Φυσική Β Γυμνασίου

1
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΟΥΛΟΜΠ

Εισαγωγή
Η μελέτη της φύσης είναι προσπάθεια δίχως τέλος.
Συνεχώς ο άνθρωπος θέτει ερωτήματα, κάνει παρατηρήσεις,
διατυπώνει υποθέσεις, ελέγχει την ορθότητα των υποθέσεών του με τη
βοήθεια του πειράματος και καταλήγει σε συμπεράσματα.
Ακολουθώντας την παραπάνω ερευνητική διαδικασία ο Γάλλος φυσικός
Σαρλ Κουλόμπ (Charles Coulomb) μελέτησε τα χαρακτηριστικά της
ηλεκτρικής δύναμης και κατάφερε να απαντήσει στο ερώτημα:
Από ποια μεγέθη και πώς εξαρτάται το μέτρο της ηλεκτρικής
δύναμης που ασκείται από ένα φορτισμένο σώμα σε ένα άλλο;

Ηλεκτρική δύναμη και απόσταση

α) Μπορεί κανείς να διαπιστώσει κάνοντας απλές παρατηρήσεις ότι,

όταν αυξάνεται η απόσταση μεταξύ δύο φορτισμένων σωμάτων, η
ηλεκτρική δύναμη εξασθενεί.

F1 Q q F1
r1

F2 Q q F2

r2

𝐫𝟐 > 𝐫𝟏 ⇒ 𝐅𝟐 < 𝐅𝟏
 Φυσική Β Γυμνασίου
2
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

β) Ωστόσο ο Κουλόμπ δεν περιορίστηκε σε απλές παρατηρήσεις.

Κατάφερε να κάνει ακριβείς μετρήσεις και να διατυπώσει τη σχέση
ανάμεσα στην ηλεκτρική δύναμη με την οποία αλληλεπιδρούν δύο
μικρές φορτισμένες σφαίρες και στην απόσταση μεταξύ των κέντρων
τους.
Ο Κουλόμπ, διατηρώντας το φορτίο των μικρών σφαιρών σταθερό,
διαπίστωσε ότι, όταν διπλασίαζε τη μεταξύ τους απόσταση, η ηλεκτρική
δύναμη υποτετραπλασιαζόταν. Όταν η απόσταση των σφαιρών
τριπλασιάζονται, η ηλεκτρική δύναμη γινόταν εννέα φορές μικρότερη
κ.ο.κ.

F Q q F

F/4 Q q F/4
2r

F/9 Q q F /9

3r

Κατέληξε ότι η ηλεκτρική δύναμη είναι αντιστρόφως ανάλογη με το τετράγωνο

της απόστασης μεταξύ των μικρών σφαιρών.
 Φυσική Β Γυμνασίου
3
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

Ηλεκτρική δύναμη και φορτίο

A ) Ο Κουλόμπ προσπάθησε επίσης να δώσει απάντηση στο ερώτημα

πώς επηρεάζει το φορτίο κάθε σφαίρας την ηλεκτρική δύναμη.
Όσο λιγότερο φορτίο έχουν οι σφαίρες τόσο μικρότερη είναι η
ηλεκτρική δύναμη. Μάλιστα όταν οι δύο σφαίρες δεν είναι
φορτισμένες, δεν ασκείται ηλεκτρική δύναμη.

ΣΧΗΜΑ 1
F1 Q q1 F1

F2 Q q2 F2

𝐪𝟐 < 𝐪𝟏 ⇒ 𝐅𝟐 < 𝐅𝟏
 Φυσική Β Γυμνασίου
4
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

B ) Ο Κουλόμπ ωστόσο και σε τούτη την περίπτωση δεν περιορίστηκε

στην ποιοτική παρατήρηση.
Αφήνοντας λοιπόν κάθε φορά το μισό φορτίο σε μια φορτισμένη
σφαίρα την τοποθετούσε στην ίδια απόσταση από μια άλλη φορτισμένη
σφαίρα και μετρούσε την ηλεκτρική δύναμη.
Βρήκε έτσι ότι, όταν υποδιπλασίαζε το φορτίο της μιας σφαίρας, η
δύναμη επίσης υποδιπλασιαζόταν. Όταν υποτριπλασίαζε το φορτίο, η
δύναμη υποτριπλασιαζόταν κ.ο.κ.

ΣΧΗΜΑ 2

F Q q F

F/2 Q q/2 F/2

F/3 Q q/3 F/3

r
 Φυσική Β Γυμνασίου
5
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

Κατέληξε λοιπόν ότι η ηλεκτρική δύναμη είναι ανάλογη με το ηλεκτρικό φορτίο

κάθε σφαίρας και επομένως με το γινόμενό τους όταν η απόσταση των σφαιρών
είναι σταθερή.

ΣΧΗΜΑ 3

F Q q F
r

4F 2Q 2q 4F

6F 2Q 3q 6F
 Φυσική Β Γυμνασίου
6
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

Νόμος του Κουλόμπ

Τα πειράματα του Κουλόμπ τον οδήγησαν στον ομώνυμο νόμο για
την ηλεκτρική δύναμη. Με τον νόμο του Κουλόμπ υπολογίζουμε το
μέτρο της ηλεκτρικής δύναμης (F) με την οποία αλληλεπιδρούν δύο
σημειακά φορτία (q1 και q2) που βρίσκονται σε απόσταση (r).
Διατύπωση του νόμου του Κουλόμπ:
Το μέτρο της ηλεκτρικής δύναμης (F) με την οποία αλληλεπιδρούν
δύο σημειακά φορτία (q1 και q2) είναι ανάλογο του γινομένου των
φορτίων και αντιστρόφως ανάλογο του τετραγώνου της μεταξύ τους
απόστασης (r).
Στη γλώσσα των Μαθηματικών γράφουμε:

Το Κ είναι μια σταθερά αναλογίας. Η τιμή της εξαρτάται από το υλικό

μέσα στο οποίο βρίσκονται τα φορτισμένα σώματα και από το σύστημα
των μονάδων που χρησιμοποιούμε.
Η τιμή της στο Διεθνές Σύστημα Μονάδων για το κενό και κατά
προσέγγιση για τον αέρα είναι:

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ

Α) Ο νόμος του Κουλόμπ ισχύει:

α) για σημειακά φορτία.
β) για φορτισμένες σφαίρες των οποίων οι ακτίνες είναι πολύ μικρές
σε σχέση με τη μεταξύ τους απόσταση.
γ)(κατά προσέγγιση) για φορτισμένα σώματα των οποίων οι διαστάσεις
είναι πολύ μικρές σε σχέση με τη μεταξύ τους απόσταση.
Β) Τα διανύσματα που απεικονίζουν τις δυνάμεις που ασκούνται από
το ένα φορτίο στο άλλο βρίσκονται στην ευθεία που συνδέει τα δύο
σημειακά φορτία. ( η τα κέντρα των σφαιρών)
Γ ) Σύμφωνα με τον τρίτο νόμο του Νεύτωνα για τη δράση-αντίδραση,
που μάθαμε στην προηγούμενη τάξη, οι δύο αυτές δυνάμεις έχουν
αντίθετη φορά και ίσα μέτρα.
 Φυσική Β Γυμνασίου
7
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

ΠΟΙΟ ΣΧΗΜΑ ΕΙΝΑΙ ΣΩΣΤΟ ;

ΣΧΗΜΑ1 : ΣΩΣΤΟ ΣΩΣΤΟ

F F F F

ΣΧΗΜΑ 2 : ΛΑΘΟΣ

F1 F2 F2 > F1

ΣΧΗΜΑ 3 : ΛΑΘΟΣ
F

Δ) Σύμφωνα με το νόμο του Κουλόμπ η ηλεκτρική δύναμη που ασκείται

ανάμεσα σε δύο σημειακά φορτία 1 C που βρίσκονται σε απόσταση 1 m
είναι ίση με 9 δισεκατομμύρια N. Αυτή η δύναμη είναι μεγαλύτερη από
το δεκαπλάσιο του βάρους ενός πολεμικού πλοίου. Προφανώς το C είναι
πολύ μεγάλη μονάδα φορτίου και τέτοια συνολικά φορτία δεν
εμφανίζονται στα φαινόμενα της καθημερινής ζωής. Επιπλέον τα
περισσότερα σώματα έχουν σχεδόν ίσους αριθμούς πρωτονίων και
ηλεκτρονίων, οπότε το συνολικό φορτίο τους είναι μικρό.
Από την άλλη μεριά όμως οι ηλεκτρικές δυνάμεις παίζουν κυρίαρχο
ρόλο στο σχηματισμό των ατόμων, των μορίων από τα άτομα, των
κρυστάλλων και επομένως στις χημικές αντιδράσεις και τα βιολογικά
φαινόμενα.
Αντίθετα, τα ουράνια σώματα έχουν ολικό φορτίο ίσο με το μηδέν.
Έτσι οι κινήσεις τους προσδιορίζονται από τις βαρυτικές δυνάμεις που
αναπτύσσονται μεταξύ τους.
ΦΩΤΟΔΕΝΤΡΟ ΝΟΜΟΣ ΤΟΥ ΚΟΥΛΟΜΠ
http://photodentro.edu.gr/v/item/ds/8521/1600
 Φυσική Β Γυμνασίου
8
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

ΒΑΣΙΚΕΣ ΕΦΑΡΜΟΓΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗ

F q1 q2 F

1. Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 1C και q2 = 1C στο κενό σε απόσταση r =1m.
𝑵∙𝒎𝟐
Δίνεται: k = 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗
𝑪𝟐
ΛΥΣΗ
𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐
𝐅=𝐤∙ ⇒
𝐫𝟐

𝑁 ∙ 𝑚2 1𝐶 ∙ 1𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (1𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2
9
𝐶2
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 1 ∙ 𝑚2

𝑭 = 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝑵
Να συγκρίνετε το μέτρο της δύναμης με το αποτέλεσμα των ασκήσεων 2 έως και7.

2. Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλοεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 2C και q2 = 0,5C στο κενό σε απόσταση r
𝑁∙𝑚2
=1m . Δίνεται: k = 9 ∙ 109 .
𝐶2

ΛΥΣΗ

𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐
𝐅=𝐤∙ ⇒
𝐫𝟐

𝑁 ∙ 𝑚2 2𝐶 ∙ 0,5𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (1𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2 1 ∙ 𝐶 2
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 1 ∙ 𝑚2

𝐹 = 9 ∙ 109 ∙ 𝑁
 Φυσική Β Γυμνασίου
9
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

3. Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλοεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 10C και q2 = 0,1C στο κενό σε απόσταση
𝑁∙𝑚2
r=1m . Δίνεται: k = 9 ∙ 109 .
𝐶2

ΛΥΣΗ

𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐
𝐅=𝐤∙ ⇒
𝐫𝟐

𝑁 ∙ 𝑚2 10𝐶 ∙ 0,1𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (1𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2 1 ∙ 𝐶 2
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 1 ∙ 𝑚2

𝑭 = 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝑵

4. Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλοεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 2C και q2 = 3C στο κενό σε απόσταση r =1m .
𝑁∙𝑚2
Δίνεται: k = 9 ∙ 109 .
𝐶2

ΛΥΣΗ

𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐
𝐅=𝐤∙ ⇒
𝐫𝟐

𝑁 ∙ 𝑚2 2𝐶 ∙ 3𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (1𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2 6 ∙ 𝐶 2
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 1 ∙ 𝑚2

𝑭 = 𝟔 ∙ 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝑵
 Φυσική Β Γυμνασίου
10
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

5.Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλοεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 1C και q2 = 1C στο κενό σε απόσταση r =2m .
𝑁∙𝑚2
Δίνεται: k = 9 ∙ 109 .
𝐶2

ΛΥΣΗ

𝑞1 ∙ 𝑞2
𝐹=𝑘∙ ⇒
𝑟2

𝑁 ∙ 𝑚2 1𝐶 ∙ 1𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (2𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2
9
𝐶2
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 2 ∙ 𝑚2

𝟏
𝑭= ∙ 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝑵
𝟒

6.Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλοεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 1C και q2 = 1C στο κενό σε απόσταση r =3m .
𝑁∙𝑚2
Δίνεται: k = 9 ∙ 109 .
𝐶2

ΛΥΣΗ

𝑞1 ∙ 𝑞2
𝐹=𝑘∙ ⇒
𝑟2

𝑁 ∙ 𝑚2 1𝐶 ∙ 1𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (3𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2
9
𝐶2
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 3 ∙ 𝑚2

𝟏
𝑭= ∙ 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝑵
𝟗
 Φυσική Β Γυμνασίου
11
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

7. Να υπολογίσετε το μέτρο της δύναμης με την οποία αλληλοεπιδρούν

δύο ηλεκτρικά φορτία q1 = 2C και q2 = 2C στο κενό σε απόσταση r =2m .
Δίνεται: k = 9 109Nm2/C2 .
ΛΥΣΗ

𝑞1 ∙ 𝑞2
𝐹=𝑘∙ ⇒
𝑟2

𝑁 ∙ 𝑚2 2𝐶 ∙ 2𝐶
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ ⇒
𝐶2 (1𝑚)2

𝑁 ∙ 𝑚2 4𝐶 2
9
𝐹 = 9 ∙ 10 ∙ 2 ⇒
𝐶2 2 ∙ 𝑚2

𝑭 = 𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝑵
8. Δύο ηλεκτρικά φορτία q2 = 9C και q1 αλληλοεπιδρούν στο κενό με
δύναμη F= 18 ∙109N σε απόσταση r = 3m. Να υπολογίσετε το q1 .
Δίνεται: k = 9 109Nm2/C2 .
𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐
𝐅=𝐤∙ ⇒
𝐫𝟐
πολλαπλασιάζω και τα δύο μέλη της ισότητας με 𝐫 𝟐
𝐪𝟏 ∙𝐪𝟐
𝐅 ∙ 𝐫𝟐 = 𝐤 ∙ ∙ 𝐫𝟐 ⇒
𝐫𝟐

Απαλοιφή παρονομαστών

𝐅 ∙ 𝐫 𝟐 = 𝐤 ∙ 𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐 ⇒

αντιστρέφω την ισότητα

𝐤 ∙ 𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐 = 𝐅 ∙ 𝐫 𝟐 ⇒

Διαιρώ και τα δύο μέλη με το γινόμενο k ∙ q 2 (συντελεστής του αγνώστου q1 )

𝐤 ∙ 𝐪𝟏 ∙ 𝐪𝟐 𝐅 ∙ 𝐫 𝟐
= ⇒
𝐤 ∙ 𝐪𝟐 𝐤 ∙ 𝐪𝟐
𝐅 ∙ 𝐫𝟐
𝒒𝟏 = ⇒
𝐤 ∙ 𝐪𝟐
 Φυσική Β Γυμνασίου
12
Με αποσπάσματα από το Σχολικό Βιβλίο Κωστελέτος Ευάγγελος

Αντικατάσταση των τιμών των φυσικών μεγεθών

𝟏𝟖 ∙ 𝟏𝟎𝟗 𝑵 ∙ (𝟑𝒎)𝟐
𝒒𝟏 = ⇒
𝟗 𝐍 ∙ 𝐦𝟐
𝟗 ∙ 𝟏𝟎 ∙ 𝟗𝐂
𝐂𝟐
Πράξεις στους αριθμούς και πράξεις στις μονάδες.

𝟏𝟖 ∙ 𝟏𝟎𝟗 𝑵 ∙ 𝟗𝒎𝟐
𝒒𝟏 = 𝟐
⇒
𝐍 ∙ 𝐦
𝟗 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝟗𝐂
𝐂𝟐

𝟏𝟖 ∙ 𝟏𝟎𝟗 ∙ 𝟗 ∙ 𝑵 ∙ 𝒎𝟐
𝒒𝟏 = ⇒
𝟗 𝐍 ∙ 𝐦𝟐
𝟗 ∙ 𝟏𝟎 ∙ 𝟗 ∙ ∙𝐂
𝐂𝟐

𝑵 ∙ 𝒎𝟐
𝒒𝟏 = 𝟐 ⇒
𝐍 ∙ 𝐦𝟐
∙𝐂
𝐂𝟐

𝑵 ∙ 𝒎𝟐
𝒒𝟏 = 𝟐 ⇒
𝐍 ∙ 𝐦𝟐
∙
𝐂

𝑵 ∙ 𝒎𝟐
𝒒𝟏 = 𝟐 𝟏 ⇒
𝐍 ∙ 𝐦𝟐
∙
𝐂

𝑵 ∙ 𝒎𝟐 ∙ 𝑪
𝒒𝟏 = 𝟐 ⇒
𝑵 ∙ 𝒎𝟐 ∙ 𝟏

𝒒𝟏 = 𝟐𝑪