;Sb5 . ;/sf/n] ;+s6sfn 3f]if0ff u/] tfklg ;+s6sfn 3f]if0ff
ePsf] ldltn] ! dlxgfleq ;f] cj:yf cg'df]bgsf nflu ;+3Lo ;+;bsf b'j} ;bgdf k]z ul/g] / cg'df]bg ePdf #
dlxgf;Dd nfu" x'g] / ;+s6sfnLg cj:yf cem} ljBdfg 5 eGg] nfu]df csf]{ # dlxgf yk ug{ ;lsg] sfg'gL Joj:yf
/x]sf] 5 .
२५. सवारी दुघवट्ना तनयन्रण गनव नेपाल प्रहरीले गनवु पने कायवहरूः
जर्निाको जीनधर्नको सरु क्षा गर्नथ,ु टवपि व्यवस्र्ापर्न गर्नथु प्रहरीको प्रमख ु टजम्मेवारी टभर पदथछ । सवारी दघु िथ ् र्ना पटर्न एक प्रकारको टवपद
र्नै हो । यो दघु िथ ् र्ना हदुँ ा प्रहरीले नद्धारको व्यवस्र्ा गर्ने र सवारी सम्बन्धी कार्नर्नू बमोटजम अर्नसु न्धार्न गर्ने कायथ समेि र्नेपाल प्रहरीको
भएकोले सवारी दघु िथ ् र्ना न्यटु र्नकर गर्ने टजम्मा पटर्न रहेको छ । अिुः सवारी दघु िथ ् र्ना न्यटू र्नकरण गर्नथ प्रहरीले गर्नथपु र्ने कायथलाई टर्नम्र्न सटू चको
न्लेख गर्नथ सटकन्छ ।
तनम्नः-
(क) कडा चेकजााँचको व्यव्ााः- प्रहरीले ठाुँनठाुँनमा कडा चेकजाुँच गर्ने नद्देश्यले चेकप्वाईन्ि खडा गरी व्यापक रूपमा सवारी साधर्न,
चालक िर्ा यारी समेिलाई चेकजाुँच गर्नथु पदथछ । सवारी साधर्नको अवस्र्ा, लोडको अवस्र्ा, चालकको सवारी चालक अर्नमु िी पर,
मादक पदार्ाथ सेवर्न गरे र्नगरे को आटद जाुँच गरी टर्नयम टवपरीि वा मापदण्ड टवपरीि भएमा कडा कार्नर्नू ी कारवाही गरे मा सवारी दघु िथ ् र्ना
न्यटू र्नकरण हर्न सक्दछ ।
(ख) तनयम कानमनको कडा कायावन्वयनः- सवारी िर्ा याियाि व्यवस्र्ा सम्बन्धी ऐर्न २०४९ का व्यवहरू अक्षरसुः लागु गरे मा सवारी
दघु िथ ् र्ना कमी हर्न जान्छ । कटिपय दफाहरू टफिलो कायाथन्वयर्नले दघु िथ ् र्नालाई बढ्दा टदएको छ । जटि ठुलो ग्िी गरे पटर्न छुि्र्न सटकन्छ
भन्र्ने गलि मान्यिाले पश्रय पानर्नाले दघु िथ ् र्ना बटढ रहेको पाईन्छ ।
(ग) नक्कली कागजाि िाा सवारी चालक वनुमरी परको तवगतवगी र सवारी चालक वनुमति पर तविरणमा भ्रष्टाचारः- सवारी
सम्बटन्ध सरकारी कागजािहरू टकिे भएमा/गरे मा कारवाहीको दायरामा ्यानर्ने काम र्नेपाल प्रहरीको हो । अटहले र्नक्कली सवारी चालक
अर्नमु िी पर र अन्य कागजािहरू पटर्न र्नक्कली खडा गरी सवारी साधर्न हाुँक्र्ने प्रवृत्तीले दघु िथ ् र्ना बढी रहेकोले त्यस्िा टगरोहहरूलाई पत्ता
लगाई कारवाही गरे मा दघु िथ ् र्ना कम हन्छ । भर्ने अको टिर सवारी चालक अर्नमु िी पर टविरण गदाथ याियाि व्यवस्र्ा सुँग सम्बटन्धि
कमथचारीहरूले घषु खोरी गरी भ्रष्टाचार गरी फे लपास गरे मा सवारी सम्बन्धी अपराध न्यटू र्नकरण हन्छ ।
(घ) जनचेिना कायवक्रमको सच ं ालनः- प्रहरीले िाटफक सप्ताह जस्िा कायथक्रम ि सचं ालर्न गरररहेकै छ यस्िै सवारी दघु िथ ् र्ना कम गर्ने,
र्याली जर्नचेिर्ना कायथक्रम, गोष्ठी, स्कुल सम्पकथ कायथक्रम, ब्यार्नर, परपटरकामा चेिर्नामल ू क टवज्ञापर्न आटदको माध्यमबाि जर्निालाई
ससु टू चि गरी दघु िथ र्ना न्यटर्नकरण गर्नथ सक्दछ ।
२६= ;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( adf]lhd k|x/Ln] ug{ ;Sg] sfdx¿:-
;jf/L tyf oftfoft Joj:yf P]g, @)$( adf]lhd k|x/Ln] ug{ ;Sg] sfo{nfO{ ;+If]kdf lgDgfg';f/ pNn]v ug{ ;lsG5 M
!= ;f]xL P]gsf] bkmf !%$ adf]lhd oftfoft JoJ:yfkg ;ldltsf] ;b:on] x}l;otn] ;jf/L ;fwg ;'rf¿ ¿kn]
;+rfng ug{ ;xof]u k'/fpg] .
@= bkmf !%^ adf]lhd ;jf/L rfns cg'dlt kq ljt/0f ug]{ k/LIff ;ldltsf] ;b:osf] x}l;otn] cfjZos ;xof]u
ug]{ .
#= bkmf !^! / !^@ cg';f/ ;jf/L ;fwgn] Hofg df/]df x'g] ;hfoF / ;jf/L ;fwgn] cª\ueª\u u/]sf] ;DaGwL d'2f
;/sf/jfbL kmf}hbf/L ePsf]n] cg';Gwfg txlssft ug]{ .
$= bkmf !^# adf]lhd 3fOt]nfO{ pkrf/ vr{ / d[tsnfO{ Ifltk"lt{ tyf ladfsf] /sd lbnfO e/fO{df cfjZos ;xof]u
ug]{ .
%= bkmf !^% adf]lhd ;jf/L ;fwg rnfpbf uNtL ug]{ ;jf/L rfnsnfO{ tTsfn ;hfoF hl/jfgf ug]{ .

81
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 खण्ड ‘ख’
पेशागि व्यवहाररक परीक्षण (Professional Behavior Test)
!% c+s
;doM $% ldg]6
यस पेशागि परीक्षणको लातग प्रहरी प्रिान कायावलयको वेभूसाईटमा प्रकातशि परीक्षााीका लातग तनदेशन
१. र्नेपाल प्रहरीमा प्रहरी अटधकृ ि स्िरको कमथचारीलाई आवश्यक पर्ने सक्षमिाहरु (Competencies) को मापर्न गर्ने गरी यो पेशागि व्यावहाररक
परीक्षण परीक्षा समावेश गररएको हो ।
२. टलटखि परीक्षा योजर्नाअन्िगथि िृिीय परमा रहेको पेशागि अटभवृटत्त परीक्षण (Professional Orientation Aptitude Test) टवषयको
खण्ड क मा रहेको पेशागि सैद्धाटन्िक ज्ञार्न (Professional Knowledge) को टलटखि परीक्षा समाप्त भएपश्चाि् खण्डख मा रहेको पेशागि
व्यावहाररक परीक्षण (Professional Behavioral Test) प्रहरी टर्नरीक्षक पदका लाटग अक ं भार ३० र समयावटध ४५ टमर्नेिको िोटकएको
छ भर्ने प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक पदका लाटग अक ं भार १५ समयावटध ४५ टमर्नेिको न्लेख छ ।
क. पेशागि अटभवृटत्त परीक्षणको २ घण्िा १५ टमर्नेिको परीक्षा समाटप्त पश्चाि् खण्ड क को नत्तर पटु स्िका बझु ानर्नपु र्नेछ र परीक्षार्ीहरु
यर्ास्र्ार्नमै रहर्नपु र्नेछ र सोही बखिमा खण्ड ख को प्रश्नपर सटहिको नत्तरपटु स्िका टविरण हर्नेछ र नि खण्डको र्नाम र्नामेसी टववरण
भर्नथ र सोही नत्तरपटु स्िकाको बाटहर रहेको टर्नदेशर्न अध्ययर्न गर्नथ १० टमर्नेिको समय रहर्नेछ ।
ख. खण्ड क को परीक्षा समाप्त भएपश्चाि् टदइएको १० टमर्नेिटभर टर्नदेशर्न पढ्र्ने र टववरण भर्ने कायथ गर्नपथु र्नेछ र परीक्षा सरुु गर्ने सक
ं े ि घण्िी
र्नलागेसम्म नि बाटहरी पेज बाहेक अन्य पार्ना हेर्नथ, प्िानर्न वा अध्ययर्न गर्नथ पाइर्नेछैर्न।
ग. परीक्षार्ी वा परीक्षा सञ्चालर्न गर्ने कमथचारी कसैले प्रश्नपर / नत्तरपटु स्िकालाई लैजार्न र्नक्कल गर्नथ वा फोिो टखछर्न लगायिका कायथ गर्नथ
गरानर्न पाइर्ने छै र्न ।
३. पेशागि व्यावहाररक परीक्षण खण्डअन्िगथि प्रहरी टर्नरीक्षक पदका लाटग Critical Analysis/Problem Solving, Situational Travel
Time, Incident Report Writing र Simultation or Work Sample टवषयको परीक्षण गररर्नेछ भर्ने प्रहरी सहायक टर्नरीक्षकका
लाटग Situational Travel Time, Incident Report Writing र Simulation or Work Sample टवषयको परीक्षण गररर्नेछ ।
४. पेशागि व्यावहाररक परीक्षण खण्डअन्िगथि टर्नम्र्न टवषयवस्िुको सम्बन्धमा परीक्षार्ीहरुको सक्षमिाहरु (Competencies) परीक्षण गररर्नेछ
।
क. Critical Analysis/Problem Solving: यस परीक्षणमा पेशासुँग (शाटन्ि सरु क्षासुँग सम्बटन्धि घिर्ना पररघिर्ना, सचू र्ना प्राटप्त,
सिकथ िा आटद) सम्बटन्धि टवषयवस्िु नम्मेदवारलाई टववरणको रुपमा प्रदार्न गररन्छ । नम्मेदवारले सोको टवस्िृि अध्ययर्न गरे पटछ सो
पररघिर्नाहरुलाई सम्बटन्धि पदको कायथसुँग सम्बटन्धि रहेर कसरी बझ्ु छ र सो सम्बन्धमा के पहलवा कायथ गदथछ भन्र्ने कुरा क्रटमकरुपमा
बदु ागिरुपमा लेख्र्नपु र्नेछ ।
ख. Situational Travel Time: यस परीक्षणमा समाजको कुर्नै स्र्ार्न टवशेष (सहर, गानुँ, िोल) को शाटन्ि व्यवस्र्ा ्यानर्ने टवषयवस्ि,ु
पिर्ना, पररघिर्नाको बढावा हर्न सक्र्ने सम्भावर्ना एवं पररटस्र्टिको टवश्ले षण। गरी overline 35 क्षेरको र्नाप र्नक्सरा, बािो पक्की
टर्नमाथणमा अवरोध भएको आटद कम वा धेरै समय लाग्र्ने) को समेि अध्ययर्न गरी नि स्र्ार्नमा पग्ु र्न लाग्र्ने समय र जार्ने िररका (पैदल
वा सवारी साधर्नबाि) को न्लेख
ग. Incident Report Writing: यस परीक्षणमा समाजमा घि्र्ने कुर्नै पटर्न घिर्नाको यर्ार्थ वस्िुटस्र्टिसटहिको घिर्ना टववरण टदइन्छ ।
परीक्षार्ीहरुले नि टववरण ध्यार्नपवू थक अध्ययर्न गरी सोटधएका प्रश्नहरुको छोिो नत्तर
घ. Simulation or Work Sample: यस परीक्षणमा र्नेपाल प्रहरीको टवटभन्र्न प्रहरी यटु र्नव्हरुमा टर्नयटमि र आकटस्मकरुपमा गर्नपथु र्ने
कायथहरुको श्रृङ्खलाहरुलाई वास्िटवक जीवन्ि पररटस्र्टिसुँग मेल खार्ने टकटसमका कायथहरुको र्नमर्नु ा नम्मेदवारको टजम्मेवारी र भटू मका
समेि न्लेख गरी टवषयवस्िु नपलब्ध गराइन्छ र नि टजम्मेवारीलाई सो व्यटिले के कस्िो िकथ का आधारमा टकर्न र कसरी
प्रार्टमकीकरण गदथछ भन्र्ने कुरा क्रटमक रूपमा लेख्र्नु पर्नेछ । सार्ै Simulauon or Work Sample मा टदइएको घिर्ना टववरणको
टवषय वस्िुले इटं गि गरे को महत्व (Importance) र जरूरीपर्न (Urgency) का आधारमा िपाईलें समाधार्न गदाथ घिर्नाको
गाम्भीयथिालाई ध्यार्नमा राखी पटहलो सम्पन्र्न गर्नथपु र्ने घिर्नालाई १, त्यस्िै दोस्रोलाई २, िेस्रोलाई ३, चौर्ोलाई ४, पाुँचीलाई ५ गदै
क्रमशुःसो घिर्नालाई सम्बोधर्न गर्नथ गररर्ने काम कारवाहीहरु अटर्नवायथरुपमा लेख्र्नपु र्नेछ ।
ङ. टदइएको घिर्ना टववरण अर्नसु ार कायथ सम्पन्र्न गर्नथका लाटग गर्नपथु र्ने मख्ु य कायथ/टक्रयाकलापहरु (Key Actions) र नि घिर्ना जर्नु
प्रार्टमकिाक्रम (Priority Order) मा िपाईलें राख्र्नभु एको छ सो प्रार्टमकिा क्रममा पर्नथक ु ो कारण समेिको पष्टु ्याई (Justification)
िोटकएको स्र्ार्नमा न्लेख गर्नपथु र्नेछ ।

82
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
५. परीक्षार्ीहरुले आफ्र्नो प्रटिटक्रयास्वरुप नत्तर न्लेख गर्नथ प्रत्येक िेष्टका लाटग पार्ना नपलब्ध हर्नेछ । टदइएको टर्नधाथररि स्र्ार्न अपगु भएमा सो
पार्नाको पछाटड रहेको खाली भाग समेि नपयोग गर्नथ सटकर्नेछ ।
६. नत्तरपटु स्िकामा टर्नधाथररि स्र्ार्नमा न्लेख गररए बाहेक नम्मेदवारले आफ्र्नो पटहचार्न खल ु ानर्ने कुर्नै प्रकारको टचन्ह वा संकेि लेख्र्न पानर्नेछैर्न
। न्लेख गररएको पाइएमा परीक्षा रद्ध हर्नेछ ।
७. परीक्षा समयमा नपलब्ध गराइएको नत्तरपटु स्िका प्रश्नपर टर्नदेशर्न लगायि अन्य सबै सामग्री अटर्नवायथरुपमा बझु ानर्नपु र्नेछ ।

खण्ड – ‘ख’ (Section ‘B’)

k]zfut Jofjxfl/s k/LIf0f (Professional Behavioral Test)
!% c+s
;do M $% ldg]6
o; kqdf k|x/Ln] b}lgs ?kdf ug{'kg]{ sfo{x¿ M ck/fw cg';Gwfg, u:tL, ck/fwsf] ;"rgf, ;jf/L b'3{6gf, n}+lus tyf 3/]n'
lx+;f, hfx]/L b/vf:t, kqmfp, y'g5]s, vfgtnf;L, d'3f, le8 lgoGq0f, p4f/ sfo{nufotsf sfo{x¿df cfwfl/t /xL lbOPsf
ljifox¿df k|Zg ;f]lwg]5 .
१. Situational Travel Time % c+s
२. Incident Report Writing % c+s
३. Simulation/Work Sample % c+s
!= Situational Travel Time
sf sf/0f Travel time nfO{ kfg]{ c;/nfO{ Situation Travel Time elgG5 . o;nfO{ kl/l:yltn] ofqfsf]
Situation
;donfO{ kfg]{ c;/sf ?kdf klg a'‰g ;lsG5 . k|x/Lsf] bfloTj ;dfhdf zflGt / ;'Joj:yf sfod /fVg], ck/fw x'g glbg] /
ePsf ck/fwx¿nfO{ s'zntf k"j{s cg';Gwfg u/L bf]ifLnfO{ sfg'gsf] s73/fdf pEofpg] /x]sf] x'G5 . tL bfloTj kl/kfng ug]{
qmddf Ps 7fpFaf6 csf]{ 7fpFdf hfg] cfpg] ug{'kg]{ x'G5 . st{Jokfngsf] l;nl;nfdf s'g} Ps ljz]if :yfgdf ljz]if sfdsf]
nflu v6L hfg] qmddf af6f]df o:tf] ;d:of cfOk5{ Tof] ;d:ofsf] ;dfwfg cNksfnLg jf bL3{sfnLg?kdf gu/L ;'v} kfpFb}g
.
k|x/Ln] ug{'kg]{ cg';Gwfg txlssft, ;'/Iff, p4f/sfo{ h:tf sfo{df 36gfsf] ;"rgf k|fKt x'Fbf;fy 36gf:yndf
oyf;So l56f] k'Ug'kg]{ x'G5 . yf]/} ;do dfq l9nf x'Fbf dflg;sf] Hofg hfg ;Sg], 7"nf] cfuf]nfuLaf6 a:tLsf xhf/f}+ 3/ hn]/
gi6 x'g ;Sg], VIP, VVIP sf] xTof eO{ ck/fwL km/f/ x'g ;Sg] cj:yf /xG5 . To:tf] cj:yfdf oyf;So rfF8f] 36gf:yn
k'uL k|x/L sf/jfxL ug{'kg]{ x'G5 . समयमा र्नपग्ु दा घि्र्ना पररघि्र्नाको बढवा हर्न सक्र्ने शाटन्ि सरु क्षा समेि खलबटलर्न सक्र्ने हन्छ । To;sf/0f
;dodf k'Ug ljleGg ;d:of / pNemg cfOkb{5g\ . To;nfO{ lrb}{ l56f]l56f] k'Ug'kg]{ x'G5 . समस्या समाधार्नको लाटग खटिर्ने कमाण्डरले
घि्र्नाको स्र्ार्न र्नक्सा भए र्नक्साको आधारमा ित्काल समस्या हल गर्ने नपाय नपाय अवलम्बर्न गर्नथु पछथ । र्नक्सा र्नभए पटर्न घि्र्नास्र्लको
मार्नटचर आफ्र्नो टदमाखमा सेि गरी सो अर्नरू ु पको कायथ सम्पन्र्न गर्नथु पदथछ । जसको nflu sdf08/ clt g} ;r]t x'g' kb{5 . stfaf6 र
कुर्न साधर्नबाि hfFbf l56f] k'luG5, dflg;sf] le8ef8n] 36gf:yndf k'Ug l9nf x'g ;Sb5 ls, dflg;x¿n] k|x/L 6f]nLnfO{ s'g}
cj/f]w v8f ub{5g\ ls cyjf s'g} k'nk'n];f] elTsP/ hfg l9nf x'G5 ls < ;a} k"jf{g'dfg u/L 6f]nL Advance ug{' kb{5 .
;f]sf] nflu va/ ;+sng ;d]t ug{'kb{5 . slxn] sfFxL 6f]nL cufl8 a9\gf;fy csf]{ gofF 36gf 36L k'/fgf] 36gfnfO{ cf]em]ndf
kfg{ ;Sb5 ;f] 36gfnfO{ ;dfwfg u/L cufl8 a9\g' kb{5 . t'ngfTds ?kdf s'g 36gf a9L ;+j]bgzLn 5 x]/L k|fyldstfsf
cfwf/df sfo{ ug{'kb{5 . dnfO{ jf xfdLnfO{ cGoq v6fOPsf] 5 t;y{ ToxfF hfg'k5{ . To;}n] of] ;d:of d]/f] ;d:of xf]Og eg]/
sfg'gL tyf g}lts ?kdf klg klG5g ldNb}g . ctM o:tf] kl/l:yltdf cufl8 cfPsf] ;d:of rnfvLk"0f{ t/Lsfåf/f xn u/L
vl6Psf] :yfgdf l56f] eGbf l56f] k'Ug'k5{ o:tf] cj:yf Situation df e/ kb{5 .
h'g kl/l:yltn] tf]lsPsf] / cg'dfg ul/Psf] ;do ;Ldfdf ;DalGwt :yfgdf hfg jf k'Ug ;lsFb}g . cyjf lgwf{l/t
;do eGbf a9L ;do nfUg] x'G5 . To:tf] kl/l:yltdf cufl8 cfOk/]sf] ;d:ofnfO{ s;/L ;dfwfg u/L cfk"mnfO{ tf]lsPsf]
:yfgdf k'Ug ;lsG5 eGg] uxg ljifo x'g hfG5 . Situational travel time nfO{ ljleGg s'/fn] c;/ ub{5 .

83
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 != k|fs[lts sf/0f M af9Lklx/f], e"sDk, jiff{, k'n elTsP/, af6f] elTsP/, vf]nfdf af9L cfP/ h:tf k|fs[lts sf/0fn] Travel
time nfO{ c;/ k'¥ofpFb5g\ .

@= dfgjLo sf/0f M s'g} b'3{6gf, PDa';, ljikmf]6g, em}emu8f, rSsfhfd, x8\tfn jf ;jf/L cfudg cflb .
@= Incident Report Writing
;j{k|yd o; efudf Incident Report writing eg]sf] s] xf] < a'‰g' cGoGt} h?/L x'G5 . of] s;n], slxn] lbg], sxfF
lbg], s'g kmd]{6df lbg] eGg] hfGg' klg TolQs} cfjZos x'G5 . of] efudf k|x/Lsf] k]zfdf b}lgs ?kdf ug{'kg]{ sfo{;Dkfbg
u/]kl5 ;f] jf/]df lj:t[t ljj/0f v'nfO{ hxfF h'g tx jf lgsfodf k]z ug{'kg]{ xf] ;f] lgsfodf k]z ul/g] 36gfsf] k|ltj]bg g}
Incident Report xf] . s'g} k|x/L;Fu ;DalGwt ck/fw cg';Gwfg tyf zflGt ;'Joj:yfsf ;DaGwdf k|x/L sd{rf/Lx¿ v6L
sfo{;Dkfbg u/]kl5 ;f]sf] af/]df oyfy{ ljj/0f hfgsf/L u/fpg] p2]Zon] lnlvt?kdf lbOg] k|ltj]bg g} 36gf k|ltj]bg n]vg
xf] . k|x/Lsf] tNnf] sfof{non] cfk\mgf] lhDd]jf/L Onfsfdf ePsf 36gfx¿sf] af/]df ;d]t dflyNnf] sfof{nonfO{ ul/g] 36gf
k|ltj]bg klg o;cGtu{t kb{5 . sltko cg';Gwfg ug{'kg]{ ljifodf ;DalGwt kLl8t kIf gePdf, hfx]/L b/vf:t glbPdf
Incident Report af6} d'2fsf] cg';Gwfg ul/G5 o;nfO{ k|x/L k|ltj]bg klg elgG5 . 36\g ;Sg] jf x'g ;Sg] ;Defljt 36gfsf
af/]df ;d]t Incident Report lbOG5 . 36gf;DaGwL k|ltj]bgdf 36gf slxn] 36\of] < 36gf sxfF 36\of] jf 36\b}5 < s;n]
3/fpFb}5 < kLl8t sf] xf] < 36gfsf ;fIfL sf] x'g\ < lsg 36gf 36fPsf] xf] < 36gfsf] Iflt s] 5 < p4f/ ug'{kg]{5 ls < h:tf
s'/fx? :ki6?kdf v'n]sf] x'g'kb{5 . 36gfsf] kmf]6f], :s]r, 8fou|fd;d]t /fv]df cem a9L k|efjsf/L x'G5 . 36gf k|ltj]bgdf
d'Vo kfFrcf]6f tTjx? /x]sf x'G5g\ M
!= lglZrt (Accurate): l/kf]6{df 8f6f h:t} M 36gf slxn], slthgfn], s'g k|sf/sf] 36gf 36fPsf x'g\ lglZrt
x'g'kb{5 . ;To x'g'kb{5 . cGbfhsf e/df l/kf]6{ tof/ ug'{ x'Fb}g .
@= ;TotYok"0f{ (Factual): h] ePsf] xf] ;f] pNn]v x'g'kb{5 . s;}sf] JolQmut ljrf/ / cg'e"lt x'g'x'Fb}g . s;}k|lt j}/efj
/fvL k|ltj]bg tof/ ug'{x'Fb}g . kIf ljkIf ;a}sf s'/f pNn]v ug'{k5{ .
#= k"0f{ (Complete): 36gf sxfF, slxn], lsg, s;/L, s;n] h:tf s'/fx? :ki6 pNn]v x'g'kb{5 . 36gfsf] ljj/0f dfq
xf]Og s] sf/0fn] 36gf 36]sf] xf] ;f];d]t pNn]v ug'{kb{5 .
$= u|flkms (Graphic): l/kf]6{df kmf]6f], 8fou|fd / JofVof / ;f]sf] ;xfos k|df0f;d]t x'gkb{5 h;n] Incident Report nfO{
cem a9L hLjGt agfpFb5 .
%= sfg'g;Ddt (Valid): l/kf]6{ sfg'g;Ddt x'g'kb{5 . ef]ln cbfntdf k'Ubf;d]t k|fdfl0fs d"No x'g] u/L tof/ x'g'k5{ . ;f]
l/kf]6{ clwsf/k|fKt clwsf/Ln] ljlw k|lqmof k"/f u/]/ ;fIfL kLl8tsf] ;xL;d]t ePdf /fd|f] x'G5 .
36gf k|ltj]bgsf] ;+/rgf / gd'gf s:tf] x'g'kb{5 eGg] s'/f g]kfn k|x/L;Fu ;DalGwt P]g, lgod, lgb]{lzsfdf :ki6
ls6fgLsf ;fy pNn]v u/]sf] gkfOP tfklg rngrNtLdf s'g} klg 36gfdf k|x/L sd{rf/Lx? t}gfy÷vl6Pkl5 ;f] 36gfdf
h]h:tf] sfo{ ul/of] ;f]af/]df sfof{nodf kmsL{ cfPkl5 lj:t[t?kdf v'nfO{ lbOg] k|ltj]bg g} 36gf k|ltj]bg -Incident Report_
xf] . h;df sfof{no k|d'vnfO{ ;Daf]wg u/L 36gfsf] ljifo /fvL ;f]sf] tn h]h:tf] sfo{ ul/Psf] xf] ;f]sf] :ki6 ljj/0fx?
v'nfO{ lbg] ul/G5 .
तर प्रहरी प्रधान कार्ाालर्को वेभ साईटको पाठ्र्क्रम खण्डको सच ू ना अन्तगात परीक्षार्थीका लागग गनर्देशन भगन
Incident Report Writing को सन्र्दभामा र्स्तो ररपोटा नलेगख “र्स परीक्षणमा समाजमा घट्ने कुनै घट्नाको बस्तुगस्र्थती सगहतको
गववरण गर्दईन्छ । परीक्षार्थीहरूले उक्त गववरण ध्र्ान पुवाक अध्र्र्न गरी सोगधएका प्रश्नहरूको छोटो उत्तर गर्दनु पने छ” भगन स्पष्ट
उल्लेख गरे बाट परीक्षार्थीले मागर्थ उल्लेख गरे जस्तै Incident Report Writing नलेगख गर्दएको अनच्ु छे र्द अध्र्र्न गरी तलका
प्रश्नको जवा ले्‍ने गनर्देशन हदार्दा Incident Report Writing नभई Reading Comprehension जस्तो लाग्नु स्वाभागवकै हो
तर्थापी र्हाा गनर्दैशन अनुसार नै गर्दएको अनुच्छे र्द पढी तल सोगधएका प्रश्नको जवा गर्दनु पर्दाछ । तर र्ो खण्डको अन््र्मा नेपाल
प्रहरीमा प्रचगलत Incident Report Writing को नमनू ा गर्दएको छ ।

#= Simulation/Work Sample Test

k|x/Ln] b}lgs ?kdf ;Dkfbg ug{'kg]{ sfo{x¿ h:t} ;'/Iff, ck/fw cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf 36gf:yn nfz k|s[lt
d'r'Nsf, vfgtnf;L d'r'Nsf, p4f/ sfo{ cflb h:tf टर्नयटमि र आकटस्मक रूपमा दजथर्नौ sfo{ ug{'kg]{ x'G5 . tL sfo{x¿ s]jn

84
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
lstfa k9]/ cyf{t\ ;}4flGts 1fg xfl;n u/]/ dfq xF'b}g . Jojxf/df ;f]xL s'/f lkmN8df ptfg{'kbf{, Jojxfl/s ?kdf ;DkGg
ubf{ cndlng], कुर्न घि्र्ना महत्वपणु थ छ र कुर्नलाई पटहलो प्रर्ाटमकिामा राटख plrt tl/sfn] ;DkGg ug{ पदथछ । h;n] ubf{
;j{;fwf/0fsf] lhpHofgsf] vt/f बाि मि ु ि x'G5 g} Tof] eGbf klg a9L k|x/L ;+u7gnfO{ ;'lDkPsf] lhDd]jf/L plrt tl/sfn]
axg ug{ g;Sbf ;+u7gsf] OHht, k|lti7f / 5ljdf klg hgdfg;df सsf/fTds k|efj kg{ ;Sb5 . oxfF k|x/L sd{rf/L s'g}
JolQm ljz]ifn] sfd ug{ ;s]g eg] x'Fb}g k|x/L ;+u7gn] sfd ug{ ;s]g eGg] s'/f k'li6 x'g hfG5 . To;sf/0f ;+u7gsf
;b:ox¿nfO{ Jofjxfl/s 1fg lbnfpg] p2]Zon] To:tf sfo{x¿ kl/cfPdf s;/L ;dfwfg ug]{ eGg] af/]df ;f] sfo{sf] gd'gf
k|:t't ul/G5 . tfls ;f] gd'gfn] eljiodf To:tf sfo{;Dkfbg ug{ ;lhnf] x'G5 .
h:tf] टजम्मेवारी बहर्न गर्ने क्रममा कटि खेर cfuf]nfuLsf] 36gfको सचू र्ना किै ज्यार्न मारे को सचू र्ना, किै चोरी डाुँका भएको, किै
टभ.आई.टप.को सरु क्षा गर्नथु पर्ने र किै टवपद व्यवस्र्ापर्न गर्नथु पर्ने जस्िा समस्याहरू आई पदथछर्न टि समस्याहरूलाई मध्ये कुर्नलाई कटि महत्व
टदएर कसरी सम्पन्र्न गर्ने भन्र्ने बारे मा कामको र्नमर्नू ा टदईन्छ । अर्ाथि o; 6]:6df k/LIffyL{nfO{ ;]jfdf k|j]z u/]kl5 jf:tljs hLjgdf
cfOkg]{ 36gf tyf sfdx¿ सुँग टम्दोज्ु दो कामको ljj/0f lbOG5 h;df k/LIffyL{x¿ cfk"m k|x/L ;]jfdf k|j]z ul/;s]sf] 7fgL
;f] 36gf jf sfdsf] ;dfwfgsf] cfkm' d'Vo kfq eP/ ;f]Rg] / ;f] ;d:ofx¿sf] ;dfwfg ug]{ pkfo vf]Hg'kg]{ हन्छ h;af6
k/LIffyL{x¿sf] JolQmut 1fg, ;Lk / v'aL slt 5 eGg] s'/f lghn] ;d:of ;dfwfg ug{ v]n]sf] e"ldsf र प्रर्ाटमकिाको
cfwf/df hfFlrG5 .
पररक्षामा Simulation or Work Sample df lbOPsf] 36gf ljj/0fsf] ljifoj:t'n] O+lut u/]sf] dxTj (Importance)
/ h?/Lkg (Urgency) sf cfwf/df tkfO{+n] ;dfwfg ubf{ 36gfsf] ufDeLo{tfnfO{ Wofgdf /fvL klxnf] ;DkGg ug'{kg]{ 36gfnfO{
!, To:t} bf];|f]nfO{ @, t];|f]nfO{ #, rf}yf]nfO{ $, kfFrf}+nfO{ % ub}{ qmdzM ;f] 36gfnfO{ ;Daf]wg ug{ ul/g] sfd sf/jfxLx?
clgjfo{?kdf n]Vg'kg]{5 .
lbOPsf] 36gf ljj/0fcg';f/ sfo{ ;DkGg ug{sf nflu ug'{kg]{ d'Vo sfo{÷lqmofsnfkx? (Key Actions) / pQm 36gf h'g
k|fyldstfqmd (Priority Order) df tkfO{+n] /fVg'ePsf] 5 ;f] k|fyldstf qmddf kg'{sf] sf/0f ;d]tsf] k'i6\ofOF (Justification)
tf]lsPsf] :yfgdf pNn]v ug'{kg]{5 .

85
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 nf]s ;]jf cfof]u
g]kfn k|x/L, k|x/L सहायक lg/LIfs -hgkb_ kbsf] k|ltof]lutfTds lnlvt k/LIff
२०७७/०८/२०
;doM ३ घण्टा k"0ff{ËM १००
ljifoM पेशागि वतभूबृतत्त परीक्षण

प्रत्येक खण्डको नत्तर छुट्टाछूट्टै नत्तरपटु स्िकामा लेख्र्नु पर्ने छ । अन्यर्ा नत्तरपटु स्िका रद्ध हर्नेछ ।

पेशागि सैिातन्िक ज्ञान (खण्ड क) ८५ वंक

समयः२ घण्टा १५ तमनेट
खण्ड ‘क’ ६० वंक
१. नेपाल प्रहरीमा राजपर वनंतकि श्रेणीमा कुन कुन पदहरू पदविन् ? उमलेख गनवहु ोस् । ५
उत्तरः प्रहरी टर्नयमावली,२०७१ बमोटजम र्नेपाल प्रहरीमा र्नेपाल प्रहरीमा राजपर अर्नङ्टकि श्रेणीमा देहाय बमोटजमका पदहरू रहेका छर्न् ।
(क) प्रर्मश्रेणी – प्रहरी बररष्ठ र्नायव टर्नरीक्षक
- प्रहरी र्नायव टर्नरीक्षक
(ख) टद्विीय श्रेणी – प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक
(ग) िृिीय श्रेणी – प्रहरी बररष्ठ हव्दार
- प्रहरी हव्दार
- प्रहरी सहायक हव्दार
(घ) चिर्ु थ श्रेणी – प्रहरी जवार्न
(ङ) श्रेणी टवहीर्न – प्रहरी कायाथलय सहयोगी वा सो सरह
नोटः- नमनर् २०७८।१०।०३ गर्े प्रहरी ननयमावली, २०७१ िो नवौं संशोधनबाट थप भएिा पदहरू समेर्लाई समेटी र्यार पारीएिो ।

२. सुरक्षाको नतवनिम प्रवृतत्तहरु उमलेख गनवहु ोस् । ५

उत्तरःर्नेपाल प्रहरीको स्र्ापर्ना देशमा शाटन्ि सव्ु यवस्र्ा कायम गर्ने, अपराध सकभर हर्नै र्नटदर्ने भइहालेमा कुशलिा पवु थक अर्नसु न्धार्न गरी
दोषीलाई कार्नर्नू ी कारबाहीको दायरामा ्यानर्ने र्नै हो । यस अर्थमा र्नेपाल प्रहरीको पटहलो प्रर्ाटमकिा सरु क्षा र्नै हो । रोगलागे पटछ नपचार
गर्नथु भन्दा रोगको बािै छे क्र्न जाटि भर्ने जस्िै अपराध भइ सके पटछ अर्नसु न्धार्न गर्नथु भन्दा अपराधर्नै र्नहर्ने अवस्र्ा टसजथर्ना गर्नथको लाटग
प्रहरीले आम जर्निाको सरु क्षा व्यवस्र्ा नुँि ढगं ले गर्नथु पदथछ।
राज्य नत्पटत्तको पटहलो शिथ र्नै जर्निाको जीन धर्नको सरु क्षा हो । यस्िो महत्वपणू थ टवषय बस्िल ु ाई आफ्र्नो मल ु मन्रको रुपमा
टलएको र्नेपाल प्रहरीले सरु क्षालाई ज्यादै र्नै महत्वका सार् टलएको पाइन्छ । सरु क्षाका २ विा अवधारणा (परम्परागि र र्नवीर्निम)् अन्य
टवकटसि देशहरूले अपर्नाएको सरु क्षाको र्नटवर्निम् प्रवृटिलाई र्नेपाल प्रहरीले पटर्न आत्मसाि गरे को छ ।
परीक्षामा सोटधए अर्नसु ार सरु क्षाको र्नटवर्निम प्रवृटिको वारे मा चचाथ गदाथ यो अवधारण सर्न १९७० को दशक पटछ मार देखापरे को हो
। यस अवधारणाले सरु क्षालाई अत्यन्ि व्यापक अर्थमा हेरेको छ । यसले सरु क्षा भन्र्नासार् बाह्य आक्रमणबाि रोक्र्न,ु टसमा टवस्िार र सरु क्षा
मार गर्नथु र्नभई समाजमा आन्िररक रुपमा खलवटलर्ने शाटन्ि सरु क्षा र्नागररकको समग्र पक्षको सरु क्षा लगायि सामाटजक, आटर्थक,
साुँस्कृ टिक र राजर्नैटिक जस्िा टवटवध पक्षलाई जर्नानदछ । र्नागररकको सरु क्षावाि राटरिय सरु क्षालाई स्र्ाटयत्व बर्नानर्ने कुरामा लटक्षि यो
प्रवृटिले समाजलाईर्नै सरु क्षाको अस्त्रको रुपमा सशि बर्नानदै जर्निाले र्नै सरु क्षावाि मटु िको मागथ पटहचार्न गरी कावाथन्वयर्नको टदशामा
टक्रयाटशल गरानदछ । टवटभन्र्न टवकटसि राज्यहरुले सरु क्षाको यस अवधारणाहरुलाई आत्मसार् गदै आएका छर्न । र्नेपालले ि झर्न
र्नागररकका सरु क्षाको टस्र्टि मजविु पार्नथ मौटलक हकमा र्नै व्यवस्र्ा गरी अरु एक कदम अगाडी बढेको टस्र्टि छ । राज्यमा रहेका कमजोर
र टपछटडएका वगथलाई मल ू धारमा ्यानर्न समावेटशिाको अवधारणा,मार्नवअटधकारको सम्मार्न,सश ु ासर्न र आटर्थक अवस्र्ामा समार्न
पहच लगायिका गररएको छ भर्ने राटरिय सरु क्षा र्नीटि,२०७३ लगायिका सम्वद्ध कार्नर्नू हरु कायाथन्वयर्न गरी अन्िराटरिय सटन्ध सम्झौिामा
समेि हस्िाक्षर गरी र्नागररकाक हक अटधकारको सरु क्षालाई समेि कावाथन्यवयर्नको टदशामा ्याईएको टस्र्टि छ ।

86
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 टवज्ञार्न िर्ा प्रटवटधको टवकाससंगै अटहले VIP/VVIP को सवारी, साईवर सरु क्षाको प्रश्न िड्कारो रूपमा नठे को छ । धेरै सचू र्नाहरू
Digital Data base मा राटखर्ने र हरे कको हािमा मोवाईल, कम्प्यिु र र अन्य नपकरणहरु टलर्ने भएकोले पटर्न डािा चोरीको असरु क्षा र
अन्य नपकरणहरु टलर्ने भएकोले पटर्न डािा चोरीको असरु क्षा र अन्य र्प्रु ै प्रटिष्ठाको टवषयमा असरु क्षा देखा परे को छ सो समेिको साईवर
सरु क्षाको व्यवस्र्ा गर्नथु पर्ने र्नयाुँ चर्नु ौटि र्टपएको छ ।
३. प्रहरीको कामकारवाहीमा खवर संकलनलाई कसरी प्रभूावकारी बनाउन सतकन्ि? िपाईको सुझाव बदुाँ ागि
रुपमा तदनुहोस । ५
नत्तरुःप्रहरीले गर्नथु पर्ने चाहे त्यो अपराध अर्नसु न्धार्न होस चाहे शाटन्ि सरु क्षा, टवपि व्यवस्र्ापर्न टकर्न र्नहोस खवर संकलर्न/सचू र्ना संकलर्नको
महत्वपणू थ स्र्ार्न रहेको छ । जसले बढी सचु र्ना समयमार्नै प्राप्त गर्नथ सके सफलिा प्राप्त हर्ने गदथछ । र्नेपाल प्रहरीमा खवर सक ं लर्नको लाटग
व्यापक िर्ा नछच स्िरको संञ्जाल बर्नानर्नु पदथछ। सञ्जाल टवर्ना खवर संकलर्न गर्नथ गाह्रो हन्छ । सचू र्ना अटहलेको जमार्नामा त्यसै प्राप्त
गर्नथ सटकदैर्न,सचु र्ना टकन्र्नु पदथछ भन्र्ने र्नया मान्यिा शरुु भएको छ । टवशेष गरी आिंककारी टक्रयाकलाप र संगटठि अपराधसंग सम्वटन्धि
सचू र्नाहरु प्राप्त गर्नथ कटठर्न हन्छ । िसर्थ खबर संकलर्नमा प्रभावकारी बर्नानर्न देहाय बमोटजमको कायथ गर्नथु पदथछ ।
१. प्रत्येक गा.पा.िर्ा र्नगरपाटलकामा वडा र महार्नगरपाटलकामा,िोल िोलमा हर्ने टबटभन्र्न घिर्नाका खवर प्राप्त गर्नथ स्र्ाटर्नय जर्निावाि गोप्य
रुपमा खवर सक ं लर्न गर्नथको लाटग गोप्य एजेन्ि राटख सचू र्ना टदए वापि टर्नजलाई रकमसमेि टदर्ने व्यवस्र्ा गर्नथु पछथ ।
२. हाल प्रहरीलाई र्नै सादा पोसाकमा खिाएर खवर संकलर्न गर्ने गरे कोमा कटिपय सादा पोशाकका खवर संकलर्न गर्ने व्यटिले आफू घमु वु ा ह
भटर्न टचर्नानदै टहटड गलि फाईदा टलएको भन्र्ने सचं ार माध्यमवाि सटु र्नर्न आएकोले यसलाई टर्नयन्रण गरी सादा पोशाकमा खवर संकलर्न गर्ने
र प्रहरी हो भन्र्ने साधारण जर्निाले र्नटचन्र्ने गरी Cover( वाहर्ना) मा रहेर सचू र्ना सक ं लर्न गर्नथु पदथछ िव मार सटह सचू र्ना सक ं लर्न हर्नसक्छ।
३. Covert र Overt खवर संकलर्नका दवु ै टसद्दान्ि समार्न रुपले प्रयोग गरी खवर संकलर्न गर्नथु पदथछ । कटि खवरहरु समाटजक सञ्जाल,पर
पटरका,एफएम,िेटलजर्नवाि प्राप्त हन्छर्न् त्यसलाई पटर्न राम्रो संग व्यबस्र्ापर्न गर्नथु पदथछ भर्ने कटि गोप्य रुपमा पररचय र्नख्ु र्ने गरी कुर्नै पेसा
गरे को जस्िो कवरमा बसी खवर सक ं लर्न गर्नथु पदथछ।प्रत्येक प्रहरी कायाथलयमा प्राप्त खवर टवश्ले षण गर्ने छुट्टै शाखा हर्नु पदथछ।खवर प्राप्त
स्रोिलाई कुर्नैपटर्न वाहर्नामा सावथजटर्नक गर्नथु हदैर्न ।
४. स्र्ार्नीय स्िरमा राम्रो जर्नसम्पकथ कायम गरी स्र्ार्नीय स्िरबाि गोप्य सचू र्ना टलर्नु पदथछ। सोको लाटग टवसंगटि टवकृ टि टवरुद्ध जर्नचेिर्ना
जगानर्ने खालका कायथक्रम सच ं ालर्न गर्नथु पदथछ ।
४. प्रमाण सक
ं लन गदाव ध्यान तदनु पने कुराहरू उमलेख गनवुहोस । ५
नत्तरुः अपराध अर्नसु न्धार्नको टसलटसलामा प्रमाण संकलर्न गर्ने कायथ ज्यादै महत्वपणु थ िर्ा चर्नु ौटिपणु थ कायथ हो । अपराध र अपराधी पत्ता
लगानर्न र अपराध गरे को भन्र्ने प्रमाटणि गर्नथ प्रमाण संकलर्न गर्नथु पदथछ । अर्नसु न्धार्न बस्िुटर्नष्ठ प्रमाण संकलर्न गर्नथ सटकएर्न भर्ने मद्ध
ु ाको
टमटसल कागजको पोको (A Bundle of Papers) मार बन्र्न जान्छ । िसर्थ यस्िो महत्वपणु थ कायथ सम्पन्र्न गदाथ टवशेष ध्यार्न टदर्नु पदथछ
। प्रमाण संकलर्न गदाथ ध्यार्न टदर्नु पक्ष, कुर्न स्र्ार्नबाि गर्ने र कसबाि गर्ने भन्र्ने कुराले टर्नधाथरण गदथछ । िर सामन्यिया प्रमाण संकलर्न गदाथ
टर्नम्र्न िीर्न चरणमा ध्यार्न टदर्नु पदथछ ।
(क) प्रमाण संकलर्न गर्नथु पवु क
थ ो चरणुः
 प्रमाण संकलर्नको लाटग चाटहर्ने नपकरण, SOCO टकिबक्स िर्ा प्रमाण नठानर्ने टवशेषज्ञ िोली लैजार्ने ।
 घि्र्नास्र्लको सक्ष्ु म अवलोकर्न गर्ने ।
 घि्र्नास्र्ल वा प्रमाण सक ं लर्न स्र्लमा पगु ेको टमटि, समय, मौसम र त्यहाको अन्य बस्िुटस्र्िी र्नोि गर्ने ।
 घि्र्नास्र्ल राम्रो सुँग Crime Scene Tape ले र्नबारे को भए बार्ने ।
(ख) प्रमाण संकलर्न गदाथको चरणुः
 घि्र्नास्र्लको सबदु देटखर्ने गरी र्नटजकको दृरय र िाढाको दृरय देटखर्ने गरी फोिो िर्ा टभटडयो टखछर्ने ।
 घि्र्नास्र्लबाि पाईर्ने सबदु प्र् माण सक
ं लर्न गदाथ कार्नर्नू ी ररि पर्ु याएर मार गर्नथु पर्ने हदुँ ा सबदु प्रमाण खोजी गदै देटखबाि साक्षीहरूको
रोहवरमा गर्ने ।
 प्रमाण संकलर्नका टबटभन्र्न टवटधहरू जस्िोुः घमु ानरो,पािे प्रणाली आदी आवश्यकिा अर्नस ु ार अवलम्बर्न गर्ने ।
 घिर्नास्र्लको वस्िुटस्र्टि िर्ा लाश भएको खण्डमा लाश जाुँच मच ु ्ु का ियार गर्ने ।
 घि्र्नास्र्लको रे खा टचरण गर्ने ।

87
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
  सबदु प्रमाण टर्नधर्न र्नटदर्न सबदु सक ं लर्न गदाथ हािमा पन्जा लगानर्ने ।
 सबदु प्रमाण नठानुँदा चौडा धार भएको नपकरण टचम्िा, सफा कै ची आटदको प्रयोग गर्ने
 भौटिक सबदु ् प्रमाणको प्रमाटणक म्ू य (Evidential Value) सम्बटन्धि पक्षबाि जोगाई समदु प्रमाण संकलर्न गर्ने ।
 मान्छे को शरीरबाि टर्नटस्कएका जैटवक बस्िुको दाग लागेका भौटिक सबदु ह् रुलाई हावामा सक ु ाएर मार संकलर्न गर्ने ।
 सबदु प्रमाण संकलर्न गदाथ सबदु प्रमाणहरु एक अकाथसुँग टमटसर्न गई दटू षि (Contaminated) हर्नबाि जोगानर्ने
 िरल रगिको र्नमर्नू ा रसायर्न (Preservative) राखेर र्ननठानर्ने । यसको सट्टा सफा सेिो सिु ीको कपडाको छे न रगिमा डुबानर्ने र िरल
पदार्थ वा रगि सोसी सक ु े पटछ हावा अर्ाथि कोठाको िापक्रम सक ु ाएर प्याक गर्ने ।
 आलो रगि सक ं लर्न गर्नथु परे मा ि्यवू मा सक
ं लर्न गर्ने ।
 सबदु प्रमाणको रुपमा रहेका टचन्ह र छापहरुलाई टबग्रर्न र्नटदई जस्िाको िस्िै सरु टक्षि सार् सक ं लर्न गर्ने ।
 सम्पणु थ मचु ्ु का लगायिका कायथ सटकएपटछ प्राप्त सबदु प्र् माण छुट्टाछुट्टै प्याटकङ टसटलङ र लेभटलङ गर्ने । र प्याकमा समेि साुँक्षीको
सटहछाप गरानर्ने ।
(ग) प्रमाण संकलर्न पटछको चरण/परीक्षणको चरणुः
 सबदु ् प्रमाण सक
ं लर्न गरे पटछ घि्र्नास्र्लबाि कायाथलयसम्म ्यानुँदा जिर्न सार् ्यानुँदा Handle with care को टसद्धान्ि अवलम्बर्न
गर्ने ।
 कायाथलयमा सके सम्म धेरै समय र्नराखी आवश्यक प्रटक्रया परु ा गरी टछिो भन्दा टछिो सम्बटन्धि टबशेषज्ञकोमा परीक्षणको लाटग पठानर्ने
।
 सबदु प्र् माणको श्रृङखला (Chain of Custody) कायम गर्ने ।
 घिर्नास्र्लमा प्राप्त सबदु प्रमाण परीक्षणका लाटग टवटध टवज्ञार्न प्रयोगशालामा पठानुँ दा टर्नयन्रण र्नमर्नू ा (Control Sample) सुँग
िुलर्नात्मक अध्ययर्न (Comparison) का लाटग पठानर्नु पदथछ ।
५. घटना्ाल संरक्षण तकन गनवपु दवि ? लेख्नुहोस । ५
नत्तरुः-कुर्नैपटर्न फौजदारी अपराधको मद्दु ामा घिर्नास्र्ल रहेको हन्छ । घिर्नास्र्लवाि जटि बढी सबदु प्रमाण संकलर्न गर्नथ सटकन्छ त्यटिर्नै बटढ
अटभयि ु को पटहचार्न गर्नथ र अपराध प्रमाटणि गर्नथ सटकन्छ ।
प्रटसद्ध िे न्च वपरािशास्त्री एडमण्ड लोकाडोको Theory of exchange टसद्दान्ि अर्नसु ार कुर्नैपटर्न व्यटि कुर्नै
घिर्नास्र्लमा प्रवेश गदथछ भर्ने नसले त्यहावाि के ही टचन्ह टलएर जान्छ र के हीटचज छाडेर जान्छ भटर्नएको छ । जटिसक ु ै चलाख व्यटि
वास्िवमा कोही व्यटि घिर्नास्र्लमा आनदा नसले बाटहरवाि आनदा जत्तु ाको मािो भएपटर्न टलएर आनछ र फुि टप्रन्ि छाडछ र
घिर्नास्र्लवाि पटर्न मािो धल ु ो कुर्नै टचज जार्न अन्जार्नमा टलएर गएको हन्छ त्यहीवाि अटभयि ु को पटहचार्न हर्नसक्छ ।
घिर्नास्र्लमा पाईर्ने सवदु ् प्रमाणहरुमा के ही प्रत्यक्ष देटखर्ने खालका हन्छ भर्ने के ही र्नदेटखर्ने र देख्र्न गाह्रो हर्ने खालका पटर्न हन्छर्न
। जस्िै टफंगर टप्रन्ि, फुि टप्रन्ि, रौ, टसगार्न, र्कु , र्याल, रगि, र्नङ, शरररको छालाको भाग कोिरीएर टर्नक्लेको छाला,लगाएका कपडाका
िुक्रा, फाईवर आटद रहेका हन्छर्न टयर्नै सवदु ् प्रमाणको वैज्ञाटर्नक परीक्षणवाि अटभयि ु पटहचार्न र अपराध पटु ष्ट हर्नसक्छ । अटभयि ु ले
अपराध गदाथ आफ्र्नो पटहचार्न र्नख्ु र्ने गरी अपराध गरे को हन्छ । अपराधी जटिसक ु ै चलाख भएपटर्न घिर्नास्र्लमा के ही र्न के ही टचज
छोडेर गएको हन्छ भर्ने के ही टचज टलएर गएको हन्छ । अपराध गर्ने व्यटि जटि चलाख हन्छ त्यटि र्नै अपराध पत्ता लगानर्न गाह्रो हन्छ ।
घिर्नास्र्लवािै अपराधी सम्म पग्ु र्ने मागथ िय हर्नेहदुँ ा घिर्नास्र्लर्नै प्रमाणको मल ु श्रोि भएकोले घिर्नास्र्लको सरु क्षा भएर्न भर्ने सविु
प्रमाण र्नष्ट हर्ने त्यसको प्रमाटणक म्ू य र्नष्ट हर्ने हदुँ ा प्रमाणलाइ जोगानर्न घिर्नास्र्लको सरं क्षण गर्नथु पदथछ । घिर्नास्र्लमा हर्ने सवदु ्
प्रमाणलाई नटचि िरीकाले सक ं लर्न गर्नथको लाटग र्नै सरं क्षण गर्नथु पदथछ । अिुः घिर्नास्र्ल सरु क्षा गर्नथु पर्ने कारणलाई टर्नम्र्न बुँदु ाका सहायिाले
र्प पष्टु ी गर्नथ सटकन्छ ।
१. घिर्नास्र्लमा भएका सबदु प्रमाणहरू ित्कालै नठानर्न र्नसटकर्ने हन्छ टकर्नकी यसको लाटग कार्नर्नू ी प्रटक्रया लगायि टवशेषज्ञको सहयोग
चाटहन्छ । त्यसकारण प्रमाण घिर्नास्र्ल लगायिबाि सक ं लर्न गर्नथु अगाटड प्राकृ टिक पक्ष र मार्नटवय पक्षबाि जोगानर्नु पदथछ । जस्िै घाम
पार्नी हरी विास बाढी आटदबाि र माटर्नस पशु पन्छी आटदबाि पटर्न जोगानर्नु पदथछ यो जोगानर्ने कायथ र्नै सरं क्षण हो ।
२.अटभयि ु लाई पटहचार्न गरी कारबाहीको दायरामा ्यानर्न ।
३.अपराटधलाई सुँजाय र टर्नरपराधीलाई नन्मटु ि टदर्न ।
४. बस्िुटर्नष्ट प्रमाण संकलर्न गर्नथ ।

88
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
६. इण्टरपोलमा नेपालको आवििालाई उमलेख गदै ईण्टरपोलबाट जारी हुने समचनाहरूको बारेमा संक्षेपमा
लेख्नुहोस् । ५
नत्तरुःInterpol को परु ा र्नाम International Criminal police organization (ICPO) हो । अन्िराथटरिय फौजदारी पटु लस संगठर्न र टवश्वको
सबैभन्दा ठूलो अन्िराथटरिय पटु लस संगठर्न हो । यसको स्र्ापर्ना सर्न् १९२३ September ७ मा अटरियाको टभयर्नामा भएको हो । सर्न
१९५६ मा यसको टवधार्न पाररि भएसंगै International Criminal Police Commission (ICPC) को रुपमा स्र्ाटपि भएको हो ।
र्नेपाल यस संगठर्नमा सर्न् १९६७ मा १०० औ ं सदस्य रारिको रुपमा आवद्ध भएको हो । यसले सीमापार पटु लसको सहयोगलाई सहटजकरण
गदथछ । एक सरु टक्षि सच ं ार र्नेिवकथ र डािाबेसहरू समावेश छर्न् जर्नु यसका सदस्य देशहरूले चाहेको व्यटिहरू, आपराटधक इटिहास भएका
व्यटिहरू, आपराटधक गटिटवटधमा संलग्र्न व्यटिहरू, हराएको व्यटिहरू, हराएको पासपोिथहरू र यारा कागजािहरू, चोरी गाडीहरू, र
अन्य कार्नर्नू प्रविथर्न सम्बन्धी जार्नकारी समावेश गदथछ । यसको १९४ सदस्य रारिहरु छर्न् ।
INTERPOL र्नोटिस ८ टभन्र्न प्रकारका कामहरुको लागी टबटभन्र्न रङहरुमा प्रकाटशि हन्छर्न् भर्ने पटछ्लो समयमा यसले फै सला
र्नहदै पटर्न टडफ्यजू र्न र्नोटिस जारी गदथछ ।
१) Red Notice : अदालिबाि पक्रान पजु ी (arrest warrant)जारी भएका फरार अटभयि ु हरुको खोजी र पक्रानको लाटग रे ड र्नोटिस वा
रे ड र्नोटिस जारी गरीन्छ । अन्य देशमा लटु क बसेका फरार अटभयि ु पक्रान गरी आफ्र्नो देशमा सपु दु गथ ी गरी ्यानर्न यो र्नोटिस जारी
गरीन्छ ।
२) Blue Notice:- कुर्नै पटर्न अपराधी वा अटभयि ु अर्वा अपराध संग सम्बन्धीि गैर कार्नर्नु ी कायथको बारे मा र्प सचू र्ना िर्ा जार्नकारी
सक ं लर्न गर्नथ Blue Notice जारी गररन्छ ।
३) Green Notice:- कुर्नै एक ठानंमा वा एनिा देशमा गटम्भर अपराध गरे का र अन्य ठानुँ वा अन्य देशमा समेि यस्िा अपराध दोहार्यानर्न
सक्र्ने सम्भावर्ना भएका व्यटिहरुको बारे मा आपराटधक सचू र्ना र चेिावर्नी टदई सवथसाधारणलाई स-ु सचु ीि गर्नथ Green Notice जारी
गररन्छ ।
४) Orange notice:- खिरापणु थ वस्िु वा हटियार (नदाहरणको लाटग, hidden weapons, parcel bombs etc) आटदका बारे मा प्रहरी
लगायि अन्य सरु क्षा टर्नकाय, सवथसाधारण र सघं सस्ं र्ाहरुलाई त्यसको खिराको बारे मा स-ु सचु ीि गर्नथ Orange notice जारी गररन्छ ।
५) Black Notice:- टवटभन्र्न दघु िथ र्ना, प्राकृ टिक प्रकोप आटदमा परी मृत्यु भई पटहचार्न हर्न र्नसके का लाशको पटहचार्न गर्नथ सहयोग पगु ोस्
भर्नी Black Notice जारी गररन्छ ।
६) Yellow Notice:- हराईरहेका वालबाटलका िर्ा अन्य व्यटिहरुको खोजिलाश गर्नथ, आफ्र्नो पटहचार्न आफै गर्नथ र्नसक्र्ने अवस्र्ाका
हराईरहेका माटर्नसहरुको खोजी गर्नथ Yellow Notice जारी गररन्छ ।
७) INTERPOL (UN/security council/special Notice):- यो र्नोटिस् सर्न् २०१० को September 11 मा अमेररकामा भएको
Terrorist attack पटछ अलकायदा, िाटलबार्न लगायिका सगं ठर्नका आिङ्ककारीहरुको खोजी एवं पक्रान गर्ने सयं ि ु रारि सघं र
INTERPOL को संयि ु प्रयास स्वरुप यो र्नोटिस जारी गर्नथ शरुु गररएको हो ।
८) Purple Notice:- यो र्नोटिस अपराटधक कायथ टवटध (Modus Operandi, MO) को जार्नकारी गरानर्नका लाटग जारी गररन्छ ।
९) Diffusion कुर्नै सक्षम अदालि वा न्यायीक टर्नकायबाि पक्रान पजु ी जारी र्नभएका अर्नसु न्धार्नको क्रममा शंटकि अटभयि ु को खोजी
गर्नथ Diffusion Notice जारी गररन्छ ।
७. खानिलासीको पररभूाषा तददै खानिलासी गदाव ध्यान तदनु पने कुराहरूको बारेमा लेख्नुहोस् । १०
नत्तरुः खार्निलासी भन्र्ने शब्द नदथु भाषाबाि आएको शब्द हो । शाटब्दक अर्थमा खार्न’ भन्र्नाले घर र िलासी’ भन्र्नाले खोज भन्र्ने बटु झन्छ ।
सामान्य अर्थमा खार्निलासी भन्र्नाले अर्नसु न्धार्न िहटककािको टसलटसलामा अपराधसगं सम्बटन्धि सबदु प्रमाणहरू जिु ानर्ने नद्देश्यले सम्भाटबि
स्र्ार्नहरूमा गररर्ने खोजी कायथ र्नै खार्निलासी हो । खार्निलासी शब्दले व्यटत्तफ्को शरीर िलासी समेिलाई बभु फनदछ ।
अको शब्दमा खार्निलासी भन्र्नाले “कुर्नै अपराधसगं सम्बटन्धि कुर्नै व्यटि, दसी वा मालसामार्न टचजवस्िु कुर्नै घर, सवारी साधर्न वा स्र्ार्नमा
राखीएको छ भन्र्ने शंका लागेमा वा भरपदो सचु र्ना प्राप्त भएमा दजाथ पगु क े ो अटधकृ िले सम्बटन्धि ठानमा गई खोजी गर्ने प्रकृ या” लाई बटु झन्छ ।
खार्निलासी कायथ व्यटत्तफ्को गोपटर्नयिा, स्विन्रिा संग सम्बटन्धि भएकोले ज्यादै र्नै संवेदर्नटशल टवषय वस्िु हो िसर्थ खार्निलासी गदाथ कार्नर्नु ी
िर्ा व्यवहाररक पक्षमा ध्यार्न टदर्नपु दथछ । अिुः खार्निलासी गदाथ टर्नम्र्न कुराहरूमा ध्यार्न टदर्नु पदथछुः-
1. अपराधसंग सम्वटन्धि दशी प्रमाण पफ्लो पर्ने सम्भावर्ना छ छै र्न यटकर्न गर्ने ।

89
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
2. अपराधसगं सम्बटन्धि दशी वा टचजबस्िु पटहचार्न गरी बरामद गर्ने ।
3. कार्नर्नु बमोटजम िोटकएको दजाथका प्रहरी कमथचारीले खार्निलासी वरामदीको काम गर्ने (प्र.र्ना.टर्न) ।
4. खार्निलासी गर्नथु पवू थ सचु र्ना अटर्नबायथ रुपमा टदर्ने ।
5. खार्निलासी पवू थ प्रवेश मचु ्ु का खडा गर्ने र टभर प्रबेश गर्ने व्यटत्तफ्हरु र प्रहरी कमथचारीले आप्फ्र्नो शरीरको िलासी टदएको टर्यो भन्र्ने
कागजमा समेि देखानर्ने ।
6. खार्निलासीपश्चाि् बरामद गररएको सामार्नको पफ्हेररस्ि अटर्नवायथरुपमा सम्बटन्धि व्यटिलाई टदर्ने र रोहबरमा सटहछाप गरानर्ने ।
7. टर्नयन्रणमा टलईएका सामार्न मध्ये कुर्नै सामार्न टपफ्िाथ गर्नथपु र्ने भएमा सो भपाथई बर्नाई राख्र्ने ।
8. कार्नर्नु बमोटजम साक्षी र रोहबरमा राख्र्नु पर्ने माटर्नसहरु अटर्नबायथ रुपमा राख्र्ने ।
८. नेपाल प्रहरीको संगठनात्मक संरचनाको बारेमा सतव्िार ब्याख्या गनवहु ोस । १०
उत्तरः- टसद्धान्िि सरु क्षा टर्नकायका टवटभन्र्न सगं ठर्नहरूको स्वरूप टपराटमड आकारको रहेको हन्छ । र्नेपाल प्रहरीको सरं चर्ना पटर्न टपराटमड
आकारमा रहेको पाईन्छ । बेला बेलामा यसको संरचर्नाको स्वरूप पररविथर्न भई रहर्ने हदुँ ा र्नेपाल प्रहरीको विथमार्न संरचर्नाको कुरा गदाथ के न्द्रमा
प्रहरी प्रधार्न कायाथलय र सो अन्िगथि प्रत्यक्ष मािहिमा प्रहरी महाटर्नरीक्षकको सटचवालय, मार्नव स्रोि एवं प्रशासर्न टवभाग लगायिका सबै
टवभागहरू, र्नेपाल प्रहरी अस्पिाल, राटरिय प्रहरी प्रटशक्षण प्रटिष्ठार्न महाराजगंज, महार्नगरीय प्रहरी कायाथलय, प्रदेश प्रहरी कायाथलयहरू रहेका
छर्न ।
त्यसै गरी साटवकमा क्षेटरय प्रहरी कायाथलय अन्िगथि रहेका अचं ल प्रहरी कायाथलयहरू सघं ीयिा लागु भए पश्चाि अचं लहरूको सरं चर्ना
खारे ज गरी प्रहरी प्रधार्न कायाथलयको अन्िरगिमा रहर्ने गरी सािै प्रदेशमा एक एक विा संघीय प्रहरी इकाई कायाथलयहरू रहेका छर्न् । प्रहरी
महाटर्नरीक्षकको सटचवालय अन्गरगि टबशेष ब्यरू ो, के न्द्रीय अर्नसु न्धार्न व्यरू ो र लागू औषध ब्यरू ो लगािका प्र.प्र.का.मा रहेका टबटभन्र्न शाखा
महाशाखाहरू रहेका छर्न । त्यस्िै प्रदेश प्रहरी कायाथलयहरू अन्िगथि प्रदेश सशस्र प्रहरी गण,प्रदेश दगं ा टर्नयन्रण गण, प्रदेश प्रहरी िाटलम के न्द्र,
टज्ला प्रहरी कायाथलयहरू, प्रदेश िाटफक प्रहरी कायाथलय, प्रदेश स्िरका प्रहरी अस्पिाल र टवपद् व्यवस्र्ापर्न ग्ु महरू समेि रहन्छर्न भर्ने
टज्ला प्रहरी कायाथलय मािहि ई.प्र.का, व.प्र.का, र्न.प्र.का, टज.िा.प्र.का, प्र.चौ. लगायि टज्ला स्िरका अन्य प्रहरी कायाथलयहरू समेि रहेका
हन्छर्न । जसलाई िलको संगठर्न सरं चर्नाको ढाुँचाबाि समेि अझ स्पष्ट हर्न सटकन्छ ।
२०७८ को टवकासक्रममा र्नेपाल प्रहरीको सगं ठर्नात्मक सरं चर्नामा व्यापक हेरफे र सघं प्रदेश र टज्ला प्रहरी कायाथलको छुट्टाछुट्टै
सरं चार्नहरूको व्यवस्र्ा गररएको ।

90
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
९. मानव वतिकार भूनेको के हो ? यसको संरक्षणमा नेपाल प्रहरीको भूमतमका बारेमा लेख्नुहोस् । १०
उत्तरः मार्नव अटधकार भर्नेको माटर्नसको जन्म टसद्ध अटधकार हो । मार्नव भएकै कारणले प्राप्त हर्ने टवटभन्र्न हकहरू र्नै मार्नव अटधकार हो । यो
अहरटणय अटधकार हो । यो जर्नु सक ु ै देशमा जस्िोसक
ु ै पररटस्र्िीमा मार्नवलाई प्राप्त हर्ने गदथछ ।
dfgj clwsf/ cfof]u P]g, @)^* sf cg';f/ dfgj clwsf/ eGgfn] JolQmsf] hLjg, :jtGqtf, ;dfgtf / dof{bf;Fu ;DalGwt
;+ljwfg tyf cGo k|rlnt sfg'gåf/f k|bfg ul/Psf clwsf/ tyf g]kfn kIf ePsf] dfgj clwsf/;DaGwL cGt/f{li6«o ;lGw
;Demf}tfdf lglxt clwsf/ ;Demg'k5{ .
dfgj clwsf/ eg]sf] s'g} vf; k|s[ltsf] clwsf/ dfq geO{ dfgj dfqsf] clwsf/x¿sf] ;dli6ut :j?k xf] . o;nfO{
k|fs[lts clwsf/, ;+j}wflgs clwsf/, sfg'gL clwsf/ h] h;/L gfds/0f u/P tfklg of] d'Vo?kdf dfgjLo d"No / dof{bf;Fu
3lgi6?kdf ufFl;Psf] x'G5 . cyf{t\ dflg;nfO{ dof{bfk"j{s afFRgsf nflu rflxg] clwsf/x¿sf] ;dli6ut ?k xf] . of] s'g} klg
dflg;sf] g};lu{s clwsf/ xf] / ;+;f/sf] h'g;'s} 7fpFdf a:g] dfgj hfltsf nflu ;dfg ?kn] nfu' x'G5 .
k|s[lt k|bQ dfgj clwsf/ cx/0fLo x'g'sf ;fy} lsg]/ jf dfu]/ kfpg] clwsf/ xf]Og . of] hGdhft :jtM l;4 kfpg]
clwsf/ xf] . o;n] dfgj hLjg;Fu k|ToIf ;DaGw /fVb5 . h:t} dflg;n] afFRg kfpg] clwsf/, ;'/Iffsf] clwsf/, vfg kfpg]
clwsf/, a:g kfpg] clwsf/, nQfsk8f, lzIff, :jf:Yo, dgf]/~hg, :jtGqtf, Jofkf/, bfDkTo hLjg OToflb kb{5g\ .
dfgj clwsf/ सरकारबाि हर्नर्न् हर्ने अवस्र्ा रहन्छ सरकारकै सरु क्षा संयन्रबाि िोटकएको टजम्मेवारी बहर्न गर्ने क्रममा व्यटिका मार्नव
अटधकार हर्नर्न् हर्न सक्र्ने खिरा भएकाले टय संयन्रबाि हरण गर्नथक ु ो सट्टा टयर्नै टर्नकायहरूबाि सरं क्षण गररर्नु पदथछ भन्र्ने अवधारणा अर्नसु ार र्नेपाल
प्रहरीको पटर्न मार्नव अटधकारको संरक्षणको दाटयत्व र टजम्मेवारीमा अन्िगथि पर्नथ आएको हो ।अिुः र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो टजम्मेवारी र दाटयत्व
वहर्न गर्ने क्रममा टर्नम्र्न अवस्र्ामा मार्नव अटधकारको हर्नर्न् हर्न सक्र्ने भएको हदुँ ा सो समयमा मार्नव अटधकार संरक्षणमा र्नेपाल प्रहरीले
टर्नम्र्नार्नसु ारको भटू मका खे्र्नु पदथछ ।
-s_ k|x/Ln] st{Jo kfng tyf sfg'g sfof{Gjog ug]{ qmddf
!= cg';Gwfg txlssftsf] qmddf z+lst JolQmk|lt ck/fw k|dfl0ft geP;Dd lgbf]{liftfsf] cg'dfg u/]/ .
@= z+lstsf egfO h:tfsf] t:t} aofgsf ?kdf ptf/ u/]/ jf OR5f ljk/Lt aofg lbg s/ gnufP/ .
-v_ kqmfp tyf vfgtnf;Lsf] qmddf
!= cg';Gwfgsf] l;nl;nfdf sfg'gadf]lhd afx]s :j]R5frf/L kqmfp (Arbitary Arrest) gug]{

91
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 @= kqmfp k"hL{ / vfgtnf;L k"hL{ lbg]
#= kqmfpsf] @$ 3G6f leq d'2f x]g]{ clwsf/L;dIf k]z u/]/ dfq lx/f;tdf /fVg]
$= a'9fa'9L tyf afnaflnsfnfO{ xTs8Lsf] k|of]u gug]{, dlxnfnfO{ kqmfp tyf vfgtnf;L ubf{ dlxnf k|x/Ldfkm{t\ ug]{
-u_ lx/f;tdf राख्र्ने क्रममा
!= k"hL{ lbP/ dfq lx/f;tdf /fVg]
@= e]63f6sf] Joj:yf ug]{
#= dfgjclwsf/d}qL lx/f;t sIf agfpg]
$= d]l8sn hfFr u/fP/ dfq lx/f;tdf /fVg]
%= lx/f;tdf /x]sf] JolQmnfO{ cfjZos k/]sf] a]nf sfg'g Joj;foL;Fu k/fdz{sf] Joj:yf ldnfOlbg] .
-3_ k|x/L sf/jfxL गने क्रममा
!= zflGt / ;'Joj:yf sfod /fVg] qmddf ;se/ ;DemfOa'emfO ug]{
@= afWotfjz an k|of]u ug'{ k/]df r/0fa4 an k|of]usf] l;4fGtcg'?k ug]{
#= sfg'g;Ddt hjfkmb]xL / an k|of]usf] cfjZostfsf] l;4fGtcg';f/ dfgjclwsf/sf] ;+/If0f x'g] u/L k|x/L sf/jfxL
ug]{ .
-ª_ नीतितनयमको तनमावण गने क्रममा
!= k|x/L ;+u7gn] dfgjclwsf/sf] ;+/If0fsf nflu ljleGg tflnd cfof]hgf ug]{
@= dfgjclwsf/ pNn+3g ug]{ k|x/L sd{rf/Lpk/ z"Go ;xgzLntfsf] gLlt cjnDag u/]/ sf/jfxLsf] bfo/fdf Nofpg]
टसलटसलामा g]kfn k|x/Ln] cfk\mgf] Mission Statement df g} ‘dfgjclwsf/ ;+/If0fdf k|lta4 k|x/L ;]jf’ egL
:ki6 u/]sf] 5 । यसै क्रममा र्नेपाल प्रहरीले मार्नव अटधकार संरक्षणको लाटग ;Dk"0f{ k|x/L sd{rf/LnfO{ dfgj clwsf/
;DaGwL x\ofG8a's tof/ u/L ljt/0f u/]sf] 5 .
(च) वन्िरातष्िय शातन्ि ्ाापना गने क्रममाः
१. र्नेपाल प्रहरीले टवटभन्र्न द्धन्द्धग्रस्ि देशमा जाुँदा एकािफथ त्यहाुँका र्नागरीकका मार्नव अटधकारहरू हर्नर्न हर्न र्नटदर्न UN Peace
Keeper को हैटसयिले काम गर्नथु पदथछ भर्ने अकाथ िफथ सम्बटन्धि देशका प्रहरीहरूलाई मार्नव अटधकार सम्बन्धी िालीम समेि टददै
आएको छ ।
२. र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो देशको झण्डा फहराएर जार्नपु र्ने हदुँ ा आफ्र्नो पेशा र दाटयत्व सगं ै अन्िराटरिय स्िरमा समेि र्नेपालको मार्नव
अटधकारको सरं क्षण सम्बटन्ध प्रटिबद्दिालाई नजागर गरररहेको छ ।

खण्ड ‘ख’ २५ वंक

१०. नेपालमा प्रहरी ऐन,२०१२ वनस ु ार प्रहरी कमवचारीले तवना वारेण्ट तगरफ्िार गनव पाउने वतिकार मध्ये कुनै ५ वटा वव्ााहरू
वा तगरफ्िार गनव सतकने व्यतक्तहरू लेख्नुहोस् । ५
उत्तरः प्रहरी ऐर्न,२०१२ अर्नसु ार प्रहरी कमथचारीले टबर्ना वारे ण्ि जर्नु सक ु ै सावथजटर्नक ठानुँमा देहायका व्यटिलाई टगरफ्िार गर्नथ सक्दछ
(क) कार्नल ू े ३ वषथ वा त्यसभन्दा बढी कै दको सजाय हर्ने अपराध गरे को वा गर्नथ आुँिेको छ भन्र्ने र्ाहा भएको व्यटत्तफ्,
(ख) पिार घोटषि गररएको परफ्र्नु पर्ने अपराधी,
(ग) कफ्यथु लागेको िायममा शंका पर्ने गरी टहडडुल गरी रहेका व्यटत्तफ्,
(घ) मर्नाटसब कारण र्नभै रािमा हाि हटियार खरखजार्ना वा रािमा घरपफे र्ने औजार सार्मा भएको व्यटत्तफ्,
(ङ) कार्नर्नु अर्नसु ार र्टु र्नएका ठानुँबाि भागेको वा भाग्र्न नद्योग गर्ने व्यटत्तफ्,
(च) र्नेपाल सेर्ना वा प्रहरी पफे सथ छाडी भागेको भन्र्ने मर्नाटसव शक ं ा परे काव्यटत्तफ्,
(छ) यस ऐर्नको पररछछे द (६) मा लेटखएबमोटजम हर्ने अपराध गरे को छ भन्र्ने मर्नाटसब शंका भएको व्यटत्तफ् ।
(२) माटर् नपदपफ (१) मा लेटखएबमोटजम पक्रान भएका व्यटिलाई बािाको मर्नाटसब माटपफ्कको म्याद बाहेक २४ घण्िा टभर सकभर
चाुँडै अदालिमा पेश गर्नपथु छथ ।
(३) कुर्नै चल, अचल सावथजटर्नक सम्पटत्तमा आप्फ्र्ना सामन्ु र्ने र्नोक्सार्नी हर्न लागेको देखमे ा प्रहरी कमथचारीले आफै अटघसरी सो र्नोक्सार्नी
रोक्र्न सक्छ
११.मौतलक हक भून्नाले के बुझ्नुहुन्ि ? नेपालको संतविानमा रहेका कुनै ५ ओटा मौतलक हकहरू उमलेख गनवुहोस्
। ५

92
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 उत्तरः मौटलक हक देशको र्नागररकहरुको हक हो, र्नागररक भएका कारण नपलब्ध हन्छ । मौटलक हक अटधकार जर्नु देशको र्नागररक हो सो
देशमा रहदा मार लागु हन्छ । बाह्य देशमा लागु हर्न सक्दैर्न । मौटलक हक संकिकालीर्न अवस्र्ामा बन्देज लगानर्न सटकन्छ । मौटलक
हकहरू हर्नर्न् भएमा कार्नर्नू बमोटजम नपचार पानर्नका सार्ै क्षेटिपटु िथ समेि पानर्न सटकन्छ । ५ विा मौटलक हकहरू टर्नम्र्नार्नसु ार रहेका
छर्न ।
 सम्मानपमववक बााँछन पाउने हक (िारा १६)
(१) प्रत्येक व्यटिलाई सम्मार्नपवू थक बाुँछर्न पानर्ने हक हर्ने,
(२) कसैलाई पटर्न मृत्यदु ण्डको सजाय टदर्ने गरी कार्नर्नु र्नबर्नाइर्ने,
 ्विन्रिाको हक (िारा १७)
(१) कार्नर्नु बमोटजम बाहेक कुर्नै पटर्न व्यटिलाई वैयटत्तफ्क स्विन्रिाबाि वटञ्चि र्नगररर्ने,
(२) प्रत्येक र्नागररकलाई देहायको स्विन्रिा हर्नेुः-
(क) टवचार र अटभव्यटत्तफ्को स्विन्रिा,
(ख) टवर्ना हािहटियार शाटन्िपवू थक भेला हर्ने स्विन्रिा,
(ग) राजर्नीटिक दल खो्र्ने स्विन्रिा,
(घ) संघ र संस्र्ा खो्र्ने स्विन्रिा,
(ङ) र्नेपालको कुर्नै पटर्न भागमा आविजावि र बसोबास गर्ने स्विन्रिा,
(च) र्नेपालको कुर्नै पटर्न भागमा पेशा, रोजगार गर्ने र नद्योग, व्यापार िर्ा व्यवसायको स्र्ापर्ना र सञ्चालर्न गर्ने स्विन्रिा ।
 समानिाको हक (िारा १८)
(१) सबै र्नागररक कार्नर्नु को दृटष्टमा समार्न हर्ने, कसैलाई पटर्न कार्नर्नु को समार्न सरं क्षणबाि वटञ्चि र्नगररर्ने,
(२) सामान्य कार्नर्नु को प्रयोगमा नत्पटत्त, धमथ, वणथ, जाि, जाटि, टलंग, शारीररक अवस्र्ा, अपांगिा, स्वास््य टस्र्टि, वैवाटहक टस्र्टि,
गभाथवस्र्ा, आटर्थक अवस्र्ा, भाषा वा क्षेर, वैचाररक आस्र्ा वा यस्िै अन्य कुर्नै आधारमा भेदभाव र्नगररर्ने,
(३) राज्यले र्नागररकहरूका बीच नत्पटत्त, धमथ, वणथ, जाि, जाटि, टलंग, आटर्थक अवस्र्ा, भाषा, क्षेर, वैचाररक आस्र्ा वा यस्िै अन्य कुर्नै
आधारमा भेदभाव र्नगर्ने,
(४) समार्न कामका लाटग लैंटगक आधारमा पाररश्रटमक िर्ा सामाटजक सरु क्षामा कुर्नै भेदभाव र्नगररर्ने,
(५) पैिक ृ सम्पटत्तमा लैंटगक भेदभाव टवर्ना सबै सन्िार्नको समार्न हक हर्ने,
 सञ्चारको हक (िारा १९)
(१) टवद्यिु ीय प्रकाशर्न, प्रसारण िर्ा छापा लगायिका जर्नु सक ु ै माध्यमबाि कुर्नै समाचार, सम्पादकीय, लेख, रचर्ना वा अन्य कुर्नै पाठ्य,
श्रव्य, श्रव्यदृश्य सामग्रीको प्रकाशर्न िर्ा प्रसारण गर्नथ वा सचू र्ना प्रवाह गर्नथ वा छाप्र्न पवू थ प्रटिबन्ध र्नलगाइर्ने,
(२) कुर्नै श्रव्य, श्रव्यदृश्य वा टवद्यिु ीय नपकरणको माध्यम वा छापाखार्नाबाि कुर्नै समाचार, लेख, सम्पादकीय, रचर्ना, सचू र्ना वा अन्य कुर्नै
सामग्री मद्रु ण वा प्रकाशर्न, प्रसारण गरे वा छापे बापि त्यस्िो सामग्री प्रकाशर्न, प्रसारण गर्ने वा छाप्र्ने रे टडयो, िेटलटभजर्न, अर्नलाइर्न वा
अन्य कुर्नै टकटसमको टडटजिल वा टवद्यिु ीय नपकरण, छापा वा अन्य सञ्चार माध्यमलाई बन्द, जपफ्ि वा दिाथ खारे ज वा त्यस्िो सामग्री
जपफ्ि र्नगररर्ने,
(३) कार्नर्नु बमोटजम बाहेक कुर्नै छापा, टवद्यिु ीय प्रसारण िर्ा िेटलपफे र्न लगायिका सञ्चार साधर्नलाई अवरुद्ध र्नगररर्ने,
 न्यायसम्बन्िी हक (िारा २०)
(१) कुर्नै पटर्न व्यटिलाई पक्रान भएको कारण सटहिको सचू र्ना र्नटदई र्र्नु ामा र्नराटखर्ने,
(२) पक्रानमा परे का व्यटिलाई पक्रान परे को समयदेटख र्नै आपफ्ू ले रोजेको कार्नर्नु व्यवसायीसुँग स्लाह टलर्न पानर्ने िर्ा कार्नर्नु
व्यवसायीद्वारा पपु थक्ष गर्ने हक हर्ने, त्यस्िो व्यटत्तफ्ले आप्फ्र्नो कार्नर्नु व्यवसायीसुँग गरे को परामशथ र टर्नजले टदएको स्लाह गोप्य रहर्ने,
िर शरु देशको र्नागररकको हकमा यो लागू र्नहर्ने,
(३) पक्रान गररएको व्यटिलाई पक्रान भएको समय िर्ा स्र्ार्नबाि बािोको म्याद बाहेक चौबीस घण्िाटभर मद्दु ा हेर्ने अटधकारी समक्ष
नपटस्र्ि गरानर्नु पर्ने र त्यस्िो अटधकारीबाि आदेश भएमा बाहेक पक्रान भएको व्यटिलाई र्र्नु ामा र्नराटखर्ने,
िर टर्नवारक र्नजरबन्दमा राटखएका व्यटत्तफ् र शरु देशको र्नागररकको हकमा यो लागू र्नहर्ने,
(४) ित्काल प्रचटलि कार्नर्नु ले सजाय र्नहर्ने कुर्नै काम गरे बापि कुर्नै व्यटत्तफ् सजायभागी र्नहर्ने र कुर्नै पटर्न व्यटिलाई कसरू गदाथको अवस्र्ामा
कार्नर्नु मा िोटकएभन्दा बढी सुँजाय र्नटदइर्ने,
(५) कुर्नै अटभयोग लागेको व्यटिलाई टर्नजले गरे को कसरू प्रमाटणि र्नभएसम्म कसरू दार र्नमाटर्नर्ने,
(६) कुर्नै पटर्न व्यटत्तफ् टवरुद्ध अदालिमा एकै कसरू मा एक पिकभन्दा बढी मद्दु ा र्नचलाइर्ने र सजाय र्नटदइर्ने,

93
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 (७) कुर्नै कसरू को अटभयोग लागेको व्यटिलाई आप्फ्र्नो टवरुद्ध साक्षी हर्न बाध्य र्नपाररर्ने,
(८) प्रत्येक व्यटिलाई टर्नज टवरुद्ध गररएको कारबाहीको जार्नकारी पानर्ने हक हर्ने,
(९) प्रत्येक व्यटिलाई स्विन्र, टर्नरपक्ष र सक्षम अदालि वा न्याटयक टर्नकायबाि स्वछछ सर्नु वु ाइको हक हर्ने,
(१०) असमर्थ पक्षलाई कार्नर्नु बमोटजम टर्नुःश्ु क कार्नर्नु ी सहायिा पानर्ने हक हर्ने,
१२. नेपालको सतं विान बमोतजम नागररकका किवव्यहरू के के हुन् ? उमलेख गनवुहोस् । ५
उत्तरःर्नेपालको विथमार्न संटवधार्नले टवगिको भन्दा के ही टभन्र्न व्यवस्र्ा गरको छ । जर्नु र्नागररकका मौटलक हक अटधकार मार होईर्नर्न् र्नागररकका
राज्य प्रटि पटर्न के ही दाटयत्व र टजम्मेवारी रहेको हन्छ भटर्न मान्यिा राटख र्नेपालको संटवधार्नमा gful/ssf st{Jo -wf/f $*_ हरु
समेि व्यवस्र्ा गरे को छ जर्नु टर्नम्र्न टलटखि रहेका छर्नुः
-s_ /fi6«k|lt lgi7fjfg xF'b} g]kfnsf] /fli6«otf, ;fj{ef}d;Qf / cv08tfsf] /Iff ug{',
-v_ ;+ljwfg / sfg"gsf] kfngf ug{',
-u_ /fHon] rfx]sf avt clgjfo{ ;]jf ug'{,
-3_ ;fj{hlgs ;DklQsf] ;'/Iff / ;+/If0f ug{' .
१३. प्रहरी सहायक तनरीक्षकको योग्यिा, भूनाव, तनयुतक्तका सम्बन्िमा प्रहरी तनयमावली,२०७१ मा भूएका मख् ु य
व्यब्ााको बारेमा लेख्नहु ोस् । ५
उत्तरः प्रहरी र्नटयमावली,२०७१ अर्नसु ार प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक पदमा भर्नाथ हर्नको लाग ट आवश्यक पर्ने योग्यिाहरू र्नटम्र्नार्नसु ार
रहेका छर्न ।
(क) दरखास्ि पफराम दिाथ गर्ने अटन्िम टमटिसम्म १८ वषथ नमेर परू ा भई २४ वषथ र्नर्नाघेको, िर ख्ु ला प्रटियोटगिामा भाग टलर्ने प्रहरी
सेवाकोराजपर अर्नङ्टकि प्रहरी कमथचारीको हकमा ३० वषथ र्नर्नाघेको र प्रहरी जवार्न आधारभिू िाटलम टलएको हर्नु पर्नेछ ।
(ख) मान्यिाप्राप्त टवश्वटवद्यालयबाि प्रमाणपर िह वा सो सरह नत्तीणथ गरे को,
(ग) र्नैटिक पिर्न देटखर्ने कुर्नै फौजदारी अटभयोगमा सुँजाय र्नपाएको,
(घ) मार्नव अटधकार र मार्नवीय कार्नर्नु को न्लङ्घर्नमा सुँजाय र्नपाएको,
(ङ) राजर्नीटिक दलको सदस्य र्नरहेको,
(च) आिंकारी सङ्गठर्नको सदस्य र्नरहेको,
(छ) परुु षको हकमा घिीमा नचाइ ५ टपफ्ि २ इन्च, छािी ३१–३३, िौल ५० के .जी. र मटहलाको हकमा घिीमा नचाइ ५ टपफ्ि, िौल
४२ के .जी. भएको,
(ज) आुँखा माइर्नस २ वा प्लस २ भन्दा बढी कमजोर र्नभएको,
(झ) प्रहरी प्रधार्न कायाथलयबाि िोटकएको स्वीकृ ि टचटकत्सकबाि टर्नरोटगिाको प्रमाणपर पाएको,
(ञ) यो टर्नयमावली प्रारम्भ हर्नु भन्दा अगाटड कायम रहेको प्राटवटधक प्रहरी टर्नयमावली, २०५८ बमोटजम टर्नयिु टि भएको वा यस
टर्नयमावलीबमोटजम प्राटवटधक प्रहरी समहू मा टर्नयटु ि पाएको प्रहरी कमथचारीले जर्नपद प्रहरी समहू िफथ को प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक
पदको नम्मेदवारको लाटग िोके को नमेरको हदटभर सेवा प्रवेश गरे को भएमा जर्नपद प्रहरी समहू िफथ को प्रहरी टर्नरीक्षक पदमा ख्ु ला
प्रटिरपधाथ गर्नथ सक्र्नेछ ।
प्रहरी सहायक टर्नरीक्षकको टर्नयि ु ी गर्ने अटधकारी प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को टर्नयम १८ को नप टर्नयम (१) (ङ) बमोटजम प्रहरी र्नायव
महाटर्नरीक्षक वा प्रहरी अटिररत्तफ् महाटर्नरीक्षक हर्न् । प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को टर्नयम १० को नपटर्नयम (१) बमोटजम खल ु ा
प्रटियोटगिाबाि प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक पदमा छर्नोि गरी टसपफररस गर्ने सटमटिमा टर्नम्र्न पदाटधकारी रहेका हन्छर्न:् -
(क) लोक सेवा आयोगका अध्यक्ष वा टर्नजले िोके को आयोगको सदस्य – अध्यक्ष
(ख) सटचव, मन्रालय – सदस्य
(ग) प्रहरी महाटर्नरीक्षक – सदस्य
(घ) प्रहरी महाटर्नरीक्षकले िोके को प्रहरी अटिररत्तफ् महाटर्नरीक्षक वा प्रहरी र्नायव महाटर्नरीक्षक –सदस्य–सटचव
नपटर्नयम (१) मा जर्नु सक ु ै कुरा लेटखएको भए िापटर्न प्रहरी टर्नरीक्षकभन्दा ि्लो पदमा नपयि ु नम्मेदवार छर्नौि गरी टर्नयटु िका लाटग
अटख्ियारवाला समक्ष टसफाररस गर्नथ लोक सेवा आयोग र मन्रालयको प्रटिटर्नटध समेि रहर्ने गरी पदपटू िथ सटमटिले
आवश्यकिाअर्नसु ार बढीमा पाुँच सदस्य रहेको छुट्टाछुट्टै पदपटू िथ नपसटमटि गठर्न गरी आपफ्माू रहेको अटधकार सम्ु पर्न सक्र्नेछ ।
१४. मुलुकी वपराि संतहिा,२०७४ मा उमलेख भूएका िौजदारी न्यायका कुनै पााँच ओटा तसद्दान्िहरू लेख्नुहोस्
। ५

94
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 उत्तरः मल ु ुटक अपराध संटहिा,२०७४ मा न्लेख भएका फौजदारी न्यायका पाुँच ओिा टसद्दान्िहरू टर्नम्र्न प्रकार रहेका छर्न् ।
१. कानमन बमोतजमको काम कसरम नहुने: कार्नर्नू बमोटजम गर्नथु पर्ने वा कार्नर्नू ले क्षम्य मार्नेको कामलाई कसरू माटर्नर्ने छै र्न । कार्नर्नू बमोटजम
बाहेक सुँजाय र्नहर्ने कार्नर्नू ले सुँजाय र्नहर्ने कुर्नै काम गरे बापि कुर्नै व्यटि सजायको भागी हर्ने छै र्न र कुर्नै पटर्न व्यटिलाई कसरू गदाथको
अवस्र्ामा कार्नर्नू मा िोटकएभन्दा बढी सुँजाय हर्ने छै र्न ।
२. िथ्यको भ्रममा परी गरेको काम कसरम नहुनेः ि्यको भ्रममा परी कार्नर्नू बमोटजम गर्नथु पर्ने वा क्षम्य माटर्नएको टवश्वास गरी असल टर्नयिले
गरे को कुर्नै काम कसरू माटर्नर्ने छै र्न । िर कार्नर्नू को अर्नटभज्ञिामा गरे को काम क्षम्य हर्ने छै र्न ।
३. एउटै कसरम मा दोहोरो सजाय नहुनेः कुर्नै व्यटि टवरुद्ध अदालिमा एकै कसरू मा एक पिकभन्दा बडी मद्दु ा चलाइर्ने र सजाय गररर्ने छै र्न ।
स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि र्नहर्ने कुर्नै व्यटि सक्षम अदालि वा न्याटयक टर्नकायबाि हर्ने कारबाहीमा स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि हर्ने छै र्न
।
४. एउटै कसरम मा दोहोरो सजाय नहुनेः कुर्नै व्यटि टवरुद्ध अदालिमा एकै कसरू मा एक पिकभन्दा बडी मद्दु ा चलाइर्ने र सजाय गररर्ने छै र्न
५. ्वछि सनु वु ाईबाट वतञ्चि नहुने : कुर्नै व्यटि सक्षम अदालि वा न्याटयक टर्नकायबाि हर्ने कारबाहीमा स्वछछ सर्नु वु ाईबाि वटञ्चि हर्ने
छै र्न ।
 नेपाल प्रहरीको प्रहरी महातनरीक्षक पदमा के कसरी बढुवा हुने व्यव्ाा ि ? उमलेख गनवहु ोस् ।
प्रहरी टर्नयमावली. २०७१ अर्नसु ार प्रहरी महाटर्नरीक्षक पदमा र्नेपाल सरकारले बढुवा गर्ने व्यवस्र्ा छ । र्नेपाल सरकारले प्रहरी अटिररि
महाटर्नरीक्षकहरूमध्येबाि प्रहरी महाटर्नरीक्षक पदमा बढुवा गर्ने र प्रहरी अटिररि महाटर्नरीक्षकहरू र्नभएको अवस्र्ामा प्रहरी र्नायब
महाटर्नरीक्षकहरूमध्येबाि प्रहरी महाटर्नरीक्षक पदमा बढुवा गर्ने व्यवस्र्ा छ । यसरी बढुवा गदाथ देहायको । आधारमा गर्ने व्यवस्र्ा छ
क. ज्येष्ठिा.
ख. कायथकुशलिा
ग. कायथक्षमिा,
घ. नत्तरदाटयत्व वहर्न गर्नथ सक्र्ने क्षमिा.
ड. र्नेित्ृ व प्रदार्न गर्नथ सक्र्ने कुशलिा,
च. आफू भन्दा मटु र्नको प्रहरीलाई प्रोत्साहर्न र पररचालर्न गर्नथ सक्र्ने साम्यथ ।

खण्ड ‘ख’
पेशागि व्यवहाररक परीक्षण (Professional Behavior Test)
!% c+s
;doM $% ldg]6
(नोटः र्ो खण्डको परीक्षा पेशागत अगभबृगत्त परीक्षणको खण्ड क र ख को उत्तरपुगस्तका बुझाई सके पगछ मात्रै शुरू हदने र परीक्षार्थीले प्रश्न पत्र
उत्तरपुगस्तका सार्थ बुझाएर आउनु पने र सार्थमा ल्र्ाउन नपाईने हदार्दा गमगत २०७७।०८।२० गतेको परीक्षामा सहभागीको सम्झनाका आधारमा मात्र तर्ार
गररएको छ । ) १५ अक ं
समयुः ४५ टमर्नेि
A. Situational Travel Time:
टर्नम्र्न सचू र्नालाई ध्यार्नपवू क
थ अध्ययर्न गरी त्यसपटछ सोटधएका प्रश्नहरूको नत्तर टदर्नहु ोस् ।
1 2
A B C
N
13 9
3 4
W E

D E F
11 12 S
5 14 6
10
G H 95 I
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
7 8
 ं े ि (Symbol)
सक

 र्नक्सामा A,B,C,D,E, F, G, H र I ले टवटभन्र्न स्र्ार्न/क्षेरको प्रटिटर्नटधत्व गदथछर्न् । िी स्र्ार्नहरू मध्ये A,B,G, H आवास क्षेरहरू हर्न् । C
र F स्कुल कलेजका क्षेरहरू हर्न । E ले बजार क्षेर हो । D स्र्ार्नमा अस्पिाल छ भर्ने I स्र्ार्नमा प्रहरी कायाथलय छ ।
 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12, 13 र 14 अङ्टकि लाइर्नहरूले एक ठानुँबाि अको ठानुँ जोड्र्ने सडक मागथको प्रटिटर्नटधत्व गदथछ ।
एकिफी (one-way) सडकलाई arrow टचह्नले टदशा टर्नदेशर्न गरे को छ भर्ने 13 र 14 अङ्टकि सडक कछची पैदल मागथ हर्न् । सवारी
साधर्न र्नक्सामा िोटकएको टदशामा मार सवारी टर्नयम पालर्ना गरी यारा गर्नथु पर्नेछ । अन्यर्ा गलि गणर्ना हर्नेछ ।
 प्रत्येक एक स्र्ार्नबाि र्नटजकको अको स्र्ार्नमा पग्ु र्न बराबर समय लाग्छ । जस्िो एक स्र्ार्नबाि र्नटजकको अको स्र्ार्नमा गाडीबाि
५ टमर्नेि मोिरसाइकलबाि ८ टमर्नेि र पैदल यारा गदाथ १५ टमर्नेि लाग्दछ ।
 र्नक्साको छे नमा पवू ,थ पटश्चम, नत्तर र दटक्षणको टदशा सङ्के ि गररएको छ ।
घट्ना (Situation)
C स्र्ार्नमा अन्िर कलेज भटलबल प्रटियोटगिाको क्रममा दईु पक्ष टबच झडप भएको खबर टबहार्न ९:१० बजे प्रहरी कायाथलयमा प्राप्त हर्न सार् िपाईकों
कमाण्डमा साि जर्नाको िोली एक भ्यार्न गाडी र एक मोिरसाइकलमा त्यस स्र्ार्नमा टठक ९:३० बजे पग्ु दा २ जर्ना खेलाडीहरू टसटकस्ि घाइिे भई खेल मैदार्नमा
लटडरहेको र घिर्नामा सल ं ग्र्नलाई कारबाहीको माग गदै सम्बद्ध कलेजको नत्तेटजि टवद्यार्ीहरूको समहू ले दईु र्नम्बर सडकमा यािायाि अवरुद्ध गरे को अवस्र्ा छ
। घि्र्नामा संलग्र्न दईु जर्ना मख्ु य व्यटिहरू भागेर बजार क्षेरमा लक ु े र बसेको भन्र्ने खबर प्राप्त भएको छ। यस अवस्र्ामा िपाइुँको टजम्मेवारी टसटकस्ि घाइिेको
नपचारको व्यवस्र्ा र घिर्नामा सल ं ग् र्न दोषीहरूलाई पक्रान गर्नथ ु हन्छ । माटर् न्लेटखि सचू र्नाका आधारमा टर्नम्र्न प्रश्नहरूको नत्तर टदर्नहु ोस् :
पर्ने
(क) टसटकस्ि घाइिे खेलाडीको नपचारको लाटग सबै भन्दा छोिो कुर्न कुर्न सडक प्रयोग गरी अस्पिाल लैजार्नु हन्छ ?
(ख) D स्र्ार्नबाि घिर्नामा संलग्र्न दईु जर्ना मख्ु य व्यटिहरू लक ु े र बसेको स्र्ार्नमा मोिरसाईकलाबाि टछिोमा कटि समयमा पग्ु र्न सटकन्छ ?
(ग) C स्र्ार्नबाि G स्र्ार्नमा पैदलयारा गरी टछिोमा कटि समयमा पग्ु र्न सटकन्छ ?
(घ) टदएको र्नक्सामा संकेि गररएका सड़क मागथहरू मध्ये एकिफी सडक दईु िफी सडक र कछची पैदल मागथको सङ्ख्या कटि कटि छ ?
(ङ) अस्पिाल भएको स्र्ार्नको पवू थ टदशा र प्रहरी कायाथलयको पटश्चम टदशामा कुर्न कुर्न स्र्ार्नहरू पदथछर्न् ?
उत्तरहरूः
(क) घाईिेलाई घि्र्नास्र्लबाि ४-६-८-७ र्नं.को सडको प्रयोग गरी अस्पिालमा पर्यानुँ छु ।
(ख) टछिोमा २४ टमर्नेिमा पग्ु र्न सटकन्छ ( सडक र्न.ं ५-७-१०)
(ग) टछिोमा ४५ टमर्नेिमा पग्ु र्न सटकन्छ ( सडक र्नं. २-९-१४)
(घ) एकिफी ४ , दईु िफी ८ र पैदल मागथ २ विा रहेका छर्न ।
(ङ) अस्पिालको पवू थमा बजार क्षेर र प्रहरी कायाथलयको पटश्चममा आवास क्षेर पदथछ ।
B. Incident Report Writing (घट्ना सम्बन्िी प्रतिवेदन लेखन)
टमटि २०७७ जेठ २ गिेको टदर्न र्नयाुँ बार्नेश्वर प्रहरी वडा कायाथलयमा टबहार्न ८ बजेको समयमा टठक आधा घण्िा अटघ शंखमल ु टस्र्ि न्यु
र्नेपाल मलको दोस्रो िलाको दटक्षणटिर रहेको पसल र्नम्बर NN2-201 मा िीर्न जर्नाको समहू ले पसल लुिेर फरार भएको भर्नी नि मलका
गाडथ हकथ शाहीले मोबाइल र्नम्बर ९८४१८५.... बाि पहरीलाई जार्नकारी गराए । सचू र्ना प्राप्त हर्नासार् प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक कमल खरे लको
र्नेित्ृ मा ६ जर्नाको प्रहरी िोली खबर प्राप्त गरे को कररब १३ टमर्नेिमा घिर्नास्र्लमा पगु ेका टर्ए । प्रहरी सहायक टर्नरीक्षकले घिर्नास्र्लमा पगु रे
घिर्नास्र्लको अवस्र्ा बझु ी प्रहरी कायाथलयका प्रहरी टर्नरीक्षक रमेश राईलाई फोर्नबाि प्रटिवेदर्न गरे ।
प्रहरीको िोली घिर्नास्र्लमा पगु ी घिर्नास्र्लको अवलोकर्न गदाथ पसल सञ्चालक हरर श्रेष्ठले पसल खोलेको कररव १५ टमर्नेिमा एक जर्ना
कररब बीस बाइस वषथको अपररटचि के िा मोबाइल टकन्र्ने बहार्नामा पसलमा टछरे को बिाए । िि समयमा नत्तर टिर २ विा पसल बाहेक
दटक्षण िफथ कुर्नै अन्य पसलहरू खल ु ेका टर्एर्नर्न् । नि के िाले सामसङु को बजारमा आएको र्नयाुँ मोबाइलहरू देखानर्न अर्नरु ोध गरे को िर्ा
कररब पाुँच विा जटि मोडलको मोबाइल हेरेको िर्ा अटन्िममा सामसङु को A21 series देखानर्न भर्नेको । सञ्चालकले सो मोडलका
मोबाइल आफ्र्नो स्िोरमा रहेको र ्यानर्न कररब २०टमर्नेि लाग्र्ने भएकोले आफ्र्नो सहायक सन्िोष श्रेष्ठलाई ९८४३...... मा फोर्न गरे को ।
सोही समयमा र्प N95 लेटखएको कालो र पहे ुँलो रङको माक्स लगाएका दईु जर्ना के िाहरू अचार्नक पसलमा टछरे र पसलका सञ्चालकलाई
छूरी िर्ा फलामको रड देखाएर टर्नयन्रणमा टलई पसल लुिेको बयार्न टदए । पसलेले प्रटिकार गर्नथ खोजेको िर नर्नी मध्ये हररयो रङको new

96
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 York लेटखएको ज्याके ि लगाएको के िाले रडले घाइिे बर्नाएको पटर्न । घिर्नास्र्लमा अटधकृ िले पसल दईु विा टससाका र्याक फुिेका,
रगि लागेको िेवल ु फुिेको अवस्र्ा र पसल सञ्चालकको टर्नधारको बायाुँ टिर चोि लाटग रिाम्य अवस्र्ामा लडी रहेको पाए । पसलमा
रहेको ५ र्ार्न Samsung mobile, (१ को म्ू य कररब १५ हजार) चार र्ार्न Fit Pro का Smart Watch, (१ को म्ू य कररब ८
हजार) ३ र्ार्न mini music box, (१ को म्ू य कररब ९ सय) िर्ा कररब १५ हजार र्नगद चोरी भएको बिाए ।
घिर्नाका बारे मा प्रहरी सहायक टर्नरीक्षकले सोही ि्लामा खल ु ेको पसल िर्ा मलको मेर्न ढोकामा ड्यिु ीमा रहेका गाडथ सुँग सोधपछु गरे का
टर्ए । अन्य पसलका दईु जर्नाले कररब िीर्न जर्ना के िाहरू दटक्षण िफथ बाि दौडुँदै मलको नत्तर िफथ को टसडी ुँ बाि भागेको र सो मध्ये दईु जर्नामा
एकले छालाको कालो ज्याके ि र अकोले टर्नलो टजन्सको ज्याके ि र कालो टजन्सको झोला टभरे को मख ु मा मास्क भएकाले अर्नहु ार र्नटचटर्नएको
बिाए । गाईले आफू गाडथ कक्षबाि टर्नस्कदै गदाथ कररब ७:५० बजेको समयमा िीर्न जर्ना के िाहरू आटत्तदै गेिबाि भागेको र Yamaha र
Honda का दईु विा मोिरसाइकल चढी एनिा मोिरसाइकल शङ्खमलु पलु िफथ र अको बार्नेश्वर चोकिफथ भागेको देखेको बिाए । घिर्नाको
प्रटिवेदर्न प्राप्त गर्नथ सार् र्नयाुँ बार्नेश्वर प्रहरी वृत्तले सचथ िोली शङ्खमलु पल
ु र बार्नेश्वरिफथ पठाएको िर्ा कन्िोल रुम माफथ ि अन्य प्रहरी
यटु र्निलाई जार्नकारी गरानर्ने कारबाही अगाटड बढाएको टर्यो ।
प्रश्नहरू
क. घिर्ना कुर्न मलको कटि र्नम्बर पसलमा कररब कटि समयमा घिेको टर्यो ?
ख. घिर्नास्र्लमा प्रहरी कटि बजे पगु ेको टर्यो ?
ग.पसलका सञ्चालकलाई लुिेराले कुर्न हटियारले कहाुँ प्रहार गरी घाइिे बर्नाएको पाइयो ?
घ. सञ्चालक िर्ा अन्य प्रत्यक्षदशी बमोटजम लुिेराहरूले लगाएको कपडाको टववरण कस्िो रहेको पाइयो ?
ङ. सो पसलबाि कररब कटि म्ू य बराबरको धर्नमाल चोरी भएको टर्यो ?
उत्तरहरूः
(क) घिर्ना शंखमल ु टस्र्ि न्यु र्नेपाल मलको पसल र्नम्बर NN2-201 मा कररब ०७:३० बजेको समयमा घिेको टर्यो ।
(ख) घि्र्नास्र्लमा प्रहरी ०८:१३ बजेको समयमा पगु ेको टर्यो ।
(ग) पसल सचं ालकलाई लुिेराले रडले टर्नधारको बायाुँ टिर प्रहार घाईिे बर्नाएका टर्ए ।
(घ) एकले छालाको कालो ज्याके ि र अकोले टर्नलो टजन्सको ज्याके ि र कालो टजन्सको झोला मख ु मा N95 लेटखएको कालो र पहे ुँलो
रङको माक्स मास्क लगाएको ।
(ङ) सो पसलबाि कररव १,०१,७०० (एकलाख एकहजार साि सय) बराबरको धर्नमाल चोरी भएको टर्यो ।
C. Simulation/Work Sample
िपाई ं प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक रामकुमार लाटमछार्ने प्रहरी चौकी, साुँगा काभ्रेपलाञ्चोकमा कायथरि हर्नु हन्छ । प्रहरी चौकीमा भिपरु र
काभ्रेपलाञ्चोकको सीमा टस्र्ि अरटर्नको राजमागथमा अवटस्र्ि रहेको छ । समाजमा शाटन्ि सरु क्षा कायम गर्ने प्रहरीको मख्ु य टजम्मेवारी हो ।
िपाईलें दैटर्नक कायथसम्पादर्नको क्रममा रहुँदा अपराध अर्नसु न्धार्न, गटस्ि, जाहेरी दरखास्ि, पक्रान, खार्निलासी, टहरासि व्यवस्र्ापर्न, भीड
टर्नयन्रण, नद्धारका कायथहरू, टवटशष्ट व्यटिहरुको सरु क्षार्थ स्कटिङ लगायिका कायथहरू गर्नथु पर्ने हन्छ । िपाईको ं कमाण्डरमा कुल १२ जर्ना प्रहरी
कमथचारीहरू कायथरि छर्न् । प्रहरीकी साुँगाको टजम्मेवारी क्षेरको सबै स्र्ार्नमा आविजाविको लाटग याियािको साधर्न नपलब्ध रहेको छ ।
आफ्र्नो ईलाकामा भए गरे को घिर्नाको सम्बन्धमा िपाईको कायाथलयमा रहेको मौजदू ा जर्नशटि पररचालर्न गरी सेवा प्रवाह गर्नथपु र्ने हन्छ ।
आज टमटि २०७७ साल श्रावण मटहर्नाको २४ गिे ०९:०० बजे आफ्र्नो कायाथलयको टर्नयटमि कायथ सम्पादर्न गरी रहुँदा टर्नम्र्न टलटखि टववरणहरु
िपाइुँ समक्ष प्राप्त भएको छ । टदइएका घिर्नाहरुलाई मध्येर्नजर राटख िपाईलें समाधार्न गदाथ घिर्नाको गटम्भयथिालाई ध्यार्नमा राखी पटहलो सम्पन्र्न
गर्नथपु र्ने घिर्नालाई १ त्यसैगरी दोस्रोलाई २. िेस्रोलाई ३. चौर्ोलाई ४. पाुँचौलाई ५ गदै क्रमशुः सो घिर्नालाई सम्बोधर्न गर्नथ के के काम कारवाहीहरू
गर्नथु पर्ने हन्छ ? न्लेख गर्नहथु ोस् ।
क. घटनाः बर्नेपा र्नगरपाटलका वडा र्नम्बर ५ माुँगा टस्र्ि श्री महेन्द्र मा.टव. का गटणि टशक्षक रामकुमार यादवले कक्षा ९ मा अध्ययर्नरि गणेश
खड्कालाई कुिटपि गरे को कारण अटभभावकहरुले टवद्यालयको कुसी िोडफोड गरे को भन्र्ने खबर ८:५० मा प्राप्त भएको । प्रहरी चौकीमा
प्राप्त भएको घिर्नास्र्ल प्रहरी चौकीबाि ५ टक.मी. नत्तर िफथ रहेको
ख. घटनाः टसन्धपु ा्चोक र काभ्रेपलाञ्चोक टज्लाको सर्नु कोशी र इन्द्राविी र्नदीबाि नत्खर्नर्न् हर्ने र्नदीजन्य टगट्टी बालुवा ओसार पसार गदाथ
साुँगा प्रहरी चौकीले कडाईका सार् राजस्व टिरे र्नटिरे को चेक गर्ने, ओभरलोड बोक्र्न र्नटदर्ने, सडकमा पार्नी चहु ानुँदै टहुँड्र्न र्नटदर्ने जस्िा कामले
व्यवसायीहरुलाई असहज भएकाले समन्वय गरी काम गर्नपथु र्ने, व्यवसायीहरूले यस वापि प्रहरीलाई के ही सहयोग गर्ने भर्नी टिपर व्यवसायी
संघ र र्नदीजन्य पदार्थको नत्खर्नर्न गर्ने ठे केदारहरूले ९:३० मा भेिघाि गर्ने जार्नकारी प्राप्त भएको ।

97
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 ग. घटनाः बाग्मिी प्रदेशका मख्ु यमन्री टसन्धपु ा्चोकको बाढी पटहरोको स्र्लगि अवलोकर्न भ्रमणको लाटग काठमाडौंबाि १०:४५ बजेको
समयमा टसन्धपु ा्चोक िफथ प्रस्र्ार्न गर्ने कायथक्रम रहेको भन्र्ने जार्नकारी प्राप्त भएको ।
घ. घटनाः बर्नेपा र्नगरपाटलका वडा र्नम्बर ४ जर्नागाल टस्र्ि पेिोल पम्पमा आगलागी भई टवरफोि हदुँ ा पेिोल पम्पका सञ्चालक सटहि अन्य
दईु जर्ना कामदारहरूको घिर्नास्र्लमा र्नै मृत्य भएको अन्य के ही व्यटिहरू घाइिे भई छिपिाइ रहेको भन्र्ने जार्नकारी ०८:५५ बजे प्रहरी
चौकीमा जार्नकारी प्राप्त भएको घिर्नास्र्ल चौकीबाि ४ टक.टम. पवू थ िफथ रहेको ।
ङ. घटनाः बर्नेपा र्नगपाटलका वडा र्नं. ४ र्नाटसका स्र्ार्नमा पर्ने अरटर्नको राजमागथमा काठमाडौंबाि टसन्धपु ा्चोक िफथ जादै गरे को र्ना. १ ख
३५१५ र्नम्बरको बस अटर्नयटन्रि भई र्नालीमा फसेको, गाडीको अगाटडको टससा फुिेको, चालक र यारीको अवस्र्ा सामान्य रहेको, राजमागथ
पणू थ रुपले बन्द रहेको खबर ०९:२० बजे प्राप्त घिर्नास्र्लबाि ३ टक.टम. पटश्चममा महार्नगरीय प्रहरी वृत्त जगािी भिपरु रहेको ।
घटनाको िातलका तववरणः

तस.नं. घटना/कायवक्रम तववरण तशषवक कारण र औतचत्त्य

१ कायथक्रम महेन्द्र मा.टव. टवद्यार्ी अटभभावकले कुसी िोडफोड
२ र्नदीजन्य टगट्टी बालुवा ओसारपसार गदाथ साुँगा प्रहरी चौकीले कडाई गरे कोले व्यवसायीहरूलाई
असहज भएकोले व्यवसायी संघ र ठे केदारहरूसुँग भेिघािकायथक्रम
३ टसन्धपु ा्चोकको बाढी पटहरोको स्र्लगि अवलोकर्न भ्रमणको लाटग VIP को सवारी
४ पेिोल पम्पमा आगलागी भई टवरफोि/मृत्यु
५ र्नाटसकाको सवारी दघु िथ र्ना
माटर्को िालीकाको घिर्नालाई िलको िाटलकामा कुर्न घिर्ना पटहलो, दोस्रो, िेस्रो,चौर्ो र पाुँचौ प्रर्ाटमकिामा पदथछ सो को आधारमा कारण र
क्रम सख्ं या न्लेख गर्नथहु ोस् ।
उत्तरःघटना/ कायवक्रम क्रम घटनालाई सबं ोिन गनव गररने कायव प्राातमकीकरणको महत्व र जरूरीपन (कारण र
(प्रश्नमा तदए वनुसार क्रमस) सख्ं या पुष्टाई)
महेन्द्र मा.टव. टवद्यार्ी ३  एक जर्ना प्रहरी कमथचारी खिाई पठानर्ने । यो कायथ िेस्रो प्रर्ाटमकिामा पर्नथक
ु ो कारण समयमा
अटभभावकले कुसी िोडफोड  घाईिे टवद्यार्ीको अवस्र्ा हेरी टवद्यालय प्रशासर्नसुँग टववाद समाधार्न र्नभएमा घिर्ना बढवा हर्न सक्र्ने ।
समन्वय गरी नपचारको व्यवस्र्ा टमलानर्ने ।
 छलफलको लाटग दबु ै पक्षलाई चौकीमा बोलानर्ने ।
र्नदीजन्य टगट्टी बालवु ा ५  सकभर यस्िा कामलाई प्रर्ाटमकिा र्नटदर्ने । यो अटन्िममा पर्नथकु ो कारण प्रहरीको असल
व्यवसायी संघ र ठे केदारहरूसुँग  ईन्चाजथ जरूरी कामले खटिएकोले यस्िा टकटसमका कायथ कामकारवाहीलाई आटर्थक प्रलोभर्नमा पारी कमजोर
भेिघाि कायथक्रम प्रहरीको आचरण टभर र्नपर्ने भटर्न सेन्िीलाई जवाफ टदर्न पार्नथ खोजेकोले ।
लगानर्ने ।
टसन्धपु ा्चोकको बाढी ४  चौकीको अगाडी रोड प्रोिेक्सर्न टडयिू ी खिानर्ने यो चौर्ो प्रार्टमकिामा पर्नथक ु ो कारण चौकी
पटहरोको स्र्लगि अवलोकर्न आफ्र्नो ईलाकामा स्कटिङको व्यवस्र्ा टमलानर्ने । ईलाकाको बािो भएर सवारी हर्ने हदुँ ा स्किीङको
भ्रमणको लाटग VIP को व्यवस्र्ा टमलानर्नु चौकीको दाटयत्व भएिा पटर्न
सवारी सवारीको कायथक्रम अन्य घि्र्नाको समय भन्दा पटछ
हर्ने भएकोले ।
पेिोल पम्पमा आगलागी भई १  दमकल िर्ा एम्बुलेन्स लाई खबर गर्ने । यो कायथ पटहलो प्रर्ाटमकिामा पर्नथक ु ो कारण शाटन्ि
टवरफोिमृत्यु/  टज्ला प्रहरी कायाथलय काभ्रेलाई घिर्नास्र्ल िर्ा लास स रु क्षा र जर्निाको जीन धर्नको स र
ु क्षा प्रहरीको पटहलो
प्रकृ िी मचु ्ु काको लाटग खबर गर्ने । किथव्य र सो घिर्नामा आगोलागी बढेमा अरू वटस्ि
समेि जोटखममा पर्ने अवस्र्ा
 चौकीमा भएको जर्नशिी टलई ईन्चाजथ सेमि घिर्नास्र्लमा
खटिर्ने ।
र्नाटसकाको सवारी दघु थिर्ना २  एक जर्ना प्र.क.खिाई प्रहरी वृत्त जगािीबाि र्नटजक पर्ने यो दोश्रो प्रार्टमकिामा पर्नथक ु ो कारण चालक िर्ा
हदुँ ा सो वृत्त सुँग समन्वय गरी सो अवरोध हिाई राजमागथ यारी सामन्य रहे पटर्न राजमागथ बन्दले पार्ने असर र
सचु ारू गर्ने । के ही समय पटछ सोही रूिबाि टभ.आ.पी.सवारी हर्ने
भएकोले ।

98
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 प्रहरी सहार्क गनरीक्षक २०७८ को परीक्षामा सोगधएको प्रश्नहरू उत्तर सगहत
लोक सेवा आयोग
नेपाल प्रहरी, प्रहरी सहायक तनरीक्षक (जनपद) पदको खुला प्रतियोतगिात्मक तलतखि
परीक्षा
२०७८/११/०९
परुः- िृिीय
समयुः- ३ घण्िा पणू ाथङ्क : १००
टवषय: पेशागि अटभवृटत्त परीक्षण
प्रत्येक खण्डको नत्तर छुट्टाछुट्टै नत्तरपटु स्िकामा लेख्र्नपु र्नेछ । अन्यर्ा नत्तरपटु स्िका रद्द हर्नेछ ।

पेशागि सैिातन्िक ज्ञान ८५ वंक

समय:-२ घण्िा १५ टमर्नेि
खण्ड “क” ६० अंक
१. प्रहरी नेिृत्व बेलाबेलामा तकन आलोतचि हुदाँ ै गएको ि ? यसमा राजनीतिक नेिृत्व, प्रशासतनक नेिृत्व (गृह
मन्रालय) वा प्रहरी संगठन मध्ये कसको के कमजोरी ि ? चचाव गनवुहोस् । ५
उत्तरः-मल ु क
ु को शान्िी सरु क्षाजस्िो गम्भीर िर्ा सवं ेदर्नटसल दाटयत्व र टजम्मेवारी बोके को प्रहरी सगं ठर्नको सबोछच पद वा र्नेित्ृ वमा पग्ु र्न र
समयार्नक ु ु ल सगं ठर्नलाई चस्ु िदरू
ु स्ि र न्यायपणू थ िरीकाले हाक्र्नु कम चर्नु ौटिको टबषय हैर्न । यस्िो महत्वपणु थ संगठर्नमा पग्ु र्ने र्नेित्ृ वले टकर्न
आलोचर्ना, बाधा र अडचर्न टवर्नार्नै संगठर्नको लक्ष्य र नद्देश्यमा पग्ु र्न पक्कै पटर्न सहज छै र्न िसर्थ बेलाबेलामा आलोटचि हर्न पग्ु दछर्न् ।
कटहले दवावमा काम गरे को, कटहले पािीको कायथकिाथको हैटसयिले काम गरे को र आफ्र्ना मािहिका कमथचारीलाई पणु थ अर्नश ु ाटसि राखी
काम गर्नथ र्नसेकेको कारण शाटन्िसरु क्षा र अपराधको घि्र्नाहरू राम्रो र न्यायपणू थ छार्नटवर्न अर्नसु न्धार्न गर्नथ र्नसके को भटर्न सवथसाधरण समेिबाि
आलोटचि हर्न परे को ित्त्व सवथटवटधिै छ ।
यस अवस्र्ामा आनर्नक ु ो पछाटड हाम्रो देशका राजर्नीटिक र्नेित्ृ व, प्रशासटर्नक र्नेित्ृ व, गृह मन्रालय स्वयम प्रहरी संगठर्नका नछच
पदस्र् अटधकारीहरूको कुर्नै र्न कुर्नै हाि रहेकै छ । जसमध्ये राजर्नैटिक र्नेित्त्ृ व र्नं. १ मा र्न.ं २ मा प्रहरीकै र्नेित्ृ व र र्नं. ३ मा गृह मन्रालय
समेि टजम्मेवार रहेको देटखन्छ ।
१. राजर्नैटिक र्नेित्ृ वुः- टबशेषगरी प्रधार्नमन्री, गृहमन्रीले आफ्र्नो पािीको कायथकिाथलाई जोगानर्ने र अन्य पािीका कायथकिाथलाई जसरी हन्छ
ठाडै आदेश टदएर कारवाही गर्ने पररपािी र राजर्नीटिक दलले जो टवशेषगरी सरकारमा पग्ु दछ ल प्रहरी संगठर्नलाई आफ्र्नो पेवाको संगठर्न
ठान्र्ने आफ्र्ना कायथकिाथलाई भर्ने के न्द्रको रूपमा ठान्र्ने आफ्र्नो टर्नवाथचर्न क्षेरमा रोजेर सरु क्षा अटधकारी सरूवा गरानर्ने र जर्नु पािीको
प्रधार्नमन्री छ सो पािीले आईटजपी लगायिका नछच ओहोद देटख ि्लो िहा सम्मका अटधकारीको बृटत्त टवकासमा ध्यार्न टदर्ने योग्यिा र
क्षमिा भन्दा राजर्नीटिक आवरण टदएर काम गर्ने गरानर्ने पारीपािी र र्नमार्नेमा आईटजबी लगायिलाई हिानर्ने, सरूवा गर्ने, कारवाही गर्ने
परीपािीले गदाथ प्रहरी र्नेित्ृ व कमजोर िर्ा आलोटचि भएको छ ।
२. गृह मन्रालयुः- प्रहरी सगं ठर्नको िालक ु कायाथलय गृहमन्रालयले गृहसटचव,मन्िी िर्ा नपसटचवसम्मले आफ्र्नो नद्देश्य परु ा गर्नथ प्रहरी
र्नेित्ृ वलाई दवाव टदर्ने गलि र टर्नयम टवपरीिको कायथलाई प्रारूप टदर्न लगार्नन सरूवा बढुवामा हस्िक्षेप गरी आफ्र्नो र्नटजकका
माटर्नसहरूलाई राम्रो माटर्नएको ठाुँनमा सरूवा गर्ने र्नमार्नेमा हिानर्ने आटद कायथ गदै आएकोले प्रहरी र्नेित्ृ व टिकर्नकै लाटग पटर्न यस्िा कायथ
गर्नथ बाध्य हर्ने परीपािीले प्रहरी र्नेित्ृ व आलोटचि बन्र्न पगु ेको छ ।
३. प्रहरी सगं ठर्नका अन्य अटधकारीुः- टड.एस.टप. हदैबाि म ि सगं ठर्न प्रमख ु हन्छु भर्नेर र्नेिाहरूको घर दैलोमा पग्ु र्ने र्नेिाहरूलाई म ि िपाईकै
माटर्नस हुँ म भए भर्ने िपाुँईको राजर्नीिीलाई मलजल गर्नथ सक्दछु भन्दै टभटरया बन्र्न पग्ु र्ने, आफ्र्ना कमाण्डरलाई वेवास्िा गर्ने, सरूवा बढुवामा
र्नेिाहरूको शरणमा पगु ी समय वा पालै र्नआइकर्न पटर्न सरूवा बढुवा गर्नथ लगानर्ने जस्िा परीपािीले गदाथ संगठर्नका के ही यस्िा अटधकारीले
टसङ्गो संगठर्नलाई र्नै असर पर्ु याई रहेका छर्न । यस्िा कमथचारीहरूले पटर्न प्रहरीको नछच र्नेित्ृ वलाई बाध्य पारी आलोटचि बर्नाई रहेको
देटखन्छ ।
२. समचनामा आिाररि प्रहरी कायव भून्नाले के बुझ्नुहुन्ि ? ्पष्ट गनवहु ोस् । ५

99
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
उत्तरः-प्रहरीले दैटर्नक रूपमा सम्पन्र्न गर्नथु पर्ने कायथहरू जस्िै शाटन्ि सरु क्षा, अपराध टर्नयन्रण िर्ा टवपद् व्यवस्र्ापर्नका कायथहरू सचू र्नामा
आधाररि हर्नु पदथछ । अर्ाथि यी कायथहरू प्रहरीले समाजको लाटग गर्नथ र कायथस्र्लर्नै समाज भएको हदुँ ा सो वारे को सचू र्ना वा जार्नकारी
समाजका सदस्यलाई हर्ने हदुँ ा सो कायथ गर्नथ अगाडी सचू र्ना संकलर्न गर्ने र प्राप्त सचू र्नालाई टबश्लेषणको कसीबाि प्रसोटधि गरी सो अर्नसु ारको
कायथ (Action) अगाटड बढाएमा प्रहरी कायथ बढी प्रभावकारी हर्ने, कम जर्नशटि र समयमा र्नै सम्पन्र्न गर्नथ सफल भई घि्र्ना बढोत्तरी हर्न
बाि रोटकर्न गई जर्निाको जर्नधर्नको राम्रो सरु क्षा हर्न पग्ु दछ ।
टबर्ना सचू र्ना प्रहरी कायथ अगाटड बढाएमा कुईरोमा काग रूमटलए जस्िै रूमटलर्न पग्ु दछ र प्रहरी कायथले सही टदशा टलर्न सक्दैर्न ।
त्यसैले जे कायथ गररन्छ सो कायथ Information Based हर्नु पदथछ । Information Based Police Action भएमा मार प्रहरी सफल
हर्न सक्दछ । यसले टमिव्ययी, Timely Action हर्न गई प्रहरी कारवाही चस्ु ि दरू ु स्ि बन्र्न पगु ी जर्निाको शाटन्िसरु क्षा अपराध टर्नयन्रण
िर्ा टवपद् व्यवस्र्ापर्न हर्न गई प्रहरी सगं ठर्नको स्र्ापर्नाको नद्देश्य परु ा हर्न जान्छ । चाहे जर्निाको शाटन्ि सरु क्षा खलबलानर्ने ित्त्व होस,
चाहे अटभयि ु अपराधी पक्रान खार्निलासीको कुरा होस वा कुर्नै ठाुँनमा घि्र्ने टबपद् वा मार्नव टसटजथि टवपदक ् ा घि्र्ना होस यी सबै
यससुँग सम्बटन्धि कायथहरू हर्नु अगाडी सचू र्ना सक ं लर्न गर्ने मार्नटवय पक्ष होस चाहे प्रटवधी CCTV, GPS, Call Location, Call
Details बाि होस Information Collection महत्वपणु थ पक्ष/आयाम वा Fool हो । यस बाि र्नै योजर्नाबद्ध ढगं ले प्रहरी कारवाही
अगाटड बढाएर सम्भाटवि खिरालाई परास्ि गरी आसाटिि् नपलटब्ध हाुँटसल गर्नथ सटकन्छ । एनिा सार्नो र सही सचू र्नाले हजारौं जर्नशटि
र समयलाई बचि गरी प्रहरी कायथलाई सटह टदशा बोध गरानुँदछ र सगं ठर्नको छटव र शाखलाई अझ बढी बढोत्तरी कायम गराुँनदछ ।
३. नेपालको आन्िररक सरु क्षा व्यव्ाापनमा देतखएका नवीन कतठनाईहरूको बारेमा चचाव गनवहु ोस् । ५
नत्तरुः- र्नेपालको आन्िरीक सरु क्षा व्यवस्र्ापर्नमा देटखएका र्नवीर्न कटठर्नाईहरू यस प्रकार रहेका छर्नुः
१. राजनीतिक चनु ौति र खिरा
• शासकीय स्वरुप रुपान्िरण र संक्रमणकाल • गैरसंवैधाटर्नक गटिटवटध, र
• राजर्नीटिक अटस्र्रिा र टवभाजर्न • अवाटञ्छि बाह्य प्रभाव
• राजर्नीटिक पािीहरू वीच ध्र टु वकरण
२. कानुन व्यव्ाा सम्बि चुनौति र खिरा
• अपराधमा राजर्नीटिकरण र राजर्नीटिमा अपराटधकरण गर्ने • लागपू दार्थको अवैध ओसारपसार िर्ा िाटन्जिको रूपमा
प्रवृटत्त, र्नेपाल टवकटसि हर्नु
• कार्नर्नु को शासर्न र संस्कृ टिको टवकासमा अवरोध, • हटियार र टवरफोिक पदार्थको अवैध पैठारी,
• कार्नर्नू न्लंघर्न गर्ने प्रवृटत्त र दण्डहीर्निा, • समदु ायमा बढ्दो टहसं ा,
• अपराधमा आधटु र्नक प्रटवटधको दरुु पयोग, • लुिपाि, अपहरण, सफे दपोश अपराध र साइबर अपराध,
• टहसं ा र सशस्त्र अपराधमा वृटद्ध, • भ्रष्टचार,
• संगटठि अपराधमा वृटद्ध,
• मार्नव बेचटवखर्न,
३. सामातजक–आतावक चुनौति र खिरा
• कमजोर अर्थिन्र र परटर्नभथरिा, • र्नागररक अटधकारको दरुु पयोग,
• अटशक्षा, बढ्दो बेरोजगारी र गरीबी, • टवटभन्र्न वगथ, क्षेर, जाटि र समदु ायबीचको द्वन्द्व र सामाटजक
• स्वदेशी नत्पादर्नको न्यर्नू िा, सद्भावमा प्रटिकूल असर पार्ने
• आटर्थक असमार्निा, • टक्रयाकलाप,
• जर्नसख्ं या वृटद्ध िर्ा अव्यवटस्र्ि बसाई–सराई • सामाटजक र र्नैटिक म्ू यप्रटिको नदाटसर्निा,
• राटरिय स्रोि र साधर्नको बाुँडफाुँड िर्ा नपयोग र नपयोगमा • टवपन्र्न समदु ाय र क्षेरको लाटग आवश्यक सहयोग र स्रोिको
राटरिय टहिप्रटिको नदाटसर्निा, न्यर्नू िा,
• आटर्थक अपराध र राजस्व चहु ावि, बाह्य आटर्थक सक ं िर • एचआईभी एड्स, महामारी र अन्य सक्र ं ामक रोगहरुको बृटद्ध,
टवकृ टिको प्रभाव, • सक ं ीणथ जािीय र क्षेरीय प्रवृटत्त र टक्रयाकलाप,
• लगार्नीमा प्रटिकूल प्रभाव पार्ने असरु टक्षि वािावरण, • धाटमथक अटिवादको प्रभाव ।
• औद्योटगक अशाटन्ि,
४. मानव बेचतबखन भून्नाले के बुझ्नुहुन्ि ? रोकाामका उपायहरू समेि उमलेख गनवहु ोस् । ५
नत्तरुः- मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार मार्नविा टवरुद्दको अपराध हो । माटर्नसलाई कुर्नै प्रकारले ललाई फकाई, प्रलोभर्नमा पारी, झक्ु याई,
जालसाज गरी, प्रपञ्च टमलाई, जबरजस्िी गरी, करकापमा पारी, अपहरण गरी, शरीर बन्धक राखी, र्नाजक ु टस्र्टिको फाईदा टलई, बेहोस
पारी, पद वा शटिको दरुु पयोग गरी, अटवभावक वा सरं क्षकलाई प्रलोभर्नमा पारी, डर, रास, धाक, धम्की टदई वा करकापमा पारी कसैलाई

100
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 बटसरहेको घर, स्र्ार्न वा व्यटिबाि छुिाई लग्र्ने वा आफुसगं राख्र्ने वा आफ्र्नो टर्नयन्रणमा टलर्ने वा कुर्नै स्र्ार्नमा राख्र्ने वा र्नेपालटभरको एक
ठानुँबाि अको ठानुँमा वा टवदेशमा लैजार्ने वा अरु कसैलाई टदर्ने जस्िा कायथलाई र्नै मार्नव बेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार भटर्नन्छ। कमारा
कमारी, बधुँवु ा िर्ा दास प्रर्ा हदुँ ै आजको यगु मा आधटु र्नक दासिा “Modern Slavery“ को रुपमा मार्नव बेचटबखर्नलाई टलर्न सटकन्छ
। र्नेपालबाि टवशेष गरर भारि, खाडी मल ु क
ु , अटिकर्न देशहरू, यरु ोटपयर्न िर्ा अमेररकर्न देशहरूमा टवटभन्र्न स्वरुप िर्ा प्रकृ टिमा मार्नव
बेचटबखर्न भईरहेको छ यो लागु औषध र हािहटियार कारोबार पटछ टवश्वमा िेस्रो ठुलो सगं टठि अपराधको रुपमा देटखएको छ ।
मार्नव वेचटबखर्न िर्ा ओसारपसार सम्बन्धी अपराध टर्नयन्रण गर्नथ एनिा टबटशटष्टकृ ि एवं साधर्नस्रोि सम्पन्र्न ईकाईको आवश्यकिा
महससु गरी र्नेपाल सरकार (मन्री पररषद) को टमटि २०७५ साल जेष्ठ २७ गिेको टर्नणथयार्नसु ार र्नेपाल प्रहरीमा मार्नव वेचटबखर्न अर्नसु न्धार्न
ब्यरू ो गठर्न भई टमटि २०७६ साल बैषाख २९ गिेबाि कायाथरम्भ भएको छ। सरुु मा ब्यरु ोलाई अपराध अर्नसु न्धार्न गर्ने अटधकार र्नभएकाले
महर्नगरीय प्रहरी बृत्त टसंहदरबारबाि अर्नसु न्धार्न कायथ प्रारम्भ भएकोमा टमटि २०७६।०५।०४ गिेको र्नेपाल सरकार (मन्री पररषद)् टर्नणथयबाि
प्रहरी टर्नयमावली २०७१ मा सािौ संशोधर्न भई कायाथदश े प्राप्त भएको । हाल यसको कायाथलय काठमाण्डौको बबरमहलमा रहेको छ ।
मानव वेचतबखनका रोकाामका उपाय
• बेचटबखर्न रोक्र्न समाजमा चेिर्ना फै लानर्न जरुरी छ ।
• टवद्यालयदेटख र्नै बालबाटलकालाई यसका बारे मा टशटक्षि गरानर्नु पदथछ ।
• पाठ्यपस्ु िकमा समावेश गरे र आफू कसरी बछर्ने र अरुलाई पटर्न कसरी बचानर्ने भन्र्ने कुरा टसकानर्न जरुरी छ ।
• समाजमा िुरुन्िै लागु गर्नथ सटकर्ने टकटसमका पाठ्यसामग्रीहरू समावेश गर्नथ जरुरी छ ।
• रोजगारीका लाटग जार्ने व्यटिलाई टशक्षा टदर्ने, गलि बािोबाि जाुँदा पर्ने असरका बारे मा जार्नकारी गरानर्ने गर्नथपु छथ ।
• व्यटिगि िवरबाि आफु सचेि रटह पररवार र सार्ीहरू सवैलाई सचेिर्ना फै लानर्ने ।
• शंकास्पद व्यटि र जोटखममा रहेका व्यटिहरूको वारे मा टर्नगरार्नी राख्र्ने परामशथ टदर्ने र आवश्यकिा अर्नसु ार सम्वटन्धि टर्नकायसुँग समन्वय गर्ने।
• चोक, चौिारा पसालमा समेि मार्नव बेचटवखर्न टवरुद्ध छलफल एवं बहस सञ्चालर्न गर्ने लगायिका कायथ आवश्यक।
• यसैगरी सामटू हक रुपमा मार्नव बेचटवखर्नको जोटखममा रहेका समदू ाय र क्षेर पटहचार्न गरी मार्नब बेचटवखर्न रोकर्ामका लाटग अन्िरटक्रया,
सडक र्नािक, याथली, घरदैलो जस्िा कायथक्रमहरू गर्ने।
• मार्नव बेचटवखर्नटवरुद्ध टक्रयाटशल सरकारी र गैर सरकारी संघ–संस्र्ाहरूसुँग समन्वय गर्ने ।
• पीटडि प्रभाटविहरूलाई आवश्यक सहयोग र परामशथ प्रदार्न गर्ने।
• टहसं ामा परे का पीटडि प्रभाटविलाई आत्म सम्मार्नपवू थक बाुँछर्न पानर्ने वािावरण सृजर्ना गदै पर्नु स्र्ाथपर्नाका लाटग टक्रयाटशल रहर्ने।
• मार्नव बेचटबखर्नका मद्दु ा अर्नसु न्धार्न गर्ने प्रहरीलाई यसका बारे मा धेरै ज्ञार्न टदर्न जरुरी छ । नर्नीहरूलाई बेचटबखर्न सम्बन्धी अपराधको गाम्भीयथिा
बझु ानर्न जरुरी छ ।
• भारिीय टसमा र्नाकाहरुमा सघं सस्ं र्ा र र्नागररक समाजसगं टमलेर टर्नगरार्नी प्रभावकारी बर्नाइर्नु पदथछ ।
• अर्नसु न्धार्न पद्धटिमा व्यापक सधु ार गरी टवज्ञ समहू खडा गर्ने र टवशेष अर्नसु न्धार्न पद्धटि लागू गररर्नु आवश्यक छ ।
५. लैतगक िाा घरेलु तहस
ं ाका मुख्य चुनौिीहरू लेख्नहु ोस् । ५
नत्तरुः- लैङ्टगक र घरे लु टहसं ा अलग अलग आयामहरू हर्न िर्ापी र्नेपाली समाजमा वा पृटिसिात्मक समाजमा यी दवु ै पयाथयबाचीको रुपमा
आएका छर्न । सामान्यिया टलंगको आधारमा गररर्ने टहसं ालाई लैंटगक टहसं ा र घर पररबारका सदस्यबीच हर्ने टहसं ालाई घरे लू टहसं ा भटर्नन्छ
।
चुनौिी
(१) विथमार्न घरे लु टहसं ा (कसरू र सजायुँ) ऐर्न, २०६६ को दफा -४ , नजरु ी गर्ने व्यवस्र्ामा प्रहरी, स्र्ाटर्नय िह, राटरिय मटहला आयोगमा
नजरु ी गर्नथ सक्र्ने व्यवस्र्ाले गदाथ कुर्नै एक टर्नकायलाई टजम्मेवार बर्नाएको देटखदैर्न यो कसरू पणु िथ या फौजदारी प्रकृ टिको भएकोले प्रहरीले
मार अर्नसु न्धार्न िहकीकाि गदाथ राम्रो हर्ने ।
(२) घरे लु टहसं ा सम्बटन्ध कार्नर्नू ले आफ्र्नै घर पररवारका टवरुद्धमा देटखएर टकिार्न गरे र र्नै नजरु ी गर्नथु पर्ने व्यवस्र्ाले गदाथ अपराधको नजागरमा
समस्या र दण्डटहर्निाको अवस्र्ा भएको।
(३) यसलाई टर्नयन्रण गर्नथ पाररवारीक अदालिको व्यवस्र्ा र्नभएको र टछिो फास्ि ियाकमा फै सला गर्ने अवस्र्ा र्नरहेको ।
(४) फौजदारी कसरू का रुपमा स्र्ाटपि हर्न सके र्न ।
(५) प्रभावकारी कायाथन्वयर्नमा समस्या ।
(६) र्नागरीक टशक्षा र चेिर्नाको कमी ।
(७) घरे लु टहसं ा टर्नयन्रण गर्ने टर्नकाय बीच िालमेल र्नहर्नु ।
६. समुदाय प्रहरी साझेदारी कायवक्रमका िाईदाहरू उमलेख गनवुहोस् । ५

101
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 उत्तरः- शाटन्ि र सरु टक्षि समाजको लाटग अपररयायथ रहेको समदु ाय प्रहरी साझेदारी कायथक्रम अपराध टर्नयन्रण शाटन्ि सरु क्षा र टवपि
व्यवस्र्ापर्नको लाटग जर्निा र प्रहरी जोड्र्ने कडीको रूपमा रहेको छ । २०७५ साल काटिथकबाि अटधराज्य भरी एकै सार् लागू भएको
समदु ाय प्रहरी साझेदारी कायथक्रमका फाईदाहरू देहाय बमोटजम रहेका छर्नुः
१. समाजमा बढदै गएको अपराध र संगठीि अपराध टर्नयन्रणमा जर्निा र प्रहरी वीव सहकायथ भई शाटन्िपणु थ समाज टर्नमाथणमा प्रमख ु
भटू मका खे्र्ने अवस्र्ा रहेको ।
२. प्रहरी बटदथ लगाएका र्नागरीक हर्न भर्ने र्नागरीक टवर्ना बटदथका प्रहरी हर्न भन्र्ने ि्यलाई आत्मसाि गरे को ।
३. समाजमा लुकेर रहेका अपराधीक ित्त्वलाई पटहचार्न गरी कारवाहीको दायरामा ्यानर्न सहज रहेको ।
४. समाजमा बढ्दै गएको प्रहरी र र्नागरीक वीचको दरु ीलाई कम गर्नथ सहायिा परु ाएको ।
५. अपराध टर्नयन्रण र शाटन्ि सरु क्षा गहर्न टवषय हो यसमा प्रहरीको मार एकल दाटयत्त्व र कायथले मार सम्भव छै र्न जसमा र्नागरीकको
टजम्मेवारी र दाटयत्व छ भन्र्ने भावर्ना जागृि गरानर्न
६. जर्नचेिर्नाको माध्यमवाि समाजलाई अपराध टबटहर्न बर्नानर्ने कायथमा सहजिा ्यानर्ने ।
७. टबटभन्र्न पािी सघं सगं ठर्नमा टबभाजीि समाजलाई एकिाको सरु मा बाुँधी सबं द्ध ृ र्नेपालको पररक्पर्नालाई साकार पार्नथ सहयोगी
टसद्ध् भएको ।
७. नेपालमा प्रहरी सेवाको इतिहास उमलेख गदै नेपाल प्रहरीको तव्यममान सगं ठनात्मक सरं चनाबारे व्याख्या गनवहु ोस्
। ३+७ =१०
नत्तरुः- सामान्य अर्थमा प्रहरी प्रत्येक प्रहर प्रहरमा खटि शाटन्ि सरु क्षा कायथ गर्ने हदुँ ा यस्िा ब्यटिलाई प्रहरी भटर्न र्नामाकरण गरे को पाईन्छ ।
र्नेपाल सरकार गृह मन्रालयमा रहेर देशको शाटन्ि सब्ु यवस्र्ा र अमर्न चयर्न कायम गर्नथु िर्ा अपराध टर्नयन्रण गर्नथु घटिि अपराधको
वस्िुटर्नष्ट अर्नसु न्धार्न गरी दोषीलाई कार्नर्नू ी दायरामा ्यानर्ने नद्देश्यले गठीि सरु क्षा सम्बन्धी सगं ठर्न । र्नेपालको सन्दभथमा प्रहरीको
बारे मा गटहररएर हेदाथ “सत्य सेवा सरु क्षणम” भन्र्ने मल ु मन्र टलई र्नेपाल अटधराज्यभर शान्िी सरु क्षा अमर्नचयर्न कायम गर्ने, अपराध हर्न
र्नटदर्ने भैहालेमा अपराधको कुसलिापवु थक अर्नसु न्धार्न गर्ने जस्िा गहर्न टजम्मेवारीको भटू मका टर्नवाथह गदै आईरहेको आजको र्नेपाल
प्रहरी आफ्र्नो ऐटिहासीक टबकास क्रममा र्प्रु ै चरण िर्ा अवस्र्ाहरु पार गरी आजको अवस्र्ासम्म आई पगु क े ो हो ।
• र्नेपालको सटं वधार्न (२०७२) को धारा २६८ बमोटजम सघं िर्ा प्रदेश र स्र्ार्नीय िहसम्म कायथ गर्ने गरी गठीि सगं ठर्न ।
• प्रहरी सगं ठर्न प्रहरी ऐर्न,२०१२ प्रहरी टर्नयमावली,२०७१ बमोटजम पररचाटलि ।
• सगं ठर्नको सरं चर्ना टपराटमड आकारको रहेको ।
• देशको आन्िररक सरु क्षामा सवैभन्दा टभरी घेरामा रही सरु क्षा सम्बटन्ध टजम्मेबारी सहं ा्दै आएको संगठर्न ।
• देश टभरको मार र्नभइ अन्िराटरिय शाटन्ि कायम गर्नथ समेिआफ्र्नो टबटशष्ट क्षमिा प्रदथशर्न गररसके को संगठर्न ।
• र्नेपाल प्रहरी र्नेपाल सरकार गृह मन्रालय मािहिको एनिा प्रहरी संगठर्न हो ।
• शाटन्ि सरु क्षा अमर्नचयर्न कायम राख्र्ने महत्वपणू थ भटू मका र टजम्मेवारी टर्नवाथह गर्ने सवल र सक्षम संगठर्न हो ।
• प्रादेटशक संरचर्नामा ७ प्रदेश र ७७ टज्लामा रहर्ने गरी संघीय प्रहरी ऐर्न टर्नमाथणको क्रममा छ ।
• के न्द्रीय प्रहरी प्रधार्न कायाथलय र स्र्ार्नीयस्िरसम्म ७९,५४१ रहेको ।
• २६६० प्रहरी ईकाई रहेको छ ।
 सेवाको ऐतिहातसक पष्ृ ठभूमतम िाा तव्यममान वव्ााः
(क) प्रहरीको प्राटचर्न स्वरुप (टलटछछटव काल देटख श्री ३ जगं काल सम्म)
(ख) प्रहरीको मध्यकाटलर्न स्वरुप (श्री ३ जगं देखी २०१२को प्रहरी ऐर्नर्नआनर्ने बेला सम्मको साल सम्म )
(ग) प्रहरीको आधटु र्नक स्वरुप (प्रहरी ऐर्न २०१२ देखी हाल सम्म न्लेटखि काल खण्डहरूलाई टर्नम्र्नार्नसु ार छुट्टा छुट्टै व्यख्या
गर्नथ सटकन्छ ।
 तनम्न तमतिहरुमा प्रहरीमा भूएका महत्वपुणव व्यव्ााहरु
टव.सं. १९५५ - पहाडमा टमटलटसया िराईमा अटमटर्न पटु लसको स्र्ापर्ना ।
टव.स. १९६७- मा काठमाण्डौमा कोिवाली पटु लसको स्र्ापर्ना
टव.स. १९७१- मा टबरगञ्ज पटु लस गोश्वरा खजहर्नी सवाल ऐर्न आएको ।
टव.स. १९९१- देखी प्रहरीको काम किथब्य िोटकएको ।
टव.स. १९९५ -मा िाटफक टर्नयन्रण गर्ने काम राम दललाई टदईएको हो ।
टव.स. १९९७ -मा एक सर्नद द्दारा प्रहरी सवाल जारी गरी िराईका टज्लामा प्रहरी र्ार्ना ईस्पेक्िरको कायाथलयको स्र्ापर्ना ।
टव.स. २००१ -मा िराईका धेरै टज्लामा ईस्पेक्िरको कायाथलय ठार्ना, चौकी स्र्ापर्ना गरी प्रहरीको स्विन्र सगं ठर्नको अटस्र्त्व कायम
।

102
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 टव.स. २००७ -सालको रामदल प्िर्नले प्रहरीको रुपमा काम गरे को र पछी मटु ि सेर्नालाई गाटभएको
टव.स.ं २००७ - प्रर्म आइ.टज.पी. िोरण शम्शेर टर्नयि ु । नर्नको कायथकाल २००७ चैर २८ देखी ३० सम्म जम्मा २ टदर्न मार टर्यो ।
टव.स.ं २००८ - आइ.टज.पी. अटफसको स्र्ापर्ना टसहं दरबारमा भयो । दोश्रो आइ.टज.पी. र्नर शम्शेर टर्नयि ु भएका टर्ए । २००७
सालमा प्रजािन्र स्र्ापर्नापश्चाि २००९ मा प्रजािन्रको लागी लडेको मटु ि सेर्ना लाई रामदल मा टमसाइयो । मटु ि सेर्ना र रामदललाई
टर्नयटमि र व्यवटस्र्ि गर्नथ प्रहरी ऐर्नको आवश्यकिा पर्नथ गयो ।
 प्रहरीको आिुतनक ्वरुप (प्रहरी ऐन २०१२ देखी हाल सम्म)
प्रहरी को आधटु र्नक स्वरूपको आधार भर्नेको २००७ सालको प्रजािन्रको लाटग लडेका मटु ि सेर्ना र रामदलको ब्यबटस्र्टिकरण
िर्ा समायोजर्नको लाटग ऐर्नको ब्यबस्र्ा गररर्नु सार्ै साङ्गठटर्नक स्वरूप र कायथटदशा िोटकर्नु टर्यो। यसबािै पटहलोप्ि प्रहरीको
काम, स्वरुप, टर्नयटु ि, सरुवा, बढुवा, कारबाही िाटलम आटद व्यवटस्र्ि भएको हो। प्रहरी ऐर्न २०१२ जारी भएपछी र्नेपाल प्रहरीको
आधटु र्नक काल सरुु भएको माटर्नन्छ ।
२०१२ - प्रहरी ऐर्न २०१२ जारी भइ र्नेपाल प्रहरीको टवटधवि स्र्ापर्ना ।
२०११ - प्रहरी िाटलम के न्द्र प्ु चोकको श्रीमहलमा अस्र्ायी रुपमा स्र्ाटपि ।
२०१३- सालमा सदर प्रहरी िाटलम के न्द्रको रुपमा महाराजगञ्जमा स्र्ान्िरण भइ स्र्ाटपि ।
२०१५ - प्रहरी सञ्चारको व्यवस्र्ा ।
२०१५ - पटहलो प्रहरी टर्नयमावलीको व्यवस्र्ा यसले टड.आइ.जी. अटफस, एस.पी. अटफस, टज्ला पटु लसको व्यवस्र्ा गरे को ।
२०१७ - अञ्चलमा १४ एस.पी. र ७५ टज.प्र.का. स्र्ाटपि ।
२०२४ - इन्िरपोलको सदस्यिा प्राप्ि । र्नेपाल इन्िरपोलको १०० औ सदस्यको रुपमा प्रवेश
२०३५ - टवटधटवज्ञार्न प्रयोगशालाको स्र्ापर्ना
२०३० - प्रहरीलाई रासर्न िर्ा स्के लको सामार्न नपलब्ध ।
२०३९ - पाचौ टवकास क्षेरका रुपमा टदपायलमा क्षे.प्र.का. स्र्ापर्ना
२०४० - टवरे न्द्र प्रहरी अस्पिाल, टदपेन्द्र प्रहरी टवद्यालयको स्र्ापर्ना, सामदु ायीक प्रहरी सेवा सञ्ं चालर्न
२०४५ - सशस्त्र प्रहरी िाटलम के न्द्र ककर्नीमा स्र्ापर्ना ।
२०४८ - लागु औषध टर्नयन्रण कायाथन्वयर्न इकाई काठमाडौ स्र्ापर्ना
२०४९ - प्रहरी टर्नयमावली जारी । स.प्र.िा.के . लाई रा.प्र.प्र.प्र.मा रुपान्िरण आइ.पी.एस. िाटलमको लागी ५ जर्ना टस.प्र.अ. भारिको
हैदराबाद पठाईयो ।
२०४९ - सालमा सयं ि ु रारि सघं को आवाहर्नमा अन्िराटरिय शाटन्ि कायम राख्र्न प्रयोग।
२०५० - प्रहरी सधु ार सझु ाव आयोग गठर्न ।
२०५१ - काठमाण्डौमा सामदु ाटयक प्रहरीको स्र्ापर्ना
२०५२- अमर प्रहरी स्मारक स्र्ापर्ना, र्नेपाल प्रहरी टवशेष कायथदलको स्र्ापर्ना अपराध अर्नसु न्धार्न टवद्यालयको स्र्ापर्ना
२०६३– मा महार्नगरीय प्रहरीको स्र्ापर्ना
२०६७– मा र्नेपाल प्रहरी टभर के टन्द्रय अर्नसु न्धार्न व्यरु ोको स्र्ापर्ना
२०७१- मा िेस्रो पिक प्रहरी टर्नयमावली
२०७१- मा जटु र्नयर प्रहरी अटधकृ ि टशक्षालय भरिपरु स्र्ापर्ना
२०७२- मा पोटलग्राफको स्र्ापर्ना
२०७५- र्नेपाल प्रहरीमा डािा सेन्िरको स्र्ापर्ना।
२०७५- मा साईबर अपराध टर्नयन्रण व्यरू ोको स्र्ापर्ना
२०७५- मा मार्नव बेचटबखर्न अर्नसु न्धार्न व्यरू ोको स्र्ापर्ना
२०७७- मा प्रहरी टर्नयमावली,आठौ संशोधर्नले कुकुर स्कुल भन्र्नेलाई के र्नाईर्न राटखएको (Nepal Police Canine Operation
Division) छ
२०७८ ।१०।०३ - मा र्नेपाल प्रहरीको राजपर अर्नंटकि श्रेणीमा दजाथ र्प, प्रहरी कायाथलय सहयोगीलाई श्रेणी टबटहर्न प्रर्मस्िर देटख पञ्चमस्िर
सम्म स्िर टर्नधाथरण र संगठर्नको संरचर्नामा व्यापक हेरफे र ।
 र्नेपाल प्रहरीको टवद्यमार्न अवस्र्ा:
र्नेपाल प्रहरी र्नेपाल सरकार गृह मन्रालय मािहिको एनिा प्रहरी संगठर्न हो । यो एनिा वृहद सगं ठर्नको रुपमा स्र्ाटपि भई देशमा शाटन्ि
सरु क्षा अमर्नचयर्न कायम गर्नथ टर्नकै महत्वपणु थ भटू मका र टजम्मेवारी प्राप्ि गरे को सवल र सक्षम संगठर्न हो । हाल यो संगठर्न प्रादेटशक
संरचर्नामा ७ प्रदेश र ७७ टज्लामा समेि गरी देशैभर स्र्ार्नीय स्िरसम्म आफ्र्नो सांगठटर्नक संरचर्ना टर्नमाथण गरी सेवारि रहेको भएिापटर्न

103
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 हाल सघं ीय प्रहरी ऐर्न टर्नमाथणको क्रममा छ । यस सगं ठर्नमा के न्द्रमा र्नेपाल प्रहरी प्रधार्न कायाथलय देटख स्र्ार्नीयस्िरमा प्रहरी चौकीसम्म
गरी हाल ७९ हजार भन्दा बढी प्रहरी अटधकृ ि िर्ा जवार्नहरुले टवटभन्र्न २६६० भन्दा
बढी प्रहरी इकाईबाि जर्निाको सेवामा समटपथि रहदै आएका छर्न् । यो र्नेपाली जर्निाको दैटर्नकीसगं प्रत्यक्षरुपमा जोटडएको शाटन्ि सरु क्षा
प्रदार्न गर्ने कायथमा अग्रणी स्र्ार्नमा रहेको र गौरवमय इटिहास बोके को सरु क्षा अगं हो । यो सगं ठर्नले देशमा मार र्नभई टब.स.ं २०४९ साल
पटछ सयं ि ु रारि सघं को आह्वार्नमा टवश्वका २० भन्दा बढी द्वन्द्वग्रस्ि मलु क
ु मा अन्िराटरिय शाटन्ि कायम गर्ने कायथमा सहभाटगिा जर्नाई
शाटन्ि स्र्ापर्नार्थ महत्वपणु थ भटू मका टर्नवाथह गरी अन्िराटरियस्िरमा समेि र्नेपाल प्रहरीको छटवलाई नछच बर्नाएको अवस्र्ा छ । यो प्रहरी
संगठर्न प्रहरी ऐर्न,२०१२ र प्रहरी टर्नयमावली,२०७१ वमोटजम पररचाटलि छ । यसका अलावा यस संगठर्नले टवटभन्र्न र्नीटि टर्नदेटशका
टर्नमाथण गरी आफ्र्नो कायथलाई प्रभावकारी रुपमा सचं ालर्न गदै आएको अवस्र्ा छ ।
८. वनुसन्िान वतिकारीले प्रमाण संकलन गदाव ध्यान तदनुपने कुराहरू के के हुन् ? लेख्नुहोस् । १०
नत्तरुः- अग्रं ेजी भाषाको Evidence शब्द ्याटिर्न भाषाको Evader बाि आएको हो जसको अर्थ स्पष्ट पत्ता लगानर्नु भन्र्ने हन्छ ।
र्नेपाली बृहद शव्दकोषका अर्नसु ार– कुर्नै टवषय वा कुरालाई टसद्ध वा साटवि गर्नथका लाटग प्रस्ििु गररर्ने वस्िु वा कर्र्नलाई, कुर्नै वस्िक ु ो
यर्ार्थ ज्ञार्न हर्ने साधर्न, सत्यिा, सछचाइलाई प्रमाण हो भटर्नएको छ ।
समग्रमा भन्र्नु पदाथ प्रमाण भर्नेको मद्दु ाका सन्दभथमा अदालिमा प्रस्ििु हर्ने यस्िो कार्नर्नु ी साधर्न हो, कसले न्याय टर्नरूपरणको टसलटसलामा
ठहर गर्नपथु र्ने कुरामा मौटखक, टलटखि वा दटशको रुपमा आधार प्रदार्न गदथछ ।
प्रमाण कुर्नै पटर्न घिर्नाको न्याय स्र्ापर्नाको मेरुदण हो । सवथप्रर्म प्रमाण सक ं लर्न किाथले घिर्नाको प्रकृ टि अर्नरुु प मख्ु य र सहायक
घिर्नास्र्ल बाि प्राप्त हर्ने प्रमाणहरु सक ं लर्न गर्नथु पदथछ । प्रमाण सक
ं लर्न गदाथ टर्नम्र्न कुरामा ध्यार्न टदर्नपु दथछ:
i. संकलर्न पवू थ छाुँया टचर, स्के टचङ भएको छ, छै र्न हेर्नथु पदथछ ।
II. कुर्न सबदु लाई के द्धारा नठाई, कसरी संकलर्न गर्ने हो ?
III. ऊठाएको वस्िक ु ो कुर्नै टलटखि भएको छ, छै र्न ?
IV. कटिसम्मको पररमाणले प्रमाटणक भार समेि्छ ?
V. कार्नर्नू ी प्रावधार्न र प्रचलर्न कस्िो छ ?
VI. कुर्नै एक सबदु अको सबदु सुँग सटमश्रण भएको छ, छै र्न ?
VII. भेटिएका सबदु हरु अन्य कुराको सम्बन्ध छ भन्र्ने कुरामा ख्याल राख्र्नपु दथछ ।
VIII. सबदु हरु मध्य कुर्नले कसको पटहचार्न गर्नथ मद्दि गदथछ भन्र्ने कुरामा ध्यार्न टदर्नपु दथछ ।
माटर् न्लेटखि टबषयवस्िुको अटिररि भौटिक सबदु संकलर्नका टर्नम्र्न टसद्धान्िहरु पटर्न ख्याल गर्नथु पदथछ ।
i. कार्नर्नू ी ररि पर्ु यानर्नु पदथछ (Obtain it legally)
ii. सम्पणु थ कुराहरु मचु ्ु कामा न्लेख गर्ने (Describe it in notes)
iii.भौटिक सबदु को राम्ररी पटहचार्न गर्ने (Identity it properly)
iv. भौटिक सबदु को राम्ररी प्याक गर्ने (Package it properly)
v. Maintain a chain of custody.
vi. लेवटलड्ग (Labeling)
vii. Fafer (Sealing)
९. प्रहरी सेवामा सममह कायवको महत्व उमलेख गदै मानव वतिकार संरक्षणमा प्रहरीको भूमतमकाबारे लेख्नुहोस् ।
५+५=१०
नत्तरुः- समहू भन्र्नाले त्यस्िा व्यटिहरुको समहू लाई बटु झन्छ जसले साझा लक्ष्य र नद्देश्य टलएको हन्छ । समहू भन्र्न सार् दईु वा दईु भन्दा बढी
व्यटिहरु रहेका हन्छर्न् जसले एक आपसमा अन्िरटक्रयाको माध्यमबाि लटक्षि नद्देश्य परू ा गर्नथ हरहमेसा ित्पर रहन्छर्न् । समहू मा एकजर्ना
र्नेित्ृ वकिाथ हन्छ जसले सम्पणू थ सदस्यहरुलाई टर्नयन्रण र टर्नदेशर्न गरे को हन्छ । समहू का सदस्यहरुले छुट्टाछुट्टै रुपमा आफुलाई सटु म्पएको
टजम्मेवारी बहर्न गदथछर्न् भर्ने र्नेित्ृ वले सबै सदस्यहरुलाई एकिाको सरू मा बाुँध्र्ने प्रयास गरे को हन्छ । एकले र्कु े सक
ु ी सयले र्क
ु ी र्नदी”
भन्र्ने हाम्रो परु ार्नो भर्नाइले पटर्न समहू को महत्वलाई पष्टु ्यानुँदछ ।
अको शब्दमा भन्र्नु पदाथ साझा नद्देश्य प्राटप्त गर्नथका लाटग दईु वा सोभन्दा बढी व्यटि एक आपसमा आबद्ध भएर गर्ने कायथलाई समहू गि
कायथ भटर्नन्छ । यो समहू द्वारा सामटू हक रूपमा गररर्ने कायथ हो। यसमा समहू का सदस्यहरू साझा नद्देश्यका लाटग एक अकाथप्रटि आटश्रि
र अन्िरसम्बटन्धि भएर आपसी छलफल गरी कायथ सम्पादर्न गदथछर्न् । यसमा टवशेष कामका लाटग समहू बर्नाइर्ने, समहू का सदस्यबीच
आपसी टवश्वास, सद् भाव र सहयोग बढाइर्ने, सदस्यबीच व्यापक छलफल हर्ने, पदसोपार्न र्नभई हाटकम र काररन्दाको अवस्र्ा र्नहर्ने,
सदस्यहरू स्विन्र र स्वयं टर्नयटन्रि हन्छर्न् । यसबाि कमथचारीमा कायथ प्रेरणा बढेर नत्पादर्न र नत्पादकत्व बढ्दछ। सामान्यिया कुर्नै

104
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 िोटकएको खास नद्देश्य प्राटप्तका लाटग औपचाररक समहू को घेराटभरैबाि खास व्यटिहरू सटम्मलि भई कायथ सम्पादर्न गर्नथका लाटग
समहू गि कायथको अवधारणा टवकास भएको हो । यसलाई टसर्नजेटिक वकथ पटर्न भटर्नन्छ ।
प्रहरी सगं ठर्नबाि गररर्ने काम कारबाहीहरू प्रायजसो समहू मा आबद्ध भै सम्पन्र्न गररर्ने प्रकृ टिका हन्छर्न् । सगं ठर्नका एकल व्यटिहरूबाि
त्यस्िा प्रकृ टिका काम कारबाहीहरू सम्पन्र्न गर्नथ गाह्रो हर्ने हन्छ । समहू मा काम गर्नपथु र्ने हदुँ ा समहू टभरका व्यटिहरू बीच राम्रो समन्वय हर्नु
अत्यन्ि जरूरी हन्छ । िसर्थ समहू कायथ र समन्वय जोटडएर आनर्ने टवषय वस्िु हो । जहाुँ समहू हन्छ त्यहाुँ समन्वय हर्नपु दथछ । अन्यर्ा
समहू ले काम गर्नथ सक्दैर्न लक्ष्य प्राटप्त हर्न सक्दैर्न ।
समुह कायवको महत्वः
 संगठर्नको कायथसम्पादर्नको नत्तरमा बढोत्तरी टदर्न ।
 सदस्यहरुबीच अपर्नत्वको भावर्ना वृटद्ध गर्नथ ।
 सदस्यहरुबीच काममा सटक्रयिा बढानर्न ।
 समह ू का सदस्यहरुबीचको ज्ञार्न सीपको फै लावि र नपयोग गर्नथ ।
 आपसी भाइचारामा अभटबृद्धी गर्नथ ।
 नछच मर्नोबल राख्र्न ।
 संगठर्नटभर हर्ने आन्िररक द्वन्द्व र अस्वस्र् प्रटिपधाथको अन्त्य गर्नथ ।
मानव वतिकार पररचयः
मार्नब भएकै कारणबाि प्राप्त हर्ने जन्म सटद्ध अधटकार र्नै मार्नव अधटकार हो । यो टवश्वका सबै मार्नवलाई देश भटर रहुँदा र
बाटहरी देशमा रहुँदा पटर्न बराबरी रूपमा प्राप्त हर्ने अहरणटय अटधकार हो । मार्नव अटधकार आयोग ऐर्न, २०६८ का अर्नसु ार मार्नव
अटधकार भन्र्नाले व्यटिको जीवर्न, स्विन्रिा, समार्निा र मयाथदासुँग सम्बटन्धि संटवधार्न िर्ा अन्य प्रचटलि कार्नर्नु द्वारा प्रदार्न गररएका
अटधकार िर्ा र्नेपाल पक्ष भएको मार्नव अटधकारसम्बन्धी अन्िराथटरिय सटन्ध सम्झौिामा टर्नटहि अटधकार सम्झर्नपु छथ ।
प्रकृ टि प्रदत्त मार्नव अटधकार अहरणीय हर्नक ु ा सार्ै टकर्नेर वा मागेर पानर्ने अटधकार होइर्न । यो जन्मजाि स्विुः टसद्ध पानर्ने
अटधकार हो । यसले मार्नव जीवर्नसुँग प्रत्यक्ष सम्बन्ध राख्दछ । जस्िै माटर्नसले बाुँछर्न पानर्ने अटधकार, सरु क्षाको अटधकार, खार्न पानर्ने
अटधकार, बस्र्न पानर्ने अटधकार, लत्ताकपडा, टशक्षा, स्वास््य, मर्नोरञ्जर्न, स्विन्रिा, व्यापार, दाम्पत्य जीवर्न इत्याटद पदथछर्न् ।
मानव वतिकार सरं क्षणमा प्रहरीको भूतम मका
मार्नव अटधकारको सम्मार्न, संरक्षण एवं सम्बद्र्धर्नमा सरु क्षाकमीको भटू मका टर्नकै महत्वपणू थ हन्छ । प्रचटलि कार्नर्नु को प्रभावकारी
कायाथन्वयर्नबाि र्नै मार्नव अटधकारको संरक्षण एवं सम्बद्र्धर्न हर्न सक्दछ । यस कायथमा सरु क्षाकमीको अहम् भटू मका रहेको हन्छ । त्यसैले
प्रत्येक सरु क्षाकमी िर्ा सरु क्षा टर्नकायले मार्नव अटधकारसम्बन्धी मापदण्डहरूका बारे मा राम्रो जार्नकारी राख्र्न आवश्यक हन्छ । आफ्र्ना
प्रत्येक व्यवहार र टक्रयाकलापहरूमा यी मापदण्डहरूको प्रयोगको सटु र्नटश्चििा गर्नपथु दथछ ।
मार्नव अटधकार सरं क्षणमा टवशेष गरे र टवशेष पररटस्र्टि जस्िै सक ं िकाल, दगं ा, सशस्त्र द्वन्द्व, प्राकृ टिक प्रकोप, आगलाटग,
महामारी जस्िा अवस्र्ामा पीटडिहरूको बाुँछर्न पानर्ने िर्ा सरु क्षाको अटधकारलाई पटहलो प्रार्टमकिामा राख्र्नपु दथछ । जस्िोसक ुै
अवस्र्ामा पटर्न मार्नव अटधकार िर्ा प्रचटलि कार्नर्नु को न्लंघर्न र्नहर्ने कुराको सटु र्नटश्चि गर्नथपु दथछ । अवस्र्ालाई सामान्यीकरण गर्ने
कार्नर्नु ले प्रत्यायोजर्न गरे को अटधकार मार प्रयोग गर्ने िर्ा टवशेष अवस्र्ामा पटर्न कुर्नै आधारमा कसैलाई टवभेद र्नगर्ने र्नीटि अवलम्वर्न
गर्नथपु दथछ । प्रहरीले आफ्र्नो अटधकारको प्रयोग गदाथ व्यटिको अटधकार र स्विन्रिा सरं क्षण गर्ने नद्देश्य टलएको हर्नपु दथछ । नद्देश्य परू ा गर्ने
ढगं ले मार शटिको प्रयोग गररर्नु पदथछ अर्ाथि शटि प्रयोग गदाथ र्नैटिकिा, सावथजटर्नक सव्ु यवस्र्ा िर्ा टहि सरं क्षणमा आवश्यक न्यर्नू िम
शटि प्रयोग गर्नपथु दथछ अर्ाथि अत्यटधक शटिको प्रयोग गर्नथु हदुँ र्नै । त्यस्िै अर्नसु न्धार्न िहटककाि िर्ा फरार अपराधी पक्रान गर्ने क्रममा
मार्नव अटधकारको हर्नर्न हर्न सक्दछ । कार्नर्नु भन्दा बाटहर गएर पक्रान गर्न,थु टहरासिमा राख्र्नु मार्नवअटधकारको हर्नर्न हर्ने हदुँ ा सो
अवस्र्ामा प्रहरीले मार्नवअटधकारको संरक्षण गर्नथपु दथछ । मार्नवअटधकार सरं क्षणका लाटग र्नेपाल प्रहरीले संगठर्नको मख्ु य प्रार्टमकिामा
राखी देशटभर र बाटहरका मार्नवअटधकार सरं क्षण संघसंस्र्ा, र्नागररक समाज, टवटभन्र्न संयि ु रारिसंघका टमसर्नहरुसुँग समन्वय गदै
आएको छ । मार्नवअटधकारको संरक्षणमा संगठर्नले शन्ू य सहर्नशीलिाको र्नीटिसमेि टलएको छ । र्नेपाल प्रहरीले २०५९ सालदेटख र्नै
प्रहरी प्रधार्न कायाथलयमा मार्नवअटधकार इकाइ खडा गरी मार्नवअटधकारको संरक्षणका लाटग टवटभन्र्न कायथहरु गदै आएको छ ।
मार्नव अटधकार संरक्षणमा र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो किथव्य पालर्न गर्ने क्रममा व्यटिका मार्नवअटधकारको सम्मार्न गरे र र कै यौ ुँ त्यस्िा
मार्नवअटधकार संरक्षण गर्ने र्नीटि अटख्ियार गरे र मार्नव अटधकारको संरक्षणमा महत्वपणू थ भटू मका टर्नवाथह गर्नथ सक्दछ । जर्नु टर्नम्र्न प्रकारका
रहेका छर्नुः् -
(क) प्रहरीले किवव्य पालन िाा कानुन कायावन्वयन गने क्रममा
१. अर्नसु न्धार्न िहटककािको क्रममा शंटकि व्यटिप्रटि अपराध प्रमाटणि र्नभएसम्म टर्नदोटषिाको अर्नमु ार्न गरे र ।
२. शंटकिका भर्नाइ जस्िाको िस्िै बयार्नका रुपमा निार गरे र वा इछछा टवपरीि बयार्न टदर्न कर र्नलगाएर
(ख) पक्राउ िाा खानिलासीको क्रममा

105
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 १. अर्नसु न्धार्नको टसलटसलामा कार्नर्नु बमोटजम बाहेक स्वेछछाचारी पक्रान (Arbitary Arrest) र्नगर्ने
२. पक्रान पजू ी र खार्निलासी पजू ी टदर्ने
३. पक्रानको २४ घन्िा टभर मद्दु ा हेर्ने अटधकारीसमक्ष पेश गरे र मार टहरासिमा राख्र्ने
४. बढु ाबढु ी िर्ा बालबाटलकालाई हत्कडीको प्रयोग र्नगर्ने, मटहलालाई पक्रान िर्ा खार्निलासी गदाथ मटहला प्रहरीमाफथ ि् गर्ने
(ग) तहरासिमा राख्ने क्रममा
१. पजू ी टदएर मार टहरासिमा राख्र्ने
२. भेिघािको व्यवस्र्ा गर्ने
३. मार्नवअटधकारमैरी टहरासि कक्ष बर्नानर्ने
४. मेटडकल जाुँच गराएर मार टहरासिमा राख्र्ने
५. टहरासिमा रहेको व्यटिलाई आवश्यक परे को बेला कार्नर्नु व्यवसायीसुँग परामशथको व्यवस्र्ा टमलाइटदर्ने ।
(घ) प्रहरी कारवाही गने क्रममा
१. शाटन्ि र सव्ु यवस्र्ा कायम राख्र्ने क्रममा सकभर सम्झाइबझु ाइ गर्ने
२. बाध्यिावश बल प्रयोग गर्नथु परे मा चरणबद्ध बल प्रयोगको टसद्धान्िअर्नरुु प गर्ने
३. कार्नर्नु सम्मि जवाफदेही र बल प्रयोगको आवश्यकिाको टसद्धान्िअर्नसु ार मार्नवअटधकारको सरं क्षण हर्ने गरी प्रहरी कारवाही गर्ने ।
(ङ) नीतितनयमको तनमावण गने क्रममा
१.प्रहरी संगठर्नले मार्नवअटधकारको संरक्षणका लाटग टवटभन्र्न िाटलम आयोजर्ना गर्ने
२.मार्नवअटधकार न्लंघर्न गर्ने प्रहरी कमथचारीनपर शन्ू य सहर्नशीलिाको र्नीटि अवलम्बर्न गरे र कारवाहीको दायरामा ्यानर्ने सटलसटलामा
र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो Mission Statement मा र्नै मार्नवअटधकार सरं क्षणमा प्रटिबद्ध प्रहरी सेवा’ भर्नी स्पष्ट गरे को छ । यसै क्रममा
र्नेपाल प्रहरीले मार्नव अधटकार संरक्षणको लाटगसम्पणू थ प्रहरी कमथचारीलाई मार्नव अटधकार सम्बन्धी ह्यान्डबक ु ियार गरी टविरण गरे को
छ।
(च) वन्िरातष्िय शातन्ि ्ाापना गने क्रममाः
१. र्नेपाल प्रहरीले टवटभन्र्न द्धन्द्धग्रस्ि देशमा जाुँदा एकािफथ त्यहाुँका र्नागरीकका मार्नव अटधकारहरू हर्नर्न हर्न र्नटदर्न UN Peace
Keeper को हैटसयिले काम गर्नथु पदथछ भर्ने अकाथ िफथ सम्बटन्धि देशका प्रहरीहरूलाई मार्नव अटधकार सम्बन्धी िालीम समेि टददै
आएको छ ।
२. र्नेपाल प्रहरीले आफ्र्नो देशको झण्डा फहराएर जार्नपु र्ने हदुँ ा आफ्र्नो पेशा र दाटयत्व संगै अन्िराटरिय स्िरमा समेि र्नेपालको मार्नव
अटधकारको सरं क्षण सम्बटन्ध प्रटिबद्दिालाई नजागर गरररहेको छ ।

खण्ड “ख” २५ वंक

१०. मुलुकी िौजदारी कायवतवति सतं हिा, २०७४ बमोतजम जाहेरी दरखा्ि वा सच
म ना दिाव नगरेमा उजुर गनव सक्ने
सम्बन्िी व्यव्ाा उमलेख गनवुहोस् । ५
नत्तरुः- मलु ुकी फौजदारी कायथटवटध संटहिा, २०७४ को पररछछे द-२ को दफा ५ बमोटजम जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना दिाथ र्नगरे मा टर्नम्र्नार्नसु ार नजरु
गर्नथ सक्र्ने व्यवस्र्ा रहेको छ :
(१) दफा ४ को नपदफा (१) बमोटजम टदएको जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयले दिाथ गर्नथ इन्कार गरे मा जाहेरी दरखास्ि वा
सचू र्ना गर्ने व्यटिले त्यस्िो व्यहोरा खल ु ाई सम्बटन्धि टज्ला सरकारी वटकल कायाथलय वा त्यस्िो जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना दिाथ गर्नथु पर्ने
प्रहरी कायाथलय भन्दा माटर््लो िहको प्रहरी कायाथलयमा जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना सटहि नजरु गर्नथ सक्र्नेछ ।
(२) नपदफा (१) बमोटजमको नजरु प्राप्त भएमा सम्बटन्धि टज्ला सरकारी वटकल कायाथलय वा प्रहरी कायाथलयले त्यसको अटभलेख राखी
त्यस्िो जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्ना आवश्यक कारबाहीको लाटग सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयमा पठानर्नु पर्नेछ ।
(३) नपदफा (२) बमोटजम प्राप्त हर्न आएको जाहेरी दरखास्ि वा सचू र्नालाई सम्बटन्धि प्रहरी कायाथलयले दफा ४ को नपदफा (३) बमोटजम दिाथ
गरी कारबाही गर्नथु पर्नेछ ।
(४) दफा ४ को नपदफा (७) बमोटजमको सचू र्ना दिाथ गर्नथ त्यस नपदफामा नट्लटखि कायाथलय वा अटधकारीले इन्कार गरे मा त्यस्िो सचू र्ना टदर्ने
व्यटिले सोही व्यहोरा खल ु ाई कसरू को सचू र्ना सटहि सम्बटन्धि टज्लाका प्रमख
ु टज्ला अटधकारी समक्ष नजरु टदर्न सक्र्नेछ ।
िर प्रमख ु टज्ला अटधकारी र्नै अर्नसु न्धार्न अटधकारी िोटकएको रहेछ र टर्नजले त्यस्िो सचू र्ना दिाथ गर्नथ इन्कार गरे मा गृह मन्रालयमा त्यस्िो
नजरु टदर्न सटकर्नेछ ।
(५) नपदफा (४) बमोटजम नजरु प्राप्त भएमा सम्बटन्धि प्रमख ु टज्ला अटधकारी वा गृह मन्रालयले िीर्न टदर्नटभर सचू र्ना दिाथ गर्ने वा र्नगर्ने टर्नणथय
गरी सम्बटन्धि कायाथलयलाई सो बमोटजम गर्नथ वा गरानर्न टर्नदेशर्न टदर्नु पर्नेछ ।

106
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
(६) नपदफा (५) बमोटजमको टर्नदेशर्न प्राप्त भएपटछ सम्बटन्धि कायाथलय वा अटधकारीले सो टर्नदेशर्न अर्नसु ारको कारबाही गर्नथु पर्नेछ ।
११. नेपालको सतं विानका प्रमुख तवशेषिाहरू के के हुन् ? लेख्नहु ोस् । ५
नत्तरुः-र्नेपालको संटवधार्नका महत्वपणू थ टवशेषिाहरु
१. संटवधार्न सभाबाि जर्निाका प्रटिटर्नधीहरू द्धारा टर्नटमथि पटहलो संटवधार्न रहेको ।
२. र्नेपालको स्विन्रिा, सावथभौटमकिा, भौगोटलक अखण्डिा, राटरिय एकिा, स्वाधीर्निा र स्वाटभमार्नलाई अक्षग्ु ण राखी जर्निाको सावथभौम
अटधकार, स्वायत्तिा र स्वशासर्नको अटधकारलाई आत्मसाि् गररएको ।
३. प्रटिस्पधाथत्मक बहदलीय लोकिाटन्रक शासर्न प्रणाली, र्नागररक स्विन्रिा, मौटलक अटधकार, मार्नव अटधकार, बाटलग मिाटधकार,
आवटधक टर्नवाथचर्न, पणू थ प्रेस स्विन्रिा िर्ा स्विन्र, टर्नरपक्ष र सक्षम न्यायपाटलका र कार्नर्नू ी राज्यको अवधारणा प्रटि प्रटिबद्धिा व्यि
गररएको ।
४. देवर्नागरी टलटपमा लेटखर्ने र्नेपाली भाषा सरकारी कामकाजको भाषा हर्ने र र्नेपालमा बोटलर्ने सबै मािृभाषाहरू रारिभाषा हर्ने ।
५. प्रादेटशक पटहचार्न सटहिको एकल सघं ीय र्नागररकिा हर्ने ।
६. टवटभन्र्न र्नागररक, राजर्नीटिक, आटर्थक, सामाटजक र सांस्कृ टिक अटधकारलाई मौटलक हकको रुपमा व्यवस्र्ा गररएको ।
७. र्नेपालको मल ू सरं चर्ना सघं , प्रदेश र स्र्ार्नीय िह गरी िीर्न िहको हर्ने ।
८. अवटशष्ट अटधकार सघं मा रहर्ने ।
९. रारिपटि र्नेपालको रारिाध्यक्ष हर्ने ।
१०. रारिपटि र नपरारिपटि, राटरिय सभाको अध्यक्ष र नपाध्यक्ष िर्ा सभामख ु र नपसभामख ु फरक फरक टलगं वा समदु ायको हर्नु पर्ने
व्यवस्र्ा रहेको ।
११. र्नेपालको शासकीय स्वरूप बहलवादमा आधाररि बहदलीय प्रटिस्पधाथत्मक संघीय लोकिाटन्रक गणिन्रात्मक संसदीय शासर्न प्रणाली
हर्ने ।
१२. र्नेपालको कायथकाररणी अटधकार संटवधार्न र कार्नर्नु बमोटजम मटन्रपररषदमा टर्नटहि हर्ने ।
१३. संघीय मटन्रपररषद्मा समावेशी टसद्धान्ि बमोटजम प्रधार्नमन्री सटहि बढीमा पछचीस जर्ना मन्री रहर्ने ।
१४. प्रधार्नमन्री टर्नयि ु भएको २ वषथसम्म अटवश्वासको प्रस्िाव पेश गर्नथ र्नसटकर्ने ।
१५. संघमा प्रटिटर्नटध सभा र राटरिय सभा र्नामका दईु सदर्न र प्रदेशमा एकसदर्नात्मक व्यवस्र्ाटपका रहर्ने व्यवस्र्ा।
१६. संघीय संसदमा प्रटिटर्नटधत्व गर्ने प्रत्येक राजर्नीटिक दलबाि टर्नवाथटचि कुल सदस्य संख्याको कम्िीमा एक टिहाइ सदस्य मटहला हर्नु पर्ने ।
१७. स्र्ायी सदर्नको रुपमा रहर्ने राटरिय सभा रहर्ने ।
१८. सवोछच अदालि, प्रत्येक प्रदेशमा एक नछच अदालि र प्रत्येक टज्लामा एक टज्ला अदालि गरी ३ िहका अदालिहरु रहर्ने
१९. प्रत्येक प्रदेशमा र्नेपाल सरकारको प्रटिटर्नटधको रुपमा रारिपटिले टर्नयि ु गरे को व्यटि प्रदेश प्रमख
ु को रुपमा रहर्ने ।
२०. स्र्ार्नीय िहको कायथकाररणी अटधकार गानुँ कायथपाटलका र र्नगर कायथपाटलकामा टर्नटहि रहर्ने ।
२१. एक प्रदेश वा स्र्ार्नीय िहबाि अको प्रदेश वा स्र्ार्नीय िहको क्षेरमा हर्ने वस्िुको ढुवार्नीमा कुर्नै कर, श्ु क, दस्िुर वा महसल ू लगानर्न
र्नपाइर्ने ।
२२. र्नेपालको स्वाधीर्निा, सावथभौटमकिा, भौगोटलक अखण्डिा र जर्निामा टर्नटहि सावथभौमसत्ताको प्रटिकूल हर्ने गरी संटवधार्न संशोधर्न गर्नथ
र्नसटकर्ने ।
२३. टवदेशको स्र्ायी आवाटसय अर्नमु टिपर टलएको व्यटि संटवधार्न बमोटजम संवैधाटर्नक वा राजर्नीटिक पदमा टर्नयि ु हर्न टर्नवाथटचि हर्न वा
मर्नोर्नयर्न हर्न योग्य र्नहर्ने ।
२४. सटन्ध वा सम्झौिा गर्ने अटधकार संघमा टर्नटहि रहर्ने, प्रदेशको अटधकारको सचू ीमा पर्ने टवषयमा सटन्ध वा सम्झौिा गदाथ र्नेपाल सरकारले
सम्बटन्धि प्रदेशसंग परामशथ गर्नथु पर्ने ।
१२. मुलक
ु ी वपराि (सतं हिा) ऐन, २०७४ वनस
ु ार कुन-कुन कसरम लाई साववजतनक शातन्ि तवरूिको कसरम मातनन्ि
? लेख्नुहोस् । ५
नत्तरुः- मल
ु क
ु ी अपराध (सटं हिा) ऐर्न, २०७४ अर्नसु ार टर्नम्म कसरू हरूलाई सावथजटर्नक शाटन्ि टवरूद्धको कसरू माटर्नन्छुः-
(क) गैर कार्नर्नू ी भेला गर्नथ र्नहर्ने (च) रारिसेवकलाई बाधा टवरोध गर्नथ र्नहर्ने
(ख) गैरकार्नर्नु ी भेला रोक्र्ने वा भङ्ग गर्ने आदेश न्लंघर्न गर्नथ (छ) सावथजटर्नक स्र्ार्नमा आवागमर्नमा बाधा गर्नथ र्नहर्ने
र्नहर्ने (ज) सावथजटर्नक सेवा अवरूद्ध गर्नथ र्नहर्ने
(ग) हलदगं ा गर्नथ र्नहर्ने (झ) कफ्यथु नलंङ्घर्न गर्नथ र्नहर्ने
(घ) हलदगं ा गर्नथ दरू ु त्साह टदर्न र्नहर्ने (ञ) झठ्ठु ा अफवाह फै लानर्न र्नहर्ने
(ङ) सावथजटर्नक शाटन्ि खलल पार्नथ र्नहर्ने (ि) शाटन्ि भंग गर्नथ घर, जग्गा वा सवारी साधर्न टदर्न र्नहर्ने

107
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 (ठ) संवेदर्नटसल क्षेरमा मसाल जल
ु ुस गर्नथ र्नहर्ने (ड) आवश्यक बस्िु िोडफोड वा हार्नी र्नोक्सार्नी गर्नथ र्नहर्ने
१३. प्रहरी ऐन, २०१२ वनुसार बेवारीसे लासको सम्बन्िमा गनवपु ने कायवतवतिको बारेमा लेख्नुहोस् । ५
नत्तरुः- प्रहरी ऐर्न, २०१२ को दफा २२क. मा बेवाररसे लास कसरी व्यवस्र्ापर्न गर्ने भन्र्ने सम्बन्धमा स्पष्ट व्यवस्र्ा गरे को पाइन्छ । बेवाररसे लास
फे ला परे मा प्रहरीले कब्जामा टलई लासको सर्नाखि र कालगटिले मरे कोमा मचु ्ु का गराई हकवाला फे ला परे मा सिगि गर्नथ बझु ाइटदर्ने र
हकवाला फे ला र्नपरे मा वा फे ला परे र पटर्न लाश बटु झर्नटलए त्यस्िो लाश टचटकत्साशास्त्र अध्ययर्न सस्ं र्ालाई अध्ययर्न प्रयोजर्नका लाटग
बझु ाइटदर्नु पदथछ । त्यस्िा संस्र्ालाई सो लाश आवश्यक र्नपरे मा प्रहरी स्र्ार्नीय गानुँपाटलका, र्नगरपाटलका वा सामाटजक संस्र्ामाफथ ि्
दाहसंस्कार गरानर्नपु दथछ ।
िर कालगटि बाहेक कसैको किथव्य वा दघु िथ र्ना वा आत्महत्या गरे को वा शंकास्पद रुपमा मरे कोमा भर्ने लाशजाुँच मचु ्ु का कायथ समाप्त भई
शव परीक्षण पटछमार अध्ययर्न संस्र्ालाई टदर्ने वा दाहसंस्कार गरानर्नपु र्नेछ ।
१४. प्रहरी कमवचारीको भूनाव, र बढुवा सम्बन्िमा लोक सेवा आयोगको क्िो भूमतमका रहेको ि ? लेख्नुहोस् । ५
नत्तरुः-प्रहरी कमथचारीको भर्नाथ र बढुवा सम्बटन्ध गररर्ने कायथमा लोकसेवा आयोगले खे्र्ने भटू मका सटं वधार्न िर्ा प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ ले
टकिार्न गरे बमोटजम रहेको हन्छ । अिुःजसलाई टर्नम्र्नार्नसु ार न्लेख गर्नथ सटकन्छ ।
र्नेपालको सटं वधार्न (२०७२) धारा २४३ (१) अर्नसु ार लोकसेवा आयोगको काम किथव्य अन्िगथि र्नेपाल प्रहरी सेवाको पदमा
टर्नययिीका लाटग नपयि ु नम्मेदवार छर्नौि गर्न,थु परीक्षा सञ्ं चालर्न गर्नथु लोक सेवा आयोगको किथव्य हर्ने र सोही धाराको नपधारा (३)
बमोटजम र्नेपाल प्रहरी सेवाको पदमा बढुवा गदाथ अपर्नानर्नपु र्ने “सामन्य तसिान्ि” को टबषयमा लोकसेवा आयोगको परामशथ टलर्नु पर्ने
स्पष्ट व्यवस्र्ा रहेको छ । यसै अर्नसु ार टर्नयि
ु ी गदाथ लोक सेवा आयोगको अध्यक्ष रही सम्पणु थ प्रकृ या सञ्ं चालर्न गर्ने र बढुवा हदुँ ा परामशथ
टदर्ने कायथ गदथछ । त्यसै गरी प्रहरी टर्नयमावली, २०७१ को टर्नयम १० बमोटजम पदपिु ी सटमटिको गठर्न हर्ने र लोक सेवा आयोगको अध्यक्ष
वा टर्नजले िोके को लोक सेवा आयोगको सदस्य र्नै सो पदपिु ी सटमटिको अध्यक्ष भई टवज्ञापर्न प्रकाशर्न गरी टलटखि परीक्षा सञ्चालर्न
गरी टलटखि परीक्षाको र्निीजा प्रशासर्न िर्ा टर्नयि ु ी गर्ने अटधकारी समक्ष पेश गर्ने भटु मका टर्नवाथह गरे को हन्छ ।
त्यसै गरी र्नेपाल प्रहरीमा बढुवा द्धारा पटु िथ गर्ने पदका लाटग टर्नयम ९ को नपटर्नयम (१६) बमोटजम टर्नयम ४३ बमोटजमको
बढुवा सटमटिको सटचवालयलाई लेटख पठानर्ने र टर्नयम ४२ बमोटजम बढुवा नपर टचत्त र्नबझ्ु र्ने प्रहरी कमथचारीले बढुवा नपरको नजरू ी सन्ु र्न
सटमटि लोकसेवा आयोगका अध्यक्ष र्नै सो सटमटिकको अध्यक्ष रहर्ने सटमटिमा नजरू ी टदर्नसक्र्ने र सो सटमटिले बढुवा सम्बन्धमा अन्यायमा
परे कालाई न्याय टदर्न सक्र्ने गरी भटू मका खे्र्न सक्र्ने व्यवस्र्ा गररएको छ ।

108
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 लोक सेवा आयोग
र्नेपाल प्रहरी, प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक (जर्नपद) पदको खल
ु ा प्रटियोटगिात्मक टलटखि परीक्षा
२०७८/११/०९ प्रश्र्नपर अटर्नवायथ टफिाथ गर्नथु पर्नेछ ।
परुः- िृिीय
समयुः- ३ घण्िा पणू ाथङ्क : १००
टवषय: पेशागि अटभवृटत्त परीक्षण
प्रत्येक खण्डको नत्तर छुट्टाछुट्टै नत्तरपटु स्िकामा लेख्र्नपु र्नेछ । अन्यर्ा नत्तरपटु स्िका रद्द हर्नेछ ।

पेशागि व्यवहाररक परीक्षण १५ वंक

समय:-४५ टमर्नेि
A. Situational Travel Time
N
W E
बारूण यन्र
P K L S
प्रहरी चौकी N

गृह मन्रालय
I J M

टदपज्योिी
टवद्यालय
H A B C D

अस्पिाल
G F E

109
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 टमटि २०७८ फागर्नु ९ गिे टबहार्न ९:०० बजे िपाई कायथरि प्रहरी चौकीमा टदव्यज्योटि टवद्यालयमा आगलागी भैरहेको िर्ा
आगलागीबाि टवद्यालयको २ जर्ना कमथचारी घाइिे भएका भन्र्ने खबर प्राप्त भएको । कायाथलयमा िपाई सटहि १० जर्नाको िोली रहेको छ । िपाईसुँग
२ विा मोिरसाईकल र १ विा टजप रहेको छ । सडकमा arrow संकेिले टदशा टर्नदेशर्न गरे का बोहक सबै सडकहरू दईु िफी छर्न् । डिले संकेि
गरे को सडक मोिर साइकलको प्रयोजर्नको लाटग मार सहज छ । J र C स्र्ार्नको सडकमा टबचमा ढल टर्नमाथण कायथले गदाथ पैदल बाहेक सडकमा
अवरोध छ । सोही टदर्न ९:२५ बजे M स्र्ार्न देटख टवद्यार्ीहरूको टवरोध कायथक्रम शरू ु हर्ने जार्नकारी प्राप्त भएको छ । प्रश्नमा टदइएको कुर्नै पटर्न
सवारी साधर्नहरूको संयोजर्न गरी प्रयोग गर्नथ सक्र्नहु न्छ । र्नक्शाको छे नमा टदशा संकेि गररएको छ । र्नक्शामा टदएको दरू ी समार्न रहेको छ र एक
स्र्ार्नबाि अको स्र्ार्नमा जार्न गाडीबाि १० टमर्नेि, मोिरसाईकलमा ७ टमर्नेि र पैदल १२ टमर्नेि लाग्दछ ।
I) प्रहरी चौकीबाट घटना्ालसम्म गाडीबाट सबैभून्दा तिटो कति समयमा पुग्नु हुन्ि?
उत्तरः- प्रहरी चौकीबाि घि्र्नास्र्लमा पग्ु र्नको लाटग गाडीलाई ४० टमर्नेि लाग्दछ । (रूि P-K-L-M-C वा P-I-J-M-C) M भन्र्ने स्र्ार्नमा टवरोध
कायथक्रम भए पटर्न प्रहरी सेवा अत्यावश्क सेवा अन्िगथि पर्ने भएकोले पन्छाएर भए पटर्न त्यही वािो प्रयोग गर्नथु पदथछ । सार्ै अन्य छोिा
बािाहरू प्रयोग गर्नथ सटकएिा पटर्न प्रहरी आफै ले िाटफक टर्नयमको पालर्ना भए र्नभएको सम्बन्धमा टर्नयमको पालर्नगा गरानर्नु पर्ने भएकोले
प्रहरी स्वयमंले पटर्न िाटफक टर्नयमको अक्षरस पालर्ना गर्नपथु दथछ ।
ii) घटना्ालबाट घाइिेलाई व्पिाल पुरयाउन कुन-कुन बाटोहरू प्रयोग गररएमा सबैभून्दा तिटो पर्ु यानर्नु हुन्ि?
उत्तरः- घिर्नास्र्लबाि घाईिेलाई अस्पिाल पर्ु यानर्न C-B-A-H-G को चोकका रूिहरू प्रयोग गररएमा सबै भन्दा टछिो (४० टमर्नेि) अस्पिाल
पर्ु यानर्न सटकन्छ । िर िाटफक टर्नयमको पालर्न र्नगर्ने हो भर्ने C-E-F-G को रूि हदै ३० टमर्नेि टभर लार्न सटकन्छ ।
iii) वारुणयन्रलाई घटना्ालमा तिटो पुग्न कति समय लाग्दि?
उत्तरः- बारूणयन्रलाई घि्र्नास्र्ल पग्ु र्न कम्िीमा ३० टमर्नेि लाग्दछ ।
(iv) गृह मन्रालयबाट J ्ाानमा पठाइएको घटनासम्बन्िी गोप्य तनदेशन तलन सबैभून्दा तिटो पुग्न कुन माध्यम र बाटो प्रयोग गनवहु ुन्ि?
उत्तरः- आफु घि्र्नास्र्लमा पगु ी सके को हर्नाले एक जर्ना कमथचारीलाई J-C स्र्ार्नको बािो हदुँ ै पदैल पठाई नि गोप्य टर्नदेशर्न टलएर आनर्न टर्नदेशर्न
टदन्छ ।
(v) वारुणयन्र ्ालबाट व्पिाल कुन तदशामा पदवि?
उत्तरः- बारूणयन्र भएको स्र्ार्नबाि अस्पिाल पटश्चम दटक्षण टदशामा पदथछ ।
B. Incident Report Writing 5
तनम्न जाहेरी वा घटना तववरण (Incident) ध्यानपमववक वध्ययन गनवहु ोस् र िल सोतिएका प्रश्नहरूको उत्तर तदनुहोस् ।
काठमाडौं टज्ला बढु ाटर्नलकण्ठ-२ रुद्रेश्वर िोलमा बस्र्ने वषथ ४८ का सयू थ र्नारायण पन्ि टमटि २०७८-१०-०५ गिे बेलुकी १९:२० बजेदटे ख
सम्पकथ टवटहर्न भएपटछ पररवारले भोटलप्ि टवहार्न ८:०० बजे प्रहरीको आकटस्मक र्नम्बर १०० मा सम्पकथ गरी नर्नी हराएको सचू र्ना टदए । प्रारटम्भक
सचू र्ना प्राप्त भएपटछ प्रहरीको कन्िोल रूमले पररवारलाई र्नटजकको महार्नगरीय प्रहरी प्रभाग बढु ाटर्नलकण्ठमा िुरुन्ि सम्पकथ गर्नथ पठायो । सोही टदर्न
महार्नगरीय प्रहरी प्रभाग बढु ाटर्नलकण्ठका प्र.स.टर्न. योजर्ना ढकाल र प्र.ह. टशवराम लाटमछार्नेले पररवारसुँग भेिेर घिर्नाबारे र्प जार्नकारी टलए ।
लटलिपरु महार्नगरपाटलका वडा र्नं. २९ को हररटसटद्धमा साबर्नु को फ्याक्िी संचालर्न गरे र बस्र्ने नर्नी हरे क हप्ता एकपिक िािा कम्पर्नीको
टर्नजी सवारी साधर्नबाि यारा गरे र घर आनर्ने गरे कोमा टहजो पटर्न टहड्र्नु अगाटड १९:०० बजेटिर पररवारलाई फोर्न गरे र टहुँडेको जार्नकारी गराएको
िर रािी अबेरसम्म पटर्न नर्नी घर र्नआईपग्ु दा पररवारले सबैटिर सोधपछु खबर गरे को िर फे ला र्नपरे पटछ टबहार्न ८:०० बजे प्रहरीलाई १०० र्नम्बरमा
खबर गरे को ।
यसै बीच सोही टदर्न टबहार्न ९:४५ बजे र्नम्बर र्नखल ु ेको फोर्नबाि नर्नका भाइ चन्द्र र्नारायण पन्िको र्नेपाल िेटलकमको पोष्टपेड र्नम्बरमा
कोही अपररटचि परू ु ष व्यटिले फोर्न गरे र नर्नका दाइ सयू थ र्नारायण नर्नीहरूसुँग रहेको र सकुशल चाटहएमा आफ्र्नो माग परू ा गर्नपथु र्ने र प्रहरीमा खबर
गरे मा जे पटर्न हर्नसक्र्ने धम्की टदई बाुँकी कुराका लाटग पर्नु ुः सम्पकथ गर्ने भर्नी फोर्न कािेको ।
लटलिपरु टज्लाको महार्नगरीय प्रहरी पररसरमा सम्पकथ गदाथ टमटि २०७८-१०-०६ गिे टबहार्न ५:०० बजे लटलिपरु काठमाडौ ुँ जोड्र्ने
मख्ु य सडकको दटक्षणमा रहेको पािे जंगल खण्डमा सेिो रंगको बा २२ प १२३४ र्नं. को िािा र्नेक्सर्न गाडी बािोभन्दा कररब ५०० टमिरटभर अलपर
अवस्र्ामा फे लापरे को जार्नकारी प्राप्त भएपटछ महार्नगरीय प्रहरी पररसर लटलिपरु का प्रहरी टर्नरीक्षक प्रभाकर खड्काको र्नेित्ृ वमा ४ जर्ना िर्ा बृत्त
चापागानुँबाि प्र.स.टर्न टलला र्ापामगरको र्नेित्ृ वमा ३ जर्नाको संयि ु िोली घिर्नास्र्लिफथ लागेको । नि जंगलटभरको खल ु ा चौर जस्िो स्र्ार्नमा
नि गाडीसुँगै वररपरर एनिा कालो रंगको छालाको व्याग, एकजोर सेिो पञ्जा, ३ विा प्रयोग गररएको मख ु मा लगानर्ने टर्नलो रंगको मास्क र ऊटर्नको
पहेंलो िोपी, एकजोर कालो र टर्नलो रंगको गो्डस्िार लेटखएको दाटहर्ने खट्टु ाको जत्तु ा, लगायिका वस्िुहरू फे ला परे को ।
महार्नगरीय प्रहरी पररसर लटलिपरु को घिर्नास्र्ल अर्नसु न्धार्न र महार्नगरीय प्रहरी अपराध महाशाखाबाि प्रहरी र्नायब नपरीक्षक पवर्न भट्टराई
र्नेित्ृ वको सयं ि ु िोलीले घिर्नाबारे र्प अर्नसु न्धार्न गरररहेको ।
प्रश्नहरू
(क) घिर्ना कटहले र कहाुँ भएको हो?

110
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 उत्तरः- घि्र्ना टमटि २०७८-१०-०५ गिे बेलक ु ी १९:२० बजेको समयमा लटलिपरु र काठमाडौ ुँ जोड्र्ने मख्ु य सडकको दटक्षणमा रहेको पािे
जंगलमा भएको हो ।
(ख) पीटडिको र्नाम र ठे गार्ना के हो?
उत्तरः- टपडीिको र्नाम सयू थ र्नारायण पन्ि र ठे गार्ना टज.काठमाडौं टज्ला बढु ाटर्नलकण्ठ-२ रुद्रेश्वर िोल हो ।
(ग) पीटडिले चढ्र्ने सवारी साधर्नको टववरण टदर्नहु ोस् ।
उत्तरः- टपटडिल चढ्र्ने सवारी िािा कम्पर्नीको सेिो रंग भएको बा २२ प १२३४ र्न.ं को र्नेक्सर्न गाडी हो ।
(घ) घिर्नास्र्लमा कुर्न टज्ला प्रहरी कायाथलयको प्रहरी िोली पररचालर्न गररयो ?
उत्तरः- घि्र्नास्र्लमा टज्ला प्रहरी कायाथलय लटलिपरु को िोली पररचालर्न गररयो ।
C. Simulation Work/ Exercise
िपाई प्रहरी सहायक टर्नरीक्षक टदलभषु ण शमाथ टज्ला प्रहरी कायाथलय काभ्रेपलाञ्चोक मािहि प्रहरी चौकी बर्नेपामा चौकी प्रमख ु को रूपमा
कायथरि हर्नहु न्छ । िपाईलें दैटर्नक कायथ सम्पादर्नको क्रममा अपराध अर्नसु न्धार्न, गस्िी, पक्रान, खार्निलासी, टभड टर्नयन्रण, नद्धार कायथ,
सरु क्षासम्बन्धी टवटभन्र्न जर्नचेिर्नामल ू क कायथक्रमहरू गर्नपथु र्ने हन्छ । िपाईको
ं कमाण्डमा ११ जर्ना प्रहरी कमथचारीहरू कायथरि छर्न् । प्रहरी चौकी
मािहि सम्पणू थ क्षेरमा यािायाि पहचुँ रहेको छ । आज २०७८ फागर्नु ९ गिे टबहार्न ८:०० बजे कायाथलयको ड्यिु ीमा रहुँदा टर्नम्र्न टलटखि
घिर्नाहरूको टववरण िपाई समक्ष प्राप्त भएको अवस्र्ा छ । घिर्नाहरू अध्ययर्न गर्नथहु ोस् । टदइएका घिर्नाहरूलाई समाधार्न गदाथ िपाईले घिर्नाको
सवं ेदर्नटशलिालाई ध्यार्नमा राखी पटहले सम्पन्र्न गर्नथपु र्ने घिर्नालाई प्रार्टमकिा क्रममा १, त्यसपटछ क्रमशुः दोसोलाई २, िेस्रोलाई ३ गदै सबै
घिर्नाहरूलाई सम्बोधर्न गर्नथ के -के काम कारवाही गर्नहथु न्छ ? बुँदु ागि न्लेख गर्नथहु ोस् र प्रार्टमकीकरणको नि र्नम्बर (१,२,३,४ र ५) मा
राख्र्नक
ु ो पष्टु ्याई छोिो रूपमा टदर्नपु र्नेछ ।
घटना (क)
काभ्रे टज्ला बर्नेपा र्नगरपाटलका वडा र्नं ११ बडु ोलको जर्नक्याण मा.टव. बाि कक्षा १० का टवद्यार्ीका लाटग समदु ाय प्रहरी साझेदारी
कायथक्रम अन्िगथि फे सबक ु को दरू ु पयोग र Cyber Crime सम्बन्धी जर्नचेिर्नामल ू क कक्षा सचं ालर्नको लाटग प्र.स.टर्न. लाई अर्नरु ोध भई आएको
। प्रहरी चौकीबाि टवद्यालय १५ टक.टम. पवू थमा रहेको ।
घटना (ख)
काभ्रे टज्ला बर्नेपा र्नगरपाटलका वडा र्नं. ३ साुँगाटस्र्ि टमम र्नारायण दवाडीको घरमा कोठा टभर टर्नजकी २१ वषीया छोरी लिा दवाडीले
झण्ु डी आत्महत्या गरे को खबर प्राप्त भएको । घिर्नास्र्ल प्रहरी चौकीबाि ३ टक.टम. पटश्चममा रहेको ।
घटना (ग)
बर्नेपा र्नगरपाटलका वडा र्नं. ९ धर्नेश्वर र्नटजक बर्नेपा-पर्नौिी सडकमा पर्नौिीबाि बर्नेपािफथ गईरहेको ढुंगा बोके को बा ३ ख ३१४० र्नं को टिपरले
टबहार्न ७:४५ बजे स्र्ार्नीय पैदलयारी राजु बन्जारालाई ठक्कर टददं ा घिर्नास्र्लमै मृत्यु भएको कारण स्र्ार्नीयहरूले अवरोध गरे काले यर्ाटशघ्र
सडक खल ु ानर्नु पर्ने अवस्र्ा रहेको । घिर्नास्र्ल प्रहरी चौकीबाि २.५ टक.टम. दटक्षण रहेको ।
घटना (घ)
काभ्रे जर्नागाल टस्र्ि श्रीकृ रण टबस्कुि नद्योगमा आगलागी भएको, सोही नद्योगमा काम गर्ने मध्येका ४ जर्ना कामदारहरू आगलागी स्र्ल टभरै
रहेका, स्र्ार्नीयहरूले आगो टर्नयन्रणको प्रयास गरे पटर्न आगलागी टर्नयन्रणमा र्नआएको, र्प्रु ै क्षटि भएको, टवस्िृि टववरण आनर्न बाुँकी रहेको
सचू र्ना भखथरै िेटलफार्नेबाि प्राप्त भएको । घिर्नास्र्ल प्रहरी चौकीबाि २ टक.टम. पटश्चममा रहेको ।
घटना (ङ)
काभ्रे टज्ला बर्नेपा र्नगरपाटलका वडा र्नं. १३ र्नालामा आरिी बजगाईको घरमा टर्नजका श्रीमार्न् बद्री बजगाई र सासु सरस्विी बजगाईले
आरिीलाई खार्नलानर्न र्नटदर्ने, कुिटपि गर्ने, अपशब्द बो्र्ने, मार्नटसक यािर्ना टदएर घरे लु टहसं ा गर्ने गरे को हलाक माफथ ि टर्नवेदर्न प्राप्त भएको
घिर्नास्र्ल प्रहरी चौकीबाि ७ टक.टम. नत्तरिफथ रहेको ।
उत्तरः-
घट्नाको घट्नाको कारण िाा औतचत्य गनवपु ने काम
तशषवक क्रम
तब्कुट १  यो घि्र्ना पटहलो प्रर्ाटमकिामा पर्नक थु ो कारण  बारूण यन्रलाई िरू ु न्िै खबर गर्ने ।
उ्यमोगमा ४ जर्ना माटर्नस आगोलागी भएको घर टभरै  आफ्र्नो कमाण्डमा ४ जर्नाको िोली टलई िरू ु न्ि घि्र्नास्र्मा
आगोलागी रहेको हदुँ ा जर्निाको टजनधर्नको रक्षा गर्नथु पर्ने खिी जार्ने र स्र्ार्नीय सुँग समन्वय गरी टभर फसेका ४ जर्नाको
र्नेपाल प्रहरीको प्रमख
ु टजम्मेवारी भएकोले । नद्धार गर्ने र आगोलागीलाई टर्नयन्रणमा टलर्न प्रयास गर्ने ।
 घि्र्नालाई र्प बढवा हर्न र्नटदर्नको लाटग  टछिो भन्दा टछिा आगो टर्नयन्रणमा टलर्न अन्य सरु क्षा
टर्नकायमा समेि समन्यव गर्नथ िालक ु कायाथलयमा अर्नरु ोध गर्ने ।

111
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note

सवारी २  यो घि्र्ना दोश्रो प्रर्ाटमकिाम पर्नथक
ु ो कारण
दुघवट्ना सडक अवरोध भएको िर्ा माटर्नसको मृत्यु
समेि भएको हर्नाले
झण्ु डी ३  िेश्रो प्रर्ाटमकिामा पर्नथक ु ो कारण माटर्का दईु
आत्महत्या घि्र्ना भन्दा कम संवेदर्नटसल र र्प क्षेिी हर्ने
सम्भावर्ना र्नरहेको हर्नाले ।
 अर्नसु न्धार्नको कायथ र्नेपाल प्रहरीको भएकोले
 लासको व्यवस्र्ापर्नगरी मचु ्ु का समेिको कायथ
सम्पन्र्न गर्नथु पर्ने भएको र फौजदारी कसरू मा
प्रहरीले अर्नसु न्धार्न गर्नथु पर्ने भएकोले ।
घरेलु तहंसा ४  यो घि्र्ना चौर्ो प्रर्ाटमकिामा पर्नक थु ो कारण
माटर्नसको ज्यार्न र्नगएको िर्ा ित्कालै प्रहरी
र्नपग्ु दामा र्नै ठुलो क्षेिी हर्ने सम्भावर्न र्नरहेकोले ।
 घरे लु टहसं ाको अर्नसु न्धार्न गर्ने टजम्मा प्रहरीको
मार र्नभएको र माटर् न्लेटखि अपराध भन्दा
कम संबेदर्नटशल भएकोले
जनचेिना ५  अटन्िम प्रर्ाटमकिामा पर्नथक ु ो कारण यो भन्दा
ममलक कक्षा माटर्का घि्र्ना सरु क्षा व्यवस्र्ापर्न िर्ा अपराध
सच
ं ालन अर्नसु न्धार्न कायथ र्नेपाल प्रहरीको प्रमख ु काम
किथव्य भएको र कम सवं ेदर्नटशल समेि भएको
हर्नालले ित्कालै नि कक्षा सचं ालर्न र्नहदुँ ा
अन्य र्प क्षेटि भई हा्र्ने अवस्र्ा र्नरहेकोले ।
 स्कुल टबहार्न १०:०० बजे मार ख्ु र्ने र बेलक
१६:०० बजे छुट्टी हर्ने भएकोले अन्य घि्र्नाको
व्यवस्र्ापर्न गरी सके र जाुँदा पटर्न नि कक्षा
संचालर्न गर्नथ सटकर्ने भएकोले ।
** समाप्ि **
** सिलिाको शुभूकामना सतहि **
112
Chanakya Academy & Training Center Putalisadak Ktm-014168060/9842793753 ‘Nepal Police ASI Prepration Note
 मचु ्ु काको लाटग िालुक कायाथलयमा खबर गर्ने ।
 प्र.ह.को कमाण्डमा ३ जर्नाको िोली खिाई पठानर्ने र घि्र्ना
स्र्ल सरु क्षा गर्नथ लगानर्ने ।
 सडक अवरोध भएको हर्नाले िाटफक प्रहरीलाई समेि खबर
गरी पठानर्ने ।
 र्प मद्धि िोली िर्ा मचु ्ु काको लाटग िालुक कायाथलयमा
खबर गर्ने ।
 शब बहार्नलाई खबर गरी पोष्टमािथमको लाटग टज्ला
अस्पिालमा पठानर्ने ।
 नि टिफरलाई प्रहरीको टर्नयन्रणमा टलर्न लगानर्ने ।
 टछिो भन्दा टछिो सडक खल ु ानर्ने ।
 लासलाई पोष्टमािथमको गर्नथ लैजार्नको लाटग शव बहार्नलाई
खबर गर्ने ।
 मचु ्ु का िोलीको लाटग िालक ु कायाथलयमा खबर गर्ने ।
 मचु ्ु का िोली र्नआई पगु र्नु जेल सम्म घिर्नास्र्ल सरु क्षाको
लाटग प्र.ह.को कमाण्डमा २ जर्नाको िोली खिाई पठानर्ने ।
 टर्नवेदर्न सर्नाखिको लाटग टर्नवेदकलाई बोलानर्ने ।
 शरररमा घानचोिहरू भएमा घान के शजाुँचको लाटग अस्पिाल
पठानर्ने
 टर्नवेदर्नमा न्लेख गरे बमोटजम घि्र्नामा सलं ग्र्न व्यिीहरूलाई
समेि कायाथलयमा नपटस्र्ि हर्न जार्नकारी गरानर्ने ।
 र्प अर्नसु न्धार्नको लाटग िालुक कायाथलयमा पठानर्ने ।
 आफ्र्नो एररयामा घि्र्ना घिेकोले नि कक्षा टदर्नको १४:००
बजे पटछ मार सचं ालर्न गर्ने गरी व्यवस्र्ापर्न गर्नथ स्कुलको
प्रधार्नाध्यापकलाई जार्नकारी गरानर्न लगानर्ने ।
 अटफटसयल कमथचारीलाई टप्रजेन्िेसर्न गर्नथ आवश्यक पर्ने
Power Point Slide हरू ियार गर्नथ लगानर्ने ।
 आवश्यक पर्ने र्प डािाको लाटग िालक ु कायाथलयमा सम्पकथ
ु ा गरी नपलब्ध गरानर्न अर्नरु ोध गर्ने ।