‫جلسه هفتم‬

‫حقوق اجتماعی و سیاسی‬

‫در اسالم‬
‫دکتر بهرامی‬
‫عضو هیأت علمی دانشگاه اصفهان‬
‫کارکردهای خانواده‬
‫دکتر حمزه علی بهرامی‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :1‬ارضای مشروع و نظامند نیازهای جنسی‬
‫نیازهای جنسی و غریزی مشترک میان انسان و حیوان و ضامن بقای نسل است‪ .‬تفاوت اصلی انسان و حیوان در شیوه‬
‫تامین ان است‪ .‬انسان دارای اختیار و اراده و ضوابط خاص حقوقی و اخالقی است‪ .‬انحررا و درلوا از ایرن مسریر‬
‫موجب تشکیل حرم سراها و تنوع طلبی های جنسی‪...‬می شود‪.‬‬
‫در رویکرد الهی مبنای مشرودیت در روابط جنسی صرفا خواسته افراد نیست بلکه رضایت الهی شرط اسرت‪ .‬جررای‬
‫دفافی از حوزه حق الناس خارج می شود و ماهیت حق اللهی پیلا می کنل‪ .‬در اهمیت مسله ارضرای جنسری همرین‬
‫بس که در صورت دلم امکان ارضای ان از طر زوجین حق فسخ نکاح را دارنل‪ .‬رابطه جنسی چنان مه اسرت کره‬
‫در روایات احکام و شرایط و زمان خاصی برای ان توصیه شله است‪ .‬قران از زنان دفیف کره در چرارچوخ خرانواده‬
‫ارضای جنسی می کننل با نام محصنات و از کسانی اشکارا بی دفتی می کننل با نام مسافحات و از کسانی کره پنهرانی‬
‫بی دفتی می کننل با نام متخذات اخلان یاد می کنل‪.‬‬
‫«وَمَنْ لَ ْ یَسْتَطِعْ مِنْکُ ْ طَوْلًا أَنْ یَنْکِحَ الْمُحْصَنَاتِ الْمُؤْمِنَاتِ فَمِنْ مَا مَلَکَتْ أَیْمَانُکُ ْ مِنْ فَتَیَاتِکُ ُ الْمُؤْمِنَاتِ وَاللَّهُ أَدْلَ ُ بِإِیمَانِکُ ْ بَعْضُکُ ْ مِنْ بَعْضٍ‬
‫فَانْکِحُوهُنَّ بِإِذْنِ أَهْلِهِنَّ وَآتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ بِالْمَعْرُو ِ مُحْصَنَاتٍ غَیْرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْلَانٍ فَإِذَا أُحْصِنَّ فَإِنْ أَتَیْنَ بِفَاحِشَةٍ فَعَلَیْهِنَّ نِصْرفُ‬
‫مَا دَلَى الْمُحْصَنَاتِ مِنَ الْعَذَاخِ ذَلِكَ لِمَنْ خَشِیَ الْعَنَتَ مِنْکُ ْ وَأَنْ تَصْبِرُوا خَیْرٌ لَکُ ْ وَاللَّهُ غَفُورٌ رَحِی ٌ» (نساء ‪)25‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :1‬ارضای مشروع و نظامند نیازهای جنسی‬
‫در روایتی از امام صادق پرسیلنل چرا زانی را کافر نمی نامی ولی تارک الصالة را کرافر نرام نهرادی‬
‫امام صادق فرمودنل‪ :‬زانی به ان جهت به این کار اقلام کرده که شهوت بر او غالب شله اما بری نمراز‬
‫بر اثر سبك شمردن نماز ان را ترک کرده است‪ .‬زناکار از این دمل لذت می برد و برای دست یرافتن‬
‫به لذت اقلام به ان دمل کرده ولی بی نمراز چنرین نیسرت و قصرل لرذت نرلارد‪(.‬اصروا کرافی ج‪2‬‬
‫جلیث‪)9‬‬
‫در کتب فقهی زن و مردی که از طریق حالا دسترسی به ارضای شهوت نلاشته باشنل اگر زنرا کننرل‬
‫مجازات انان از ادلام به تازیانه تخفیف داده مری شرود ولری اگرر مررد و زن محصرن(دسترسری بره‬
‫همسردارنل) زنا کننل مجازات سنگین رج برای انها پیشبینی شله است‪.‬‬
‫در اسالم هرگونه ارضای غریزه جنسی خارج از ضوابط خانواده نظیر نگراه بره نرامحرمن زنران لرواطن‬
‫همجنس گرایین استمنا‪...‬حرام و مجازات سنگینی برای ان در نظر گرفته شله است‪.‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :2‬مشارکت در حیات معنوی‪:‬‬
‫ارزش ازدواج پس از ارزش اسالم اوردن در دومین رتبه قرار دارد‪ .‬ازدواج تضرمین کننرله نیمری از ایمران اسرت‪ .‬دو‬
‫رکعت نماز متاهل با ارزش تر از روزه ونماز شبانه روزی یا هفتاد رکعت نماز انسان مجرد اسرت‪ .‬کمرك بره تشرکیل‬
‫خانواده توصیه فراوانی شله است که خلاونل در قیامت به کمك کننله نظر رحمت می کنل‪ .‬بنابراین چنین نگرشی در‬
‫اسالم بادث شله است تا دقل ازدواج ماهیت دبادی داشته باشل‪.‬‬
‫«وَلَا تَنْكِحُوا الْمُشْرِكَاتِ حَتَّى يُؤْمِنَّ وَلَأَمَةٌ مُؤْمِنَةٌ خَيْرٌ مِنْ مُشْرِكَةٍ وَلَوْ أَعْجَبَتْكُمْ وَلَا تُنْكِحُوا الْمُشْرِكِينَ حَتَّى يُؤْمِنُوا وَلَعَبْدٌ مُؤْمِنٌ خَيْرٌ مِنْ‬
‫مُشْرِكٍ وَلَوْ أَعْجَبَكُمْ أُولَئِكَ يَدْعُونَ إِلَى النَّارِ وَاللَّهُ يَدْعُو إِلَى الْجَنَّةِ» (بقره‪)221‬‬
‫در روایات وارد شله که با ازدواج نیمی از دین ادمی در مصونیت قرار می گیرد‪ .‬و بایل برای حفظ نری دیگرر ترالش‬
‫کنل‪(.‬من تزوج احرز نصف دینه) احادیث فراوانی خصلتهایی نظیر اخالق نیرك و ایمران و تعهرل را در همسررگزینی‬
‫توصیه می کنل‪ .‬و از ازدواج با افراد بی نماز و میگسار برحذر می کنل‪ « .‬وَأَقْبَلَ بَعْضُهُ ْ دَلَى بَعْضٍ یَتَسَاءَلُونَ قَرالُوا ِِنَّرا‬
‫کُنَّا قَبْلُ فِی أَهْلِنَا مُشْفِقِینَ» (طور ‪ )26‬شفقت به معنای حسن معاشرتن تالش برای سعادتن ارشاد ادضای خانواده‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :3‬مشارکت در حیات مادی‪:‬‬
‫امام صادق‪ :‬راحتی مومن در خانه ای بزرگ و همسری نیکو است که در امور دنیا و اخرت او را کمك می کنل‪.‬‬
‫‪ :4‬کارکرد تربیتی خانواده‬
‫امر به معروف و نهی از منكر يك قاعده عمومی و وظيفه همگانی است كه در خانواده نيز جاری است‪ .‬و اعضای خانواده نسبت بهه‬
‫سرنوشت ديگران مسولند و مورد مواخذه قرار می گيرند«وَلْتَكُنْ مِنْكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلَى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَهرِ‬
‫وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ» (ال عمران‪)104‬‬
‫«يَاأَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا قُوا أَنْفُسَكُمْ وَأَهْلِيكُمْ نَارًا وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ عَلَيْهَا مَلَائِكَةٌ غِلَاظٌ شِدَادٌ لَا يَعْصُونَ اللَّهَ مَا أَمَهرَهُمْ وَيَفْعَلُهونَ مَها‬
‫يُؤْمَرُونَ» (تحريم ‪« )6‬يَوْمَ يَفِرُّ الْمَرْءُ مِنْ أَخِيهِ وَأُمِّهِ وَأَبِيهِ وَصَاحِبَتِهِ وَبَنِيهِ» (عبس‪)36‬‬
‫از اين روی اگر والدينی در تربيت فرزند كوتاهی كنند قانونگذار می تواند واليت انها را سلب و حضانت طفل را به عهده ديگری‬
‫بگذارد‪.‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :5‬تولید مثل مشروع و حفظ بقای نسل بشر‬
‫در فرهنگ اسالمی داشتن فرزنل صالح از جمله نعمت هرای خلاونرل محسروخ شرله و فرزنرل صرالح در پاداشرهای‬
‫اخروی تاثیرگذار است‪ .‬ایات زیادی به توصیه به تولیل مثل می کنل‪« .‬نِسَاؤُكُمْ حَرْثٌ لَكُمْ فَأْتُوا حَرْثَكُمْ أَنَّى شِئْتُمْ»(بقره‪)223‬‬
‫«هُوَ الَّذِی خَلَقَکُ ْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِلَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ ِِلَیْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًرا خَفِیفًرا فَمَررَّتْ بِرهِ فَلَمَّرا‬
‫أَثْقَلَتْ دَدَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَیْتَنَا صَالِحًا لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ» (ادرا ‪)189‬‬
‫از صفات مومنان داشتن همسر و فرزنل است«وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِرنْ أَزْوَاجِنَرا وَذُرَّیَّاتِنَرا قُررَّةَ أَدْریُنٍ وَاجْعَلْنَرا‬
‫لِلْمُتَّقِینَ ِِمَامًا» (فرقان‪ )74‬انبیاء در زمان پیری درخواست فرزنل می کردنل«وَزَکَرِیَّا ِِذْ نَادَى رَبَّهُ رَخَّ لَا تَذَرْنِی فَرْدًا وَأَنْتَ‬
‫خَیْرُ الْوَارِثِینَ فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَى» (انبیاء‪ )89‬اهمیت تولیل مثل به انلازه ای است که تا زمانی که همسر زکریا‬
‫فرزنلی به دنیا نیاورده است با نام امراة از او یاد می شود«قَااَ رَخَّ أَنَّى یَکُونُ لِی غُلَامٌ وَقَلْ بَلَغَنِیَ الْکِبَرُ وَامْرَأَتِری دَراقِرٌ‬
‫قَااَ کَذَلِكَ اللَّهُ یَفْعَلُ مَا یَشَاء» (اا دمران‪ )40‬و وقتی مادر شل با لفظ زوجه یاد می شود«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَرهُ یَحْیَرى‬
‫وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ َ» (انبیاء‪)90‬‬
‫تولیل مثل نامشروع (ولل زنا) احکام خاص خودش را دارد‪.‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :6‬تولید مثل جنسی مصنوعی‬
‫روشی که لقاح نطفه زن و شوهر در بیرون از رح شکل می گیرد و جنین به رح ان زن یا زن ثالث منتقل می شرود‪.‬‬
‫چنل دیلگاه وجود دارد‬
‫الف‪ :‬جواز مطلق‪...‬بنابر اصل اباحه باروی های مصنودی در همه اقسام ان جایز است‪.‬‬
‫خ‪ :‬ممنودیت مطلق حتی اگر ضرروت داشته باشل‪....‬فقهای اهل سنت چنین دیلگاهی را دارنل که با استناد بره برخری‬
‫از ایات نظیر بقره ‪223‬ن طارق‪6‬ن مومنون‪13‬ن مرسالت‪ 21‬تولیل نسل را از اخ جهنله می داننل‪.‬‬
‫ج‪ :‬جواز مطلق لقاح مصنودی بین زوجین و دلم جواز بین بیگانگان‬
‫احکام نسب طفل متولل شله از تلقیح مصنودی اقسام متعلدی دارد که خارج از حوصله است‪.‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :7‬شبیه سازی‬
‫در ملا شبیه سازی هسته تخمك بارور نشله ای را بیرون می کشنل و هسته سلوا جسمی فرد با ‪ 46‬کرومروزم را در‬
‫ان وارد کرده و بازسازی می کننل‪ .‬سپس به وسیله جریان الکتریکی و داروهای شیمایی تخمك را تحریك و به تقسی‬
‫سلولی می رساننل‪ .‬سپس تخمك را به رح میزبان مناسب یا مادر جانشین منتقل می کننل‪.‬‬
‫وضعیت حقوقی طفل شیبه سازی شله اختالفی است‪ .‬رابطه شبیه سازی شله با صاحب سلوا و رابطه او با زنری کره‬
‫تخمك در رح او کاشته شله است مباحث مهمی مطرح شله است‪.‬‬
‫فقهای شیعه بنابر اصل اباحه شبیه سازی در گیاهان و حیوانات را جایز می داننل‪ .‬اما در مورد انسان دو دیلگاه اسرت‪.‬‬
‫الف) جواز مطلق برخی فقها با استناد به اصل اباحه جایز می داننل نظیر ایت اهلل خامنه این سیستانین فاضرل لنکرانرین‬
‫بهجتن نوری هملانین شبیری زنجانین جوادی املین ‪...‬خ)جواز محلود و حرمت ثانوی به ایرن معنرا کره اگرر شربیه‬
‫سازی انسانی موجب اختالا نظام و دلم امکان بازشناسی انسان ها از یکلیگر یا تضعیف خانواده ‪..‬باشل جایز نیست‪.‬‬
‫افرادی نظیر مکارم شیرازین چنین فتوایی دارنل‪.‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬

‫‪ :8‬کودکان نامشروع یا متولدین خارج از خانواده‬

‫کودک متولل شل گناهی نلارد و بایل به شیوه حمایتی حقوق وی بررسری شرود‪ .‬مسرئله‬
‫ارث کودک نامشروع با سایر مسائل حقوقی او متفاوت اسرت‪ .‬بره اسرتثنای ارث بیشرتر‬
‫احکام فقهی و حقوقی خانواده شامل کودکان نامشروع می شود‪ .‬نظر به اینکه زانری پرلر‬
‫درفی کودک محسوخ می شود؛ کلیه تکالیف مربوط به پلر بردهله وی قررار داده شرله‬
‫است‪ .‬لذا اخذ شناسنامه برای طفلن حضانتن تربیتن دادن نفقه و اجرای تکلیف والیرت‬
‫بر دهله پلر زانی است و او نمی توانل از ایفای تکالیف خرود امتنراع کنرل‪ .‬ومشرکالت‬
‫مالی چنین فرزنلی از طریق وصیت تملیکی یا صلح امواا کاهش می یابل‪.‬‬
 ‫کارکردهای خانواده‬
‫‪ :9‬فرزندخواندگی‬
‫در سنت های جاهلی پیش از اسالم رس فرزنلخوانلگی وجود داشته است‪ .‬و انها کلیه احکام فرزنل‬
‫صلبی را برای فرزنل خوانله ادماا می کردنل‪ .‬قران این رس غلط را اصالح و برچیل و گفرت کسری‬
‫نمی توانل روابط خانوادگی و احکام ان را تغییر دهل اما احسان و نیکوکراری و سرپرسرتی کرودک از‬
‫سوی خانواده ها مطلوخ است‪ .‬و می توان برر اسراس قررارداد سرپرسرتی کرودکی را پرذیرفت و در‬
‫مواردی از روش رضاعن محرمیت را نیز ایجاد کرد و برای بهره منلی فرزنرل از حقروق ارثری و حرق‬
‫حمایتی والیتن از وصیت و حک دادگاه استفاده کرد‪.‬‬
‫«وَمَا جَعَلَ أَزْوَاجَکُ ُ اللَّائِی تُظَاهِرُونَ مِنْهُنَّ أُمَّهَاتِکُ ْ وَمَا جَعَلَ أَدْدِیَاءَکُ ْ أَبْنَاءَ ُک ْ ذَلِکُ ْ قَروْلُ ُک ْ بِرََفْوَاهِ ُک ْ‬
‫وَاللَّهُ یَقُواُ الْحَقَّ وَهُوَ یَهْلِی السَّبِیلَ ادْدُوهُ ْ لِآبَائِهِ ْ هُوَ أَقْسَطُ دِنْلَ اللَّهِ فَإِنْ َل ْ تَعْلَمُوا آبَا َءهُ ْ فَإِخْوَانُکُ ْ‬
‫فِی اللَّینِ وَمَوَالِیکُ ْ وَلَیْسَ دَلَیْکُ ْ جُنَاحٌ فِیمَا أَخْطََْتُ ْ بِهِ» (احزاخ ‪)5‬‬
 ‫قواعد و نهادهای حقوقی تولید مثل مشروع‬

‫سه قادله حقوقی برای تولیلمثل مشروع وجود دارد‪ -1.‬قادله فراش که در اثبات نسب اسرت‬
‫و ‪ -2‬قادله لعان در نفی ولل است و ‪ -3‬قادله رضاع در توسعه افراد خانواده است‪.‬‬
‫‪ :1‬قاعده فراش‬
‫بر اساس حلیث نبوی متواتر(الولل للفراش و للعاهر الحجرر) طفرل متولرل در زمران زوجیرت‬
‫ملحق به شوهر است‪ .‬مشروط به اینکه از تاریخ نزدیکی کمتر از شش مراه و بیشرتر از ده مراه‬
‫نگذشته باشل‪ .‬همچنین هر طقلی که بعل از انحالا نکاح متولل شود ملحرق بره شروهر اسرت‪.‬‬
‫مشروط به اینکه مادر هنوز شوهر نکررده و از تراریخ انحرالا ترا روز والدت بریش از ده مراه‬
‫نگذشته باشل‪ .‬این قادله در حک ظاهری و در موارد شك در نسبت طفل قابل اسرتناد اسرت‪.‬‬
‫در مواردی که یقین بر خال حاصل شود نظیر جایی که فرزنل با روش لقاح مصنودی خارج‬
‫رحمی و ترکیب اسپرم اجنبی و انتقاا به رح زن ایجاد شله باشرل اسرتناد بره قادرله ممکرن‬
‫نیست‪.‬‬
 ‫قواعد و نهادهای حقوقی تولید مثل مشروع‬

‫‪ :2‬قاعده لعان‬
‫ایه لعان در قران وارد شله است‪«.‬وَالَّذِینَ یَرْمُونَ الْمُحْصَنَاتِ ثُ َّ لَ ْ یََْتُوا بََِرْبَعَةِ شُهَلَاءَ فَاجْلِلُوهُ ْ ثَمَانِینَ جَلْلَةً وَلَا تَقْبَلُوا‬
‫لَهُ ْ شَهَادَةً أَبَلًا وَأُولَئِكَ هُ ُ الْفَاسِقُونَ ِِلَّا الَّذِینَ تَابُوا مِنْ بَعْلِ ذَلِكَ وَأَصْلَحُوا فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِی ٌ وَالَّذِینَ یَرْمُونَ أَزْوَاجَهُ ْ‬
‫وَلَ ْ یَکُنْ لَهُ ْ شُهَلَاءُ ِِلَّا أَنْفُسُهُ ْ فَشَهَادَةُ أَحَلِهِ ْ أَرْبَعُ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ ِِنَّهُ لَمِنَ الصَّادِقِینَ وَالْخَامِسَةُ أَنَّ لَعْنَتَ اللَّرهِ دَلَیْرهِ ِِنْ‬
‫کَانَ مِنَ الْکَاذِبِینَ وَیَلْرَأُ دَنْهَا الْعَذَاخَ أَنْ تَشْهَلَ أَرْبَعَ شَهَادَاتٍ بِاللَّهِ ِِنَّهُ لَمِنَ الْکَاذِبِینَ وَالْخَامِسَةَ أَنَّ غَضَربَ اللَّرهِ دَلَیْهَرا ِِنْ‬
‫کَانَ مِنَ الصَّادِقِینَ»(نور ‪)9‬‬
‫در شَن نزوا ایه گفته شله است که سعل بن دباده گفت ای رسوا خلا هر گاه نسبت دادن دمل منافی دفت به کسی‬
‫که در صورتی که نتوانل ثابت کنل هشتاد تازیانه دارد اگر من وارد منزا شلم و دیلم همسرم در حاا زنرا اسرت‪ .‬اگرر‬
‫منتظر املن چهار شاهل دادا باش که دملشان تمام می شود اگر بخواه انها را بکش کسی از من بلون شراهل نمری‬
‫پذیرد و قصاص می شوم و اگر بیای و انچه دیلم را شکایت کن هشتاد تازیانه می خورم‪ .‬لذا ایه نازا شل و بر اساس‬
‫ایه ابتلا شوهر چهار بار قس بر صحت اددای خود و سپس زن چهار بار بر انکار خود قس می خرورد و در انتهرا برا‬
‫ردایت تشریفات نکاح منفسخ می شود‪.‬‬
 ‫قواعد و نهادهای حقوقی تولید مثل مشروع‬

‫‪ :2‬قاعده رضاع‬
‫قرابت از طریق شیرخوارگی یکی از راه های ایجاد رابطه خویشاونلی است‪ .‬اگر زنی با ردایت شرایط به نوازدی شیر‬
‫دهل بادث رابطه خویشاونلی و محرمیت بین کودک و شیردهنله و اشخاص مرتبط با انها خواهل شل کره بره دنروان‬
‫قرابت رضادی یاد می شود‪.‬مفاد قادله رضاع این است که دناوین جاری در قرابت نسبی که از موانرع نکراح شرمرده‬
‫شله است در مورد قرابت رضادی نیز جاری خواهل بود‪.‬‬
‫نکته‪ :‬قادله رضاع همه دناوین نسبی را شامل می شود اما انچه را با قرابت سببی مصاهره (دامادی) به وجود مری ایرل‬
‫را شامل نمی شود‪ .‬زیرا رضاع در مقام نسب می نشینل و مصاهره نسب نیست‪ .‬نکتره دوم اینکره نتیجره و اثرر قادرله‬
‫رضاع تنها درممنودیت ازدواج و نشر حرمت بین مرتضع و دیگران است و به اثار دیگر قرابت نسبی مثل ارثن نفقرهن‬
‫حضانت و ماننل اینها ارتباطی نلارد‪.‬شرایط رضاع دبارت است از‪ :‬شیر ناشی از وطی و حمل مشرروع باشرلن مکیرلن‬
‫شیر از پستان مادر باشلن رضاع پیش از دو سالگی طفل محقق شودن کمیت خاصی در شیر خوردن باشل‪.‬‬
 ‫کارکرد عاطفی روانی خانواده‬
‫‪ :10‬کاکرد عاطفی روانی خانواده‬
‫خانواده نقش و کارکرد مهمی در ایجاد ارامش و تربیت داطفی و روانی ادضاء دارد‪ .‬خانواده درمانین زناشویی درمانی‬
‫مورد توجه روان درمانگران واقع شله است‪ .‬این کارکرد در قران مورد توجه واقع شله است‪.‬‬
‫«وَمِنْ آیَاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُ ْ مِنْ أَنْفُسِکُ ْ أَزْوَاجًا لِتَسْکُنُوا ِِلَیْهَا وَجَعَلَ بَیْنَکُ ْ مَوَدَّةً وَرَحْمَةً ِِنَّ فِی ذَلِكَ لَآیَاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ»‬
‫(روم‪.)21‬‬
‫«هُوَ الَّذِی خَلَقَکُ ْ مِنْ نَفْسٍ وَاحِلَةٍ وَجَعَلَ مِنْهَا زَوْجَهَا لِیَسْکُنَ ِِلَیْهَا فَلَمَّا تَغَشَّاهَا حَمَلَتْ حَمْلًرا خَفِیفًرا فَمَررَّتْ بِرهِ فَلَمَّرا‬
‫أَثْقَلَتْ دَدَوَا اللَّهَ رَبَّهُمَا لَئِنْ آتَیْتَنَا صَالِحًا لَنَکُونَنَّ مِنَ الشَّاکِرِینَ» (ادررا ‪« )189‬وَاللَّرهُ جَعَرلَ لَکُر ْ مِرنْ بُیُروتِکُ ْ سَرکَنًا»‬
‫(نحل‪)80‬‬
‫قران از همراهی زن و شوهر که کارکرد ارامش را دارنل با دنوان «زوج» و در غیر اینصور با دنوان «امراة» یاد می کنرل‪.‬‬
‫برای مثاا زمانی که زنلگی زکریا و همسرش بلون فرزنل و همراه با اضطراخ و بلون ارامش بود از لفظ امراة و پرس‬
‫از تولل فرزنل با لفظ زوج یاد می کنل«قَااَ رَخَّ أَنَّى یَکُونُ لِی غُلَامٌ وَقَرلْ بَلَغَنِریَ الْکِبَررُ وَامْرَأَتِری دَراقِرٌ» (اا دمرران‪)40‬‬
‫«فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَوَهَبْنَا لَهُ یَحْیَى وَأَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ َ» (انبیاء‪)90‬‬
 ‫کارکرد عاطفی روانی خانواده‬
‫قررران از زنرران ارامرری سررتیزی نظیررر زن ح رررت نررو «فَأَنْجَیْنَرراهو وَهَهْهَرهو الررا امْرَهَتَ رهو کَانَ رتْ مَ رنَ الَِْررابرینَ»‬
‫(اعراف‪«)83‬فَأَنْجَیْنَاهو وَهَهْهَهو الا امْرَهَتَهو قَدَّرْنَاهَا مَنَ الَِْابرینَ» (نمل‪« )57‬وانا مونَجُّوكَ وَهَهْهَكَ الا امْرَهَتَكَ کَانَرتْ مَرنَ‬
‫الَِْابرینَ »(عنکبوت‪،)33‬‬
‫همسر ح رت لوط«ضَرَبَ الههو مَثَهًا لَهذَینَ کَفَرُوا امْرَهَتَ نُو ٍ وَامْرَهَتَ لُوطٍ کَانَتَا تَحْتَ عَبْدَیْن مَنْ عَبَادَنَا صَرالَحَیْن‬
‫فَخَانَتَاهومَا فَهَمْ یوِْنَیَا عَنْهومَا مَنَ الههَ شَیْئًا وَقَیلَ ادْخُهَا النارَ مَعَ الدَّاخَهَینَ» (تحریم‪،)10‬‬
‫همسر فرعون«وَقَالَتَ امْرَهَتو فَرْعَوْنَ قُرتو عَیْنٍ لَی وَلَكَ لَا تَقْتُهُوهو عَسَى هَنْ یَنْفَعَنَا هَوْ نَتخَذَهو وَلَدًا وَهومْ لَرا یَشْرعورُون َ»‬
‫(قصص‪« )9‬وَضَرَبَ الههو مَثَهًا لَهذَینَ آمَنُوا امْرَهَتَ فَرْعَوْنَ اذْ قَالَتْ رَبِّ ابْن لَی عَنْدَكَ بَیْتًا فَری الْجَنر وَنَجِّنَری مَرنْ‬
‫فَرْعَوْنَ وَعَمَهَهَ وَنَجِّنَی مَنَ الْقَوْم الظالَمَینَ» (تحریم‪، )11‬‬
‫همسر عزیز مصر«وَقَالَ نَسْوَةٌ فَی الْمَدَینَ امْرَهَتو الْعَزیز تُرَاودو فَتَاهَا عَنْ نَفْسَهَ قَدْ شََِفَهَا حوبًّا انا لَنَرَاهَرا فَری ضَرهَالٍ‬
‫موبینٍ» (یوسف‪« )30‬قَالَتَ امْرَهَتو الْعَزیز الْآنَ حَصْحَصَ الْحَقُّ هَنَا رَاوَدْتُهو عَنْ نَفْسَهَ وَانهو لَمَنَ الصَّادَقَینَ» (یوسف‪)51‬‬
‫و همسر ابولهب«وَامْرَهَتُهو حَمَّالَ َ الْحَطَب» (مسد‪ )4‬با عنوان امراة یاد می کند نه با عنوان زوجه‬
 ‫کارکرد مراقبتی و حمایتی از اعضای اسیب پذیر(حقوق والدین)‬

‫‪ :11‬کاکرد مراقبتی و حمایتی از والدین‬

‫یکی از کارکردهای خانواده اسالمی حمایت از اع ای اسیب پذیر خانواده نظیر کودکان‪ ،‬کهنساالن‪ ،‬بیماران‪ ،‬معهوالن‪...‬است‪ .‬در قرران‬
‫و سنت توصیه شدیدی برای رعایت حق والدین شده است‪.‬‬
‫«و لَا تُ َارَّ وَالَدَةٌ بوَلَدَهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهو بوَلَدَهَ وَعَهَى الْوَارثَ مَثْلُ ذَلَكَ» (بقره‪)233‬‬
‫«وَوَصَّیْنَا الْإنْسَانَ بوَالَدَیْهَ احْسَانًا حَمَهَتْهو هُمُّهو کُرْهًا وَوَضَعَتْهو کُرْهًا وَحَمْهُهو وَفَصَالُهو ثَهَاثُونَ شَهْرًا حَتى اذَا بَهَغَ هَشُدَّهو وَبَهَغَ هَرْبَعَینَ سَنَ ً قَالَ رَ ِّ‬
‫ب‬
‫هَوْزعْنَی هَنْ هَشْکُرَ نَعْمَتَكَ التَی هَنْعَمْتَ عَهَیَّ وَعَهَى وَالَدَیَّ وَهَنْ هَعْمَلَ صَالَحًا تَرْضَاهو وَهَصْهَحْ لَی فَی ذُرِّیَّتَری انيری تُبْرتو الَیْركَ وَانيری مَرنَ‬
‫الْموسْهَمَینَ» (احقاف‪)15‬‬
‫«وَقَ َى رَبُّكَ هَلا تَعْبودووا الا ایَّاهو وَبالْوَالَدَیْن احْسَانًا امَّا یَبْهَُِن عَنْدَكَ الْکَبَرَ هَحَدوهومَا هَوْ کَهَاهومَا فَهَا تَقُلْ لَهومَا هُفٍّ وَلَا تَنْهَرْهومَا وَقُلْ لَهومَا قَوْلًا‬
‫کَریمًا وَاخْفَضْ لَهومَا جَنَا َ الذُّلي مَنَ الرحْمَ وَقُلْ رَبِّ ارْحَمْهومَا کَمَا رَبَّیَانَی صََِیرًا» (اسراء‪)24‬‬
‫«وَوَصَّیْنَا الْإنْسَانَ بوَالَدَیْهَ حَمَهَتْهو هُمُّهو وَهْنًا عَهَى وَهْنٍ وَفَصَالُهو فَی عَامَیْن هَن اشْکُرْ لَی وَلَوَالَدَیْكَ الَیَّ الْمَصَیرُ» (لقمان‪)14‬‬
‫«رَبَّنَا اغْفَرْ لَی وَلَوَالَدَیَّ وَلَهْموؤْمَنَینَ یَوْمَ یَقُومو الْحَسَابو» (ابراهیم‪« )41‬وَاغْفَرْ لَأَبی انهو کَانَ مَنَ ال اليینَ» (شعراء ‪« )86‬وَقَالَ رَبِّ هَوْزعْنَری هَنْ‬
‫هَشْکُرَ نَعْمَتَكَ التَی هَنْعَمْتَ عَهَیَّ وَعَهَى وَالَدَیَّ وَهَنْ هَعْمَلَ صَالَحًا تَرْضَاهو وَهَدْخَهْنَی برَحْمَتَكَ فَی عَبَادَكَ الصَّالَحَینَ» (نمل‪« )19‬رَبِّ اغْفَرْ لَی‬
‫وَلَوَالَدَیَّ وَلَمَنْ دَخَلَ بَیْتَیَ موؤْمَنًا وَلَهْموؤْمَنَینَ وَالْموؤْمَنَاتَ وَلَا تَزدَ الظالَمَینَ الا تَبَارًا» (نو ‪)28‬‬
 ‫کارکرد مراقبتی و حمایتی از اعضای اسیب پذیر(حقوق والدین)‬

‫همچنین در روایات توصیه های زیادی درباره حقوق واللین شله است که از باخ نمونه‪:‬‬
‫حق ناشناسی و داق واللین کفران نعمت و گناه کبیره و خروج از اطادت خرلا اسرت‪ .‬فرانبررداری از والرلین نشرانه‬
‫ایمان و اطادت از خلاست‪ .‬نگاه به چهره واللین دبادت است‪ .‬محبوبترین ادماا نزد خرلا نیرك رفتراری برا والرلین‬
‫است‪ .‬رضایت انها شرط جهاد در راه خلا است‪ .‬رضا و غضب الهی در خشنودی یا ناخشنودی والرلین اسرت‪ .‬حتری‬
‫اگر واللین مشرک نیز باشنل نیکی به انها و تحمل سختی های انها واجب است‪ .‬در احادیث توصریه فرراوان بره مرادر‬
‫شله است‪ .‬ادای حق مادر غیرممکن دانسته شله است‪ .‬نیکی به مادر کفراره گناهران اسرت‪ .‬ادای حقروق مرادر بیشرتر‬
‫جسمانی و مادی ولی ادای حق پلر بیشتر معنوی و درخواست خیر و ددا است‪ .‬توصیه به معاشرت نیکرو برا والرلین‬
‫شله است‪ .‬جلوتر از واللین راه نرود‪ .‬و پیش و پشت به انان ننشینل‪ .‬هر گاه خوانله شل به سردت پاسرخ دهرل حتری‬
‫اگر در نماز باشل‪ .‬پس از مرگ واللین به یاد انها احسان کنل‪ .‬طلب امرزش و قرائت قرران و صرلقه و دیرون مرالی و‬
‫تعهلات مالی و صله رح با نزدیکان و دوستان واللین داشته باشل‪ .‬به نیابت از واللین نماز و روزه و حر و قضرای‬
‫انها را به جای اورد‪ .‬نیکی به واللین موجب افزایش رزق و برک و طوا دمر است و مررگ انسران را بره تراخیر مری‬
‫انلازد‪ .‬سکرات مرگ را اسان می کنل‪ .‬نگاه محبت امیز به واللین ثواخ ح و ازادی یك بنله را دارد‪ .‬تراخیر یوسرف‬
‫در احترام به واللین بادث خروج سلسله نبوت از خانلان او شل‪.‬‬
 ‫کارکرد مراقبتی و حمایتی از اعضای اسیب پذیر(حقوق کودک)‬

‫‪ :12‬کاکرد مراقبتی و حمایتی از کودکان‬

‫‪ 1-12‬حقوق کودک پس از تولل‬
‫در متون دینی به ردایت حقوق کودک توصیه های فراوانی شله است‪ .‬در رساله حقوق امام سجاد با دنوان حق الولرل‬
‫یا حق الصغیر به تعلادی از این حقوق از جمله تعلی و تربیتن چش پوشی از خطاهای او و مهربانی و ملار کردن با‬
‫او اشاره شله است‪ .‬فقهای شیعه به حقوق کودک با نا دنوان احکام االوالد ذیل مباحث نکاح اشاره می کننل‪ .‬حق کرام‬
‫برداری نوزاد با خرما یا اخ باران یا اخ فرات یا تربت امام حسینن اذان و اقامه گفتن در گوش نوزادن تراشریلن مروی‬
‫سر نوزاد و دادن صلقه به وزن موی سر اون دقیقهن انتخاخ نام نیكن ختنه پسر در روز هفت ن توصیه به دادن شیر مادر‬
‫خصوصا اغوزن در صورت نیاز انتخاخ دایه یا مادر مناسب برای شیر دادن‪ .‬نهی شلیل از کشتن و زنله به گور کردن و‬
‫فرق گذاشتن میان جنسیت‪ .‬توصیه به مهرورزی و خوش رفتاری و بوسیلن و نوازش واللین با کودک خصوصا دختر‬
‫حتی در موقع نماز ن ردایت دلالت در حق کودکان و ادتراض پیامبر به مرردی کره فقرط یکری از دو فرزنرل خرود را‬
‫بوسیل‪ .‬توصیه به وفای به دهل واللین برای کودکانن حق حضانت و تربیت و اموزش دینی و اخالقی و ترالش بررای‬
‫ازدواج او پس از بلوغ از دیگر حقوق اوست‪ .‬حقوق کودک به دو بخش تقسی می شود‪ .‬حقروق او از ان جهرت کره‬
‫انسان است و مشترک با حقوق بزرگساالن است و حقوق او از ان جهت که کودک و ویژه دوران کودکی است‪.‬‬
 ‫کارکرد مراقبتی و حمایتی از اعضای اسیب پذیر(حقوق کودک)‬

‫‪ 2-12‬حق داشتن مادر خوخ برای کودک‬

‫اولین حق فرزنل قبل از انعقاد نطفه انتخاخ مادر خوخ برای اوست‪ .‬درباره زمان انعقاد نطفه توصیه هایی شله اسرت‪.‬‬
‫حق نسب سال از دیگر حقوق فرزنل است لذا چنل شوهری یا زنا یا ازدواج در زمان دله حرام دانسته شله است‪ .‬بره‬
‫صر انعقاد نطفه اجرای حل برای مادر تا زمان تولل به تاخیر می افتل‪.‬‬
‫‪ 3-12‬حق دلالت کودک‬
‫حق دلالت و دلم فرق گذاری در جنسیت کودکان«وَِِذَا بُشِّرَ أَحَلُهُ ْ بِالَُْنْثَى ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِی ٌ یَتَروَارَى مِرنَ‬
‫الْقَوْمِ مِنْ سُوءِ مَا بُشِّرَ بِهِ أَیُمْسِکُهُ دَلَى هُونٍ أَمْ یَلُسُّهُ فِی التُّرَاخِ أَلَا سَاءَ مَا یَحْکُمُونَ» (نحل ‪« )59‬وَِِذَا بُشِّرَ أَحَرلُهُ ْ بِمَرا‬
‫ضَرَخَ لِلرَّحْمَنِ مَثَلًا ظَلَّ وَجْهُهُ مُسْوَدًّا وَهُوَ کَظِی ٌ» (زخر ‪)17‬‬
 ‫کارکرد مراقبتی و حمایتی از اعضای اسیب پذیر(حقوق کودک)‬

‫‪ 4-12‬حق حیات کودک‬

‫از ابتلایی ترین حقوق کودک حق حیات او است که مشترک با بزرگ ساالن است‪ .‬سقط جنین حرام است‪ .‬به مادران توصیه شله که در زمان‬
‫بارداری از گناه و لقمه حرام دوری کننل‪ .‬در احادیث از کودک به دنوان یك امانت الهی یاد شله است‪ .‬فرزنل برکت خانه و گلی از بهشرت و‬
‫نشانه خیرخواهی خلاونل در حق بنله اش است‪ .‬ددای فرزنل در دنیا وشفادتش در اخرت برای واللین پذیرفته است‪.‬‬
‫«وَکَذَلِكَ زَیَّنَ لِکَثِیرٍ مِنَ الْمُشْرِکِینَ قَتْلَ أَوْلَادِهِ ْ شُرَکَاؤُهُ ْ لِیُرْدُوهُ ْ وَلِیَلْبِسُوا دَلَیْهِ ْ دِینَهُ ْ» (انعام‪)137‬‬
‫«قَلْ خَسِرَ الَّذِینَ قَتَلُوا أَوْلَادَهُ ْ سَفَهًا بِغَیْرِ دِلْ ٍ» (انعام‪)140‬‬
‫«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُ ْ دَلَیْکُ ْ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِلَیْنِ ِِحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُ ْ مِنْ ِِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُ ْ وَِِیَّاهُ ْ ‪( »َ..‬انعام‪)151‬‬
‫«قُلْ تَعَالَوْا أَتْلُ مَا حَرَّمَ رَبُّکُ ْ دَلَیْکُ ْ أَلَّا تُشْرِکُوا بِهِ شَیْئًا وَبِالْوَالِلَیْنِ ِِحْسَانًا وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُ ْ مِنْ ِِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُکُ ْ وَِِیَّاهُ ْ» (انعام‪)151‬‬
‫«یَاأَیُّهَا النَّبِیُّ ِِذَا جَاءَکَ الْمُؤْمِنَاتُ یُبَایِعْنَكَ دَلَى أَنْ لَا یُشْرِکْنَ بِاللَّهِ شَیْئًا وَلَا یَسْرِقْنَ وَلَا یَزْنِینَ وَلَا یَقْتُلْنَ أَوْلَادَهُنَّ ‪( »ٌ..‬ممتحنه‪)12‬‬
‫«وَِِذَا الْمَوْءُودَةُ سُئِلَتْ بََِیَّ ذَنْبٍ قُتِلَتْ» (تکویر‪)9‬‬
‫«وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُ ْ خَشْیَةَ ِِمْلَاقٍ نَحْنُ نَرْزُقُهُ ْ وَِِیَّاکُ ْ ِِنَّ قَتْلَهُ ْ کَانَ خِطْئًا کَبِیرًا» (اسراء‪)31‬‬
 ‫کارکرد مراقبتی و حمایتی از اعضای اسیب پذیر(حقوق کودک)‬

‫‪ 5-12‬حق شیرخوردن کودک‬

‫«وَالْوَالِلَاتُ یُرْضِعْنَ أَوْلَادَهُنَّ حَوْلَیْنِ کَامِلَیْنِ لِمَنْ أَرَادَ أَنْ یُتِ َّ الرَّضَادَةَ وَدَلَى الْمَوْلُودِ لَهُ رِزْقُهُنَّ وَکِسْوَتُهُنَّ بِرالْمَعْرُو ِ لَرا‬
‫تُکَلَّفُ نَفْسٌ ِِلَّا وُسْعَهَا لَا تُضَارَّ وَالِلَةٌ بِوَلَلِهَا وَلَا مَوْلُودٌ لَهُ بِوَلَلِهِ وَدَلَى الْوَارِثِ مِثْلُ ذَلِكَ فَإِنْ أَرَادَا فِصَالًا دَنْ تَرَاضٍ مِنْهُمَا‬
‫وَتَشَاوُرٍ فَلَا جُنَاحَ دَلَیْهِمَا وَِِنْ أَرَدْتُ ْ أَنْ تَسْتَرْضِعُوا أَوْلَادَکُ ْ فَلَا جُنَاحَ دَلَیْکُ ْ ِِذَا سَلَّمْتُ ْ مَا آتَیْتُ ْ بِالْمَعْرُو ِ» (بقرره ‪)233‬‬
‫«وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِلَیْهِ حَمَلَتْهُ أُمُّهُ وَهْنًا دَلَى وَهْنٍ وَفِصَالُهُ فِی دَامَیْنِ أَنِ اشْکُرْ لِی وَلِوَالِلَیْكَ ِِلَیَّ الْمَصِریرُ » (لقمران‪)14‬‬
‫«وَوَصَّیْنَا الْإِنْسَانَ بِوَالِلَیْهِ ِِحْسَانًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا وَوَضَعَتْهُ کُرْهًا وَحَمْلُهُ وَفِصَرالُهُ ثَلَراثُونَ شَرهْرًا حَتَّرى ِِذَا بَلَر َ أَشُرلَّهُ ‪»َ...‬‬
‫(احقا ‪)15‬‬
‫‪ 6-12‬حقوق مالی کودک‬
‫حقوق مالی کودک نیز مشترک با بزرگ ساالن است حتی جنین نیز ارث می برد و از وصیت منتفع می شود‪« .‬لِلرِّجَرا ِا‬
‫نَصِیبٌ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِلَانِ وَالََْقْرَبُونَ وَلِلنِّسَاءِ نَصِیبٌ مِمَّا تَرَکَ الْوَالِلَانِ وَالََْقْرَبُونَ مِمَّرا قَرلَّ مِنْرهُ أَوْ کَثُررَ نَصِریبًا مَفْرُوضًرا»‬
‫(نساء‪)7‬‬
 ‫کارکرد جامعه پذیری‬
‫خانواده یکی از مهمترین نهادهایی است که در ان فرایند جامعه پذیری شکل می گیرد‪.‬‬
‫تاکید بر پیوند خویشاوندی و صله ارحام و اثار ونتایج ان در زندگی فردی و اجتماعی و محبت و شقت به کودکان و تاکید بر‬
‫سپردن نقش به کودکان و برگزاری مناسک و ایین های دینی ‪...‬بخشی از توصیه های اسالم برای جامعه پذیر کردن کودکان‬
‫است‪.‬‬
 ‫معرفی برخی از منابع از مهدی مهریزی‬

‫‪64‬‬
‫مرتضی مطهری‬
 ‫معرفی برخی از منابع از محمود حکمت نیا‬

‫‪65‬‬