‫ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ‬

‫)ﻛﺘﺎب اﺘﻟﻮﺣﻴﺪ ﺑﺎلﻠﻐﺔ اﻟﻔﺎرﺳﻴﺔ(‬

‫ﺗﺄ��ﻒ‬
‫اﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮھﺎب ‪/‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‬
‫اﺳﺤﺎق دﺑﯿﺮی ‪/‬‬

‫ﺑﺎزﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺗﺤﻘﯿﻖ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ اﺑﺮاھﯿﻢ ﮐﯿﺎﻧﯽ‬
 ‫راﺷﺪ اﳉﻤﻌﺔ‪١٤٣٠ ،‬ﻫ‬
‫ﻓﻬﺮﺳﺔ ﻣﻜﺘﺒﺔ اﳌﻠﻚ ﻓﻬﺪ اﻟﻮﻃﻨﻴﺔ أﺛﻨﺎء اﻟﻨﴩ‬
‫ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﺳﻠﻴﲈن‬
‫ﻛﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ‪ / .‬ﳏﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﺑﻦ ﺳﻠﻴﲈن؛ إﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ اﻟﻌﻮﴈ‪ – .‬اﻟﺮﻳﺎض ‪١٤٣٠ ،‬ﻫ‬
‫‪٢١×١٤٫٨‬ﺳﻢ‬
‫ردﻣﻚ‪٩٧٨-٦٠٣-٠٠-٣٧١١-٧ :‬‬
‫)اﻟﻨﺺ ﺑﺎﻟﻠﻐﺔ اﻟﻔﺎرﺳﻴﺔ(‬
‫‪ -١‬اﻟﺘﻮﺣﻴﺪ ‪ -٢‬اﻷﻟﻮﻫﻴﺔ أ‪ .‬اﻟﻌﻮﴈ‪ ،‬إﺳﺤﺎق ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ )ﳏﻘﻖ( ب‪ -‬اﻟﻌﻨﻮان‬
‫‪١٤٣٠ /٧١١٦‬‬ ‫دﻳﻮي ‪٢٤٠‬‬

‫ﺷﻨﺎﺳﻨﺎﻣﻪ ﻛﺘﺎب‬
‫ﻛﺘﺎب ﺗﻮﺣﻴﺪ‬ ‫ﻧﺎم ﻛﺘﺎب‪:‬‬
‫اﻣﺎم �ﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪالﻮﻫﺎب ‪/‬‬ ‫ﺗﺄﻴﻟﻒ‪:‬‬
‫اﺳﺤﺎق دﺑ�ی‪/‬‬ ‫ﺗﺮﻤﺟﻪ‪:‬‬
‫�ﻤﺪ اﺑﺮاﻫﻴﻢ ﻛﻴﺎ�‬ ‫ﺑﺎزﻧﻮ�ﻰﺴ و ﺤﺗﻘﻴﻖ‪:‬‬
‫‪ ١٣٩٢‬ﻫ ‪ .‬ش ‪ ١٤٣٥ /‬ﻫ ‪ .‬ق‬ ‫ﺳﺎل ﭼﺎپ‪:‬‬
‫دوم‬ ‫ﻧﻮ�ﺖ ﭼﺎپ‪:‬‬
‫‪www.aqeedeh.com‬‬
‫‪www.islamhouse.com‬‬
‫‪www.sadaislam.com‬‬
‫ﺳﺎﻳﺖ ﻫﺎی ﻣﻔﻴﺪ‪:‬‬
‫‪www.videofarsi.com‬‬
‫‪www.islamtxt.net‬‬
‫‪www.mowahedin.com‬‬
 ‫ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﻄﺎﻟﺐ‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻧﺎﺷﺮ ‪7 ............................ ................................ ................................‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪ ‪13 ..... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(1‬ﺗﻮﺣﯿﺪ ‪17 ...................... ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(2‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ‪22 ...............‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(3‬ﻣﻮﺣﺪ راﺳﺘﯿﻦ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪25 ....................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(4‬ﺗﺮس از ﺷﺮك ‪30 .......... ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(5‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ ‪32 ................... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(6‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ ‪37 ............. ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(7‬اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺖﺑﻨﺪ و ﻣ‪‬ﻬﺮه ]ﯾﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آوﯾﺰ[ و اﻣﺜﺎل آن ﺑﺮاي‬
‫]ﺣﺼﻮل ﺷﻔﺎ و[ رﻓﻊ ﺑﻼ ﯾﺎ دﻓﻊ آن‪ ،‬از اﻣﻮر ﺷﺮكآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪41 .......................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(8‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﺧﻮاﻧﺪن و دم ﮐﺮدن و ﻧﯿﺰ درﺑﺎرهي آوﯾﺰﻫﺎ و‬
‫ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﺧﻢ ﭼﺸﻢ‪ ،‬وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪45 ...... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(9‬ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ ‪48 ..............................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(10‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن ذﺑﺢ ﺣﯿﻮان ]ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن[ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ‪52 .....................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(11‬در ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ﻧﺬر و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﷲ‬
‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮد ‪56 ............................. ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(12‬ﻧﺬر ﮐﺮدن ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ اﷲ ﺷﺮك اﺳﺖ‪58 ......... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(13‬ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ ﺷﺮك اﺳﺖ ‪59 ............. ................................‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪2‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(14‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺷﺮك‪ ،‬ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻏﯿﺮاﷲ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪن‬

‫ﻏﯿﺮ اﷲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ‪60 ....................... ................................ ................................‬‬
‫َُۡ ُ َ َ َ َُُۡ َ ۡٗ ُ‬
‫�ٔا َوه ۡم‬ ‫��ون ما � �لق ش‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(15‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦِ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ‪ِ ��﴿ :‬‬
‫َ َ َۡ َ ُ َ َُ ۡ َ ۡ ٗ ََ ٓ َ ُ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ‬ ‫َُُۡ َ‬
‫ن�ون‪] ﴾١٩٢‬اﻷﻋﺮاف‪:‬‬ ‫�لقون ‪ ١٩١‬و� �ست ِطيعون لهم ن�� و� أنفسهم ي‬
‫‪» .[۱۹۲-۱۹۱‬آﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﺮار ﻣﯿﺪﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻗﺪرت‬
‫آﻓﺮﯾﻨﺶ ﭼﯿﺰي را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪﻫﺎﻧﺪ؟ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﻪ‬
‫ﻣﯿﺘﻮاﻧﻨﺪ آﻧﺎن را ﯾﺎري ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را!« ‪63 ............ ................................‬‬
‫َ َّ َ ُ ّ َ َ ُ ُ ۡ َ ُ ْ‬
‫� إِذا ف ِزع عن قلو� ِ ِهم قالوا‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(16‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪﴿ :‬ح ٰٓ‬
‫كب ُ‬ ‫َ َ َ َ َ ُّ ُ ۡ َ ُ ْ ۡ َ َّ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫�﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[۲۳ :‬و ﭼﻮن اﺿﻄﺮاب‬ ‫� ٱل ِ‬‫ماذا قال ر��مۖ قالوا ٱ�ق ۖوهو ٱلع ِ ُّ‬
‫و دﻟﻬﺮه از دلﻫﺎﯾﺸﺎن زدوده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ :‬ﺣﻖ )ﮔﻔﺖ( و او‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪي ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪67 ............................... .‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(17‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ‪71 .................. ................................ ................................‬‬
‫َّ َ َ َ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(18‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنك � � ۡهدِي َم ۡن‬
‫ِين ‪] ﴾٥٦‬اﻟﻘﺼﺺ‪:‬‬ ‫ٱ� َ� ۡهدِي َمن � َ َشا ٓ ُء َو ُه َو أَ ۡعلَ ُم بٱل ۡ ُم ۡه َتد َ‬
‫� َّن َّ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ۡ َۡ َ ََ‬
‫أحببت و ِ‬
‫�‬
‫ِ‬ ‫ۚ‬
‫‪» .[۵۶‬ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺗﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دوﺳﺖ داري‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯽ؛ وﻟﯽ‬
‫اﷲ ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و او ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎن داﻧﺎﺗﺮ اﺳﺖ« ‪74 ..‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(19‬اﻧﮕﯿﺰهي ﮐﻔﺮ ﺑﻨﯽآدم و ﺗﺮك دﯾﻨﺸﺎن‪ ،‬اﻓﺮاط در ﮔﺮاﻣﯽداﺷﺖ‬
‫ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ ‪77 ......................... ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(20‬ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﷲ را در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﻣﺮدي ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ ‪81 ..........................‬‬
 ‫‪3‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(21‬در ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻏﻠﻮ درﺑﺎرهي ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺑﺖﻫﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﷲ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ‪85 ................. ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(22‬در ﻣﻮرد ﭘﺎﺳﺪاري رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬از ﻣﺮزﻫﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻣﺴﺪود‬
‫ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ راهﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﺮك ‪87 ........................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(23‬در ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺪهاي از اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ]و ﻣﺸﺮك[ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‬
‫‪89 .............. ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(24‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو آﻣﺪه اﺳﺖ ‪94 ... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(25‬در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ‪96 ....... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(26‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﮐﺎﻫﻨﺎن و اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪99 ......................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(27‬درﺑﺎرهي اَﺣﮑﺎم ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ ]و اﻧﻮاع آن[ ‪102 .......................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(28‬درﺑﺎرهي ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ و ﻓﺎل ﺑﺪ زدن ‪103 ........... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(29‬درﺑﺎرهي ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻧﺠﻮم ﯾﺎ داﻧﺶ ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ ‪107 ........................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(30‬درﺑﺎرهي ﻃﻠﺐ ﺑﺎران از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ]و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ در‬
‫ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ[‪108 .............................. ................................ ................................‬‬
‫َ َ َّ ُ‬
‫خذ مِن‬ ‫اس من �ت ِ‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(31‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫َّ َ َ ٗ ُ ُّ َ ُ ۡ َ ُ ّ َّ‬ ‫ُ‬
‫ب ٱ�ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪111 ...............................[۱۶۵ :‬‬ ‫ون ٱ�ِ أندادا �ِبو�هم كح ِ‬ ‫د ِ‬
‫ﺑﺎب )‪] :(32‬ﺗﺮس از اﷲ‪114 .... ................................ ................................ [‬‬
‫ﺑﺎب )‪] :(33‬ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﷲ‪116 ... ................................ ................................ [‬‬
‫َ َ َ ْ ۡ َّ َ َ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(34‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أفأم ُِنوا َمك َر ٱ�ِۚ ف�‬
‫َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َّ َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫�ون ‪] ﴾٩٩‬اﻷﻋﺮاف‪» .[۹۹ :‬آﯾﺎ آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را از‬ ‫يأمن مكر ٱ�ِ إِ� ٱلقوم ٱل� ِ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪4‬‬

‫ﻣﮑﺮ اﻟﻬﻰ در اﻣﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ؟! در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺟﺰ زﯾﺎﻧﮑﺎران‪ ،‬ﺧﻮد را از ﻣﮑﺮ )و‬

‫ﻣﺠﺎزات( ﺧﺪا اﯾﻤﻦ ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ« ‪117 ............................... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(35‬ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺟﺰو اﯾﻤﺎن اﺳﺖ ‪119 .................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(36‬ﺑﺤﺚ رﯾﺎ ]و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﯾﺎ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ[‪121 ............ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪] :(37‬ﻏﻔﻠﺖ از ﺛﻮاب آﺧﺮت و[ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل اﺧﺮوي ﺑﺮاي دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻫﺪاف دﻧﯿﻮي ﻧﯿﺰ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮك اﺳﺖ ‪122 ...................... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(38‬ﭘﯿﺮوي از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن و رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ در ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ ﺣﺮام‬
‫ﻫﺎ و ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﺣﻼلﻫﺎي اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻪﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮار دادن آﻧﺎن در ﻣﻘﺎم رﺑﻮﺑﯿﺖ‬
‫اﺳﺖ ‪125 .... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪] :(39‬درﺑﺎرهي داور ﻗﺮار دادن ﻃﺎﻏﻮت[ ‪127 ......... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(40‬درﺑﺎرهي آنﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﷲ را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﺪ‪129 ..........‬‬
‫ﺑﺎب )‪] :(41‬درﺑﺎرهي اﻧﮑﺎر ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر[ ‪131 .......... ................................‬‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ ْ َّ َ َ ٗ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(42‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ‪ ‬ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف� �علوا ِ�ِ أندادا‬
‫ََ ُ َ َ َ‬
‫نت ۡم � ۡعل ُمون﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪132 . ................................ ................................ .[۲۲ :‬‬ ‫وأ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(43‬در ﻣﻮرد آنﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪي را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‬
‫‪135 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(44‬در اﯾﻦﺑﺎره ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﷲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﯽ ‪136 .....‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(45‬دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ‪139 ..................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(46‬ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎمﻫﺎ و ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن‪ :‬ﻗﺎﺿﯽاﻟﻘﻀﺎة ]‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه[ و‬
‫اﻣﺜﺎل آن ‪140 ............................... ................................ ................................‬‬
 ‫‪5‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(47‬اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪ ‬و ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﻧﺎم ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫‪142 ............ ................................ ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(48‬ﺑﻪ ﺷﻮﺧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮآن ﯾﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﯾﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﻧﺎم و ﯾﺎد‪ ‬اﷲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ ‪143 ..... ................................ ................................ ................................‬‬
‫َ َ ۡ َ َ ۡ َٰ ُ َ ۡ َٗ‬
‫�ة ّم َِّنا‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(49‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ول�ِن أذق�ه ر‬
‫َ َ ٓ َ ُ ُّ َّ َ‬
‫اع َة قَا ٓ� َم ٗة َولَ�ن ُّرج ۡع ُ‬ ‫ۡ َ ُ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ َّ ٓ‬
‫ت‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�ا َء َم َّست ُه �َقول َّن �ٰذا ِ� وما أظن ٱلس‬ ‫ِم ۢن �ع ِد‬
‫َ ُ ْ َ َ‬ ‫َ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ُ َ ّ َ َّ َّ َ َ َ ْ‬ ‫إ ِ َ ٰ� َر ّ ٓ‬
‫ِين �ف ُروا ب ِ َما ع ِملوا َو�ُذِيق َّن ُهم‬ ‫� � فلننبِ� ٱ�‬‫� إ ِ َّن ِ� عِندهۥ للحس ٰ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ّ ۡ َ َ‬
‫ِيظ ‪] ﴾٥٠‬ﻓﺼﻠﺖ‪145 ................... ................................ .[۵۰ :‬‬ ‫اب غل ٖ‬ ‫مِن عذ ٍ‬
‫ََ ٓ َ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(50‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺮودﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فل َّما َءاتٮ ٰ ُه َما‬
‫َ ٰ ٗ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ٓ َ َ ٓ َ َ ٰ ُ َ َ َ َ ٰ َ َّ ُ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫�ل ِحا جع� �ۥ ��ء �ِيما ءاتٮهما ۚ �ت�� ٱ� �ما � ِ‬
‫��ون ‪﴾١٩٠‬‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪150 .................... ................................ ................................ .[۱۹۰ :‬‬
‫َ َّ ۡ َ ۡ َ ٓ ُ ۡ ُ ۡ َ ٰ َ ۡ‬
‫ٱد ُعوهُ‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(51‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهي اﷲ‪ ‬ﮐﻪ‪﴿ :‬و ِ�ِ ٱ�سماء ٱ�س� ف‬
‫َ َ َ ُ ْ َّ َ ُ ۡ ُ َ َ‬
‫��ِهِ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪153 .......................... .[۱۸۰ :‬‬ ‫� أ ۡس َ ٰٓ‬
‫حدون ِ ٓ‬ ‫بِهاۖ وذروا ٱ�ِين يل ِ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(52‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ‪" :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﺪا"‪154 ............ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(53‬اﯾﻦ روش دﻋﺎ ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﯾﺎ اﷲ! اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪،‬‬
‫ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز«‪155 ............................. ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(54‬ﻧﻬﯽ از ﮔﻔﺘﻦِ واژهي ارﺑﺎب در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐﮐﺎر و‪156 ...............‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(55‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪواﺳﻄﻪي ﻧﺎم اﷲ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ او داد ‪157 .......‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(56‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ وﺟﻪ اﷲ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﺑﻬﺸﺖ ]و اﻣﻮر اﺧﺮوي[ را ﻧﺒﺎﯾﺪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد ‪158 .................... ................................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(57‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ‪" :‬اﮔﺮ" ‪159 ....................... ................................‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪6‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(58‬ﻧﻬﯽ از دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ ﺑﺎد‪161 ........................ ................................‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(59‬درﺑﺎرهي ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ ‪161 ........................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(60‬ﺣﮑﻢ ﻣﻨﮑ‪‬ﺮان ﺗﻘﺪﯾﺮ ‪163 .............................. ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(61‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزان و ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ‪167 ....‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(62‬درﺑﺎرهي زﯾﺎد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ‪169 ................ ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(63‬درﺑﺎرهي ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن اﷲ‪ ،‬و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش ‪172 .... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(64‬ﺟﺴﺎرت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﺟﺎي اﷲ ‪175 ...... ................................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(65‬ﻧﻬﯽ ﺷﺪﯾﺪ از ﺷﻔﯿﻊ ﻗﺮار دادنِ اﷲ در ﻧﺰد ﻣﺨﻠﻮق! ‪177 ....................‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(66‬ﭘﺎﺳﺪاري رﺳﻮل اﷲ ص از ﻣﺮزﻫﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺑﺴﺘﻦ راهﻫﺎي ﺷﮏ و‬
‫ﺗﺮدﯾﺪ ‪178 ... ................................ ................................ ................................‬‬
‫ٱ� َح َّق‬‫ﺑﺎب )‪ :(67‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما قَ َد ُروا ْ َّ َ‬
‫ِيعا َ� ۡب َض ُت ُهۥ يَ ۡو َم ۡٱل ِق َ�ٰ َمةِ َو َّ‬ ‫َ َۡ‬
‫ٱ�� ُض َ� ٗ‬ ‫َ‬
‫ت َم ۡطو َّ� ٰ ُ ۢ‬
‫ت � ِ َي ِمينِهِۚۦ‬ ‫ٱلس َ� ٰ َ� ٰ ُ‬ ‫ق ۡدرِه ِۦ و‬
‫ِ‬
‫ُ ۡ َ ٰ َ ُ َ َ َ ٰ َ ٰ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون ‪] ﴾٦٧‬اﻟﺰﻣﺮ‪180 .... ................................ .[۶۷ :‬‬ ‫سب�نهۥ وت�� �ما � ِ‬
 ‫‪‬‬

‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻧﺎﺷﺮ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪي ذﯾﻞ‪ ،‬ﻣﻘﺪﻣﻪي ﻣﺘﺮﺟﻢ ﮐﺘﺎب "ﻋﻘﯿﺪهي اﺳﻼﻣﯿﻪ" اﺛﺮ ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ آﯾﺖ اﷲ اﻟﻌﻈﻤﯽ ﺳﯿﺪ اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ اﺑﻦ‬
‫اﻟﺮﺿﺎ ﺑﺮﻗﻌﯽ ﻗﻤﯽ‪ /‬ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش درآﻣﺪه اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﮐﺘﺎب ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﺧﺪﻣﺘﺘﺎن ﺗﻘﺪﯾﻢ ﻣﯽﮔﺮدد؛ ﺑﺮاي ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮ آﯾﺖ اﷲ ﺑﺮﻗﻌﯽ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻘﺪﻣﻪي ﮐﺘﺎب "ﺧﺮاﻓﺎت وﻓﻮر" ﯾﺎ زﻧﺪﮔﯽﻧﺎﻣﻪي اﯾﺸﺎن ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫"ﺳﻮاﻧﺢ اﯾﺎم" ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﺖ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻓﺮﻣﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬

‫ﺑﻨﺎم ﺧﺪاي ﻋﺰوﺟﻞ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺷﺎﻧﻪ اﻟﻌﺰﯾﺰ‬

‫ﻧﻮﯾﺴﻨﺪهي اﯾﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﺎلﻫﺎي ﺑﺴﯿﺎر در ﻣﺠﺎﻟﺲ و ﻣﺤﺎﻓﻞ اﯾﺮان ﻃﻌﻦ‬
‫و ﻟﻌﻦ و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﺷﺪﯾﺪي ﻣﯽﺷﻨﯿﺪم از ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن دﯾﻨﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻃﺎﯾﻔﻪي وﻫﺎﺑﯿﻪ‬
‫ﮐﻪ ﺳﺎﮐﻦ ﺣﺠﺎزﻧﺪ و اﯾﻦ ﻓﺮﻗﻪ ﻣﻘﻠﺪﯾﻦ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎﺑﻨﺪ در ﻓﺮوع دﯾﻨﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﯿﻌﻪ ﮐﻪ ﻣﻘﻠﺪ ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺧﻮد ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ و آﻧﺎن ﻧﺎم وﻫﺎﺑﯽ روي ﺧﻮد‬
‫ﻧﮕﺬاﺷﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﻋﺎﻟﻤﯽ ﺑﻮد‬
‫ﮐﻪ در اواﯾﻞ ﻗﺮن ‪ 12‬ﻫﺠﺮي ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺧﺮاﻓﺎت ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ و رﻓﻊ ﺷﺮك ﻗﯿﺎم ﮐﺮده‬
‫و ﻋﺪهاي را ﺑﻪ ﻧﻈﺮ اﺻﻼﺣﯽ ﺧﻮد دﻋﻮت ﮐﺮده‪ ،‬ﻓﺮق اﺳﻼﻣﯽ ﭘﯿﺮوان او را وﻫﺎﺑﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬در اﯾﺮان ﻫﺮ ﮐﺲ از ﺑﺰرﮔﺎن و ﻋﻠﻤﺎي دﯾﻨﯽ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ از ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻗﺮآن و‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪8‬‬

‫اﺳﻼم و ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﺮد و ﯾﺎ ﯾﮑﯽ از ﺧﺮاﻓﺎت دﯾﻨﯽ را رد ﻣﯽﻧﻤﻮد ﻓﻮرا او‬
‫را ﺗﻬﻤﺖ وﻫﺎﺑﯽ ﻣﯽزدﻧﺪ و دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ رد او ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺟﺰ اﯾﻨﮑﻪ او وﻫﺎﺑﯽ اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻬﺎﻧﻪ او را ﻣﯽﮐﻮﺑﯿﺪﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﻧﺐ ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﺮدم و ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﻔﺘﻢ‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ را از ﻗﺮآن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ او را وﻫﺎﺑﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ؟ ﻣﮕﺮ‬
‫وﻫﺎﺑﯽﻫﺎ ﭼﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪي دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ؟ ﻣﮕﺮ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ اﺳﻼم ص و‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ‪ ‬و ﺳﺎﯾﺮ ﺑﺰرﮔﺎن اﻋﻼم‪ ،‬ﺗﺎﺑﻊ ﻗﺮآن و ﻣﺘﻤﺴﮏ ﺑﻪ آن‬
‫ﻧﺒﻮدهاﻧﺪ؟ در زﻣﺎن ﻣﺎ ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎي روﺷﻦﻓﮑﺮ ﻣﺘﺪﯾﻦ را دﯾﺪم ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ از ﯾﮑﯽ از ﺣﻘﺎﯾﻖ ﻗﺮآﻧﯽ ﭘﺮده ﺑﺮدارد و ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻗﺮآن آﺷﻨﺎ‬
‫ﺳﺎزد‪ ،‬ﻓﻮرا او را ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪي وﻫﺎﺑﯽﮔﺮي ﮐﻮﺑﯿﺪﻧﺪ و ﻣﺮدم ﻋﻮام را ﻋﻠﯿﻪ او ﺗﺤﺮﯾﮏ‬
‫ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ آﯾﺖاﷲ ﺑﺰرگ ﺣﺎﺟﯽ ﺳﯿﺪاﺳﺪاﷲ ﺧﺎرﻗﺎﻧﯽ و آﯾﺖاﷲ ﺧﺎﻟﺼﯽزاده‬
‫و ﻧﺎﺑﻐﻪي ﮐﺒﯿﺮ ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺳﻨﮕﻠﺠﯽ و آﯾﺖاﷲ وﺣﯿﺪاﻟﺪﯾﻦ ﻣﺮﻋﺸﯽ ﻧﺠﻔﯽ و آﯾﺖاﷲ‬
‫اﻟﻌﻈﻤﯽ آﻗﺎي ﺳﯿﺪ ﻣﺤﺴﻦ ﺣﮑﯿﻢ و ﺣﺠﺖاﻻﺳﻼم واﻟﻤﺴﻠﻤﯿﻦ آﻗﺎي ﺟﻼﻟﯽ‬
‫ﻗﻮﭼﺎﻧﯽ) ‪ (1‬و اﻣﺜﺎل اﯾﺸﺎن ﮐﺜﺮاﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ اﻣﺜﺎﻟﻬﻢ‪ .‬ﭘﺲ در ﺻﺪد ﺑﺮآﻣﺪم ﺑﻪ ﻗﺎﻋﺪه و‬
‫ﺑﻪ ﺣﮑﻢ "اﻻﻧﺴﺎن ﺣﺮﯾﺺ ﻋﻠﯽ ﻣﺎ ﻣﻨﻊ" ﺟﺴﺘﺠﻮ و ﺗﺤﻘﯿﻖ ﻧﻤﺎﯾﻢ و ﺑﺒﯿﻨﻢ ﺟﻤﺎﻋﺖ‬
‫وﻫﺎﺑﯿﻪ ﭼﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﻋﻘﺎﯾﺪ اﯾﺸﺎن ﭼﯿﺴﺖ؛ اﮔﺮ واﻗﻌﺎً ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮن و ﻣﺎل‬
‫و ﻋﺮض و آﺑﺮوي آﻧﺎن ﻣﺤﻔﻮظ؛ و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و ﻏﯿﺒﺖ اﯾﺸﺎن ﺣﺮام اﺳﺖ‪.‬‬
‫رﺳﻮلﺧﺪاص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﭘﯿﮑﺎر ﮐﺮدم ﺗﺎ ﻣﺮدم ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ و ﻣﻮﺣﺪ‬
‫َ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ« و ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬ﻋﺮض ال ُﻤﺴ ِﻠ ِﻢ ﻛ َﺪ ِﻣ ِﻪ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﺑﺮوي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺧﻮن‬
‫اوﺳﺖ«؛ ﻫﻤﺎن ﻃﻮري ﮐﻪ ﻗﺘﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎن از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ‪ ،‬رﯾﺨﺘﻦ آﺑﺮوي او‬

‫)‪ (١‬ﻃﻼب ﻧﺠﻒ ﮐﺘﺎﺑﯽ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ و در آن ﮐﺘﺎب ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد اﺛﺒﺎت وﻫﺎﺑﯽﮔﺮی ﺑﺮای آﯾﺖ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺣﮑﯿﻢ ﻧﻤﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪9‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻧﯿﺰ از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ از ﺟﻤﺎﻋﺖ وﻫﺎﺑﯿﻪ در اﯾﺮان ﻧﻪ ﮐﺴﯽ را ﯾﺎﻓﺘﻢ‬
‫ﺗﺎ ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﻨﻢ و ﻧﻪ ﮐﺘﺎﺑﯽ از ﺧﻮد اﯾﺸﺎن دﯾﺪم‪ ،‬ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ در ﺳﺎل ‪ 1352‬ﺷﻤﺴﯽ‬
‫ﻣﻮﻓﻖ ﺷﺪم ﺑﻪ زﯾﺎرت ﺑﯿﺖاﷲ اﻟﺤﺮام و ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﻨﻪي ﻣﻨﻮره ﺑﺮاي زﯾﺎرت‬
‫رﺳﻮل ﺧﺪا ص ﺑﺮوم؛ در آﻧﺠﺎ ﮐﺘﺎﺑﯽ دﯾﺪم ﮐﻪ روي آن ﻧﻮﺷﺘﻪ »اﻟﻌﻘﯿﺪة‬
‫اﻹﺳﻼﻣﯿﺔ ﻟﺸﯿﺦ اﻻﻣﺎم ﻣﺤﻤﺪﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب«‪ .‬ﺑﺎ ﺧﻮد ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻋﻘﯿﺪهي ﻫﺮ ﮐﺲ را‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از ﺧﻮد او و ﯾﺎ از ﮐﺘﺎب او ﺟﻮﯾﺎ ﺷﺪ و ﺑﻪ اﺷﺨﺎص دﯾﮕﺮ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮد؛‬
‫زﯾﺮا ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻢ و زﯾﺎد و ﯾﺎ ﺗﺤﺮﯾﻒ ﮐﻨﻨﺪ و ﯾﺎ اﻋﻤﺎل ﻏﺮض ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﻬﺘﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﻮد اﯾﻦ ﺷﺨﺺ ﮐﻪ ﻣﺆﺳﺲ و ﻣﺮﺟﻊ ﺑﻮده ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻮد‬
‫ﺗﺎ از ﻋﻘﺎﯾﺪ او و ﭘﯿﺮواﻧﺶ آﮔﺎﻫﯽ ﺣﺎﺻﻞ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل آن ﮐﺘﺎب را ﮔﺮﻓﺘﻢ‬
‫ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ؛ ﺑﻌﻀﯽ از دوﺳﺘﺎن ﻣﺎ آن ﮐﺘﺎب را دﯾﺪﻧﺪ و از ﻣﻦ ﺗﺮﺟﻤﻪي آن را‬
‫درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻘﺎﯾﺪ وﻫﺎﺑﯿﻪ آﺷﻨﺎ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﮔﺮدﻧﺪ و ﻟﺬا‬
‫ﺑﻪ ﺗﺮﺟﻤﻪي ﺳﺎدهي آن ﮐﺘﺎب ﺑﺪون ﮐﻢ و زﯾﺎد اﻗﺪام ﻧﻤﻮدم و اﮔﺮ ﻻزم ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺤﯽ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﯿﻦ ﭘﺮاﻧﺘﺰ ﺗﻮﺿﯿﺢ دادهام و اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﻣﺸﺘﻤﻞ اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮ ﺳﻪ رﺳﺎﻟﻪ‬
‫از ﺧﻮد ﺷﯿﺦ اﻻﺳﻼم ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻮﻫﺎب ﮐﻪ در ﺳﺎل ‪ 1390‬ﻗﻤﺮي ﭼﺎپ ﺷﺪه‬
‫و ﻣﺠﻤﻮﻋﺎً در ‪ 63‬ﺻﻔﺤﻪ ﺑﻪ اﺗﻤﺎم رﺳﯿﺪه؛ رﺳﺎﻟﻪي اول ﺑﺤﺚ ﺷﺪه از ﺧﺪاﺷﻨﺎﺳﯽ‬
‫و دﯾﻦ و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮﺷﻨﺎﺳﯽ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪي دوم در ﺑﯿﺎن راه ﺻﺤﯿﺢ و ﺳﺎﻟﻢ در ﭘﯿﺮوي دﯾﻦ‬
‫ﺣﻨﯿﻒ و ﻣﻠﺖ اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪي ﺳﻮم ﺷﺒﻬﺎﺗﯽ را ﮐﻪ ﻣﻐﺮﺿﯿﻦ ﺑﺮ اﺳﻼم و ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫وارد ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬رد ﻧﻤﻮده و ﺟﻮاب آﻧﺎن را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻣﺎ از ﺗﺮﺟﻤﻪ و‬
‫ﻧﺸﺮ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم ﺑﺪاﻧﻨﺪ اﻣﺮوزه روز ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﻧﻔﺎق ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﺮ ﻫﺮ‬
‫ﻓﺮﻗﻪ از ﻓﺮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰاع و ﺟﺪال و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﮐﻨﺎر‬
‫ﮔﺬارﻧﺪ و ﺑﺎزﯾﭽﻪ و اﺑﺰار دﺳﺖ دﺷﻤﻨﺎن دﯾﻦ اﺳﻼم و اﺳﺘﻌﻤﺎرﻃﻠﺒﺎن ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ؛ اﻣﺮوز‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪10‬‬

‫ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﻪ واﺳﻄﻪي ﺗﻔﺮﻗﻪ و ﺗﺸﺘﺖ ﺿﻌﯿﻒ ﺷﺪه و دﺷﻤﻨﺎن اﺳﻼم در ﻣﯿﺎن‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن رﺧﻨﻪ ﮐﺮده و دﯾﻦ و آﺑﺮوي آﻧﺎن در ﺧﻄﺮ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ ﻣﺘﺤﺪ ﺷﻮﻧﺪ و ﻻاﻗﻞ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﻪ دﺷﻤﻨﯽ و ﺳﺘﯿﺰه ﺑﺮ ﻧﺨﯿﺰﻧﺪ و ﺑﻪ ﻧﺎم وﻻﯾﺖ‬
‫آل ﻣﺤﻤﺪ ﻋﻠﯿﻬﻢاﻟﺴﻼم ﻋﻮام ﺑﯿﭽﺎره را ﻋﻠﯿﻪ ﯾﮑﺪﮔﺮ ﺗﺤﺮﯾﮏ ﻧﮑﻨﻨﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺣﺘﯽ ﺳﻨﯿﺎن ﻣﺘﻌﺼﺐ‪ ،‬آل ﻣﺤﻤﺪ ص را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ‬
‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ و ذرﯾﻪي ﺣﻀﺮت زﻫﺮا‪ -‬ﺳﻼم اﷲ ﻋﻠﯿﻬﺎ‪ -‬اﻓﺘﺨﺎر دارﻧﺪ‪ .‬دوﺳﺖ آل‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ص ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺗﻔﺮﻗﻪ ﻧﯿﺎورد و ﺑﻪ ﻓﺤﺎﺷﯽ و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎن و ﮔﻮﯾﻨﺪهي "ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﻣﺤﻤﺪرﺳﻮلاﷲ" ﻧﭙﺮدازد و ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را‬
‫َ‬ ‫ﺑﺮادر ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪاﻧﺪ و آﯾﻪي ﺷﺮﯾﻔﻪي‪َ ﴿ :‬وٱ ۡ� َتص ُموا ْ �َ ۡبل ٱ َّ�ِ َ� ٗ‬
‫ِيعا َو�‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ََ ُ ْ‬
‫�ف َّرقوا‪] ﴾...‬آلﻋﻤﺮان‪ .(1 )[۱۰۳ :‬را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﻋﺪه‬
‫دﮐﺎندار ﺗﻔﺮﻗﻪاﻧﺪاز‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺪﺑﯿﻦ ﮐﻨﺪ؛ و اﮔﺮ در ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻠﻤﯽ و‬
‫ﯾﺎ دﯾﻨﯽ ﮐﺴﯽ اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﻓﻮري ﺑﻪ ﺗﮑﻔﯿﺮ و ﻟﻌﻦ و ﺗﻔﺴﯿﻖ او ﻧﭙﺮدازد و ﺟﺎر و‬
‫ﺟﻨﺠﺎل راه ﻧﯿﻨﺪازد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﻟﻄﻒ و ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺎ دﻻﯾﻞ ﻋﻠﻤﯽ و ﻗﺮآﻧﯽ ﮔﻮﺷﺰد‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﮐﻨﻨﺪ و اﺧﺘﻼﻓﺎت را ﮐﺎﻫﺶ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻌﻀﯽ از ﻣﻨﺒﺮيﻫﺎي‬
‫ﻧﺎدان ﺑﻪ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ و اﻓﺘﺮا ﺑﭙﺮدازﻧﺪ و ﯾﮏ ﮐﻼغ را ﭼﻬﻞ ﮐﻼغ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎري از‬
‫ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎن را ﻣﻦ ﺳﺮاغ دارم ﮐﻪ ﺳﻮاد ﻧﺪارﻧﺪ و ﮐﺘﺎﺑﯽ را ﮐﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪه و ﺑﯽﺧﺒﺮﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﮑﺬﯾﺐ ﻣﯽﭘﺮدازﻧﺪ؛ ﭘﺲ ﻫﺪف ﻣﺎ دﻋﻮت ﺑﻪ ﻣﺬﻫﺐ اﯾﻦ و آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﺎ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯿﻢ و دﻋﻮت ﻣﺎ ﺑﻪ ﺧﺪا و ﻗﺮآن و اﺳﻼم اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺮوز ﺗﻤﺎم ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﻗﺮآن را‬
‫ﻗﺒﻮل دارﻧﺪ و ﮐﺘﺎب آﺳﻤﺎﻧﯽ ﺧﻮد ﻣﯽداﻧﻨﺪ؛ ﻣﺎ ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪ از ﻓﺮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را دوﺳﺖ‬
‫دارﯾﻢ و اﮔﺮ ﺳﺨﻦ ﺣﻘﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﯾﻢ و از ﻋﺪاوت و ﻋﻨﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪا ﭘﻨﺎه‬

‫)‪» (١‬و ﻫﻤﮕﯽ ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن ﺧﺪا ﭼﻨﮓ زﻧﯿﺪ و ﭘﺮاﮐﻨﺪه ﻧﺸﻮﯾﺪ ‪.«...‬‬
 ‫‪11‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ؛ ﻣﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪﯾﻢ ﺗﻤﺎم ﻓﺮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎﯾﺪ ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻨﺎﻣﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺧﺪا‬
‫در ﺳﻮرة ﯾﻮﻧﺲ ﻓﺮﻣﻮده ﮐﻪ‪:‬‬
‫َُ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ‬
‫ون م َِن ٱل ۡ ُم ۡسلِم َ‬
‫�﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۷۲ :‬‬ ‫ِ‬ ‫﴿وأمِرت أن أ�‬
‫»و ﻣﻦ ﻣﺄﻣﻮرم ﮐﻪ از ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺎﺷﻢ«‪.‬‬
‫ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ رﺳﻮل ﺧﺪا‪ ‬ﺗﺄﺳﯽ ﮐﺮده‪ ،‬ﺧﻮد را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻨﺎﻣﯿﻢ و از ﻧﺎمﻫﺎ و‬
‫ﻣﺬﻫﺐﻫﺎي ﺗﻔﺮﻗﻪآور دوري ﮐﻨﯿﻢ؛ ﭘﺲ ﻫﺮ ﻓﺮﻗﻪ از ﻓ‪‬ﺮَق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ اﮔﺮ ﺗﻌﺼﺐ را‬
‫ﮐﻨﺎر ﺑﮕﺬارﻧﺪ و ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺎﻣﯽ ﺑﺰرگ در ﺟﻬﺖ‬
‫وﺣﺪت و اﺗﺤﺎد ﺑﺮداﺷﺘﻪاﻧﺪ؛ و ﻻاﻗﻞ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ را ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي ﻣﺬﻫﺒﯽ ﺗﮑﻔﯿﺮ‬
‫ُ‬ ‫ۡ َ‬ ‫ََ‬ ‫َ َ ََۡ َ َۡ ۡ َ‬
‫� ٱ ِ� ۡس� ٰ ِم د ِٗينا فلن ُ�ق َبل م ِۡن ُه َوه َو ِ� ٱ�خ َِرة ِ م َِن‬‫ﻧﮑﻨﻨﺪ‪﴿ :‬ومن يبتغِ �‬
‫ۡ َ‬
‫�ٰ ِ� َ‬
‫�ن ‪] ﴾٨٥‬آلﻋﻤﺮان‪» .[۸۵ :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ ﺟﺰ اﺳﻼم‪ ،‬آﯾﯿﻨﯽ ﺑﺮاي ﺧﻮد اﻧﺘﺨﺎب‬ ‫ِ‬ ‫ٱل‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ و او در آﺧﺮت‪ ،‬از زﯾﺎﻧﮑﺎران اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻣﺎ ﻣﻨﺪرﺟﺎت اﯾﻦ رﺳﺎﻟﻪ را ﺑﺮ ﺧﻼف ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻧﺪﯾﺪﯾﻢ و ﻣﺠﻮز ﻓﺤﺶ و ﻟﻌﻦ در آن ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﻢ و دﻟﯿﻠﯽ ﺑﺮ ﺑﻄﻼن‬
‫ﻋﻘﺎﯾﺪ آن ﻧﺪارﯾﻢ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﻤﺎم آن را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا و ﺳﻨﺖ رﺳﻮل ﺧﺪاص‬
‫دﯾﺪهاﯾﻢ و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﯾﮑﯽ از ﻣﻄﺎﻟﺐ آن را ﺑﺎﻃﻞ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﺧﻼف ﮐﺘﺎب ﺧﺪا‬
‫ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ آن را ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ؛ ﻧﻪ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺳﺐ و ﻟﻌﻦ ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﺧﺪاي ﺗﻌﺎﻟﯽ در‬
‫ﺳﻮرهي اﻧﻌﺎم آﯾﻪي ‪ 108‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ۡ‬ ‫َ َ َ ُ ُّ ْ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫ون مِن ُدون ٱ َّ�ِ فَيَ ُس ُّبوا ْ ٱ َّ َ‬
‫� َع ۡد َو ۢ� ب َغ ۡ‬
‫� عِل ٖ�﴾‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫﴿و� �سبوا ٱ�ِين يدع‬
‫]اﻷﻧﻌﺎم‪.[۱۰۸ :‬‬
‫»ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻏﯿﺮ ﺧﺪا را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﯿﺪ؛ ﻣﺒﺎدا آﻧﻬﺎ )ﻧﯿﺰ( از روي‬
‫)ﻇﻠﻢ و( ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺧﺪا را دﺷﻨﺎم دﻫﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪12‬‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ‬از ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﯿﻦ ﻧﻬﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﭘﺲ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺪﻋﯽ دوﺳﺘﯽ اﻫﻞ ﺑﯿﺖ رﺳﻮﻟﻨﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﻪ ﻓﺮق ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ ﺑﺪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؟‬
‫اﻣﯿﺮاﻟﻤﺆﻣﻨﯿﻦ‪ ‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺧﻄﺒﻪي ‪ 204‬ﻧﻬﺞاﻟﺒﻼﻏﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﮐﻪ‬
‫ﻋﺪهاي از اﺻﺤﺎب ﺧﻮد را دﯾﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻟﺸﮑﺮ ﻣﻌﺎوﯾﻪ ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻬﯽ‬
‫ْ‬ ‫ِّ َ ْ َ ُ َ ُ ْ َ ْ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫ﻜﻨ� ْﻢ ل ْﻮ َو َﺻﻔﺘُ ْﻢ‬ ‫ﺎ��‪ ،‬و ﻟ ِ‬ ‫ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪ِ » :‬إ� أ�ﺮه ﻟ�ﻢ أن ﺗ�ﻮﻧﻮا ﺳﺒ ِ‬
‫َ َ‬ ‫ُْ‬ ‫ْ ْ‬ ‫َ ََ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ‬ ‫َ ْ َ‬
‫أ� َﻤﺎل ُﻬ ْﻢ‪َ ،‬و ذﻛ ْﺮ� ْﻢ َﺣﺎل ُﻬ ْﻢ‪ ،‬ﺎﻛن أﺻ َﻮ َب ِﻰﻓ اﻟﻘ ْﻮ ِل‪َ ،‬و أﺑْﻠﻎ ِﻰﻓ اﻟ ُﻌﺬ ِر‪َ ،‬و ﻗﻠﺘُ ْﻢ َﻣﺎﻜن‬
‫َ ِّ ُ ْ َّ ُ ْ َّ ُ َّ ْ ْ َ َ َ َ َ َ ُ ْ َ َ ْ ْ َ َ‬
‫ات ﺑَیْ ِﻨﻨَﺎ َو ﺑَیْ ِﻨ ِﻬ ْﻢ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬‫ﺳﺒ�ﻢ ِإﻳﺎﻫﻢ‪ :‬الﻠﻬﻢ اﺣ ِﻘﻦ ِدﻣﺎءﻧﺎ و ِدﻣﺎءﻫﻢ‪ ،‬و أﺻ ِﻠﺢ ذ‬
‫»ﻣﻦ ﺧﻮش ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﺪ زﺑﺎن و ﺑﺪﮔﻮ ﺑﺎﺷﯿﺪ وﻟﯿﮑﻦ اﮔﺮ اﻋﻤﺎل و اﺣﻮاﻟﯽ از‬
‫اﯾﺸﺎن ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﺪهاﯾﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ آن ﺻﻮابﺗﺮ و ﺑﺮاي ﻋﺬر ﺷﻤﺎ رﺳﺎﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ و اﮔﺮ ﺑﻪ ﺟﺎي ﺳﺐ و ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪" :‬ﺧﺪاﯾﺎ! ﺧﻮن ﻣﺎ و اﯾﺸﺎن را‬
‫ﺣﻔﻆ ﮐﻦ و ﺑﯿﻦ ﻣﺎ و اﯾﺸﺎن اﺻﻼح ﻧﻤﺎ"‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﺣﺎل ﻓﺤﺶ و‬
‫ﺑﺪﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪهي ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ‪ ،‬ﺣﺮام و از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه و ﻣﻮﺟﺐ ﺧﺮﺳﻨﺪي‬
‫اﺳﺘﻌﻤﺎرﻃﻠﺒﺎن اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻓﺮض در ﺻﺪر اﺳﻼم ﻋﺪهاي ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﺮاي ﺣﻔﻆ‬
‫رﯾﺎﺳﺖ ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﺎ ﻣﺆﻣﻨﯿﻦ دﺷﻤﻨﯽ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﯿﻦ زﻣﺎن ﻣﺎ ﭼﻪ ﺗﻘﺼﯿﺮ دارﻧﺪ؟!‬
‫ﻣﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺑﻬﺎﻧﻪي ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺗﺎرﯾﺨﯽ ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺟﺎن ﯾﮑﺪﮔﺮ ﺑﯿﻔﺘﯿﻢ‪ .‬ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ‬در‬
‫آﯾﻪي ‪ 141‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ۡ َ ُ َّ ‪َ َ ُ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ ۡ َ َ َّ ُ َ َ ۡ َ َ َ َ َ َ ۡ َ َ ۡ َ ٞ‬‬
‫�لون � َّما‬‫﴿ت ِلك أمة قد خلتۖ لها ما كسبت ول�م ما كسبتمۖ و� � ٔ‬
‫َ ُ ْ ۡ ُ َ‬
‫�نوا َ�ع َملون ‪] ﴾١٤١‬اﻟﺒﻘﺮة‪.[۱۴۱ :‬‬
‫»آﻧﺎن اﻣﺘﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﺘﻨﺪ؛ ﺑﺮاي اﯾﺸﺎن اﺳﺖ آﻧﭽﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﺑﺮاي ﺷﻤﺎﺳﺖ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺧﻮد ﮐﺴﺐ ﮐﻨﯿﺪ و ﺷﻤﺎ ﻣﺴﺆول اﻋﻤﺎل آﻧﺎن ﻧﯿﺴﺘﯿﺪ«‪.‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪ -‬ﺑﺮﻗﻌﯽ‬
 ‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬

‫ﻋﻠﻤﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﮐﺘﺎﺑﯽ در ﻣﻮﺿﻮع ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﮐﺘﺎب »اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ« ﻧﻮﺷﺘﻪ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ‪ /‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﻗﺴﺎمِ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ‬ﻋﺒﺎدت و ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎ و ﺻﻔﺎت را ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺨﺘﺼﺮ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ و اَﺷﮑﺎل و اﻧﻮاع آن و ﻧﯿﺰ اﺳﺒﺎب ﻫﺮ‬
‫ﯾﮏ را ﻧﻮﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﺑﯿﺎن راهﻫﺎي ﭘﺎﺳﺪاري و ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﻮﺣﯿﺪ ﭘﺮداﺧﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫از اﯾﻨﺮو ﻻزم اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻣﻮﺣﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺘﺎب‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و ﻣﻄﺎﻟﺐ آن را دﻗﯿﻖ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و ﺣﻔﻆ ﮐﻨﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪،‬‬
‫از آن ﺑﯽﻧﯿﺎز ﻧﺨﻮاﻫﯿﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫ﱠ‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ :‬ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ ﭼﯿﺰي‪ .‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬وﺣﺪ اﻟﻤﺴﻠﻤﻮن اﻟﻠﻪ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬اﷲ را ﯾﮕﺎﻧﻪﻣﻌﺒﻮد داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪي ﮐﻪ ﮐﺘﺎب ﺧﺪا از آن ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﻪ ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎ و ﺻﻔﺎت‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﷲ‪ ،‬در اﻓﻌﺎل‪ .‬و اﻓﻌﺎل اﻟﻬﯽ ﺑﺴﯿﺎر‬
‫ﻓﺮاوان اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺟﻤﻠﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺧﻠﻘﺖ و آﻓﺮﯾﻨﺶ‪ ،‬روزي دادن‪ ،‬زﻧﺪه‬
‫ﮐﺮدن و ﻣﯿﺮاﻧﺪن اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬در ﻫﻤﻪي اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﯾﮕﺎﻧﻪي ﮐﺎﻣﻞ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪14‬‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‪ :‬اﻟﻮﻫﯿﻪ ﯾﺎ اﻟﻬﯿﻪ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﻣﺼﺪر ﻓﻌﻞ أَﻟَﻪ‪ ،‬ﯾﺄﻟَﻪ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﯿﺪن ﻫﻤﺮاه ﻣﺤﺒﺖ و ﺗﻌﻈﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺑﻨﺪه‪،‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ را در ﻋﻤﻞ ﻣﺤﻘﻖ ﺳﺎزد و در ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻨﺪهاي ﻣﻮﺣﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻨﺪه ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬در اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﯾﮕﺎﻧﻪ اﺳﺖ و ﻧﻈﯿﺮ و ﻫﻤﺘﺎﯾﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﺷﯿﺦ‪ /‬در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب اﻗﺴﺎم ﺳﻪﮔﺎﻧﻪي ﺗﻮﺣﯿﺪ را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده و درﺑﺎرهي‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ و ﻋﺒﻮدﯾﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﮐﻤﺘﺮي در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﻪ ﻧﮕﺎرش‬
‫درآﻣﺪه‪ -‬ﺑﺎ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻟﺬا اﻗﺴﺎم ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻮﮐﻞ و ﺗﺮس و ﻣﺤﺒﺖ و… را ﺑﯿﺎن ﮐﺮده و‬
‫درﺑﺎرهي ﺷﺮك ﮐﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﻟﻮﻫﯿﺖ ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﺑﻪﺗﻔﺼﯿﻞ ﺳﺨﻦ راﻧﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺷﺮك ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺒﺎز و ﺷﺮﯾﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺑﺎ اﷲ‪ ،‬در رﺑﻮﺑﯿﺖ ﯾﺎ ﻋﺒﺎدت ﯾﺎ اﺳﻤﺎء‬
‫و ﺻﻔﺎت؛ اﻣﺎ در اﯾﻦ ﮐﺘﺎب ﺑﯿﺸﺘﺮ درﺑﺎرهي ﺷﺮك در ﻋﺒﺎدت و ﺗﻮﺣﯿﺪ اﷲ‪،‬‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬در ﭘﺮﺗﻮ آﯾﺎت و اﺣﺎدﯾﺚ در ﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺷﺮك‪ ،‬از ﯾﮏ‬
‫ﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ اﺳﺖ‪ :‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ و ﺷﺮك اﺻﻐﺮ؛ و در ﺗﻘﺴﯿﻤﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻧﻮع‬
‫ﺳﻮﻣﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺮ آن اﻓﺰوده ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﺮا ﺷﺮك ﺧﻔﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪ :‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻏﯿﺮاﷲ ﯾﺎ اﻧﺠﺎم دادن ﭘﺎرهاي از‬
‫ﻋﺒﺎدات ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ و ﯾﺎ ﻗﺮار دادن ﺷﺮﯾﮏ در ﻋﺒﺎدت اﷲ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻮع ﺷﺮك‪،‬‬
‫اﻧﺴﺎن را از داﯾﺮهي اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺎرج ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﺮك اﺻﻐﺮ‪ :‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎرع آن را ﺷﺮك ﻧﺎﻣﯿﺪه؛ وﻟﯽ در ﺣﺪ و‬
‫اﻧﺪازهي ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ آﺷﮑﺎر‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖﻫﺎ‪ ،‬ﻗﺒﺮﻫﺎ و ﻣﺮدﮔﺎن‪.‬‬
 ‫‪15‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﭘﻨﻬﺎن‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺮك ﻣﻨﺎﻓﻘﯿﻦ‪ ،‬ﯾﺎ ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ ﭘﯿﺮان ﯾﺎ‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن ﯾﺎ ﭼﯿﺰﻫﺎي دﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫و ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭘﻮﺷﯿﺪن اﻧﮕﺸﺘﺮ و ﻣﻬﺮهي ﺷﻔﺎ و ﻧﺦ و ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ‪.‬‬
‫و ﺷﺮك ﺧﻔﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ رﯾﺎ و ﺗﻈﺎﻫﺮ و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
 ‫ﺑﺎب )‪ :(1‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‬
‫َ َ َ َ ۡ ُ ۡ َّ َ ۡ َ َّ‬
‫�س إِ� ِ�َ ۡعبُ ُدو ِن ‪﴾٥٦‬‬‫�ن وٱ ِ�‬
‫اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪﴿ :‬وما خلقت ٱ ِ‬
‫]اﻟﺬارﯾﺎت‪» .[۵۶ :‬و اﻧﺴﺎنﻫﺎ و ﺟﻦﻫﺎ را ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮاي اﯾﻦ آﻓﺮﯾﺪم ﮐﻪ ﻣﺮا ﻋﺒﺎدت و‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ْ‬ ‫َ‬ ‫ً‬ ‫ُ‬ ‫ّ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬ول َق ۡد َ� َع ۡث َنا � � أ َّمة َّر ُسو� أن ٱ ۡ� ُب ُدوا ٱ َّ َ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ٖ‬ ‫ِ ِ‬
‫َ ۡ َ ُ ْ َّ ُ َ‬
‫ل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[۳۶ :‬در ﻫﺮ اﻣﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي )ﺑﺎ اﯾﻦ ﭘﯿﺎم( ﻓﺮﺳﺘﺎدﯾﻢ‬ ‫وٱجتنِبوا ٱ‬
‫ﮐﻪ اﷲ را ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ و از ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ دوري ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ!«‪.‬‬
‫ك َ� َّ� َ� ۡعبُ ُد ٓوا ْ إ َّ�ٓ إيَّاهُ َو�ٱلۡ َ� ٰ ِ َ‬
‫�يۡ ِن‬
‫َ َ َ ٰ َ ُّ َ‬
‫و در آﯾﻪاي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وق� ر�‬
‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫� ًنا﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪» .[۲۳ :‬و ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻓﺮﻣﺎن داد ﮐﻪ ﺟﺰ او را ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ‬ ‫إ ِ ۡح َ ٰ‬
‫ﻧﮑﻨﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﮑﯽ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫ُۡ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ُ ۡ َ َ َ ۡ ْ ۡ ُ َ َ َّ َ َ ُّ ُ ۡ َ َ ۡ ُ ۡ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل �عالوا �تل ما حرم ر��م علي�مۖ �� � ِ‬
‫��وا‬
‫َ ۡٗ‬
‫بِهِۦ ش�ٔا﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[۱۵۱ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ آﻧﭽﻪ را ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰى را ﺷﺮﯾﮏ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ ۡٗ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ‬
‫�ٔا﴾‬ ‫��وا بِهِۦ ش‬ ‫و در آﯾﻪاي دﯾﮕﺮ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[۳۶ :‬و اﷲ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ دوﺳﺖ دارد واﭘﺴﯿﻦ وﺻﯿﺖ و رﻫﻨﻤﻮد‬
‫ُۡ َ َ ْ َُۡ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ص را ﺑﺒﯿﻨﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهي اﷲ ﻣﺘﻌﺎل را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﮐﻪ‪﴿ :‬قل � َعال ۡوا �تل َما‬
‫َ َّ َ َ‬ ‫ََ ُ‬ ‫ُ‬
‫َح َّر َم َر ُّ�� ۡم عل ۡي� ۡم﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪ .[۱۵۱ :‬ﺗﺎ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿@ :‬وأن �ٰذا‬
‫َ ٰ ِ ُ ۡ َ ٗ َ َّ ُ ُ َ َ َ َّ ُ ْ ُّ َ‬
‫لس ُبل﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[۱۵۳ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ آﻧﭽﻪ‬ ‫ص�� مستقِيما فٱتبِعوه ۖ و� تتبِعوا ٱ‬ ‫ِ‬
‫را ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﺑﯿﺎن ﮐﻨﻢ؛ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪18‬‬
‫او ﺷﺮﯾﮏ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ و ﺑﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻨﯿﺪ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن را از ﺗﺮس ﻓﻘﺮ‬
‫ﻧﮑﺸﯿﺪ؛ ﻣﺎ‪ ،‬ﺷﻤﺎ و آﻧﺎن را روزي ﻣﯽدﻫﯿﻢ و ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي زﺷﺖ اﻋﻢ از آﺷﮑﺎر و‬
‫ﭘﻨﻬﺎﻧﺶ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ و ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﻧﻤﻮده‪ ،‬ﺟﺰ ﺑﻪﺣﻖ‬
‫ﻧﮑﺸﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺣﮑﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ )ﭘﺮوردﮔﺎر‪ (،‬ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ آن ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮده ﺗﺎ‬
‫ﺧﺮدﺗﺎن را ﺑﻪﮐﺎر ﺑﻨﺪﯾﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﺎل ﯾﺘﯿﻢ ﺟﺰ ﺑﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﺸﻮﯾﺪ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻦ ﺗﺸﺨﯿﺺ ﺑﺮﺳﺪ و ﭘﯿﻤﺎﻧﻪ و وزن را ﺑﻪ ﻋﺪاﻟﺖ و ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ادا ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﷲ‪،‬‬
‫ﻫﯿﭻﮐﺲ را ﺟﺰ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﺗﻮاﻧﺶ ﺗﮑﻠﯿﻒ ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﭼﻮن )ﺑﺮاي داوري( ﺳﺨﻦ‬
‫ﮔﻔﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻋﺪاﻟﺖ را رﻋﺎﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ؛ ﺣﺘﯽ اﮔﺮ )در ﻣﻮرد( ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪ)ﺗﺎن( ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﭘﯿﻤﺎن اﻟﻬﯽ وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎن اﺣﮑﺎﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ )اﷲ( ﺷﻤﺎ را ﺑﺪان ﺳﻔﺎرش ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﭘﻨﺪ ﺑﮕﯿﺮﯾﺪ‪ .‬و )ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﺧﺒﺮ داده( ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬راه راﺳﺖ ﻣﻦ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ از آن‬
‫ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ و از راهﻫﺎي دﯾﮕﺮ ﭘﯿﺮوي ﻧﮑﻨﯿﺪ‪.«...‬‬
‫�=‬
‫�‪ �:�·ÿ^=�œ�Éá‬ص= ‪á _›�v= �Ÿ�ƒ‬‬
‫از ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪=�l·�‘ :‬‬
‫�‪=«\Ê‬‬ ‫‪Ÿÿ^=�“�v=_�‹=Ì áÑ�j=⁄�‰=�Ö_�≈�‹=_�Í»=W€_—Ã‬‬
‫�‪Ÿÿ^=Ÿ�ƒ =�É_g�≈�ÿ^=�“�v=_�‹Ë=I �Á�É_�g �ƒ =Ÿ�ƒ =Ê‬‬
‫�‪=˘�Ë= I ÁË�Ñ�g �≈�Í= „�`= �É_�g �≈ÿ^= �Ÿ�ƒ = �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �“�v= �„e‬‬
‫–‪�û= W€_–= Kfi�Ÿƒ� �`= �Êÿ� È�ã�á �Ë= �Ê�Ÿÿ^= WlŸ‬‬
‫�‪=K«_�Ù�Î�è=�Ê�f=�◊à�ê�Í=˘ =�‚�‹=�i�Ñ�≈�Í=˘ =�„�`=�Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^=Ÿ�ƒ =�É_g�≈ÿ^=�“v�Ë=I _Ù�Î�è=�Ê�f=^È�‘ à‬‬
‫‪�ê�Í‬‬
‫�‪N«^È�Ÿ�’ �k�Î�Ã=fi�‰�à �ê�g �j=˘ »=W€_–=\é_�·ÿ^=�à �ê�f�`=˙ �Ã�`=�Ê‬‬
‫‪Ÿÿ^=�€Èãá =_Í=WlŸ—Ã‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺸﺖ‪ ‬ﺳﺮِ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺮ اﻻﻏﯽ ﺳﻮار‬
‫ﺑﻮدم‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻣﻌﺎذ! آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ ﺣﻖ اﷲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن‬
‫ﺑﺮ اﷲ ﭼﯿﺴﺖ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش داﻧﺎﺗﺮﻧﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺣﻖّ اﷲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻋﺒﺎدت ﮐﻨﻨﺪ و ﭼﯿﺰي را ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻧﺴﺎزﻧﺪ؛ و ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﷲ‪،‬‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮك ﻧﻤﯽورزد‪ ،‬ﻋﺬاب ﻧﮑﻨﺪ«‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اي‬
‫رﺳﻮلﺧﺪا! آﯾﺎ اﯾﻦ ﻣﮋده را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺮﺳﺎﻧﻢ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﯿﺮ؛ اﯾﻦ ﻣﮋده را ﻣﮕﻮ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﮋده‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻤﻞ را ﺗﺮك ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫‪19‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺷﯿﺨﯿﻦ )=ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ( اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را در »ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ« رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬

‫) ‪(1‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﮑﻤﺖ آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺟﻦﻫﺎ و اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮑﺘﺎﭘﺮﺳﺘﯽ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﮐﺸﻤﮑﺶ و ﻧﺰاع‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫ﺳﺮِ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﭘﺎﯾﺒﻨﺪ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬اﷲ را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﺮده‬
‫‪ٞ‬‬ ‫َ ٓ ََ۠‬ ‫َ ٓ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َٓ َ‬
‫اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ آﯾﻪي ﴿ َو� أنتُ ۡم � ٰب ِ ُدون َما أ�بُ ُد ‪َ ٣‬و� �نا َ�بِد َّما‬
‫َ ٓ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َٓ َ‬ ‫َ ُّ‬
‫� َبد� ۡم ‪َ ٤‬و� أنتُ ۡم � ٰب ِ ُدون َما أ�بُ ُد ‪] ﴾٥‬اﻟﮑﺎﻓﺮون‪ .[۵-۳ :‬ﺑﺪﯾﻦ‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﮑﻤﺖ ارﺳﺎل ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﻪ ﺳﻮي ﻫﻤﻪي ﻣﻠﺖﻫﺎ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻓﺮﺳﺘﺎده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬دﯾﻦ ﺗﻤﺎﻣﯽ اﻧﺒﯿﺎ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻣﺴﺎﻟﻪي ﻣﻬﻢ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت و ﺗﻮﺣﯿﺪ واﻗﻌﯽ‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﻔﺮ‬
‫ورزﯾﺪن ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﯾﺎ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺗﺤﻘﻖ ﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ اﯾﻦ‬
‫ۡ ُ‬ ‫َ‬
‫ﻣﻄﻠﺐ در آﯾﻪي ‪ 256‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪َ �﴿ :‬من يَ�ف ۡر‬
‫ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ َ ۡ َ َ ۡ‬
‫ك ب ِٱل ُع ۡر َوة ِ ٱل ُو ۡ� َ ٰ‬
‫�﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۵۶ :‬‬
‫ۡ‬
‫وت َو�ُؤ ِم ۢن ب ِٱ�ِ �ق ِد ٱستمس‬
‫َّ ُ‬
‫ب ِٱل�ٰغ ِ‬
‫»ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت )= ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ( ﮐﻔﺮ ﺑﻮرزد و ﺑﻪ اﷲ‬
‫اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﺎوﯾﺰ ﻣﺤﮑﻢ )و ﻧﺎﮔﺴﺴﺘﻨﯽِ اﯾﻤﺎن( ﭼﻨﮓ زده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٢٨٥٦ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٣٠ :‬‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪20‬‬

‫‪ -8‬ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﻋﺎم اﺳﺖ و ﻫﻤﻪي ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ را درﺑﺮﻣﯽﮔﯿﺮد؛ ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﻃﺎﻏﻮت ﺑﻪ ﻫﺮﮐﺲ و ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻏﯿﺮ از اﷲ ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -9‬اﻫﻤﯿﺖ وﯾﮋهي آﯾﺎت ‪ 151‬ﺗﺎ ‪ 153‬ﺳﻮرهي اﻧﻌﺎم در ﻧﺰد ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‬
‫ﻧﯿﮏ اﯾﻦ اﻣﺖ؛ در اﯾﻦ ﺳﻪ آﯾﻪ‪ ،‬ده ﻣﺴﺎﻟﻪي ﻣﻬﻢ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه ﮐﻪ ﻧﻬﯽ از‬
‫ﺷﺮك‪ ،‬در رأس آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -10‬آﯾﺎت ﻣﺤﮑﻢ ﺳﻮرهي اﺳﺮاء ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻫﺠﺪه ﻧﮑﺘﻪي ﻣﻬﻢ ﺗﺼﺮﯾﺢ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﮐﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل در اﺑﺘﺪاي اﯾﻦ آﯾﺎت ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َّ َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َ ً َ َ َ َ َ ۡ ُ َ َ ۡ ُ ٗ َّ ۡ ُ ٗ‬
‫وما �ذو� ‪] ﴾٢٢‬اﻹﺳﺮاء‪:‬‬ ‫﴿� �عل مع ٱ�ِ إِ� ٰها ءاخر �تقعد مذم‬
‫‪» .[۲۲‬ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد دﯾﮕﺮي را ﺷﺮﯾﮏ اﷲ ﻗﺮار ﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه و ﺧﻮار‬
‫َ‬
‫ﺧﻮاﻫﯽ ﺷﺪ«‪ .‬و ﺑﺎز در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﻤﯿﻦ آﯾﺎت ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬و�‬
‫� � َج َه َّن َم َملُ ٗ‬
‫وما َّم ۡد ُح ً‬ ‫َ ۡ َ ۡ َ َ َّ َ ً َ َ َ ُ ۡ َ‬
‫ورا﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪:‬‬ ‫�عل مع ٱ�ِ إِ� ٰها ءاخ َر �تل ٰ ِ‬
‫‪» .[۳۹‬و ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮدي را ﺷﺮﯾﮏ اﷲ ﻗﺮار ﻣﺪه ﮐﻪ ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه و ﺑﻪدور از‬
‫رﺣﻤﺖ اﻟﻬﯽ در دوزخ ﺧﻮاﻫﯽ اﻓﺘﺎد«‪ .‬اﷲ‪ ‬در ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ‬
‫َ‬
‫اﯾﻦ ﻧﮑﺎت را ﺑﻪ ﻣﺎ ﯾﺎدآوري ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ٰ �َ ﴿ :‬ل َِك م َِّما ٓ أ ۡو َ ٰٓ‬
‫�‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡ َ‬
‫�ك َر ُّ�ك م َِن ٱ� ِك َمةِ﴾ ]اﻹﺳﺮاء‪» .[۳۹ :‬اﯾﻦ اﺣﮑﺎم از ﺣﮑﻤﺖﻫﺎﯾﯽ‬ ‫إِ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﻪﺳﻮي ﺗﻮ وﺣﯽ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -11‬آﯾﻪي ‪ 36‬ﺳﻮره ﻧﺴﺎء ﻧﯿﺰ ﮐﻪ آﯾﻪي ﺣﻘﻮق دﻫﮕﺎﻧﻪ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫َ ۡ ُ ُ ْ َّ َ َ َ ُ ۡ ُ ْ‬
‫��وا‬‫اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهي اﷲ ‪ ‬آﻏﺎز ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ‪﴿ :‬وٱ�بدوا ٱ� و� � ِ‬
‫َ ۡٗ‬
‫بِهِۦ ش�ٔا﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[۳۶ :‬و اﷲ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﯿﺪ و ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ او‬
‫ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪ -12‬آﮔﺎﻫﯽ از وﺻﯿﺖ رﺳﻮل اﷲ ص در ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎﺗﺶ‪.‬‬
 ‫‪21‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -13‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ اﷲ ﺑﺮ ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﷲ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﻖ اﷲ را ادا ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -15‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص از اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ اﻃﻼع ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﺟﻮاز ﮐﺘﻤﺎن ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭘﺎرهاي از ﻣﺼﻠﺤﺖﻫﺎي ﺷﺮﻋﯽ‪.‬‬
‫‪ -17‬اﺳﺘﺤﺒﺎب ﺑﺸﺎرت دادن ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺧﻮﺷﺤﺎﻟﺶ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﺗﺮس از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ رﺣﻤﺖﻫﺎي ﮔﺴﺘﺮدهي اﷲ‪ ،‬دﺳﺖ از‬
‫ﻋﻤﻞ ﺑﺮدارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬ﻫﺮﮔﺎه ﮐﺴﯽ ﭘﺎﺳﺦ ﺳﻮاﻟﯽ را ﻧﺪاﻧﺴﺖ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬واﷲ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫‪ -20‬ﺟﻮاز اﺧﺘﺼﺎص دادن ﺑﺮﺧﯽ از اﻓﺮاد ﺑﺮاي آﻣﻮزش ﻣﻄﻠﺐ ﯾﺎ ﻧﮑﺘﻪاي‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن‪.‬‬
‫‪ -21‬ﺗﻮاﺿﻊ رﺳﻮلاﷲ ص؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺳﻮار اﻻغ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد‬
‫ﻧﯿﺰ ﮐﺴﯽ را ﺳﻮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -22‬ﺟﻮاز ﺳﻮار ﮐﺮدن ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺧﻮد ﺑﺮ ﺣﯿﻮاﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -23‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم ﻣﻌﺎذ ﺑﻦ ﺟﺒﻞ‪.‬‬
‫‪ -24‬اﻫﻤﯿﺖ واﻻي ﻣﺴﺎﻟﻪي ﺗﻮﺣﯿﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫)‪ (١‬در ﺷﺮح اﺳﺘﺎد ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﺑﻦ ﺣﺴﻦ آل اﻟﺸﯿﺦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺻﺤﺎﺑﻪ ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫"ﺣﻖ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮک ﻧﻤﯽورزد‪ ،‬ﻋﺬاب ﻧﮑﻨﺪ"؛ ﭼﺮا ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺑﻪ ﻣﻌﺎذ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ ﻣﮋده را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻣﺮﺳﺎن؛ زﯾﺮا ﺑﯿﻢ آن ﻣﯽرود ﮐﻪ ﺑﺮ اﯾﻦ ﻣﮋده‪ ،‬ﺗﮑﯿﻪ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ و ﻋﻤﻞ را ﺗﺮک ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻌﺎذ‪ ‬اﯾﻦ ﻣﮋده را ﺗﺎ واﭘﺴﯿﻦ ﻟﺤﻈﺎت ﺣﯿﺎﺗﺶ ﻣﺨﻔﯽ ﻧﮕﻪ داﺷﺖ‬
‫و ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﺑﺴﯿﺎری از ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ #‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ را ﻧﻤﯽ داﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬در ﺑﺮﺧﯽ ﻧﺴﺨﻪﻫﺎی اﯾﻦ ﮐﺘﺎب آﻣﺪه اﺳﺖ‪ :‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﯿﻮان‪ ،‬ﺗﻮاﻧﺶ را داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪22‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(2‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺎﯾﺮ ﮔﻨﺎﻫﺎن را ﻧﺎﺑﻮد‬

‫ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‬
‫َۡ‬ ‫ُ ۡ ُ َ َ َ‬ ‫ام ُنوا ْ َول َ ۡم يَلۡب ُس ٓوا ْ إ َ‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ َّ� َ‬
‫ي� ٰ َن ُهم بِظل ٍ� أ ْو ٰٓ��ِك ل ُه ُم ٱ� ۡم ُن‬‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ِين َء َ‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫َوهم ُّم ۡه َت ُدون ‪] ﴾٨٢‬اﻷﻧﻌﺎم‪» .[۸۲ :‬اﻣﻨﯿﺖ‪ ،‬از آنِ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و‬
‫اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺷﺮك ﻧﯿﺎﻣﯿﺨﺘﻨﺪ؛ آﻧﺎن ﻫﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ«‪.‬‬
‫�=‬
‫�˘‬
‫�‪d=�Ê�ÿd‬‬
‫‪=˘ =�„�`=�ÑÂ‬‬
‫�‬‫ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪�è=�‚�‹» :‬‬
‫�‪=�Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^=�Ñ�g �ƒ =åÎ�ƒ =�„�`Ë=I Ê�ÿ È�ã�á �Ë=�Á�Ñ�g ƒ =^�Ñ�› w�‹=�„�`Ë=I Ê�ÿ=�÷Í‬‬ ‫�‪à �è=�˘ =�Á�Ñ�v�Ë=�Ê‬‬ ‫^‪Ÿÿ‬‬
‫�≥=‹� ‪=I �“�v=�á _�·ÿ^�Ë=�“�v=�Ô�·�§^=�„�`Ë=I Ê�·�‹=�}Ë�á �Ë=�fi�Í�à‬‬ ‫‪d=_‰_—�ÿ�`=�Ê�k�› �Ÿ�‘ �Ë=I Ê�ÿ È�ã�á �Ë‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�«‪] .‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬ ‫�‪⁄�› ≈ÿ^=�‚�‹=�„_‘ =_‹=Ÿ�ƒ =�Ô�·�§^=�Ê‬‬ ‫`�‪Ÿÿ^=�Ê�Ÿ�~�É‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ‪ ،‬ﮔﻮاﻫﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ اﷲ وﺟﻮد ﻧﺪارد و‬
‫ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهي اوﺳﺖ و ﺷﻬﺎدت دﻫﺪ ﮐﻪ ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهي‬
‫اﷲ‪ ،‬و ﮐﻠﻤﻪي اوﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ اﻟﻘﺎ ﮐﺮد و ﻧﯿﺰ ﻣﺨﻠﻮق او ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﮔﻮاﻫﯽ‬
‫دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺣﻖ اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫)ﺳﺮاﻧﺠﺎم‪ (،‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬او را وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫�=‬
‫�‪á _�·ÿ^=Ÿƒ =�fl�à �v=�Ñ�–=Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^=�„e‬‬
‫ﻋﺘﺒﺎن‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪�û :‬‬
‫�‪] .«�Ê‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫) ‪(2‬‬
‫�‪Ÿÿ^=�Ê�r�Ë=�÷�ÿ�Ü�f=Ï�…�k�g �Í=�Ê‬‬
‫�=^‪Ÿÿ‬‬
‫�˘‬ ‫‹�‚�=–_‪d=�˘ =W€‬‬
‫�‪d=�Ê�ÿ‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ‪ ،‬ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدي او ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫آﺗﺶ دوزخ ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٣٤٣٥:‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٨:‬‬

‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪۴۲۵ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.۳۳:‬‬
 ‫‪23‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�‪= W�€_�–=�ãÈ�‹=�„d‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫�=‬‫�˘‬ ‫�‪d= �Ê�ÿ‬‬
‫‪d= ˘= W�⁄�–= I �ãÈ�‹= _�Í= W�€_�–= I �Ê�f= �◊È�ƒ �É�`�Ë= �Ê�f= �◊�à�‘ �Ö�`= _�Ù�Î�è= Ï�·�› �Ÿ�ƒ = �i�á = _�Í‬‬
‫�‪= _�Í= W�€_�–= I �Ê�f= Ï�·�î �Ä �j= _�Ù�Î�è= �ÑÍ‬‬ ‫�‡� ›�_ =`� ‪á‬‬
‫�‪d= I ^�Ü�‰= �€È�—�Í= �◊�É_�g �ƒ = �⁄�‘ = W�€_�–= I �Ê‬‬ ‫^‪Ÿÿ‬‬
‫� ‪= Ï�Ã= �∆�g �åÿ^= �≤�ó �á �a �ÿ^�Ë= I Ì‬‬ ‫‹�‪à �Î�»= �‚�‰�à �‹_�ƒ �Ë= �∆�g �åÿ^= �m^�Ë_�› �åÿ^= �„�`= �È�ÿ= I �ãÈ‬‬
‫�‪] .«�Ê‬رواﯾﺖ اﺑﻦﺣﺒﺎن و‬ ‫�=^‪Ÿÿ‬‬ ‫�˘‬ ‫=‪d‬‬‫�‪�Ê�ÿd‬‬‫=‬‫=˘‬ ‫‪�‚Â‬‬‫�‬‫�‪�f= �l�ÿ_�‹= �Ô‬‬
‫�‪Õ�‘ = Ï�Ã= �ÊŸ‬‬ ‫�=^‪ÿ‬‬ ‫�˘‬‫�‪d= �Ê�ÿ‬‬
‫�‪d= ˘�Ë= �ÔÕ‬‬
‫‘�‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺣﺎﮐﻢ؛ ﺣﺎﮐﻢ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻮﺳﯽ ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﭼﯿﺰي ﺑﯿﺎﻣﻮز ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﺎ آن ﯾﺎد ﮐﻨﻢ و ﺑﺨﻮاﻧﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﻮﺳﯽ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرا! اﯾﻦ را ﻫﻤﻪي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ؛ از ﺗﻮ ﭼﯿﺰي‬
‫ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ ﮐﻪ وﯾﮋهي ﻣﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﻮﺳﯽ! اﮔﺮ آﺳﻤﺎنﻫﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ ﺑﺎ‬
‫ﺗﻤﺎم ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ در آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﻏﯿﺮ از ﺧﻮدم‪ -‬و زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻫﻔﺘﮕﺎﻧﻪ در‬
‫ﯾﮏ ﭘﻠﻪي ﺗﺮازو ﻧﻬﺎده ﺷﻮﻧﺪ و ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ در ﭘﻠﻪاي دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ از‬
‫ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫�‪=_�Í=W≥_≈j=Ê‬‬
‫اﻧﺲ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮل اﷲ ص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^=€_–» :‬‬
‫�◊� =‪=Ï�f‬‬ ‫� =~�_‪à �ê�j= ˘ = <�k�Î�—�ÿ= �fi�n= I _Í‬‬
‫�‪ú�á �˚ ^= �i^à �—�f= <�k�Î�j�`= È�ÿ= �÷�‡d‬‬
‫^‪= I fl�Éb= �‚�f‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪] .«�Ó�à �Õ�…�‹=_�Â�f^�à �—�f=�÷�k�Î�j�˚ =I _�Ù�Î�è‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن را ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ ...» :‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬اي ﻓﺮزﻧﺪ آدم!‬
‫اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺳﻮي ﻣﻦ ﺑﯿﺎﯾﯽ و ﺑﺎ ﻣﻦ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘ‪‬ﺮيِ زﻣﯿﻦ ﮔﻨﺎه‬
‫ﮐﺮدهاي‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰ و ﻫﯿﭻﮐﺲ را ﺷﺮﯾﮑﻢ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ‪ ،‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫اﻧﺪازه ﻣﻐﻔﺮت و آﻣﺮزش‪ ،‬ﻧﺰدت ﺧﻮاﻫﻢ آﻣﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ اﺑﻦ ﺣﺒﺎن‪ ،‬ش‪٦١٨٥ :‬؛ اﻟﻤﺴﺘﺪرك ﻋﻠﯽ اﻟﺼﺤﯿﺤﯿﻦ‪.(٥٢٨ /١) ،‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪٤٣٣٨ :‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪۱۲۷ :‬؛ ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪ ،‬آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۲۸۰۵ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪24‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻓﻀﻞ و ﺑﺨﺸﺶ ﺑﯽﮐﺮان اﷲ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﺎداش ﺑﺰرگ ﺗﻮﺣﯿﺪ در ﻧﺰد اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺎرهي ﮔﻨﺎﻫﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ‪ 82‬ﺳﻮرهي اﻧﻌﺎم و اﯾﻨﮑﻪ واژهي "ﻇﻠﻢ" در اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻣﻌﻨﺎي ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﭘﻨﺞ ﻣﻮردي ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺎده ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻠﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﺎ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪي ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺒﺎده و ﺣﺪﯾﺚ ﻋﺘﺒﺎن و دﯾﮕﺮ اﺣﺎدﯾﺚ اﯾﻦ ﺑﺎب‪،‬‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ و ﺑﻪ اﺷﺘﺒﺎه و ﻣﻮﺿﻊ ﻧﺎدرﺳﺖ‬
‫ﻓﺮﯾﺐﺧﻮردﮔﺎن ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺷﺮط ﭘﺬﯾﺮش ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ از ﮔﻮﯾﻨﺪهاش‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را ﺑﺎ‬
‫اﺧﻼص و ﺑﺮاي ﺧﺸﻨﻮدي اﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺎز داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻀﯿﻠﺖ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﯾﺎدآوري‬
‫ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ از ﻫﻤﻪي ﻣﻮﺟﻮدات ﺳﻨﮕﯿﻦﺗﺮ و ﺑﺮﺗﺮ اﺳﺖ؛ وﻟﯽ ﺑﺎ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎل ﺗﺮازوي ﺑﺮﺧﯽ از ﮔﻮﯾﻨﺪﮔﺎﻧﺶ ﺳﻨﮕﯿﻦ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -10‬زﻣﯿﻦ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ آﺳﻤﺎن داراي ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ در ﻫﻔﺖ ﻃﺒﻘﻪي آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﺳﮑﻮﻧﺖ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬اﺛﺒﺎت ﻣﻌﻨﯽ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﺻﻔﺎت اﷲ ﻣﺘﻌﺎل؛ ﺑﺮﺧﻼف اﻫﻞ ﺗﻌﻄﯿﻞ ﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﮑﺮ ﺻﻔﺎت اﷲ‪ ‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -13‬در ﺣﺪﯾﺚ ﻋ‪‬ﺘﺒﺎن‪ ‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ‪،‬‬
‫ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺧﺸﻨﻮدي او ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﺗﺶ دوزخ‬
‫ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﺎ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﺪﯾﺚ اﻧﺲ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺣﺪﯾﺚ‬
 ‫‪25‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻋ‪‬ﺘﺒﺎن‪ ‬ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ و درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﺧﺸﻨﻮدي اﷲ ﻣﺘﻌﺎل در ﮐﻨﺎر‬

‫ﻧﻬﺎدن ﺷﺮك اﺳﺖ و ﮔﻔﺘﻦِ زﺑﺎﻧﯽِ=ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -14‬اﯾﻦ ﻣﺴﺎﻟﻪ ﮐﻪ ﻋﯿﺴﯽ و ﻣﺤﻤﺪ إ‪ ،‬ﻫﺮ دو در ﮐﻨﺎر ﻫﻢ ﺑﻪﻋﻨﻮان‬
‫ﺑﻨﺪﮔﺎن اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان او ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺗﺄﻣﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﻋﯿﺴﯽ‪ ‬وﯾﮋﮔﯽ ﺧﺎﺻﯽ دارد؛ اﯾﻨﮑﻪ ﭘﯿﺪاﯾﺶ او ﻧﺘﯿﺠﻪي ﮐﻠﻤﻪي‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﯾﻢ اﻟﻘﺎ ﮐﺮد و ﺑﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﭘﺪﯾﺪ آي‪ ،‬او را ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آورد‪.‬‬
‫‪ -16‬ﻋﯿﺴﯽ‪ ،‬روح اﷲ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺨﻠﻮق و آﻓﺮﯾﺪهي اﷲ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﮔﻮﯾﻨﺪهي ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺳﺮاﻧﺠﺎم وارد‬
‫ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬ﺗﺮازو‪ ،‬دو ﮐﻔﻪ ﯾﺎ دو ﭘﻠﻪ دارد‪.‬‬
‫‪» -20‬وﺟﻪ« ﯾﮑﯽ از ﺻﻔﺎت اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(3‬ﻣﻮﺣﺪ راﺳﺘﯿﻦ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب وارد ﺑﻬﺸﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‬

‫ُ‬ ‫ٗ َ‬ ‫ّ َّ‬ ‫َّ ۡ َ ٰ َ َ َ ُ ٗ َ‬
‫ِيم �ن أ َّمة قان ِٗتا ِ�ِ َحن ِيفا َول ۡم يَك م َِن‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِن إِب�ه‬
‫ِ� ‪] ﴾١٢٠‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[۱۲۰ :‬ﺑﯽﮔﻤﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ،‬ﺧﻮد ﯾﮏ اﻣﺖ ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮدار ﺑﺮاي‬ ‫ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬
‫ِ‬
‫اﷲ و )ﻧﯿﺰ( ﺣﻨﯿﻒ )و ﺣﻖﮔﺮا( ﺑﻮد؛ و از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺒﻮد«‪.‬‬
‫َ َّ َ ُ َ ّ ۡ َ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون ‪] ﴾٥٩‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪.[۵۹ :‬‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين هم بِر� ِ ِهم � � ِ‬
‫»و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺷﺮك ﻧﻤﯽورزﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪26‬‬

‫ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺣﻤﻦ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻮدم ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﻪ‬

‫ﮐﺴﯽ از ﺷﻤﺎ ﭘﺎرهﺳﺘﺎرهاي را ﮐﻪ دﯾﺸﺐ ﺳﻘﻮط ﮐﺮد دﯾﺪه اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﻣﻦ‬
‫دﯾﺪهام‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻦ در ﺣﺎل اداي ﻧﻤﺎز ﻧﺒﻮدم؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺸﺮهاي زﻫﺮآﮔﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﺶ‬
‫زده ﺑﻮد‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬آنﮔﺎه ﭼﻪ ﮐﺮدي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬رﻗﯿﻪ ﺧﻮاﻧﺪم‪ (1 ).‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﭼﺮا اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫را ﮐﺮدي؟ ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ از ﺷﻌﺒﯽ ﺷﻨﯿﺪه ﺑﻮدم‪ .‬ﺳﻮال ﮐﺮد‪ :‬ﭼﻪ‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽ؟ ﭘﺎﺳﺦ دادم‪ :‬او از ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻦ ﺣﺼﯿﺐ ﻧﻘﻞ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ]رﺳﻮلاﷲ ص‬
‫ﻓﺮﻣﻮد[‪» :‬رﻗﯿﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ ﻣﮕﺮ در دو ﻣﻮرد‪ :‬در ﭼﺸﻢ زﺧﻢ و در‬
‫ﮔﺰﯾﺪن ﮔﺰﻧﺪﮔﺎن«‪ (2 ).‬ﺳﻌﯿﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺎر ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ‬
‫ﺷﻨﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ؛ وﻟﯽ ﻣﺎ رواﯾﺘﯽ از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬دارﯾﻢ ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪= Ê�≈‹�Ë= �Ï �g �·ÿ^= l�Í`�à �Ã= I fi�‹˚^= �Ï Ÿƒ= l�ó à �ƒ A :‬‬
‫^‪= �ÿ= �∆�Ã�á = Öd= �Ñv`= �Ê≈�‹= �ç�ÎÿË= �Ï �g �·ÿ^�Ë= I „˙ �r�à ÿ^�Ë= ⁄�r�à ÿ^= �Ê≈�‹Ë= �Ï �g�·ÿ^Ë= �æ�Ή�à ÿ‬‬
‫‪= à ¡‡^= ‚’ ÿË= Ê‹È–Ë= ãÈ‹= ^܉= W�ÿ= �⁄Î�—�Ã= I Ï�k�‹�`= �fi�Â�‡�`= �l··¡Ã= �fiΡƒ= �É^Èã‬‬
‫‪=fiΡƒ=É^Èã=^ÖeÃ=à ~˝^=“Ã˚^=≥d=à ¡‡^=≥=⁄ΗÃ=fiΡƒ=É^Èã=^ÖeÃ=“Ã˚^=≥d‬‬
‫� =‪= ˘Ë= �i_�å�v‬‬ ‫‪à �Î�…�f= Ô�·�s �ÿ^= �„È�Ÿ�~�Ñ�Í= �_Õ�ÿ�`= �„È�≈�g ã= �fi�Â�≈‹Ë= I ÷�k�‹�`= ÁÜ�‰= WÏÿ= ⁄ΗÃ‬‬
‫�‪= „È�Ÿ�~�ÑÍ= �‚ÍÜ‬‬ ‫�‪ÿ ^= �÷�Ù�ÿË�`= Ω= �é_�·ÿ^= ú_�Ä �Ã= I Ê�ÿ‬‬ ‫‪ä �·‹= �⁄�~�Ñ�Ã= ö�Â�‡= �fi�n= K@�i^�Ü�ƒ‬‬
‫�‪= ^È�g �w �ì= �‚ÍÜ‬‬ ‫�‪ÿ ^= �fi�Â‬‬ ‫� =‪Ÿ�≈�Ÿ�Ã= Wfi�Âò �≈f= �€_�—�Ã= I i^܃= ˘�Ë= �i_åv‬‬ ‫^‪à �Î�…�f= �Ô�·s�ÿ‬‬
‫�‪= fi� �Ÿ�Ã= I fl˙ �ãˇ^= Ω= ^Ë�Ñ�ÿ�Ë= �‚ÍÜ‬‬ ‫�‪ÿ ^= �fi�Ÿ‬‬ ‫�‪ Ê‬ص =‪�≈Ÿ�Ã= Wfi�Âò �≈f= €_�–Ë‬‬ ‫‪Ÿÿ^€Èãá‬‬
‫=‬
‫�‪ Ê‬ص =‪= W€_—�Ã‬‬ ‫�‪Ÿÿ^= €Èãá= �fiÂ�Î�Ÿ�ƒ = �uà Ä�Ã= Ú_Î�è`= ^Ëà �‘ �ÖË= �_ÙÎè= Ê‬‬ ‫� ‘�‪Ÿÿ_f= ^È‬‬ ‫‪à �ê�Í‬‬
‫�‪= ˘�Ë= I �„È�–à Í= ˘= �‚Í�Üÿ‬‬ ‫�‪^= �fi�‰A= W€_—�Ã= �ÁË�à �g �~a�Ã= @\ÊÎ�Ã= �„Èó È�Ä �j= Ì Ü‬‬ ‫‪ÿ ^= _�‹A‬‬
‫�_‪= ‚�î �w �‹= �‚f= �Ôè‬‬ ‫‘‪’ �ƒ = �fl_�—Ã=K@�„È�Ÿ‬‬ ‫�‬ ‫‪È�kÍ= �fiÂ�fá= �Ÿ�ƒ �Ë= I „Ë�à �Î��k�Í= �˘ �Ë= I „È�–�à �k�å�Í‬‬

‫ْ‬
‫)‪ (١‬ﻣﻨﻈﻮر از ُرﻗﯿﻪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎی ﺷﺮﻋﯽ و دم ﮐﺮدن ﺑﺮ ﺑﺪن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ از ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻦ ﺣﺼﯿﺐ اﺳﻠﻤﯽ ﺑﻪﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع؛ و ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود‬
‫ﺗﺮﻣﺬی از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﺮﻓﻮع؛ ﻫﯿﺜﻤﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺟﺎل اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪27‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�‪= W€_—�Ã= �à �~b = �⁄�r�á = fl_�–= �fi�n=K@�fi�Â�·�‹= l�‡`A= W€_—�Ã= I fi�Â�·�‹= <�Ÿ�≈�≠= �„`= Ê‬‬
‫‪Ÿÿ^= �«�É^= W€_—�Ã‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�_‪] .@�Ô�è‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[‬
‫�‪’ �ƒ = _�Â�f= �÷�—�g �ãA= W€_—Ã= �fi�Â�·�‹= Ï�·�Ÿ�≈�s �Í= �„`= Ê‬‬
‫^‪Ÿÿ^= �«�É‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﺷﺪﻧﺪ؛ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي دﯾﺪم ﮐﻪ ﮐﻢﺗﺮ از ده ﻧﻔﺮ ﺑﺎ او ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻣﺸﺎﻫﺪه‬
‫ﮐﺮدم ﮐﻪ ﯾﮏ ﯾﺎ دو ﻧﻔﺮ ﻫﻤﺮاﻫﺶ ﺑﻮدﻧﺪ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي دﯾﺪم ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺲ ﺑﺎ او‬
‫ﻧﺒﻮد ﺗﺎ اﯾﻦﮐﻪ ﮔﺮوه ﺑﺰرﮔﯽ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻋﺮﺿﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﮔﻤﺎن ﮐﺮدم ﮐﻪ اﻣﺖ ﻣﻦ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اﯾﻦﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻮﺳﯽ و ﻗﻮﻣﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻪ اﻓﻖ ﻧﮕﺎه ﮐﻦ‪ .‬ﻧﮕﺎه‬
‫ﮐﺮدم و ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺒﻮﻫﯽ دﯾﺪم‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ‪ :‬اﻓﻖ دﯾﮕﺮ را ﺑﻨﮕﺮ‪ .‬آن ﺳﻮي‬
‫اﻓﻖ ﻧﯿﺰ ﺟﻤﻌﯿﺖ اﻧﺒﻮﻫﯽ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﮐﺮدم؛ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﯾﻦ‪ ،‬اﻣﺖ ﺗﻮﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻫﻔﺘﺎد ﻫﺰار ﻧﻔﺮ از آﻧﻬﺎ ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻋﺬاب‪ ،‬وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪاش رﻓﺖ‪ .‬آنﮔﺎه ﻣﺮدم درﺑﺎرهي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪون ﺣﺴﺎب و ﻋﺬاب وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﺤﺚ و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬اﺻﺤﺎب رﺳﻮلاﷲ ص ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﺎﯾﺪ آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ در دوران اﺳﻼم ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﺪهاﻧﺪ و‬
‫ﻫﯿﭻﮔﺎه ﺑﻪ اﷲ ﺷﺮك ﻧﻮرزﯾﺪهاﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﷲ ص از ﺧﺎﻧﻪاش ﺑﯿﺮون آﻣﺪ و‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬درﺑﺎرهي ﭼﻪ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‪ ،‬ﺑﮕﻮﻣﮕﻮ دارﯾﺪ؟« ﻟﺬا ﻣﻮﺿﻮع ﺑﮕﻮﻣﮕﻮي ﺧﻮد‬
‫را ﺑﺎ رﺳﻮلﺧﺪا ص در ﻣﯿﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ "د‪‬م و‬
‫اﻓﺴﻮن" ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﻌﻮﯾﺬ )دم و اﻓﺴﻮن( ﻧﻤﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻓﺎل‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﺑﺮ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪ .‬ﻋﮑﺎﺷﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ‪ ‬ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ‬
‫و ﮔﻔﺖ‪ :‬از اﷲ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ‪ ،‬ﺟﺰو آﻧﻬﺎ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٥٧٠٥ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ .٢٢٠ :‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‪/‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻮن در رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ ﺑﺨﺎری‪ /‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮده‪» ،‬ﻻﯾﺮﻗﻮن« ﻧﯿﺎﻣﺪه و ﺑﻪ ﺟﺎی آن‪» ،‬ﻻﯾﮑﺘﻮون« آﻣﺪه‬
‫اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از ﮐﺴﯽ ﻧﻤﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را داغ ﮐﻨﺪ«‪ .‬ﻟﻔﻆ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬از ﻟﺤﺎظ ﺳﻨﺪ و ﻣﺘﻦ‪ ،‬ﺷﺎذ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪28‬‬

‫ﻫﺴﺘﯽ«‪ .‬ﻣﺮدي دﯾﮕﺮ ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﮔﻔﺖ ‪» :‬از ﺧﺪا ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺟﺰو آﻧﻬﺎ‬
‫ﺑﺎﺷﻢ«‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﮑﺎﺷﻪ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺮاﺗﺐ ﯾﺎ ﺗﻔﺎوت درﺟﺎت ﻣﺮدم در زﻣﯿﻨﻪي ﺗﻮﺣﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻔﻬﻮم راﺳﺘﯿﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﯾﺎ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ اﺻﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪ ‬را از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮك ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺳﺘﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ك م َِن ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬
‫ِ�﴾ ]اﻟﻨﺤﻞ‪ .[۱۲۰ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺒﻮد«‪.‬‬ ‫ََۡ َ ُ‬
‫﴿ولم ي‬
‫ِ‬
‫َّ‬
‫‪ -4‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل در وﺻﻒ ﻣﻮﻣﻨﺎن و دوﺳﺘﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪َ ﴿ :‬وٱ� َ‬
‫ِين‬
‫ُ َّ ۡ َ ُۡ ُ َ‬
‫��ون ‪] ﴾٥٩‬اﻟﻤﺆﻣﻨﻮن‪» .[۵۹ :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن‬ ‫هم بِر� ِ ِهم � � ِ‬
‫ﺷﺮك ﻧﻤﯽورزﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮك دم و اﻓﺴﻮن؛ و ﻧﯿﺰ داغ ﻧﮑﺮدن‪ ،‬از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ ﺣﻘﯿﻘﯽ ﯾﺎ از‬
‫راهﻫﺎي ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﯿﺪن ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻮﮐﻞ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊ اﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬درك ژرف و دﻗﯿﻖ اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﮐﻪ داﻧﺴﺘﻨﺪ ﺑﺪون ﻋﻤﻞ‬
‫ﻧﻤﯽﺗﻮان ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻘﺎم رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬اﺻﺤﺎب‪ #‬اﺷﺘﯿﺎق ﻓﺮاواﻧﯽ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻧﯿﮏ و رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽﻫﺎ‬
‫داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﺪاد و ﮐﻤﯿﺖ و ﻫﻢ از ﻧﻈﺮ‬
‫ﮐﯿﻔﯿﺖ و وﺿﻌﯿﺖ اﯾﻤﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻓﻀﯿﻠﺖ ﭘﯿﺮوان ﻣﻮﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﺳﺎﯾﺮ اﻣﺖﻫﺎ ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻧﺸﺎن داده ﺷﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﻫﺮ اﻣﺘﯽ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ و ﺑﺎ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪29‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -13‬اﻧﺪك ﺑﻮدن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دﻋﻮت ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‡ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -14‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ دﻋﻮﺗﺸﺎن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﺣﺸﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬رهآورد اﯾﻦ آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﮐﺜﺮت و ﻓﺮاواﻧﯽ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﻐﺮور‬
‫ﺷﺪ و از ﻗﻠﺖ و اﻧﺪك ﺑﻮدن ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﺟﻮاز رﻗﯿﻪ ﺧﻮاﻧﺪن ﯾﺎ دﻋﺎي ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮاي ﭼﺸﻢ زﺧﻢ و ﮔﺰﯾﺪﮔﯽ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﻓﻬﻢ و درك دﻗﯿﻖ و ژرف ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﮏ؛ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺳﻌﯿﺪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﮐﺎر ﺧﻮﺑﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه‪ ،‬ﺑﺪون ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺖ‬
‫ﺑﯿﺎن ﮐﻨﺪ«؛ ﯾﻌﻨﯽ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﺣﺪﯾﺚ )= ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮﯾﺪه ﺑﻦ‬
‫ﺣﺼﯿﺐ و ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦﻋﺒﺎس( ﺗﻌﺎرﺿﯽ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺪارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﮏ اﻣﺖ‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ ﮐﺴﯽ را ﺑﯽﻣﻮرد ﯾﺎ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﻧﺪاﺷﺖ‪،‬‬
‫ﻣﺪح و ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﻋﮑﺎﺷﻪ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ‪ ،‬ﺟﺰو آﻧﻬﺎ ﻫﺴﺘﯽ«‪،‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -20‬ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﮑﺎﺷﻪ ﺑﻦ ﻣﺤﺼﻦ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -21‬ﺟﻮاز اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻨﺎﯾﻪ ﯾﺎ ﺳﺨﻨﺎن ﮐﻨﺎﯾﻪآﻣﯿﺰ‪.‬‬
‫‪ -22‬اﺧﻼق ﺳﺘﺮگ و ﻧﯿﮑﻮي رﺳﻮل اﷲ ص‪.‬‬
‫***‬

‫)‪ (١‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﮑﺎﺷﻪ‪ ‬در ﯾﮑﻲ از ﺟﻨﮓﻫﺎی ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﻣﺮﺗﺪان ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت رﺳﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﻪ آﺷﮑﺎرا ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﺑﮕﻮﯾﺪ ﮐﻪ ﺗﻮ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻘﺎﻣﯽ ﻧﯿﺴﺘﯽ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﮑﺎﺷﻪ در‬
‫اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ ﭘﯿﺸﯽ ﮔﺮﻓﺖ«‪ .‬ﻟﺬا ﻣﻨﻈﻮر از ﺳﺨﻨﺎن ﮐﻨﺎﯾﻪآﻣﯿﺰ در اﯾﻨﺠﺎ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺟﺎی ّرد‬
‫ﺻﺮﯾﺢ ﯾﮏ درﺧﻮاﺳﺖ ﯾﺎ ﯾﮏ ﻣﻮﺿﻮع‪ -،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ّ‬
‫ﺣﻖ ﮐﺴﯽ ﺿﺎﯾﻊ ﻧﺸﻮد‪ -‬از واژهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫ِ‬
‫اﺣﺘﯽ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻞ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﺴﺎزد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ر‬‫ﻧﺎ‬ ‫اﺳﺒﺎب‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪30‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(4‬ﺗﺮس از ﺷﺮك‬

‫َ‬
‫ُ َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫� َ� َ� ۡغفِ ُر أن � ُ ۡ َ‬
‫� َك بِهِۦ َو�َغفِ ُر َما دون � ٰل ِك ل َِمن‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إ َّن ٱ َّ َ‬
‫ِ‬
‫ََ ٓ‬
‫�شا ُء﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[۴۸ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ اﯾﻦ را ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺷﺮك ورزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽآﻣﺮزد و ﺟﺰ‬
‫ﺷﺮك را ﺑﺮاي ﻫﺮ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﻣﯽﺑﺨﺸﺪ«‪N‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ دﻋﺎي اﺑﺮاﻫﯿﻢ ؛ در ﮐﻼم اﷲ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫� أَن َّ� ۡع ُب َد ٱ ۡ�َ ۡص َن َ‬
‫ام﴾ ]اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪» .[۳۵ :‬و ﻣﻦ و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﻢ را از‬ ‫﴿ َوٱ ۡج ُنبۡ� َو َ� َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖﻫﺎ دور ﺑﺪار«‪.‬‬
‫◊=‬
‫�„� =`�~�‪� �à �êÿ^= �fi�’ �Î�Ÿ�ƒ= �œ_�~�`= _�‹= �œ�È‬‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪d» :‬‬
‫^ ˚� ‪«�à �…�ì‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﯿﺶﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ از ﺑﺎﺑﺖ‪ ‬آن ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ‪ ،‬ﺷﺮك‬
‫اﺻﻐﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا! ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬رﯾﺎ«‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻃﺒﺮاﻧﯽ و ﺑﯿﻬﻘﯽ[‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �‚�‹= È�ƒ �Ñ�Í= �È�‰�Ë= �m_�‹= �‚�‹» :‬‬
‫�‪] .«�á _�·ÿ^= �⁄�~�É= ^�Ñ�‡= �ÊŸ‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ‬
‫� =^‪ÿ‬‬
‫‪„Ë�É‬‬
‫ﻏﯿﺮاﷲ را ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪه‪ -‬و ﺑﻪ اﷲ ﺷﺮك ورزﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،-‬وارد دوزخ ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫�◊�=‪=_�Ù�Î�è=�Ê�f‬‬
‫�‪à �ê�Í=˘=�Ê‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^=�Ï �—ÿ�=�‚�‹» :‬‬
‫�◊� =‪] .«�á _�·ÿ^= �⁄�~�É=�Ê�f‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ اﷲ‬
‫‪à �ê�Í= �Ê�Î�—�ÿ= �‚�‹�Ë= �Ô�·�s �ÿ^= �⁄�~�É‬‬
‫را در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻧﺴﺎﺧﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وارد‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪.٩٥١ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.٤٤٩٧:‬‬
‫)‪ (٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٩٣:‬‬
 ‫‪31‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد و ﻫﺮﮐﻪ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﺑﺎ او ﺷﺮﯾﮏ‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬وارد دوزخ ﻣﯽﮔﺮدد«‪N‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺮس و ﻫﺮاس از ﺷﺮك‪.‬‬
‫‪ -2‬رﯾﺎ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬رﯾﺎ‪ ،‬از ﻧﻮع ﺷﺮك اﺻﻐﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬رﯾﺎ‪ ،‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﺧﻄﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر را‬
‫ﺗﻬﺪﯾﺪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -5‬ﻧﺰدﯾﮏ ﺑﻮدن ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ ]ﺑﻪ اﻧﺴﺎن[‪.‬‬
‫‪ -6‬در ﯾﮏ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ و ﯾﮏﺟﺎ ذﮐﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬را در ﺣﺎﻟﯽ ﻣﻼﻗﺎت ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮك ﻧﻮرزﯾﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻣﯽﺷﻮد و آنﮐﻪ ﺷﺮك ورزﯾﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬وارد دوزخ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد؛ اﮔﺮﭼﻪ ﻋﺒﺎدتﮔﺰارﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن روي زﻣﯿﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺑﺰرگ اﯾﻨﮑﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ از اﷲ‪ ‬ﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ او و‬
‫ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺶ را از ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺑﺖﻫﺎ دور ﻧﮕﻪ دارد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻋﺒﺮت ﮔﺮﻓﺘﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ از ﺣﺎل اﮐﺜﺮ ﻣﺮدم ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮك ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻮدﻧﺪ؛‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻋﺮض ﮐﺮد‪َ ﴿ :‬ر ّب إ َّ� ُه َّن أَ ۡضلَ ۡل َن َكث ِ ٗ‬
‫�� ّم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫اس﴾ ]اﺑﺮاﻫﯿﻢ‪:‬‬ ‫ِ ِ‬
‫‪» .[۳۶‬اي ﭘﺮوردﮔﺎرم! ﺑﺖﻫﺎ ﺳﺒﺐ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺮدم ﺷﺪهاﻧﺪ«‪.‬‬
‫‪ -10‬در اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ=ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺑﺨﺎري‪ /‬ﻧﯿﺰ‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و ﺑﻬﺸﺖ ﯾﺎ دوزخ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪای ﺟﺰ ﻣﺮگ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ ُ ْ ُ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ ُ‬
‫ﺎر ﻣِﺜﻞ ذل ِﻚ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از‬ ‫اﺠﻟﻨﺔ أﻗﺮب إﻰﻟ أﺣﺪِ�ﻢ ﻣِﻦ ِﺮﺷاكِ �ﻌﻠِ ِﻪ واﻨﻟ‬ ‫»‬
‫ﺷﻤﺎ از ﺑﻨﺪ ﮐﻔﺶ او ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﻧﺪ«‪] .‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪ ۶۴۸۸ :‬ﺑﻪﻧﻘﻞ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪[‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪32‬‬

‫درﺑﺎرهي ﺣﺪﯾﺚ ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -11‬ﻣﻨﺰﻟﺖ و ﻣﻘﺎم ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﺷﺮك‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ و ﺑﻪدور ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(5‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺷﻬﺎدت ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‬

‫َ ۡ ُ ٓ ْ َ َّ َ َ ٰ َ َ َ َ ۠‬ ‫ۡ‬
‫� ٍ� �نا َو َم ِن‬‫ي� أدعوا إِ� ٱ�ِۚ � ب ِص‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قُل َ�ٰ ِذه ِۦ َسب ِ ِ ٓ‬
‫ِ� ‪] ﴾١٠٨‬ﯾﻮﺳﻒ‪» .[۱۰۸ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﯾﻦ راه‬ ‫�ٰ َن ٱ َّ�ِ َو َما ٓ َ�نَا ۠ م َِن ٱل ۡ ُم ۡ�� َ‬
‫ٱ َّ� َب َع� َو ُس ۡب َ‬
‫ِ‬ ‫ِ �‬
‫ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه‪ ‬ﭘﯿﺮواﻧﻢ‪ ،‬ﺑﺎ ﺑﺼﯿﺮت و آﮔﺎﻫﯽ ﺑﻪﺳﻮي اﷲ ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﻢ؛ و اﷲ‪،‬‬
‫ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻦ ﺟﺰو ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﯿﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫�_ =‪= €_–= ‚›Îÿ^= ≥d= �^Ö_�≈�‹= �p≈�f‬‬
‫‪= !^= €Èãá = �„`= X$é_gƒ= ‚f^= ‚ƒ‬ص =‪ª‬‬
‫�‪= �ÓÉ�_Â�è= WÊÎ�ÿd‬‬
‫� =^‪= �fi�‰È�ƒ �Ñj= _‹= €Ë`= ‚’ ΟÃ= I �i_�k�’ ÿ‬‬ ‫‪dAWÊÿ‬‬
‫�‡�÷� =‪⁄�‰�`= ‚‹= _�‹�È�–= Ï�j�a �j‬‬
‫�„� =‪= I �÷�ÿ�Ü�ÿ= ◊È�ƒ _�ù�`= �fi�‰‬‬
‫`�„� =˘ =‪e �Ã= E!^= ^ËÑ�vÈÍ= „`= ≥dWÔÍ^Ëá= ΩËF= !^= ˘d= Êÿd‬‬
‫�„� =‪= �fi�‰‬‬
‫�‪e �Ã= �Ô�Ÿ�Î�ÿ�Ë= fl‬‬
‫‪�È�Í= �⁄�‘ = Ï�Ã= �m^�È�Ÿ�ì = �ç�› �~= �fiÂ‬‬
‫�‬‫�‪�Î�Ÿ�ƒ = �ú�à �k�Ã^= �ÊŸ‬‬
‫‪ÿ^= �„�`= �fi�Â�› �Ÿ�ƒ �a �Ã‬‬
‫�‪= �fi‬‬
‫�‪Â�Û_�Î�·�» �`= �‚�‹= �Ü�~�¯ �j= Ô� �–�Ñ�ì = �fi‬‬
‫�‪Â�Î�Ÿ�ƒ = �ú�à �k�Ã^= �Ê‬‬
‫`�‪Ÿÿ^= �„�`= �fi�Â�› �Ÿ�ƒ �a �Ã= �÷�ÿ�Ü�ÿ= ◊È�ƒ _�ù‬‬
‫“=‬
‫�‬‫�‪�j^�Ë= �fi‬‬
‫�‪Â�ÿ^�È�‹`�= �fi�Û^�à �‘ �Ë= �◊_�Í‬‬
‫�‪e Ã� = �I ÷�ÿ�Ü�ÿ= ◊È�ƒ _�ù�`= �fi�‰= �„e‬‬
‫�‪Ã� = �fi‬‬
‫‪Â�Û^�à �—�Ã= Ÿƒ= �É�à �k�Ã‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�‪]K@�i_�s �v= �Ê‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫�‪Ÿÿ^= �‚�Î�f�Ë= _�Â�·�Î�f= �ç�Î�ÿ= �Ê�‡e‬‬
‫�‪�Ã= X‬‬
‫‪flÈ�Ÿ�¡�› �ÿ^= �Ó�È�ƒ �É‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺎذ‪ ‬را‬
‫)ﺑﺮاي دﻋﻮت‪ ،‬ﺑﻪ ﯾﻤﻦ( ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ ،‬ﺑﻪ او ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺗﻮ ﻧﺰد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽروي ﮐﻪ اﻫﻞ‬
‫ﮐﺘﺎﺑﻨﺪ؛ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﻻإﻟﻪإﻻاﷲ‪ -‬و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺑﻪ اﻗﺮار ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﯿﺖ‬
‫اﷲ‪ -‬دﻋﻮت ﮐﻦ و ﭼﻮن ﻻإﻟﻪإﻻاﷲ را ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﺧﺒﺮ ﺑﺪه ﮐﻪ اﷲ در‬
‫ﺷﺒﺎﻧﻪروز‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﻧﻤﺎز ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮض ﮐﺮده اﺳﺖ؛ اﮔﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﻋﻼم ﮐﻦ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪(١٤٥٨ ،١٣٩٥) :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪١٩ :‬؛ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﻣﻌﺎذ‪.‬‬
 ‫‪33‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﮐﻪ اﷲ زﮐﺎت را در اﻣﻮاﻟﺸﺎن ﺑﺮ آﻧﺎن ﻓﺮض ﻧﻤﻮده ﮐﻪ از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان اﯾﺸﺎن‬

‫ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻘﯿﺮاﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎن را ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از ﮔﺮﻓﺘﻦ‬
‫اﻣﻮال ﻗﯿﻤﺘﯽِ آنﻫﺎ )ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﮐﺎت( ﺑﭙﺮﻫﯿﺰ و از دﻋﺎي ﻣﻈﻠﻮم ﺑﺘﺮس؛ زﯾﺮا ﻫﯿﭻ‬
‫ﺣﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺎن اﷲ و دﻋﺎي ﻣﻈﻠﻮم وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪@.‬‬
‫‪= !^= €Èãá= �„`= =Ñ≈ã=‚f=⁄Âã=‚ƒË‬ص =–_‪= �‚�Î���ƒ ˚ AW�à �g �Î�~= �fl�È�Í= W€‬‬
‫�‪= Ï�Ÿ�ƒ= !^= �y �k�ÕÍ= I Ê�ÿ È�ã�á �Ë= �Ê‬‬ ‫�‪Ÿÿ^= �Ê�g �w �Í�Ë= �Ê�ÿÈ�ã�á �Ë= �Ê‬‬
‫^‪Ÿÿ^= �h�w �Í= ˙ �r�á= ^�Ñ�»= �Ô�Í^�à ÿ‬‬
‫‪= ^ËÑ»= ^Èwgì `= _›ŸÃ= I _‰_���≈�Í= �fi�Â�Í�`= �fi�Â�k�Ÿ�Îÿ�= „È‘ ËÑÍ= �é_�·ÿ^= �m_�g �Ã= I @�Ê�Í�Ñ�Í‬‬
‫�‪= Ïf^= ‚f^= Ï�Ÿ�ƒ= �‚�Í`�A�W€_�—�Ã= _‰_�≈Í= „`= ^È�r�à �Í= �fi�Â‬‬ ‫‪= !^= €Èãá= Ÿƒ‬ص = ‘�‪Ÿ‬‬
‫‪= �Ê�Î�·�Î�ƒ = Ï�Ã= �“�î �g �Ã= I Êf= Ïj�a Ã= ÊÎÿd= ^ÈŸãáaÃ= I �Ê�Î�·�Î�ƒ = Ï�’ �k�ê�Í= ȉ= �⁄Î�—�Ã=@\hÿ_ù‬‬
‫‪= Ï�Ÿ�ƒ = �Ü�Õ�‡^A�W€_�—�Ã= ÔÍ^�à ÿ^= �Á_���ƒ �a �Ã= �∆�r�Ë= �Ê�f= �‚�’ �Í= �fi�ÿ= �„�a �‘ = `��à �g �Ã= I �Ê�ÿ= _�ƒ �É�Ë‬‬
‫� =‪= �h�s �Í= _�› �f= �fi�‰�à �g �~�`�Ë‬‬ ‫�ˇ‪fl˙ �ã‬‬ ‫�‪^= Ï�ÿ‬‬ ‫�‪d= �fi�Â�ƒ �É^= �fi�n= �fi‬‬‫�‪Â�k�v_�å�f= �€ä‬‬ ‫�‪�·�j= �k�v= �÷�Ÿ�ã‬‬ ‫‪á‬‬
‫�‪=4~=�^Ñv^Ë=˙ �r�á =�÷�f= �Ê‬‬ ‫�‪Ÿÿ^= �Ì �Ñ�Â�Í= �„�a �ÿ= �Ê‬‬
‫‪Ÿÿ^�È�Ã=I ÊÎÃ= ≥_≈j= !^= “v= ‚‹= K�fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫‪�Î�Ÿ�ƒ‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�@‪] K‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬ ‫‪fi�≈�·ÿ^= �à �› �v= ‚‹=÷ÿ‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺳﻬﻞ ﺑﻦ ﺳﻌﺪ ﺳﺎﻋﺪي‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص روز "ﺧﯿﺒﺮ"‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮدا اﯾﻦ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدي ﺧﻮاﻫﻢ داد ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزي را‬
‫ﺑﻪ دﺳﺖ او رﻗﻢ ﺧﻮاﻫﺪ زد؛ او‪ ،‬اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را دوﺳﺖ دارد و اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش‬
‫ﻧﯿﺰ او را دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪ .‬ﻣﺮدم‪ ،‬ﺷﺐ را در ﺣﺎﻟﯽ ﺳﭙﺮي ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﮐﺪامﯾﮏ از آﻧﻬﺎ ﭘﺮﭼﻢ را درﯾﺎﻓﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺻﺒﺢ ﮐﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮدم‬
‫ﻧﺰد رﺳﻮلاﷲ ص رﻓﺘﻨﺪ و ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ آرزو داﺷﺖ ﮐﻪ ﭘﺮﭼﻢ ﺑﻪ او واﮔﺬار‬
‫ﺷﻮد‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ ﮐﺠﺎﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا!‬
‫ﭼﺸﻤﺶ درد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دﻧﺒﺎﻟﺶ ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ«‪ .‬ﻋﻠﯽ‪ ‬را آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص از آب دﻫﺎن ﺧﻮﯾﺶ ﺑﻪ ﭼﺸﻤﺎن ﻋﻠﯽ ﻣﺎﻟﯿﺪ و ﻋﻠﯽ‪ ‬ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری در ﭼﻨﺪ ﻣﻮرد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ (٤٢١٠ ،٢٩٤٢) :‬و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٤٠٦ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪34‬‬

‫ﺑﻬﺒﻮد ﯾﺎﻓﺖ؛ ﮔﻮﯾﺎ ﻫﯿﭻ دردي ﻧﺪاﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬آنﮔﺎه ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ او‬
‫داد‪ .‬ﻋﻠﯽ‪ ‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺑﺠﻨﮕﻢ ﺗﺎ آﻧﮑﻪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﻮﻧﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺑﺪون ﻋﺠﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮو ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻨﻄﻘﻪي آﻧﺎن ﺑﺮﺳﯽ؛ آنﮔﺎه آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮي اﺳﻼم ﻓﺮاﺑﺨﻮان و آﻧﺎن را از ﺣﻘﻮق اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ در دﯾﻦ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬آﮔﺎه ﮐﻦ‪ .‬ﺑﻪ اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﷲ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪي ﺗﻮ ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﺗﻮ از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخﻣﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ‪ ،‬راه ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲص ﭘﯿﺮوي‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ ﺑﺎﯾﺪ اﺧﻼص داﺷﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﭼﻪﺑﺴﺎ دﻋﻮﺗﮕﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم دﻋﻮت ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﻪ ﺳﻮي ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻓﺮا ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺼﯿﺮت و آﮔﺎﻫﯽ ]ﯾﺎ ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﮐﺎﻓﯽ[ از‬
‫ﺿﺮورتﻫﺎ و اﻣﻮر ﻣﻬﻢ دﻋﻮت اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫‪ -4‬ﯾﮑﯽ از رهﯾﺎﻓﺖﻫﺎ و دﻻﯾﻞِ ﺧﻮﺑﯽِ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺗﻨﺰﯾﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎك‬

‫داﻧﺴﺘﻦ او از ﻫﺮ ﮔﻮﻧﻪ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺼﯽ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬زﺷﺘﯽ ﺷﺮك‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪاش ﻧﺴﺒﺖ دادن ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺺ ﺑﻪ اﷲ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬و از ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ رهﯾﺎﻓﺖﻫﺎ و ﺧﻮﺑﯽﻫﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬دور ﮐﺮدنِ ﻣﺴﻠﻤﺎن از‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺪﻓﺶ از دﻋﻮت‪ ،‬ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﻫﻮاداراﻧﯽ ﭘﯿﺪا ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬آنﮐﻪ داﻧﺶ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺪارد‪ -‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻋﺒﺎدتﮔﺰار و ﻧﯿﮏرﻓﺘﺎر ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﻓﺮد ﺷﺎﯾﺴﺘﻪای ﺑﺮای دﻋﻮت ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل دارای ﮐﻤﺎل ﻣﻄﻠﻖ اﺳﺖ و از ﻫﺮ ﻋﯿﺐ و ﻧﻘﺼﯽ‪ ،‬ﭘﺎک و ّ‬
‫ﻣﺒﺮاﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪35‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺟﺰو ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻗﺮار ﻧﮕﯿﺮد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺷﺮك ﻧﻮرزد‪.‬‬

‫) ‪(1‬‬

‫‪ -7‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻓﺮﯾﻀﻪي اﻟﻬﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪ -8‬ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﯿﺰ‪ -‬ﺣﺘﯽ ﭘﯿﺶ از ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ ﺳﻮي ﻧﻤﺎز‪ ،-‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﺗﻮﺣﯿﺪ دﻋﻮت داد‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻗﺮار ﺑﻪ وﺣﺪاﻧﯿﺖ اﷲ ﯾﺎ ﻣﺤﻘﻖ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﭼﻪﺑﺴﺎ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ؛ و آﻧﺎنﮐﻪ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫‪ -11‬ﯾﺎدآوري اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ ﺗﻌﻠﯿﻢ ﯾﺎ آﻣﻮزش دادن‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺮﺣﻠﻪاي ﯾﺎ ﺑﻪ‬

‫) ‪(4‬‬
‫ﺻﻮرت ﺗﺪرﯾﺠﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬اوﻟﻮﯾﺖﺑﻨﺪي در ﮐﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎي ﻣﻬﻢﺗﺮ و‬
‫ﺳﭙﺲ ﺑﻪ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﺑﭙﺮدازﯾﻢ ﮐﻪ اوﻟﻮﯾﺖ ﮐﻢﺗﺮي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫) ‪(5‬‬
‫‪ -13‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺼﺮف زﮐﺎت‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﺒﺮی ﺟﺴﺘﻦ از ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از رهﯾﺎﻓﺖﻫﺎ و ﺑﻠﮑﻪ از‬
‫ﺿﺮورتﻫﺎی ﺗﺤﻘﻖ ﺗﻮﺣﯿﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ در ﺟﺮﯾﺎن دﻋﻮت‪ ،‬ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮ دﻋﻮت دادن ﺑﻪ ﺳﻮی ﺳﺎﯾﺮ ﻓﺮاﯾﺾ‪ ،‬اوﻟﻮﯾﺖ دارد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ و ﺑﺪان ﻋﻤﻞ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪن آﻧﺎن ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﺪﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷﺎره دارد ﮐﻪ ﭼﻪﺑﺴﺎ ﯾﮏ ِ‬
‫ﻋﺎﻟﻢ ﻧﯿﺰ ﻓﻬﻢ دﻗﯿﻘﯽ از ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب ﮐﻪ در ﺣﺪ ﺧﻮد‪ ،‬اﻫﻞ ﻋﻠﻢ ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﺑﻪ ﻣﻌﺎذ‪ ‬ﯾﺎدآوری ﻓﺮﻣﻮد ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﺑﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب آﻣﻮزش دﻫﺪ؛‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﻤﺎز و آنﮔﺎه زﮐﺎت و دﯾﮕﺮ اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ را‪.‬‬
‫)‪ (٥‬اﺷﺎرهای اﺳﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮارد ﻫﺸﺖﮔﺎﻧﻪی ﻣﺼﺮف زﮐﺎت‪ -‬ﮐﻪ در آﯾﻪی ‪ ٦٠‬ﺳﻮرهی ﺗﻮﺑﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪-‬؛‬
‫ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﮐﻪ زﮐﺎت‪ ،‬از ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪان ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﻘﯿﺮان ﻫﻤﺎن ﻣﻨﻄﻘﻪ داده ﻣﯽﺷﻮد و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺮزﻣﯿﻦ دﯾﮕﺮی ﻣﻨﺘﻘﻞ ﮔﺮدد؛ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ در آن ﺳﺮزﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮی وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ در ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻼحدﯾﺪ ﺣﺎﮐﻢ ﺷﺮع ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪36‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -14‬اﺳﺘﺎد ﺑﺎﯾﺪ ﺷﺒﻬﻪي ﺷﺎﮔﺮدش را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﻧﻬﯽ از ﮔﺮﻓﺘﻦ اﻣﻮال ﻗﯿﻤﺘﯽِ ﻣﺮدم ﺑﻪ ﻋﻨﻮان زﮐﺎت‪.‬‬
‫‪ -16‬ﭘﺮوا ﮐﺮدن از دﻋﺎي ﻣﻈﻠﻮم‪.‬‬
‫‪ -17‬ﻫﯿﭻ ﺣﺠﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﯿﺎن اﷲ و دﻋﺎي ﻣﻈﻠﻮم وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -18‬از دﻻﯾﻞ اﻫﻤﯿﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ ﻣﯽﺗﻮان ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﮔﺮﺳﻨﮕﯽﻫﺎ و‬
‫ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎﯾﯽ اﺷﺎره ﮐﺮد ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮدار ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﺮ اوﻟﯿﺎي‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪي اﻟﻬﯽ ﻋﺎرض ﺷﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫‪ -19‬اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺮدا ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﺧﻮاﻫﻢ‬

‫داد ﮐﻪ ‪ ،«...‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫‪ -20‬ﺷﻔﺎ ﯾﺎﻓﺘﻦ ﭼﺸﻤﺎن ﻋﻠﯽ‪ ‬ﺑﺎ آب دﻫﺎن رﺳﻮلاﷲص ﻧﯿﺰ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ‬
‫از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت اﯾﺸﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -21‬ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﻣﻨﺰﻟﺖ ﻋﻠﯽ‪.‬‬
‫‪ -22‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﺻﺤﺎب رﺳﻮلاﷲص‪ ،‬ﮐﻪ ﺷﺐ را در ﺷﺎديِ ﻣﮋدهي ﻓﺘﺢ و‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﺳﭙﺮي ﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﺮ ﯾﮏ از آﻧﻬﺎ آرزو داﺷﺖ ﮐﻪ‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ‪ ‬او ﺑﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -23‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻬﯽ؛ زﯾﺮا آﻧﺎنﮐﻪ ﺑﻪ اﻣﯿﺪ درﯾﺎﻓﺖ ﭘﺮﭼﻢ‪ ،‬ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﮑﺮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ آنﮐﻪ‪ -‬ﺑﻪ‬
‫ﺳﺒﺐ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺣﻀﻮر ﻧﯿﺎﻓﺖ و‪ -‬ﺳﻌﯽ ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﭘﺮﭼﻢ را درﯾﺎﻓﺖ ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ داﻧﺶ ﯾﺎ اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ‪ ،‬در اﺧﺘﯿﺎر ﺷﺎﮔﺮدش ﺑﮕﺬارد‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﮔﻮﯾﺎ اﺷﺎرهی ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ و ﮔﺮﺳﻨﮕﯽﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻏﺰوهی ﺧﯿﺒﺮ‪ -‬و ﻧﯿﺰ در ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺮاﺣﻞ‬
‫دﻋﻮت‪ -‬ﺑﺮ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص وارد آﻣﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬زﯾﺮا در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻓﺮدا اﯾﻦ ﭘﺮﭼﻢ را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺮدی ﺧﻮاﻫﻢ داد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺘﺢ و ﭘﯿﺮوزی را ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ او رﻗﻢ ﺧﻮاﻫﺪ زد«؛ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻫﻢ ﺷﺪ و اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﭘﯿﺮوزی را ﺑﻪ دﺳﺖ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ اﺑﯽﻃﺎﻟﺐ‪ ‬رﻗﻢ زد‪.‬‬
 ‫‪37‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -24‬آﻣﻮزش و ﯾﺎدآوري آداب ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭘﯿﮑﺎر؛ آنﺟﺎ ﮐﻪ‪ -‬ﺑﻪ ﻋﻠﯽ‪-‬‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺪون ﻋﺠﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﻬﺎ ﺑﺮو«‪.‬‬
‫‪ -25‬دﻋﻮت دادن‪ ،‬ﭘﯿﺶ از آﻏﺎز ﻧﺒﺮد اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺶ از آﻏﺎز ﻧﺒﺮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ‬
‫دﺷﻤﻦ را ﺑﻪ اﺳﻼم ﻓﺮاﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -26‬ﺑﻪ رﻫﻨﻤﻮد ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ‪ -‬ﻫﻤﭽﻮن اﻫﻞ ﺧﯿﺒﺮ‪ -‬ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ دﻋﻮت‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ آﻧﺎن رﺳﯿﺪه و ﺣﺘﯽ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﯿﮑﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ دﻋﻮت‬
‫داده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -27‬دﻋﻮت ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و داﻧﺶ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﺑﺪه‬
‫ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫‪ -28‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺣﻘﻮق اﷲ در اﺳﻼم‪.‬‬

‫‪ -29‬ﭘﺎداش ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ او‪ ،‬ﻓﺮدي ﻫﺪاﯾﺖ ﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -30‬ﺟﻮاز ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮدن ﺑﺮ ﻓﺘﻮاﯾﯽ ﮐﻪ ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(6‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﷲ‬

‫ۡ ََ َ‬ ‫ُ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ك ٱ َّ� َ‬‫ُ ْ َ ٰٓ َ‬
‫ٱل َوسِيلة � ُّ� ُه ۡم‬ ‫ِين يَ ۡد ُعون يَبۡ َتغون إ ِ ٰ� َر ّ� ِ ِه ُم‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أو�� ِ‬
‫َۡ‬
‫� ُذ ٗ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ون َع َذابَ ُه ۚ ٓۥ إ َّن َع َذ َ‬ ‫ََۡ ُ ََۡ ُ َ َ ََُۡ ََ َ ُ َ‬
‫ور� ‪﴾٥٧‬‬ ‫اب َر ّ�ِك �ن‬ ‫ِ‬ ‫أقرب و�رجون ر�تهۥ و�خاف‬
‫]اﻹﺳﺮاء‪» .[۵۷ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ )ﻣﺸﺮﮐﺎن( آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺟﻮﯾﺎي وﺳﯿﻠﻪاي‬
‫ﺑﺮاي ﺗﻘﺮب و ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﺗﺎ ﮐﺪاﻣﯿﻨﺸﺎن ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ -‬و‬

‫)‪ (١‬آری؛ ﺣﮑﻤﺖ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺘﺪا اﺳﻼم‪ ،‬ﻣﻌﺮﻓﯽ ﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ اﺣﮑﺎم اﺳﻼﻣﯽ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬زﯾﺮا رﺳﻮلاﻟﻠﻪص‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ‪» :‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻔﺮ را ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪی ﺗﻮ‬
‫ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﻮ از ﺷﺘﺮان ﺳﺮخﻣﻮ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪38‬‬
‫ﺑﻪ رﺣﻤﺘﺶ اﻣﯿﺪوارﻧﺪ و از ﻋﺬاﺑﺶ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻋﺬاب ﭘﺮوردﮔﺎرت‬
‫درﺧﻮرِ ﭘﺮﻫﯿﺰ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬ ‫�ذ قَ َال إبۡ َ� ٰه ُ‬
‫ِيم ِ��ِيهِ َوق ۡو ِمهِۦٓ إِن ِ� بَ َراء‪ّ ٞ‬م َِّما � ۡعبُ ُدون ‪ ٢٦‬إِ�‬
‫ۡ‬
‫ِ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫ٱ�ِي � َط َر ِ�﴾ ]اﻟﺰﺧﺮف‪» .[۲۷-۲۶ :‬و زﻣﺎﻧﯽ )را ﯾﺎدآوري ﮐﻦ( ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﺑﻪ ﭘﺪر و‬
‫ﻗﻮﻣﺶ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰارم؛ ﺟﺰ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪N‬‬
‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ ٰ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٗ ّ ُ‬
‫ون ٱ َّ�ِ﴾‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�ذوا أحبارهم وره�نهم أر�ا�ا مِن‬
‫]اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪» .[۳۱ :‬آﻧﺎن‪ ،‬داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺟﺎي اﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ ٗ ُ َ‬ ‫ُ‬ ‫َ َ َّ ُ‬
‫ندادا � ُِّبو� ُه ۡم‬‫ون ٱ�ِ أ‬
‫خذ مِن د ِ‬
‫اس من �ت ِ‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫َ ُ ّ َّ َ َّ َ َ َ ُ ٓ ْ َ َ ُّ ُ ٗ ّ َّ‬
‫حبّا ِ� ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[۱۵۶ :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ‬ ‫ب ٱ�ِۖ وٱ�ِين ءامنوا أشد‬ ‫كح ِ‬
‫ﻏﯿﺮ از اﷲ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﷲ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬اﷲ را‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ دارﻧﺪ«‪N‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪= �‚�‹= �Ñ�g �≈�Í= _�› �f= �à �Õ�‘ �Ë= !^= ˘d= Êÿd= ˘= �€_�–= �‚�‹» :‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�‪] .«�ÊŸ‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫�‪ÿ^= �Ÿ�ƒ = �Ê�f_�å�v�Ë= �Ê�‹�É�Ë= �Ê�ÿ _�‹= �fl�à �v= �Ê‬‬
‫„ =^‪Ÿÿ‬‬
‫�‬‫‪Ë�É‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﻻإﻟﻪاﻻاﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ از او ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮐﻔﺮ ورزد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺑﺎ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬در اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮح ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻻإﻟﻪاﻻاﷲ ﺑﺎ آﯾﺎﺗﯽ واﺿﺢ‪ ،‬ﺑﻪروﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬آﯾﻪي ]‪ [57‬ﺳﻮرهي إﺳﺮاء‪ ،‬ﻋﺒﺎدت ﺑﻨﺪﮔﺎن ﺷﺎﯾﺴﺘﻪي اﻟﻬﯽ از ﺳﻮي‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪٢٣:‬‬

 ‫‪39‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﺸﺮﮐﺎن را ﻣﺮدود اﻋﻼم ﮐﺮده و ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺷﺮك‬

‫اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬آﯾﻪي ]‪ [31‬ﺳﻮرهي ﺗﻮﺑﻪ ﺑﯿﺎن ﻣﯽدارد ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﺘﺎب‪ ،‬رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ و‬
‫راﻫﺒﺎن ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺟﺎي اﷲ ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ؛ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ اﷲ را ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن و‬
‫راﻫﺒﺎن ﺧﻮد را ﺳﺠﺪه ﻧﻤﯽﮐﺮدﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻣﻌﺼﯿﺖ از آﻧﺎن ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬و ]در آﯾﺎت ‪ 26‬و‪ 27‬ﺳﻮرهي زﺧﺮف[ ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻣﻦ از آﻧﭽﻪ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺰارم؛ ﺟﺰ ذاﺗﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻣﺮا آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ« و ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‪ ،‬ﯾﮕﺎﻧﻪﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ را از ﻣﻌﺒﻮدان‬
‫ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺟﺪا و ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﮐﺮد؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﯿﺎن داﺷﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر ﺧﻮد‬
‫را ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﺪ‪] .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬از ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﺑﯿﺰاري ﺟﺴﺖ و‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻦ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻣﻮاﻻت ﻧﻤﻮد‪ (2 )[.‬اﷲ‪ ‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺑﺮاﺋﺖ و‬
‫ﻣﻮاﻻت‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم »ﻻإﻟﻪإﻻاﷲ« را ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫َ َ‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ]در آﯾﻪي ‪ 28‬ﺳﻮرهي زﺧﺮف[ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َج َعل َها � َِم�‬
‫َ‬
‫ج ُعون ‪] ﴾٢٨‬اﻟﺰﺧﺮف‪ .[۲۸ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ‬ ‫َ َ َّ ُ ۡ َ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ َٗ‬
‫با�ِية ِ� عقِبِهِۦ لعلهم ير ِ‬
‫ﮐﻠﻤﻪي ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﺣﻘﯿﻘﺘﯽ ﻣﺎﻧﺪﮔﺎر در ﻧﺴﻞﻫﺎي ﭘﺲ از ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داد؛‬
‫اﻣﯿﺪ اﺳﺖ )ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻪ ﺳﻮي ﺗﻮﺣﯿﺪ( ﺑﺎزﮔﺮدﻧﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﺷﺮک در اﻃﺎﻋﺖ‪ ،‬اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ؛ و اﻃﺎﻋﺖ از ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺷﺮک اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻃﺎﻋﺖ از ﻣﺨﻠﻮق در ﺟﻬﺖ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ از ﺧﺎﻟﻖ‪ ،‬روا ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻧﻔﯽ و اﺛﺒﺎت اﺳﺖ‪ :‬ﺑﺮاﺋﺖ از ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ؛ و اﺧﻼص در ﻋﺒﺎدت ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪‬‬
‫ﮐﻪ ﻧﺘﯿﺠﻪی واﺑﺴﺘﮕﯽ و دلﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ اوﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪40‬‬
‫ُ‬
‫‪ -5‬آﯾﻪي ]‪ [167‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه درﺑﺎرهي ﮐﻔﺎر ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما هم‬
‫�ٰرج َ‬‫َ‬
‫� م َِن ٱ�َّارِ﴾ ]ﻟﺒﻘﺮة‪ .[۱۶۷ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬و آﻧﺎن‪ ،‬از دوزخ ﺑﯿﺮون‬ ‫بِ ِ ِ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ آﻣﺪ«‪ N‬ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ ﻏﯿﺮ از‬
‫اﷲ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﷲ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ«؛ ﻟﺬا ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ را دوﺳﺖ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻤﺎن‬
‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﻨﺪ؛ ﭘﺲ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ را ﺑﯿﺶ از‬
‫اﷲ دارﻧﺪ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ؛ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﮐﻪ ﻓﻘﻂ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺧﻮد‬
‫را دوﺳﺖ دارﻧﺪ و اﷲ را دوﺳﺖ ﻧﺪارﻧﺪ!‬
‫‪» -6‬ﻫﺮﮐﺲ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ و ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﻏﯿﺮ از او ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬
‫]ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ[ ﮐﻔﺮ ورزد‪ ،‬ﺟﺎن و ﻣﺎﻟﺶ ﻣﻮرد اﺣﺘﺮام و‬
‫ﻣﺤﻔﻮظ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ اﻋﻤﺎﻟﺶ ﺑﺎ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ«‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را‬
‫ﺑﻪروﺷﻨﯽ ﺑﯿﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻦِ زﺑﺎﻧﯽِ ﻻإﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‬
‫ﺑﻪﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﺑﺮاي ﻣﺤﻔﻮظ ﺑﻮدن ﺟﺎن و ﻣﺎل ﮔﻮﯾﻨﺪهاش ﮐﺎﻓﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛‬
‫ﺣﺘﯽ اﮔﺮ در ﮐﻨﺎر ﺗﻠﻔﻆ‪ ‬زﺑﺎﻧﯽ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ را ﻫﻢ ﺑﺪاﻧﺪ و ﺑﺪان اﻗﺮار‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺟﺰ اﷲ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮ را ﻋﺒﺎدت ﻧﮑﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺟﺎن و‬
‫ﻣﺎل ﻓﺮد زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻣﻮارد ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﺒﻮدان‬
‫ﺑﺎﻃﻞ ﮐﻔﺮ ورزد و اﮔﺮ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺷﮏ ﯾﺎ درﻧﮓ ﮐﺮد‪ ،‬ﺟﺎن و‬
‫ﻣﺎﻟﺶ ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﯿﺴﺖ‪ (1 ).‬ﭼﻪ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺑﺰرگ و ﻣﻬﻤﯽ! و ﭼﻪ ﺑﯿﺎنِ‬
‫واﺿﺢ و روﺷﻨﯽ! و ﭼﻪ ﺣﺠﺖ ﻗﺎﻃﻊ و ﺗﻤﺎمﮐﻨﻨﺪهاي!‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ‪ّ ،‬ردی ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻤﺎن را در ﮔﻔﺘﻦ زﺑﺎﻧﯽ ﮐﻠﻤﻪی ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺤﺼﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ؛ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻮﺿﯿﺢ ﮐﻪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺎل ﻓﺮد‪ ،‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﻇﻬﺎر اﺳﻼم ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺤﻔﻮظ اﺳﺖ‬
‫دﻻﯾﻞ ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬آﯾﻪی ‪ ٩٤‬ﺳﻮرهی ﻧﺴﺎء‪ ،‬ﺟﺎن و ِ‬
‫ﺧﻼف آن‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﻮد ﯾﺎ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ او را ﺳﺰاوار ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺠﺎزاﺗﯽ ﺑﮕﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﯿﺰی ﺑﺮ‬
 ‫‪41‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(7‬اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺖﺑﻨﺪ و ﻣ‪‬ﻬﺮه ]ﯾﺎ ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ آوﯾﺰ[ و‬

‫اﻣﺜﺎل آن ﺑﺮاي ]ﺣﺼﻮل ﺷﻔﺎ و[ رﻓﻊ ﺑﻼ ﯾﺎ دﻓﻊ آن‪ ،‬از اﻣﻮر‬
‫ﺷﺮكآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‬
‫َۡ َ َ ُ ُ‬
‫ت َوٱ��ض �َقول َّن‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ�ن َس َ� ۡ�َ ُهم َّم ۡن َخلَ َق ٱ َّ‬
‫لس َ� ٰ َ� ِٰ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ َ َّ ُ ُ ّ َ ُ َّ َ‬
‫� ٰشِ �ٰ ُ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ ُ ُ ۡ َ َ َ َ ۡ ُ َّ َ ۡ ُ َ‬
‫ت‬ ‫� هل ه ن‬ ‫ِ ٍ‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫اد‬ ‫ر‬ ‫أ‬ ‫ن‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ون‬
‫ِ‬ ‫د‬ ‫ِن‬‫م‬ ‫ون‬ ‫ٱ�ۚ قل أفرء�تم ما تدع‬
‫َّ ُ‬ ‫ُ ۡ َ ۡ َ َّ ُ َ َ‬ ‫ت َر ۡ َ‬ ‫َ ۡ َ َ ۡ ُ َّ ُ ۡ َ‬ ‫ُ ّ َ َ َ‬
‫�ۖ عل ۡيهِ َ� َت َو�‬ ‫�تِهِۚۦ قل حس ِ� ٱ‬ ‫ِ� ٰ ُ‬ ‫�ه ِۦٓ أ ۡو أ َراد ِ� بِر� ٍة هل هن ممس‬
‫ِ‬
‫ُۡ ََُّ َ‬
‫ٱلمتو ِ�ون ‪] ﴾٣٨‬اﻟﺰﻣﺮ‪» .[۳۸ :‬و اﮔﺮ از آﻧﺎن ﺑﭙﺮﺳﯽ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را‬
‫آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮔﻔﺖ‪" :‬اﷲ"‪ .‬ﺑﮕﻮ آﯾﺎ درﺑﺎرهي ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ ﮐﻪ ﺟﺰ‬
‫اﷲ ﻣﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ اﻧﺪﯾﺸﯿﺪهاﯾﺪ ﮐﻪ اﮔﺮ اﷲ زﯾﺎﻧﯽ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬آﯾﺎ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ زﯾﺎن و آﺳﯿﺐ او را از ﻣﻦ دور ﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ اﮔﺮ رﺣﻤﺖ و ﺑﺨﺸﺎﯾﺸﯽ ﺑﺮاي‬
‫ﻣﻦ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬آﯾﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ رﺣﻤﺘﺶ را از ﻣﻦ ﺑﺎز دارﻧﺪ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﷲ‪ ،‬ﺑﺮاﯾﻢ ﮐﺎﻓﯽ‬
‫اﺳﺖ و ﺗﻮﮐﻞﮐﻨﻨﺪﮔﺎن ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫�‪= �‚| �‹= Ô‬‬
‫‪= :�·| ÿ^= �„`==≤||î v=‚||f=„^à | ›ƒ=‚||ƒ‬ص ‪| �—�Ÿ�v= ÁÑ||Í= Ω=�˙ | rá= Ò `á‬‬
‫�˘ =‬‫�‪d= �◊�Ñ|Í‬‬ ‫� =‪ä �j= ˘= _|�Â�‡eÃ= _|Âƒä ‡^A= W�€_�—Ã=I �Ô�·�‰^�È�ÿ^= �‚�‹= W�€_�–=@\�Á�Ü�‰= _�‹A�W€_�—�Ã‬‬
‫‪à �Õ�ì‬‬
‫�‡�|÷�=‪]=K@=^�Ñ|�f`�=�l|�w �Ÿ�Ã�`=_|�‹=�÷|�Î�Ÿ�ƒ =�Ï |�‰�Ë=�l|�‹=�È|�ÿ‬رواﯾـﺖ اﺣﻤـﺪ ﺑـﺎ ﺳـﻨﺪي ﮐـﻪ‬ ‫‪e �Ã=_�·�‰�Ë‬‬
‫اﺷﮑﺎﻟﯽ در آن ﻧﯿﺴﺖ‪@(1 )[.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص اﻧﮕﺸﺘﺮي در دﺳﺖ‬
‫ﻣﺮدي دﯾﺪ‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪» :‬اﯾﻦ‪ -‬ﺑﺮاي‪ -‬ﭼﯿﺴﺖ؟« آن ﻣﺮد ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اﯾﻦ ﺣﻠﻘﻪ را‬
‫ﺑﻪﻗﺼﺪ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﺿﻌﻒ ﺟﺴﻤﯽ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ ﮐﺮدهام‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫)‪ (١‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )‪(٤٤٥/٤‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪٣٥٣١:‬؛ اﺑﻦﺣﺒﺎن در اﻟﻤﻮارد‪ ،‬ش‪١٤١١ :‬؛ و ﺣﺎﮐﻢ در‬
‫اﻟﻤﺴﺘﺪرک )‪ ، (٢١٦/٤‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و ذﻫﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﯾﯿﺪش ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪42‬‬

‫»آن را درآور؛ زﯾﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ ﺗﻮ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ؛ اﮔﺮ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻤﯿﺮي ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫را ﭘﻮﺷﯿﺪهاي‪ ،‬ﻫﺮﮔﺰ رﺳﺘﮕﺎر ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ /‬رواﯾﺖ دﯾﮕﺮي آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻘﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫�“� =‪= ˙ �Ã= �Ô�ƒ �É�Ë‬‬
‫�‪Ÿ�≈�j= �‚�‹�Ë= �Ê�ÿ= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �fi�j�`= ˙ �Ã= �Ô�› Î�› �j= �“Ÿ‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪�≈�j= �‚�‹» :‬‬
‫�‪=(1 ).«�Êÿ�= �ÊŸ‬‬
‫‪ÿ^= �«�É�Ë‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ "ﺗﻤﯿﻤﻪ") ‪ (2‬ﺑﻪ ﮔﺮدن ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪ ،‬اﷲ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ﺧﻮاﺳﺘﻪاش را ﻧﺎﻓﺮﺟﺎم ﮔﺮداﻧﺪ و آنﮐﻪ "ودﻋﻪ") ‪ (3‬ﺑﻪ ﺧﻮد ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪ ،‬اﷲ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل آراﻣﺶ را از او ﺑﮕﯿﺮد«‪.‬‬
‫�“=‪=(4 ).«◊�àè`=Ñ—�Ã=Ô›Î�µ‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪Ÿ≈j=‚‹» :‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﻣ‪‬ﻬﺮهاي‪ -‬ﺑﺮاي ﺷﻔﺎ ﯾﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از زﺧﻢ ﭼﺸﻢ‪ -‬ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪،‬‬
‫ﺷﺮك ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﯽﺣﺎﺗﻢ‪ /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ -‬ﺑﻦ ﯾﻤﺎن‪ -‬ﻣﺮدي را دﯾﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺗﺐ و ﺑﯿﻤﺎري‪" ،‬ﻧﺨﯽ") ‪ (5‬در دﺳﺘﺶ ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻮد؛ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ‬آن را ﭘﺎره‬

‫)‪ (١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ )‪(١٥٤/٤‬؛ رواﯾﺖ اﺑﻮﯾﻌﻠﻲ؛ ﺣﺎﮐﻢ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و آن را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ و‬
‫ذﻫﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﺗﺄﯾﯿﺪش ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﻣﻨﺬری ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻤﯿﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﯾﺎ ﮔﺮدنﺑﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ و اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﻓﻊ ﺑﻼ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ!‬
‫)‪َ (٣‬و َدﻋﻪ‪ُ ،‬ﻣﻬﺮهﻫﺎی ﺳﻔﯿﺪ و ﺻﺪفﻣﺎﻧﻨﺪی ﮐﻪ ﺑﺮای ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ‪ .‬ﺗﻤﯿﻤﻪ و‬
‫ودﻋﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ُﻣﻬﺮهﻫﺎ و ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ از ﻗﺒﯿﻞ‪ :‬دﺳﺖﺑﻨﺪﻫﺎ‪ ،‬ﺑﺎزوﺑﻨﺪﻫﺎ‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﯿﺮﺑﻨﺪ‪ ،-‬اﺳﺘﺨﻮان‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎ و‬
‫دﯾﮕﺮ آوﯾﺰﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای ﺣﺼﻮل ِﺷﻔﺎ ﯾﺎ دﻓﻊ ﺑﻼ ﯾﺎ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ اﻋﺘﻘﺎداﺗﯽ ﺑﻪ ﺧﻮد ﯾﺎ ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ و‬
‫ﺟﺰو اﻋﻤﺎل ﺷﺮکآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ َﱠ‬
‫)‪ (٤‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ اﻟﺼﻐﯿﺮ وزﯾﺎدﺗﻪ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪ ۶۳۹۴ :‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ‪» :‬ﻣﻦ ﻋﻠﻖ‪.«...‬‬
‫ﻣﺮدم ﺧﺮاﻓﺎﺗﯽ‪ ،‬ﺑﺮای ﺣﺼﻮل ﺷﻔﺎ ﯾﺎ دﻓﻊ ﺑﻼ و زﺧﻢ‬ ‫)‪ِ (٥‬‬
‫ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺎزوﺑﻨﺪﻫﺎ و ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮﺧﯽ از ِ‬
‫ﭼﺸﻢ ﺑﻪ دﺳﺖ ﯾﺎ ﺑﺎزوی ﺧﻮد ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪43‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬
‫َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫ََ ُۡ ُ َ ۡ َُُ‬
‫��ون‬
‫ِ‬ ‫م‬ ‫م‬‫ه‬‫و‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫�‬‫ٱ‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬‫ه‬ ‫ﮐﺮد و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت ﻧﻤﻮد‪﴿ :‬وما يؤمِن أ��‬
‫‪] ﴾١٠٦‬ﯾﻮﺳﻒ‪» .[۱۰۶ :‬و ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﺑﻪ اﷲ اﯾﻤﺎن ﻧﻤﯽآورﻧﺪ و ﻓﻘﻂ ﻣﺸﺮﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺪت ﺣﺮام ﺑﻮدن اﺳﺘﻔﺎده از دﺳﺖﺑﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺦ ]و ﺣﻠﻘﻪ‪ ،‬ﻣ‪‬ﻬﺮه و ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ‬
‫آوﯾﺰ و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻪ ﻗﺼﺪ ﺣﺼﻮل ﺷﻔﺎ[‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ آن ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﺮ آن ﺣﺎﻟﺖ ﻣﯽﻣ‪‬ﺮد‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر ﻧﻤﯽﺷﺪ‪ .‬و اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ‬
‫اﯾﻦ دﯾﺪﮔﺎه ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ #‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺷﺮك اﺻﻐﺮ را از ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه‪،‬‬
‫ﺑﺰرگﺗﺮ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -3‬آن ﺻﺤﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺬور ﺑﻪ ﺟﻬﻞ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻧﯿﺎﻣﺪ‪.‬‬

‫ُ‬
‫)‪ (١‬در ﻧﮕﺎه ﮐﻠﯽ‪ ،‬ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﻋﺬر ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻧﻤﯽآﯾﺪ؛ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻪی اﻣﺎم ﺷﺎﻓﻌﯽ‪ /‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﺟﻬﻞ از ﻋﻠﻢ ﺑﻬﺘﺮ‬
‫ﺑﻮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﻋﺬر ﺑﻪ ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮح و ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﻧﯿﺎز دارد؛ از اﯾﻦ ﻧﮕﺎه‪ ،‬ﺟﻬﻞ ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ * :‬ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻋﺬر‬
‫ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ و * ﻧﻮﻋﯽ ﮐﻪ ﻋﺬر ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﮔﺮ ﺟﻬﻞ‪ ،‬ﺑﺮآﻣﺪه از ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎری ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻬﻞ ﻣﻮﺟﻬﯽ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؛‬
‫اﻣﺎ اﮔﺮ ﻧﺘﯿﺠﻪی ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ و ﺳﻬﻞاﻧﮕﺎری در ﮐﺴﺐ ﻋﻠﻢ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺷﺨﺺ ﺧﻄﻮر ﻫﻢ ﻧﮑﻨﺪ‬
‫ً‬
‫ﮐﻪ ﻣﺜﻼ آن ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺣﺮام اﺳﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪ ،‬ﻋﺬرش ﻣﻮﺟﻪ و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ .‬اﺑﻦاﻟﻘﯿﻢ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻨﺸﺄ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﺿﻼﻟﺘﺶ‪ ،‬رویﮔﺮداﻧﯽ از وﺣﯽ و ﻋﻠﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص آورده اﺳﺖ‪ ،‬ﻫﺮﭼﻨﺪ ﺧﻮد را ﻫﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﻪ‬
‫دﻋﻮﺗﮕﺮ ﻫﺪاﯾﺖ‪ ،‬رویﮔﺮداﻧﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﺧﻮد اوﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﯿﺮوی از‬
‫ﺑﭙﻨﺪارد‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻋﺬری ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ‪ ،‬از ِ‬
‫ﺧﺎﻃﺮ اﯾﻦ ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ و رویﮔﺮداﻧﯽ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﻋﺬری از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﮐﺴﯽ ﮐﻪ رﺳﺎﻟﺖ و ﭘﯿﺎم اﻻﻫﯽ ﺑﻪ او‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ و ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﺗﻮاﻧﺎﯾﯽ رﺳﯿﺪن ﯾﺎ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ آن را ﻧﺪارد‪ .‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﮑﻤﺶ ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬ﺟﻬﻞ و‬
‫اﺳﺎس ﺗﻤﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖﻫﺎ و ﺑﺪیﻫﺎﺳﺖ؛ ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪی ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﺰرگ و ﮐﻮﭼﮏ‪ ،‬ﺟﻬﻞ و‬ ‫دﯾﻦ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪ و ِ‬ ‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ِ‬
‫ﺑﯽﻋﻠﻤﯽ اﺳﺖ و اﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﺑﻨﺪﮔﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ دﻧﯿﺎ را ﺑﻪ ﺳﻮی ﺑﺪی و ﺗﺒﺎﻫﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﭘﺎﯾﻪ و ﻣﻨﺸﺄ ﻫﻤﻪی ﺑﺪیﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺟﻬﻞ اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪیﻫﺎ و وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺟﻬﻞ اﺳﺖ و ﻫﻤﻪی وﯾﮋﮔﯽﻫﺎی ﻧﯿﮏ و ﺳﺘﻮده‪ ،‬ﺛﻤﺮهی ﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﻋﻘﻞ و ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬ﺟﻬﻞ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺟﻬﻞ‪ ،‬ردهﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ دارد و ﺟﺎﻫﻼن‪ ،‬ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ و ﮔﺎه اﯾﻦ ﺗﻔﺎوتﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻪاﻧﺪازهی ﻓﺎﺻﻠﻪی ﻣﯿﺎن زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦﻃﻮر ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﺟﺎﻫﻠﯽ‪ ،‬ﻣﻌﺬور ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻬﻞ و ﻧﺎآﮔﺎﻫﯽ از اﺻﻮل دﯾﻦ و اﺳﺎﺳﯽﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ اﻋﺘﻘﺎدی‪،‬‬
‫ﮐﻨﻪ ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ‪ ،‬و ﻓﺤﻮای‬
‫ﻋﺬر ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﯾﮕﺎﻧﻪ داﻧﺴﺘﻦ اﻟﻠﻪ در ﻋﺒﺎدت و ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎدن ﻫﻤﻪی ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬ﻫﺪف و ِ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪44‬‬

‫‪ -4‬آن ﺣﻠﻘﻪ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﺳﻮدي ﺑﺮاي ﺷﺨﺺ ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ زﯾﺎﻧﺶ ﺑﻮد؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آن را درآور؛ زﯾﺮا ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺿﻌﻒ ﺗﻮ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ«‪.‬‬
‫‪ -5‬اﻧﮑﺎر ﺷﺪﯾﺪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮ ﮐﺲ‪ -‬ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺑﻼ ﯾﺎ دﻓﻊ آن‪ -‬ﭼﯿﺰي ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪ ،‬اﷲ‪ ‬او را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰ واﮔﺬار ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﻬﺮه و ﯾﺎ ﭼﯿﺰ دﯾﮕﺮي ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﺑﺒﻨﺪد‪،‬‬
‫ﺷﺮك ورزﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬و ﻧﺨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺗﺐ ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ ]و ﻧﯿﺰ دﯾﮕﺮ ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎ و آوﯾﺰﻫﺎﯾﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﺼﻮل ﺷﻔﺎ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺰﻧﺪ[ از ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺒﯿﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َّ َّ َ ُ ُّ ۡ ُ َ‬ ‫ََ ُۡ ُ َ ۡ َُُ‬
‫��ون ‪﴾١٠٦‬‬‫ِ‬ ‫م‬ ‫م‬ ‫ه‬‫و‬ ‫�‬‫ِ‬ ‫إ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫ٱ‬‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬ ‫ه‬‫‪ -9‬ﺗﻼوت آﯾﻪي‪﴿ :‬وما يؤمِن أ��‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ #‬از آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ‬
‫ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪ ،‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺷﺮك اﺻﻐﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ آوﯾﺰان ﮐﺮدن ﻣ‪‬ﻬﺮهﻫﺎي ﺳﻔﯿﺪ و ﺻﺪفﻣﺎﻧﻨﺪي ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮي از ﭼﺸﻢ زﺧﻢ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺰﻧﺪ‪ ،‬ﺟﺰو اﻋﻤﺎل ﺷﺮكآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -11‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ را دﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ ]ﺗﻌﻮﯾﺬ ﯾﺎ[ ﻣ‪‬ﻬﺮه و اﻣﺜﺎل آن را ﺑﻪ ﺧﻮد آوﯾﺨﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻨﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ او ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ‪ :‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺧﻮاﺳﺘﻪات را ﺑﺮ آورده‬
‫ﻧﺴﺎزد و آراﻣﺶ را از ﺗﻮ ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬

‫دﯾﻦ اﺳﻼم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ از اﯾﻦرو ﺷﺮﯾﻌﺖ ﺑﻪ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻋﻘﯿﺪﺗﯽ و داﻧﺴﺘﻦ اﺻﻮل دﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻓﺮاواﻧﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺻﻞ ﺑﺮ اﯾﻦ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺎن آن‪ ،‬اﻋﺘﺒﺎر ﻧﺪارد و ﻋﺬر‪ ،‬ﻣﺤﺴﻮب ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ ﻟﺬا ﺟﻬﻞ‬‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻬﻞ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ اﺻﻮل دﯾﻦ و اﺣﮑﺎم ﺛﺎﺑﺖ و ِ‬
‫ِ‬
‫ﺳﺮ ﻣﺰارﻫﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺮدهﻫﺎ را ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ و از آنﻫﺎ ﻣﺪد ﻣﯽﺟﻮﯾﻨﺪ ﯾﺎ از‬
‫ﻣﺸﺮﮐﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﻗﺒﻮر‪ ،‬و ﺑﺮ ِ‬
‫ﻣﺮدﮔﺎن‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ آﻣﺮزش و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﺬر ﻧﯿﺴﺖ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ آﻣﻮزهﻫﺎی دﯾﻦ اﺳﻼم‪ ،‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫]ﺑﺮای ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮ ر‪.‬ک‪ :‬ﻣﺒﺎﺣﺜﯽ ﭘﯿﺮاﻣﻮن ﻧﻮاﻗﺾ اﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪی ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ ﺑﻦ ﻣﺮزوق اﻟﻄﺮﯾﻔﯽ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪی ﻣﺤﻤﺪ‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﮐﯿﺎﻧﯽ‪ ،‬ﮐﻪ در ﺳﺎﯾﺖ ﻋﻘﯿﺪه ﻣﻮﺟﻮد اﺳﺖ‪[.‬‬
 ‫‪45‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(8‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﺧﻮاﻧﺪن و دم ﮐﺮدن و ﻧﯿﺰ درﺑﺎرهي‬

‫آوﯾﺰﻫﺎ و ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ زﺧﻢ ﭼﺸﻢ‪ ،‬وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫در "ﺻﺤﯿﺢ") ‪ (1‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﺑﺸﯿﺮ اﻧﺼﺎري‪ ‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﯾﮑﯽ از‬
‫ﺳﻔﺮﻫﺎ ﺑﺎ رﺳﻮلاﷲص ﺑﻮدم ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﺷﺨﺼﯽ را ﻓﺮﺳﺘﺎد ﺗﺎ اﻋﻼم ﮐﻨﺪ‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﻼدهاي در ﮔﺮدن ﺷﺘﺮي ﺑﺎﻗﯽ ﻧﻤﺎﻧَﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻄﻊ ﺷﻮد«‪.‬‬
‫�„� =^‪= �–�à ÿ‬‬
‫‪= !^= �€Èãá= l≈5= €_–= =ÉÈ≈å‹=‚f^=‚ƒ=Ë‬ص ‪dA= W€È—Í‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫�@‪]=K‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ و اﺑﻮداود[‬
‫‪◊�à�è= �Ô�ÿ�È�kÿ^�Ë= �fi�Û_�› �kÿ^�Ë‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮلاﷲص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﺧﻮاﻧﺪن و دم ﮐﺮدن ]ﺟﺰ در ﻣﻮرد زﺧﻢ ﭼﺸﻢ و ﮔﺰﯾﺪﮔﯽ ﯾﺎ در ﻣﻮاردي ﮐﻪ‬
‫ﺷﺮك‬ ‫) ‪(1‬‬
‫و ﺗﻌﻮﯾﺬ ﻣﺤﺒﺖآﻣﯿﺰ‬ ‫) ‪(4‬‬
‫ﻣﺸﺮوع ﺷﺪه اﺳﺖ[ و ﻧﯿﺰ آوﯾﺨﺘﻦ ﺗﻤﯿﻤﻪ‬
‫اﺳﺖ«‪N‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ش‪٣٠٠٥ :‬؛ و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪٢١١٥ :‬؛ و أﺑﻮ داود‪ ،‬ش‪.٢٥٥٢ :‬‬

‫)‪ (٢‬از آن ﺟﻬﺖ‪ ،‬ﺷﺘﺮ و ﻗﻼدهﻫﺎی ِ‬

‫ﻧﺨﯽ آوﯾﺨﺘﻪ ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺷﺘﺮ را ذﮐﺮ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ در آن زﻣﺎن‪ ،‬ﻣﺮﺳﻮم ﺑﻮد ﮐﻪ‬
‫ُ‬ ‫ُ‬
‫ﺑﺮای دﻓﻊ ﺑﻼ از ﻣﺮﮐﺐ ﺧﻮﯾﺶ از ﭼﻨﯿﻦ ﻗﻼدهﻫﺎﯾﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ! ﻟﺬا اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻬﺮهﻫﺎی ﺗﺴﺒﯿﺢ‬
‫و ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎ )=ﺧﻮدروﻫﺎ( ﻣﯽآوﯾﺰﻧﺪ ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬اﺣﻤﺪ )‪(٣٨١/١‬؛ اﺑﻮ داود‪ ،‬ش‪٣٨٨٣ :‬؛ و اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪.٣٥٣٠ :‬‬
‫)‪ (٤‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺬری ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺗﻤﯿﻤﻪ‪ ،‬ﻣﻬﺮهﻫﺎ ﯾﺎ ﮔﺮدنﺑﻨﺪﻫﺎﯾﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ و‬
‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ دﻓﻊ ﺑﻼ ﻣﯽﮐﻨﺪ! ﻟﺬا ﺗﻤﯿﻤﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻤﺎم ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎی ﻧﺎﻣﺸﺮوﻋﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ؛ ﻓﺮﻗﯽ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ ُﻣﻬﺮه ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ دﺳﺖﻧﻮﺷﺘﻪ و آﻧﭽﻪ ﮐﻪ اﻣﺮوزه آن را "ﺗﻌﻮﯾﺬ" ﯾﺎ "دﻋﺎ" ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ؛ ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫اﮔﺮ ﺗﻌﻮﯾﺬ‪ ،‬از آﯾﺎت ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در ﻣﯿﺎن ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرهی ﺟﻮاز ﯾﺎ ﻋﺪم ﺟﻮاز آن‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬اﻣﺎ ﻗﻮل‬
‫راﺟﺢ‪ ،‬ﺑﺮ ﻋﺪم ﺟﻮاز اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﯾﻦ اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻨﮕﺮﯾﻢ‪ :‬ﺣﮑﻤﺖ ﻧﺰول ﻗﺮآن ﭼﻪ ﺑﻮده اﺳﺖ؟‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪46‬‬

‫�‪]=K@�Ê�Î�ÿ‬رواﯾﺖ‬
‫�“� =‪d= �⁄�‘ �Ë= _�Ù�Î�è‬‬
‫�‪Ÿ�≈�j= �‚�‹A=W_ƒÈÃà �‹= fi‬‬
‫�‚ = ‪�Î�’ �ƒ‬‬
‫�‪�f= �ÊŸ‬‬
‫‪ÿ^= �Ñ�g �ƒ = �‚�ƒ‬‬
‫اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي[) ‪=(2‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋ‪‬ﮑَﯿﻢ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي‪-‬‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺗﻌﻮﯾﺬ ﯾﺎ ﺑﺮاي دﻓﻊ ﺑﻼ‪ -‬ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫‪A‬ﺗﻤﺎﺋﻢ@ ]ﺟﻤﻊ ﺗﻤﯿﻤﻪ؛ ﮐﻪ ﺗﻌﻮﯾﺬ ﯾﺎ ﻫﺮ آن[ ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺣﻔﺎﻇﺖ‬
‫از زﺧﻢ ﭼﺸﻢ‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮزﻧﺪان ﻣﯽﺑﻨﺪﻧﺪ‪ .‬در ﻣﻮرد ﺣﮑﻢ ﺗﻌﻮﯾﺬي ﮐﻪ از اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ آن را ﺟﺎﯾﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ آن را در ردﯾﻒ ﺗﻤﺎﺋﻢِ ﻣﻤﻨﻮع و ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ اﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬و ﻏﯿﺮه‪.‬‬
‫ُْ‬
‫‪A‬رﻗﯽ@ ﻫﻢﺧﺎﻧﻮادهي "رﻗﯿﻪ" ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﻮاﻧﺪن و د‪‬م ﮐﺮدن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ در‬
‫ﺣﺪﯾﺜﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﺮاي زﺧﻢ ﭼﺸﻢ و ﮔﺰﯾﺪﮔﯽ‪ -‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اﻟﻔﺎظ ﺷﺮكآﻣﯿﺰ در‬
‫آن ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،-‬اﺟﺎزه داده ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪A‬ﺗﻮﻟﺔ@ ﻫﺮ آن ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎﻧﺸﺎن ﻣﺤﺒﺖ زن را در دل ﺷﻮﻫﺮ‪ ،‬ﯾﺎ‬
‫ﻣﺤﺒﺖ ﺷﻮﻫﺮ را در دلِ ﻫﻤﺴﺮش ﻣﯽاﻧﺪازد!‬
‫) ‪(3‬‬

‫اﺣﻤﺪ‪ /‬از ر‪‬و‪‬ﯾﻔ‪‬ﻊ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= _�ÍA@ :‬‬
‫�‪= ^�à �j�Ë= �ÑŸ‬‬
‫�‪�—�j= �Ë�`= �Ê�k�Î�w �ÿ= �Ñ�—�ƒ = �‚�‹= �„�`= �é_�·ÿ^= à‬‬ ‫‪�g �~�a �Ã= X�÷�f= �€È���j= �Ó_�Î�w �ÿ^= �⁄�≈�ÿ= �∆�Õ�Í�Ë�á‬‬
‫� ‪=(1 )K@�Ê�·�‹= �ÚÌ‬‬‫�‪à �f= ^�Ñ�› �w �‹= �„e‬‬ ‫� = �‪Ã‬‬
‫�∆=‪fi�¡�ƒ = �Ë�`= �Ô�f^�É‬‬
‫� =^‪Î�r�à �f= �s �·�k�ã‬‬‫�`‪Ë‬‬

‫)‪ِ (١‬ﺗ َﻮﻟﻪ ﯾﺎ ﺗﻌﻮﯾﺬ ﻣﺤﺒﺖآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻋﺘﻘﺎد دارﻧﺪ ﺳﺒﺐ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ زن و ﺷﻮﻫﺮ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮد!‬
‫)‪ (٢‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪.٢٠٧٢ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﺣﻠﻘﻪی ازدواج از ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﮔﺬﺷﺘﻪ از ﺷﺒﺎﻫﺖ و ﻫﻤﺎﻧﻨﺪی ﺑﻪ روش ازدواج ﻧﺼﺎرا و ﻏﯿﺮﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬از آن‬
‫ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎﻋﺚ اﻧﺲ و اﻟﻔﺖ زن و ﻣﺮد ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ و ﻏﯿﺮﺷﺮﻋﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻧﮕﺎﻫﯽ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺘﯽ ﺣﻠﻘﻪی ازدواج و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﭘﯿﺶ ﭘﺮده از اﺑﻌﺎد‬
‫ِ‬ ‫واﻗﻊﺑﯿﻨﺎﻧﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع و ﺗﺤﻠﯿﻞ اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و روان‬
‫زﻧﺪﮔﯽ ﺧﯿﻠﯽﻫﺎ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ ﺑﻪ ﺣﻠﻘﻪی ازدواج‪ ،‬از ﻫﻢ ﭘﺎﺷﯿﺪه اﺳﺖ!‬
‫ِ‬ ‫ﻣﻨﻔﯽاش ﺑﺮﻣﯽدارد؛ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺲ ﮐﻪ‬
 ‫‪47‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬اي روﯾﻔﻊ! ﭼﻪﺑﺴﺎ‪ -‬ﭘﺲ از ﻣﻦ‪ -‬ﻋﻤﺮي ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﮑﻨﯽ؛ ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﺧﺒﺮ ﺑﺪه‪ :‬ﻣﺤﻤﺪ‪ -‬ص‪ -‬از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ رﯾﺶ ﺧﻮد را ﮔﺮه ﺑﺰﻧﺪ ﯾﺎ ﺑﭙﯿﭽﺎﻧﺪ و از‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﻼده) ‪ (2‬ﺑﯿﺎوﯾﺰد و ﯾﺎ ﺑﺎ ﭘﺲاﻓﮑﻨﺪهي ﺣﯿﻮاﻧﺎت و اﺳﺘﺨﻮان اﺳﺘﻨﺠﺎ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺰار اﺳﺖ«‪N‬‬
‫ﺳﻌﯿﺪ ﺑﻦ ﺟﺒﯿﺮ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻗﻄﻊ ﮐﺮدن ﺗﻌﻮﯾﺬ از ﮔﺮدن ﮐﺴﯽ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ آزاد‬
‫ﮐﺮدن ﻏﻼم اﺳﺖ«‪] (3 ).‬رواﯾﺖ وﮐﯿﻊ[‬
‫وي ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺨﻌﯽ‪ -/‬ﮐﻪ از ﺷﺎﮔﺮدان اﺑﻦ‬
‫ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ -‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ‪ ،‬اﻧﻮاع ﺗﻌﻮﯾﺬ را‪ -‬ﭼﻪ‬
‫از ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ و ﭼﻪ از ﻏﯿﺮﻗﺮآن‪ -‬ﻣﮑﺮوه ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪@.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ »ر‪‬ﻗْﯿﻪ« و »ﺗﻤﯿﻤﻪ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ »ﺗ‪‬ﻮ‪‬ﻟﻪ«‪.‬‬
‫‪ -3‬اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد‪ ،‬ﻫﻤﮕﯽ و ﺑﺪون اﺳﺘﺜﻨﺎ از اﻋﻤﺎل ﺷﺮكآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪» -4‬رﻗﯿﻪ« ﯾﺎ ﻫﻤﺎن ﺧﻮاﻧﺪن و دم ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ از اﻟﻔﺎظ ﺷﺮك‬
‫آﻣﯿﺰ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﭼﺸﻢ زﺧﻢ و ﮔﺰﯾﺪﮔﯽ‪ ،‬ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻋﻠﻤﺎ درﺑﺎرهي ﺗﻌﻮﯾﺬي ﮐﻪ از اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪۲۷ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ‬
‫اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ش‪.۴۶۹۲ :‬‬
‫)‪ (٢‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻗﻼده‪ ،‬ﻧﺦﻫﺎی ﺗﺎﺑﯿﺪهای ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮای دﻓﻊ ﺑﻼ از ﻣﺮﮐﺐﻫﺎی ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﯽآوﯾﺨﺘﻨﺪ؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ُﻣﻬﺮهﻫﺎی ﺗﺴﺒﯿﺢ و دﯾﮕﺮ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮای دﻓﻊ ﺑﻼ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎﺷﯿﻦﻫﺎی ﺧﻮد ﻣﯽآوﯾﺰﻧﺪ!‬
‫ﺑﻨﺪ ﺷﺮک‬
‫ﺑﻨﺪ ﻏﻼﻣﯽ رﻫﺎﯾﯽ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬آن ﺷﺨﺺ ﻧﯿﺰ از ِ‬ ‫)‪ (٣‬ﺷﺒﺎﻫﺘﺶ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﻏﻼم‪ ،‬از ِ‬
‫رﻫﺎ ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا ﺑﺎ آوﯾﺨﺘﻦ ﺗﻌﻮﯾﺬ و ُﻣﻬﺮه و اﻣﺜﺎل آن ﺑﻪ ﺧﻮد‪ ،‬در ﺑﻨﺪ ﺷﺮک ﮔﺮﻓﺘﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪48‬‬

‫‪ -6‬آوﯾﺰان ﮐﺮدن ﻗﻼده ﺑﺮ ﮔﺮدن ﺣﯿﻮاﻧﺎت ﺑﻪ ﻧﯿﺖ دﻓﻊ زﺧﻢ ﭼﺸﻢ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻤﻨﻮع و ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﻼده ]ﯾﺎ ﺗﻌﻮﯾﺬ و اﻣﺜﺎلِ آن[ ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻓﻀﯿﻠﺖ و ﭘﺎداش ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺗﻌﻮﯾﺬي را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺷﺎﮔﺮداﻧﺶ‪ ،‬ﺗﻌﻮﯾﺬ اﻟﻔﺎظ ﻗﺮآن را ﻧﯿﺰ ﻣﮑﺮوه ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(9‬ﺗﺒﺮك ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ درﺧﺖ و ﺳﻨﮓ و اﻣﺜﺎل آﻧﻬﺎ‬

‫ت َوٱ ۡل ُع َّز ٰ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ ُ َّ‬
‫ل� ٰ َ‬
‫ى ‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[۱۹ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أفرء�تم ٱ‬
‫"ﻻت" و "ﻋﺰي" ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدهاﯾﺪ )ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺳﻮد و زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ(؟«‪.‬‬
‫� =‪=‚´Ë‬‬ ‫�‪‚�Î�·�v= �ÿd‬‬ ‫‪=!^=€Èãá=∆‹=_·rà ~A=W€_–=ÏoΟÿ^=Ñ–^Ë=Ïf`=‚ƒ‬ص=‬
‫� =‪= _�Â�f= „ÈùÈ·ÍË= _�‰�Ñ�·�ƒ= �„È�Õ�’ �≈�Í‬‬ ‫‪Ó�á �Ñ�ã= ≤‘ à ꛟÿË= à Õ’ f= �у= Ú_nÑv‬‬
‫�‪= _�·�ÿ= �⁄�≈�r^= >�ÊŸ‬‬‫`�‪ÿ^= �€È�ã�á = _�Í= _�·�Ÿ�—�Ã= �Ó�á �Ñ�å�f= _�‡�á �à �› �Ã=�ø^�È�‡`�= �m^�Ö= _�Â�ÿ= �€_�—�Í= �fi�Â�k�w �Ÿ�ã‬‬
‫�‪�Ê‬ص =‪=_‡d= >2‘ ^= !^A=W‬‬ ‫‪Ÿÿ^= �€È�ã�á = �€_�—�Ã= Kø^ȇ`= m^Ö= fi7_›‘ = �ø^�È�‡�`= �m^�Ö‬‬
‫ۡ َ َّ َ ٓ‬
‫�‪﴿@W�ãÈ�ª= ⁄ÎÛ^à ãd= È·f= lÿ_�–= _�› �‘ = �Á�Ñ�Î�f= Ï�å�Õ�‡= Ì �Ü‬ٱجعل �ا‬ ‫^‪ÿ ^�Ë= fikŸ–= I ‚·�åÿ‬‬
‫ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ ٰ ٗ َ َ َ ُ ۡ َ َ ‪َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬
‫� ۡم ق ۡوم‪َ ۡ� ٞ‬هلون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪=�‚�‹=�‚�·�ã=�‚�g�‘ �à �k�ÿ .[۱۳۸ :‬‬ ‫إِ�ها كما لهم ءال ِهة ۚ قال إِن‬
‫‘_„�=–‪]=K@fi’ �Ÿg‬ﺗﺮﻣﺬي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪=(1 )[.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻮواﻗﺪ ﻟﯿﺜﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺎ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﺎ‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ ﺳﻮي ﺣﻨﯿﻦ ﻣﯽرﻓﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﺸﺮﮐﺎن آن دﯾﺎر‪ ،‬درﺧﺖ ﺳﺪري‬
‫داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ در ﮐﻨﺎرش ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺳﻼحﻫﺎي ﺧﻮد را ﺑﺮاي‬
‫ﺗﺒﺮك ﺑﻪ آن آوﯾﺰان ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو ﺑﻪ "ذات اﻧﻮاط" ﻣﺸﻬﻮر ﺷﺪه ﺑﻮد‪ .‬ﻣﺎ‬
‫ﺑﻪ رﺳﻮلاﷲص ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ذات اﻧﻮاط‪ ،‬ﻣﻘﺮر ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،‬ش‪.١٧٧١ :‬‬

 ‫‪49‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﷲ اﮐﺒﺮ! اﯾﻦ‪ ،‬روش ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن اﺳﺖ؛ و ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در‬
‫دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻨﯽ را ﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻪ ﻣﻮﺳﯽ؛‬
‫‪َ ُ ۡ َ َ ُ َّ َ َ ٞ‬‬ ‫َ َ‬ ‫َّ ٓ َ‬ ‫ۡ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪﴿ :‬ٱج َعل �َا إِ� ٰ ٗها ك َما ل ُه ۡم َءال َِهة ۚ قال إِن� ۡم ق ۡوم‪َ � ٞ‬هلون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪:‬‬
‫‪] .[۱۳۸‬ﯾﻌﻨﯽ‪)» :‬ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪) :‬اي ﻣﻮﺳﯽ!( ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ‬
‫دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺒﻮدي ﻣﻘﺮر ﮐﻦ«‪] .‬ﺳﭙﺲ رﺳﻮلاﷲص اﻓﺰود‪ [:‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ از‬
‫روشﻫﺎي آﻧﺎن ﭘﯿﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [19‬ﺳﻮرهي ﻧﺠﻢ‪.‬‬
‫‪ -2‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از رﺳﻮلاﷲص‪.‬‬
‫‪ -3‬آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺰي را ﮐﻪ از رﺳﻮلاﷲص درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﺪادﻧﺪ ]و‬
‫آن ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎ روﺷﻦﮔﺮي رﺳﻮلاﷲص در ﺣﺪ‪ ‬ﯾﮏ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﺎﻗﯽ‬
‫ﻣﺎﻧﺪ و ﻋﻤﻠﯽ ﻧﺸﺪ‪[.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﺪﻓﺸﺎن از اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰدﯾﮑﯽ ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻮد؛ زﯾﺮا ﻓﮑﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬اﯾﻦ ﮐﺎر را دوﺳﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -5‬وﻗﺘﯽ اﺻﺤﺎبِ ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎن‪ ،‬از ﻧﺎدرﺳﺘﯽِ اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﯽاﻃﻼع‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﯾﮕﺮان ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻖ اوﻟﯽ دﭼﺎر ﭼﻨﯿﻦ ﺟﻬﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ #‬در ﺑﺮﺧﻮرداري از ﻧﯿﮑﯽﻫﺎ و ﻧﻮﯾﺪ آﻣﺮزش از ﺳﻮي اﷲ‪ ،‬ﺑﺮ‬
‫دﯾﮕﺮان ﺑﺮﺗﺮي دارﻧﺪ‪] .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ‪ ‬ﻧﺎآﮔﺎﻫﺎﻧﻪي آﻧﻬﺎ ﻣﻮﺟﻪ‬
‫ﻗﻠﻤﺪاد ﻧﺸﺪ[‪.‬‬
‫‪ -7‬رﺳﻮلاﷲص آﻧﻬﺎ را ﻣﻌﺬور ﻗﺮار ﻧﺪاد؛ ﺑﻠﮑﻪ درﺧﻮاﺳﺘﺸﺎن را ﺑﻪﺷﺪت‬
‫رد ﻧﻤﻮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﷲ اﮐﺒﺮ! اﯾﻦ‪ ،‬روش ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ از روش‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﭘﯿﺮوي ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪50‬‬

‫‪ -8‬اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ ﺑﻪاﻧﺪازهاي ﺧﻄﺮﻧﺎك ﺑﻮد ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص آن را‬

‫ﻫﻢﺳﺎن درﺧﻮاﺳﺖ ﻗﻮم ﻣﻮﺳﯽ؛ داﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮدﻧﺪ‪) :‬اي‬
‫ﻣﻮﺳﯽ!( ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ آﻧﺎن ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺒﻮدي ﻣﻘﺮر ﮐﻦ«‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردي‪ (1 )،‬از ﺷﺮاﯾﻂ و ﻣﻔﺎﻫﯿﻢ =‪A‬ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ@‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﯽ ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮاي آﻧﺎن ﻣﺸﺘﺒﻪ و ﻣﺒﻬﻢ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮد ]ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫روﺷﻦﮔﺮي رﺳﻮلاﷲص ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ[‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن رﺳﻮلاﷲص در ﻫﻨﮕﺎم روﺷﻦ ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع؛‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻓﻘﻂ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻬﻢ و اﺳﺎﺳﯽ‪،‬‬
‫ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -11‬اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺮك اﺻﻐﺮ ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آﻣﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ؛ زﯾﺮا ﺑﺎ‬
‫ﻃﺮح اﯾﻦ درﺧﻮاﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮﺗﺪ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻧﯿﺎﻣﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ راوي ﮐﻪ ﻣﺎ ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫درﺧﻮاﺳﺖﮐﻨﻨﺪﮔﺎن از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ ﻧﺒﻮدﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﻗﺪﯾﻤﯽ‬
‫و ﭘﯿﺶﮔﺎم ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬از اﻋﻤﺎل ﺷﺮكآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺗﮑﺒﯿﺮ ﮔﻔﺘﻦ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﺠﺐ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف دﯾﺪﮔﺎه ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻦ اﷲ‬
‫اﮐﺒﺮ را در زﻣﺎن ﺗﻌﺠﺐ‪ ،‬ﻣﮑﺮوه داﻧﺴﺘﻪ اﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺑﺴﺘﻦ راهﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮك ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﺪن ﺑﻪ اﻫﻞ ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﺧﺸﻢ و ﻋﺼﺒﺎﻧﯿﺖ در ﻫﻨﮕﺎم آﻣﻮزش دادن ] و ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺑﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﯾﺎ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﻮﺿﻮع‪ ،‬اﻣﺮي ﻣﺸﺮوع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺗﺒﺮک ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ درﺧﺘﺎن‪ ،‬ﺟﺰو ﺷﺮاﯾﻂ ﻻاﻟﻪاﻻاﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ در ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ‬
‫ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ؛ زﯾﺮا ﻻاﻟﻪاﻻاﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﻣﻌﺒﻮدی ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ را ﻧﻔﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﻟﺬا ﺗﺒﺮک ﺟﺴﺘﻦ از ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺟﺰو ﻣﺼﺎدﯾﻖ‬
‫ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪51‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -17‬ﺑﯿﺎن ﯾﮏ اﺻﻞ و ﻗﺎﻋﺪهي ﮐﻠﯽ؛ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ‪ ،‬راه و روش‬

‫) ‪(1‬‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -18‬اﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﻧﺒﻮت اﺳﺖ؛ زﯾﺮا آﻧﭽﻪ رﺳﻮلاﷲص ﺧﺒﺮ داده‬
‫ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺷﮑﻞ روي داد‪.‬‬
‫‪ -19‬ﻫﺮ آن ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﻗﺮآن‪ ،‬ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آن ﻧﮑﻮﻫﺶ‬
‫ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -20‬اﯾﻦ‪ ،‬اﺻﻞ ﺷﻨﺎﺧﺘﻪﺷﺪهاي در ﻧﺰد اﺻﺤﺎب‪ #‬ﺑﻮد ﮐﻪ اﺳﺎس ﻣﺴﺎﯾﻞ‬
‫ﻋﺒﺎدي‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺘﻮر ﺷﺎرع ﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽﺷﻮد) ‪ (2‬و از اﯾﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺳﻪ ﭘﺮﺳﺶِ‬
‫ﻗﺒﺮ ﻧﯿﺰ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﺷﻮد‪" :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮐﯿﺴﺖ؟" و اﯾﻦ‪ ،‬واﺿﺢ و‬
‫روﺷﻦ اﺳﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎري ﺟﺰ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل وﺟﻮد ﻧﺪارد‪" -.‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت‬
‫ﮐﯿﺴﺖ؟" ﻟﺬا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻏﯿﺐ ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ اﺳﺖ و "دﯾﻨﺖ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟" و اﯾﻦ‪ ،‬در ﺿﻤﻦِ اﯾﻦ آﯾﻪ اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪:‬‬
‫َّ ٓ َ‬
‫﴿ٱ ۡج َعل �َا إِ� ٰ ٗها﴾ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﻌﺒﻮدي ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻣﻘﺮر ﮐﻦ« و ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮد‪،‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﻫﻤﺎن دﯾﻦ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬راه و روش ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را در ﭘﯿﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ و اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی درﺳﺖ ﺑﻮدن راه و روش‬
‫ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای ﻫﺸﺪار ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬در ﻣﻮاردی ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺧﺒﺮی از ﭼﯿﺰی ﻧﻬﯽ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ آن ﺷﺪﯾﺪﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺒﻨﺎی ﺗﻤﺎم ﻋﺒﺎدات‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎرع ﺑﻪ آن دﺳﺘﻮر داده ﺑﺎﺷﺪ و اﮔﺮ ﺑﻪ اﻣﺮی ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﺸﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ُ َُ‬ ‫َ َ َ َ َ ً َ َ َ َ‬
‫أمﺮﻧﺎ �ﻬ ُﻮ‬ ‫ﺑﺪﻋﺖ ﺑﻪﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ ﻋ ِﻤﻞ �ﻤﻼ ﻟیﺲ ﻋﻠﻴ ِﻪ‬
‫ٌّ‬
‫َرد«‪] .‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ [۲۹۸۵:‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ اﻣﺮ )دﯾﻦ( ﻣﺎ ﺑﺮ آن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻋﻤﻠﺶ‬
‫ﻣﺮدود اﺳﺖ«‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ﻣﻼک و ﺳﻨﺠﻪی درﺳﺘﯽ ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ دﺳﺘﻮرﻫﺎ و‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎی دﯾﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻣﻌﺒﻮد ﯾﺎ ﻫﻤﺎن دﯾﻦ‪ ،‬ﮐﻪ ﺳﻪ ﺳﺆال ﻗﺒﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫ِ‬ ‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن‪ * ،‬رﺑﻮﺑﯿﺖ‪ * ،‬ﻧﺒﻮت‪ * ،‬و‬
‫ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﮑﻞ ﮐﻪ در ﻗﺒﺮ ﺳﺆال ﻣﯽﺷﻮد‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرت ﮐﯿﺴﺖ؟« و اﯾﻦ‪ ،‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪52‬‬

‫‪ -21‬روش ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ راه و روش ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ و ﻧﮑﻮﻫﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -22‬اﺣﺘﻤﺎل دارد ﮐﻪ ﺑﻘﺎﯾﺎﯾﯽ از ﺑﺎﻃﻞ‪ ،‬در وﺟﻮد ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺎزﮔﯽ آن را‬
‫ﺗﺮك ﮐﺮده و ﭘﯿﺶﺗﺮ ﺑﺎ آن ﺧﻮ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﯾﺎﻓﺖ ﺷﻮد؛ ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻣﺎ ﺗﺎزه ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪه و ﮐﻔﺮ را ﺑﻪﺗﺎزﮔﯽ ﺗﺮك ﮐﺮده ﺑﻮدﯾﻢ«‪.‬‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(10‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن ذﺑﺢ ﺣﯿﻮان ]ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮدن[ ﺑﺮاي‬

‫ﻏﯿﺮاﷲ‬
‫) ‪(1‬‬

‫َّ َ ّ‬ ‫َ ََۡ َ َ َ َ‬ ‫َُُ‬ ‫ُ ۡ َّ َ َ‬

‫ب‬‫ا� ِ�ِ ر ِ‬‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن ص� ِ� و�س ِ� و�ياي ومم ِ‬
‫َ َ َ‬
‫�ك َ ُ‬ ‫َۡ َ َ‬
‫� ۖۥ﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[۱۶۳-۱۶۲ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﻧﻤﺎز و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ و‬ ‫�‬‫ٱل� ٰل ِم� ‪ِ � ١٦٢‬‬
‫زﻧﺪﮔﯽ و ﻣﺮﮔﻢ‪ ،‬از آنِ اﷲ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ؛ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﻧﺪارد«‪N‬‬
‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َ ّ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف َص ِل ل َِر ّ�ِك َوٱ� ۡر ‪] ﴾٢‬اﻟﮑﻮﺛﺮ‪» .[۲ :‬ﭘﺲ ﺑﺮاي‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرت ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰار و )ﺷﺘﺮ( ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻦ«‪N‬‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎری ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ..‬اﻣﺎ وﺟﻪ دﻻﻟﺖ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺮ ﻧﺒﻮت‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺒﺮ ﺳﺆال‬
‫ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮت ﮐﯿﺴﺖ؟ و اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﯾﮑﯽ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی ﻧﺒﻮت اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از روش ﭘﯿﺸﻨﯿﺎن‬
‫ﭘﯿﺮوی ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد« و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻫﻢ ﺷﺪ‪ .‬و اﻣﺎ ﺗﻨﺎﺳﺐ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎ ﺳﻮﻣﯿﻦ ﺳﺆال ﻗﺒﺮ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺒﺮ‬
‫ﺳﺆال ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬دﯾﻨﺖ ﭼﯿﺴﺖ؟ و در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺎزهﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪" :‬ﺑﺮای ﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻣﻌﺒﻮدی‬
‫ﭼﻮن ذاتاﻧﻮاط ﻣﻘﺮر ﮐﻦ‪ ".‬و دﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﺄﻣﻞ و دﻗﺖ ﻧﻈﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﺪرت اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﻪ ﻇﺮاﻓﺘﯽ در اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺴﺎﯾﻞ از‬
‫ﻧﺼﻮص داﺷﺘﻪ اﺳﺖ! رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ او ﺑﺎد‪.‬‬
‫)‪ (١‬ﻏﯿﺮ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻫﺮ ﭼﯿﺰ و ﻫﺮ ﮐﺴﯽ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﺷﻮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬اوﻟﯿﺎ و‪....‬‬
 ‫‪53‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�‪= à‬‬
‫�‪�Î�…�ÿ= �y �f�Ö=�‚�‹= �ÊŸ‬‬
‫از ﻋﻠﯽ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪ÿ^= �‚�≈ÿ�A :‬‬
‫�‪= �à �Î�» = �‚�‹= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �‚�≈�ÿ= _�n�Ñ�w �‹=Ò �Ëb = �‚�‹= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �‚�≈�ÿ= I ÊÍÑ�ÿ^�Ë= �‚�≈�ÿ= �‚�‹= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �‚�≈�ÿ= I �Ê‬‬
‫^‪Ÿÿ‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�@‪]=K‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[‬ ‫‹�·�_ ‪ú�á �˚ ^= �á‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻟﻌﻨﺖ اﷲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ! ﻟﻌﻨﺖ اﷲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻨﺪ! ﻟﻌﻨﺖ اﷲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺪﻋﺖﮔﺬار‪ -‬ﯾﺎ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮي‪ -‬را ﺟﺎي دﻫﺪ ]ﯾﺎ از او ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ[! ﻟﻌﻨﺖ اﷲ ﺑﺮ‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﻣﯿﻦ) ‪ (2‬را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ«‪.‬‬
‫از ﻃﺎرق ﺑﻦ ﺷﻬﺎب رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= Ô�·§^= ⁄�~�ÉA :‬‬
‫‪=\!^=€Èãá=_Í=÷ÿÖ=ŒÎ‘ Ë=^Èÿ_–=@i_fÖ=Ω=�⁄�r�á = á_�·ÿ^= ⁄�~�É=Ë= �i_f�Ö=Ω=�⁄�rá‬‬
‫�‪= I _ÙÎè= Êÿ = �i�à —�Í= kv= Ñv`= Á�â È�s �Í= ˘ = �fi�·�ì = fi7=fl‬‬
‫–_‪È–= Ÿƒ = „˙ �rá = �à ‹= W€‬‬
‫‪=ÈÿË= i�à –= WÊÿ= ^Èÿ_–= �i�à –�^= Ïè= Ì Ñ·ƒ= çÎÿ= W€_–= i�à �–= W_›‰Ñv˚= ^Èÿ_—Ã‬‬
‫�‪=W€_—Ã=Ki�à –=Wà ~˝ =^Èÿ_–=Ë=á_�·ÿ^=⁄~�Ñ�Ã=I ÊŸÎgã=^È‬‬ ‫‪ŸÄÃ=I _f_f�Ö=i�à —Ã= I �_f_f�Ö‬‬
‫‹_ = ‘·‪]=K@Ô�·§^= ⁄�~�Ñ�Ã= I Ê—�·�ƒ = ^Èfà �ò �Ã= !^= „ËÉ=�_ÙÎè= �Ñv˚= i�à –= ˘= �l‬رواﯾﺖ‬
‫) ‪(3‬‬
‫اﺣﻤﺪ[‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﺮدي ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻣﮕﺴﯽ ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ و ﻣﺮدي‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻣﮕﺴﯽ ﺑﻪ دوزخ رﻓﺖ«‪ .‬ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ ﭼﮕﻮﻧﻪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬دو ﻣﺮد از‬
‫ﮐﻨﺎر ﻗﻮﻣﯽ ﮔﺬﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﯽ داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮد ﮐﻪ ﻫﯿﭻﮐﺲ از آﻧﺠﺎ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﺬﺷﺖ ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮاي ﺑﺖ‪ ‬آن ﻗﻮم‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﺮد‪ .‬ﺑﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫از آن دو ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺬراﻧﻪاي ﭘﯿﺶ ﮐﻦ‪ .‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﭼﯿﺰي ﻧﺪارم‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺴﯽ ﻫﻢ‬
‫ﮐﻔﺎﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬آن ﻣﺮد ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و ﻣﮕﺴﯽ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮد! ﻟﺬا رﻫﺎﯾﺶ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬و‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.١٩٧٨ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻋﻼﻣﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺪود اراﺿﯽ ﻧﺼﺐ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬اﻟﺰﻫﺪ‪ ،‬از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ ،‬ش‪٨٤ :‬؛ ﺷﻌﺐ اﻹﯾﻤﺎن‪ ،‬از ﺑﯿﻬﻘﻲ‪ ،‬ش‪.٧٣٤٣ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪54‬‬

‫ﺑﺎ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ )ﺳﺮاﻧﺠﺎم( ﺑﻪ دوزخ رﻓﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻧﻔﺮ دوم ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻧﺬراﻧﻪاي ﭘﯿﺶ ﮐﻦ‪.‬‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﺗﺎﮐﻨﻮن ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ﻧﺬر و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻧﮑﺮدهام‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﺮدن او را زدﻧﺪ و‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ آن ﻣﺮد ﺷﻬﯿﺪ ﺷﺪ و ﺑﻪ ﺑﻬﺸﺖ رﻓﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫ُ‬ ‫ُ ۡ َّ َ‬
‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬قل إِن َص� ِ� َو� ُس ِ�﴾‪.‬‬
‫َ َ ّ َّ َ ۡ‬
‫ك َوٱ�َ ۡر ‪.﴾٢‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬فص ِل ل ِر� ِ‬
‫‪ -3‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ذﺑﺢ ﯾﺎ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻔﺮﯾﻦ اﷲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدرش را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﻨﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‬
‫ﮐﻪ ﭘﺪر و ﻣﺎدر ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺪ و او ﻫﻢ در ﺟﻮاب‪ ،‬ﭘﺪر و‬
‫ﻣﺎدرِ وي را ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻧﻔﺮﯾﻦ اﷲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺪﻋﺖﮔﺬار ﯾﺎ ﻓﺘﻨﻪﮔﺮي را ﭘﻨﺎه دﻫﺪ ﯾﺎ از‬
‫او ﺣﻤﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻟﻌﻨﺖ اﷲ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي زﻣﯿﻦ ]ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻋﻼﻣﺖﻫﺎي ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺪود اراﺿﯽ[ را ﺗﻐﯿﯿﺮ دﻫﺪ«‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﺷﺨﺺِ ﻣﻌﯿﻨﯽ‪] ،‬روا ﻧﯿﺴﺖ و[ ﺑﺎ ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ‬
‫ﻋﻤﻮم ﮔﻨﻬﮑﺎران‪ ،‬ﺑﻪﺻﻮرت ﮐﻠﯽ و ﺑﺪون ذﮐﺮ ﻧﺎم ﯾﺎ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻓﺮد ﯾﺎ‬
‫اﻓﺮاد ﻣﺸﺨﺼﯽ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺑﯿﺎن داﺳﺘﺎن ﻣﮕﺲ ﮐﻪ داﺳﺘﺎن ﺑﺰرگ و ﻋﺒﺮتآﻣﻮزي اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺷﺮک اﺳﺖ و ﮔﻨﺎﻫﺶ از ﻧﻔﺮﯾﻦ واﻟﺪﯾﻦ ﯾﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﻋﻼﻣﺖﻫﺎی ﺣﺪود اراﺿﯽ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪55‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -9‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪاﺟﺒﺎر و ﺑﺪون ﻗﺼﺪ‪]‬اوﻟﯿﻪ[ ﺑﺮاي آن ﻣﮕﺲ‬

‫ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮد‪ ،‬دوزﺧﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻋﻤﻞ ﺷﺮكآﻣﯿﺰ در دل ﻣﺆﻣﻨﺎن ﺑﻪاﻧﺪازهاي زﺷﺖ و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آن ﻣﻮﻣﻦ‪ ،‬ﺣﺎﺿﺮ ﺷﺪ ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﺷﺮك ﻧﻮرزﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻧﻔﺮ اول ﻧﯿﺰ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺑﻮد؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻫﻤﺎن ﻣﮕﺲ ﺑﻪ دوزخ رﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -12‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻣﺆَﯾِّﺪ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫»^§�·�‪«�÷�ÿÖ= �⁄�o�‹= �á _�·ÿ^Ë= �Ê�Ÿ�≈�‡= �◊^à �è= �‚�‹= fi�‘ �Ñv�`= ≥d= �ià �–`= �Ô‬؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺷﻤﺎ از ﺑﻨﺪ ﮐﻔﺶ او‬
‫ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺣﺘﯽ از دﯾﺪﮔﺎه‬ ‫‪ -13‬ﻣﻘﺼﻮد‪ ‬اﺻﻠﯽ ]و ﻣﻌﺘﺒﺮ[‪ ،‬ﻋﻤﻞ ﻗﻠﺐ اﺳﺖ؛‬
‫) ‪(2‬‬

‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﺎن‪.‬‬
‫***‬

‫)‪ (١‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪ ٦٤٨٨ :‬ﺑﻪﻧﻘﻞ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪‬‬

‫اﻋﺘﺒﺎر ﻫﺮ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﯿﺖ و ﻗﺼﺪ ﻗﻠﺒﻲ اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﮐﻪ »اﻋﻤﺎل‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ِ‬ ‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫ﻧﯿﺖﻫﺎ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارﻧﺪ«‪ .‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ و ﻣﺴﺄﻟﻪی ﻧﻬﻢ‪ ،‬ﺗﻨﺎﻗﺾ وﺟﻮد دارد؛ زﯾﺮا در‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪی ﻧﻬﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ ﺑﻪرﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪاﺟﺒﺎر و ﺑﺪون ﻗﺼﺪ آن ﮐﺎر را اﻧﺠﺎم داد‪ ،‬دوزﺧﯽ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫اﻣﺎ ﺑﺎ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی اﯾﻦ دو ﻣﺴﺄﻟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ آن ﺷﺨﺺ‪ ،‬اﮔﺮﭼﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﻗﺼﺪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺑﺮای ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ‬
‫ﻗﻠﺒﯽ ﺧﻮدش و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ از روی اﺟﺒﺎر‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺗﻦ داد و ﻫﻤﯿﻦ‪،‬‬
‫ﻧﺪاﺷﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﺲ از اﺟﺒﺎر ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﻗﺼﺪ ِ‬
‫ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪ ﮐﻪ دوزﺧﯽ ﮔﺮدد‪ .‬واﻟﻠﻪ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪56‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(11‬در ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ﻧﺬر و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﻣﯽﺷﻮد‪،‬‬

‫ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮاي اﷲ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮد‬
‫َ ٗ‬ ‫َ َُ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪� �﴿ :‬ق ۡم �ِيهِ �بَدا﴾ ]اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪» .[۱۰۸ :‬ﻫﺮﮔﺰ در آن ]ﯾﻌﻨﯽ‬
‫در ﻣﺴﺠﺪ ﺿﺮار‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻤﺎز[ ﻧﺎﯾﺴﺖ«‪.‬‬
‫==‪=�€a =|�å�Ã‬‬
‫�=`�„�=‪Ô|‡^Ègf==�˙ |fd=yfÜ|Í‬‬ ‫‪˙ |�r�á =�á �Ü|�‡=W�€_|�–==�◊_�w |�ò ÿ^= �‚|�f= �l�f_�n= ‚ƒË‬‬
‫�=^‪=˘ =W=^È�ÿ _|�–=@=\ �Ñ|�g �≈�Í=�Ô|�Î�Ÿ�‰_�s �ÿ‬‬
‫^‪=�Ï �g �·ÿ‬ص ‪„_|�n�Ë�`=�‚|�‹=�‚|�n�Ë=_�ÂÎ�Ã=�„_�‘ = �⁄�‰A= W�€_�—�Ã‬‬
‫�|‪ =�Ê‬ص=‪=W‬‬ ‫–�_‪Ÿÿ^=�€È|�ã�á =�€_|�—Ã=˘=W^È�ÿ _|�–=@\ �fi�‰�É_�Î�ƒ �`= �‚�‹= �ÑÎ�ƒ = _�ÂÎ�Ã= �„_�‘ = �⁄�ÂÃA= W�€‬‬
‫�|‪=K@=�fl�Éb=�‚|�f^=�÷|�Ÿ�› �Í= =˘ = _|�› Î�Ã= ˘�Ë= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �Ô�Î|�î �≈=�‹= Ï|�Ã= á‬‬
‫�‪�Ü�·�ÿ= �Ú_�Ã�Ë= ˘= �Ê�‡e‬‬ ‫‪á �Ü�·�f= �œ�Ë�`A‬‬
‫�◊� = �‪Ã‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺑﻮداود‪ ،‬ا‪‬ﺳﻨﺎدش ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ‪= [.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺛﺎﺑﺖ ﺑﻦ ﺿﺤﺎك‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﻧﺬر ﮐﺮده ﺑﻮد ﮐﻪ در‪-‬‬

‫ﻣﮑﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﻧﺎمِ‪" -‬ﺑ‪‬ﻮاﻧﻪ" ﺷﺘﺮي ذﺑﺢ ﮐﻨﺪ‪ .‬از رﺳﻮلاﷲص در اﯾﻦﺑﺎره ﺳﻮال ﮐﺮد‪.‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ در زﻣﺎن ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‪ ،‬در اﯾﻦ ﻣﮑﺎن ﺑﺘﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻣﺤﻞ‬
‫ﺗﺠﻤﻊ و ﺟﺸﻦ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﻧﺒﻮده اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺧﯿﺮ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ آن ﺷﺨﺺ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﺬرت را ادا ﮐﻦ؛ و ﺑﺪان ﮐﻪ اداي ﻧﺬر در ﺟﻬﺖ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﷲ‪ ،‬و ﻧﯿﺰ‬
‫اداي ﻧﺬري ﮐﻪ در ﺗﻮان ﻧﺬرﮐﻨﻨﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻻزم ﻧﯿﺴﺖ«‪@N‬‬
‫@‬
‫@‬
‫@‬

‫)‪ (١‬آﻟﺒﺎﻧﻲ‪ /‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪۲۸۳۴ :‬؛ و ﻣﺸﮑﺎة‬
‫اﻟﻤﺼﺎﺑﯿﺢ‪ ،‬ش‪. ۳۴۳۷ :‬‬
 ‫‪57‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫َ‬ ‫َ َُ‬
‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮِ اﯾﻦ ﺳﺨﻦِ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ‪� �﴿ :‬ق ۡم �ِيهِ �بَ ٗدا﴾ ]اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪.[۱۰۸ :‬‬
‫‪ -2‬ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ اﷲ‪ ،‬در زﻣﯿﻦ اﺛﺮ ﻣﻨﻔﯽ ﻣﯽﮔﺬارد؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻃﺎﻋﺖ و ﺑﻨﺪﮔﯽ‪ ،‬آن را ﻣﺒﺎرك ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺴﺎﯾﻞ ﭘﯿﭽﯿﺪه و ﻣﺸﮑﻞ را ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ ﻣﺴﺎﯾﻞ واﺿﺢ و روﺷﻦ‪ ،‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻔﺘﯽ ﯾﺎ ﭘﺎﺳﺦدﻫﻨﺪه ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺟﺰﺋﯿﺎت ﻣﺴﺄﻟﻪ را از‬
‫ﭘﺮﺳﺶﮔﺮ ﺟﻮﯾﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺟﻮاز ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﮑﺎن ﻣﺸﺨﺺ ﺑﺮاي ﻧﺬر ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻧﻌﯽ‬
‫ﺷﺮﻋﯽ ﺑﺮاي اﯾﻦ ﮐﺎر وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ در آن ﻣﮑﺎن‪ ،‬ﺑﺖ ]ﯾﺎ‬
‫زﯾﺎرتﮔﺎﻫﯽ[ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ اﯾﻨﮏ از ﻣﯿﺎن رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﻣﻮاﻧﻊ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺶﺗﺮ‪ ،‬آﻧﺠﺎ ﻣﺤﻞ اﺟﺘﻤﺎع و اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﺮاﺳﻢ و ﺟﺸﻦﻫﺎي ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬اداي ﻧﺬر در ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از ﻣﻮاﻧﻊ ﻓﻮق ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺬري‪ ،‬ﻧﺬر ﻣﻌﺼﯿﺖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﭘﺮﻫﯿﺰ از ﻫﻤﺎﻧﻨﺪي و ﻣﺸﺎﺑﻬﺖ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن؛ ﮔﺮﭼﻪ ﺑﺪون ﻧﯿﺖ ﺗﺸﺎﺑﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻧﺬر در ﺟﻬﺖ‪ ‬ﻣﻌﺼﯿﺖ و ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽِ اﷲ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻧﺬرِ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ در ﺗﻮان و ﻣﻠﮑﯿﺖ اﻧﺴﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬روا ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ‬
‫ِ‬ ‫ﻋﻨﻮان ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎب اﺷﺎره دارد؛ ﯾﻌﻨﯽ در ﻣﮑﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﺷﺪه و‬
‫ِ‬ ‫)‪ (١‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ‬ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ذﺑﺢ و ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﺮد؛ زﯾﺮا اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺷﺒﺎﻫﺖ دارد؛ ﻋﻠﻤﺎ‬
‫ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﯾﮑﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻤﻞ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬در ﻇﺎﻫﺮ ﻋﯿﻦ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺜﻞ ﻫﻤﯿﻦ ﻗﺮﺑﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﻇﺎﻫﺮ‪ ،‬ﯾﮑﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮ ﻋﻤﻠﯽ‪ ،‬ﺑﺮ ﺳﺮزﻣﯿﻨﯽ ﮐﻪ آن‬
‫ﻋﻤﻞ در آﻧﺠﺎ اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬اﺛﺮ ﺧﻮدش را دارد؛ از ﻫﻤﯿﻦروﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺴﺎﺟﺪ ﺑﺮ ﺑﺎزارﻫﺎ ﺑﺮﺗﺮی دارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪58‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(12‬ﻧﺬر ﮐﺮدن ﺑﺮاي ﻏﯿﺮ اﷲ ﺷﺮك اﺳﺖ‬

‫ۡ‬ ‫ُ َ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يُوفون ب ِٱ�َّذرِ﴾ ]اﻹﻧﺴﺎن‪ ...» .[۷ :‬ﺑﻪ ﻧﺬر )ﺧﻮﯾﺶ(‬
‫وﻓﺎ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ََٓ َ‬
‫نف ۡق ُتم ّمِن َّ� َف َقة أ ۡو نَ َذ ۡرتُم ّمِن نَّ ۡذر فَإ َّن ٱ َّ َ‬
‫�‬ ‫ٖ ِ‬ ‫ٍ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وما أ‬
‫َ‬
‫َ� ۡعل ُم ُهۥ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[۲۷۰ :‬اﷲ‪ ،‬از ﻫﺮ اﻧﻔﺎق ﯾﺎ ﻧﺬري ﮐﻪ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬آﮔﺎه اﺳﺖ«‪N‬‬
‫�‪= �Ê‬‬
‫از ﻋﺎﯾﺸﻪك رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^=�∆Î���Í=�„�`=�á �Ü�‡=�‚�‹A :‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫�‪]=K@�Ê�î �≈�Í=˙ �Ã= �Ê‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري[‬
‫‪Ÿÿ^= �Ï �î �≈�Í= �„�`= �á �Ü�‡= �‚�‹�Ë= �Ê�≈���Î�Ÿ�Ã‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﻧﺬر ﮐﺮد ﮐﻪ از اﷲ اﻃﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫ﭘﺲ‪ ،‬از او اﻃﺎﻋﺖ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﻫﺮﮐﺲ ﻧﺬر ﮐﺮد ﮐﻪ از اﷲ ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ از‬
‫) ‪(2‬‬
‫او ﻧﺎﻓﺮﻣﺎﻧﯽ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬وﺟﻮب وﻓﺎ ﺑﻪ ﻧﺬر‪.‬‬
‫‪ -2‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻧﺬر‪ ،‬ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ و ﻣﺨﺼﻮص اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻟﺬا اﻧﺠﺎم آن‬
‫ﺑﺮاي ﻏﯿﺮاﷲ ﺷﺮك ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬وﻓﺎ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﻧﺬر ﻣﻌﺼﯿﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.٦٦٩٦ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺬرش را ادا ﻧﮑﻨﺪ؛ و ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮل راﺟﺢ ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻔﺎره ﺑﺪﻫﺪ‪.‬‬
 ‫‪59‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫) ‪(1‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(13‬ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ ﺷﺮك اﺳﺖ‬
‫َُ ُ َ َ ّ َ ۡ‬ ‫َ َّ ُ َ َ َ ‪ۡ ّ ٞ‬‬
‫� ِّن‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�نهۥ �ن رِجال م َِن ٱ ِ� ِ‬
‫�س �عوذون ب ِ ِرجا ٖل مِن ٱ ِ‬
‫َٗ‬ ‫َ ُ ُ‬
‫ف َزادوه ۡم َرهقا ‪] ﴾٦‬اﻟﺠﻦ‪» .[۶ :‬و )ﻣﯽدﯾﺪﯾﻢ ﮐﻪ( ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺮداﻧﯽ از‬
‫ﺟﻦ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ و ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﺑﺮ ﺳﺮﮐﺸﯽ آﻧﺎن اﻓﺰودﻧﺪ«‪.‬‬
‫�& =–_‪ !^= �€Èãá= �l�≈�› �ã= Wlÿ‬ص =‪= �‚�‹A= W�€È�—�Í‬‬
‫‪fiÎ�’ �v= �l·f= ÔÿÈ~= ‚ƒ‬‬
‫� ˘� =‪= �Á�à �ò �Í= �fi�ÿ= I �“�Ÿ�~= _�‹= �à �è= �‚�‹= �m_�‹_�kÿ^= �! ^= �m_�› �Ÿ�’ �f= �ÖÈ�ƒ �`= W�€_�–= �fi�n‬‬
‫‡� ‪ä �·�‹= �€�ä‬‬
‫�‪] K@�÷�ÿ�Ö=�Ê�ÿ‬رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ä �·�‹= �‚�‹= �⁄�w �j�à �Í= �k�v= �Ú�Ï �è‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﺧﻮﻟﻪ ﺑﻨﺖ ﺣﮑﯿﻢ& ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮلاﷲ‪ ‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ در ﺟﺎﯾﯽ اﺗﺮاق ﮐﻨﺪ و ﺳﭙﺲ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪= �! ^= �m_�› �Ÿ�’ �f= �ÖÈ�ƒ �`" :‬‬
‫^‪ ،(3 )"�“�Ÿ�~= _�‹= �à �è= �‚�‹= �m_�‹_�kÿ‬ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ او آﺳﯿﺐ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ ﺗﺎ آنﮐﻪ از‬
‫آنﺟﺎ ﮐﻮچ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [6‬ﺳﻮرهي ﺟﻦ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻣﺮاد از اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت‪ ،‬ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻦ در ﻣﻮاردی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ در ﻗﺪرت اﻟﻠﻪ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ و ﮔﺮﻧﻪ ﭘﻨﺎه ﺑﺮدن ﺑﻪ‬
‫ً‬
‫ﺗﻮان ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﺷﺨﺼﯽ از ﺳﻮی ﯾﮏ ﺳﺘﻤﮕﺮ ﺗﺤﺖ‬ ‫ﻣﺨﻠﻮق در ﻣﻮاردی ﮐﻪ در ِ‬
‫ﺗﻌﻘﯿﺐ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻓﺮدی دﯾﮕﺮ ﭘﻨﺎﻫﻨﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ اﯾﻦ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﻗﻠﺐ ﯾﺎ ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ‬
‫اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ‪ ،‬واﺑﺴﺘﻪ ﮔﺮدد؛ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ واﺑﺴﺘﮕﯽ و ﺑﯿﻢ و اﻣﯿﺪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٧٠٨ :‬‬
‫ﺻﻔﺎت ﺑﯽﻋﯿﺐ اﻟﻠﻪ‪ ،‬از ﺷﺮ آﻧﭽﻪ آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ«‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮑﯽ‬
‫ِ‬ ‫)‪ (٣‬ﺗﺮﺟﻤﻪی دﻋﺎ‪» :‬ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم ﺑﻪ ﮐﻼم ﮐﺎﻣﻞ و‬
‫از اﺣﺎدﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ از آن ﺻﻔﺖ ﮐﻼم ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪60‬‬

‫‪ -3‬در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺧﻮﻟﻪ& اﺳﺘﺪﻻل ﺷﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻨﺎد‬
‫ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﮐﻠﻤﺎت اﷲ‪] ،‬ﺟﺰو ﺻﻔﺎت ﮐﺎﻣﻞ و ﺑﯽﻋﯿﺐ اﷲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ و[ ﻣﺨﻠﻮق ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ ﭼﺮاﮐﻪ ﭘﻨﺎه ﺟﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻓﻀﯿﻠﺖ اﯾﻦ دﻋﺎي ﮐﻮﺗﺎه ]و ﭘﺮﻣﺤﺘﻮا[‪.‬‬
‫‪ -5‬اﮔﺮ ﯾﮏ ﻋﻤﻞِ ﺷﺮكآﻣﯿﺰ‪ ،‬ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ دﻧﯿﻮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ -،‬ﻣﺜﻼ دﻓﻊ ﺷﺮ‬
‫ﯾﺎ ﺟﻠﺐ ﻣﻨﻔﻌﺖ ﮐﻨﺪ‪ -‬اﯾﻦ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺟﻮاز آن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(14‬ﯾﮑﯽ از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺷﺮك‪ ،‬ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻏﯿﺮاﷲ ﯾﺎ‬

‫ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪن ﻏﯿﺮ اﷲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‬
‫َّ َ َ َ َ ُ َ َ َ َ ُ ُّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َۡ ُ‬
‫� َك ۖ فإِن‬‫ون ٱ� ِ ما � ينفعك و� ي‬‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� تدع مِن د ِ‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ُ ّ َ َ َ َ َ َّ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َّ َ ٗ ّ َ َّ‬
‫ل�ٰلِم َ‬
‫� ف� �شِف ُ� ٓۥ إِ�‬ ‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫�‬ ‫ٱ‬ ‫ك‬‫س‬ ‫س‬ ‫م‬ ‫�‬ ‫�ن‬ ‫‪١٠٦‬‬ ‫�‬ ‫ِ‬ ‫�علت فإِنك إِذا مِن ٱ‬
‫ُ‬
‫ه َو﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪» .[۱۰۷-۱۰۶ :‬و ﺟﺰ اﷲ ﮐﺴﯽ ﯾﺎ ﭼﯿﺰي را ﻣﺨﻮان ﮐﻪ ﻧﻪ ﺳﻮدي ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﻧﻪ زﯾﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪﻗﻄﻊ از ﺳﺘﻤﮑﺎران ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ‬
‫اﷲ ﮔﺰﻧﺪ و آﺳﯿﺒﯽ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻﮐﺲ ﺟﺰ او ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آن را ﺑﺮﻃﺮف ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ّ َۡ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫لرِزق َوٱ� ُب ُدوهُ﴾ ]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪» .[۱۷ :‬ﭘﺲ‬ ‫ِند ٱ�ِ ٱ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فٱ ۡ� َتغوا ع‬
‫روزي را ﺗﻨﻬﺎ ﻧﺰد اﷲ ﺟﺴﺘﺠﻮ ﮐﻨﯿﺪ و او را ﻋﺒﺎدت و ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ ۡ ُ ْ‬ ‫َ َ ۡ َ َ ُّ‬
‫ون ٱ�ِ من �‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ومن أضل مِمن يدعوا مِن د ِ‬
‫َ ُ َ‬ ‫ُ َ ُ َٓ‬ ‫ۡ‬ ‫َ ۡ َ ُ َُ َ‬
‫� ٓۥ إ ِ ٰ� يَ ۡو ِم ٱلقِ َ� ٰ َمةِ َوه ۡم عن د�� ِ ِه ۡم � ٰفِلون ‪] ﴾٥‬اﻷﺣﻘﺎف‪» .[۵ :‬و‬ ‫جيب‬
‫�ست ِ‬
‫ﻫﯿﭻﮐﺲ ﮔﻤﺮاهﺗﺮ از ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺟﺰ اﷲ را ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ ﮐﻪ ﺗﺎ‬
‫روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻧﯿﺰ درﺧﻮاﺳﺘﺶ را ﭘﺎﺳﺦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ«‪N‬‬
‫َ َّ ُ ُ ۡ ُ ۡ َ َّ َ َ َ ُ َ َ ۡ ُ‬
‫شِف ُّ‬
‫ٱلس ٓو َء﴾ ]اﻟﻨﻤﻞ‪.[۶۲ :‬‬ ‫�يب ٱلمضطر إِذا د�ه و��‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أمن ِ‬
 ‫‪61‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫»آﯾﺎ )ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻬﺘﺮﻧﺪ ﯾﺎ( ذاﺗﯽ ﮐﻪ دﻋﺎي درﻣﺎﻧﺪه را آنﮔﺎه ﮐﻪ او را‬
‫ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬اﺟﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺨﺘﯽ و ﮔﺮﻓﺘﺎري را ﺑﺮﻃﺮف ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ‪ /‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺧﻮﯾﺶ رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ در زﻣﺎن رﺳﻮلاﷲص ﻣﻨﺎﻓﻘﯽ‬
‫ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن آزار ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺑﺮوﯾﻢ و از اﯾﺸﺎن ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ ﺗﺎ ﻣﺎ را از ﺷﺮّ اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‬
‫ﻧﺠﺎت دﻫﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪@!_f= �q_…kåÍ= _›�‡dË= Ïf= q_…kå�Í= ˘= Ê�‡dA :‬؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از ﻣﻦ ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ از اﷲ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬دﻋﺎ ]ﯾﺎ ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪن[‪ ،‬ﻋﺎم اﺳﺖ و اﺳﺘﻐﺎﺛﻪ ﯾﺎ ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ‪ ،‬ﺧﺎص‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺟﺰو ﻣﺼﺎدﯾﻖ دﻋﺎﺳﺖ؛) ‪ (1‬در ﻋﻨﻮانِ اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻋﻄﻒ‪" ‬ﺑﻪ‬
‫ﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪن" ﺑﻪ "ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ"‪ ،‬از ﻧﻮعِ ﻋﻄﻒ ﻋﺎم ﺑﺮ ﺧﺎص‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺎم ﺑﺮ ﺧﺎص‪ ،‬ﻋﻄﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ َ َ َ َ ُ َ‬
‫ك َو� يَ ُ ُّ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َۡ ُ‬
‫� َك﴾‬ ‫ون ٱ�ِ ما � ينفع‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬و� تدع مِن د ِ‬
‫]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۱۰۶ :‬‬
‫‪ -3‬دﻋﺎ و اﺳﺘﻤﺪاد از ﻏﯿﺮ اﷲ‪ ،‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﮔﺮ ﻧﯿﮑﻮﮐﺎرﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎن روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻏﯿﺮاﷲ را ﺑﺨﻮاﻧﺪ ﯾﺎ از ﻏﯿﺮاﷲ‬
‫ﻣﺪد ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺟﺰو ﺳﺘﻤﮑﺎران ﻣﺸﺮك ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫َ ۡ َ ۡ َ َّ ُ ُ ّ‬
‫‪ -5‬ﺗﻔﺴﺮ آﯾﻪي‪�﴿ :‬ن �مسسك ٱ� ب ِ ٖ‬
‫�﴾ ]ﯾﻮﻧﺲ‪.[۱۰۷ :‬‬
‫‪ -6‬اﺳﺘﻤﺪاد از ﻏﯿﺮاﷲ و ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﺧﻮاﻧﺪن ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﻔﺮ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬در دﻧﯿﺎ ﻧﯿﺰ ﻫﯿﭻ ﺳﻮدي ﺑﺮاي ﻓﺮد ﻧﺪارد‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ دﻋﺎﺳﺖ و دﻋﺎ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت اﺳﺖ؛ ﻟﺬا از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻋﺒﺎدت‪ ،‬ﻣﺨﺼﻮص‬
‫اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ ﯾﺎ ﻣﺪدﺧﻮاﻫﯽ از ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪62‬‬
‫َ ۡ َ ُ ْ َ َّ ّ َ‬
‫لر ۡزق﴾ ]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪.[۱۷ :‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬فٱ�تغوا عِند ٱ�ِ ٱ ِ‬
‫‪ -8‬روزي را ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ از ﻏﯿﺮاﷲ ﺧﻮاﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺑﻬﺸﺖ را ﻧﻤﯽﺗﻮان‬
‫از ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﻃﻠﺐ ﮐﺮد‪.‬‬
‫َ ُّ‬
‫‪ -9‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪َ ﴿ :‬و َم ۡن أ َضل م َِّمن﴾ ]اﻷﺣﻘﺎف‪.[۵ :‬‬
‫‪ -10‬ﻫﯿﭻﮐﺲ ﮔﻤﺮاهﺗﺮ از ﮐﺴﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺟﺰ اﷲ را ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬ﻏﯿﺮ اﷲ‪ ،‬از ﻓﺮﯾﺎد و دﻋﺎﻫﺎي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ او را ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯽﺧﺒﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -12‬آﻧﺎنﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ ﺧﻮاﻧﺪه ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد را دﺷﻤﻦ ﺧﻮﯾﺶ‬
‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺧﻮاﻧﺪن ﻏﯿﺮاﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﻋﺒﺎدت ﻏﯿﺮ اﷲ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﻏﯿﺮاﷲ ﮐﻪ او را ﺧﻮاﻧﺪه ﯾﺎ از او ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ‪ -،‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪-‬‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞِ ﺧﻮاﻧﻨﺪﮔﺎن ﺧﻮد‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﯿﺰاري ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪] -15‬ﺑﻪ دﻻﯾﻞ ﻣﺬﮐﻮر[ ﺧﻮاﻧﺪن ﻏﯿﺮاﷲ ﯾﺎ ﻣﺪد ﺧﻮاﺳﺘﻦ از ﻏﯿﺮاﷲ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را‬
‫ﮔﻤﺮاهﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫ۡ‬
‫يب ٱل ُمض َط َّر﴾‬‫‪ -16‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬أَ َّمن ُ� ُ‬
‫ِ‬
‫‪ -17‬ﺟﺎي ﺑﺴﯽ ﺷﮕﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻮد ﻣﺸﺮﮐﺎن اﻋﺘﺮاف داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ‬
‫ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ داد‪ ‬ﻧﯿﺎزﻣﻨﺪ‪ ‬درﻣﺎﻧﺪه ﻧﻤﯽرﺳﺪ؛ از اﯾﻦرو در ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ و‬
‫ﺷﺮاﯾﻂ ﺑﺤﺮاﻧﯽ‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﷲ را ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -18‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ رﺳﻮلاﷲص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻋﻨﺎﯾﺖ وﯾﮋهاش ﺑﻪ‬
‫ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺣﺪ و ﺣﺪود اﯾﻦ اﺻﻞ ﻣﻬﻢ؛ و ﻧﯿﺰ ادب آن ﺑﺰرﮔﻮار در‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﷲ‪.‬‬

‫)‪ (١‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪص در ﺗﻌﺎﻣﻞ ﺑﺎ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل و در اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﻔﺎظ در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ‪ ،‬رﻋﺎﯾﺖ ادب را ﻣﯽﻧﻤﻮد؛‬
‫ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻣﻦ ﮐﻤﮏ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﻮد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﻓﻘﻂ از اﻟﻠﻪ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﺪد و ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮔﺮدد«‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‬
‫ﺑﻪ اﻣﺘﺶ آﻣﻮزش داد ﮐﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﭘﻨﺎه ﺑﺒﺮﻧﺪ و ﻓﻘﻂ از او ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪63‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫َُۡ ُ َ َ َُۡ‬
‫��ون َما � �ل ُق‬‫ﺑﺎب )‪ :(15‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦِ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ‪ِ ��﴿ :‬‬
‫َ َ َۡ َ ُ َ َُ ۡ َ ۡ ٗ َ َ ٓ َ ُ َ ُ ۡ َ ُ ُ َ‬ ‫َ ۡٗ ُ َُُۡ َ‬
‫ن�ون‪﴾١٩٢‬‬ ‫ش�ٔا َوه ۡم �لقون ‪ ١٩١‬و� �ست ِطيعون لهم ن�� و� أنفسهم ي‬
‫]اﻷﻋﺮاف‪» .[۱۹۲-۱۹۱ :‬آﯾﺎ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ را ﺷﺮﯾﮏ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺪرت آﻓﺮﯾﻨﺶ ﭼﯿﺰي را ﻧﺪارﻧﺪ و ﺧﻮدﺷﺎن آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪهاﻧﺪ؟ ﻣﻮﺟﻮداﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﻨﺪ آﻧﺎن را ﯾﺎري ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻪ ﺧﻮدﺷﺎن را!«‬
‫َ َۡ ُ َ‬
‫ون مِن ق ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ َ َ ۡ ُ َ‬
‫�﴾‬
‫ٍ‬ ‫م‬
‫ِ‬ ‫ِط‬ ‫ِك‬ ‫ل‬‫م‬‫�‬ ‫ا‬‫م‬ ‫ۦ‬‫ِ‬ ‫ه‬‫ِ‬ ‫ن‬‫و‬‫د‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ون‬‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ�ِين تدع‬
‫]ﻓﺎﻃﺮ‪» .[۱۳ :‬و آﻧﺎن ﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ )ﺑﻪ ﻓﺮﯾﺎد( ﻣﯽﺧﻮاﻧﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻟﮏ ﭘﻮﺳﺖ ﻧﺎزك ﻫﺴﺘﻪي‬
‫ﺧﺮﻣﺎ ﻧﯿﺰ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺲ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬
‫در اﺣﺪ زﺧﻤﯽ ﺷﺪ و دﻧﺪانﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻨﺶ ﺷﮑﺴﺖ؛ ﻓﺮﻣﻮد‪= �fl�È�–= �y �Ÿ�Õ�Í= �Œ�Î�‘ » :‬‬
‫‪�fi�Â�Î�g �‡= ^È�s �è‬؟« ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را زﺧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬رﺳﺘﮕﺎر‬
‫َ‬
‫ك م َِن ٱ ۡ� ۡمر َ ۡ‬
‫� ٌء﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪:‬‬
‫َۡ َ َ َ‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؟« آنﮔﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪﴿ :‬ليس ل‬
‫ِ‬
‫‪)» .[۱۲۸‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ!( ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﮐﺎري )ﺟﺰ ﺗﺒﻠﯿﻎ( ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫و در ﺻﺤﯿﺢ) ‪ (1‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص در‬
‫�‪= �‚�› �ÿ= �ÊŸ‬‬
‫رﮐﻌﺖ دوم ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ‪ ،‬ﭘﺲ از ﺑﺮﺧﺎﺳﺘﻦ از رﮐﻮع و ﮔﻔﺘﻦِ »‪ÿ^= �∆�› �ã‬‬
‫�‪=_�‡�˙ �Ã=�‚�≈ÿ^=�fi�Â‬‬
‫÷ =^•� ›�‪ ،«�Ñ‬ﭼﻨﺪ ﻧﻔﺮ را ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪Ÿÿ^» :‬‬
‫‪� ÿ��Ë= _�·�f�á = I �Á�Ñ�› �v‬‬
‫‪«_�‡�˙ Ã� �Ë= _�‡�˙ �Ã�Ë‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﯾﺎ اﷲ! ﻓﻼﻧﯽ و ﻓﻼﻧﯽ را ﻟﻌﻨﺖ ﮐﻦ ]و از رﺣﻤﺘﺖ دور‬
‫َ‬
‫ك م َِن ٱ ۡ� ۡمر َ ۡ‬
‫� ٌء﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪:‬‬
‫َۡ َ َ َ‬
‫ﮔﺮدان[«‪ .‬آنﮔﺎه اﯾﻦ آﯾﻪ ﻧﺎزل ﺷﺪ‪﴿ :‬ليس ل‬
‫ِ‬
‫‪)» .[۱۲۸‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ!( ﺑﻪ دﺳﺖ ﺗﻮ ﮐﺎري )ﺟﺰ ﺗﺒﻠﯿﻎ( ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﮔﺎه‪ ،‬ﻣﻨﻈﻮر ﻣﺆﻟﻒ از واژهی "ﺻﺤﯿﺢ"‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و ﮔﺎه ﺣﺪﯾﺜﯽ ﮐﻪ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ﯾﺎ در‬
‫ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﯾﺎ در ﻫﺮ دو آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻟﺬا در ﻫﺮ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮرﺳﯽ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮرش ﮐﺪامﯾﮏ از اﯾﻦ‬
‫ﮔﺰﯾﻨﻪﻫﺎﺳﺖ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺮاد از ﺻﺤﯿﺢ در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری اﺳﺖ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎرهی‪.۴۰۶۹ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪64‬‬

‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ‪ ،‬و ﺳﻬﯿﻞ ﺑﻦ ﻋﻤﺮو و ﺣﺎرث‬

‫ﺑﻦ ﻫﺸﺎم را ﻧﺎم ﻣﯽﺑﺮد و ﺑﺮ آﻧﺎن ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻣﯽﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬
‫و در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ‬
‫� ‪] ﴾٢١٤‬اﻟﺸﻌﺮاء‪ .( 2 [۲۱۴ :‬ﻧﺎزل ﺷﺪ‪،‬‬ ‫ك ٱ ۡ�َ ۡق َر� َ‬
‫ََ ۡ َ ََ َ‬
‫آﯾﻪي‪﴿ :‬وأنذِر عشِ �ت‬
‫ِ‬
‫�> =`�‪= ^Ë�à �k�è^= _�‰�È�w �‡= �Ô�› �Ÿ�‘ = �Ë‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺑﺮﺧﺎﺳﺖ و ﻓﺮﻣﻮد‪ë�Í�à �–= �à �ê�≈�‹= _�ÍA :‬‬
‫�‪=Ï�·�» �`=˘= >�h�Ÿ‬‬ ‫�‬ ‫`�‡�‪Ÿÿ^= �‚�‹= �fi�’ �·�ƒ = Ï�·�» �`=˘= �fi�’ �å�Õ‬‬
‫�‪�› �ÿ^�Ñ�g�ƒ = �‚�f= �é_�g�ƒ = _�Í= _�Ù�Î�è= �Ê‬‬
‫�‪= _�Í�Ë= _�Ù�Î�è= �ÊŸ‬‬
‫�‪ÿ^= �‚�‹= �÷�·�ƒ = Ï�·�» �`=˘= >�Ê‬‬ ‫‪Ÿÿ^= €‬‬‫�‬ ‫�‪È�ã�á = �Ô�› �ƒ = �Ô�Î�Õ�ì = _�Í�Ë= _�Ù�Î�è= �Ê‬‬
‫‪Ÿÿ^= �‚�‹= �÷�·�ƒ‬‬
‫�‪K@_�Ù�Î�è= �Ê‬‬‫‪Ÿÿ^= �‚�‹= �÷�·�ƒ = Ï�·�» �`=˘= �l�Ù�è=_�‹= Ï�ÿ_�‹= �‚�‹= Ï�·Î�Ÿ�ã= >�Ñ�› �w �‹= �l�·�f= �Ô�› �ù_�Ã‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اي ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن! ﺧﻮد را از ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ ﻧﺠﺎت دﻫﯿﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ‬
‫ﺷﻤﺎ را از ﻋﺬاب اﷲ ﻧﺠﺎت دﻫﻢ‪ .‬اي ﻓﺮزﻧﺪان ﻋﺒﺪ ﻣﻨﺎف! ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮاي‬
‫ﺷﻤﺎ ﻧﺰد اﷲ‪ ،‬ﮐﺎري ﺑﮑﻨﻢ‪ .‬اي ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ! ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ‬
‫ﻧﺰد اﷲ‪ ،‬ﮐﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻢ‪ .‬اي ﺻﻔﯿﻪ؛ ﻋﻤﻪي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮاي‬
‫ﺗﻮ ﻧﺰد اﷲ‪ ،‬ﮐﺎري ﺑﮑﻨﻢ؛ اي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ ﻣﺤﻤﺪ! از ﺛﺮوﺗﻢ ﻫﺮ ﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‪،‬‬
‫ﻃﻠﺐ ﮐﻦ؛ وﻟﯽ ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﺰد اﷲ ﮐﺎري اﻧﺠﺎمدﻫﻢ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ‪ 191‬و ‪ 192‬ﺳﻮرهي اﻋﺮاف‪.‬‬
‫‪] -2‬اﺷﺎره ﺑﻪ[ داﺳﺘﺎن اﺣﺪ ]ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲ ص در آن زﺧﻤﯽ ﺷﺪ‪[.‬‬
‫‪ -3‬دﻋﺎ و ﻗﻨﻮت ﺳﯿﺪ اﻟﻤﺮﺳﻠﯿﻦ‪ ،‬رﺳﻮلاﷲص در ﻧﻤﺎز و آﻣﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪(۴۷۷۱ ،۲۷۵۳ ،۲۴۰) :‬؛ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪۲۰۶ :‬‬
‫)‪ (٢‬آﯾﻪی ‪ ۲۱۴‬ﺳﻮرهی اﻟﺸﻌﺮاء؛ ﺗﺮﺟﻤﻪی آﯾﻪ‪» :‬و ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﻧﺰدﯾﮑﺖ ﻫﺸﺪار ﺑﺪه«‪.‬‬
 ‫‪65‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫) ‪(1‬‬
‫ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ ﻣﻮﻣﻨﺎن اﯾﻦ اﻣﺖ در ﭘﺸﺖ ﺳﺮِ آن ﺑﺰرﮔﻮار‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -4‬دﻋﺎي رﺳﻮلاﷲص ﺑﺮ ﺿﺪ‪ ‬ﮐﻔﺎر ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬آﻧﻬﺎ در ﺟﻨﮓ اﺣﺪ‪ ،‬رﺳﻮلاﷲص را زﺧﻤﯽ ﮐﺮدﻧﺪ و ﮐﻮﺷﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫آن ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺟﺴﺎد ﺷﻬﺪا را ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان ﺧﻮدﺷﺎن ﺑﻮدﻧﺪن‪ ،‬ﻣ‪‬ﺜﻠﻪ و ﺗﮑﻪﺗﮑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ!‬
‫َ‬
‫ك م َِن ٱ ۡ� ۡمر َ ۡ‬
‫� ٌء﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪ .[۱۲۸ :‬در ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎره‬ ‫َۡ َ َ َ‬
‫‪ -6‬آﯾﻪي ﴿ليس ل‬
‫ِ‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪] -7‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل در آﯾﻪي ‪ 129‬ﺳﻮرهي آلﻋﻤﺮان‪ ،‬در اداﻣﻪي آﯾﻪي ﭘﯿﺸﯿﻦ[‬
‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َۡ َُ َ َ َۡ ۡ َۡ ُ َ ّ‬
‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أو �توب علي ِهم أو �عذِ�هم﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪ .[۱۲۸ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﷲ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﺗﻮﺑﻪﺷﺎن را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮد ﯾﺎ ﻋﺬاﺑﺸﺎن ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪ .‬و اﷲ ﺑﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﺗﻮﻓﯿﻖ‬
‫ﺗﻮﺑﻪ داد؛ در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫‪] -8‬ﺛﺒﻮت[ ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﻨﻮت ﻧﺎزﻟﻪ‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫‪ -9‬ذﮐﺮ ﻧﺎم دﺷﻤﻦ در ﻧﻤﺎز ]ﺑﺮاي دﻋﺎ ﮐﺮدن ﺑﺮ ﺿﺪﺷﺎن‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫) ‪(4‬‬

‫)‪ (١‬ﻫﺪف ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺻﺮﻓﺎ اﺛﺒﺎت ﺧﻮاﻧﺪن ﻗﻨﻮت در ﻧﻤﺎز ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﻋﺒﺎرت "ﺳﯿﺪاﻟﻤﺮﺳﻠﯿﻦ" و ﻧﯿﺰ ذﮐﺮ‬
‫اﺻﺤﺎب ﺑﻪﻋﻨﻮان "ﺑﺮﺟﺴﺘﻪﺗﺮﯾﻦ اﻓﺮاد اﻣﺖ"‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ اﺷﺎره دارد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎ آن ﻣﻘﺎم واﻻﯾﺸﺎن‪ ،‬در ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ‪،‬‬
‫ﺑﻪ دﻋﺎ و ﻗﻨﻮت ﻣﯽﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ و ﺑﻪ اﻟﻠﻪ‪ ‬روی ﻣﯽآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ّ‬
‫)‪ (٢‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬دﻋﺎی رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﺑﺮ ﺿﺪ ﺻﻔﻮان ﺑﻦ اﻣﯿﻪ‪ ،‬ﺳﻬﯿﻞ ﺑﻦ‬
‫ﻋﻤﺮو و ﺣﺎرث ﺑﻦ ﻫﺸﺎم ﺑﻮد ﮐﻪ در زﻣﺎن دﻋﺎی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﺸﺪه ﺑﻮدﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در اداﻣﻪی‬
‫آﯾﻪی ‪ ١٢٨‬ﺳﻮرهی آلﻋﻤﺮان‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ در آﯾﻪی ‪ ١٢٩‬ﺑﻪ ﭘﺬﯾﺮش ﺗﻮﺑﻪی اﯾﻨﻬﺎ اﺷﺎره ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‪ ‬ﺗﻮﺑﻪی‬
‫اﯾﻨﻬﺎ را ﭘﺬﯾﺮﻓﺖ و اﯾﻨﻬﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﺷﺪﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺮای رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﺗﺒﯿﯿﻦ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻋﺬاب ﯾﺎ ﻗﺒﻮل ﺗﻮﺑﻪی ﺑﻨﺪﮔﺎن‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ اﯾﺸﺎن ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ‬ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬اﯾﻦ‪ ،‬ﯾﮏ ﻣﺴﺄﻟﻪی ﻓﻘﻬﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن وارد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای رﻓﻊ‬
‫آن از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬در ﻧﻤﺎزﻫﺎ دﻋﺎ ﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٤‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻣﺼﻠﺤﺘﯽ در ﻧﺎم ﺑﺮدن دﺷﻤﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ذﮐﺮ ﻧﺎم دﺷﻤﻦ ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪66‬‬

‫‪ -10‬ﻧﻔﺮﯾﻦ اﻓﺮاد ﺧﺎص در ﻗﻨﻮت‪.‬‬

‫) ‪(1‬‬

‫َ ۡ َ ََ َ‬ ‫َ‬
‫�ت ك‬ ‫‪ -11‬آﻧﭽﻪ رﺳﻮلاﷲص ﭘﺲ از ﻧﺰول آﯾﻪي‪﴿ :‬وأنذِر عشِ‬
‫ٱ ۡ�َ ۡق َر� َ‬
‫�‪] ﴾٢١٤‬اﻟﺸﻌﺮاء‪ [۲۱۴ :‬اﻧﺠﺎم داد‪.‬‬ ‫ِ‬
‫‪ -12‬ﺟﺪﯾ‪‬ﺖ و ﺗﻼش رﺳﻮلاﷲص در ﺟﻬﺖ ﻫﺸﺪار دادن ﺑﻪ‬
‫ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺶ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ او را ﺑﻪ دﯾﻮاﻧﮕﯽ ﻣﺘﻬﻢ ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻣﺮوزه ﻧﯿﺰ‬
‫اﮔﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ در ﻣﺴﯿﺮ دﻋﻮت ﺑﮑﻮﺷﺪ‪ ،‬او را دﯾﻮاﻧﻪ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -13‬رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان درﺟﻪي ﯾﮏ و ﻧﯿﺰ ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪان‬
‫دورﺗﺮش ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻋﺬاب اﷲ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ ﮐﺎري‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﻢ«‪ .‬ﺣﺘﯽ ﺑﻪ دﺧﺘﺮش ﻓﺎﻃﻤﻪ& ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻓﺎﻃﻤﻪ دﺧﺘﺮ‬
‫ﻣﺤﻤﺪ! ﻣﻦ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﺮاي ﺗﻮ ﻧﺰد اﷲ ﮐﺎري اﻧﺠﺎم دﻫﻢ«‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‬
‫ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﯿﺪاﻟﻤﺮﺳﻠﯿﻦ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي دﺧﺘﺮش ﮐﻪ ﺳﺮور و‬
‫ﺑﺰرگﺑﺎﻧﻮي زﻧﺎن ﺟﻬﺎن اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎري ﺑﮑﻨﺪ! ﺑﻪﯾﻘﯿﻦ‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ اﯾﻦ دوران و‬
‫وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻮاص‪ ‬آن‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻧﯿﺰ اﻧﺤﺮاﻓﯽ ﮐﻪ داﻣﻨﮕﯿﺮ‬
‫) ‪(2‬‬
‫دﯾﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﮔﻮﯾﺎ اﺷﺎرهی ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ اﻓﺮاد ﻣﻌﯿﻨﯽ در ﻗﻨﻮت‪ ،‬اﺑﺘﺪا ﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ‬
‫ﻣﻨﻊ ﺷﺪ؛ اﻣﺎ اﯾﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﮐﻪ ﻟﻌﻨﺖ ﻓﺮﺳﺘﺎدن ﺑﺮ ﻓﺮد ﯾﺎ اﻓﺮاد ﻣﻌﯿﻨﯽ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺎی ﺑﺤﺚ‬
‫دارد؛ زﯾﺮا رﺳﻮلاﻟﻠﻪص از ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻓﺮد ﻣﻌﯿﻦ‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬وﻗﺘﯽ ﺑﺮای دﺧﺘﺮش ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎری اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺲ دﯾﮕﺮان ﭼﻪ ﺗﻮﻗﻌﯽ دارﻧﺪ؟ اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﮔﻤﺮاﻫﯽ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪص را ﺻﺪا ﻣﯽزﻧﻨﺪ‪ .‬آﻧﺎن را در ﮐﻨﺎر ﻣﺴﺠﺪاﻟﻨﺒﯽ ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم دﻋﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬رو‬
‫ﺑﻪ ﻗﺒﺮ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و روﺑﻪروی ﻗﺒﺮ ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪای ﻣﯽاﯾﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ در ﺑﺮاﺑﺮ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز اﯾﺴﺘﺎدهاﻧﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺧﺸﻮع‬
‫ﺑﯿﺶﺗﺮی ﻫﻢ دارﻧﺪ!‬
 ‫‪67‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫َ َّ ٰٓ َ ُ َ َ‬
‫� إِذا ف ّ ِزع عن‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(16‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ‪﴿ :‬ح‬
‫ُ ُ ۡ َ ُ ْ َ َ َ َ َ ُّ ُ ۡ َ ُ ْ ۡ َ َّ َ ُ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫كب ُ‬
‫�﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[۲۳ :‬و‬ ‫قلو� ِ ِهم قالوا ماذا قال ر��مۖ قالوا ٱ�ق ۖوهو ٱلع ِ ُّ‬
‫� ٱل ِ‬
‫ﭼﻮن اﺿﻄﺮاب و دﻟﻬﺮه از دلﻫﺎﯾﺸﺎن زدوده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن‬
‫ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ :‬ﺣﻖ )ﮔﻔﺖ( و او‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪي ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫) ‪( 1‬‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري[‬
‫�‪= �Ô�’ �Û˙ �› �ÿ^= �l�f�à �ó = �Ú_�› �åÿ^= Ï�Ã= �à �‹�˚ ^= �ÊŸ‬‬ ‫�‪ÿ^= �ò –� = ^�Ö‬‬ ‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪dA@ :‬‬
‫�‬‫� =‪َ ﴿=I ÷ÿÖ= fi‰�Ü�Õ·�Í‬ح َّ ٰٓ‬ ‫�‪„^�È�Õ�ì = �Ÿ�ƒ = Ô‬‬ ‫‪�Ÿ�å�Ÿ�ã= �Ê�‡�a �‘ = �Ê�ÿ�È�—�ÿ= _�‡_�≈�ò �~= _�Â�k�w �·�r�a �f‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬
‫ع َعن قُلُو�ه ۡم قَالُوا ْ َماذَا قَ َال َر ُّ�� ۡمۖ قالوا ٱ َ‬
‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬ ‫َ ُّ َ‬
‫�﴾ ]ﺳﺒﺄ‪:‬‬ ‫� ٱلكب ُ‬
‫ِ‬ ‫� َّق ۖ َوه َو ٱل َع ِ ُّ‬ ‫ِِ‬ ‫إِذا ف ِز‬
‫�=‬ ‫’‪ö �≈�f= �”�È�Ã= �Ê�ò �≈�f= ^�Ü‬‬ ‫� =‪� �‰‬‬ ‫�”� =^‪∆�› �åÿ‬‬
‫�∆ =‪à �k�å�‹�Ë‬‬ ‫�”� =^‪�› �åÿ‬‬ ‫‪à �k�å�‹= _�Â�≈�› �å�Î�à .[۲۳‬‬
‫’‪= Ô� �› �Ÿ‬‬
‫‪� �ÿ^= �∆�› �å�Î�Ã= �Ê�≈�f_�ì �`= �‚�Î�f= �É�Ñ�f�Ë= _�Â�Ã�à �w �Ã= �Ê�Õ�’ �f= Ê·Î΃= ‚f= �„_�Î�Õ�ã= Ê�Õ�ì �Ë‬‬
‫„=‬ ‫�‬ ‫�‪_�å�ÿ= �Ÿ�ƒ = _�Â�Î�—�Ÿ�Í= �k�v= �Ê�k�w �j= �‚�‹= �ÿ‬‬ ‫�‪d= �à �~˝^= _�ÂÎ�—�Ÿ�Í= �fi�n= �Ê�k�w �j= �‚�‹= �ÿd‬‬‫‪= _�ÂÎ�—�Ÿ�Î�Ã‬‬
‫� =‪= �⁄�g �–= _�‰_�—�ÿ�`= _�› �f�á �Ë= _�Â�Î�—�Ÿ�Í= �„�`= �⁄�g �–= �i_�Â�êÿ^= Ê�‘ �á �É�`= _�› �f�à �Ã‬‬ ‫� =^‪‚�‰_�’ �ÿ‬‬ ‫� =�`‪Ë‬‬
‫^‪à �v_�åÿ‬‬
‫� ‘�‪= ^�Ü�‘ = �fl�È�Í= _�·�ÿ= �€_�–= �Ñ�–= �ç�Î�ÿ�`= W�€_�—�Î�Ã= �Ô�f�Ü�‘ = �Ô�Û_�‹= _�Â�≈�‹= �i�Ü�’ �Î�Ã= �Ê‬‬ ‫`�„� =‪á �Ñ�Í‬‬
‫�‪K@�Ú_�› �åÿ^= �‚�‹= l�≈�› �ã= Ï�k‬‬ ‫÷ =^‪ÿ ^= �Ô�› �Ÿ�’ �ÿ‬‬ ‫‪� �Ÿ�k�f= �”�Ñ�î �Î�Ã= ^�Ü�‘ �Ë= ^�Ü�‘ =I ^�Ü�‘ �Ë‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه اﷲ ﻣﺴﺄﻟﻪاي را در آﺳﻤﺎن ﻓﯿﺼﻠﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺑﻪ ﻧﺸﺎﻧﻪي اﻃﺎﻋﺖ از دﺳﺘﻮرش‪ ،‬ﺑﺎلﻫﺎﯾﺸﺎن را ﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﯽزﻧﻨﺪ؛‬
‫ﻃﻮري ﮐﻪ ﺻﺪاي آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺻﺪاي زﻧﺠﯿﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﻨﮕﯽ ﺑﯿﻔﺘﺪ‪» .‬و ﭼﻮن‬
‫اﺿﻄﺮاب و دﻟﻬﺮه از دلﻫﺎﯾﺸﺎن زدوده ﺷﻮد‪ ،‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد؟‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ :‬ﺣﻖ )ﮔﻔﺖ( و او‪ ،‬ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪي ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪ .‬ﭘﺲ ﺷﯿﻄﺎنﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و‪ -‬ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻃﺒﻘﺎﺗﯽ‪ -‬روي ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.٤٧٠١ :‬‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪68‬‬

‫ﺳﺨﻦ را ﻣﯽﺷﻨﻮﻧﺪ‪ .‬ﭼﻪﺑﺴﺎ ﺷﻬﺎبﺳﻨﮕﯽ ﺷﻨﻮﻧﺪه را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و او را ﭘﯿﺶ از‬

‫رﺳﺎﻧﺪن آن ﺳﺨﻦ ﺑﻪ دوﺳﺘﺶ‪ ،‬ﻣﯽﺳﻮزاﻧﺪ‪ .‬و ﮔﺎﻫﯽ ﻫﻢ ﺷﻬﺎبﺳﻨﮓ او را‬
‫درﻧﻤﯽﯾﺎﺑﺪ و او‪ ،‬آن ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ ﺷﺨﺺ ﺑﻌﺪي ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و او ﺑﻪ ﻧﻮﺑﻪي‬
‫ﺧﻮد آن را ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﺎﯾﯿﻦﺗﺮ از او ﻗﺮار دارد‪ ،‬ﻣﻨﺘﻘﻞ ﻣﯽﺳﺎزد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‬
‫اﯾﻦ ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ زﻣﯿﻦ ﻣﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ؛ آنﮔﺎه ﺑﺮ زﺑﺎن ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬ﺻﺪ دروغ ﺑﻪ آن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ و ﻣﻮرد ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﺮدم ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد و آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ ﻓﻼن و ﻓﻼن روز ﺑﻪ ﻣﺎ ﻧﮕﻔﺖ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﺳﺨﻨﺶ‪ ،‬درﺳﺖ ﺑﻮد؟ ﻟﺬا ﻣﺮدم ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﺎن ﯾﮏ ﺳﺨﻦِ راﺳﺖ‪ -‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺻﺪ‬
‫دروغ آﻣﯿﺨﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ -‬او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪= !^= €Èãá= €_–= W€_–= = „_≈5= ‚f= é^�È·ÿ^= ‚ƒ Ë‬ص‪=!^= É^á`= ^ÖdAW‬‬
‫�‪= W€_–Ë`F= I ÔÕrá= Ê·‹= m^Ë_›�åÿ^= �m�Ü�~`= Ïv�Èÿ_f= fi‬‬ ‫‪Ÿ’ j= à ‹˚_f= �Ï �vÈ�Í= „`= ≥_≈j‬‬
‫�‪= Ë= I ^È—�≈�ì = m^Ë_›�åÿ^= �⁄‰`= ÷ÿÖ= �∆�› �ã= ^ÖeÃ= I !^= ‚�‹= �_ÃÈ~= EÓÑÍÑè= Ó‬‬ ‫‪уá‬‬
‫�›‪‚�‹ !^ Ê‬‬ ‫~� ‪Ÿ’ ÎÃ= I ⁄� Í2r= Êã`á= ∆Ãà Í= ‚‹= €�Ë`= „È’ ÎÃ= �^Ñ�s �ã= ! = ^Ë�à‬‬
‫�›_ =‹ ‪= Êÿaã= �Ú_›åf= �à‬‬ ‫‪Ÿ‘ = WÔ’ Û˙ ª^= Ÿƒ= �⁄Í2r= �à �› �Í= �fi�n= I É^á`= _›�f= ÊÎv�Ë‬‬
‫‹ ˙‪= I 4g’ ÿ^= �Ï Ÿ≈ÿ^= È�‰= Ë= �“•^= €_–= W€È—Î�Ã= \�⁄Í2r= _Í= _·�f�á = €_–= ^Ö_‹= W_Âk’ Û‬‬
‫�‪=�Á�à �‹`= �pÎv= ≥d= Ïv�Èÿ_f= ⁄Í2r= ÏÂk·�Î�Ã=I ⁄Í2r=€_–=_‹=⁄o‹=fiÂ‬‬ ‫‪Ÿ‘ =„ÈÿÈ—Î�Ã‬‬
‫^!=‪]=K@‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦﮐﺜﯿﺮ و ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي[ @‬
‫) ‪(1‬‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬ﻧﻮاس ﺑﻦ ﺳﻤﻌﺎن‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬وﻗﺘﯽ اﷲ‬

‫رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺑﯽﺣﺎﺗﻢ آورده اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺳﻨﺪش‪ ،‬وﻟﯿﺪ ﺑﻦ ﻣﺴﻠﻢ دﯾﺪه‬

‫ِ‬ ‫)‪ (١‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را اﺑﻦﮐﺜﯿﺮ‪ /‬ﺑﻪ‬
‫ّ‬
‫ﻣﺪﻟﺲ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻢ و اﺣﻤﺪ رﺣﻤﻬﻤﺎ اﻟﻠﻪ ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ِ‬
‫ﻣﻀﻤﻮن آوردهاﻧﺪ ﮐﻪ رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺑﯽﺣﺎﺗﻢ را ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪69‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻣﺘﻌﺎل ارادهي ﻧﺰول وﺣﯽ ﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي ﻓﺮوﻓﺮﺳﺘﺎدنِ اﻣﺮي ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪،‬‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ از ﺗﺮسِ اﷲ‪ ‬ﺑﻪ ﻟﺮزه در ﻣﯽآﯾﻨﺪ و ﺳﺎﮐﻨﺎن آﺳﻤﺎنﻫﺎ )= ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن(‬
‫ﺑﯽﻫﻮش ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ؛ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺮش را ﺑﺎﻻ ﻣﯽآورد‪،‬‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ اﺳﺖ‪ .‬اﷲ آﻧﭽﻪ از وﺣﯽ ﺧﻮد ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﺎ او ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ .‬آنﮔﺎه‬
‫ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ از ﮐﻨﺎر ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﯽﮔﺬرد‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن آﺳﻤﺎنﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ‪ ،‬از او‬
‫ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪ :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﻣﺎن ﭼﻪ ﮔﻔﺖ؟ و ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪) :‬ﺳﺨﻦِ( ﺣﻖ را ﮔﻔﺖ‬
‫و او ﺑﻠﻨﺪﻣﺮﺗﺒﻪي ﺑﺰرگ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﻪي ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﺳﺨﻦ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ× وﺣﯽ را ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﻣﺮِ اﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ 23‬ﺳﻮرهي ﺳﺒﺄ[‬
‫‪ -2‬اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬رﯾﺸﻪﻫﺎي ﺷﺮك را در درون ﻗﻠﺐ ﻣﯽﺧﺸﮑﺎﻧﺪ؛ زﯾﺮا در آن‪،‬‬
‫ﺑﺮاﻫﯿﻦ روﺷﻨﯽ ﺑﺮاي اﺑﻄﺎل ﺷﺮك وﺟﻮد دارد‪ ،‬ﺑﻪوﯾﮋه در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻨﺪﮔﺎن ﻧﯿﮏ را ﺑﻪﻓﺮﯾﺎد ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫كب ُ‬
‫�﴾‪.‬‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ُّ‬
‫�‬ ‫ع‬ ‫ۖ‬ ‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬قَالُوا ْ ٱ ۡ َ‬
‫� َّق َو ُه َو ٱ ۡل َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫) ‪(3‬‬
‫‪ -4‬ﻋﻠﺖ ﺳﺆال ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن‪.‬‬

‫ﺻﻔﺎت اراده و ﮐﻼم ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ‬ﺛﺎﺑﺖ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽﺳﺖ‪ :‬اراده ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪* :‬‬
‫ِ‬ ‫)‪ (١‬از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪،‬‬
‫ارادهی ﺷﺮﻋﯽ‪ ،‬و * ارادهی ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ؛ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻓﺮق دارﻧﺪ‪ .‬ارادهی ﺷﺮﻋﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪‬‬
‫دوﺳﺖ ﻣﯽدارد‪ ،‬ﭼﻪ روی دﻫﺪ و ﭼﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺪ؛ اﻣﺎ ارادهی ﺗﮑﻮﯾﻨﯽ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رویدادﻫﺎﺳﺖ؛ ﭼﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫رویدادی را دوﺳﺖ ﺑﺪارد و ﭼﻪ آن را دوﺳﺖ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫)‪ (٢‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ّ ،‬رد آﺷﮑﺎری ﺑﺮ ﮔﻤﺮاﻫﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ ‬در اﺑﻼغ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ ﺧﯿﺎﻧﺖ‬
‫ﮐﺮده و وﺣﯿﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻠﯽ‪ ‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺤﻤﺪص رﺳﺎﻧﯿﺪه اﺳﺖ!‬

‫)‪ (٣‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻓﺮﺷﺘﮕﺎن ﻣﯽﭘﺮﺳﻨﺪ‪» :‬ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد؟« اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ‪ ،‬از ِ‬
‫ﺗﺮس‬
‫اﻟﻠﻪ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬زﯾﺮا آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﺎن ﻋﺬاﺑﯽ ﻃﺎﻗﺖﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﺑﺎﺷﺪ!‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪70‬‬

‫‪ -5‬آﻧﮕﺎه ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ ‬ﭘﺎﺳﺨﺸﺎن را ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫‪ -6‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺮ از ﺳﺠﺪه ﺑﺮﻣﯽدارد‪ ،‬ﺟﺒﺮﯾﻞ‪ ‬اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻫﻤﻪي ﺳﺎﮐﻨﺎن آﺳﻤﺎن از او ﺳﺆال ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و او‪ ،‬ﭘﺎﺳﺦ ﻫﻤﻪي آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻫﻤﻪي ﺳﺎﮐﻨﺎن آﺳﻤﺎن‪] ،‬ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر[ ﺑﯽﻫﻮش ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻟﺮزﯾﺪن آﺳﻤﺎنﻫﺎ از ﺷﻨﯿﺪن ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر‪.‬‬
‫‪ -10‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ وﺣﯽ اﻟﻬﯽ را ﺑﻪ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و‬
‫ﻓﺮﻣﺎن اﷲ‪ ‬ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬اﺳﺘﺮاق ﺳﻤﻊ ﺗﻮﺳﻂ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻦ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ ﺑﺮ ﻓﺮاز ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ‪.‬‬
‫‪ -13‬ﺗﻌﻘﯿﺐ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﺷﻬﺎبﻫﺎ ﯾﺎ ﺳﻨﮓﻫﺎي آﺳﻤﺎﻧﯽ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﮔﺎﻫﯽ ﺷﻬﺎبﺳﻨﮓ ﺑﻪ ﺷﯿﻄﺎن اﺻﺎﺑﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺳﺨﻦ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﺮ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺪ؛ و ﮔﺎه ﭘﯿﺶ از اﯾﻨﮑﻪ ﺷﻬﺎب ﺑﻪ او اﺻﺎﺑﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﻦ را ﺑﻪ‬
‫ﮔﻮش اﻧﺴﺎنﻫﺎ ]= ﺟﺎدوﮔﺮاﻧﯽ ﮐﻪ از ﺟﻨﺲ ﺑﺸﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ[ ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﮐﺎﻫﻦﻫﺎ و ﻣﺪﻋﯿﺎنِ ﻋﻠﻢ ﻏﯿﺐ ﮔﺎﻫﯽ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -16‬ﮐﺎﻫﻦ‪ ،‬آن ﺳﺨﻦِ راﺳﺖ ]را ﮐﻪ از ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ درﯾﺎﻓﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ [،‬ﺑﺎ‬
‫ﺻﺪ دروغ ﻣﯽآﻣﯿﺰد‪.‬‬
‫‪ -17‬دروغﻫﺎي ﮐﺎﻫﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﻫﻤﺎن ﯾﮏ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ ﮐﻪ ]ﺗﻮﺳﻂ‬
‫ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ[ از آﺳﻤﺎن ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ و ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﺷﻮد!‬
‫‪ -18‬ﻣﺮدم ﭼﻪﻗﺪر ﺑﺮاي ﭘﺬﯾﺮش ﺑﺎﻃﻞ آﻣﺎدﮔﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ دروغﻫﺎي ﮐﺎﻫﻦ را‬
‫در ﻧﻈﺮ ﻧﻤﯽﮔﯿﺮﻧﺪ و ﻫﻤﺎن ﯾﮏ ﺳﺨﻦ راﺳﺖ را ﻣﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ!‬
‫‪ -19‬آﻧﻬﺎ ﯾﮑﯽ ﭘﺲ از دﯾﮕﺮي‪ ،‬آن ﺳﺨﻦ راﺳﺖ را درﯾﺎﻓﺖ و ﺣﻔﻆ‬
‫ﮐﺮده‪ ،‬ﺑﺪان اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪71‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -20‬اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺎت ﺑﺎريﺗﻌﺎﻟﯽ ]ﻫﻤﭽﻮن ﺻﻔﺖ ﮐﻼم[‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﻋﻘﯿﺪهي‬

‫اﺷﻌﺮيﻫﺎي ﻣ‪‬ﻌ‪‬ﻄ‪ّ‬ﻠﻪ‪.‬‬
‫‪ -21‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻟﺮزﯾﺪن آﺳﻤﺎنﻫﺎ و ﺑﻪ ﺳﺠﺪه اﻓﺘﺎدن ﺳﺎﮐﻨﺎﻧﺶ‪ ،‬از‬
‫ﺗﺮس اﷲ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -22‬آﻧﻬﺎ ﺑﺮاي اﷲ ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽاﻓﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(17‬ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َّ َ َ َ ُ َ َ ُ ۡ َ ُ ْ َ‬ ‫َ‬
‫� ٓوا إ ِ ٰ� َر ّ� ِ ِه ۡم ليۡ َس ل ُهم‬‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأنذ ِۡر بِهِ ٱ�ِين �افون أن �‬
‫يع﴾ ]اﻷﻧﻌﺎم‪» .[۵۱ :‬و ﺑﺎ آن )=ﻗﺮآن( ﺑﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺣﺸﺮ‬ ‫� َو َ� َشف ‪ٞ‬‬‫ّمِن ُدونِهِۦ َو ّ ‪ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺷﺪن در ﭘﯿﺸﮕﺎه ﭘﺮوردﮔﺎرﺷﺎن ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ‪ ،‬ﻫﺸﺪار ﺑﺪه ﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ ﻫﯿﭻ دوﺳﺖ و‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖﮐﻨﻨﺪهاي ﻧﺪارﻧﺪ«‪.‬‬
‫لش َ�ٰ َع ُة َ� ٗ‬
‫ِيعا﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪» .[۴۴ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﻤﻪي ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫َّ‬ ‫ُ ّ َّ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل ِ�ِ ٱ‬
‫و ﻣﯿﺎﻧﺠﯽﮔﺮي در اﺧﺘﯿﺎر اﷲ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬من َذا ٱ َّ�ِي � َ ۡش َف ُع ع َ‬
‫ِندهُ ٓۥ إِ� �ِإِذنِهِۦ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۵۵ :‬‬
‫»ﻫﯿﭻﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﻧﺰدش ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﻪ اﺟﺎزهي او«‪.‬‬
‫ت َ� ُ� ۡغ� َش َ�ٰ َعتُ ُه ۡم َش ۡ ً‬
‫�ٔا‬ ‫ِ‬ ‫ٰ‬ ‫�‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َ�م ّمِن َّملَك � ٱ َّ‬
‫لس َ� ٰ َ‬
‫ِ‬ ‫ٖ ِ‬
‫� ‪] ﴾٢٦‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[۲۶ :‬و ﭼﻪ ﺑﺴﯿﺎر‬ ‫إ َّ� ِم ۢن َ� ۡع ِد أَن يَأۡ َذ َن ٱ َّ ُ‬
‫� ل َِمن � َ َشا ٓ ُء َو�َ ۡر َ ٰٓ‬ ‫ِ‬
‫ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﯽ ﮐﻪ در آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ و ﺷﻔﺎﻋﺘﺸﺎن ﻫﯿﭻ ﺳﻮدي ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬
‫اﷲ ﺑﺮاي ﻫﺮﮐﺲ ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺑﭙﺴﻨﺪد‪ ،‬اﺟﺎزه دﻫﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ َ ۡ ُ َ ۡ َ َ‬ ‫ُ ۡ ُ ْ َّ َ َ َ ۡ ُ ّ ُ‬
‫ون ٱ� ِ � �مل ِكون مِثقال‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ق ِل ٱدعوا ٱ�ِين ز�متم مِن د ِ‬
‫ۡ َ َ َُ ۡ ُ ّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ‬ ‫ََ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ‬ ‫َذ َّر� � ٱ َّ َ َ‬
‫�‬
‫ِ ٖ‬‫ه‬ ‫ظ‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ن‬‫م‬‫ِ‬ ‫ۥ‬ ‫�‬ ‫ا‬ ‫م‬‫و‬ ‫ك‬ ‫�‬
‫ِ ٖ‬ ‫ِن‬
‫م‬ ‫ا‬ ‫َ‬
‫م‬ ‫ه‬
‫ِ‬ ‫ِي‬ ‫�‬ ‫م‬ ‫ه‬ ‫ل‬ ‫ا‬ ‫م‬‫و‬ ‫ض‬‫ِ‬ ‫�‬‫ت َو� ِ� ٱ�‬
‫لس� ٰ� ٰ ِ‬ ‫ٖ ِ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪72‬‬
‫ِندهُ ٓۥ إ َّ� ل َِم ۡن أَذ َِن َ ُ‬
‫�ۥ﴾ ]ﺳﺒﺄ‪» .[۲۳-۲۲ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را‬
‫َ َ َ َ ُ َّ‬
‫لش َ�ٰ َع ُة ع َ‬‫‪ ٢٢‬و� تنفع ٱ‬
‫ِ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺰ اﷲ )ﻓﺮﯾﺎدرس ﺧﻮﯾﺶ( ﻣﯽﭘﻨﺪارﯾﺪ‪ ،‬ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ؛ ﻫﻢﺳﻨﮓ ذرهاي را در‬
‫آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در ﺗﺪﺑﯿﺮ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻫﯿﭻ دﺧﺎﻟﺖ و‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ و )ﭘﺮوردﮔﺎر( از ﻣﯿﺎن آﻧﻬﺎ ﻫﯿﭻ ﭘﺸﺘﯿﺒﺎن و ﯾﺎريدﻫﻨﺪهاي ﻧﺪارد‪.‬‬
‫و ﻧﺰدش ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺳﻮدي ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ ﺟﺰ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ او‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺶ اﺟﺎزه دﻫﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس‪] ،‬اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ [/‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل از ﻏﯿﺮِ ﺧﻮد‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ را ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﺑﺪان ﺑﺎور و دلﺑﺴﺘﮕﯽ دارﻧﺪ‪ ،‬ﻧﻔﯽ ﻓﺮﻣﻮده و اﻋﻼم‬
‫داﺷﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻏﯿﺮاﷲ ﻫﯿﭻ ﻣﺎﻟﮑﯿﺘﯽ ﻧﺪارد و در ﺗﺪﺑﯿﺮ آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﯾﺎور و‬
‫ﻣﻌﺎونِ اﷲ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻓﻘﻂ ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﺳﻮدي ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﷲ ﺑﺮاﯾﺶ اﺟﺎزه دﻫﺪ؛ ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫َ َ َ ۡ َ ُ َ َّ‬
‫ون إِ� ل َِم ِن ٱ ۡرتَ َ ٰ‬
‫�﴾ ]اﻷﻧﺒﯿﺎء‪» .[۲۸ :‬و ﺟﺰ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬ ‫ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و� �شفع‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎر رﺿﺎﯾﺖ دﻫﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن ﮔﻤﺎﻧﺶ را دارﻧﺪ و ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ ﮐﻪ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫در ﺣﻘﺸﺎن روي ﺧﻮاﻫﺪ داد‪ ،‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎ ِن ﺻﺮﯾﺢ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻣﺮدود و ﻣﻨﺘﻔﯽ اﻋﻼم ﺷﺪه و‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﺧﺒﺮ داده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﻮد‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﯿﺪان ﺣﺸﺮ‪ -‬ﻣﯽآﯾﺪ و‬
‫ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺳﺠﺪه ﻣﯽﮐﻨﺪ و او را ﻣﯽﺳﺘﺎﯾﺪ؛ ]ﻟﺬا اﺑﺘﺪا ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ [.‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﺳ‪‬ﺮَت را ﺑﻠﻨﺪ ﮐﻦ و‪ -‬ﺧﻮاﺳﺘﻪات را‪ -‬ﺑﮕﻮ‬
‫ﮐﻪ ﺷﻨﯿﺪه و ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽﮔﺮدد و‪ -‬آﻧﭽﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‪ -،‬ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ داده‬
‫ﻣﯽﺷﻮد و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﻦ ﮐﻪ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮد«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬از رﺳﻮلاﷲ ص ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﺧﻮﺷﺒﺨﺖﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺧﻮردارﺗﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺮدم از ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ‬ﺷﻤﺎ ﮐﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺧﻼص و از ﺻﻤﯿﻢ ﻗﻠﺒﺶ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﺑﮕﻮﯾﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.(٦٥٧٠ ،٩٩) :‬‬

 ‫‪73‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﭘﺲ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اذنِ اﷲ و ﺑﺮاي اﻫﻞ ﺗﻮﺣﯿﺪ و اﺧﻼص اﺳﺖ؛ ﻧﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﺷﺮك ﻣﯽورزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ]و ﺣﮑﻤﺖ[ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲـ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ذاﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫اﻫﻞ اﺧﻼص‪ ،‬ﻟﻄﻒ ﻣﯽﮐﻨﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺑﻪواﺳﻄﻪي دﻋﺎ و درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺧﻮدش ﺑﻪ او اﺟﺎزهي ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﻣﯽآﻣﺮزد ﺗﺎ ﺑﺪﯾﻦﺻﻮرت‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖﮐﻨﻨﺪه را ﮔﺮاﻣﯽ ﺑﺪارد و او را ﺑﻪ ﻣﻘﺎمِ واﻻ و ﻧﯿﮏ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ "ﻣﻘﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﻮد"‪ -‬ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﻗﺮآن آن را ﻣﻨﺘﻔﯽ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ‬ﺷﺮكآﻣﯿﺰ اﺳﺖ؛ از‬
‫اﯾﻦرو ﻗﺮآن در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ درﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اذن و اﺟﺎزهي اﷲ‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﮐﺮده و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻧﯿﺰ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬ﻓﻘﻂ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮﺣﺪانِ ﻣﺨﻠﺺ ﻣﯽﺷﻮد‪) .‬ﭘﺎﯾﺎن ﺳﺨﻦ اﺑﻮ اﻟﻌﺒﺎس‪H‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﺎت ]ﻣﺬﮐﻮر در اﯾﻦ ﺑﺎب[‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -2‬ﺑﯿﺎن ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﺘﻔﯽ اﻋﻼم ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﺒﺮي ]در روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﺗﺎ ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺑﻨﺪﮔﺎن آﻏﺎز‬
‫ﮔﺮدد[ ﮐﻪ ﺟﺰو ﻫﻤﺎن ﻣﻘﺎم ﻣﺤﻤﻮد اﺳﺖ ]ﮐﻪ ﺑﻪ اذن اﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬
‫داده ﻣﯽﺷﻮد[‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺷﺮکآﻣﯿﺰ‪.‬‬

‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺑﺮای ﻣﻮﺣﺪان ﻣﺨﻠﺺ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪﺷﺮﻃﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ اﺟﺎزه دﻫﺪ و از ﺷﻔﺎﻋﺖﮔﺮ و آنﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪74‬‬

‫‪ -5‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﺷﻔﺎﻋﺖ ﮐﺮدن رﺳﻮلاﷲص؛ ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﮐﻪ اﺑﺘﺪا ﺷﻔﺎﻋﺖ‬

‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ اﺑﺘﺪا ﺑﻪ ﺳﺠﺪه ﻣﯽاﻓﺘﺪ و ﭼﻮن اﺟﺎزهي ﺷﻔﺎﻋﺖ‬
‫ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﺳﻌﺎدﺗﻤﻨﺪﺗﺮﯾﻦ و ﺑﺮﺧﻮردارﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم از ﺷﻔﺎﻋﺖ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬
‫ﮐﯿﺴﺖ؟‬
‫‪ -7‬ﺷﻔﺎﻋﺖ در ﺣﻖ ﻣﺸﺮك‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺑﯿﺎنِ ﺣﻘﯿﻘﺖ و ﺣﮑﻤﺖ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪.‬‬
‫***‬
‫َّ َ َ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(18‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِنك �‬
‫� َ� ۡهدِي َمن � َ َشا ٓ ُء َو ُه َو أَ ۡعلَ ُم بٱل ۡ ُم ۡه َتد َ‬
‫� َّن ٱ َّ َ‬ ‫ٰ‬ ‫َ ۡ َ ۡ َۡ َ ََ‬ ‫َۡ‬
‫ِين ‪﴾٥٦‬‬ ‫ِ‬ ‫ۚ‬ ‫�هدِي من أحببت و ِ‬
‫�‬
‫]اﻟﻘﺼﺺ‪» .[۵۶ :‬ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﺗﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دوﺳﺖ داري‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ‬
‫ﮐﻨﯽ؛ وﻟﯽ اﷲ ﻫﺮ ﮐﻪ را ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و او ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖﯾﺎﻓﺘﮕﺎن داﻧﺎﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ«‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ) ‪ ،(1‬از اﺑﻦ ﻣﺴﯿﺐ از ﭘﺪرش رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ در‬
‫ﺣﺎل وﻓﺎت ﺑﻮد‪ ،‬رﺳﻮل اﷲ ﻧﺰد وي آﻣﺪ‪ .‬در آن ﻫﻨﮕﺎم‪ ،‬ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ اﺑﯽاﻣﯿﻪ و‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﻧﯿﺰ ﺣﻀﻮر داﺷﺘﻨﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻓﺮﻣﻮد‪=˘ =W�⁄�–= I �fi�ƒ = _�Í» :‬‬
‫�‪«�Ê‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اي ﻋﻤﻮي ﻣﻦ ! ﻓﻘﻂ ﯾﮏ‬
‫�‪Ÿÿ^= �Ñ�·�ƒ = _�Â�f= �÷�ÿ= �u_v�`= �Ô�› �Ÿ�‘ = I �ÊŸ‬‬
‫�˘ =^‪ÿ‬‬
‫�‪d‬‬
‫�‪= �Ê�ÿd‬‬
‫ﮐﻠﻤﻪ‪ ،‬ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ ﺑﮕﻮ ﺗﺎ ﺑﺮ اﯾﻤﺎن ﺗﻮ ﻧﺰد اﷲ ﮔﻮاﻫﯽ دﻫﻢ«‪ .‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽاﻣﯿﻪ و‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ آﯾﯿﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را رﻫﺎ ﮐﻨﯽ؟‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص ﻫﻤﭽﻨﺎن ﮐﻠﻤﻪي ﺗﻮﺣﯿﺪ را ﺑﻪ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮد و آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺳﺨﻦ ﺧﻮد را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ آﺧﺮﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﻣﻦ‬

‫َ‬
‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪١٣٦٠ :‬؛ ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از‪ :‬ﻣﺴﯿﺐ ﺑﻦ ﺣﺰن‪.‬‬
 ‫‪75‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺮ ﮐﯿﺶ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬و از ﮔﻔﺘﻦ ﮐﻠﻤﻪي ﻻاﻟﻪاﻻاﷲ اﻣﺘﻨﺎع ورزﯾﺪ‪.‬‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪«�÷�·�ƒ = �Ê�‡�`= �fi�ÿ= _�‹= �÷�ÿ= �„�à �Õ�…�k�ã�˚ » :‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻣﻨﻊ‬
‫ﻧﺸﻮم‪ ،‬ﺑﺮاﯾﺖ درﺧﻮاﺳﺖ آﻣﺮزش ﻣﯽﮐﻨﻢ«‪ .‬آنﮔﺎه اﷲ‪ ‬اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻓﺮو‬
‫ِ�﴾ ]اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪.[۱۱۳ :‬‬ ‫ِين َء َام ُن ٓوا ْ أَن � َ ۡس َت ۡغف ُروا ْ ل ِلۡ ُم ۡ�� َ‬
‫� َوٱ َّ� َ‬ ‫َ َ َ َّ ّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪﴿ :‬ما �ن ل ِلن ِ ِ‬
‫»ﺑﺮاي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ و ﻣﻮﻣﻨﺎن روا ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ«‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ت‬‫ك َ� َ� ۡهدِي َم ۡن أ َ ۡحبَبۡ َ‬‫َّ َ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ آﯾﻪ را درﺑﺎرهي اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻧﺎزل ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬إِن‬
‫ِين ‪] ﴾٥٦‬اﻟﻘﺼﺺ‪» .[۵۶ :‬ﺑﻪﻃﻮر‬ ‫� َ� ۡهدِي َمن � َ َشا ٓ ُء َو ُه َو أ َ ۡعلَ ُم بٱل ۡ ُم ۡهتَد َ‬
‫� َّن ٱ َّ َ‬ ‫َ‬
‫َو� ٰ ِ‬
‫ِ‬ ‫ۚ‬
‫ﻗﻄﻊ ﺗﻮ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﯽ ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ دوﺳﺖ داري‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﮐﻨﯽ؛ وﻟﯽ اﷲ ﻫﺮ ﮐﻪ را‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﻫﺪاﯾﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫ت‪] ﴾...‬اﻟﻘﺼﺺ‪.[۵۶ :‬‬‫ك َ� َ� ۡهدِي َم ۡن أَ ۡح َب ۡب َ‬ ‫َّ َ‬
‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪﴿ :‬إِن‬
‫�‪] ﴾...‬اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪.[۱۱۳ :‬‬ ‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي‪َ ﴿ :‬ما َ� َن ل َّ‬
‫ِلن ّ‬
‫ِِ‬
‫‪ -3‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﻣﻬﻢ و درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ درﺧﻮاﺳﺖ رﺳﻮلاﷲص از‬
‫اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﮔﻔﺘﻦ ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ‪ ،‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺗﺒﺮي ﺟﺴﺘﻦ‬
‫از ﺗﻤﺎم ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻮد‪ ،‬و ﻧﻪ ﻓﻘﻂ ﮔﻔﺘﻦِ اﻟﻔﺎظ آن‪] .‬زﯾﺮا اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﮐﻠﻤﻪ را ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ [.‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺗﻔﺴﯿﺮي ﮐﻪ اﻫﻞ ﮐﻼم از ﻻ‬
‫إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻮﺟﻬﻞ و ﻫﻤﺮاﻫﺶ ]ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ اﺑﯽاﻣﯿﻪ[ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ]ﯾﻌﻨﯽ‬
‫ﻣﻔﻬﻮم ﻻ إﻟﻪ إﻻ اﻟﻠﻪ را ﺧﻮب[ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ؛ ﭘﺲ ﺳﯿﻪرو ﺑﺎد آنﮐﻪ‬
‫اﺑﻮﺟﻬﻞ‪ ،‬از وي ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﺻﻞِ اﺳﻼم داﻧﺎﺗﺮ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﻌﯽ و ﺗﻼش رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺮاي ﻣﺴﻠﻤﺎن ﮐﺮدن ﻋﻤﻮي ﺧﻮد‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪76‬‬

‫‪ -6‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬رد‪‬ي ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻗﻠﻤﺪاد‬

‫ﮐﺮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﺳﺘﻐﻔﺎر رﺳﻮل اﷲ ص در ﺣﻖ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ و ﻋﺪم آﻣﺮزش او و ﻣﻨﻊ‬
‫ﺷﺪن رﺳﻮل اﷲ ص از اﯾﻦ ﮐﺎر‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺿﺮرِ ﻫﻢﻧﺸﯿﻦ و دوﺳﺖ ﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬زﯾﺎنِ ﺑﺰرگ اﻧﮕﺎﺷﺘﻦ ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﭘﯿﺮوي ﮐﻮرﮐﻮراﻧﻪ از آﻧﺎن‪.‬‬
‫‪ -10‬اﺷﺘﺒﺎه ﺑﺎﻃﻞﮔﺮاﯾﺎن ]و ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺣﻖ روي ﻣﯽﮔﺮداﻧﻨﺪ[ ﭘﯿﺮويِ‬
‫ﺑﯽﭼﻮن و ﭼﺮا از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن اﺳﺖ؛ و اﯾﻦ‪ ،‬ﻫﻤﺎن اﺳﺘﺪﻻل ﺑﺎﻃﻠﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﺑﻮﺟﻬﻞ داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -11‬اﻋﻤﺎل ﺑﻪ ﺧﺎﺗﻤﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد ]و ﻣﻬﻢ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﺟﺎمِ اﻧﺴﺎن‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺑﺎﺷﺪ[؛ زﯾﺮا اﮔﺮ اﺑﻮﻃﺎﻟﺐ ]ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص =را[ ﻗﺒﻮل‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﻔﻌﺶ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺟﺎي ﺗﺄﻣﻞ و درﻧﮓ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺒﻬﻪي ﭘﯿﺮوي از ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن‪ ،‬در ﻗﻠﻮب‬
‫ﮔﻤﺮاﻫﺎن رﯾﺸﻪ دواﻧﯿﺪه اﺳﺖ؛ زﯾﺮا در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن‪ ،‬ﺑﻪرﻏﻢ ﺗﺄﮐﯿﺪ و‬
‫ﺗﮑﺮار ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﺷﺒﻬﻪ ﺗﮑﯿﻪ ﮐﺮدﻧﺪ و ﺣﺎﺿﺮ ﻧﺸﺪﻧﺪ‬
‫) ‪(1‬‬
‫روشِ ﻧﺎدرﺳﺖ‪ ‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن را رﻫﺎ ﮐﻨﻨﺪ!‬
‫***‬

‫ً‬
‫)‪ (١‬اﯾﻦ‪ ،‬دﻗﯿﻘﺎ رویﮐﺮد ﺗﻤﺎم اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ و ﻣﺘﻌﺼﺒﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﯿﺮوی از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎﻧﺸﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ‬
‫ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ زﺑﺎن ﺣﺎل‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن ﺧﻄﺎ در ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ وﺟﻮد دارد‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺸﺎن از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺧﻄﺎﯾﯽ ﻣﺼﻮن اﺳﺖ! ﭘﻨﺎه ﺑﺮ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
 ‫‪77‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(19‬اﻧﮕﯿﺰهي ﮐﻔﺮ ﺑﻨﯽآدم و ﺗﺮك دﯾﻨﺸﺎن‪ ،‬اﻓﺮاط در‬

‫ﮔﺮاﻣﯽداﺷﺖ ﺻﺎﻟﺤﺎن اﺳﺖ‬
‫ُ‬ ‫َ َُۡ ْ‬ ‫َ ٰٓ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫ِ� ۡم﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪.[۱۷۱ :‬‬ ‫ب � �غلوا ِ� دِين‬ ‫ٰ‬
‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬أهل ٱلك ِ‬
‫ِ�‬
‫»اي اﻫﻞ ﮐﺘﺎب! در دﯾﻨﺘﺎن ﻏُﻠﻮ و زﯾﺎدهروي ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ ُ ْ َ َ َ ُ َّ َ َ َ ُ‬
‫� ۡم َو� ت َ َذ ُر َّن َو ّٗدا َو� ُس َو ٗ‬
‫ا�‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقالوا � تذرن ءال ِهت‬
‫ََ َُ َ ََُ َ‬
‫وق َو� َ ۡ ٗ‬
‫�� ‪] ﴾٢٣‬ﻧﻮح‪» .[۲۳ :‬و ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬از ﻣﻌﺒﻮداﻧﺘﺎن دﺳﺖ‬ ‫و� �غوث و�ع‬
‫ﺑﺮﻧﺪارﯾﺪ و ﻫﺮﮔﺰ )ﺑﺖﻫﺎي( »و‪‬د«‪» ،‬ﺳ‪‬ﻮاع«‪» ،‬ﯾﻐﻮث« و »ﻧﺴﺮ« را رﻫﺎ ﻧﮑﻨﯿﺪ«‪ .‬در‬
‫ﺻﺤﯿﺢ) ‪ ،(1‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ "و‪‬د"‪" ،‬ﺳﻮاع"‪" ،‬ﯾ‪‬ﻐﻮث"‪" ،‬ﯾﻌﻮق"‬
‫و "ﻧﺴﺮ" ﻧﺎمِ اﻧﺴﺎنﻫﺎي ﺻﺎﻟﺤﯽ از ﻗﻮم ﻧﻮح ﺑﻮد ﮐﻪ ﭘﺲ از وﻓﺎﺗﺸﺎن‪ ،‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﻪ‬
‫ﻗﻮﻣﺸﺎن ﭼﻨﯿﻦ اﻟﻘﺎ ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺴﺎزﻧﺪ و ﻧﺎم اﯾﻨﻬﺎ را روي ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ‬
‫ﻗﻮﻣﺸﺎن ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎي اﯾﻦ ﺻﺎﻟﺤﺎن را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ آﻧﻬﺎ را‬ ‫ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﻧﺨﺴﺖ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻨﺪ و ﺟﻬﻞ ﻓﺮاﮔﯿﺮ ﺷﺪ؛ آنﮔﺎه‬
‫ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ روي آوردﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦاﻟﻘﯿﻢ‪ /‬در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﺑﺴﯿﺎري از ﻋﻠﻤﺎي ﺳﻠﻒ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﮐﻪ‬
‫وﻗﺘﯽ ﺑﺰرﮔﺎن اﻫﻞ ﮐﺘﺎب وﻓﺎت ﻣﯽﯾﺎﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮﻫﺎﯾﺸﺎن ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‬
‫و ﺳﭙﺲ ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎﯾﺸﺎن را ﻣﯽﺳﺎﺧﺘﻨﺪ و ﭘﺲ از ﻣﺪﺗﯽ ﻃﻮﻻﻧﯽ ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت آﻧﺎن‬
‫روي ﻣﯽآوردﻧﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �m�à �ù�`= _�› �‘ = Ï�‡Ë�à ���j= �˘ » :‬‬
‫�‪«�Êÿ� È�ã�á �Ë= �Ê‬؛ ]رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري‬ ‫^‪e �Ã=I �fi�Í�à �‹= �‚�f^= Ò �á _�î �·ÿ‬‬
‫�‡� ›�_ =`�‡�_ = ‪Ÿÿ^= �Ñ�g �ƒ = W^È�ÿ È�—�Ã= �Á�Ñ�g �ƒ‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.٤٩٢٠ :‬‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪78‬‬

‫و ﻣﺴﻠﻢ[) ‪@ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬درﺑﺎرهي ﻣﻦ اﻓﺮاط و زﯾﺎدهروي ﻧﮑﻨﯿﺪ؛ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﺎرا‬

‫درﺑﺎرهي ﻋﯿﺴﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻏﻠﻮ و زﯾﺎدهروي ﮐﺮدﻧﺪ‪ .‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ‪،‬‬
‫ﺑﻨﺪهي اﷲ ﻫﺴﺘﻢ؛ ﭘﺲ‪ -‬درﺑﺎرهام‪ -‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهي اﷲ«‪.‬‬
‫�‪= �‚�‹= �÷�Ÿ�‰�`= _�› �‡e‬‬
‫�‪�Ã=I �ÈŸ��…�ÿ^�Ë= �fi�‘ _�Íd‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬‬
‫‘�_„� =–� ‪«�ÈŸ��…�ÿ^= �fi�’ �Ÿ�g‬؛) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از زﯾﺎدهروي و اﻓﺮاط ﭘﺮﻫﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ‪ ،‬زﯾﺮا اﻓﺮاط‬
‫و زﯾﺎدهروي‪ ،‬اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ رﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»‪«�„È�≈���·�k�› �ÿ^= �÷�Ÿ�‰‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‪ -‬در ﮐﺎرﻫﺎي دﯾﻨﯽ و دﻧﯿﻮي‪ -‬زﯾﺎدهروي‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ -‬و از ﺣﺪ‪ ‬ﺣﻖ و اﻋﺘﺪال ﻣﯽﮔﺬرﻧﺪ‪ -‬ﻫﻼك ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ«‪ .‬و اﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ را‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﺳﻪ ﺑﺎر ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪي اﯾﻦ ﺑﺎب و دو ﺑﺎب ﺑﻌﺪي ﺑﻪ ﻏﺮﺑﺖ دﯾﻦ ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ و‬
‫ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﭼﻪﺳﺎن دلﻫﺎ را دﮔﺮﮔﻮن و واروﻧﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺷﺮك در روي زﻣﯿﻦ‪ ،‬در ﻧﺘﯿﺠﻪي ﻏﻠﻮ و زﯾﺎدهروي درﺑﺎرهي‬
‫ﺻﺎﻟﺤﺎن ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﻨﺎﺧﺘﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺗﻐﯿﯿﺮي ﮐﻪ در دﯾﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺷﮑﻞ ﮔﺮﻓﺖ و ﻧﯿﺰ‬
‫اﺳﺒﺎب و ﻋﻠﻞ آن؛ و درك‪ ‬اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ]ﭘﺲ از ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺷﺮك‬
‫) ‪(4‬‬
‫در ﻣﯿﺎن اﻣﺖﻫﺎ[ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان را ﺑﻪ ﺳﻮي آﻧﺎن ﻓﺮﺳﺘﺎد‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٣٤٤٥ :‬؛ اﯾﻦ رواﯾﺖ را در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﻧﯿﺎﻓﺘﻢ‪.‬‬

‫)‪ (٢‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ و اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪.$‬‬
‫)‪ (٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.۲۶۷۰ :‬‬
‫)‪ (٤‬ر‪.‬ک‪ :‬آﯾﻪی ‪ ٢١٣‬ﺳﻮرهی اﻟﺒﻘﺮه‪.‬‬
 ‫‪79‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -4‬درك اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﺎ وﺟﻮد اﯾﻨﮑﻪ ﺷﺮاﯾﻊ آﺳﻤﺎﻧﯽ و ﻓﻄﺮتﻫﺎي‬

‫ﭘﺎك ﺑﺪﻋﺖ و ﻧﻮآوري در دﯾﻦ را رد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺮدم ﺑﻪ‬
‫ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ روي ﻣﯽآورﻧﺪ؟‬
‫‪ -5‬ﺳﺒﺐ و ﺧﺎﺳﺘﮕﺎه ﻫﻤﻪي اﯾﻦ اﻧﺤﺮافﻫﺎ‪ ،‬آﻣﯿﺨﺘﻪ ﺷﺪن ﺣﻖ ﺑﺎ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﺑﻮد؛ ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﮐﻪ‪:‬‬
‫• ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬ﺑﺎ ﺻﺎﻟﺤﺎن ﻣﺤﺒﺖ داﺷﺘﻨﺪ‬
‫• و ﺳﭙﺲ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻫﻞ ﻋﻠﻢ و دﯾﻦداران‪ ،‬ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎي‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎران را ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ ]ﺗﺎ ﺑﺎ ﯾﺎدآوريِ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﺧﯿﺮ و ﻧﯿﮑﯽ‬
‫رﻏﺒﺖ ﺑﯿﺸﺘﺮي ﺑﯿﺎﺑﻨﺪ[؛ اﻣﺎ ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪ ﮐﻪ از اﯾﻦ ﻗﺼﺪ‪ ‬ﺧﯿﺮ‪،‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻤﺮاه ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﻋﺒﺎدت ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [23‬ﺳﻮرهي ﻧﻮح‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺧﻮي آدﻣﯽزاد ﮐﻪ ﺑﻪﺗﺪرﯾﺞ از ﺣﻖ ﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﺑﺎﻃﻞ‬
‫) ‪(2‬‬
‫اﻧﺪكاﻧﺪك در او ﺟﺎي ﻣﯽﮔﯿﺮد و اﻓﺰاﯾﺶ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪي ﺑﺮ ﻣﻘﻮﻟﻪي ﻣﻌﺮوف ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪:‬‬
‫ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﮐﻔﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺪﻋﺖ ﻧﺰد ﺷﯿﻄﺎن از ﮔﻨﺎه‪ ،‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻓﺮد ﮔﻨﻬﮑﺎر ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﮔﻨﻬﮑﺎر اﺳﺖ و ﺗﻮﺑﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﺑﺪﻋﺖﮔﺮ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺎر ﻧﯿﮑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ً‬
‫)‪ (١‬ﻟﺬا درﻣﯽﯾﺎﺑﯿﻢ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ دﯾﻨﺶ را ﺑﺎ ﺑﺪﻋﺘﯽ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺿﺮرش از ﻧﻔﻊ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼ‬
‫ِ‬
‫اﻫﻤﯿﺖ ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﻫﯿﭻ ﺑﺤﺜﯽ ﻧﯿﺴﺖ؛ اﻣﺎ آﻧﺎنﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﺑﺎ ﺟﺸﻦ ﻣﯿﻼد آن ﺑﺰرﮔﻮار‪،‬‬
‫ِ‬ ‫در‬
‫ﻣﺤﺒﺖ وی را در ﻗﻠﺒﺸﺎن ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ،‬ﺳﺨﺖ در اﺷﺘﺒﺎﻫﻨﺪ؛ ﭼﺮاﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ از ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﺳﻠﻒ‬
‫ﺻﺎﻟﺢ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪه‪ ،‬ﯾﺎر ﻧﺸﻮد؛ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺴﯿﺎرﻧﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺑﺎﻃﻞ ﺑﻪ ﺣﻖ‬
‫ً‬
‫روی آوردهاﻧﺪ؛ ﻣﺜﻼ اﻣﺎم اﺑﻮاﻟﺤﺴﻦ اﺷﻌﺮی‪ /‬اﺑﺘﺪا ﻣﻌﺘﺰﻟﯽ ﺑﻮد و ﺳﭙﺲ از اﻧﺪﯾﺸﻪی اﺑﻦﮐﻼب ﻣﺘﺄﺛﺮ ﺷﺪ و‬
‫آنﮔﺎه ﺑﻪ ﺗﻮﻓﯿﻖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬از ﻣﺪاﻓﻌﺎن ﻋﻘﯿﺪهی ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪80‬‬

‫‪ -9‬ﺳﻮء اﺳﺘﻔﺎدهي ﺷﯿﻄﺎن از ﺑﺪﻋﺖﻫﺎ؛ زﯾﺮا ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽداﻧﺪ ﮐﻪ ﭼﻪ ﭼﯿﺰي‬

‫ﺳﺒﺐ ﺑﺪﻋﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﮔﺮﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺪﻋﺖ را اﯾﺠﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻗﺼﺪ‬
‫ﻧﯿﮑﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ!‬
‫‪ -10‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﯾﮏ اﺻﻞ ﮐﻠﯽ در ﻋﻘﯿﺪه ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از‪" :‬ﻋﺪم اﻓﺮاط‬
‫و زﯾﺎدهروي در ﮔﺮاﻣﯽداﺷﺖ ﻧﯿﮑﺎن‪".‬‬
‫‪ -11‬زﯾﺎن اﯾﺴﺘﺎدن ﺑﺮ ﺳﺮِ ﻗﺒﺮﻫﺎ ﺑﺮاي اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞِ ﻧﯿﮏ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﺖ ﻧﻬﯽ از ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي و ﺣﮑﻤﺖ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮدي آن‪.‬‬
‫‪ -13‬درك اﻫﻤﯿﺖ داﺳﺘﺎن ﻗﻮم ﻧﻮح و ﺿﺮورت ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ آن؛ ]زﯾﺮا‬
‫زﯾﺎدهروي ﻗﻮم ﻧﻮح در ﮔﺮاﻣﯽداﺷﺖ ﻧﯿﮑﺎن‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺷﺮك‬
‫ﺑﻮد‪[.‬‬
‫‪ -14‬ﺷﮕﻔﺖآورﺗﺮ از ﻫﻤﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻫﻞ ﺑﺪﻋﺖ‪ ،‬اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﻗﻮم ﻧﻮح را در‬
‫ﮐﺘﺎبﻫﺎي ﺣﺪﯾﺚ و ﺗﻔﺎﺳﯿﺮ ﻣﯽﺧﻮاﻧﻨﺪ؛ وﻟﯽ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ دلﻫﺎﯾﺸﺎن‬
‫ﻣﻬﺮ زده اﺳﺖ‪ ،‬ﻃﻮري ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻮع اﻋﻤﺎل را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺧﻮن و‬
‫ﻣﺎل ﮐﺴﯽ را ﮐﻪ ﺑﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎرﻫﺎﯾﯽ ﻣﺒﺎرزه ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺒﺎح ﻣﯽداﻧﻨﺪ!‬
‫‪ -15‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻫﺪف ﻗﻮم ﻧﻮح‪ ،‬ﺷﻔﺎﻋﺖ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از آﻧﺎن ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -16‬ﻧﺴﻞﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﮔﻤﺎن ﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺗﺼﺎوﯾﺮ و‬
‫ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ را ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻋﺒﺎدت اﯾﻦ ﺗﺼﺎوﯾﺮ و ﻣﺠﺴﻤﻪﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ!‬
‫‪ -17‬رﻫﻨﻤﻮد ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ در ﺳﺨﻦ رﺳﻮل اﷲص اﺳﺖ؛ آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»درﺑﺎرهي ﻣﻦ اﻓﺮاط و زﯾﺎدهروي ﻧﮑﻨﯿﺪ؛ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻧﺼﺎرا درﺑﺎرهي‬
‫ﻋﯿﺴﯽ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ‪ ،‬ﻏﻠﻮ و زﯾﺎدهروي ﮐﺮدﻧﺪ‪ .«...‬ﺳﻼم و درود اﷲ ﺑﺮ‬
‫رﺳﻮل اﷲ ص ﮐﻪ ﭘﯿﺎم روﺷﻦ را اﺑﻼغ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
 ‫‪81‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -18‬ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ و روﺷﻦﮔﺮيِ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص در اﯾﻦﺑﺎره ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ در‬

‫اﻣﻮر دﯾﻨﯽ و دﻧﯿﻮي‪ ،‬ﺳﺨﺖﮔﯿﺮي و زﯾﺎدهروي ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ‬
‫ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺖﻫﺎ ﭘﺲ از آن ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻋﻠﻢ‬
‫و آﮔﺎﻫﯽ از ﻣﯿﺎن رﻓﺖ؛ و اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ اﻫﻤﯿﺖ ﻋﻠﻢ و ﺧﻄﺮ از ﻣﯿﺎن‬
‫رﻓﺘﻦ آن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -20‬ﻋﻠﺖ از ﺑﯿﻦ رﻓﺘﻦ ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ‪ ،‬ﻣﺮگ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(20‬ﺳﺮزﻧﺶ ﺷﺪﯾﺪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ اﷲ را در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ ﻣﺮدي‬

‫ﺻﺎﻟﺢ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﻮد ﺻﺎﺣﺐ ﻗﺒﺮ را‬
‫ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ& ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫) ‪(1‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫امﺳﻠﻤﻪ& ﺑﺮاي رﺳﻮل اﷲ ص از ﮐﻠﯿﺴﺎﯾﯽ ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ در ﺣﺒﺸﻪ دﯾﺪه‬
‫�‪= �m_�‹= ^�Öd‬‬
‫ﺑﻮد و ﺗﺼﺎوﯾﺮي در آن وﺟﻮد داﺷﺖ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �÷�Ù�ÿË�`» :‬‬
‫�‪= I �á �È�î ÿ^= �÷�Ÿ�j= �ÊÎ�Ã= ^Ë�á �È�ì �Ë= I ^�Ñ�s �å�‹= �Á‬‬
‫�‪à �g �–= �Ÿ�ƒ = ^�È�·�f= I �y �ÿ_�î ÿ^= �⁄�r�à ÿ^= �fi‬‬ ‫‪ÂÎ�Ã‬‬
‫�‪ .«�ÊŸ‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﯾﻨﻬﺎ ﻋﺎدت داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮔﺎه ﻓﺮد‬ ‫� = ‪ÿ^= �Ñ�·�ƒ‬‬‫‪“�Ÿ�Ä �ÿ^= �á ^�à �è= �÷�Ù�ÿË�a �Ã‬‬
‫ﻧﯿﮑﻮﮐﺎري از آﻧﻬﺎ ﻓﻮت ﻣﯽﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﺮ ﻗﺒﺮش ﻋﺒﺎدتﮔﺎﻫﯽ ﺑﻨﺎ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و آن‬
‫ﺗﺼﺎوﯾﺮ را در آن ﺑﻪﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﯿﺪﻧﺪ؛ اﯾﺸﺎن ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم در ﻧﺰد اﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫اﯾﻨﻬﺎ دو ﻓﺘﻨﻪ و ﮔﻨﺎه را ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ ﻗﺒﺮﭘﺮﺳﺘﯽ‪ ،‬و دﯾﮕﺮي‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮي و ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺗﺼﺎوﯾﺮ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ش‪١٣٤١ ،٤٣٤ ،٤٢٧) :‬و‪(...‬؛ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ .٥٢٨ :‬ﺑﺎ اﺧﺘﻼف اﻧﺪﮐﯽ در اﻟﻔﺎظ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪82‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ ﻋﺎﯾﺸﻪ& ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬

‫رﺳﻮلاﷲ ص در ﺑﯿﻤﺎري وﻓﺎﺗﺶ ﭘﺎرﭼﻪاي روي ﺻﻮرﺗﺶ ﮐﺸﯿﺪه ﺑﻮد و ﭼﻮن‬
‫�‪= Ò �á _�î �·ÿ^�Ë= �ÉÈ�Â�Î�ÿ^= �Ÿ�ƒ = �Ê‬‬
‫ﻧَﻔَﺴﺶ ﺗﻨﮓ ﺷﺪ‪ ،‬آن را ﮐﻨﺎر زد و ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^= �Ô�·�≈�ÿ» :‬‬
‫�‪«�Ñ�r_�å�‹= �fi‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻧﻔﺮﯾﻦ اﷲ ﺑﺮ ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎرا ﮐﻪ‬
‫^‪Â�Û_�Î�g �‡�`= �á È�g �–= ^Ë�Ü�Ä �j‬‬
‫ﻗﺒﺮﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﺒﺎدتﮔﺎه‪ -‬ﻗﺮار دادﻧﺪ«‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص اﻣﺘﺶ را از ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺖ؛ از اﯾﻦرو ﻗﺒﺮش ﻧﻤﺎﯾﺎن‪-‬‬
‫و ﺑﯿﺮون از ﺧﺎﻧﻪاش‪ -‬ﻗﺮار ﻧﮕﺮﻓﺖ ﺗﺎ ﻣﺒﺎدا ﻣﺮدم آن را ﺳﺠﺪهﮔﺎه ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ /‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﺟﻨﺪب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﻨﺞ روز‬
‫�‪= �„È�’ �Í= �„�`= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �ÿ‬‬
‫�‪d= �`�à �f�`= Ï�‡d‬‬
‫ﭘﯿﺶ از وﻓﺎت رﺳﻮلاﷲ ص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫�‪= �fiÎ�‰^�à �fd‬‬ ‫�‪= �Ü�Ä �j^= _�› �‘ = ˙ Î�Ÿ�~= Ï�‡�Ü�Ä �j^= �Ñ�–= �ÿ_�≈�j= �Ê‬‬ ‫�‪Ÿÿ^= �„e‬‬ ‫‪Ã� = �⁄Î�Ÿ�~= �fi�’ �·�‹= Ï�ÿ‬‬
‫�„� =‹�‚� =‬ ‫� =~�‪d�Ë= ˘�`= ˙ Î�Ÿ‬‬ ‫~�‪à �’ �f= _�f�`= �m�Ü�Ä �j˘= ˙ Î�Ÿ�~= Ï�k�‹�`= �‚�‹= ^�Ü�Ä �k�‹= �l�·�‘ = �È�ÿ�Ë= ˙ Î�Ÿ‬‬
‫‪= �á È�g �—�ÿ^= ^Ë�Ü�Ä �k�j= ˙ �Ã= ˘�`= �Ñ�r_�å�‹=�fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫’‪�Û_�Î�g �‡�`=�á È�g �–= �„Ë�Ü�Ä �k�Í= ^È�‡_�‘ = �fi‬‬ ‫‘�_„� =–� ‪� �Ÿ�g‬‬
‫�‡�‪«�÷�ÿ�Ö=�‚�ƒ = �fi�‘ _�Â�‡�`= Ï‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﻪ اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم از اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ از‬ ‫‹�‪d=�Ñ�r_�å‬‬
‫ﺷﻤﺎ را دوﺳﺖ ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار دﻫﻢ‪ ،‬زﯾﺮا اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺮا ﺧﻠﯿﻞ و دوﺳﺖ‬
‫ﺧﻮﯾﺶ ﻗﺮار داده اﺳﺖ؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ را ﺧﻠﯿﻞ و دوﺳﺖ ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد‬
‫ﻗﺮار داده ﺑﻮد‪ .‬و اﮔﺮ ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﺴﯽ از اﻣﺘﻢ را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان دوﺳﺖ‪ ‬وﯾﮋه و‬
‫ﺧﺎص‪ ‬ﺧﻮد ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﻢ‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ‪ ‬را ﺑﻪ دوﺳﺘﯽ ﺑﺮﻣﯽﮔﺰﯾﺪم‪ .‬ﻫﺎن! اﻣﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﭘﯿﺶ از ﺷﻤﺎ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻗﺒﺮﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار دادﻧﺪ؛‬
‫آﮔﺎه ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﻗﺒﺮي را ﻋﺒﺎدتﮔﺎه ﻧﮕﺮداﻧﯿﺪ و ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از اﯾﻦ ﮐﺎر‬
‫ﺑﺎزﻣﯽدارم«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٤٣٥:‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٥٣١ :‬‬

 ‫‪83‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ رﺳﻮلاﷲ ص در آﺧﺮﯾﻦ روزﻫﺎي زﻧﺪﮔﯽاش‪ ،‬از اﯾﻦ ﮐﺎر‬

‫ﺑﺎز داﺷﺖ و ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ ﻧﻤﻮد‪ .‬از اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ رو ﺑﻪ ﻗﺒﺮي ﻓﻘﻂ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ‬
‫ﻣﺴﺠﺪي ﺑﺴﺎزد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﻣﺸﻤﻮل اﯾﻦ ﺣﮑﻢ ﻣﯽﺷﻮد و ﺳﺰاوار ﻟﻌﻦ و ﻧﻔﺮﯾﻦ‬
‫ﻣﺬﮐﻮر در ﺣﺪﯾﺚ ﻣﯽﮔﺮدد؛ زﯾﺮا در رواﯾﺖ ﻋﺎﯾﺸﻪ& آﻣﺪه اﺳﺖ‪ ...» :‬ﺗﺎ ﻣﺮدم‬
‫ﻗﺒﺮ رﺳﻮلاﷲ ص را ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻨﺪ« ﮐﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻌﻨﯽ را‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؛ ﭼﻮن ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ اﺻﺤﺎب‪ ‬ﻗﺼﺪ ﺳﺎﺧﺖ ﻣﺴﺠﺪ ﺑﺮ روي‬
‫ﻗﺒﺮ رﺳﻮل اﷲ ص را ﻧﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬و ﻫﺮ ﺟﺎﯾﯽ ﮐﻪ در آن ﻗﺼﺪ ﻧﻤﺎز ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪= úá˚^= Ïÿ�= lŸ≈�r» :‬‬
‫‹�‪«�^áÈÂù= Ë= �^Ñså‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬زﻣﯿﻦ ﺑﺮاي ﻣﻦ ﻣﺴﺠﺪ و ﭘﺎك ﻗﺮار داده ﺷﺪه‬
‫) ‪(2‬‬
‫اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺣﻤﺪ‪ /‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ‪ -‬و ﻧﯿﺰ اﺑﻮﺣﺎﺗﻢ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ -‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪‬‬
‫� ‘�‪= �Ê‬‬
‫‪á �Ñ�j= �‚�‹= é‬‬
‫�‬‫�‪_�·ÿ^= á‬‬
‫�‪^�à �è= �‚�‹= �„d‬‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫^‪«�Ñ�r_�å�‹= �á È�g �—�ÿ^= �Ü�Ä �k�Í= �‚�‹�Ë= �Ú_�Î�v�`= �fi�‰�Ë= �Ô�ƒ _�åÿ‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ اﻧﺴﺎنﻫﺎ‪،‬‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ ﻗﯿﺎﻣﺖ زﻧﺪه ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎ را‬
‫ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬رﻫﻨﻤﻮد و ﻫﺸﺪار رﺳﻮل اﷲ ص درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻣﺴﺠﺪي ﻧﺰد ﻗﺒﺮ‬
‫اﻧﺴﺎن ﺻﺎﻟﺤﯽ ﺑﺴﺎزد؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﯿﺘﺶ درﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٣٣٥ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ ٥٢١ :‬ﺑﻪﻧﻘﻞ از ﺟﺎﺑﺮ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ‪‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در اداﻣﻪ ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه اﺳﺖ‪" ،‬ﻫﺮ ﮐﺠﺎ وﻗﺖ ﻧﻤﺎز ﻓﺮارﺳﯿﺪ‪ ،‬اﻣﺘﯿﺎﻧﻢ ﻣﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ‬
‫ﻫﻤﺎنﺟﺎ ﻧﻤﺎز ﺑﺨﻮاﻧﻨﺪ و‪ -‬اﮔﺮ آب ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﺗﯿﻤﻢ ﮐﻨﻨﺪ و ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارﻧﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪84‬‬

‫‪ -2‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮي و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزي و ﻧﮑﻮﻫﺶ ﺷﺪﯾﺪ اﯾﻦ ﮐﺎر‪.‬‬

‫‪ -3‬ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ رﺳﻮل اﷲ ص ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ اﻣﻮر؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در‪ -‬ﻃﻮل‬
‫ﺣﯿﺎت ﻣﺒﺎرﮐﺶ‪ -‬در اﯾﻦﺑﺎره ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬اﻣﺎ ﭘﻨﺞ روز ﭘﯿﺶ از‬
‫وﻓﺎﺗﺶ در اﯾﻦﺑﺎره ﻫﺸﺪار داد و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺴﻨﺪه ﻧﮑﺮد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ در‬
‫واﭘﺴﯿﻦ ﻟﺤﻈﺎت زﻧﺪﮔﯽاش ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭘﺮﻫﯿﺰ از اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ‪ ،‬ﺳﻔﺎرش ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬درﺑﺎرهي ﻗﺒﺮ ﺧﻮد ﻧﯿﺰ ﻫﺸﺪار داد ﮐﻪ آن را ﻣﺴﺠﺪ و ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت‬
‫ﻗﺮار ﻧﺪﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬اﯾﻦ‪ ،‬از اﻋﻤﺎل ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎراﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺸﺎن را ﻣﺴﺠﺪ و‬
‫ﻣﺤﻞ ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﺮدن آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﻧﺠﺎم اﯾﻦ ﮐﺎر‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻫﺪف رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ اﻣﺘﺶ از اﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -8‬درك اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻋﻤﻮﻣﯽ و ﺑﯿﺮون‬
‫ﺧﺎﻧﻪاش دﻓﻦ ﻧﮕﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﻌﻨﯽ ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار دادن ﻗﺒﺮ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻫﻢﺳﺎن ﻗﺮار دادن ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻗﺒﻮر را ﻣﺴﺎﺟﺪ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻋﻮاﻣﻞ اﯾﺠﺎد ﺷﺮك و‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﻋﻮاﻗﺐ آن را ﭘﯿﺶ از وﻗﻮع ﺷﺮك‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫‪ -11‬رﺳﻮل اﷲ ص ﭘﻨﺞ روز ﭘﯿﺶ از وﻓﺎﺗﺶ‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎدات دو ﮔﺮوه از اﻫﻞ‬
‫ﺑﺪﻋﺖ را ﮐﻪ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺟﻬﻤﯿﻪ و رواﻓﺾ‪ ،‬ﻣﺮدود اﻋﻼم ﮐﺮد‪ .‬ﻋﻠﻤﺎ‪،‬‬
‫اﯾﻦ دو ﮔﺮوه را‪ ،‬از ﻫﻤﺎن ﻫﻔﺘﺎد و دو ﮔﺮوه ﺑﺎﻃﻞ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬راﻓﻀﯿﺎن‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ دو دﺳﺘﻪ را ﺟﺰو ﺑﺪﺗﺮﯾﻦ ﻣﺮدم ﺑﺮﺷﻤﺮد؛ زﯾﺮا ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽﺷﻮد و آﻧﺎنﮐﻪ ﻗﺒﻮر را ﻣﺤﻞ‬
‫ﻋﺒﺎدت ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬در واﻗﻊ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ ﮐﻪ زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز ﺷﺮک و ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪85‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺮك را رواج دادﻧﺪ و روي ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻣﺴﺠﺪ‬

‫ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﺷﺪت ﺑﯿﻤﺎري رﺳﻮل اﷲ ص در ﻫﻨﮕﺎم وﻓﺎﺗﺶ‪.‬‬
‫‪ -13‬رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺎ ﻣﻘﺎمِ ﺧ‪‬ﻠّﺖ ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ ﺷﺪ و ﺧﻠﯿﻞاﷲ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻘﺎم ﺧﻠّﺖ از ﻣﻘﺎم ﻣﺤﺒﺖ ﺑﺎﻻﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -15‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ ﺻﺪﯾﻖ‪ ‬از ﺳﺎﯾﺮ اﺻﺤﺎب‪ #‬ﺑﺮﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -16‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﺧﻼﻓﺖ اﺑﻮﺑﮑﺮ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(21‬در ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻏﻠﻮ درﺑﺎرهي ﻗﺒﻮر ﺻﺎﻟﺤﺎن‪ ،‬آﻧﻬﺎ را‬
‫ﺑﻪ ﺑﺖﻫﺎﯾﯽ ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ از اﷲ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‬
‫�‪= �fi�Ÿ‬‬
‫ﻣﺎﻟﮏ‪ /‬در اﻟﻤﻮﻃﺄ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪ÿ^» :‬‬
‫�‪= �fi‬‬
‫� =^‪Â�Û_�Î�g �‡�`= �á È�g �–= ^Ë�Ü�Ä �j‬‬
‫�‪fl�È�–= �Ÿ�ƒ = �Ê‬‬ ‫˘ =‪à �g �–= �⁄�≈�s �j‬‬
‫� ‪Ÿÿ^= �h�ò �» = �Ñ�k�è^= �Ñ�g �≈�Í= �_�·�n�Ë= Ì‬‬
‫‹�‪«�Ñ�r_�å‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﯾﺎ اﷲ! ﻗﺒﺮم را ﺑﺘﯽ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﺷﻮد‪ ،‬ﻗﺮار ﻣﺪه‪ .‬اﷲ ﺑﺮ ﻣﻠﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻗﺒﻮر ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺪت ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ«‪.‬‬
‫ت َوٱ ۡل ُع َّز ٰ‬ ‫َ َ َ َ ۡ ُ ُ َّ‬
‫ل� ٰ َ‬
‫ى ‪] ﴾١٩‬اﻟﻨﺠﻢ‪» .[۱۹ :‬آﯾﺎ ﺑﻪ‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أفرء�تم ٱ‬
‫"ﻻت" و "ﻋﺰي" ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدهاﯾﺪ )ﮐﻪ ﻫﯿﭻ ﺳﻮد و زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ(؟«‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ]ﻃﺒﺮي[‪ /‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪش از ﺳﻔﯿﺎن از ﻣﻨﺼﻮر ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ ﻣﺠﺎﻫﺪ‬
‫درﺑﺎرهي "ﻻت" ﮐﻪ در اﯾﻦ آﯾﻪ ذﮐﺮ ﺷﺪه‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬او‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﺣﺠﺎج ﻏﺬا ﺗﺪارك ﻣﯽدﯾﺪ و ﭼﻮن ﻣ‪‬ﺮد‪ ،‬در ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮش ﺟﻬﺖ ﺗﻌﻈﯿﻢ وي‬
‫ﻣﯽاﯾﺴﺘﺎدﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﺠﻮزاء از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ "ﻻت" ﺑﺮاي ﺣﺠﺎج‬
‫ﻏﺬا ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪86‬‬

‫�‪= á‬‬
‫�‪= �Ê‬ص = ‪È�g �—�ÿ^= �m^�à �Û^�â‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪Ÿÿ^= �€È�ã�á= �‚�≈�ÿ» :‬‬
‫‪«�u�à �åÿ^�Ë= �Ñ�r_�å�› �ÿ^= _�Â�Î�Ÿ�ƒ = �‚Í�Ü�Ä �k�› �ÿ^�Ë‬؛ ]رواﯾﺖ ﺳﻨﻦ ارﺑﻌﻪ[ ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص‬
‫زﻧﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎ را زﯾﺎرت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ) ‪ (1‬و ﻧﯿﺰ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ روي ﻗﺒﺮﻫﺎ ﻣﺴﺠﺪ‬
‫ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﭼﺮاﻏﺎﻧﯽ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﯿﺎن ﻣﻔﻬﻮم ﺑ‪‬ﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻋﺒﺎدت‪.‬‬
‫‪ -3‬رﺳﻮل اﷲ ص ﺗﻨﻬﺎ از ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻪ ﺧﻄﺮ وﻗﻮع آن‬
‫را اﺣﺴﺎس ﻣﯽﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -4‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻋﻤﻞ اﻣﺖﻫﺎي ﮔﺬﺷﺘﻪ را ﮐﻪ ﻗﺒﺮﻫﺎي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺧﻮد را‬
‫ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬در ﺿﻤﻦ ﻧﻬﯽ از ﻣﺴﺠﺪ ﻗﺮار دادن ﻗﺒﺮ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﯿﺎن‬
‫ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺷﺪت ﺧﺸﻢ و ﻏﻀﺐ اﷲ ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﺎر‪.‬‬
‫‪ -6‬در ﻣﻮرد »ﻻت« ﮐﻪ از ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﺑﺖﻫﺎي ﻋﺮب ﺑﻮد‪ ،‬اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ آوردﯾﻢ‪.‬‬
‫‪ -7‬آﮔﺎﻫﯽ از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺤﻞ ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻻت‪ ،‬ﻗﺒﺮ اﻧﺴﺎن ﺻﺎﻟﺤﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻨﮑﻪ "ﻻت"‪ ،‬ﻧﺎم ﺻﺎﺣﺐ آن ﻗﺒﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ؛ و ﻧﯿﺰ داﻧﺴﺘﻦ‬
‫) ‪(2‬‬
‫وﺟﻪ ﻧﺎمﮔﺬارياش ﺑﺪﯾﻦ اﺳﻢ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻣﻨﻈﻮر از زﯾﺎرت ﻗﺒﻮر‪ ،‬رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺮدان‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ و ﺑﻠﮑﻪ ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا زﯾﺎرت‬
‫ﻗﺒﻮر‪ ،‬اﺣﮑﺎم ﺧﺎص ﺧﻮدش را دارد‪.‬‬
‫َُ ﱡ‬
‫)‪ (٢‬در ﻣﺘﻦ ﻋﺮﺑﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﮐﺎن ﯾﻠﺖ ﻟﻬﻢ اﻟﺴﻮﯾﻖ«؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮای ﺣﺠﺎج‪ ،‬ﺳﻮﯾﻖ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻏﺬاﯾﯽ‬
‫ُ ﱡ‬
‫آﻣﯿﺨﺘﻪ از آرد ﮔﻨﺪم و ﺷﯿﺮ ﺑﻮد‪ .‬واژهی " َﯾﻠﺖ" و "ﻻت" ﻫﻢﺧﺎﻧﻮادهاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪87‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -9‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺮ زﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﮐﺜﺮت ﺑﻪ ﻗﺒﺮﺳﺘﺎنﻫﺎ ﻣﯽروﻧﺪ‪.‬‬

‫‪ -10‬ﻧﻔﺮﯾﻦ ﺑﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ روي ﻗﺒﺮ‪ ،‬ﭼﺮاغ روﺷﻦ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﯾﺎ آﻧﻬﺎ را‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﭼﺮاﻏﺎﻧﯽ ﻣﯽﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(22‬در ﻣﻮرد ﭘﺎﺳﺪاري رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬از ﻣﺮزﻫﺎي‬

‫ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﻣﺴﺪود ﮐﺮدن ﺗﻤﺎﻣﯽ راهﻫﺎي ﻣﻨﺠﺮ ﺑﻪ ﺷﺮك‬
‫ُ ۡ َ ٌ ََ‬ ‫َ ُ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ََ ۡ َ ٓ ُ‬
‫�ز عل ۡيهِ َما‬ ‫جا َء� ۡم َر ُسول ّم ِۡن أنفسِ�م ع ِز‬ ‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬لقد‬
‫� ٱ َّ ُ‬ ‫ْ‬ ‫َّ‬
‫ِيم ‪ ١٢٨‬فَإِن تَ َول ۡوا َ� ُق ۡل َح ۡس َ‬
‫وف َّرح ‪ٞ‬‬‫ُۡ ۡ َ َُ ‪ٞ‬‬ ‫َ ُّ ۡ َ ٌ َ َ ۡ ُ‬
‫�‬ ‫ِ‬ ‫ء‬‫ر‬ ‫ِ�‬ ‫ن‬ ‫ِ‬
‫م‬ ‫ؤ‬‫م‬ ‫ل‬ ‫ٱ‬ ‫ِ‬ ‫ب‬ ‫م‬‫�‬ ‫عن ِتم ح ِر�ص علي‬
‫َۡ‬ ‫ۡ‬
‫تۖ َو ُه َو َر ُّب ٱل َع ۡر ِش ٱلع ِظي ِم ‪] ﴾١٢٩‬اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪.[۱۲۹-۱۲۸ :‬‬ ‫َ�ٓ إ َ� ٰ َه إ َّ� ُه َو َعلَ ۡيهِ تَ َو� ُ‬
‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫ۖ‬ ‫ِ ِ‬
‫»ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي از ﺧﻮدﺗﺎن ﺑﻪﺳﻮﯾﺘﺎن آﻣﺪ ﮐﻪ رﻧﺞﻫﺎي ﺷﻤﺎ ﺑﺮ او دﺷﻮار اﺳﺖ و‬
‫ﺑﻪ )ﻫﺪاﯾﺖ( ﺷﻤﺎ اﺷﺘﯿﺎق واﻓﺮي دارد و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﻮﻣﻨﺎن دﻟﺴﻮز و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﭘﺲ اﮔﺮ )از اﯾﻤﺎن و ﻋﻤﻞ ﺻﺎﻟﺢ( روﯾﮕﺮدان ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮ‪ :‬اﷲ ﺑﺮاﯾﻢ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ؛‬
‫ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ او وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدم؛ و او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻋﺮش‬
‫ﺑﺰرگ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= ^�á È�g �–= �fi�’ �jÈ�Î�f= ^È�Ÿ�≈�s �j= ˘ » :‬‬
‫�„� = ‪«�fi�k�·�‘ = �p�Î�v= Ï�·�…�Ÿ�g �j= �fi�’ �j˙ �ì‬؛‬
‫�‪e �Ã= �Ï �Ÿ�ƒ = ^È‬‬
‫�‪Ÿ�ì �Ë= ^�ÑÎ�ƒ = Ì à‬‬
‫‪�g �–= ^È�Ÿ�≈�s �j= ˘�Ë‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ[ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن را ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺴﺎزﯾﺪ و ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻞ‬
‫ﺟﺸﻦ و ﺗﺠﻤﻊ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ درود ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ؛ زﯾﺮا از ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ درود‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺪ«‪N‬‬

‫)‪ (١‬روﺷﻦ ﮐﺮدن ﺷﻤﻊ ﺑﺮ روی ﻗﺒﻮر‪ ،‬از ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪88‬‬

‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ‪ $‬ﻣﺮدي را دﯾﺪ ﮐﻪ ﮐﻨﺎر ﻗﺒﺮ‬

‫رﺳﻮلاﷲص ﻣﯽآﻣﺪ و ﺑﻪ درون رﺧﻨﻪاي ﮐﻪ آﻧﺠﺎ ﺑﻮد ﻣﯽرﻓﺖ ﺗﺎ دﻋﺎ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻠﯽ ﺑﻦ ﺣﺴﯿﻦ ]=اﻣﺎم زﯾﻦاﻟﻌﺎﺑﺪﯾﻦ‪ [/‬آن ﻣﺮد را از اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﺎزداﺷﺖ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬آﯾﺎ ﺑﺮاﯾﺖ ﺣﺪﯾﺜﯽ را ﮐﻪ از ﭘﺪرم ﺷﻨﯿﺪهام و او از ﺟﺪم ﺷﻨﯿﺪه و ﺟﺪم از‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺷﻨﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬رواﯾﺖ ﻧﮑﻨﻢ؟ اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫�‪= <…ŸgÍ= fi’ ›ÎŸåj= „eÃ= ^È‬‬
‫� ‪Ÿì = �Ë= ^�á È�g �–= �fi�’ �jÈ�Î�f= ˘�Ë= ^�ÑÎ�ƒ = Ì‬‬
‫‪à �g �–= ^Ë�Ü�Ä �k�j= ˘ A‬‬
‫‪]=K@�fi�k�·�‘ = _�› �o�Î�v‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ^‪ Óá_kĪ‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪ (1 )[.‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و‬
‫آﻣﺪ و ﺗﺠﻤﻊ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن را ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺴﺎزﯾﺪ و ﺑﺮ ﻣﻦ درود‬
‫ﺑﻔﺮﺳﺘﯿﺪ؛ زﯾﺮا درود ﺷﻤﺎ ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺪ‪NC‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [128‬ﺳﻮرهي ﺑﺮاﺋﺖ )=ﺗﻮﺑﻪ(‪.‬‬
‫‪ -2‬رﺳﻮل اﷲ ص اﻣﺘﺶ را ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ از ﻣﺮزﻫﺎي ﺷﺮك دور ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺷﺘﯿﺎق ﻓﺮاوان و ﺑﯽﺷﻤﺎر رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﻫﺪاﯾﺖ اﻣﺘﺶ و ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ و دﻟﺴﻮزياش ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﻣﺎ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺎ وﺟﻮدي ﮐﻪ زﯾﺎرت ﻗﺒﺮ رﺳﻮل اﷲ ص ﺟﺰو ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﮐﺎرﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ‬
‫آن ﺑﺰرﮔﻮار از زﯾﺎرت آن ﺑﻪﺻﻮرت وﯾﮋه‪ ،‬ﻣﻨﻊ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -5‬از زﯾﺎرت ﻣﮑﺮر ﻗﺒﺮ ﺧﻮد ﺑﺎز داﺷﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ ﮐﻪ‪» :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن را ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻧﺴﺎزﯾﺪ«‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﻮاﻧﺪن‬
‫ﻧﻮاﻓﻞ در ﺧﺎﻧﻪﻫﺎ ﺗﺸﻮﯾﻖ ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﺷﺎره ﺑﻪ ﮐﺘﺎب اﻷﺣﺎدﯾﺚ اﻟﻤﺨﺘﺎرة‪ ،‬اﺛﺮ ﺿﯿﺎء اﻟﺪﯾﻦ أﺑﻮ ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪ اﻟﻮاﺣﺪ اﻟﻤﻘﺪﺳﻲ‬
‫)ﻣﺘﻮﻓﺎی‪۶۴۳ :‬ﻫـ( ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻗﺒﺮ ﻣﺮا ﻣﺤﻞ رﻓﺖ و آﻣﺪ و ﺗﺠﻤﻊ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ«‪.‬‬
 ‫‪89‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -7‬اﺻﺤﺎب‪ #‬اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﮔﻮرﺳﺘﺎن ﻧﻤﺎز ﺧﻮاﻧﺪ‪.‬‬

‫) ‪(1‬‬

‫‪ -8‬اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬درود و ﺳﻼم ﺷﻤﺎ ﻫﺮﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﯽرﺳﺪ«‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ‬

‫ﺳﺒﺐ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻌﯽ ﻧﮑﻨﯿﺪ ﺣﺘﻤﺎً ﺑﺮاي اﯾﻦ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬ﮐﻨﺎرِ ﻗﺒﺮم ﺑﯿﺎﯾﯿﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬از اﻋﻤﺎل اﻣﺘﺶ‪ ،‬درود و ﺳﻼﻣﺸﺎن ﺑﺮ رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬در ﺑﺮزخ ﺑﺮ آن‬
‫ﺑﺰرﮔﻮار ﻋﺮﺿﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(23‬در ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ ﻋﺪهاي از اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ ]و‬

‫ﻣﺸﺮك[ ﻣﯽﮔﺮدﻧﺪ‬
‫ۡ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ ُ ُ ْ َ ٗ ّ َ ۡ َ‬
‫ب يُؤمِنُون‬ ‫ٰ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬لم تر إِ� ٱ�ِين أوتوا ن ِصيبا مِن ٱلك ِ‬
‫ِ�‬
‫َ َ ُ ُ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ ٰٓ ُ َ ٓ َ ۡ َ ٰ َ َّ َ َ َ ُ ْ‬ ‫َّ ُ‬ ‫بٱ ۡ ۡ‬
‫وت و�قولون ل ِ�ِين �فروا �ؤ�ءِ أهدى مِن ٱ�ِين ءامنوا‬ ‫ت َوٱل�ٰغ ِ‬
‫�ب ِ‬‫ِ ِ‬
‫َ ً‬
‫سبِي� ‪] ﴾٥١‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[۵۱ :‬آﯾﺎ آﯾﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﺑﻬﺮهاي از ﮐﺘﺎب ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺪﯾﺪي‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮك و ﺧﺮاﻓﺎت و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧﺪ و درﺑﺎرهي ﮐﺎﻓﺮان‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪» :‬اﯾﻨﻬﺎ ﺑﯿﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ راه ﻫﺪاﯾﺖاﻧﺪ«؟‪.‬‬
‫َّ‬ ‫َ َّ‬ ‫َ َ ُ ً‬ ‫�م � َ ّ‬ ‫ُۡ َۡ َُّ ُ ُ‬
‫ِند ٱ�ِۚ َمن ل َعنَ ُه‬ ‫� ّمِن � ٰل ِك َمثو�َة ع‬
‫ٖ‬ ‫ِ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل هل �نبِئ‬
‫ۡ‬
‫َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ ُ َ َ َ َ َ‬
‫ل�ٰغوت﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪:‬‬ ‫ب عل ۡيهِ َو َج َعل م ِۡن ُه ُم ٱلقِردة وٱ�نازِ�ر و�بد ٱ‬ ‫ض‬‫ٱ� وغ ِ‬
‫‪» .[۶۰‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ را از ﮐﺴﺎﻧﯽ آﮔﺎه ﮐﻨﻢ ﮐﻪ ﮐﯿﻔﺮﺷﺎن ﻧﺰد اﷲ از اﯾﻦ ﻫﻢ ﺑﺪﺗﺮ‬
‫اﺳﺖ؟ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬آﻧﺎن را از رﺣﻤﺘﺶ دور ﻧﻤﻮد و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺧﺸﻢ ﮔﺮﻓﺖ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﺎن را ﺑﻮزﯾﻨﻪ و ﺧﻮك ﮔﺮداﻧﯿﺪ و )ﻧﯿﺰ( آندﺳﺘﻪ از آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ‬
‫را ﭘﺮﺳﺘﯿﺪهاﻧﺪ«؟‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺒﻮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﺘﺎن را ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن ﻧﺴﺎزﯾﺪ«؛ ﻟﺬا ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻧﺨﻮاﻧﺪن ﻧﻤﺎز در ﻗﺒﺮﺳﺘﺎن‪ ،‬ﯾﮏ اﻣﺮ روﺷﻦ و ﺑﺪﯾﻬﯽ از ﻧﻈﺮ اﺻﺤﺎب‪ #‬ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪90‬‬
‫َ َ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ٰٓ َ ۡ ۡ َ َ َّ َ َّ َ َ‬
‫خذن عل ۡي ِهم‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال ٱ�ِين غلبوا � أم ِرهِم �ت ِ‬
‫َّ ۡ ٗ‬
‫جدا﴾ ]اﻟﮑﻬﻒ‪» .[۲۱ :‬آﻧﺎنﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺎرﺷﺎن دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﺪ )و ﺳﺮرﺷﺘﻪي ﮐﺎر را در‬ ‫مس ِ‬
‫دﺳﺖ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ(‪ ،‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﺮ ﻏﺎرﺷﺎن ﻣﺴﺠﺪي ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= �‚�‹= �‚�·�ã= �‚�≈�g �k�k�ÿA :‬‬
‫�‪= _�Í= W^È�ÿ _�–=I �ÁÈ�› �k�Ÿ�~�Ñ�ÿ= X‬‬
‫� = ‪h�ó‬‬
‫‘�_„� =–� �‪à �w �s Ã= ^È�Ÿ�~�É=�È�ÿ= �k�v=I Ó�Ü—ÿ^= ËÜv= �fi�’ �Ÿg‬‬
‫�‪]= K@�‚�› �ÃAW�€_�–= \Ò �á _�î �·ÿ^�Ë= �ÉÈ�Â�Î�ÿ^= >�ÊŸ‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ÿ^= �€È�ã�á‬‬
‫»ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﻣﻮ ﺑﻪ ﻣﻮ از روش ﭘﯿﺸﯿﻨﯿﺎن ﭘﯿﺮوي ﺧﻮاﻫﯿﺪ ﮐﺮد‪ .‬ﺣﺘﯽ اﮔﺮ آﻧﺎن وارد‬
‫ﺳﻮراخ ﺳﻮﺳﻤﺎري ﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ وارد آن ﻣﯽﺷﻮﯾﺪ«‪ .‬اﺻﺤﺎب ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻫﺪف‬
‫ﺷﻤﺎ‪ ،‬ﯾﻬﻮد و ﻧﺼﺎراﺳﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﻫﺪﻓﻢ ﮐﯿﺴﺖ؟«‬
‫�‪=�„d‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ‪ /‬از ﺛﻮﺑﺎن‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪A :‬‬
‫�‪= _�Â�’ �Ÿ�‹= � �Ÿ�g �Î�ã= Ï�k�‹�`= �„d‬‬ ‫�‪�Ë=I _�Â�fá‬‬ ‫�‪_�…�‹�Ë= _�Â�–á‬‬ ‫�‪_�ê�‹= �l�Í�`�à �Ã=I �ú�á �˚ ^= �Ï �ÿ= Ò �Ë�â = �Ê‬‬ ‫^‪Ÿÿ‬‬
‫�‡�‪= Ï�f�á = �l�ÿ�a �ã= Ï‬‬ ‫� =^ ˚�‪d�Ë=I �ö �Î�f�˚ ^�Ë= �à �› �v‬‬ ‫�‪‚�Í�ä �·�’ �ÿ^= �lÎ���ƒ �`�Ë=I _�Â�·�‹= Ï�ÿ= �Ì Ë‬‬ ‫‹�_ = ‪�â‬‬
‫�‪= Ò �È�ã= �‚�‹= ^�Ë�Ñ�ƒ= �fi‬‬ ‫˚�‹�‪Â�Î�Ÿ�ƒ= �æ�Ÿ�å�Í= ˘= �„�`�Ë= I �Ô�‹_�ƒ= �Ô�·�å�f= _�Â�’ �Ÿ�Â�Í= ˘= �„�`= Ï�k‬‬
‫�‪= �Ú_�ò �–= �l�Î�ò �–= ^�Öd‬‬ ‫�‡�‪= Ï‬‬ ‫�„� = ‪d= >�Ñ�› �w �‹= _�Í= W�€_�–= Ï�f�á‬‬
‫‪d�Ë=I �fi�Â�k�ò �Î�f= �y Î�g �k�å�Î�Ã=I �fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫`�‡�‪�å�Õ‬‬
‫�‡�‪= �æ�Ÿ�ã�`= ˘= �„�`�Ë=I �Ô�‹_�ƒ = �Ô�·�å�f= �fi�Â�’ �Ÿ�‰�`= ˘= �„�`= �÷�k�‹�˚ = �÷�k�Î���ƒ �`= Ï‬‬ ‫�‡�‪d�Ë= �É�à �Í= ˘= �Ê‬‬ ‫‪e �Ã‬‬
‫‪= �‚�‹= �fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫�^‪�Î�Ÿ�ƒ= �∆�› �k�r‬‬‫‪Èÿ��Ë= �fi�Â�k�ò �Î�f= �y Î�g �k�å�ÎÃ= I �fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫‪�å�Õ�‡�`= Ò �È�ã= �‚�‹= ^�Ë�Ñ�ƒ= �fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫‪�Î�Ÿ�ƒ‬‬
‫�‪= _�ò �≈�f= �÷�Ÿ�Â�Í= �fi�Â�ò �≈�f= �„È�’ �Í= �k�v= E_�‰‬‬ ‫�‪á _���–`�= �‚�Î�f= �‚�‹= �€_�–= �Ë�`F= _�‰‬‬ ‫‪á _���–a� �f‬‬
‫‪ K@_�ò �≈�f= �fi�Â�ò �≈�f= Ï�g �å�Í�Ë‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل زﻣﯿﻦ را ﺑﺮاﯾﻢ ﻫﻤﻮار ﺳﺎﺧﺖ و ﻣﻦ‬ ‫) ‪(2‬‬

‫ﺷﺮق و ﻏﺮب آن را دﯾﺪم؛ ﺣﮑﻮﻣﺖ اﻣﺘﻢ ﺗﺎ ﺑﺪانﺟﺎ ﮐﻪ دﯾﺪم‪ ،‬ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﯿﺪ‪ .‬و‬
‫ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎي ﺳﺮخ و ﺳﻔﯿﺪ ﺑﻪ ﻣﻦ داده ﺷﺪ‪ (3 ).‬و از ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺧﻮاﺳﺘﻢ ﮐﻪ اﻣﺘﻢ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٣٤٥٦ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ ٢٦٦٩ :‬ﺑﺎ اﻧﺪﮐﯽ ﺗﻔﺎوت در ﻟﻔﻆ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٨٨٩ :‬‬
‫)‪ (٣‬اﺷﺎرهای اﺳﺖ ﺑﻪ ﻃﻼ و ﻧﻘﺮه ﮐﻪ ﮐﻨﺎﯾﻪ از ﮔﻨﺠﯿﻨﻪﻫﺎی ﭘﺎرس و روم دارد‪.‬‬
 ‫‪91‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫را‪ -‬ﺑﻪﯾﮏﺑﺎره‪ -‬ﺑﺎ ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻧﺎﺑﻮد ﻧﮑﻨﺪ و ﺑﺮ آﻧﻬﺎ دﺷﻤﻦ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪاي‬
‫ﮐﻪ ﻧﺴﻠﺸﺎن را ﺑﺮ ﭼﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻂ ﻧﮕﺮداﻧﺪ‪ .‬ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﻪ ﻣﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اي ﻣﺤﻤﺪ!‬
‫آنﮔﺎه ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﻓﯿﺼﻠﻪ و ﻣﻘﺪ‪‬ر ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﺮﮔﺸﺖ ﻧﺪارد‪ .‬درﺑﺎرهي اﻣﺘﺖ وﻋﺪه‬
‫دادم ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را‪ -‬ﺑﻪ ﯾﮏﺑﺎره‪ -‬ﺑﺎ ﺧﺸﮑﺴﺎﻟﯽ ﻓﺮاﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻫﻼك ﻧﮑﻨﻢ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫وﻋﺪه دادم ﮐﻪ دﺷﻤﻦ ﺑﯿﮕﺎﻧﻪاي ﮐﻪ آﻧﺎن را رﯾﺸﻪﮐﻦ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﭼﯿﺮه ﻧﺴﺎزم؛‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻧﯿﺮوﻫﺎي ﮐﻔﺮ از ﻫﺮ ﺳﻮ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﺣﻤﻠﻪور ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ در‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﯽ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﺑﺮﺳﺎﻧﻨﺪ و از ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ اﺳﯿﺮ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﻗﺎﻧﯽ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ ،‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ آورده اﺳﺖ‪=Ÿƒ=œ_~`=_›�‡dËA :‬‬
‫�≤=‪=˘Ë=Ô‹_Ηÿ^=flÈÍ=≥d=∆Ãà Í=%=ŒÎåÿ ^=fiÂΟƒ=∆–�Ë=^ÖdË‬‬ ‫`‹�;=^˘‪Ÿò ª^=Ô›Û‬‬
‫‪=‚‹= fl_ÙÃ= Ñg≈�j= �kvË= I ≤‘ à êª_f= ;�‹`= ‚‹= �Ï v= “wŸÍ= kv= Ôƒ_�åÿ^= �flÈ�—j‬‬
‫`‹�; =^˚‪Ÿ‘ ==I „Èn˙ n=„Èf^�Ü‘ =;�‹�^=Ω=„È’ Îã=Ê�‡dË= I „_nË‬‬
‫�‪Ê�‡` fiƒä Í fiÂ‬‬
‫‡ ‪= �“•^= Ÿƒ= ;�‹�^= ‚‹= ÔÕÛ_ù= �€^ä j=˘Ë=I Ì Ñ≈f=�:‡=˘=≤Îg�·ÿ^=#_~=_‡`Ë=I Ï�g‬‬
‫‹· ‪= ◊á_gj= !^= à ‹`= ÏjaÍ= �kv= fiÂ�Õ�ÿ_~= ‚�‹=˘Ë= fiÂ�ÿ�Ü~= ‚�‹= fi‰= �à �ò Í=˘=I ÓáÈî‬‬
‫‪ (2 )K@≥_≈jË‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﻦ ﺑﺮاي اﻣﺘﻢ از ﻧﺎﺣﯿﻪي رﻫﺒﺮان ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﻨﺪه ﻧﮕﺮاﻧﻢ؛) ‪ (3‬و‬
‫آﻧﮕﺎه ﮐﻪ ﺑﺮ ﺿﺪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺷﻤﺸﯿﺮ ﺑﮑﺸﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺷﻤﺸﯿﺮ از ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﺑﺮداﺷﺘﻪ‬
‫ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬و ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﮔﺮوﻫﯽ از اﻣﺘﻢ ﺑﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن‬
‫ﻣﯽﭘﯿﻮﻧﺪﻧﺪ و ﻧﯿﺰ ﮔﺮوه زﯾﺎدي از اﻣﺘﻢ ﺑﺖﭘﺮﺳﺖ و ﻣﺸﺮك ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ! و در ﻣﯿﺎن‬
‫اﻣﺘﻢ ﺳﯽ ﮐﺬاب و ﻣﺪﻋﯽ دروﻏﯿﻦ ﻧﺒﻮت ﻇﻬﻮر ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ‬
‫ﺧﺎﺗﻢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﻢ و ﭘﺲ از ﻣﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮي ﻧﺨﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪ .‬و ﮔﺮوﻫﯽ از اﻣﺘﻢ ﻫﻤﻮاره در‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺪاﯾﺶ ﺟﻨﮓﻫﺎی داﺧﻠﯽ در ﻣﯿﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬ﺳﺮآﻏﺎز ﺗﺴﻠﻂ ﮐﺎﻓﺮان ﺑﺮ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺗﻌﻠﯿﻖ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬ﺑﺮ اﻟﻤﺸﮑﺎة‪ ،‬ش‪۵۳۹۴ :‬؛ و ﻧﯿﺰ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪۱۵۸۲:‬‬
‫)‪ (٣‬ﻣﻨﻈﻮر از رﻫﺒﺮان ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم دﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ ﻣﯽﮐﺸﺎﻧﻨﺪ؛ در آﯾﻪی ‪٤١‬‬
‫ﺳﻮرهی اﻟﻘﺼﺺ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎﻧﯽ‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪92‬‬

‫ﻣﺴﯿﺮ ﺣﻖ ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ و از ﺳﻮي اﷲ ﯾﺎري ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻋﺪم‬

‫ﻫﻤﺮاﻫﯽ دﯾﮕﺮان‪ ،‬زﯾﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ ﺗﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﷲ ﻣﺒﻨﯽ ﺑﺮ ﺑﺮﭘﺎﯾﯽ‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻓﺮا رﺳﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [51‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [60‬ﺳﻮرهي ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [21‬ﺳﻮرهي ﮐﻬﻒ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻣﻬﻢﺗﺮﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﻨﻈﻮر از اﯾﻤﺎن ﺑﻪ "ﺟﺒﺖ" و "ﻃﺎﻏﻮت" در‬
‫اﯾﻨﺠﺎ ]ﯾﻌﻨﯽ در آﯾﻪي ‪ 51‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء[ ﭼﯿﺴﺖ؟ آﯾﺎ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬اﻋﺘﻘﺎد‬
‫ﻗﻠﺒﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻫﻤﺮاﻫﯽ ﺑﺎ ﻫﻮاداران ﺟﺒﺖ و ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﺑﻪرﻏﻢ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ‬
‫ﻗﻠﺒﯽ ﺑﺎ ﺟﺒﺖ و ﻃﺎﻏﻮت و داﻧﺴﺘﻦ ﺑﻄﻼن آﻧﻬﺎ‪ -‬ﻧﯿﺰ در اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻨﺠﺪ؟‬
‫‪ -5‬اﯾﻦ ﮔﻔﺘﺎر ﮐﻪ »ﮐﺎﻓﺮاﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ﺧﻮﯾﺶ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ‪ ،‬ﺑﯿﺶ از ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺮ راه ﻫﺪاﯾﺘﻨﺪ«‪] ،‬ﮐﻔﺮ و ارﺗﺪاد از دﯾﻦ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫‪ -6‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ‪ ‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ]و ﻋﻨﻮان اﯾﻦ ﺑﺎب‬
‫ﻧﯿﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ[‪ ،‬ﭘﯿﺮوي از روش ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن و ﺷﺮك‪ ،‬در ﺟﻤﻊ ﻓﺮاواﻧﯽ‬
‫از اﯾﻦ اﻣﺖ رواج ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬و ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺮﯾﺢ رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ در اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﺷﺮك و‬
‫ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ رواج ﻓﺮاواﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺟﺎي ﺑﺴﯽ ﺷﮕﻔﺘﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻓﺮادي از اﯾﻦ اﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﻗﺮار ﺑﻪ‬
‫ﺷﻬﺎدﺗﯿﻦ‪ ،‬و ﺑﺎ وﺟﻮد اﻋﺘﺮاف ﺑﻪ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ ﻣﺤﻤﺪ ص و ﻗﺮآن‪ ،‬ادﻋﺎي‬
 ‫‪93‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻧﺒﻮت ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ! ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻣﺨﺘﺎر ﺛﻘﻔﯽ ﮐﻪ در اواﺧﺮ دوران ﺻﺤﺎﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ‬

‫ادﻋﺎﯾﯽ ﮐﺮد و ﮔﺮوه زﯾﺎدي از او ﭘﯿﺮوي ﻧﻤﻮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻣﮋده ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺣﻖ‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻠﯽ ﻧﺎﺑﻮد ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ؛ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ ﻫﻤﻮاره ﮔﺮوﻫﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﻖ‪ ،‬اﺳﺘﻮار و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم‬
‫ﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬ﻧﺸﺎنِ ﺣﻘﺎﻧﯿﺖ اﯾﻦ ﮔﺮوه‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ و ﻋﺪم‬
‫ﻫﻤﮑﺎري دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺛﺎﺑﺖ ﻗﺪم ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -11‬و اﯾﻦ‪ ،‬ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﻣﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺛﻮﺑﺎن ﺑﯿﺎن ﺷﺪ؛ از ﺟﻤﻠﻪ‪ :‬ﺧﺒﺮ دادن‬
‫رﺳﻮلاﷲص از اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺸﺮق و ﻣﻐﺮب زﻣﯿﻦ ﺑﺮاﯾﺶ ﻫﻤﻮار و ﻧﻤﺎﯾﺎن‬
‫ﺷﺪه و دﯾﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﯽ اﻣﺘﺶ ﮐﺮاﻧﻪﻫﺎي ﺷﺮق و ﻏﺮب را‬
‫در ﺑﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﮔﺮﻓﺖ؛ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻫﻢ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف‪ ‬ﺷﻤﺎل و ﺟﻨﻮب‬
‫]ﮐﻪ ﻗﻠﻤﺮو ﺣﮑﻮﻣﺖ اﺳﻼم ﮐﻤﺘﺮ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .[.‬و ﻧﯿﺰ ﺧﺒﺮ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽِ‬
‫]اﻣﺖ[ ﺑﻪ دو ﺧﺰاﻧﻪي ]اﯾﺮان و روم[؛ و ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪن دو دﻋﺎ‬
‫و ﻋﺪم ﭘﺬﯾﺮش دﻋﺎي ﺳﻮم؛ و ﺧﺒﺮ از ﺷﻤﺸﯿﺮ ﮐﺸﯿﺪن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ ﺿﺪ‪‬‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ]و وﻗﻮع ﺟﻨﮓﻫﺎي داﺧﻠﯽ در ﻣﯿﺎن آﻧﺎن[ و ﮐﺸﺘﻦ و اﺳﯿﺮ‬
‫ﮐﺮدن ﻫﻤﺪﯾﮕﺮ و ﺧﺎﺗﻤﻪ ﻧﯿﺎﻓﺘﻦ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺟﻨﮓﻫﺎ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ .‬و اﺣﺴﺎس‬
‫ﺧﻄﺮ از ﻧﺎﺣﯿﻪي رﻫﺒﺮان ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﺪه و ﺧﺒﺮ دادن از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان دروﻏﯿﻦ‬
‫و ﺑﻘﺎي ﮔﺮوه ﭘﯿﺮوز و ﺛﺎﺑﺖﻗﺪم در ﻣﺴﯿﺮ ﺣﻖ؛ ﻫﻤﻪي اﯾﻨﻬﺎ ﻫﻤﺎنﻃﻮر‬
‫ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮده ﺑﻮد‪ ،‬اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎد‪.‬‬
‫‪ -13‬ﻣﻨﺤﺼﺮاً از ﺑﺎﺑﺖ رﻫﺒﺮان ﮔﻤﺮاهﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﮐﺮد‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﻌﻨﯽ ﺑﺖﭘﺮﺳﺘﯽ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪94‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(24‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو آﻣﺪه اﺳﺖ‬

‫َ‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ولَ َق ۡد َعل ُِموا ْ ل َ َمن ٱ ۡش َ َ‬
‫�ٮ ٰ ُه َما ُ�ۥ ِ� ٱ�خ َِرة ِ م ِۡن‬ ‫ِ‬
‫َ َ‬
‫خ� ٰ ٖق﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪» .[۱۰۲ :‬و ﺑﻪﻗﻄﻊ ﻣﯽداﻧﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﮐﺲ ﺧﺮﯾﺪار ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎﻻﯾﯽ )=‬
‫ﺳﺤﺮ( ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺮهاي در آﺧﺮت ﻧﺨﻮاﻫﺪ داﺷﺖ«‪.‬‬
‫َّ ُ‬ ‫ون بٱ ۡ ۡ‬
‫ُۡ ُ َ‬
‫ت َوٱل�ٰغ ِ‬
‫وت﴾ ]اﻟﻨﺴﺎء‪» .[۵۱ :‬ﺑﻪ ﺟﺒﺖ و‬ ‫�ب ِ‬‫ِ ِ‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬يؤمِن‬
‫ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺷﺮك و ﺧﺮاﻓﺎت و ﻣﻌﺒﻮدان ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮاﯾﺶ دارﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮ‪ @lgrA ‬را ﺳﺤﺮ‪ ،‬و ‪ @mÈ»_ùA‬را ﺷﯿﻄﺎن ﻣﻌﻨﯽ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ @lλ^ÈùA :‬ﺑﻪ ﻏﯿﺐﮔﻮﯾﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن‬
‫ﻧﺰدﺷﺎن ﻣﯽرﻓﺖ و در ﻫﺮ ﻣﻨﻄﻘﻪ‪ ،‬ﯾﮑﯽ وﺟﻮد داﺷﺖ‪.‬‬
‫� =^‪�Ï �g �·ÿ‬ص =–�_‪=X@�m_�—�fÈ�ª^= �∆�g �åÿ^= ^È�g �·�k�r^A= W�€‬‬ ‫‪‚�ƒ = �Óà Íà ‰= Ïf�`= ‚ƒË‬‬
‫�=‬ ‫–_ ‪ç�Õ�·ÿ^= �⁄�k�–�Ë= I �à �w �åÿ^Ë= I �! _f= �◊�à�êÿ^A= W�€_�–= \�‚�‰= _�‹�Ë= I �! ^= �€È�ã�á = _�Í= W^È�ÿ‬‬
‫�‪= �fl�È�Í= Ï�ÿ �È�kÿ^Ë= I fi‬‬‫‪Î�k�Îÿ^= €‬‬
‫�‬‫� =‪_�‹= �⁄�‘ `Ë= I _�f�à ÿ^= �⁄‘ `Ë= I �“�•_f‬‬ ‫�˘‬ ‫�‪d= �! ^= �fl�à �v= Ï �k‬‬
‫^‪ÿ‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫^‪] K@�m�˙ �Ã_�…ÿ^= �m_�·�‹�¯ �ª^= �m_�·�î �w �ª^= �œ�Ü�–Ë= I �Œ�v�ä ÿ‬ﻣﺘﻔﻖٌ ﻋﻠﯿﻪ[‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬از ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه ﻣ‪‬ﻬﻠﮏ‬
‫ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ«؛ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا! آﻧﻬﺎ ﭼﻪ ﮔﻨﺎﻫﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺮك ﺑﻪ‬
‫اﷲ‪ ،‬ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﮔﺮي‪ ،‬ﻗﺘﻞ ﻧﻔﺴﯽ ﮐﻪ اﷲ ﮐُﺸﺘﻨﺶ را ﺣﺮام ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﻣﮕﺮ‬
‫ﺑﻪﺣﻖ‪ (2 )،‬رﺑﺎﺧﻮاري‪ ،‬ﺧﻮردن ﻣﺎلِ ﯾﺘﯿﻢ‪ ،‬ﻓﺮار ﮐﺮدن از ﻣﯿﺪان ﻧﺒﺮد در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ دﺷﻤﻦ‪ ،‬و ﺗﻬﻤﺖ زﻧﺎ ﺑﻪ زﻧﺎن ﭘﺎكداﻣﻦ و ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﯽﺧﺒﺮ از ﮔﻨﺎه«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٢٧٦٦ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٨٩:‬‬

‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬در ﻣﻮاردی ﮐﻪ اﺳﻼم ﺟﺎﯾﺰ ﻗﺮار داده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪95‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�=‬
‫�‪Ô�f�à �ó = à‬‬
‫ﺟﻨﺪب‪ ‬از رﺳﻮل اﷲ ص ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪�v_�åÿ^= �Ñ�v» :‬‬
‫‪«�Œ�Î�åÿ_�f‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﺣﺮ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺿﺮﺑﻪي ﺷﻤﺸﻤﯿﺮ ﮐﺸﺘﻪ‬
‫ﺷﻮد«‪]= .‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﻧﻘﻞ ﮐﺮده و ﮔﻔﺘﻪ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ‪،‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻣﻮﻗﻮف ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬
‫از ﺑﺠﺎﻟﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪه رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ‬ ‫) ‪(3‬‬
‫و در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‬
‫ﺧﻄﺎب‪ ‬ﻃﯽ ﻧﺎﻣﻪاي دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﺮد و زنِ ﺟﺎدوﮔﺮي را ﺑﮑُﺸﯿﺪ؛ و ﻣﺎ‬
‫ﺳﻪ ﺟﺎدوﮔﺮ را ﮐﺸﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫و از ﺣﻔﺼﻪ& رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ دﺳﺘﻮر ﺑﻪ ﻗﺘﻞ ﮐﻨﯿﺰي داد ﮐﻪ او را ﺳﺤﺮ‬
‫ﮐﺮده ﺑﻮد‪ .‬و ﻧﯿﺰ در رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺤﯽ از ﺟﻨﺪب‪.‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از ﺳﻪ ﻧﻔﺮ از اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص رواﯾﺖ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺘﻮا دادهاﻧﺪ‪N‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [102‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [51‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺷﺮح واژهﻫﺎي "ﺟﺒﺖ" و "ﻃﺎﻏﻮت"‪ ،‬و ﺑﯿﺎن ﻓﺮق آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ از ﺟﻦﻫﺎ و ﮔﺎﻫﯽ از اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺳﻨﻦ ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ش‪١٤٦٠ :‬‬

‫ﺧﻮد ﺟﻨﺪب‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﻓﺮﻣﻮدهی ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‪ .‬ﻣﻮﻗﻮف‪ ،‬ﺧﺒﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﺤﺎﺑﯽ‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺨﻦ ِ‬
‫ﺑﺮﺳﺪ؛ اﻣﺎ ﻣﺮﻓﻮع‪ ،‬ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﮔﻔﺘﺎر‪ ،‬ﮐﺮدار ﯾﺎ ﺗﺄﯾﯿﺪ و ﺗﻘﺮﯾﺮ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻧﺴﺒﺖ داده ﺷﻮد؛ و‬
‫ﺧﻮد‪ ،‬اﻧﻮاع و اﻗﺴﺎﻣﯽ دارد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ش‪٣١٥٦:‬؛ در اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ذﮐﺮی از ﻗﺘﻞ ﺳﻪ ﺟﺎدوﮔﺮ ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻧﯿﺎﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪96‬‬

‫‪ -5‬ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻫﻔﺖ ﮔﻨﺎه‪ ‬ﻣ‪‬ﻬﻠﮏ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص از آﻧﻬﺎ ﺑﺮ ﺣﺬر داﺷﺘﻪ‬

‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺟﺎدوﮔﺮ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺟﺎدوﮔﺮ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ او را ﺗﻮﺑﻪ دﻫﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -8‬در زﻣﺎن ﻋﻤﺮ‪ ‬ﻧﯿﺰ ﺟﺎدوﮔﺮاﻧﯽ وﺟﻮد داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﭼﻪ رﺳﺪ ﺑﻪ‬
‫زﻣﺎنﻫﺎي ﺑﻌﺪي‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(25‬در ﻣﻮرد ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو‬

‫=‪=Ú‬‬‫–_‪˙ |�≈ÿ^=‚|f=„_|�Î�v=‚|ƒ =œÈ|�ƒ =_·n�Ñ|v=à |Õ≈r=‚|f=Ñ|›®=_·n�Ñv=WÑπ`=€‬‬
‫‪=�Ï | �g �·ÿ^=�∆�› |�ã=�Ê=|�‡`=I Ê||Îf`=‚||ƒ=Ô||î �Î�g �–=‚||f=‚||���–=_·n�Ñ|v‬ص=–||_‪= Ô||�Ã_�Î�≈ÿ^= „d?= W€‬‬
‫� ‪@(1 )?�l�g�§^=�‚�‹= Óà �Î��ÿ^Ë= ”�à‬‬
‫�‬‫‪ÿ^Ë‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻓﺎلﮔﯿﺮي‪ -‬ﺑﺎ ﺑﻪ ﭘﺮواز درآوردن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪-‬‬
‫و ﻓﺎلﮔﯿﺮي‪ -‬ﺑﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺧﻄﻮط ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ و ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ‪ -‬ﺑﻪ ﭼﯿﺰي‪ (2 )-‬از‬
‫ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو‪ -‬و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﺮك و ﺧﺮاﻓﺎت‪ -‬ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ«‪.‬‬
‫ﻋﻮف ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪" :‬ﻋﯿﺎﻓﻪ"‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺨﺼﯽ ﭘﺮﻧﺪهاي را ﺑﻪ ﭘﺮواز در ﻣﯽآورد‬
‫ﺗﺎ ﺑﺒﯿﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﺪام ﺳﻮ ﻣﯽرود‪ (3 ).‬و "ﻃَﺮق" ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺸﯿﺪن ﺧﻄﻮط ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﺣﻤﺪ ﻓﻲ ﻣﺴﻨﺪ ) ‪ (٤٧٧/٣‬و اﺑﻮداود‪ ،‬ش‪.٣٩٠٧ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﺑﻪ اﯾﺎم و اﻋﺪاد‪ ،‬ﻣﺜﻞ ﺷﻮم داﻧﺴﺘﻦ ﺳﯿﺰده‪ ،‬از ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻮارد اﺳﺖ؛ ﺣﺘﯽ دﯾﺪه ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ِ‬
‫ﭘﻼک ﺧﺎﻧﻪی ﺧﻮد را ﮐﻪ ﺷﻤﺎرهی ‪ ١٣‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ‪"۱۲+۱" :‬‬
‫)‪ (٣‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ راﺳﺖ ﭘﺮواز ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ِ‬
‫ﮐﺎر ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺷﺎن را اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ‬
‫ﭘﺮﻧﺪه ﺑﻪ ﺳﻤﺖ ﭼﭗ ﭘﺮواز ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬آن را ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﻣﯽﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و از ﮐﺎر ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺷﺎن ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪97‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي‪ /‬در ﻣﻮرد "ﺟﺒﺖ" ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺟﺒﺖ‪ ،‬وﺳﻮﺳﻪ و ﮐﺮﻧﺎي‬

‫) ‪(1‬‬
‫ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫�=^–�‪=Ôg≈è=�ç�g�k‬‬
‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪‚�‹A :‬‬
‫� = ‪]=K@�É^�â = _�‹= �É^�â‬رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﺑﺎ ﺳﻨﺪ‬
‫‹�‚� =^‪à �w �åÿ^= �‚�‹= �Ô�g �≈�è= �ç�g �k�–^= �Ñ—Ã= I flÈ�s �·ÿ‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ[‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺨﺸﯽ از ﻧﺠﻮم را ﻓﺮاﮔﯿﺮد‪ ،‬در واﻗﻊ ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺤﺮ و‬
‫ﺟﺎدو را ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﺳﺤﺮ و‬
‫ﺟﺎدوي ﺑﯿﺸﺘﺮي ﻓﺮا ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪NC‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ /‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ در ﮔ‪‬ﺮﻫﯽ‬

‫ﺑﺪﻣﺪ‪ ،‬ﺳﺤﺮ ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻫﺮﮐﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺷﺮك ورزﯾﺪه اﺳﺖ؛ و‬
‫آنﮐﻪ ﭼﯿﺰي )در ﮔﺮدن( ﺑﯿﺎوﯾﺰد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﭼﯿﺰ واﮔﺬار ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬

‫اﺳﺎس ﮔﻔﺘﻪی ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮی‪ ،/‬ﮐﺎرﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر‪ ،‬ﮐﺎرﻫﺎی ﺷﯿﻄﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺑﺮ ِ‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪٦٠٧٤ :‬؛ و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪٧٣٩ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ أﺑﯽ داود‪ ،‬از‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۳۳۰۵ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﻣﻨﻈﻮر از ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬داﻧﺸﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﺳﺘﺪﻻل ﺑﻪ آن‪ ،‬درﺑﺎرهی ﺣﻮادث زﻣﯿﻦ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ! ﻣﺜﻼ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ ﻓﻼنﺳﺘﺎره در ﮐﻨﺎر ﻓﻼنﺳﺘﺎره ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ! ﯾﺎ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺳﺘﺎرهی ﻓﻼﻧﯽ‪ ،‬ﺧﻮب اﻓﺘﺎده اﺳﺖ! زﯾﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ‬ﻣﻲﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪص در ﺻﺒﺤﮕﺎه ﯾﻚ‬
‫ﺷﺐ ﺑﺎراﻧﻲ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻗﺎﻣﻪي ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬رو ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﻲداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ‬
‫ْ َ َ ْ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد«؟‪ -‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﻲداﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﮔﻔﺖ‪» :‬اﻟﻠﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪" :‬أﺻﺒﺢ ﻣِﻦ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُْ‬ ‫َْ‬ ‫َ َ َّ َ ْ َ َ ُ َ َ ْ‬ ‫َ‬ ‫ُْ‬ ‫َ‬
‫ﻋِﺒﺎدِي مﺆﻣ ٌِﻦ ِﻲﺑ‪َ ،‬و�ﻓ ٌِﺮ‪ ،‬ﻓﺄﻣﺎ ﻣﻦ ﻗﺎل‪ :‬ﻣ ِﻄ ْﺮﻧﺎ ﺑِﻔﻀ ِﻞ اﷲِ َو َرﻤﺣﺘِ ِﻪ‪ ،‬ﻓﺬل ِﻚ مﺆﻣ ٌِﻦ ِﻲﺑ ﺎﻛﻓ ٌِﺮ‬
‫َ َ ْ َ َ ُ َْ َ َ َ ََ َ َ َ َ ٌ ُْ ٌ َْ َ‬ ‫َ َ‬
‫ﺐ"«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ‬ ‫ِﺐ‪ ،‬وأﻣﺎ ﻣﻦ ﻗﺎل ﻣ ِﻄﺮﻧﺎ ﺑِﻨﻮءِ ﻛﺬا و�ﺬا‪ ،‬ﻓﺬلﻚ ﺎﻛﻓ ِﺮ ِﻲﺑ مﺆﻣِﻦ ﺑِﺎلﻜﻮﻛ ِ‬ ‫ﺑِﺎلﻜﻮاﻛ ِ‬
‫ﺷﺐ را در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آنﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﺮﺧﻲ ﻫﻢ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ‬
‫رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮐﺎﻓﺮ ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ؛ و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫ﻓﻀﻞ و‬
‫ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻗﺒﺎل ﻓﻼن و ﻓﻼن ﺳﺘﺎره ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ‪ -‬و رﯾﺰش ﺑﺎران را ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ«‪] .‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ش‪۸۴۶ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪[.۷۱ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪98‬‬

‫� =‹�‪= !^= �€Èãá = �„`= = �ÉÈ�≈�å‬ص =–�_‪= _�‹= �fi�’ �Ù�g �‡�`= ⁄�‰= ˘�`?= W�€‬‬
‫‪‚�f^= �‚�ƒ‬‬
‫�? ]ﻣﺴﻠﻢ[@‬
‫^‪é_�·ÿ^= �‚�Î�f= �Ô�ÿ_�—�ÿ^= �Ô�› Î�› �·ÿ^= �Ï �‰= \�Ô�ò �≈�ÿ‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪ :‬اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻢ ﮐﻪ "ﻋﻀﻪ") ‪ -(1‬ﯾﺎ دو ﺑﻪﻫﻢ زﻧﯽ‪ -‬ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻫﻤﺎن ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ و ﮔﻔﺘﺎري‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ ﻣﺮدم دﻫﻦ ﺑﻪ دﻫﻦ ﺑﮕﺮدد«‪.‬‬
‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ) ‪ (2‬از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ $‬رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫�=‪«^�à �w �å�ÿ‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﺨﻨﺎن‪ ،‬ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻫﺴﺘﻨﺪ«‪.‬‬
‫�‪„_�Î�g�ÿ^=�‚�‹=�„d‬‬
‫»‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻋﯿﺎﻓﻪ ﯾﺎ ﻓﺎلﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﺑﻪ ﭘﺮواز درآوردن ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪ ،‬و ﻧﯿﺰ ﻃَﺮق ﯾﺎ‬
‫ﻓﺎلﮔﯿﺮي ﺑﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺧﻄﻮط ﺑﺮ روي زﻣﯿﻦ و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﻃﯿﺮه ﯾﺎ‬
‫ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﺑﻪ ﭼﯿﺰي‪ ،‬از ﻣﺼﺎدﯾﻖ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو و ﮔﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﺷﺮك و‬
‫ﺧﺮاﻓﺎت ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻋﯿﺎﻓﻪ‪ ،‬ﻃﺮق و ﻃﯿﺮه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم ﻧﯿﺰ ﻧﻮﻋﯽ ﺟﺎدوﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬دﻣﯿﺪن در ﮔﺮه ﻧﯿﺰ از اﻧﻮاع ﺟﺎدو ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ و دوﺑﻬﻢزﻧﯽ‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫‪ -6‬ﻓﺼﺎﺣﺖ و ﺳﺨﻨﻮري ﻧﯿﺰ از اﻧﻮاع ﺟﺎدوﺳﺖ‪.‬‬

‫ْ َ ُ‬
‫)‪ (١‬واژهی "اﻟ ِﻌﻀﺔ" ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬دو ﺑﻬﻢزﻧﯽ؛ ﯾﺎ ﺧﺮاب ﮐﺮدن رواﺑﻂ دﯾﮕﺮان‪ .‬اﯾﻦ واژه در ﮐﺘﺐ ﺣﺪﯾﺚ‪،‬‬
‫ْ ْ‬
‫ﻟﻔﻆ‪" :‬اﻟ َﻌﻀﻪ"‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻫﻢوزن اﻟﻮﺟﻪ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎ ِ‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٥٧٦٧ :‬؛ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪٨٦٩ :‬؛ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪ /‬ﺑﻪﻧﻘﻞ از ﻋﻤﺎر ﺑﻦ‬
‫ﯾﺎﺳﺮ‪ $‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ از اﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪.$‬‬
‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ رواﺑﻂ ﻣﺮدم ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ را ﺗﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﺑﺎﻋﺚ ﺟﺪاﯾﯽ و ﺗﻔﺮﻗﻪی آﻧﻬﺎ ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫َ‬
‫وﯾﮋﮔﯽ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬‫ِ‬ ‫ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ‪ .‬در آﯾﻪی ‪ ١٠٢‬ﺳﻮرهی ﺑﻘﺮه‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ‬
 ‫‪99‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(26‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﮐﺎﻫﻨﺎن و اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‬

‫ﻣﺴﻠﻢ‪ /‬ﺑﻪ ﻧﻘﻞ از ﺑﺮﺧﯽ از ﻫﻤﺴﺮان رﺳﻮل اﷲ ص رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫آن ﺑﺰرﮔﻮار ﻓﺮﻣﻮد‪= �Ê�ÿ= �⁄�g �—�j= �fiÿ�= �Ê�–�Ñ�î �Ã= �Ú�Ï �è= �‚�ƒ = �Ê�ÿ�a �å�Ã= _�Ã^�à �ƒ = �j�`= �‚�‹» :‬‬
‫� =`� ‪«�Ô�Ÿ�Î�ÿ= �≤�≈�f�á‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﯽ) ‪ (2‬ﺑﺮود و از او در ﻣﻮرد ﭼﯿﺰي‬
‫‪Ó_�Ÿ�ì‬‬
‫ﺳﻮال ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎز ﭼﻬﻞ ﺷﺒﺎﻧﻪروزش ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= _�› �f= �Ê�–�Ñ�î �Ã= _�·�‰_�‘ = �j�`= �‚�‹» :‬‬
‫�‪ �Ñ�› �w �‹=�Ÿ�ƒ = �€‬ص«‪] .‬رواﯾﺖ اﺑﻮداود[ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﻧﺰد‬
‫‪ä �‡�`= _�› �f= �à �Õ�‘ = �Ñ�—�Ã= �€È�—�Í‬‬

‫َ ْ ََ‬
‫)‪ (١‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ .٢٢٣٠ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ ﺑﺎ اﯾﻦ ﻟﻔﻆ آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻦ أﻰﺗ‬
‫َ َّ ً َ َ َ َ ُ َ ْ َ ْ َ ْ ُ ْ َ ْ َ ُ َ َ ٌ َ ْ َ َ َ َ ً‬
‫� ْﻴﻟﻠﺔ«‪.‬‬ ‫ﻋﺮاﻓﺎ ﻓﺴﺄﻪﻟ �ﻦ ﻲﺷ ٍء‪ ،‬لﻢ �ﻘﺒﻞ ﻪﻟ ﺻﻼة أر� ِﻌ‬
‫)‪ (٢‬در ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬واژهی ﻋﺮاف آﻣﺪه ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ‪ :‬ﮐﺎﻫﻦ ﯾﺎ ﭘﯿﺶﮔﻮ‪ ،‬رﻣﺎل‪ ،‬ﻓﺎلﮔﯿﺮ و اﻣﺜﺎﻟﺸﺎن ﻣﯽﺷﻮد؛ اﺑﻦاﺛﯿﺮ‬
‫ِ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺮاف‪ ،‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﻋﯽ داﻧﺴﺘﻦ ﻏﯿﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺧﻄﺎﺑﯽ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ‬
‫ّ‬
‫از ﻣﺤﻞ اﺷﯿﺎی ﮔﻢﺷﺪه ﯾﺎ ﻣﺴﺮوﻗﻪ ﺧﺒﺮ دارد! ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﺮق ﻋﺮاف و ﮐﺎﻫﻦ در اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ :‬ﻋﺮاف ﺑﻪ‬
‫اﻣﻮر ﭘﻮﺷﯿﺪهای ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ روی داده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ؛ و ﮐﺎﻫﻦ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ اﻃﻼق ﻣﯽﮔﺮدد ﮐﻪ از ﻏﯿﺐ ﯾﺎ ِ‬
‫ﻣﻌﻨﺎی ﭘﯿﺶﮔﻮﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﺶﮔﻮﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﺪ و از اﻣﻮری ﮐﻪ اﺗﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ!‬
‫)‪ (٣‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ ]ﮐﻪ در ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ذﮐﺮ ﺷﺪ[ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪن از ﮐﺎﻫﻨﺎن‪ ،‬ﯾﮏ‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺗﺼﺪﯾﻘﺸﺎن‪ ،‬ﻣﺴﺄﻟﻪای دﯾﮕﺮ؛ ﯾﻌﻨﯽ رﻓﺘﻦ ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﺎن‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ و ﺗﺼﺪﯾﻘﺸﺎن‪ ،‬ﮐﻔﺮ‪ .‬زﯾﺮا‬
‫آﻧﻬﺎ ﻣﺪﻋﯽ داﻧﺴﺘﻦ ﻏﯿﺐ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در آﯾﻪی ‪ ٦٥‬ﺳﻮرهی ﻧﻤﻞ آﺷﮑﺎرا ﺑﯿﺎن ﻓﺮﻣﻮده‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ اﻟﻠﻪ ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﻣﻮﺟﻮدات آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ‪ ،‬ﻏﯿﺐ ﻧﻤﯽداﻧﺪ«‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر از‬
‫رﻓﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﺎن و ﭘﺮﺳﯿﺪن از آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻓﺎش ﮐﺮدن دروغﻫﺎﯾﺸﺎن ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﮐﺎری ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه و در ﻣﻮاردی‬
‫ﻧﯿﺰ‪ ،‬واﺟﺐ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪100‬‬

‫ﮐﺎﻫﻨﯽ ﺑﺮود‪ ،‬ﺳﭙﺲ او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ص ﻧﺎزل ﺷﺪه‪،‬‬
‫ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در رواﯾﺘﯽ ﮐﻪ ]ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻨﻦ[ ارﺑﻌﻪ) ‪ (1‬و ﻧﯿﺰ ﺣﺎﮐﻢ ]ﻧﯿﺸﺎﺑﻮري[‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ -‬و ﺣﺎﮐﻢ آن را ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮط ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ‪-‬‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪] :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص[ ﻓﺮﻣﻮد‪= �Ë�`= _�·�‰_�‘ = �j�`= �‚�‹» :‬‬
‫‪�‡�`= _�› �f= �à �Õ�‘ = �Ñ�—�Ã= �€È�—�Í= _�› �f= �Ê�–�Ñ�î �Ã= _�Ã^�à �ƒ‬‬
‫�‪ �Ñ�› �w �‹= �Ÿ�ƒ= �€ä‬ص«‪] .‬اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻀﻤﻮن رواﯾﺖﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ [.‬و اﺑﻮﯾﻌﻠﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ا‪‬ﺳﻨﺎد ﺟﯿﺪ‪،‬‬
‫اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮﻗﻮف‪ (2 )،‬از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �‚�‹= _�·�‹= �ç�Î�ÿ» :‬‬
‫’‪= �j�`= �‚�‹�Ë= K�Ê�ÿ= �à �w �ã= �Ë�`= �à �w �ã= �Ë�`=I �Ê�ÿ= �‚�Â‬‬ ‫‪� �j= �Ë�`= �‚�Â�’ �j= �Ë�`=I �Êÿ�= �à �Î���j= �Ë�`= �à �Î���j‬‬
‫�‪= �Ñ�› �w �‹= �Ÿ�ƒ = �€‬ص«‪] .‬رواﯾﺖ‬ ‫‘�_‪ä �‡�`= _�› �f= �à �Õ�‘ = �Ñ�—Ã� =I �€È�—�Í= _�› �f= �Ê�–�Ñ�î �Ã= _�·�‰‬‬
‫ﺑﺰار ﺑﺎ ا‪‬ﺳﻨﺎد ﺟﯿﺪ[ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از ﻣﺎ‪ -‬و ﭘﯿﺮوان راﺳﺘﯿﻦِ ﻣﺎ‪ -‬ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬آنﮐﻪ ﻓﺎل ﺑﮕﯿﺮد‬
‫ﯾﺎ ﺑﺮاي او ﻓﺎل ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﮐﻬﺎﻧﺖ و ادﻋﺎي داﻧﺴﺘﻦ ﻏﯿﺐ ﮐﻨﺪ ﯾﺎ ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﯽ‬
‫ﺑﺮود؛ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﮐﻨﺪ ﯾﺎ از ﺟﺎدوﮔﺮي ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺟﺎدو ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮﮐﻪ‬
‫ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﯽ ﺑﺮود‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺳﺨﻨﺎﻧﺶ را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﻣﺤﻤﺪ ص‬
‫ﻧﺎزل ﺷﺪه‪ ،‬ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﻧﯿﺰ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺑﺎ ا‪‬ﺳﻨﺎد ﺣﺴﻦ از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ -$‬ﺑﺪون ﻟﻔﻆ‪= �‚�‹�Ë» ‬‬
‫`�‪ «... �j‬ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن آن‪ -‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻐﻮي‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺮاف‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ادﻋﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ از ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ دﯾﮕﺮان ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻣﺎﻧﺪه‪ -‬ﻣﺎﻧﻨﺪ‪ :‬اﺷﯿﺎي ﮔﻢﺷﺪه ﯾﺎ ﻣﺴﺮوﻗﻪ‪ -‬ﺧﺒﺮ دارد‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺎﺣﺒﺎن ﺳﻨﻦ ارﺑﻌﻪ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬اﺑﻮداود‪ ،‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺗﺮﻣﺬی و اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ رﺣﻤﻬﻢاﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪﻋﻨﻮان ﺳﺨﻦ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪.‬‬
‫ِ‬
 ‫‪101‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻋﺮاف‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮐﺎﻫﻦ ﯾﺎ ﭘﯿﺶﮔﻮﺳﺖ؛ و ﮐﺎﻫﻦ ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬

‫ﮐﻪ از اﻣﻮري ﮐﻪ ﻫﻨﻮز اﺗﻔﺎق ﻧﯿﻔﺘﺎده اﺳﺖ‪ ،‬ﺧﺒﺮ ﻣﯽدﻫﺪ‪ .‬و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬آن اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻪ ﮔﻤﺎن ﺧﻮد‪ ،‬اﺳﺮار ﻗﻠﺐ را ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦﺗﯿﻤﯿﻪ ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺮاف ﺑﻪ ﮐﺎﻫﻦ و ﻣﻨﺠﻢ و ﺳﺎﯾﺮ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ از اﻣﻮر‬
‫ﻏﯿﺐ و ﭘﻮﺷﯿﺪه ﺳﺨﻦ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد‪N‬‬
‫اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد ﻣﻦ‪ ،‬آﻧﺎنﮐﻪ ﺣﺮوف اﺑﺠﺪ ]و‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪﻫﺎي رﻣﺰﮔﻮﻧﻪ و ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم[ ﻣﯽﻧﻮﯾﺴﻨﺪ) ‪ (1‬و ﺑﺎ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻦ ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ ،‬ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺰد اﷲ ﻧﺪارﻧﺪ‪N‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﺎﻫﻦ و اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﻗﺮآن‪ ،‬ﻗﺎﺑﻞ ﺟﻤﻊ ﺷﺪن ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ و در ﯾﮏ‬
‫ﯾﮏﺟﺎ ﯾﺎ در ﯾﮏ ﻗﻠﺐ‪ -‬ﺟﻤﻊ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻦ ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -3‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻦ ﮐﺎﻫﻦ را ﺑﭙﺬﯾﺮد و ﻧﺰد او ﺑﺮود‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﻓﺎل ﺑﺰﻧﻨﺪ ]ﯾﺎ ﺑﺮاي ﻓﺎلﮔﯿﺮي‪ ،‬ﻧﺰد ﻓﺎلﮔﯿﺮان‬
‫ﺑﺮود[‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ]از ﺟﺎدوﮔﺮان[ درﺧﻮاﺳﺖ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺣﮑﻢ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺣﺮوف اﺑﺠﺪ را ﻓﺮا ﺑﮕﯿﺮد‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫)‪ (١‬درﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺗﻌﻮﯾﺬﻧﻮﯾﺴﺎن ﮐﻪ ﺗﻌﻮﯾﺬﻫﺎﯾﺸﺎن‪ ،‬ﻧﺎﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ! اﻟﺒﺘﻪ اﺑﺠﺪﻧﮕﺎری ﯾﺎ اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ً‬ ‫ُّ َ‬ ‫ﺣﺮوف اﺑﺠﺪ َ‬
‫]ﻫ ﱠﻮز‪ ،‬ﺣﻄﯽ‪ ،‬ﮐﻠﻤﻦ‪ ،[...‬ﺑﻪﻋﻨﻮان ﮐﺪﻫﺎی ﺣﺮﻓﯽ‪ -‬ﻣﺜﻼ ﺑﺮای ﺗﺎرﯾﺦﻧﮕﺎری ﯾﺎ ذﮐﺮ ﺳﺎل ﺗﻮﻟﺪ اﻓﺮاد‬
‫ﻧﺤﻮی ﻋﻠﻤﺎ ﻧﯿﺰ راﯾﺞ ﺑﻮده‬
‫ِ‬ ‫و اﻣﺜﺎل آن‪ ،‬ﮐﻪ در ﮔﺬﺷﺘﻪ رواج داﺷﺖ‪ -‬ﺣﺮام ﻧﯿﺴﺖ و ﺣﺘﯽ در اﺷﻌﺎر ﻓﻘﻬﯽ و‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﺷﮑﺎل و ﺣﺮﻣﺖ‪ ،‬در ﺗﺮﺳﯿﻢ ﺟﺪولﻫﺎ و ﻧﻮﺷﺘﻦ ﻋﺒﺎرتﻫﺎی ﻧﺎﻣﻔﻬﻮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﻋﺘﻘﺎد ﺗﺄﺛﯿﺮ‬
‫ﮔﺮدشﻫﺎی ﻓﻠﮑﯽ و ﺳﺘﺎرﮔﺎن در اوﺿﺎع و اﺣﻮال ﻣﺮدم‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص از ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ‪ ،‬اﻇﻬﺎر ﺑﯿﺰاری ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪102‬‬

‫‪ -7‬ﻓﺮق ﮐﺎﻫﻦ و ﻋﺮاف‪.‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(27‬درﺑﺎرهي اَﺣﮑﺎم ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ ]و اﻧﻮاع آن[‬

‫از ﺟﺎﺑﺮ ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲ ص درﺑﺎرهي ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ از‬
‫ﻃﺮﯾﻖ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﻓﺮﻣﻮد‪]=.«„_�Î�êÿ^= ⁄�› �ƒ = ‚�‹ = Ï�‰» :‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ ﺑﺎ‬
‫ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ؛ واﺑﻮداود[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﯾﻦ ﮐﺎر‪ ،‬از اﻋﻤﺎل ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ«‪.‬‬
‫و از اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ /‬در اﯾﻦﺑﺎره ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ؛ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ‬
‫ﮐﺎرﻫﺎ را ﻣﮑﺮوه و ﻧﺎﭘﺴﻨﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪N‬‬
‫و در ]ﺻﺤﯿﺢ[ ﺑﺨﺎري آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺘﺎده ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از اﺑﻦﻣﺴﯿﺐ‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪم‪ :‬ﻣﺮدي ﺟﺎدو ﺷﺪه اﺳﺖ و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻫﻤﺴﺮش ﻫﻤﺒﺴﺘﺮ ﺷﻮد؛ آﯾﺎ ﺑﺎﻃﻞ‬
‫ﮐﺮدن ﺳﺤﺮش ﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﺪف‪ ،‬اﺻﻼح‬
‫اﺳﺖ؛ و آﻧﭽﻪ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻤﻨﻮع ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫و از ﺣﺴﻦ ]ﺑﺼﺮي‪ [/‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ ﺑﻪ وﺳﯿﻠﻪي‬
‫ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﮐﺎر ﺳﺎﺣﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺑﻦاﻟﻘﯿﻢ‪ -/-‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﺑﻄﺎل ﺳﺤﺮ ﺑﺮ دو ﻧﻮع ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ‪ ‬آن؛ اﯾﻦ روش‪ ،‬ﺟﺰو‬
‫ﮐﺎرﻫﺎي ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ و ﺳﺨﻦ ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي‪ ،/‬ﺑﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﻮع اﺑﻄﺎلِ ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺣﻤﻞ‬

‫)‪ (١‬در ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ ﮐﻪ ﻓﺮاﮔﯿﺮی ﺣﺮوف اﺑﺠﺪ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ ﺣﺮام اﺳﺖ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ‬
‫ﻧﺠﻮم و ﻣﺮﺗﺒﻂ داﻧﺴﺘﻦ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن و ﺣﺮﮐﺖﻫﺎی ﻓﻠﮑﯽ در اوﺿﺎع و اﺣﻮال اﻧﺴﺎنﻫﺎ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ِ‬
‫)‪ (٢‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ )‪(٢٩٤/٣‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﯽداود‪ ،‬ش‪٣٨٦٨ :‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ِ :‬اﺳﻨﺎدش‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪:‬‬
‫اﻟﻤﺸﮑﺎة‪ ،‬ش‪.۴۵۵۳ :‬‬
 ‫‪103‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﯽﺷﻮد؛ زﯾﺮا در اﯾﻦ روش‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞﮐﻨﻨﺪهي ﺳﺤﺮ و ﻓﺮد‪ ‬ﺟﺎدوﺷﺪه‪ ،‬ﻫﺮ دو ﺑﻪ‬
‫ﺟﻦﻫﺎ و ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ روي ﻣﯽآورﻧﺪ و آﻧﻬﺎ را ﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ ﺗﺎ ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻣﺎ اﺑﻄﺎل ﺳﺤﺮ ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪي ﺧﻮاﻧﺪن دﻋﺎي ﺷﺮﻋﯽ و دم ﮐﺮدن و اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از داروﻫﺎ و دﻋﺎﻫﺎي ﻣﺒﺎح‪ ،‬اﺷﮑﺎﻟﯽ ﻧﺪارد و ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از ﺑﺎﻃﻞ ﮐﺮدن ﺳﺤﺮ‪ ،‬ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪي ﺳﺤﺮ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻓﺮق اﺑﻄﺎل ﻣﺸﺮوع ﺳﺤﺮ و اﺑﻄﺎل ﻧﺎﻣﺸﺮوع‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(28‬درﺑﺎرهي ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ و ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‬

‫َ َّ َ َ َّ َ ۡ َ َ ُ َ‬ ‫َ َ ٓ َّ َ َ ٰٓ ُ‬
‫�ه ۡم �‬ ‫�ن أ �‬‫�� ِ ُره ۡم عِند ٱ�ِ و� ٰ ِ‬ ‫اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ ��﴿ :‬إِ�ما‬
‫َۡ َ‬
‫َ�عل ُمون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[۱۳۱ :‬ﻫﺎن! ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ آﻧﺎن )و ﺳﺮﭼﺸﻤﻪي ﻧﻌﻤﺖﻫﺎ و‬
‫ﺳﺨﺘﯽﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽرﺳﺪ(‪ ،‬ﻧﺰد اﷲ )و ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﯽ( اﺳﺖ؛ وﻟﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﻧﻤﯽداﻧﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬
‫ُ ّ ۡ ُ َ ۡ ُ ۡ َ ۡ ‪َ ُ ۡ ُّ ٞ‬‬ ‫َ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قَالُوا ْ َ ٰٓ ُ ُ َّ َ ُ ۡ‬
‫�فون‬
‫��ِر�م مع�م أ�ِن ذكِرت �م بل أنتم قوم م ِ‬
‫‪] ﴾١٩‬ﯾﺲ‪)» .[۱۹ :‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﮕﻮن ﺑﺪﺗﺎن‪ ،‬ﺑﺎ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ اﮔﺮ ﭘﻨﺪ داده ﺷﻮﯾﺪ‪،‬‬
‫)آن را ﺑﺪﺷﮕﻮن ﻣﯽﭘﻨﺪارﯾﺪ؟( ﺑﻠﮑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﺮدﻣﯽ ﻫﺴﺘﯿﺪ ﮐﻪ از ﺣﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪاﯾﺪ«‪.‬‬
‫و از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= ˘�Ë= I Ò �Ë�Ñ�ƒ = ˘ » :‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﺮاﯾﺖ ﺑﯿﻤﺎري‪،‬‬ ‫‪«�à Õ� �ì = ˘�Ë= I �Ô�‹_�‰= ˘�Ë= I �Ó�à �Î�ù‬؛ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫) ‪(1‬‬

‫ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺷﻮم ﭘﻨﺪاﺷﺘﻦ ﺑﺮﺧﯽ ﺣﺸﺮات و ]ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن و ﻧﺤﺲ داﻧﺴﺘﻦِ ﻣﺎه‪[‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٥٤٢٥ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٢٢٠:‬‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪104‬‬

‫ﺻ‪‬ﻔَﺮ‪ ،‬اﺻﺎﻟﺘﯽ ﻧﺪارﻧﺪ«‪ (1 ).‬در رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،/‬اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ‪=˘Ë» :‬‬
‫‡‪«€È»=˘Ë=ÚÈ‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﺘﺎرهي اﻗﺒﺎل ]ﯾﺎ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در رﯾﺰش ﺑﺎران[ و ]ﺗﺮس‬
‫از[ ﻏﻮل ﺑﯽاﻋﺘﺒﺎرﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﻧﺲ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= <�g �s �≈�Í�Ë= I �Ó�à �Î�ù= ˘�Ë= Ò �Ë�Ñ�ƒ = ˘ » :‬‬
‫^‪«�€a�Õÿ‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﺮاﯾﺖ ﺑﯿﻤﺎري و ﻧﯿﺰ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ‪ ،‬ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻧﺪارﻧﺪ؛ وﻟﯽ ﺑﻪ ﻓﺎل‬
‫ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ را ﻣﯽﭘﺴﻨﺪم«‪ .‬ﺻﺤﺎﺑﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫�«؛ ]ﺑﺨﺎري وﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﺨﻨﯽ ﻧﯿﮑﻮﺳﺖ )ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن روﺣﯿﻪ و‬
‫‪Ô�g �Îù‬‬
‫�= �‬
‫» ‘�‪Ô�› �Ÿ‬‬
‫ﺷﺎداﺑﯽ ﻣﯽدﻫﺪ(«‪.‬‬
‫و اﺑﻮداود‪ /‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ از ﻋﺮوه ﺑﻦ ﻋﺎﻣﺮ رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﺰد‬
‫رﺳﻮلاﷲ ص ‪ ،‬ﺳﺨﻦ از ﻓﺎل ﺑﻪ ﻣﯿﺎن آﻣﺪ؛ ﻓﺮﻣﻮد‪= �É�à �j= ˘�Ë= X�€a�Õÿ^= _�Â�·�å�v`» :‬‬
‫�=‬
‫�‪˘ d= �m_·�å�•_�f= Ï�ja�Í= ˘= �fi�Â‬‬
‫‹�‪Ÿÿ^= W�⁄—�Ο�Ã= I �Á�à �’ �Í= _‹= �fi�‘ �Ñ�v`= Ò `�á = ^ÖeÃ= �_›�Ÿ�å‬‬
‫� =`‡�‪«�÷�f= ˘d= Ó��È�–= ˘�Ë= �€�È�v= ˘�Ë= I �l‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫`‡�‪˘ d= �m_�Ù�Î�åÿ^= �∆�Ã�Ñ�Í= ˘�Ë= I �l‬‬
‫ﺑﻬﺘﺮﯾﻨﺶ ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ )و ﺳﺨﻦ ﻧﯿﮑﻮﯾﯽﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن روﺣﯿﻪ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ(؛ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎن را از ﺗﺼﻤﯿﻤﺶ ﻣﻨﺼﺮف ﮐﻨﺪ؛ ﻫﺮﮔﺎه‬

‫ََ َ‬ ‫ْ ْ ُ‬
‫)‪ (١‬در اداﻣﻪی ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪َ » :‬وﻓ َِّﺮ ﻣ َِﻦ ال َﻤﺠﺬ ِ‬
‫وم ﻛﻤﺎ ﺗ ِﻔ ُّﺮ ﻣ َِﻦ‬
‫ََ‬
‫ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﺟﺬام ﺑﮕﺮﯾﺰ؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ از ﺷﯿﺮ ﻓﺮار ﻣﯽﮐﻨﯽ«‪ .‬ﻣﺮدم در دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ‬ ‫ِ‬ ‫از‬ ‫»‬ ‫ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫؛‬ ‫«‬ ‫ﺪ‬
‫ِ‬ ‫ﺳ‬ ‫اﻷ‬
‫اﻋﺘﻘﺎد داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﯿﻤﺎري‪ ،‬ﺑﺪون ﻣﺸﯿﺖ اﻟﻬﻲ‪ ،‬ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﻲ ﮐﻨﺪ‪ .‬در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص اﯾﻦ ﭘﻨﺪار را رد‬
‫ﻧﻤﻮد و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل‪ ،‬راﻫﻨﻤﺎﯾﻲ ﮐﺮد ﮐﻪ از ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎي ُﻣﺴﺮی ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺟﺬام‪ ،‬ﭘﺮﻫﯿﺰ ﮐﻨﯿﺪ‪ .‬ﻟﺬا ﺑﺎ ﺟﻤﻊﺑﻨﺪی‬
‫ﻣﺠﻤﻮﻋﻪی اﺣﺎدﯾﺜﯽ ﮐﻪ در اﯾﻦﺑﺎره وارد ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽرﺳﯿﻢ ﮐﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺑﯿﻤﺎريﻫﺎ ﺑﻪ ﻣﺸﯿﺖ‬
‫ﺑﯿﺎن اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻧﻔﯽ ﺳﺮاﯾﺖ ﺑﯿﻤﺎری در اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ِ ،‬‬
‫اﻟﻬﻲ و ﺑﺮ اﺳﺎس ﺳﻨﺖ او‪ ،‬ﺳﺮاﯾﺖ ﻣﻲﮐﻨﻨﺪ و ِ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺴﺘﮕﯽ دارد‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اﺳﺒﺎب‪ ،‬ﺑﻪ ذات ﺧﻮد ﻣﺆﺛﺮ ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ اﺳﺒﺎب‪ ،‬ﺑﻪ اراده و‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٥٧٥٦ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٢٢٤ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ﺿﻌﯿﻒ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪١٩٩ :‬؛ و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﻀﻌﯿﻔﺔ‪ ،‬ش‪١٦١٩ :‬؛ و ﺿﻌﯿﻒ أﺑﯽ داود‪ ،‬از‬
‫آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۸۴۳ :‬‬
 ‫‪105‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�=‬
‫�‪˘ d=�m_·�å�•_�f=Ï�ja�Í=˘ =�fi�Ÿ‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﭼﯿﺰي دﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ÿ^ :‬‬ ‫ﻫﺮﯾﮏ از‬
‫) ‪(1‬‬
‫�=`‡�‪.«�÷�f=˘d=�Ó�È�–=˘�Ë=�€�È�v=˘�Ë=I �l‬‬
‫`‡�‪˘ d=�m_�Ù�Î�åÿ^=�∆�Ã�Ñ�Í=˘�Ë=I �l‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﻮداود رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫�‪= �ÊŸ‬‬
‫�=‪ÿ^= �‚�’ �ÿ�Ë‬‬
‫�‪˘ d=_�·�‹= _�‹�Ë=X‬‬
‫� ‪◊�à�è= �Ó�à �Î��ÿ^=I‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪◊�à�è= �Ó�à �Î��ÿ^» :‬‬
‫‪«⁄‘ Èkÿ_f= �Ê�g �‰�Ü�Í‬؛ ]اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺗﺮﻣﺬي ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛‬
‫) ‪(2‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻋﺒﺎرت‪َ ‬وَﻣﺎ ِﻣﻨﱠﺎ ﺗﺎ ﭘﺎﯾﺎن رواﯾﺖ را ﺳﺨﻦ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ و ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ«‪ .‬و اﯾﻦ را دوﺑﺎر ﺗﮑﺮار‬
‫ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ اﻓﺰود‪» :‬ﻫﯿﭻﮐﺲ از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﻪ دﻟﺶ ﺧﻄﻮر ﻧﮑﻨﺪ؛) ‪ (3‬اﻣﺎ‬
‫اﷲ‪ ‬اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﺗﺼﻮرات را ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ‪ ،‬از ﺑﯿﻦ ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬
‫در ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻦ ﻋﻤﺮ ذﮐﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫�_‪=\÷ÿÖ=Óá‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪Õ‘ =_›Ã=W^Èÿ_–=@◊àè`= Ñ—Ã= Êkr_v= ‚ƒ= Ó4��ÿ^= Êj�É�á = ‚�‹»= :‬‬
‫) ‪(4‬‬
‫‪«◊�4» =Êÿd=˘Ë=◊4‬؛‬
‫�‪� ù=˘d=4ù=˘Ë=◊4�~=˘d=4~=˘=fiÂ‬‬
‫–_‪Ÿÿ^=W€È—j=„`=W€‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ‪ ،‬او را از اداﻣﻪي ﮐﺎرش ﺑﺎز ﺑﺪارد‪ ،‬ﺷﺮك ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫�=~�‪= �◊�à�Î‬‬
‫�˘‬
‫�‪d= �à �Î�~= ˘= �fi�Â‬‬
‫ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ‪ :‬ﮐﻔﺎرهاش ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪Ÿÿ^ :‬‬
‫) ‪(5‬‬
‫�‪.«�◊�à�Î�» = �Ê�ÿd‬‬
‫�=‪= ˘�Ë= �◊�à�Î�ù‬‬
‫�˘‬
‫‪d= �à �Î�ù= ˘�Ë‬‬

‫)‪ (١‬ﺗﺮﺟﻤﻪی دﻋﺎ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﮑﯽﻫﺎ را ﻧﻤﯽ َ‬

‫آورد و ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ‪ ،‬ﺑﺪیﻫﺎ را دﻓﻊ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ ﻫﯿﭻ‬
‫ﺗﻮﻓﯿﻖ ﺗﻮ وﺟﻮد ﻧﺪارد«‪.‬‬
‫ﺑﺎزدارﻧﺪهای )از ﮔﻨﺎه( و ﻫﯿﭻ ﻧﯿﺮوﯾﯽ )ﺑﺮای اﻃﺎﻋﺖ( ﺟﺰ ﺑﻪ ﺧﻮاﺳﺖ و ِ‬
‫)‪ (٢‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪١٦١٤:‬؛ أﺑﻮداود‪ ،‬ش‪٣٩١٠:‬؛ و اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪.٣٥٣٨:‬‬
‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ ﻫﻤﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﺎﯾﻠﯽ ﻣﺒﺘﻼ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ؛ ﭼﻪﺑﺴﺎ اﻧﺴﺎن ﮐﺎری را ﺷﺮوع ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﭼﯿﺰی ﺑﻪ دﻟﺶ‬
‫ﻣﯽآﯾﺪ و از آن ﮐﺎر ﺻﺮف ﻧﻈﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ راﻫﮑﺎر رﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ آﻓﺖ‪ ،‬در اداﻣﻪی رواﯾﺖ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ش‪٧٠٤٥ :‬؛ ﺷﻌﯿﺐ ارﻧﺆوط اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ّ‬
‫)‪ (٥‬ﺗﺮﺟﻤﻪی دﻋﺎ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻫﯿﭻ ﺧﯿﺮی ﺟﺰ آﻧﭽﻪ ﺗﻮ آن را ﺧﯿﺮ ﮔﺮداﻧﯿﺪهای و ﻧﯿﺰ ﻫﯿﭻ ﺷﺮی ﺟﺰ آﻧﭽﻪ‬
‫ّ‬
‫ﺗﻮ ﻣﻘﺪرش ﻓﺮﻣﻮدهای‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد و ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد راﺳﺘﯿﻨﯽ ﺟﺰ ﺗﻮ ﻧﯿﺴﺖ«‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ ﻓﻌﻞ ِ اﻟﻬﯽ‪ ،‬از ﺷﺮ‬
‫و ﺑﺪی‪ ،‬ﭘﺎک و ﻣﻨﺰه ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻓﻘﻂ در ﻣﻔﻌﻮل رخ ﻣﯽدﻫﺪ؛ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﻔﺎوت ﻓﻌﻞ و ﻣﻔﻌﻮل ﺗﻮﺟﻪ‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪106‬‬

‫�‪= _�› �‡d‬‬

‫]اﻣﺎم[ اﺣﻤﺪ‪ /‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از ﻓﻀﻞ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ‪» :‬‬
‫^‪«�◊�É�á = �Ë�`= I �◊_�ò �‹�`= _�‹= �Ó�à �Î��ÿ‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ و ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‬
‫آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎري ﯾﺎ ﺑﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از آن‪ ،‬وادارد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫َ ُ ْ‬ ‫ََ ٓ‬
‫ِند ٱ َّ�ِ﴾ و آﯾﻪي‪﴿ :‬قالوا‬ ‫‪ -1‬ﯾﺎدآوريِ آﯾﻪي ﴿�� إ ِ َّ� َما َ ِٰٓ‬
‫�� ُر ُه ۡم ع َ‬
‫ُ‬ ‫َ ٰٓ ُ‬
‫�� ِ ُر�م َّم َع�م﴾‬
‫‪ -2‬ﻧﻔﯽ ﺳﺮاﯾﺖ ﯾﺎ واﮔﯿﺮدار ﺑﻮدن ﺑﯿﻤﺎري ]ﺑﺪون اراده و ﻣﺸﯿﺖ اﻟﻬﯽ[‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻧﻔﯽ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻔﯽ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎن‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻧﻔﯽ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽِ ﻣﺎه ﺻﻔﺮ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﭘﺴﻨﺪﯾﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺑﻪ ﻓﺎل ﻧﯿﮏ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺑﺪ آﻣﺪن ﺑﻪ دل‪ ،‬از ﻧﻮع ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺮاﻫﺖ دارد؛ اﻣﺎ ]ﮔﻨﺎه و[ زﯾﺎﻧﯽ ﻧﺪارد؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل از‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﯽرود‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺑﯿﺎن اﯾﻨﮑﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ دﻟﺶ ﺑﺪ آﻣﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻧﺪ؟‬
‫‪ -10‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -11‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢِ ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ ﯾﺎ ﺑﻪ ﻓﺎل ﺑﺪ ﮔﺮﻓﺘﻦ‪.‬‬

‫ﱠ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ َ َ‬ ‫َ‬ ‫ﱠ َ َ‬ ‫َ‬

‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ .‬ﻋﺒﺎرت "ﻻ ﻃ ْﯿ َﺮ ِإﻻ ﻃ ْﯿ ُﺮك " از ﺑﺎب ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ‪ ،‬در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺒﺎرت "ﻻ ﺧ ْﯿ َﺮ ِإﻻ ﺧ ْﯿ ُﺮك َوﻻ ﻃ ْﯿ َﺮ ِإﻻ‬
‫َ َ‬
‫ﻃ ْﯿ ُﺮك" آﻣﺪه اﺳﺖ؛ ﻟﺬا ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺮﻧﺪﮔﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ آن ﻓﺎل ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬در ﺗﺴﺨﯿﺮ ﺗﻮ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺗﻮﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﻣﻘﺪر ﻓﺮﻣﻮدهای‪.‬‬
‫ُ‬
‫ﺑﻮدن "اﺑﻦ ﻋﻼﺛﻪ"‪.‬‬ ‫)‪ (١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ‪ ،‬ش‪ِ .١٨٢٤ :‬‬
‫ﺳﻨﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﻌﯿﻒ ِ‬
 ‫‪107‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(29‬درﺑﺎرهي ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻧﺠﻮم ﯾﺎ داﻧﺶ ﺳﺘﺎرهﺷﻨﺎﺳﯽ‬

‫ﺑﺨﺎري‪ /‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد‪ ،‬از ﻗﺘﺎده ﻧﻘﻞ ﮐﺮده ﮐﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺳﺘﺎرهﻫﺎ را ﺑﺮاي‬
‫ﺳﻪ ﻫﺪف آﻓﺮﯾﺪه اﺳﺖ‪ :‬زﯾﻨﺖ آﺳﻤﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ؛ ﺑﺮاي رﺟﻢ ﺷﯿﺎﻃﯿﻦ؛ و ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮاي رهﯾﺎﺑﯽ و ﭘﯿﺪا ﮐﺮدن راه‪ (2 ).‬و اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ از آﻧﻬﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎدهي دﯾﮕﺮي ﺑﺒﺮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ اﺷﺘﺒﺎه ﺷﺪه‪ ،‬ﺗﻼﺷﺶ ﺑﯿﻬﻮده اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺧﻮد‬
‫زﺣﻤﺖ ﭼﯿﺰي را داده ﮐﻪ ﺑﺪان آﮔﺎﻫﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻗﺘﺎده ﻓﺮاﮔﯿﺮي ﻣﻨﺰﻟﮕﺎهﻫﺎي ﻣﺎه را ﻣﮑﺮوه داﻧﺴﺘﻪ و اﺑﻦﻋﯿﯿﻨﻪ ﻧﯿﺰ آن را ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﺪاﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ اﯾﻦ را ﺣﺮب ]ﯾﮑﯽ از اﺻﺤﺎب اﻣﺎم اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ [/‬از آﻧﻬﺎ‬
‫ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬اﺣﻤﺪ و اﺳﺤﺎق ]ﺑﻦ راﻫ‪‬ﻮ‪‬ﯾﻪ[ اﯾﻦ را ﺟﺎﯾﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪N‬‬
‫� =‪= _�ÿ‬‬
‫و از اﺑﻮﻣﻮﺳﯽ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪Ô�n˙ �n» :‬‬
‫�«‪] .‬رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ‬
‫� =‪à �w �åÿ_f= �”�Ñ�î �‹Ë‬‬
‫� =‪fi�v�à ÿ^= �∆�ù_–Ë‬‬
‫‪à �› �¶^= �‚�‹�Ñ�‹= W�Ô�·�§^= �„È�Ÿ�~�Ñ�Í‬‬
‫و اﺑﻦﺣﺒﺎن[) ‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ وارد ﺑﻬﺸﺖ ﻧﻤﯽﺷﻮﻧﺪ‪ :‬ﻣﻌﺘﺎد ﺑﻪ ﺷﺮاب؛ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ‬
‫) ‪(4‬‬
‫راﺑﻄﻪي ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪي را ﻗﻄﻊ ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ و آنﮐﻪ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدو را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪» ،‬ﺑﺪﺷﮕﻮﻧﯽ و ﻓﺎل ﺑﺪ زدن‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺗﻮ را ﺑﻪ اﻧﺠﺎم ﮐﺎری ﯾﺎ‬
‫ﺑﻪ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از آن‪ ،‬وادارد«‪.‬‬
‫)‪ (٢‬در آﯾﻪی ‪ ٥‬ﺳﻮرهی ُﻣﻠﮏ ﺑﻪ دو ﻣﻮرد ﻧﺨﺴﺖ؛ و در آﯾﻪی ‪ ١٦‬ﺳﻮرهی ﻧﺤﻞ ﺑﻪ ﻣﻮرد ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺿﻌﯿﻒ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪.۲۵۹۸ :‬‬
‫اﮔﯿﺮی ﻋﻠﻢ ﻧﺠﻮم‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦﺟﺎﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﻓﺮ ِ‬
‫ِ‬ ‫)‪(٤‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪108‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﮑﻤﺖ‪ ‬آﻓﺮﯾﻨﺶ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮدود داﻧﺴﺘﻦِ ﭘﻨﺪار ]و ﻋﻤﻞﮐﺮد‪ [‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﺳﺘﻔﺎدهي دﯾﮕﺮي از‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬اﺧﺘﻼف ﻧﻈﺮ درﺑﺎرهي ﺣﮑﻢ ﻓﺮاﮔﯿﺮي داﻧﺶ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻣﻨﺎزل ﻣﺎه‪.‬‬
‫‪ -4‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻧﻮع ﺳﺤﺮ و ﺟﺎدوﯾﯽ را ﺗﺼﺪﯾﻖ‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ از ﺑﻄﻼن و ﻧﺎدرﺳﺘﯽِ آن‪ ،‬ﻣﻄﻠﻊ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(30‬درﺑﺎرهي ﻃﻠﺐ ﺑﺎران از ﺳﺘﺎرﮔﺎن ]و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ‬

‫) ‪(3‬‬
‫ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرهﻫﺎ در ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ[‬
‫َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ُ َ ّ َ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� َعلون رِزق� ۡم �ن� ۡم ت�ذِبُون ‪] ﴾٨٢‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪:‬‬
‫‪» .[۸۲‬و )ﺳﭙﺎسِ( روزي ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﮑﺬﯾﺐ و اﻧﮑﺎر )ﻧﻌﻤﺖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ( ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﺪ؟«) ‪.(1‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻤﻞﮐﺮد ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺣﺮﮐﺖﻫﺎی ﻓﻠﮑﯽ درﺑﺎرهی اوﺿﺎع و اﺣﻮال زﻣﯿﻦ اﻇﻬﺎر ﻧﻈﺮ‬
‫ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﺑﺎﻃﻞ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬زﯾﺮا اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬زﻣﯿﻨﻪﺳﺎز اﻧﺤﺮاف دﯾﮕﺮان اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﺳﻪ ﺻﻮرت دارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﺘﺎرهای را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻋﺎﻣﻞ ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ ﺑﺪاﻧﺪ؛ اﯾﻦ‪،‬‬
‫ﺷﺮک در رﺑﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ‪ .‬دوم اﯾﻨﮑﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﺘﺎرهای را ﺑﺮای ﻧﺰول ﺑﺎران ﺑﺨﻮاﻧﺪ؛ اﯾﻦ ﺷﺮک در دﻋﺎﺳﺖ‪ .‬ﭘﯿﺪاﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﯾﻦ دو ﻣﻮرد‪ ،‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر ﻣﯽآﯾﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺻﻮرت ﺳﻮم ﮐﻪ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ‪،‬‬
‫ﺿﻤﻦ اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ‪ ،‬آﻓﺮﯾﺪﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﺘﺎرﮔﺎن را در رﯾﺰش ﺑﺎران‪ ،‬ﻣﺆﺛﺮ ﺑﺪاﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪109‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫و از اﺑﻮﻣﺎﻟﮏ اﺷﻌﺮي رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= Ï�Ã= �∆�f�á �`» :‬‬
‫�≈�‚� =‪= Ï�Ã‬‬ ‫� =^‪�ÿ^�Ë= �i_�å�v�˚ _f= �à �Ä �Õ�ÿ^= W�‚�Â�‡È�‘ �à �k�Í= ˘= �Ô�Î�Ÿ�‰_�s �ÿ‬‬ ‫`�‹�‪à �‹�`= �‚�‹= Ï�k‬‬
‫�‪= _�Â�j�È�‹= �⁄�g �–= �h�k�j= �fi�ÿ= ^�Öd‬‬
‫� =‪= �Ô�w �Û_�·ÿ^= �€_�–�Ë= �Ô�v_�Î�·ÿ^�Ë‬‬
‫^ ˚�‡�‪flÈ�s �·ÿ_�f= �Ú_�—�å�k�ã˘^�Ë= �i_�å‬‬
‫� =‪«�i�à �r= �‚�‹= �«�á �É�Ë‬؛ ]رواﯾﺖ‬ ‫‪„^�à ���–= �‚�‹= �€_�f�à �ã= _�Â�Î�Ÿ�ƒ �Ë= �Ô�‹_�Î�—�ÿ^= �fl�È�Í= �fl_�—�j‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﭼﻬﺎر ﻋﻤﻞ از اﻋﻤﺎل ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ را اﻣﺖ ﻣﻦ ﺗﺮك ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ ﮐﺮد‪:‬‬
‫ﻓﺨﺮﻓﺮوﺷﯽ ﺑﻪ اﺻﻞ و ﻧﺴﺐ ﺧﻮد؛ ﻃﻌﻨﻪ زدن در ﻧﺴﺐ دﯾﮕﺮان؛ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران از‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن ]و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﺗﺎﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن در ﺑﺎرﻧﺪﮔﯽ[؛ و ﻧﻮﺣﻪﺧﻮاﻧﯽ‪ .‬اﮔﺮ زنِ‬
‫ﻧﻮﺣﻪﺧﻮان ﭘﯿﺶ از ﻣﺮﮔﺶ ﺗﻮﺑﻪ ﻧﮑﻨﺪ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﺮﺧﻮاﻫﺪ ﺧﺎﺳﺖ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻦ او ﺟﺎﻣﻪاي از ﻗﯿﺮ و ﻟﺒﺎﺳﯽ ﭘﻮﺳﺘﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬
‫رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص‬
‫در ﺻﺒﺤﮕﺎه ﯾﮏ ﺷﺐ ﺑﺎراﻧﯽ‪ ،‬ﭘﺲ از اﻗﺎﻣﻪي ﻧﻤﺎز ﺻﺒﺢ در ﺣﺪﯾﺒﯿﻪ‪ ،‬رو ﺑﻪ ﻣﺮدم‬
‫ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد«؟‪ -‬ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ -‬ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﷲ و‬
‫رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﮔﻔﺖ‪» :‬اﷲ ﻓﺮﻣﻮد‪= �‚�‹�¯ �‹= Ì �É_�g�ƒ = �‚�‹= �y�g�ì `" :‬‬
‫� =^ !� =‪= Ï�f= �‚�‹�¯ �‹= �÷�ÿÜ�Ã= I �Ê�k�› �v�á �Ë‬‬
‫‪⁄�ò �Õ�f= _�‡�à ���‹= W�€_�–= �‚�‹= _�‹�a�Ã= I �à �Ã_�‘ �Ë= I Ï�f‬‬
‫‘�_‪= �à �Ã_�‘ = �÷ÿÜ�Ã= I ^�Ü�‘ �Ë= ^�Ü�‘ = �ÚÈ�·�f= _�‡�à ���‹= �€_�–= �‚�‹= _‹�`Ë= I �h�‘ ^�È�’ ÿ_�f= �à �Ã‬‬
‫‪«"�h�‘ �È�’ ÿ_�f= �‚�‹�¯ �‹= Ï�f‬؛) ‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﻢ ﺷﺐ را در ﺣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﺻﺒﺢ رﺳﺎﻧﺪﻧﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﻣﻮﻣﻦ و ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻢ ﮐﺎﻓﺮ ﺑﻮدﻧﺪ؛ آﻧﻬﺎ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﻓﻀﻞ و‬
‫رﺣﻤﺖ‪ ‬اﷲ ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ و ﺑﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﮐﺎﻓﺮ‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻪ ﺟﺎی اﯾﻨﮑﻪ ﺣﺼﻮل ﻧﻌﻤﺖ را از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﺑﺪاﻧﯿﺪ و ﺳﭙﺎﺳﺶ را ﺑﻪ ﺟﺎی آورﯾﺪ‪ ،‬آن را از ﺳﻮی‬
‫ﻏﯿﺮاﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ؟‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٩٣٤ :‬‬
‫َ‬
‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺮ او آنﭼﻨﺎن ﮔﺮی و ﺧﺎرﺷﯽ ﻣﺴﻠﻂ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮐﻬﯿﺮ‪ ،‬ﺗﻤﺎم ﺑﺪﻧﺶ را ﺑﻪﺳﺎن ﻟﺒﺎس ﻣﯽﭘﻮﺷﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ش‪۸۴۶ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.۷۱ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪110‬‬

‫ﮔﺮدﯾﺪﻧﺪ؛ و اﻣﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻗﺒﺎل ﻓﻼن و ﻓﻼن ﺳﺘﺎره ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران‬
‫ﺑﺎرﯾﺪ‪ -‬و رﯾﺰش ﺑﺎران را ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﻧﺴﺒﺖ دادﻧﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﺎﻓﺮ ﺷﺪﻧﺪ و ﺑﻪ‬
‫ﺳﺘﺎرﮔﺎن اﯾﻤﺎن آوردﻧﺪ«‪.‬‬
‫و رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﻈﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ رواﯾﺖ در ﺻﺤﯿﺤﯿﻦ) ‪ (1‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪$‬‬
‫وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در آن اﻓﺰون ﺑﺮ اﯾﻦ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪» :‬ﻓﻼن ﺳﺘﺎره‬
‫وم ‪٧٥‬‬ ‫ج ِ‬‫ﮐﺎر‪‬ش را ﮐﺮد«؛ آنﮔﺎه اﯾﻦ آﯾﺎت ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪﴿ :‬فَ َ�ٓ أُقۡس ُِم ب َم َ� ٰق ِعِ ٱ�ُّ ُ‬
‫ِ‬
‫ون ‪٧٨‬‬ ‫ُ‬ ‫َّ ۡ‬ ‫َٰ‬ ‫َّ ُ َ ُ ۡ َ ‪ٞ َ ٞ‬‬ ‫َّ ُ َ َ َ ‪ٌ َ َ ُ َ ۡ َ ۡ َّ ٞ‬‬
‫ب م كن ٖ‬ ‫�نهۥ لقسم لو �علمون ع ِظيم ‪ ٧٦‬إِنهۥ لقرءان ك ِر�م ‪ �ِ ٧٧‬كِ� ٖ‬
‫�دِيث أَ ُ‬ ‫ََ َ َ ۡ‬ ‫�ل ّمِن َّر ّ ۡ َ َ َ‬
‫َ ‪ٞ‬‬ ‫َّ َ َ ُّ ُ ٓ َّ ۡ ُ َ َّ ُ َ‬
‫نتم‬ ‫ب ٱل� ٰل ِم� ‪ ٨٠‬أفبِ� ٰذا ٱ َ ِ‬ ‫ِ‬ ‫� �مسهۥ إِ� ٱلمطهرون ‪ ٧٩‬ت�ِ‬
‫َ ۡ ُ َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ُ َ ّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ُّمده ُِنون ‪َ ٨١‬و� َعلون رِزق� ۡم �ن� ۡم ت�ذِبُون ‪] ﴾٨٢‬اﻟﻮاﻗﻌﺔ‪» .[۸۲-۷۵ :‬ﭘﺲ‬
‫ﺑﻪ ﻣﻨﺰﻟﮕﺎهﻫﺎ و ﻣﺤﻞ ﻓﺮو اﻓﺘﺎدن ﺳﺘﺎرﮔﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ و اﮔﺮ ﺑﺪاﻧﯿﺪ‪،‬‬
‫ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎﻧﺎ اﯾﻦ‪ ،‬ﻗﺮآن ﺑﺰرگ و ارﺟﻤﻨﺪي اﺳﺖ؛‬
‫در ﮐﺘﺎﺑﯽ ﭘﻮﺷﯿﺪه )ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ(‪ .‬ﺟﺰ ﭘﺎكﺷﺪﮔﺎن و ﭘﺎﮐﯿﺰﮔﺎن ﺑﻪ آن دﺳﺖ‬
‫ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﻨﺪ‪ .‬از ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آﯾﺎ ﺷﻤﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪،‬‬
‫ﺑﯽاﻋﺘﻨﺎﯾﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ؟ و )ﺳﭙﺎسِ( روزي ﺧﻮﯾﺶ را ﺗﮑﺬﯾﺐ و اﻧﮑﺎرِ )ﻧﻌﻤﺖ و‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ( ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﺪ؟«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [82‬ﺳﻮرهي واﻗﻌﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﯿﺎنِ ﭼﻬﺎر ﻋﻤﻞ ﺟﺎﻫﻠﯽ ]ﮐﻪ در اﯾﻦ اﻣﺖ ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﻨﺪ‪[.‬‬
‫‪ -3‬ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ ﺑﻮدن ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺎرﻫﺎي ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺣﺪﯾﺚ ﻣﻮرد اﺷﺎرهی ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﻓﻘﻂ در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺷﻤﺎرهی ‪ ۷۳‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪111‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -4‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻋﻤﺎل ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ‪ ،‬اﻧﺴﺎن را از داﯾﺮهي اﺳﻼم ﺧﺎرج‬

‫) ‪(1‬‬
‫ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺎ ﻧﺰول ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻣﺆﻣﻦ؛ و ﺑﺮﺧﯽ ﮐﺎﻓﺮ ﻣﯽﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -6‬درك ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻤﺎن در اﯾﻨﺠﺎ‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫‪ -7‬درك ﻣﻔﻬﻮم ﮐﻔﺮ در اﯾﻨﺠﺎ‪.‬‬
‫) ‪(4‬‬
‫‪ -8‬درك ﻣﻔﻬﻮم اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ‪» :‬ﻓﻼنﺳﺘﺎره‪ ،‬ﮐﺎر ﺧﻮد را ﮐﺮد«‪.‬‬
‫‪ -9‬اﺳﺘﺎد ﺑﺮاي ﺗﻔﻬﯿﻢ ﺷﺎﮔﺮدش‪ ،‬ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺧﻮد را در ﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح ﮐﻨﺪ؛ ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‬
‫ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﭼﻪ ﻓﺮﻣﻮد؟«‬
‫‪ -10‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﻓﺮد ﻧﻮﺣﻪﺧﻮان‪.‬‬
‫***‬

‫اس َمن‬ ‫ﺑﺎب )‪ :(31‬در ﻣﻮرد اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫َّ َ َ ٗ ُ ُّ َ ُ ۡ َ ُ ّ َّ‬ ‫ُ‬ ‫َ َّ ُ‬
‫) ‪(5‬‬
‫ب ٱ�ِ﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪[۱۶۵ :‬‬‫ون ٱ�ِ أندادا �ِبو�هم كح ِ‬ ‫خذ مِن د ِ‬
‫�ت ِ‬
‫ۡ ُ ُ‬ ‫َ ُٓ ُ‬ ‫ُٓ ُ‬ ‫َ َ‬ ‫ُۡ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِن �ن َءابَاؤ� ۡم َو� ۡ� َناؤ� ۡم �خ َ� ٰن� ۡم‬
‫‪َ َ َ َ َ َۡ ٞ‬‬ ‫َ َ ۡ َٰ ُ ُ ۡ َ َ َ ُ ُ ۡ َ َ ۡ ٌَٰ ۡ َ َ ۡ َ‬
‫�� ُت ُموها َوت َِ�ٰ َرة �ش ۡون ك َسادها‬ ‫وأز�ج�م وعشِ �ت�م وأم�ل ٱ�‬

‫)‪ (١‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﯾﮑﯽ از ﭘﺎﻧﻮﺷﺖﻫﺎی ﭘﯿﺸﯿﻦ ذﮐﺮ ﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از اﻧﻮاع اﺳﺘﺴﻘﺎء از ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﺷﺮک اﮐﺒﺮ؛ و‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻢ ﺷﺮک اﺻﻐﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﺎنﮐﻪ ﺑﺎران را ﻓﻀﻞ و رﺣﻤﺖ اﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪ ،‬اﻫﻞ اﯾﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﻧﺴﺒﺖ دادن ﺑﺎران ﺑﻪ ﺳﺘﺎرﮔﺎن‪ ،‬ﮐﻔﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬ﻋﺒﺎرت ﯾﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ﮐﻪ‪" :‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ اﻗﺒﺎل ﻓﻼن و ﻓﻼن ﺳﺘﺎره ﺑﺮ ﻣﺎ ﺑﺎران ﺑﺎرﯾﺪ‪".‬‬
‫)‪ (٥‬ﺳﻮرهي اﻟﺒﻘﺮه‪ ،‬آﯾﻪی ‪١٦٥‬؛ ﺗﺮﺟﻤﻪی آﯾﻪ‪» :‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺮدم ﻣﻌﺒﻮداﻧﯽ ﻏﯿﺮ از اﻟﻠﻪ ﺑﺮ ﻣﯽﮔﺰﯾﻨﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ اﻟﻠﻪ دوﺳﺖ ﻣﯽدارﻧﺪ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪112‬‬
‫َ َ َ َّ ُ ْ‬ ‫�م ّم َِن ٱ َّ�ِ َو َر ُ‬‫َ َ َ ٰ ُ َ ۡ َ ۡ َ َ ٓ َ َ َّ َ ۡ ُ‬
‫ج َهادٖ ِ� َسبِيلِهِۦ ���صوا‬
‫ِ‬ ‫و‬‫و�ِۦ َ‬‫ِ‬ ‫س‬ ‫�ن ترضو�ها أحب إِ�‬ ‫وم� ِ‬
‫سق َ‬ ‫ۡ‬
‫َ َ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫� بأ ۡمره ِۦ َوٱ َّ ُ‬
‫� ٱ َّ ُ‬ ‫َ َّ ۡ‬
‫� ‪] ﴾٢٤‬اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪» .[۲۴ :‬ﺑﮕﻮ‪:‬‬ ‫� � َ�هدِي ٱلق ۡوم ٱل�ٰ ِ ِ‬ ‫ِ ِۗ‬ ‫� يَأ ِ َ‬
‫ح ٰ‬
‫اﮔﺮ ﭘﺪراﻧﺘﺎن‪ ،‬و ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺘﺎن‪ ،‬و ﺑﺮادراﻧﺘﺎن‪ ،‬و ﻫﻤﺴﺮاﻧﺘﺎن و ﺧﻮﯾﺸﺎوﻧﺪاﻧﺘﺎن و اﻣﻮاﻟﯽ‬
‫ﮐﻪ ﻓﺮاﻫﻢ آوردهاﯾﺪ و ﺗﺠﺎرﺗﯽ ﮐﻪ از ﺑﯽروﻧﻘﯽاش ﻣﯽﺗﺮﺳﯿﺪ و ﺧﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﭘﺴﻨﺪ ﺷﻤﺎﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺰد ﺷﻤﺎ از اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش و ﺟﻬﺎد در راه اﷲ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫ﻣﻨﺘﻈﺮ ﺑﻤﺎﻧﯿﺪ ﺗﺎ اﷲ ﻋﺬاﺑﺶ را ﺑﯿﺎورد‪ .‬و اﷲ‪ ،‬ﻓﺎﺳﻘﺎن را ﻫﺪاﯾﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‘‪= �k�v=�fi‬‬
‫از اﻧﺲ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪� �Ñ�v�`=�‚�‹�¯ �Í=˘ A :‬‬
‫�‪] K@≤�≈�∏`= é_�·ÿ^Ë= �Á�Ñ�ÿ�Ë�Ë= �Á�Ñ�ÿ^�Ë= �‚�‹= �Ê�Î�ÿ‬ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫`� ‘�‪d= �h�v�`= �„È‬‬
‫»اﯾﻤﺎن ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﮐﺎﻣﻞ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮا از ﭘﺪر و ﻓﺮزﻧﺪ ﺧﻮد و از‬
‫ﻫﻤﻪي ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪارد«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ از اﻧﺲ‪ ‬رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص‬
‫�‪=�Ê�ÿ È�ã�á �Ë=�Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^=�„È�’ �Í=�„�`=W„_�› �Í‬‬
‫�‚�=‪ˇ ^=�Ó�Ë�˙ �v‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪Â�f=�Ñ�r�Ë=�ÊÎ�Ã=�‚�‘ =�‚�‹=�q˙ �n» :‬‬
‫�‪=�ÉÈ�≈�Í=�„�`=Á�à �’ �Í=�„�`�Ë=I Ê‬‬
‫�=‪Ÿ�ÿ‬‬
‫�˘‬
‫�‪d=�Ê�g �w �Í=˘ =�Ú�à �ª^=�h�w �Í=�„�`Ë=I _›�‰^È�ã=_�› �‹=�Ê�Î�ÿ‬‬ ‫`�‪d=�h�v‬‬
‫�«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬ ‫) ‪(2‬‬
‫�‪á _�·ÿ^=Ω=�œ�Ü�—�Í=�„�`=�Á�à �’ �Í=_�› �‘ =I �Ê�·�‹=�Ê‬‬ ‫�=‪Ÿÿ^=�Á�Ü�—�‡�`=�„�`=�Ñ�≈�f‬‬ ‫‪� ÿ^=Ω‬‬
‫’‪à �Õ‬‬
‫»ﺳﻪ وﯾﮋﮔﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در ﻫﺮﮐﺲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن را ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻣﯽﭼﺸﺪ‪:‬‬
‫اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را از ﻫﻤﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪارد؛ ﻣﺤﺒﺘﺶ ﺑﺎ ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي اﷲ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﭘﺲ از اﯾﻨﮑﻪ اﷲ‪ ،‬او را از ﮐﻔﺮ ﻧﺠﺎت داد‪ ،‬از ﺑﺮﮔﺸﺘﻦ ﺑﻪ آن‬
‫ﻧﻔﺮت داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ رﻓﺘﻦ در آﺗﺶ ﺑﺮاي او ﻧﺎﮔﻮار اﺳﺖ«‪ .‬ﻫﻤﯿﻦ‬
‫„ ‪ (3 )«...‬آﻣﺪه‬
‫�‬‫�∑�_‬
‫ﻣﻀﻤﻮن در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺎ ﻟﻔﻆ‪ˇ ^= �Ó�Ë�˙ �v= �Ñ�v�`= �Ñ�s �Í= �˘ » :‬‬

‫)‪(١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪١٥:‬؛ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٤٤:‬‬

‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪١٦ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٤٣ :‬‬
‫)‪(٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.٥٦٩٤:‬‬
 ‫‪113‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﺳﺖ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎ ﮐﺴﯽ اﯾﻦ ﺳﻪ وﯾﮋﮔﯽ را ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﻼوت و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ اﯾﻤﺎن‬
‫را ﻧﻤﯽﭼﺸﺪ‪.‬‬
‫اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ و ﺑﻐﻀﺶ و ﻧﯿﺰ ﺧﺼﻮﻣﺖ و ﺻﻠﺤﺶ‪،‬‬
‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﮐﺎر ﺑﻪ وﻻﯾﺖ و دوﺳﺘﯽِ اﷲ دﺳﺖ ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ‪ .‬و ﻫﯿﭻ‬
‫ﺑﻨﺪهاي‪ -‬ﻫﺮﭼﻪﻗﺪر ﻧﻤﺎز ﺑﮕﺰارد و روزه ﺑﮕﯿﺮد‪ -‬ﺗﺎ زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦﮔﻮﻧﻪ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪،‬‬
‫ﻃﻌﻢ اﯾﻤﺎن را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﭼﺸﯿﺪ؛ وﻟﯽ اﻣﺮوزه ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺘﯽﻫﺎي ﻣﺮدم ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺎس اﻣﻮر دﻧﯿﺎ ﭘﺎﯾﻪرﯾﺰي ﺷﺪه و ﻧﺘﯿﺠﻪي ﻣﺜﺒﺘﯽ از آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ[‬
‫اﺑﻦﻋﺒﺎس در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهي اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ‪َ ﴿ :‬و َ� َق َّط َع ۡ‬
‫ت ب ِ ِه ُم‬
‫اب﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪ (1 )[۱۶۶ :‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺑﺮﯾﺪه ﺷﺪن اﺳﺒﺎب ﻧﺠﺎت‬ ‫ٱ ۡ�َ ۡس َب ُ‬

‫در اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﮔﺴﺴﻦ دوﺳﺘﯽﻫﺎﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [165‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [24‬ﺳﻮرهي ﺗﻮﺑﻪ‪.‬‬
‫‪ -3‬وﺟﻮب ﺗﺮﺟﯿﺢ ﻣﺤﺒﺖ رﺳﻮلاﷲص ﺑﺮ ﻣﺤﺒﺖ ﺧﻮد و زن و ﻓﺮزﻧﺪ و‬
‫ﻣﺎل‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻧﻔﯽ اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﺮوج از داﯾﺮهي اﺳﻼم دﻻﻟﺖ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺣﻼوت و ﺷﯿﺮﯾﻨﯽ دارد ﮐﻪ ﮔﺎه اﻧﺴﺎن آن را درﻣﯽﯾﺎﺑﺪ و ﮔﺎه‬
‫آن را درك ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ذﮐﺮ اﻋﻤﺎل ﭼﻬﺎرﮔﺎﻧﻪي ﻗﻠﺐ ﮐﻪ وﻻﯾﺖ و دوﺳﺘﯽِ اﷲ و ﭼﺸﯿﺪن ﻃﻌﻢ‬
‫اﯾﻤﺎن‪ ،‬ﺑﺪون آﻧﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﻟﺒﻘﺮه‪۱۶۶ :‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬و ﺗﻤﺎم وﺳﺎﯾﻞ ﻧﺠﺎت ﺑﺮﯾﺪه ﺷﻮد )و دﺳﺘﺸﺎن از ﻫﻤﻪﺟﺎ ﮐﻮﺗﺎه ﮔﺮدد(«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪114‬‬

‫‪ -7‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و ﻧﮕﺎه واﻗﻊﺑﯿﻨﺎﻧﻪي ﺻﺤﺎﺑﯽ ﺑﺰرﮔﻮار‪ -‬ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪-$‬‬

‫ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺤﺒﺖﻫﺎي اﻣﺮوزي‪ ،‬ﭘﺎﯾﻪي دﻧﯿﻮي دارد‪.‬‬
‫ت به ُم ٱ ۡ�َ ۡس َب ُ‬
‫اب﴾‬ ‫َ َ َ َّ َ ۡ‬
‫‪ -8‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ﴿و�قطع ِ ِ‬
‫‪ -9‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬اﷲ را ﺧﯿﻠﯽ دوﺳﺖ داﺷﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -10‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻫﺸﺖ ﻣﻮرد ﯾﺎدﺷﺪه ]در آﯾﻪي ‪24‬‬
‫ﺳﻮرهي ﺗﻮﺑﻪ[ را از دﯾﻦ اﷲ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ دوﺳﺖ ﺑﺪارد‪.‬‬
‫‪ -11‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﺮاي اﷲ ﺑﺮﮔﺰﯾﻨﺪ و او را ﻫﻢﺳﺎن اﷲ دوﺳﺖ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪] :(32‬ﺗﺮس از اﷲ‪[‬‬

‫ََ ََ ُ ُ‬ ‫َُ ُ َ ٓ‬ ‫َّ‬ ‫َّ َ ُ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ� َما � ٰل ِ� ُم ٱلش ۡي َ�ٰ ُن � ّوِف أ ۡو ِ�َا َءهُۥ ف� �افوه ۡم‬
‫ِ� ‪] ﴾١٧٥‬آلﻋﻤﺮان‪» .[۱۷۵ :‬اﯾﻦ ﻓﻘﻂ ﺷﯿﻄﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬ ‫َو َخافُون إن ُكنتُم ُّم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ ِ‬
‫را از دوﺳﺘﺎﻧﺶ ﻣﯽﺗﺮﺳﺎﻧﺪ؛ ﭘﺲ از آﻧﺎن ﻧﺘﺮﺳﯿﺪ و ﺗﻨﻬﺎ از ﻣﻦ ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ‪ ،‬اﮔﺮ ﺑﻪ‬
‫راﺳﺘﯽ ﻣﻮﻣﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫ۡ‬
‫� َ َّ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ۡ‬ ‫َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ‬
‫جد ٱ�ِ من ءامن ب ِٱ� ِ وٱ�و ِم ٱ�خِرِ‬ ‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما �عمر م ٰ ِ‬
‫َ َ َ َ َّ َ ٰ َ َ َ َ‬
‫ا� ٱ َّلز َك ٰوةَ َول َ ۡم َ�ۡ َش إ َّ� ٱ َّ َ‬
‫�﴾ ]اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪» .[۱۸ :‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﺴﺎﺟﺪ‬ ‫ِ‬ ‫وأقام ٱلصلوة وء‬
‫اﷲ را آﺑﺎد ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ و روز رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ اﯾﻤﺎن دارﻧﺪ و ﻧﻤﺎز را ﺑﺮﭘﺎ ﻣﯽدارﻧﺪ و‬
‫ﻓﻘﻂ از اﷲ ﻣﯽﺗﺮﺳﻨﺪ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ُ‬ ‫َّ َ َ ٓ‬ ‫ُ ُ‬
‫اس َمن َ�قول َء َام َّنا ب ِٱ�ِ فإِذا أوذ َِي ِ� ٱ� ِ َج َعل‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وم َِن ٱ�َّ ِ‬
‫َّ‬ ‫َ َ َ‬ ‫َ‬
‫اب ٱ�ِ﴾ ]اﻟﻌﻨﮑﺒﻮت‪» .[۱۰ :‬و از ﻣﺮدم ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ‬ ‫اس كعذ ِ‬ ‫ف ِۡت َنة ٱ�َّ ِ‬
 ‫‪115‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪" :‬ﺑﻪ اﷲ اﯾﻤﺎن آوردﯾﻢ" و ﭼﻮن در راه اﷲ اذﯾﺖ و آزار ﺑﺒﯿﻨﻨﺪ‪ ،‬اذﯾﺖ و‬
‫آزار ﻣﺮدم را ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﺬاب اﷲ ﻣﯽﺷﻤﺎرﻧﺪ )و ﺳﺨﺖ وﺣﺸﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ(«‪.‬‬
‫از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ﺧﺪري‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= ‚�‹= �„dA :‬‬
‫=‬ ‫=‪„`Ë‬‬ ‫=^!‬ ‫�‬
‫�‪”â‬‬
‫� =^‪á =Ÿƒ= fi‰Ñ�› w�j= „`Ë= !^= æÄåf= é_�·ÿ‬‬ ‫‪Ï ó à �j= „`= ≤—�Îÿ^= �Œ≈ó‬‬
‫‪= Á�É�à �Í= ˘Ë= ï‬‬
‫�‬ ‫�‪Íà �v= �ñà �v= Á�à �s �Í= ˘= !^= ”â‬‬
‫‪á = �„d=I !^= ÷�j¯�Í= fi�ÿ_‹= Ÿƒ= fiÂ�‹Ü�j‬‬
‫‘ ‪«�Áá_‘ = ÔΉ^à‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﻤﺎﻧﺎ از ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎي ﺿﻌﻒ ﯾﻘﯿﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم را‬
‫در ازاي ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي اﷲ‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﺳﺎزي و ﻧﯿﺰ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻧﻌﻤﺘﯽ ﮐﻪ اﷲ ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫ﻋﻨﺎﯾﺖ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬از ﻣﺮدم ﺗﺸﮑﺮ ﮐﻨﯽ و ﯾﺎ در ﻣﻘﺎﺑﻞ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺪاده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدم را ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻧﻤﺎﯾﯽ؛ زﯾﺮا روزي و ﻧﻌﻤﺖ‪ ‬اﷲ ﺑﺎ ﺣﺮص و آزﻣﻨﺪي‬
‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻧﻤﯽآﯾﺪ و ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻧﺎراض ﺑﻮدن دﯾﮕﺮان‪ ،‬ﺑﺮ ﻧﻤﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫� ‪=_ó‬‬
‫و از ﻋﺎﯾﺸﻪ& رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪á =ç›kÿ^=‚‹» :‬‬
‫�‪=_ó á‬‬
‫^! =‪= ç›kÿ^= ‚‹Ë= é_�·ÿ^= Ê·ƒ= ó á`Ë= Ê·�ƒ = !^= Ïó á = é_�·ÿ^= �æÄåf‬‬
‫^‪] .«é_·ÿ^=ÊΟƒ=æÄã`Ë=ÊΟƒ=!^=æÄã=I !^=�æ Äåf=é_·ÿ‬رواﯾﺖ اﺑﻦﺣﺒﺎن‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪرﻏﻢ ﻧﺎﺧﺸﻨﻮدي و ﺧﺸﻢ ﻣﺮدم در ﭘﯽ‬ ‫) ‪(2‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺤﺶ[‬
‫ﺧﺸﻨﻮدي اﷲ ﺑﺮآﯾﺪ‪ ،‬اﷲ از او راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم را از او راﺿﯽ ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ؛‬
‫و آنﮐﻪ رﺿﺎﯾﺖ ﻣﺮدم را ﺑﺎ ﺧﺸﻢ اﷲ ﺟﻠﺐ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﷲ از او ﻧﺎراﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد و‬
‫ﻣﺮدم را ﻧﯿﺰ از او ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ«‪N‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [175‬ﺳﻮرهي آل ﻋﻤﺮان‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [18‬ﺳﻮرهي ﺗﻮﺑﻪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﻀﻌﯿﻔﺔ‪ ،‬ش‪۱۴۸۲ :‬؛ و ﺿﻌﯿﻒ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪ ،۲۰۰۹ :‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪./‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۶۰۹۷ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪116‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [10‬ﺳﻮرهي ﻋﻨﮑﺒﻮت‪.‬‬

‫‪ -4‬ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﺿﻌﯿﻒ؛ و ﮔﺎﻫﯽ ﻗﻮي ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺿﻌﻒ ﯾﻘﯿﻦ‪ ،‬ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ﺳﻪ ﻣﻮردش ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺮسِ ﻧﺎب و ﺑﯽآﻻﯾﺶ از اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺟﺰو ﻓﺮاﯾﺾ اﺳﺖ؛ ]ﯾﻌﻨﯽ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از اﷲ ﺗﺮﺳﯿﺪ‪[.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -7‬ﭘﺎداش ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻓﻘﻂ از اﷲ ﺑﺘﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -8‬ﻣﺠﺎزات ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از اﷲ‪ ،‬ﻧﺘﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪] :(33‬ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﷲ‪[‬‬

‫َ ََ‬
‫� ٱ َّ�ِ َ� َت َو َّ�ُ ٓوا ْ إن ُك ُ‬
‫نتم ُّم ۡؤ ِمن َ‬
‫ِ�﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪.[۲۳ :‬‬ ‫ِ‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬و‬
‫»و اﮔﺮ ﺑﻪراﺳﺘﯽ اﯾﻤﺎن دارﯾﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫َّ َ ۡ ُ ۡ ُ َ َّ َ َ ُ َ َّ ُ َ َ ۡ ُ ُ‬
‫ت قلو�ُ ُه ۡم﴾ ]اﻷﻧﻔﺎل‪:‬‬ ‫جل‬‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬إِ�ما ٱلمؤمِنون ٱ�ِين إِذا ذكِر ٱ� و ِ‬
‫‪» .[۲‬ﻣﺆﻣﻨﺎن‪ ،‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﭼﻮن اﷲ ﯾﺎد ﺷﻮد‪ ،‬دلﻫﺎﯾﺸﺎن ﺗﺮﺳﺎن ﻣﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫ك م َِن ٱل ۡ ُم ۡؤ ِمن َ‬ ‫َّ َ َ َ‬ ‫ك ٱ َّ ُ‬‫َ ٰٓ َ ُّ َ َّ ُّ َ ۡ ُ َ‬
‫ِ�‬ ‫� َو َم ِن ٱ�بع‬ ‫و ﻧﯿﺰ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪���﴿ :‬ها ٱ� ِ� حسب‬
‫‪] ﴾٦٤‬اﻷﻧﻔﺎل‪» .[۶۴ :‬اي ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ! اﷲ ﺑﺮاي ﺗﻮ و ﻣﺆﻣﻨﺎﻧﯽ ﮐﻪ از ﺗﻮ ﭘﯿﺮوى ﮐﺮدهاﻧﺪ‪،‬‬
‫ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َّ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن َ�تَ َو� � ٱ َّ� ِ َ� ُه َو َ‬
‫ح ۡسبُ ُه ٓۥ﴾ ]اﻟﻄﻼق‪» .[۳ :‬و ﻫﺮ ﮐﺲ‬
‫ﺑﺮ اﷲ ﺗﻮﮐﻞ ﮐﻨﺪ‪ ،‬اﷲ ﺑﺮاﯾﺶ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﺎداش او‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ از او راﺿﯽ ﻣﯽﺷﻮد و ﻣﺮدم را ﻧﯿﺰ از او ﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ اﻟﻠﻪ ﺑﺮ او ﺧﺸﻢ ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﺮدم را ﻧﯿﺰ از او ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪117‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫و از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ در‬

‫ۡ ُ‬ ‫آﺗﺶ اﻧﺪاﺧﺘﻪ ﺷﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪َ ﴿ :‬ح ۡسبُ َنا ٱ َّ ُ‬
‫� َون ِۡع َم ٱل َو� ِيل﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪ .[۱۷۳ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫»اﷲ ﺑﺮاي ﻣﺎ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ و ﭼﻪ ﻧﯿﮏ ﮐﺎرﺳﺎزي اﺳﺖ«‪.‬‬
‫َّ َّ َ َ ۡ َ َ ُ ْ‬
‫و ﻣﺤﻤﺪص ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ را ﮔﻔﺖ‪ ،‬آنﮔﺎه ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪﴿ :‬إِن ٱ�اس قد �عوا‬
‫َ ٗ‬ ‫َ ُ َ ۡ َ ُ َ َ ُ‬
‫ل� ۡم فٱخش ۡوه ۡم ف َزاده ۡم إِي� ٰنا﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪ .[۱۷۳ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬از دﺷﻤﻨﺎن ﺑﺘﺮﺳﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاي‬
‫ﻧﺒﺮد ﺑﺎ ﺷﻤﺎ ﮔﺮد آﻣﺪهاﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﺑﺮ اﯾﻤﺎﻧﺸﺎن اﻓﺰود«‪] .‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري و ﻧﺴﺎﺋﯽ[‬
‫) ‪(1‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻮﮐﻞ ﺑﺮ اﷲ‪ ،‬ﺟﺰو ﻓﺮاﯾﺾ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻮﮐﻞ‪ ،‬ﺟﺰو ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [2‬ﺳﻮرهي اﻧﻔﺎل‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [64‬ﺳﻮرهي اﻧﻔﺎل‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [3‬ﺳﻮرهي ﻃﻼق‪.‬‬
‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫‪ -6‬ﻋﻈﻤﺖ و اﻫﻤﯿﺖ‪ ‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﮐﻪ‪َ ﴿ :‬ح ۡسبُنَا ٱ َّ ُ ۡ‬
‫� َون ِع َم ٱل َو� ِيل﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪:‬‬
‫‪ .[۱۷۳‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ در ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ ﺑﺮ زﺑﺎن اﺑﺮاﻫﯿﻢ؛ و ﻣﺤﻤﺪ ص ﺑﻮد‪.‬‬
‫***‬
‫َََ ْ ۡ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(34‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أفأم ُِنوا َمك َر‬
‫َّ َ َ َ ۡ َ ُ َ ۡ َ َّ َّ ۡ َ ۡ ُ ۡ َ ٰ ُ َ‬
‫ٱ�ِۚ ف� يأمن مكر ٱ�ِ إِ� ٱلقوم ٱل� ِ�ون ‪] ﴾٩٩‬اﻷﻋﺮاف‪» .[۹۹ :‬آﯾﺎ‬
‫) ‪(2‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٤٢٨٧ :‬؛ و ﺳﻨﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ش‪.٦٠٣ :‬‬

‫)‪ (٢‬اﻋﺮاف‪٩٩/‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﯾﺎ از ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ در اﻣﺎﻧﻨﺪ؟ ﺗﻨﻬﺎ زﯾﺎنﮐﺎران از ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ )ﻏﺎﻓﻠﻨﺪ و( اﺣﺴﺎس‬
‫اﻣﻨﯿﺖ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪118‬‬
‫آﻧﻬﺎ ﺧﻮد را از ﻣﮑﺮ اﻟﻬﻰ در اﻣﺎن ﻣﻰداﻧﻨﺪ؟! در ﺣﺎﻟﻰ ﮐﻪ ﺟﺰ‬
‫زﯾﺎﻧﮑﺎران‪ ،‬ﺧﻮد را از ﻣﮑﺮ )و ﻣﺠﺎزات( ﺧﺪا اﯾﻤﻦ ﻧﻤﻰداﻧﻨﺪ«‬
‫َّ َّ ُّ َ‬ ‫ۡ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال َو َمن َ�قنَ ُط مِن َّر�َةِ َر�ِّهِۦٓ إِ� ٱلضآلون ‪] ﴾٥٦‬اﻟﺤﺠﺮ‪.[۵۶ :‬‬
‫»)اﺑﺮاﻫﯿﻢ( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮐﺴﯽ ﺟﺰ ﮔﻤﺮاﻫﺎن از رﺣﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﻧﻤﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ $‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ از رﺳﻮل اﷲ ص درﺑﺎرهي ﮔﻨﺎﻫﺎن‬
‫�‪= à‬‬ ‫ﮐﺒﯿﺮه ﭘﺮﺳﯿﺪﻧﺪ؛ ﻓﺮﻣﻮد‪Ë�á = ‚�‹= �éa�Îÿ^Ë= !_�f= ◊à�êÿ^» :‬‬
‫�} =^! =‪’ �‹= ‚�‹= ‚‹˚^Ë‬‬
‫^!«؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪)» :‬ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ (:‬ﺷﺮك ورزﯾﺪن ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬و ﻧﺎاﻣﯿﺪي‬
‫از رﺣﻤﺘﺶ‪ ،‬و ﻏﻔﻠﺖ و اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ از ﻣﺠﺎزات اﻟﻬﯽ«‪.‬‬
‫از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺰرگﺗﺮﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺎن ﮐﺒﯿﺮه‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪ :‬ﺷﺮك ورزﯾﺪن ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﻏﻔﻠﺖ و اﺣﺴﺎس اﻣﻨﯿﺖ از ﻣﺠﺎزات اﷲ‪ ،‬و‬
‫ﻧﺎاﻣﯿﺪي از رﺣﻤﺖ اﷲ«‪] .‬رواﯾﺖ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق[) ‪@(2‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [99‬ﺳﻮرهي اﻋﺮاف‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [56‬ﺳﻮرهي ﺣﺠﺮ‪.‬‬
‫‪ -3‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از ﻋﺬاب اﷲ‪ ،‬ﻏﺎﻓﻞ ﺑﺎﺷﺪ و اﺣﺴﺎس‬
‫اﻣﻨﯿﺖ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ از رﺣﻤﺖ اﷲ ﻧﺎاﻣﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ً‬
‫)‪ (١‬رواﯾﺖ ﺑﺰار در ﮐﺸﻒ اﻻﺳﺘﺎر‪ ،‬ش‪١٠٦ :‬؛ اﺑﻦﮐﺜﯿﺮ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﻨﺪش ﺧﺎﻟﯽ از اﺷﮑﺎل ﻧﯿﺴﺖ؛ و ﻏﺎﻟﺒﺎ‬
‫ﻣﻮﻗﻮف‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺳﺨﻦ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و رواﯾﺘﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻀﻤﻮن از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻧﯿﺰ ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬اﻟﻤﺼﻨﻒ‪ ،‬ش‪ .١٩٧٠١ :‬اﺑﻦﮐﺜﯿﺮ‪ /‬ﺑﺮ ﺻﺤﺖ ﺳﻨﺪش و اﺗﺼﺎل آن ﺑﻪ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﺗﺎﮐﯿﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪119‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(35‬ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺟﺰو اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‬

‫� ّل َ ۡ‬
‫� ٍء‬
‫ُ‬
‫ب‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َمن يُ ۡؤ ِم ۢن بٱ َّ�ِ َ� ۡه ِد قَ ۡل َب ُه ۚۥ َوٱ َّ ُ‬
‫�‬
‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ِيم﴾ ]اﻟﺘﻐﺎﺑﻦ‪» .[۱۱ :‬و ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ اﷲ اﯾﻤﺎن ﺑﯿﺎورد‪) ،‬اﷲ( ﻗﻠﺐِ او را ﻫﺪاﯾﺖ‬ ‫َعل ‪ٞ‬‬

‫ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ .‬و اﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ داﻧﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﻋﻠﻘﻤﻪ در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ او ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬او‬
‫ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ آن ﻣﺼﯿﺒﺖ از ﺳﻮي اﷲ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ و راﺿﯽ و ﺗﺴﻠﯿﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫� =‪= Ï�Ã‬‬
‫و از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪„_�k�·�n^» :‬‬
‫�≈�‚� =‪«�l�Î�› �ÿ^= �Ÿ�ƒ = Ô� �v_�Î�·ÿ^�Ë= �h�å�·ÿ^= Ï�Ã‬؛ ]رواﯾﺖ‬
‫�‬‫‘‪ÿ^= W�à �Õ‬‬
‫�‪� = �fi‬‬
‫‪Â�f= _�› �‰= é‬‬
‫�‬‫^‪_�·ÿ‬‬
‫ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬دو رﻓﺘﺎر در ﻣﯿﺎن ﻣﺮدم رواج دارد ﮐﻪ ﻫﺮ دو‪ ،‬از ﺧﺼﻠﺖﻫﺎي‬
‫ﮐﻔﺮ و ﺟﺎﻫﻠﯽ اﺳﺖ‪ :‬ﻃﻌﻨﻪ زدن در ﻧﺴﺐ و ﻧﻮﺣﻪﮔﺮي ﺑﺮ ﻣ‪‬ﺮده«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪=�ç�Î�ÿ» :‬‬
‫‹�·�_ =‹�‚� = ‪«�Ô�Î�Ÿ�‰_�§^= Ò �È�ƒ �Ñ�f= _�ƒ �É�Ë= I �iÈ�Î�§^= �“�è�Ë= I �ÉË�Ñ�¶^= �i�à �ó‬؛ ]ﺑﺨﺎري و‬
‫ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ‪ -‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ -‬ﺑﺮ ﮔﻮﻧﻪﻫﺎﯾﺶ ﺑﺰﻧﺪ و ﮔﺮﯾﺒﺎن‬
‫ﭼﺎك ﮐﻨﺪ و ﻣﺎﻧﻨﺪ دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ آه و واوﯾﻼ ﺳﺮ دﻫﺪ‪ -‬و ﺳﺨﻦ ﺟﺎﻫﻠﯽ ﺑﺮ‬
‫زﺑﺎن ﺑﯿﺎورد‪ ،-‬از ﻣﺎ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫�‪= �Á�Ñ�g ≈f= �ÊŸ‬‬
‫�‪ÿ^= �É^�á �`= ^�Ö‬‬
‫و از اﻧﺲ ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪d» :‬‬
‫�‪= �Ê�·ƒ = �÷�å‹`= �à �êÿ^= �Á�Ñg≈�f= Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �É^�á �`= ^�Ö‬‬
‫~�‪dË= I _�Î�‡�Ñÿ^= Ω= �ÔfÈ�—�≈�ÿ^= �Ê�ÿ= �⁄�s ƒ = �^à �Î‬‬
‫‪«�Ô‹_Î�—�ÿ^= �flÈ�Í= �Êf= �Ï �Ã^È�Í= �kv= �Ê�g �‡�Üf‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮔﺎه اﷲ ﺑﺮاي ﺑﻨﺪهاش ارادهي ﺧﯿﺮ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻋﻘﻮﺑﺖ ﯾﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪي اﻋﻤﺎل ﺑﺪش را در دﻧﯿﺎ ﺑﻪﺗﻌﺠﯿﻞ ﻣﯽاﻧﺪازد و اﮔﺮ ﻧﺴﺒﺖ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٦٧ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪١٢٩٤ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.١٠٣ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪120‬‬

‫ﺑﻪ ﺑﻨﺪهاش ارادهي ﺑﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ ،‬او را در ﮔﻨﺎﻫﺶ رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺶ ﺑﺮﺳﺪ«‪.‬‬
‫�„� =‬
‫�‪dË= I Ú˙ g�ÿ^= fi‬‬
‫¡‬
‫�„� = ‪� �ƒ = �∆�‹= �Ú^ä s�ÿ^= �fi�¡�ƒ‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪d» :‬‬
‫�‪= �Ê�Ÿ�Ã= �æ�Ä �ã= �‚�‹Ë= I _�ó à ÿ^= �Ê�ŸÃ= �Ï �ó á= �‚›�Ã= I fi�‰˙ kf^= �_‹È�–= �h�v�`= ^�Öd‬‬
‫�‪= ≥_≈j= Ê‬‬
‫^‪Ÿÿ‬‬
‫^‪] .«�æ�Ä �åÿ‬ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را رواﯾﺖ ﮐﺮده و آن را ﺣ‪‬ﺴ‪‬ﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ (1 )[.‬ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫»ﻫﺮﭼﻪ ﻣﺼﯿﺒﺖ ﺑﺰرگﺗﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﭘﺎداش آن ﺑﺰرگﺗﺮ )ﺑﯿﺶﺗﺮ( اﺳﺖ‪ .‬و اﷲ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ دوﺳﺖ دارد‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺨﺘﯽﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ )ﺑﻪ‬
‫ﻣﺸﯿﺖ اﻻﻫﯽ( راﺿﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دﺳﺖآوردش رﺿﺎﯾﺖ ﺧﺪاﺳﺖ و ﻫﺮﮐﺲ‬
‫ﻧﺎﺧﺸﻨﻮد ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪاش ﺧﺸﻢ ﺧﺪا ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [11‬ﺳﻮرهي ﺗﻐﺎﺑﻦ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺻﺒﺮ و ﺷﮑﯿﺒﺎﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﻘﺪرات اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﺟﺰو اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -3‬ﻃﻌﻨﻪ زدن ﺑﻪ ﻧﺴﺐ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯽ ﮐﻔﺮآﻣﯿﺰ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺼﯿﺒﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺮ و ﺻﻮرت ﺑﺰﻧﺪ‬
‫و ﮔﺮﯾﺒﺎن ﭘﺎره ﮐﻨﺪ و آه و واﯾﻼ ﺳﺮ دﻫﺪ و ﺳﺨﻦ ﺟﺎﻫﻠﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن ﺑﯿﺎورد‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫‪ -5‬ﻧﺸﺎﻧﻪي اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ارادهي ﺧﯿﺮ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫) ‪(4‬‬
‫‪ -6‬ﻋﻼﻣﺖ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ارادهي ﺑﺪ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -7‬ﻧﺸﺎﻧﻪي ﻣﺤﺒﺖ اﷲ ﺑﺎ ﺑﻨﺪه‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺳﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.(١٤٦ ،١٢٢٠) :‬‬

‫)‪ (٢‬اﻣﺎ ﻣﺴﻠﻤﺎن را از داﯾﺮهی اﺳﻼم‪ ،‬ﺧﺎرج ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﻧﺸﺎﻧﻪاش اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ »ﻋﻘﻮﺑﺖ ﯾﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪی اﻋﻤﺎل ﺑﺪش را در دﻧﯿﺎ ﺑﻪﺗﻌﺠﯿﻞ ﻣﯽاﻧﺪازد«‪.‬‬
‫)‪ (٤‬در اﯾﻦ ﺻﻮرت‪» ،‬او را در ﮔﻨﺎﻫﺶ رﻫﺎ ﻣﯽﮐﻨﺪ ﺗﺎ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﻪ ﺣﺴﺎﺑﺶ ﺑﺮﺳﺪ«‪.‬‬
 ‫‪121‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -8‬ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺑﯽﺻﺒﺮي‪.‬‬

‫‪ -9‬ﭘﺎداش رﺿﺎ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(36‬ﺑﺤﺚ رﯾﺎ ]و ﺗﻈﺎﻫﺮ ﯾﺎ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ[‬

‫� ۡم إ َ� ٰه‪ٞ‬‬‫ُ ۡ َّ َ ٓ َ َ ۠ َ َ ‪ُ ُ ٰ َ ٓ َ َّ َ َّ َ ٰٓ َ ُ ۡ ُ ُ ۡ ّ ٞ‬‬
‫ِ‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قل إِ�ما �نا �� مِثل�م يو� إِ� ��ما إِ�ه‬
‫َٰ ‪َ َ ۡ ۡ ُ َ َ ٗ ٰ َ ٗ َ َ ۡ َ ۡ َۡ َ ّ َ َ ٓ َ ْ ُ َۡ َ َ َ َ ٞ‬‬
‫ادة ِ َر ّ�هِۦٓ‬
‫ِ‬ ‫�حِدۖ �من �ن يرجوا ل ِقاء ر�ِهِۦ فليعمل �م� �ل ِحا و� � ِ‬
‫�ك ب ِ ِعب‬
‫ح َ ۢد� ‪] ﴾١١٠‬اﻟﮑﻬﻒ‪» .[۱۱۰ :‬ﺑﮕﻮ‪ :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻦ ﻧﯿﺰ ﺑﺸﺮي ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺷﻤﺎ‬ ‫أَ َ‬

‫ﻫﺴﺘﻢ و ﺑﺮ ﻣﻦ وﺣﯽ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرﺗﺎن ﯾﮕﺎﻧﻪ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺮﺣﻖ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ‬

‫ﻫﺮﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن دﯾﺪار ﭘﺮوردﮔﺎرِ ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﮐﺎر ﻧﯿﮏ و ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ‬
‫و ﻫﯿﭻﮐﺲ را در ﭘﺮﺳﺘﺶ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﺷﺮﯾﮏ ﻧﮕﺮداﻧﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= �·�» `= _�‡`= W�ÿ_�≈�j= !^= �€_�–» :‬‬
‫� ‪= �Ê�k�‘ �à �j= Ì‬‬
‫� =^‪à �Î�»= Ï�≈�‹= �ÊÎ�Ã= �◊�à�è`= �˙ �› �ƒ= �⁄�› �ƒ= �‚�‹= I �◊�à�êÿ‬‬
‫^‪‚�ƒ= �Ú_�‘ �à �êÿ‬‬
‫‘‪«�Ê‬؛ ]رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺮ ﺧﻼف ﺷﺮﯾﮑﺎن‪،‬‬ ‫‪� �à �è�Ë‬‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ از ﺷﺮك ﺑﯽﻧﯿﺎزم؛ ﻫﺮﮐﺲ ﻋﻤﻠﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ را در‬
‫آن ﻋﻤﻞ‪ ،‬ﺷﺮﯾﮑﻢ ﺳﺎزد‪ ،‬او را ﺑﺎ ﺷﺮﮐﺶ )ﻋﻤﻞ ﺷﺮكآﻣﯿﺰش( واﻣﯽﮔﺬارم«‪.‬‬
‫و از اﺑﻮﺳﻌﯿﺪ ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �fi�‘ �à �g �~�`= ˘�`A :‬‬
‫�‪=W€_�–=� I �Ÿ�f= _�·�Ÿ�–= W^Èÿ_�–= �\ €_�r�Ñÿ^= y‬‬ ‫‪Î�å�› �ÿ^= �‚�‹= Ì �Ñ�·�ƒ = �fi�’ �Ο��ƒ = �œ�È�~�`= �È�‰= _�› �f‬‬
‫�@‪K‬‬
‫� = ‪⁄�r�á‬‬‫^‪� �‡= �‚�‹= Ò �à �Í= _�› �ÿ= �Ê�j˙ �ì = �‚�Í�ä �Î�Ã= Ï�Ÿ�î �ÎÃ= �⁄�r�à ÿ^= flÈ�—�Í=I �Ï �Õ�Ä �ÿ^= �◊�à�êÿ‬‬
‫¡‪à‬‬

‫)‪ (١‬ﻧﺸﺎﻧﻪی ﻣﺤﺒﺖ اﻟﻠﻪ ﺑﺎ ﺑﻨﺪه‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻣﯽآزﻣﺎﯾﺪ و ﺑﻪ اﻧﻮاع ﻣﺼﯿﺒﺖﻫﺎ دﭼﺎر ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٩٨٥ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪122‬‬

‫]رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﯾﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ از ﭼﯿﺰي ﺧﺒﺮ دﻫﻢ ﮐﻪ از ﺑﺎﺑﺘﺶ ﺑﺮاي ﺷﻤﺎ‬
‫آنﻗﺪر ﻫﺮاس دارم ﮐﻪ از ﺑﺎﺑﺖ دﺟﺎل ﺑﺮاﯾﺘﺎن ﻫﺮاس ﻧﺪارم؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬اي‬
‫رﺳﻮلﺧﺪا! ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺮك ﺧﻔﯽ؛ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺮدي ﺑﻪ ﻧﻤﺎز ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ و ﭼﻮن ﻣﺘﻮﺟﻪ‬
‫ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش را آراﺳﺘﻪ‪ -‬و ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ‪ -‬ادا‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ!«‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [110‬ﺳﻮرهي ﮐﻬﻒ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻣﺮدود ﺑﻮدن ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﻪ در آن‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮدي ﻏﯿﺮاﷲ ﻧﯿﺰ اراده ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﯽﻧﯿﺎزي ﻣﻄﻠﻖ اﷲ از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮﯾﮑﯽ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺮدود ﺷﺪن اﻋﻤﺎل ]ﻏﯿﺮﺧﺎﻟﺼﺎﻧﻪ[‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ از ﻫﺮ ﺷﺮﯾﮑﯽ ﺑﯽﻧﯿﺎز اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺮس و ﻫﺮاس رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﺮاي اﻣﺘﺶ از ﺑﺎﺑﺖ رﯾﺎ و ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص در ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺷﺮك ﺧﻔﯽ ﯾﺎ رﯾﺎ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﻧﻤﺎز‬
‫ﻣﯽاﯾﺴﺘﺪ و ﭼﻮن ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮐﺴﯽ او را ﻣﯽﺑﯿﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻤﺎزش را‬
‫آراﺳﺘﻪ‪ -‬و ﺑﺎ ﻇﺎﻫﺮي ﺧﺎﺷﻌﺎﻧﻪ‪ -‬ادا ﻣﯽﮐﻨﺪ!‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪] :(37‬ﻏﻔﻠﺖ از ﺛﻮاب آﺧﺮت و[ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل اﺧﺮوي ﺑﺮاي‬

‫دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف دﻧﯿﻮي ﻧﯿﺰ ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮك اﺳﺖ‬

‫)‪ (١‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ )‪(٣٠/٣‬؛ و ﺳﻨﻦ اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪٤٢٠٤ :‬؛ ر‪.‬ک‪ :‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬ش‪:‬‬
‫‪.۱۷۴۵‬‬
 ‫‪123‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬
‫ُ ّ َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫َ َ َ ُ ُ َۡ َ‬
‫� َي ٰوة ٱ ُّ�� َيا َوزِ�ن َت َها ن َو ِف إِ�ۡ ِه ۡم‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬من �ن ي ِر�د ٱ‬
‫َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ْ َ َ َّ َ َ‬ ‫َ َ‬ ‫َ ۡ َ َُ ۡ َ َُ ۡ َ َ‬
‫ِين ل ۡي َس ل ُه ۡم ِ� ٱ�خ َِرة ِ إِ�‬ ‫ِيها � ُ� ۡبخ ُسون ‪ ١٥‬أو ٰٓ��ِك ٱ�‬ ‫أع� ٰلهم �ِيها وهم �‬
‫ُ َ‬ ‫َ ُ ْ‬ ‫‪ٞ‬‬ ‫ار ۖ َو َحب َط َما َص َن ُعوا ْ � َ‬
‫ِيها َو َ� ٰ ِطل َّما �نوا َ� ۡع َملون ‪] ﴾١٦‬ﻫﻮد‪.[۱۶-۱۵ :‬‬ ‫ِ‬
‫ٱ�َّ ُ‬

‫»ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮاﻫﺎن زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﺎ و زﯾﻮر و زﯾﻨﺘﺶ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪي اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن را‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ در دﻧﯿﺎ ﺑﻪ آﻧﺎن ﻣﯽدﻫﯿﻢ و در آن ﻫﯿﭻ ﮐﻢ و ﮐﺎﺳﺘﯽ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ دﯾﺪ؛‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ در آﺧﺮت ﺑﻬﺮهاي ﺟﺰ آﺗﺶ ﻧﺪارﻧﺪ و دﺳﺘﺎوردﻫﺎﯾﺸﺎن در آﻧﺠﺎ ﺑﺮ ﺑﺎد‬
‫ﻣﯽرود و اﻋﻤﺎﻟﺸﺎن ﻧﺎﺑﻮد ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �Ñ�g �ƒ = �ç�≈�j» :‬‬
‫‪=æ‬‬ ‫�„� =�‪� �Ä �ã= �æ�≈�Í= �fiÿ‬‬ ‫�‪d�Ë= �Ï �ó �á = �Ï ���ƒ �`= �„d‬‬‫�‪= �Ô�î Î�› �Ä �ÿ^= �Ñ�g �ƒ �Ë= fi‬‬
‫� =‪�‰�á �Ñÿ^= �Ñ�g �ƒ �Ë‬‬
‫^‪á _�·Í�Ñÿ‬‬
‫� =‪= Ï�Ã= �Ê�ã�à �Ã‬‬ ‫�‪„_�·�≈�f= �Ü�~b = �Ñ�g �≈�ÿ= �fÈ�ù= K�ë�—�k�‡^= ˙ �Ã= �÷Î�è= ^�Ö‬‬ ‫‪d�Ë= �ç�’ �k�‡^�Ë= �ç�≈�j‬‬
‫�‪= Ï�Ã= �„_�‘ = �Ô�ã^�à �w �ÿ^= Ï�Ã= �„_�‘ = �„d‬‬ ‫�‪= �Á_�‹�Ñ�–= �Ó�à �g �…�‹= �Ê�ã�`�á= �p�≈�è�`= �Ê‬‬ ‫� =^‪Ÿÿ‬‬ ‫‪⁄Î�g �ã‬‬
‫�„� =‬
‫� =^‪d�Ë= �Ê�ÿ= �„�Ö�¯ �Í= �fi�ÿ= �„�Ö�a �k�ã‬‬
‫�‪„d‬‬ ‫�‪= �Ô�–_�åÿ^= Ï�Ã= �„_�‘ = �Ô�–_�åÿ^= Ï�Ã= �„_�‘ = �„d‬‬ ‫^‪�Ë= �Ô�ã^�à �w �ÿ‬‬
‫�∆«؛ ]رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻨﺪهي دﯾﻨﺎر و درﻫﻢ‪ ،‬و ﺑﻨﺪهي‬ ‫‪Õ�ê�Í= �fi�ÿ= �∆�Õ�è‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻧﺎﺑﻮد ﺑﺎد! اﮔﺮ از اﻣﻮال دﻧﯿﺎ ﺑﺮﺧﻮردار‬ ‫ﭘﺎرﭼﻪﻫﺎي ﻧﻔﯿﺲ و ﻟﺒﺎسﻫﺎي زﯾﺒﺎ‪،‬‬
‫ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد؛ )ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﺷﺨﺼﯽ( ﻫﻼك و ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺑﺎد! اﮔﺮ ﺧﺎري ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺶ ﺑﺨَﻠَﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آنرا از‬
‫ﭘﺎي ﺧﻮد ﺑﯿﺮون ﺑﮑﺸﺪ‪ (3 ).‬زﻧﺪﮔﯽ ﻧﯿﮏ و ﭘﺎﮐﯿﺰه در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت از آنِ‬
‫ﺑﻨﺪهاي اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺳﺮي ژوﻟﯿﺪه و ﭘﺎﻫﺎﯾﯽ ﻏﺒﺎرآﻟﻮد اﻓﺴﺎر اﺳﺒﺶ را در راه اﷲ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪.٢٨٨٦ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺪون ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ارزشﻫﺎی ﻣﻌﻨﻮی‪ ،‬اﻫﻞ ﺗﺠﻤﻞ اﺳﺖ و ﺑﻪ دﻧﯿﺎ و ﻇﻮاﻫﺮ آن‪ ،‬دلﺑﺴﺘﮕﯽ‬
‫دارد؛ ﻫﻨﮕﺎم ﺑﺮﺧﻮرداری از ﻧﻌﻤﺖﻫﺎی دﻧﯿﺎ‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ اﺳﺖ و اﺣﺴﺎس ﺷﺎدی ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬وﻟﯽ ﻫﻤﯿﻦﮐﻪ ﭼﯿﺰی از‬
‫دﺳﺖ ﺑﺪﻫﺪ ﯾﺎ آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ دﻟﺶ ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪ ،‬از دﻧﯿﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﺸﻤﮕﯿﻦ ﻣﯽﮔﺮدد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬زﯾﺮا ﻣﺸﻐﻮل زراﻧﺪوزیﺳﺖ ﯾﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ زر و ﭘﻮل ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪124‬‬

‫ﺑﻪدﺳﺖ ﻣﯽﮔﯿﺮد؛ اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﯽ ﮔﻤﺎﺷﺘﻪ ﮔﺮدد‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ ﻣﯽﮐﻨﺪ و‬

‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ در ﺑﺨﺶ ﺗﺪارﮐﺎت و ﭘﺸﺘﯿﺒﺎﻧﯽ ﺑﻪﮐﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎز ﻫﻢ در اﻧﺠﺎم‬
‫وﻇﯿﻔﻪاش ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛) ‪) (1‬اﯾﻦ ﺷﺨﺺ‪ ،‬ﻧﺰد ﻣﺮدم ﻫﯿﭻﮔﻮﻧﻪ ﺟﺎﯾﮕﺎﻫﯽ‬
‫ﻧﺪارد‪ ،‬ﻃﻮريﮐﻪ( اﮔﺮ اﺟﺎزه ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ او اﺟﺎزه ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺷﻔﺎﻋﺘﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﺴﯽ ﺷﻔﺎﻋﺘﺶ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻞ ﻧﯿﮏ ﯾﺎ ﮐﺎري اﺧﺮوي‪ ،‬ﺑﻪﻗﺼﺪ دﺳﺖﯾﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﮐﺎﻻي دﻧﯿﺎ‬
‫]ﻧﻮﻋﯽ ﺷﺮك اﺳﺖ[‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ 15‬و ﻧﯿﺰ ‪ [16‬ﺳﻮرهي ﻫﻮد‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -3‬ﻧﺎﻣﯿﺪن ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهي درﻫﻢ و دﯾﻨﺎر‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﻠﺖ ﻧﺎمﮔﺬاري ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهي درﻫﻢ و دﯾﻨﺎر‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ‪» :‬اﮔﺮ از اﻣﻮال دﻧﯿﺎ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﻮد‪ ،‬ﺧﺸﻨﻮد ﻣﯽﮔﺮدد و اﮔﺮ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﺸﻮد‪ ،‬ﺧﺮﺳﻨﺪ ﻧﻤﯽﮔﺮدد«‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫‪ -5‬ﻓﺮﻣﻮد‪)» :‬ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ( ﻫﻼك و ﺳﺮﻧﮕﻮن ﺑﺎد!«‬
‫‪ -6‬و ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﺧﺎري ﺑﻪ ﭘﺎﯾﺶ ﺑﺨَﻠَﺪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ آنرا از ﭘﺎي ﺧﻮد‬
‫) ‪(4‬‬
‫ﺑﯿﺮون ﺑﮑﺸﺪ«‪.‬‬
‫‪ -7‬ﺗﻌﺮﯾﻒ از ﻣﺠﺎﻫﺪي ﮐﻪ داراي ﺻﻔﺎت ﺑﯿﺎنﺷﺪه در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﻣﻬﻢ اﺳﺖ‪ ،‬اﻧﺠﺎم وﻇﯿﻔﻪ و ِ‬
‫ﮐﺴﺐ رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬روﺷﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺮای درﻫﻢ و دﯾﻨﺎر ﺳﺠﺪه ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ از آن ﺟﻬﺖ ﮐﻪ ﻣﺤﺒﺖ ﻣﺎل و ﭘﻮل‪ ،‬ﺗﻤﺎم‬
‫وﺟﻮدش را ﺗﺴﺨﯿﺮ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬از ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﺑﻨﺪهی دﯾﻨﺎر ﯾﺎد ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﻲ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﻪ اﻣﻮر وی ﺳﺮ و ﺳﺎﻣﺎن ﻧﻤﯽدﻫﺪ و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ وﯾﮋﮔﯽﻫﺎﯾﯽ دارد‪ ،‬ﻫﻤﻮاره ﭘﺮﯾﺸﺎن و‬
‫ﺑﯽﻗﺮار اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬زﯾﺮا ﻣﺸﻐﻮل زراﻧﺪوزیﺳﺖ ﯾﺎ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ اﻧﺒﺎﺷﺘﻦ زر و ﭘﻮل ﻣﯽاﻧﺪﯾﺸﺪ‪.‬‬
 ‫‪125‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(38‬ﭘﯿﺮوي از ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن و رﻫﺒﺮان دﯾﻨﯽ و ﺳﯿﺎﺳﯽ در‬

‫ﺣﻼل داﻧﺴﺘﻦ ﺣﺮامﻫﺎ و ﺣﺮام ﮔﺮداﻧﯿﺪن ﺣﻼلﻫﺎي اﻟﻬﯽ‪،‬‬
‫ﺑﻪﻣﻌﻨﯽ ﻗﺮار دادن آﻧﺎن در ﻣﻘﺎم رﺑﻮﺑﯿﺖ اﺳﺖ‬
‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﯽﺗﺮﺳﻢ از آﺳﻤﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﺳﻨﮓ‬
‫ﺑﺒﺎرد؛ ﻣﯽﮔﻮﯾﻢ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﭼﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﺷﻤﺎ ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪:‬‬
‫اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ«‪N‬‬
‫اﺣﻤﺪ ﺑﻦ ﺣﻨﺒﻞ‪ /‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪ :‬ﻣﻦ از ﻣﺮدﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺢ را‬
‫ﻣﯽورزﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻌﺠﺐ ﻣﯽﮐﻨﻢ؛ ﻣﮕﺮ‬ ‫ﻣﯽداﻧﻨﺪ و ﺑﻪ ﺳﺨﻦ ﺳﻔﯿﺎن]‪ [/‬اﺳﺘﻨﺎد‬
‫َ‬ ‫َّ َ ُ َ ُ َ َ َ‬ ‫ََۡ ۡ َ‬
‫ِين �ال ِفون � ۡن أ ۡم ِره ِۦٓ أن‬
‫ٱ�‬
‫ﻧﺸﻨﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬فليحذرِ‬
‫ُ َُ ۡ ٌَۡ َۡ ُ َُ ۡ َ َ ٌ َ‬
‫اب أ ِ� ٌم﴾ ]اﻟﻨﻮر‪» .[۶۳ :‬آﻧﺎنﮐﻪ ﺑﺮ ﺧﻼف ﻓﺮﻣﺎن‬‫ت ِصيبهم ف ِتنة أو ي ِصيبهم عذ‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ رﻓﺘﺎر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬از اﯾﻨﮑﻪ ﻓﺘﻨﻪ ﯾﺎ ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﺮﺳﺪ‪ ،‬ﺑﺘﺮﺳﻨﺪ«‪N‬‬
‫اﻣﺎم اﺣﻤﺪ‪ /‬اﻓﺰود‪ :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ ﻓﺘﻨﻪ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﻣﺮاد از ﻓﺘﻨﻪ‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ؛‬
‫ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﺨﻦ رﺳﻮلاﷲ ص را رد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻪﺑﺴﺎ در دﻟﺶ اﻧﺤﺮاف ﭘﺪﯾﺪ‬
‫آﯾﺪ و ﺑﺪﯾﻦﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﻼك ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮلاﷲص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺗﻼوت‬
‫َّ‬ ‫َّ َ ُ ٓ ْ َ ۡ َ َ ُ ۡ َ ُ ۡ َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٗ ّ ُ‬
‫ﻣﯽﮐﺮد‪﴿ :‬ٱ�ذوا أحبارهم وره�ٰنهم أر�ا�ا مِن د ِ‬
‫ون ٱ� ِ﴾ ]اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪» .[۳۱ :‬آﻧﺎن‪،‬‬
‫داﻧﺸﻤﻨﺪان و راﻫﺒﺎﻧﺸﺎن و ﻣﺴﯿﺢ ﭘﺴﺮ ﻣﺮﯾﻢ را ﺑﻪ ﺟﺎي اﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺪاﯾﯽ ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪126‬‬

‫ﻋﺪي‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻋﺮض ﮐﺮدم‪ :‬ﻣﺎ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻧﻤﯽﭘﺮﺳﺘﯿﺪﯾﻢ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص‬

‫�‪= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ^= �fl�à �v= _�‹= �„È‬‬
‫�‪Ÿ�w �ÍË= I �Ê�‡È�‹�à �w �k�Ã= �Ê‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^= �⁄�v�`= _�‹= �„È�‹�à �w �Í= �ç�Î�ÿ�`» :‬‬
‫�‪ «\�Ê�‡È‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﮕﺮ ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ ﺣﻼلﻫﺎي اﷲ را ﺣﺮام؛ و‬
‫‪Ÿ�w �k�å�k�Ã‬‬
‫ﺣﺮامﻫﺎي اﷲ را ﺣﻼل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﺷﻤﺎ ﻫﻢ ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﯿﺪ؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫»‪«�fi�Â�j�É_�g �ƒ = �÷�Ÿ�k�Ã‬؛ ]رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ و ﺗﺮﻣﺬي؛ ﺗﺮﻣﺬي‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪[.‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﻤﯿﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﭘﺮﺳﺘﺶ آﻧﻬﺎﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [63‬ﺳﻮرهي ﻧﻮر‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [31‬ﺳﻮرهي ﺑﺮاﺋﺖ )=ﺗﻮﺑﻪ(‪.‬‬
‫‪ -3‬آﻣﻮزش ﻣﻔﻬﻮم ﻋﺒﺎدت در اﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﺪي ﺑﻦ ﺣﺎﺗﻢ‪ ‬ﮐﻪ از آن‬
‫ﺑﯽاﻃﻼع ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -4‬اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ ،‬اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‪ #‬را؛ و اﺣﻤﺪ‪ ،/‬ﺳﻔﯿﺎن‪ /‬را ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻣﺜﺎل ذﮐﺮ ﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﺘﺄﺳﻔﺎﻧﻪ اﻣﺮوزه‪ ،‬وﺿﻌﯿﺖ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎمِ وﻻﯾﺖ‪ ،‬ﭘﺮﺳﺘﺶ‬
‫ﭘﯿﺸﻮاﯾﺎن دﯾﻨﯽ را ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻋﻤﻞ ﻣﯽﭘﻨﺪارﻧﺪ و ﺣﺘﯽ آن را ﺑﺼﯿﺮت و‬
‫داﻧﺎﯾﯽ ﻣﯽﻧﺎﻣﻨﺪ! ﺣﺘﯽ وﺿﻌﯿﺖ‪ ،‬ﻃﻮري ﺷﺪه ﮐﻪ اﻓﺮاد ﻏﯿﺮﺻﺎﻟﺢ ﻧﯿﺰ‬
‫ﻣﻮرد ﭘﺮﺳﺘﺶ ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫)‪ (١‬ﺗﺮﻣﺬی‪ ،‬ش‪٣٠٩٥ :‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬در ﻏﺎﯾﺔ اﻟﻤﺮام‪ ،‬ص ‪ ،۲۰‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬زﯾﺮا اﻣﮑﺎن ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﺑﮑﺮ و ﻋﻤﺮ‪ ،$‬داﻧﺴﺘﻪ و از روی آﮔﺎﻫﯽ‪ ،‬ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺮ ﺧﻼف رﻫﻨﻤﻮد ﻧﺒﻮی‬
‫ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪127‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪] :(39‬درﺑﺎرهي داور ﻗﺮار دادن ﻃﺎﻏﻮت[‬

‫َ َ ۡ َ َ َ َّ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َّ ُ ۡ َ َ ْ ٓ ُ َ َ َ‬
‫امنُوا ب ِ َما أنزِل إِ�ۡك‬‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬لم تر إِ� ٱ�ِين يز�مون ��هم ء‬
‫ََۡ ُ ُ ْٓ َ َ ۡ ُ ُ ْ‬ ‫ُ َ َ َ َ َ ْ َ َّ ُ‬ ‫َۡ َ‬ ‫َٓ ُ َ‬
‫وت وقد أمِروا أن ي�فروا‬ ‫َوما أنزِل مِن �بل ِك يُرِ�دون أن َ�تحاك ُم ٓوا إِ� ٱل�ٰغ ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ َۢ‬ ‫َ ُ ُ َّ ۡ َ ُ َ ُ َّ‬
‫ضل ُه ۡم ض� ٰ� بَعِيدا ‪] ﴾٦٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪» .[۶۰ :‬ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﯽ‬ ‫بِهِۖۦ و�رِ�د ٱلشي�ٰن أن ي ِ‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ ﺑﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ و ﭘﯿﺶ از ﺗﻮ ﻧﺎزل ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬اﯾﻤﺎن‬
‫آوردهاﻧﺪ و ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﻃﺎﻏﻮت را داور ﻗﺮار دﻫﻨﺪ؛) ‪ (1‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ دﺳﺘﻮر ﯾﺎﻓﺘﻪاﻧﺪ‬
‫ﺑﻪ ﻃﺎﻏﻮت ﮐﺎﻓﺮ ﺷﻮﻧﺪ؟ ﺷﯿﻄﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ آﻧﺎن را ﺑﻪ ﮔﻤﺮاﻫﯽ دور و درازي دﭼﺎر‬
‫ﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫َّ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ْ‬ ‫ُۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ َ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ذا �ِيل ل ُه ۡم � �فس ُِدوا ِ� ٱ�� ِض قال ٓوا إِ� َما � ُن‬
‫َ‬ ‫ۡ‬
‫ُمصل ُِحون ‪] ﴾١١‬اﻟﺒﻘﺮة‪» .[۱۱ :‬و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻪ آﻧﺎن ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬در زﻣﯿﻦ ﻓﺴﺎد ﻧﮑﻨﯿﺪ‪،‬‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻣﺼﻠﺤﯿﻢ )و ﻗﺼﺪ اﺻﻼح دارﯾﻢ(«‪N‬‬
‫ۡ َ ۡ َ‬ ‫َۡ‬ ‫َ ُۡ ُ ْ‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و� �فسِدوا ِ� ٱ�� ِض َ�عد إِص� ٰ ِ‬
‫ح َها﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪» .[۵۶ :‬و‬
‫در زﻣﯿﻦ ﭘﺲ از اﺻﻼح آن‪ ،‬ﺑﻪ ﻓﺴﺎد و ﺗﺒﻬﮑﺎري ﻧﭙﺮدازﯾﺪ«‪.‬‬
‫َ َ ُ ۡ َ ۡ َ ٰ َّ َ ۡ ُ َ َ َ ۡ َ ۡ َ ُ َ َّ ُ ٗۡ‬
‫ون ومن أحسن مِن ٱ�ِ حكما‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬أفح�م ٱل� ِهل ِيةِ �بغ ۚ‬
‫َ‬ ‫َّ‬
‫ل ِق ۡو ٖ� يُوق ُِنون ‪] ﴾٥٠‬اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» .[۵۰ :‬آﯾﺎ ﺧﻮاﻫﺎن ﺣ‪‬ﮑﻢ ﺟﺎﻫﻠﯿﺘﻨﺪ؟ و ﺑﺮاي ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‬
‫ﯾﻘﯿﻦ دارﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻪ ﺣﮑﻤﯽ ﺑﻬﺘﺮ از ﺣﮑﻢ اﷲ اﺳﺖ؟«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﺧﻮاﻫﺎن اﺣﮑﺎم ﺟﺎﻫﻠﯽ و ﻏﯿﺮاﺳﻼﻣﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ! ﺣﮑﻢ ﺟﺎﻫﻠﯽ‪ ،‬ﻫﺮ آن ﺣﮑﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﮔﺮﻓﺘﻪ از‬
‫ﮐﺘﺎب اﻟﻠﻪ و ﺳﻨﺖ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪128‬‬

‫ﻋﺒﺪاﷲ ﺑﻦ ﻋﻤﺮ‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= fi�‘ �Ñ�v`= ‚�‹¯Í= ˘ A :‬‬

‫‪]=K@Êf= lÙ�r= _›�ÿ= _�≈g�j= Á^È�‰= „È’ �Í= �k�v‬ﻧﻮوي ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬
‫اﻟﺤﺠﮥ رواﯾﺘﺶ ﮐﺮدهاﯾﻢ‪ (1 )[.‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ‬
‫ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﯾﺶ ﺗﺎﺑﻊ دﯾﻦ و ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ آوردهام«‪.‬‬
‫ﺷﻌﺒﯽ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﻣﯿﺎن دو ﻧﻔﺮ‪ ،‬ﮐﻪ ﯾﮑﯽ ﻣﻨﺎﻓﻖ و دﯾﮕﺮي ﯾﻬﻮدي ﺑﻮد‪،‬‬
‫ﻣﺴﺄﻟﻪاي ﭘﯿﺶ آﻣﺪ‪ .‬ﯾﻬﻮدي ﺑﺮاي اﯾﻨﮑﻪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ رﺳﻮلاﷲص رﺷﻮه‬
‫ﻧﻤﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺮوﯾﻢ ﺗﺎ ﺑﯿﻦ ﻣﻦ و ﺗﻮ داوري ﮐﻨﺪ؛ اﻣﺎ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮد و ﭼﻮن ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﯾﻬﻮد رﺷﻮه ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﻧﺰد ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﯾﻬﻮد ﺑﺮوﯾﻢ‪ .‬و ﻫﺮ دو اﺗﻔﺎق ﮐﺮدﻧﺪ ﻧﺰد ﮐﺎﻫﻨﯽ در ﻣﻨﻄﻘﻪي‬
‫ُ َ‬ ‫ﺟﻬﯿﻨﻪ ﺑﺮوﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪�َ ﴿ :‬ل َ ۡم تَ َر إ َ� ٱ َّ� َ‬
‫ِين يَ ۡز� ُمون‬ ‫ِ‬
‫َ ۡ َ ُ ُ َ َ َ َ َ َ ُ ْٓ َ‬ ‫َ َّ ُ ۡ َ َ ُ ْ َ ٓ ُ َ َ ۡ َ َ َ ٓ ُ َ‬
‫نزل مِن �بل ِك ي ِر�دون أن �تحاكموا إِ�‬ ‫نزل إِ�ك وما أ ِ‬ ‫��هم ءامنوا بِما أ ِ‬
‫ٗ‬ ‫َ َ َۢ‬ ‫ُ َّ‬ ‫َ‬ ‫ُ ُ َّ‬ ‫ْ‬ ‫َ ُۡ‬ ‫َ‬ ‫َۡ ُ ْ‬ ‫َّ ُ‬
‫ضل ُه ۡم ض� ٰ� بَعِيدا‬ ‫وت َوقد أم ُِر ٓوا أن ي�ف ُروا بِهِۖۦ َو� ِر�د ٱلش ۡي َ�ٰ ُن أن ي ِ‬
‫ٱل�ٰغ ِ‬
‫‪] ﴾٦٠‬اﻟﻨﺴﺎء‪.(2 ) [۶۰ :‬‬
‫و ﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪه‪ :‬اﯾﻦ آﯾﻪ درﺑﺎرهي دو ﻧﻔﺮ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ درﮔﯿﺮ ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺎزل‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ؛ ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد رﺳﻮلاﷲص ﺑﺮوﯾﻢ‪ .‬و دﯾﮕﺮي ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻧﺰد‬
‫ﮐﻌﺐ اﺷﺮف ﯾﻬﻮدي ﺑﺮوﯾﻢ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻋﻤﺮ‪ ‬رﻓﺘﻨﺪ و ﯾﮑﯽ از آﻧﺎن ﮔﻔﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﯾﻢ ﯾﺎ ﻗﺼﺪ داﺷﺘﯿﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎري ﺑﮑﻨﯿﻢ‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ‬از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ‬

‫)‪ (١‬ﺑﻐﻮي‪ ،/‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺷﺮح اﻟﺴﻨﺔ )‪(۲۱۳/۱‬آورده اﺳﺖ؛ اﺑﻦ رﺟﺐ‪ /‬در ﺟﺎﻣﻊ اﻟﻌﻠﻮم و اﻟﺤﮑﻢ‪،‬‬
‫ﺳﻪ ﻋﻠﺖ ﺑﺮای ﺿﻌﻒ اﯾﻦ رواﯾﺖ ذﮐﺮ ﻧﻤﻮده و آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬ﻧﯿﺰ در ﺗﺤﻘﯿﻖ اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﺸﮑﺎة‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را‬
‫ﺿﻌﯿﻒ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﯿﻤﯿﻦ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ اﯾﻦ رواﯾﺖ را ﺿﻌﯿﻒ‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ از ﻧﻈﺮ ﻣﻌﻨﺎ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺗﺮﺟﻤﻪی آﯾﻪ‪ ،‬در اﺑﺘﺪای ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎب ذﮐﺮ ﺷﺪ‪.‬‬
 ‫‪129‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﻗﻀﺎوت رﺳﻮلاﷲص راﺿﯽ ﻧﺸﺪه ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬رﻓﯿﻘﺖ راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ؟‬

‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬ﻋﻤﺮ‪ ‬ﺑﺎ ﺿﺮﺑﻪي ﺷﻤﺸﯿﺮ‪ ،‬او را ﺑﻪﻗﺘﻞ رﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [60‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء و رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي اﯾﻦ آﯾﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ درك‬
‫ﻣﻔﻬﻮم "ﻃﺎﻏﻮت") ‪ (1‬ﮐﻤﮏ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [11‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [56‬ﺳﻮرهي اﻋﺮاف‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [50‬ﺳﻮرهي ﻣﺎﺋﺪه‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﺨﻦ ﺷﻌﺒﯽ‪ /‬درﺑﺎرهي ﺳﺒﺐ ﻧﺰول آﯾﻪي ‪ 60‬ﺳﻮرهي ﻧﺴﺎء‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ اﯾﻤﺎن راﺳﺘﯿﻦ و ﮐﺎﻣﻞ‪ ،‬و اﯾﻤﺎن دروﻏﯿﻦ‪.‬‬
‫‪ -7‬داﺳﺘﺎن ﺑﺮﺧﻮرد ﻋﻤﺮ‪ ‬ﺑﺎ آن ﻣﻨﺎﻓﻖ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﻫﯿﭻﮐﺲ ﻣﻮﻣﻦ ﻧﻤﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ آﻧﮑﻪ ﺧﻮاﺳﺘﻪﻫﺎﯾﺶ ﺗﺎﺑﻊ دﯾﻦ و‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص آورده اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(40‬درﺑﺎرهي آنﮐﻪ ﯾﮑﯽ از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﷲ را اﻧﮑﺎر‬

‫ﮐﻨﺪ‬
‫ُ ۡ ُ ّ َ ٓ َ َّ ُ‬ ‫َ ُ ۡ َ ۡ ُ ُ َ َّ‬
‫� قل ه َو َر ِ� � إِ� ٰ َه إِ� ه َو‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وهم ي�فرون ب ِٱلر ۚ‬
‫اب﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪ ...» .[۳۰ :‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر‬ ‫َۡ َ َ‬ ‫َ َ ۡ َ َ َّ ۡ ُ‬
‫عليهِ تو�ت ��هِ مت ِ‬

‫)‪ (١‬واژهی ﻃﺎﻏﻮت‪ ،‬ﻫﻢﺧﺎﻧﻮادهی واژهی ﻃﻐﯿﺎن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺮﮐﺸﯽ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ از ﺣﺪ‬
‫ﺑﮕﺬرد و ﺷﺎﻣﻞ ﻫﺮ ﻣﻌﺒﻮد ﺑﺎﻃﻠﯽ ﻣﯽﺷﻮد؛ از ﺟﻤﻠﻪ ﺣﺎﮐﻤﯽ ﮐﻪ ﺑﻪﺣﻖ و ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺷﺮﯾﻌﺖ اﻟﻠﻪ ﺣﮑﻢ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﯾﺎ‬
‫آنﮐﻪ ﺑﻪﻧﺎﺣﻖ از او ﭘﯿﺮوی ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪130‬‬
‫رﺣﻤﺎن )=ﮔﺴﺘﺮدهﻣﻬﺮ( ﮐﻔﺮ ﻣﯽورزﻧﺪ؛ ﺑﮕﻮ‪ :‬او ﭘﺮوردﮔﺎر ﻣﻦ اﺳﺖ و ﻫﯿﭻ ﻣﻌﺒﻮد‬
‫ﺑﺮﺣﻘﯽ ﺟﺰ او وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬ﺑﺮ او ﺗﻮﮐﻞ ﻧﻤﻮدم و ﺑﺎزﮔﺸﺘﻢ ﺑﻪﺳﻮي اوﺳﺖ«‪.‬‬
‫از ﻋﻠﯽ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﺎ ﻣﺮدم در ﺳﻄﺢ آﮔﺎﻫﯽ و ﺷﻨﺎﺧﺘﺸﺎن‬
‫ﺳﺨﻦ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ؛ آﯾﺎ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯿﺪ اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را اﻧﮑﺎر ﮐﻨﻨﺪ؟) ‪] (1‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎري[‬
‫ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق از ﻣﻌﻤﺮ و او از اﺑﻦ ﻃﺎووس‪ ،‬و اﺑﻦ ﻃﺎووس ﻫﻢ از ﭘﺪرش‬
‫رواﯾﺖ ﮐﺮده ﮐﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﺘﻮﺟﻪ ﻣﺮدي ﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﺣﺪﯾﺚ‬
‫رﺳﻮلاﷲص درﺑﺎرهي ﺻﻔﺎت اﷲ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ آن را ﻗﺒﻮل ﻧﺪارد‪ ،‬از‬
‫ﺟﺎﯾﺶ ﺗﮑﺎن ﺧﻮرد‪ .‬اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬اﯾﻨﻬﺎ را ﭼﻪ ﺷﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ ﺷﻨﯿﺪن ﻧﺼﻮص‬
‫ﻣﺤﮑﻢ‪ ،‬ﻧﺮم ﺷﺪه‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﻧﺼﻮص ﻣﺘﺸﺎﺑﻪ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻧﺪ و در‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﺑﻪ ﻫﻼﮐﺖ ﻣﯽرﺳﻨﺪ؟‬
‫وﻗﺘﯽ ﻗﺮﯾﺸﯿﺎن ﺷﻨﯿﺪﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص‪ ،‬اﺳﻢ "اﻟﺮﺣﻤﻦ" را ﺑﺮ زﺑﺎن‬
‫ُ‬
‫ﻣﯽآورد‪ ،‬آن را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ؛ آنﮔﺎه اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ آﯾﻪ را ﻓﺮو ﻓﺮﺳﺘﺎد‪َ ﴿ :‬وه ۡم‬
‫ُۡ َ‬
‫يَ�ف ُرون ب ِٱ َّلر�﴾ ]اﻟﺮﻋﺪ‪.(3 )[۳۰ :‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﻧﮑﺎر ﯾﮑﯽ از اﺳﻤﺎ و ﺻﻔﺎت اﷲ‪ ،‬ﻣﻨﺎﻓﯽِ اﯾﻤﺎن اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﻋﻠﯽ‪ ‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ آﻣﻮزهﻫﺎی ﮐﺘﺎب و ﺳﻨﺖ را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﻧﺮﺳﺎﻧﯿﻢ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ اﻧﺪکاﻧﺪک و ﺑﺎ ﻣﻘﺪﻣﻪﭼﯿﻨﯽ درﺳﺖ و ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﺣﻖ را ﺑﻪ آﻧﺎن ﺑﮕﻮﯾﯿﻢ ﺗﺎ ﺑﺮای ﭘﺬﯾﺮش آن‪ ،‬آﻣﺎدﮔﯽ‬
‫داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﻫﻤﯿﺖ ﺣﮑﻤﺖ در دﻋﻮت ﭘﯽ ﻣﯽﺑﺮﯾﻢ‪ .‬ﺳﺨﻦ ﻋﻠﻲ ‪ ‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ آﻧﺴﺖ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻦ‬
‫ﻫﺮ ﻋﻠﻤﻲ ﻧﺰد ﮐﺴﺎﻧﻲ ﮐﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ آن ﻧﻤﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻣﻨﺎﺳﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از اﺳﻤﺎء و ﺻﻔﺎت اﻟﻬﻲ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﮕﻮﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﺒﺎﯾﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﺮاي ﻋﻮام ﺑﺎز ﮐﺮد و ﭘﯿﺮاﻣﻮن آﻧﻬﺎ ﺑﺤﺚ ﻧﻤﻮد‪ .‬ﮐﺎﻓﻲ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت‬
‫اﺟﻤﺎﻟﻲ ﻣﻄﺮح ﺷﻮﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم ﺑﻪ آﻧﻬﺎ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺑﯽﻋﺎﺻﻢ در اﻟﺴﻨﺔ )‪(٤٨٥‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬در ﺗﺨﺮﯾﺞ اﺣﺎدﯾﺚ اﻟﺴﻨﺔ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ِ :‬اﺳﻨﺎدش‬
‫ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ و رﺟﺎﻟﺶ ﺛﻘﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﺗﺮﺟﻤﻪی آﯾﻪ در اﺑﺘﺪای ﻫﻤﯿﻦ ﺑﺎب‪ ،‬ﮔﺬﺷﺖ‪.‬‬
 ‫‪131‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [30‬ﺳﻮرهي رﻋﺪ‪.‬‬

‫‪ -3‬ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻣﻮرد ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮاي ﺷﻨﻮﻧﺪه ﻗﺎﺑﻞ ﻓﻬﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺖ‪.‬‬
‫‪ ... -4‬ﻋﻠﺘﺶ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﮑﺬﯾﺐ اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ ﻣﯽاﻧﺠﺎﻣﺪ؛ اﮔﺮﭼﻪ‬
‫اﻧﮑﺎرﮐﻨﻨﺪه‪ ،‬ﺑﻪﻋﻤﺪ اﻧﮑﺎر ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺳﺨﻦ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺘﯽ از ﺻﻔﺎت اﷲ را اﻧﮑﺎر‬
‫ﮐﻨﺪ و ﻧﯿﺰ اﺷﺎره اش ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺨﺼﯽ‪ ،‬ﻫﻼك ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪] :(41‬درﺑﺎرهي اﻧﮑﺎر ﻧﻌﻤﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر[‬

‫َّ ُ َّ ُ ُ َ َ َ َ ۡ َ ُ ُ‬ ‫َۡ ُ َ‬
‫ون ن ِۡع َم َ‬
‫�ه ُم‬ ‫ت ٱ�ِ �م ينكِرو�ها وأ�‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ع ِرف‬
‫َ‬ ‫ۡ َ‬
‫ٱل� ٰ ِف ُرون ‪] ﴾٨٣‬اﻟﻨﺤﻞ‪» .[۸۳ :‬ﻧﻌﻤﺖ اﷲ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺳﭙﺲ اﻧﮑﺎرش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‬
‫و ﺑﯿﺸﺘﺮﺷﺎن ﮐﺎﻓﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ /‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺛﺮوت ﻣﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ از ﭘﺪراﻧﻢ ﺑﻪ ارث ﺑﺮدهام«‪.‬‬
‫ﻋﻮن ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﺜﻼً ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ ﻓﻼﻧﯽ ﻧﺒﻮد‪ ،‬اﯾﻦﻃﻮر‬
‫ﻧﻤﯽﺷﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻗﺘﯿﺒﻪ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪)» :‬ﻣﺼﺪاﻗﺶ‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ ﺑﻪ ﺳﻔﺎرش و ﺷﻔﺎﻋﺖ ﻣﻌﺒﻮداﻧﻤﺎن‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﺎ رﺳﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮاﻟﻌﺒﺎس اﺑﻦ ﺗﯿﻤﯿﻪ‪ /‬درﺑﺎرهي ﺣﺪﯾﺚ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺧﺎﻟﺪ‪ ‬ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﻧﺼﻮص ﻓﺮاواﻧﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ در‬ ‫) ‪(1‬‬
‫ﮔﺬﺷﺖ‪،‬‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﭘﯿﺸﺘﺮ در ﺑﺎب )‪ (٣٠‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪132‬‬

‫آﻧﻬﺎ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﯾﺶ را ﺑﻪ دﯾﮕﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و‬

‫ﺑﺪﯾﻦﺻﻮرت ﺷﺮك ﻣﯽورزﻧﺪ‪ ،‬ﻧﮑﻮﻫﺶ ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﺧﯽ از ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪)» :‬ﻧﻤﻮﻧﻪاش‪ ،‬ﺳﺨﻦ ﮐﺴﺎﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺳﺎﺣﻞ ﻣﯽرﺳﻨﺪ و( ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪" :‬ﻫﻮا ﺧﻮب ﺑﻮد و ﻧﺎﺧﺪا ﻣﻬﺎرت داﺷﺖ"«) ‪ (1‬و‬
‫ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﮐﻪ ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎنﻫﺎ ﺟﺎري اﺳﺖ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢِ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﻌﻤﺖ و ﮐﻔﺮان آن‪.‬‬
‫‪ -2‬اﻧﮑﺎر ﻧﻌﻤﺖﻫﺎي اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﭼﯿﺰي اﺳﺖ ﮐﻪ اﻣﺮوزه ﺑﺮ ﺳﺮ زﺑﺎنﻫﺎ ﺟﺎري‬
‫اﺳﺖ!‬
‫‪ -3‬از ﺳﺨﻨﺎنِ ﯾﺎدﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﻔﺮان و اﻧﮑﺎر ﻧﻌﻤﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -4‬ﺟﻤﻊ ﺷﺪن دو ﭼﯿﺰ ﻣﺘﻀﺎد‪ ،‬در ﻗﻠﺐ‪.‬‬
‫***‬
‫ََ ََۡ ُ ْ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(42‬ﭘﯿﺮاﻣﻮن اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ‪ ‬ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ف� �علوا‬
‫َّ َ َ ٗ َ َ َ َ‬
‫ندادا َوأ ُنت ۡم � ۡعل ُمون﴾ ]اﻟﺒﻘﺮة‪.[۲۲ :‬‬ ‫ِ�ِ أ‬

‫»ﭘﺲ داﻧﺴﺘﻪ و در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي اﷲ ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﻗﺮار ﻧﺪﻫﯿﺪ«‪.‬‬

‫اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ « ¯» :‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺷﺮك‬

‫ورزﯾﺪن اﺳﺖ ﮐﻪ از راه رﻓﺘﻦ ﻣﻮرﭼﻪ در دل ﺷﺐ ﺗﺎرﯾﮏ ﺑﺮ روي ﺳﻨﮕﯽ‬
‫ﺻﺎف و ﺳﯿﺎه‪ ،‬ﺧﻔﯽﺗﺮ و ﻧﺎﻣﺤﺴﻮسﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪" :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ‬

‫)‪ (١‬و ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن اﻟﻠﻪ‪ ‬را از ﯾﺎد ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ ﺳﻼﻣﺖ ﺑﻪ ﺳﺎﺣﻞ رﺳﺎﻧﺪه اﺳﺖ!‬
‫)‪ (٢‬ﺷﻨﺎﺧﺖ و اﻧﮑﺎر‪ ،‬ﻣﺘﻀﺎد ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ؛ اﻣﺎ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻌﻤﺖﻫﺎی اﻟﻬﯽ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻨﺪ و ﺑﺎز ﻫﻢ‬
‫اﻧﮑﺎرش ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ!‬
 ‫‪133‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﷲ و ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺗﻮ"؛ ﯾﺎ "ﺑﻪﺧﺪا و ﻣﺮگ ﻓﻼﻧﯽ" و ﯾﺎ "ﺑﻪ ﻣﺮگ ﺧﻮدم"‪ .‬ﯾﺎ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯽ‪" :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﺳﮓ ﻧﺒﻮد‪ ،‬ﯾﺎ ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺮﻏﺎﺑﯽ در داﺧﻞ ﺧﺎﻧﻪ ﻧﺒﻮد و ﺳﺮ و‬
‫ﺻﺪا ﻧﻤﯽﮐﺮد‪ ،‬دزد ﺑﻪ ﺧﺎﻧﻪ ﻣﯽزد‪ ".‬ﯾﺎ ﻣﺜﻞ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪" :‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺗﻮ و ﺧﺪا‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ‪ ".‬ﯾﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯽ‪" :‬اﮔﺮ ﻓﻼﻧﯽ و ﺧﺪا ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺷﺪ‪".‬‬
‫ﻫﻤﻪي اﯾﻦ ﻋﺒﺎرات‪ ،‬ﺷﺮك ﺑﻪ اﷲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬و اﺳﻢ ﮐﺴﯽ را ﺑﺎ اﺳﻢ اﷲ ﻧﮕﯿﺮ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ[‬
‫‪=4‬‬
‫�‬‫ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﺧﻄﺎب ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪�…�f= �Œ�Ÿ�v= �‚�‹A :‬‬
‫^ !� ‪] K@�◊�à�è`= �Ë�`= �à �Õ�‘ = Ñ—Ã= I‬ﺗﺮﻣﺬي ﺑﺎ ﺗﺤﺴﯿﻦ وﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎ ﺗﺼﺤﯿﺢ[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﻏﯿﺮاﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﮐﻔﺮ ﯾﺎ ﺷﺮك ورزﯾﺪه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ دروﻏﯿﻦ ﯾﺎد ﮐﻨﻢ‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ‬
‫) ‪(3‬‬
‫اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﯿﺮ اﷲ‪ ،‬ﻗَﺴ‪‬ﻢ راﺳﺖ ﺑﺨﻮرم«‪.‬‬
‫! =‪= �Ú_�è�Ë‬‬
‫ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪� ^= �Ú_�è= _�‹= W^È�ÿ È�—�j= ˘ » :‬‬
‫‪«�„�˙ �Ã= �Ú_�è= �fi�n= I �! ^= �Ú_�è= _�‹= W^È�ÿ È�–= �‚�’ ÿ�Ë= X�„�˙ �Ã‬؛ ]رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﺑﺎ ا‪‬ﺳﻨﺎد‪‬‬
‫ﺻﺤﯿﺢ[) ‪= (4‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﷲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪:‬‬
‫آﻧﭽﻪ اﷲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﺑﻦ اﺑﯽﺣﺎﺗﻢ )‪(٨١/١‬‬

‫)‪ (٢‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪ ،‬ش‪٣٢٥١ :‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬی‪ ،‬ش‪١٥٣٥ :‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬در اﻹرواء‪ ،‬ش‪ ،۲۵۶۱ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‬
‫را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺣﺪﯾﺜﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻟﻔﻆ از اﺑﻦﻋﻤﺮ‪$‬؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪:‬‬
‫‪۱۶۱۹‬؛ و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۸۸۸ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﻣﺼﻨﻒ ﻋﺒﺪاﻟﺮزاق‪ ،‬ش‪١٥٩٢٩ :‬‬
‫)‪ (٤‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪٧٤٠٦ :‬؛ و اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۱۳۷ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪134‬‬

‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﺮاﻫﯿﻢ ﻧﺨﻌﯽ‪ /‬ﮔﻔﺘﻦ‪A :‬أﻋﻮذ ﺑﺎﻟﻠﻪ وﺑﻚ@@]ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻪ ﺗﻮ‬
‫و اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«[ را ﻣﮑﺮوه؛) ‪ (1‬و ﮔﻔﺘﻦ‪A :‬ﺑﺎﻟﻠﻪ ﺛﻢ ﺑﻚ@ ]ﯾﻌﻨﯽ »ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ‬
‫ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«[ را ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﻦ ﻋﺒﺎرت‪» :‬اﮔﺮ اﷲ و ﻓﻼﻧﯽ‬
‫ﻧﺒﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺷﺪ« را ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ؛ و ﮔﻔﺘﻦِ ﻋﺒﺎرت‪» :‬اﮔﺮ اﷲ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﻼﻧﯽ‬
‫ﻧﺒﻮد« را ﺟﺎﯾﺰ ﻣﯽداﻧﺴﺖ‪N‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [22‬ﺳﻮرهي ﺑﻘﺮه و ﺑﯿﺎن ﻣﻔﻬﻮم واژهي »¯« در اﯾﻦ‬
‫آﯾﻪ‪.‬‬
‫‪ -2‬اﺻﺤﺎب ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص از آﯾﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﺷﺮك اﮐﺒﺮ‪ ،‬درﺑﺎرهي ﺷﺮك‬
‫اﺻﻐﺮ اﺳﺘﺪﻻل ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ‪ ،‬ﺷﺮك اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮔﻨﺎه‪ ‬ﻗَﺴ‪‬ﻢ راﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻏﯿﺮاﷲ‪ ،‬از ﮔﻨﺎه ﺳﻮﮔﻨﺪ دروﻏﯿﻦ ﺑﻪ ﻧﺎمِ اﷲ‪،‬‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -5‬ﺗﻔﺎوت ﻟﻔﻈﯽِ "و" ﺑﺎ واژهي "ﺳﭙﺲ"‪.‬‬

‫)‪ (١‬واژهی ﻣﮑﺮوه‪ ،‬آنﮔﺎه ﮐﻪ ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ ذﮐﺮ ﺷﻮد‪ ،‬اﻓﺎدهی ﺗﺤﺮﯾﻢ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺣﺮف "و"‪ ،‬ﮐﻪ در ﺑﯿﻦ دو ﻟﻔﻆ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺑﺮاﺑﺮی آن دو را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؛ ﻟﺬا ﮔﻔﺘﻦ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و‬
‫ُ‬
‫ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺷﺮک اﺳﺖ؛ اﻣﺎ واژهی »ﺳﭙﺲ« ﯾﺎ ﺣﺮف »ﺛ ﱠﻢ«‪ ،‬ﻣﻔﻬﻮم ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎ ﻓﺎﺻﻠﻪ را ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ؛ ﻟﺬا‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ اﻻﻫﯽ ﻓﺮاﺗﺮ از‬
‫ِ‬ ‫ﻋﺒﺎرت »آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻔﻬﻮم اﺳﺖ ﮐﻪ اراده و‬
‫ِ‬
‫ﺧﻮاﺳﺖ ﻓﻼﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬در اﯾﻦﺑﺎره ﺳﻪ ﺣﺎﻟﺖ وﺟﻮد دارد‪:‬‬
‫ِ‬ ‫اراده و‬
‫ﻧﺨﺴﺖ‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﭼﻪ ِ‬
‫اﻟﻠﻪ ﯾﮑﺘﺎ ﺑﺨﻮاﻫﺪ؛ اﯾﻦ‪ ،‬ﯾﻌﻨﯽ ﺗﻔﻮﯾﺾ و واﮔﺬاری اﻣﺮ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ‬
‫ﻣﻮرد اﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪی ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن اﺳﺖ؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﺮ اﯾﻦ ﺑﺎورﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﺮﭼﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬روی ﻣﯽدﻫﺪ و‬
‫آﻧﭽﻪ او ﻧﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﭘﺪﯾﺪ ﻧﻤﯽآﯾﺪ‪.‬‬
‫دوم‪ :‬آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ؛ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺑﻪﻓﺮﻣﻮدهی ﺻﺮﯾﺢ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص رواﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ‬
 ‫‪135‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(43‬در ﻣﻮرد آنﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪي را ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﯾﺎد‬

‫ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‬
‫اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= �‚�‹= �fi�’ �Û_�fc�f= ^È�Õ�Ÿ�w �j= ˘ A :‬‬
‫�‪= �ç�Î�Ÿ�Ã= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ_�f= �ú�à �Í= �fi�ÿ= �‚�‹�Ë= �ú�à �Î�Ÿ�Ã= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ_�f= �Ê�ÿ= �Œ�Ÿ�v= �‚�‹�Ë= �”�Ñ�î �Î�Ÿ�Ã= �ÊŸ‬‬
‫‪ÿ_�f= �Œ�Ÿ�v‬‬
‫�‪] K@�ÊŸ‬اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺣﺴﻦ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺪراﻧﺘﺎن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻧﺨﻮرﯾﺪ‪ .‬و‬ ‫‹�‚� =^‪ÿ‬‬
‫ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ راﺳﺖ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ .‬و ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﻪ ﻧﺎم‬
‫اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﺷﻮد‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﭙﺬﯾﺮد) ‪ (2‬و اﮔﺮ راﺿﯽ ﻧﺸﻮد و ﻧﭙﺬﯾﺮد‪ ،‬از دﯾﻦ و‬
‫رﺣﻤﺖ اﷲ ﻫﯿﭻ ﺑﻬﺮهاي ﻧﺪارد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫ﺳﻮم‪ :‬اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ ﺧﻮ ِ‬

‫اﺳﺖ اﻟﻠﻪ و ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﯾﺎ آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ و ﻓﻼﻧﯽ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ .‬ﮔﻔﺘﻦ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ِ‬
‫ﺳﺎن اﻟﻠﻪ‪ ‬ﻗﺮار‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺟﺎﯾﺰ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﺮام ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﺨﻠﻮق را در زﻣﯿﻨﻪی اراده و ﻣﺸﯿﺖ‪ ،‬ﻫﻢ ِ‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ‪.‬‬
‫)‪ (١‬اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪٢١٠١:‬؛ ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪٧١٢٤:‬‬
‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﻟﻠﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬اﻃﻤﯿﻨﺎن ﮐﻨﺪ؛ ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﻏﯿﺮ‬
‫ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﺑﻮدن آن ﻓﺮد‪ ،‬ﺑﻪﺛﺒﻮت رﺳﯿﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻣﺴﺄﻟﻪ‪ ،‬ﭘﻨﺞ ﺻﻮرت دارد‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻨﮑﻪ دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدن‬
‫ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪ ،‬ﻣﺤﺮز ﺑﺎﺷﺪ؛ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬ﺗﺼﺪﯾﻖ ﯾﺎ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪش واﺟﺐ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬دوم‬
‫اﯾﻨﮑﻪ دﻻﯾﻞ و ﻧﺸﺎﻧﻪﻫﺎی دروﻏﮕﻮ ﺑﻮدﻧﺶ ﺑﺮ دﻻﯾﻞ ﺻﺪاﻗﺘﺶ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ؛ در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ ﻧﯿﺰ ﺗﺼﺪﯾﻘﺶ واﺟﺐ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﺷﻮاﻫﺪ و ﻗﺮاﯾﻦ از دو ﺳﻮ‪ ،‬ﯾﮑﺴﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﺻﺪاﻗﺘﺶ‪ ،‬ﻣﺤﺮز و ﯾﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬در اﯾﻦ ﺳﻪ‬
‫ﺣﺎﻟﺖ واﺟﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺗﺼﺪﯾﻖ ﮐﻨﯿﻢ و ﺳﻮﮔﻨﺪش را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﻢ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪136‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻧﺎم ﭘﺪران و ﻧﯿﺎﮐﺎن‪.‬‬
‫‪ -2‬دﺳﺘﻮر روﺷﻦ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاي او ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪي را ﺑﭙﺬﯾﺮد ]و ﺑﻪ ﺑﺮادر ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺶ اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﺪ‪[.‬‬
‫‪ -3‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪي را ﻧﭙﺬﯾﺮد‪.‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(44‬در اﯾﻦﺑﺎره ﮐﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﷲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ و ﺗﻮ‬

‫ﺑﺨﻮاﻫﯽ‬
‫از ﻗﺘﯿﻠﻪ& رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدي ﯾﻬﻮدي ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ص آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﻤﺎ )ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن( ﺷﺮك ﻣﯽورزﯾﺪ؛ زﯾﺮا ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪= !^= Ú_è= _‹A :‬‬
‫‪] K@lÙèË‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﭼﻪ اﷲ و ﺗﻮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ«[ و ﻣﯽﮔﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﻌﺒﻪ‪ .‬از آن‬
‫ﭘﺲ رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن دﺳﺘﻮر داد ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻨﺪ ﺳﻮﮔﻨﺪ‬
‫ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪Ôg≈’ ÿ^= �iá= Ë :‬؛ ]ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻌﺒﻪ[ و ﺑﮕﻮﯾﻨﺪ‪:‬‬
‫‪]@ K@lÙè= �fin= !^=Ú_è=_‹A‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﻧﭽﻪ اﷲ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻧﭽﻪ ﺧﻮاﺳﺖ‪ ‬ﺗﻮ‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﺑﺎﺷﺪ«‪] .‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ /‬ﺿﻤﻦ ﻧﻘﻞ اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪[.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ /‬از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدي ﺑﻪ‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ اﷲ و ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ«‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»`�‪«ÁÑvË= !^= Ú_è= _‹= ⁄f= I ^�ч= �! = Ï �·�k�Ÿ�≈�r‬؛) ‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﺎ اﷲ ﺷﺮﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﯽ؟ ﺑﻠﮑﻪ ﻫﺮﭼﻪ اﷲ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ ﻧﻬﯽ ﯾﺎ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺣﺮام ﺑﻮدن ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﻧﺎم ﻧﯿﺎﮐﺎن اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﻧﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ش‪ .٣٧٧٣:‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪۱۳۶ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﺣﺴﻦ ﻟﻐﯿﺮه؛ رواﯾﺖ ﺑﯿﻬﻘﯽ در اﻟﮑﺒﺮی )‪ ،(۲۱۷/۳‬اﺑﻦ اﺑﯽﺷﯿﺒﻪ در ﻣﺼﻨﻒ ﺧﻮد )‪ ،(۳۴۰/۵‬اﺣﻤﺪ در‬
‫ﻣﺴﻨﺪ )‪(۲۸۳ ،۲۲۴ ،۲۱۴/۱‬؛ ﻃﺒﺮاﻧﯽ در اﻟﻤﻌﺠﻢ اﻟﮑﺒﯿﺮ )‪ (۲۴۴/۱۲‬از ﻃﺮﯾﻖ اﺟﻠﺢ ﮐﻨﺪی از ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺻﻢ‬
 ‫‪137‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ /‬از ﻃﻔﯿﻞ‪ -‬ﺑﺮادر ﻣﺎدري ﻋﺎﯾﺸﻪ‪ -$‬رواﯾﺖ ﮐﺮده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬در ﺧﻮاب دﯾﺪم ﮐﻪ ﮔﺬرم ﺑﺮ ﮔﺮوﻫﯽ از ﯾﻬﻮد اﻓﺘﺎد‪ .‬ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ‬
‫ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻋﺰﯾﺮ ﻓﺮزﻧﺪ اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮدﯾﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫اﮔﺮ ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﺪا و ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮدﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ از ﮐﻨﺎر ﮔﺮوﻫﯽ از ﻧﺼﺎرا ﮔﺬﺷﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬اﮔﺮ ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﯿﺢ‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ اﷲ اﺳﺖ‪ ،‬آدمﻫﺎي ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮدﯾﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﻧﯿﺰ اﮔﺮ ﻧﻤﯽﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻫﺮ ﭼﻪ ﺧﺪا و ﻣﺤﻤﺪ)ص( ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺮدﻣﺎن ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻮدﯾﺪ‪ .‬ﺻﺒﺢ ﮐﻪ از ﺧﻮاب‬
‫ﺑﯿﺪار ﺷﺪم‪ ،‬ﺧﻮاﺑﻢ را ﺑﺮاي ﻣﺮدم ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮدم‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ص رﻓﺘﻢ‬
‫و اﯾﺸﺎن را در ﺟﺮﯾﺎن ﮔﺬاﺷﺘﻢ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ اﯾﻦ ﺧﻮاب را ﺑﺮاي ﮐﺴﯽ ﺗﻌﺮﯾﻒ‬
‫ﮐﺮدهاي؟« ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ .‬آنﮔﺎه اﻟﺤﻤﺪﷲ ﮔﻔﺖ و اﷲ را ﺳﺘﺎﯾﺶ ﮐﺮد و ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻃﻔﯿﻞ ﺧﻮاﺑﯽ دﯾﺪه ﮐﻪ آن را ﺑﺮاي ﺑﺮﺧﯽ از ﺷﻤﺎ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ .‬ﺷﻤﺎ‬
‫ﺳﺨﻨﯽ ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﺪ ﮐﻪ ﻣﻦ ﺑﺪان ﺳﺒﺐ ﮐﻪ در اﯾﻦﺑﺎره ﻓﺮﻣﺎﻧﯽ از ﺳﻮي اﷲ ﻧﺪاﺷﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺷﻤﺎ را از آن ﻣﻨﻊ ﻧﻤﯽﮐﺮدم‪ .‬از اﯾﻦ ﭘﺲ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﷲ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ؛‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬آﻧﭽﻪ اﷲ ﯾﮕﺎﻧﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﻧﯿﺰ ﺷﺮك اﺻﻐﺮ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺧﺘﻨﺪ‪.‬‬

‫َ‬
‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ .‬در رواﯾﺎت اﺟﻠﺢ‪ ،‬ﺿﻌﻒ و اﺷﮑﺎلﻫﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد و اﺣﺎدﯾﺚ ﻣﻨﮑﺮ زﯾﺎدی رواﯾﺖ ﻧﻤﻮده و ﮔﺎه‪،‬‬
‫در رواﯾﺘﺶ دﭼﺎر اﺿﻄﺮاب ﻣﯽﺷﻮد‪ :‬ﻧﮕﺎ‪ :‬اﻟﻌﻠﻞ اﺑﻦ اﺑﯽﺣﺎﺗﻢ )‪ (۲۴۰/۲‬آن را از اﺑﯽزﺑﯿﺮ از ﺟﺎﺑﺮ‪ ‬رواﯾﺖ‬
‫ﮐﺮده و آن را ﻣﻨﮑﺮ داﻧﺴﺘﻪ و رواﯾﺖ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ $‬را ﺗﺮﺟﯿﺢ داده اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ ﯾﺰﯾﺪ ﺑﻦ اﺻﻢ‪ ،‬ﺛﻘﻪ اﺳﺖ؛ ﺑﻪﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل‪ ،‬ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬رواﯾﺖ ﺣﺬﯾﻔﻪ‪ ،‬ﺷﺎﻫﺪی ﺑﺮ اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (١‬ﺳﻨﻦ اﺑﻦﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪٢١١٨ :‬؛ ارﻧﺎؤوط در ﺗﺨﺮﯾﺞ ﮐﺘﺎب ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪138‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -2‬اﻧﺴﺎن آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬درك ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﻣﺮدي ﺑﻪ رﺳﻮلاﷲص ﮔﻔﺖ‪» :‬آﻧﭽﻪ اﷲ و ﺷﻤﺎ ﺑﺨﻮاﻫﯿﺪ«‪.‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪«^�ч= �! =Ï �·�k�Ÿ�≈�r�`» :‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﺮا ﺑﺎ اﷲ ﺷﺮﯾﮏ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﯽ؟ ﭘﺲ وﺿﻌﯿﺖ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در اﺷﻌﺎرش رﺳﻮلاﷲص را‬
‫ﺗﮑﯿﻪﮔﺎه ﺧﻮد در دﻧﯿﺎ و آﺧﺮت ﻣﯽداﻧﺪ و از اﯾﺸﺎن ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﮐﻪ‬
‫) ‪(2‬‬
‫دﺳﺘﺶ را ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد؟‬
‫‪ -4‬ﮔﻔﺘﻦِ »آﻧﭽﻪ اﷲ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ«‪ ،‬ﺷﺮك اﮐﺒﺮ ﻧﯿﺴﺖ؛ زﯾﺮا‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪ ...» :‬ﻣﻦ ]ﺑﻪ دﻻﯾﻠﯽ[ ﺗﺎ ﮐﻨﻮن ﺷﻤﺎ را از آن ﻣﻨﻊ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﻧﻤﯽﮐﺮدم«‪.‬‬
‫) ‪(4‬‬
‫‪ -5‬ﺧﻮاب ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﺷﻌﺒﻪاي از وﺣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺧﻮاب ﻧﯿﮏ‪ ،‬در ﭘﺎرهاي از ﻣﻮارد‪ ،‬ﺳﺒﺐ ﺣﮑﻢ ﺷﺮﻋﯽ ﺑﻮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫)‪ (١‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﯾﻬﻮدﯾﺎن ﮐﻪ در ﭘﯽ ﻋﯿﺐﺟﻮﯾﯽ ﺑﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬درﯾﺎﻓﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻦ "آﻧﭽﻪ اﻟﻠﻪ و ﻣﺤﻤﺪ‬
‫ِ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ"‪ ،‬درﺳﺖ ﻧﯿﺴﺖ؛ اﮔﺮﭼﻪ ﺧﻮد‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﻋﻤﻞ ﺑﺪﺗﺮی ﺷﺪه‪ ،‬ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک آورده‪ ،‬ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬ﻋﺰﯾﺮ ﭘﺴﺮ‬
‫ﺧﺪاﺳﺖ! ﭘﻨﺎه ﺑﺮ اﻟﻠﻪ! ﺑﺮﺧﯽ از ﻣﺘﻌﺼﺒﺎن ﻣﺬﻫﺒﯽ ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ رویﮐﺮد را دارﻧﺪ و ﻧﺼﻮص دﯾﻨﯽ را آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺨﻮاﻫﻨﺪ‪ ،‬ﻣﻌﻨﺎ ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺣﺘﯽ ﻓﻬﻢ ﺧﻮد از ﻧﺼﻮص را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﺳﻤﺖ و ﺳﻮﯾﯽ ﺳﻮق ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﯿﻠﺸﺎن‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬اﺷﺎرهی ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﻪ اﺷﻌﺎر ﺷﺮکآﻣﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻮﺻﯿﺮی در اﻟﺒﺮده آورده اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺮﺧﯽ از‬
‫ﺷﺎﻋﺮان‪ ،‬در ﻣﺪح رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻏﻠﻮ ﮐﺮده و اﺷﻌﺎر ﺷﺮکآﻣﯿﺰی درﺑﺎرهی اﯾﺸﺎن ﺳﺮودهاﻧﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬آن ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن ﺑﻨﺪه و رﺳﻮل ﺧﻮﯾﺶ‪ ،‬ﮔﺮاﻣﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﭘﺲ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﺗﻮﺻﯿﻒ در ﺷﺄن‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺼﻄﻔﯽ ص ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهی اﻟﻠﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬زﯾﺮا اﮔﺮ ﮔﻔﺘﻦ اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت ﺷﺮک اﮐﺒﺮ ﺑﻮد‪ ،‬ﻫﯿﭻ دﻟﯿﻠﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص از ﮔﻔﺘﻨﺶ ﻣﻨﻊ‬
‫ﻧﮑﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٧٠١٧ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ ٢٢٦٣ :‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ُ‬ ‫ُ ْ ٌ ْ َّ َ ْ َ َ َ ُ‬ ‫َْ ُْ‬
‫ﻌ� ﺟ ْﺰ ًءا ﻣ َِﻦ اﻨﻟُﺒﻮة«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺧﻮاب ﻣﺆﻣﻦ‪ ،‬ﺑﺨﺸﯽ از ﭼﻬﻞ و‬ ‫» َو ُرؤ�ﺎ الﻤﺆﻣ ِِﻦ ﺟﺰء ﻣﻦ ﺳﺘ ٍﺔ وأر�‬
‫ﺷﺶ ﺑﺨﺶ ﻧﺒﻮت اﺳﺖ«‪.‬‬
 ‫‪139‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(45‬دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ‪ ،‬ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‬

‫اﺳﺖ‬
‫َ َ ُ ْ َ َ َّ َ َ ُ َ ُّ ۡ َ َ ُ ُ َ ۡ‬
‫وت َو� َيا َو َما‬‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وقالوا ما ِ� إِ� حيا�نا ٱ��يا �م‬
‫َّ ُ َ‬ ‫ۡ ۡ‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ۡ‬ ‫ُ ٓ َّ‬
‫ُ� ۡهل ِك َنا إِ� ٱ َّ�ه ُر ۚ َو َما ل ُهم بِ� ٰل َِك م ِۡن عِل�ٍ� إِن ُه ۡم إِ� َ�ظ ُّنون ‪] ﴾٢٤‬اﻟﺠﺎﺛﯿﺔ‪.[۲۴ :‬‬
‫»)ﻣﻨﮑﺮان رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ( ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬زﻧﺪﮔﯽ و ﺣﯿﺎﺗﯽ ﺟﺰ زﻧﺪﮔﯽ دﻧﯿﻮي ﻣﺎ وﺟﻮد ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫)ﮔﺮوﻫﯽ( ﻣﯽﻣﯿﺮﯾﻢ و )ﮔﺮوﻫﯽ( زﻧﺪﮔﯽ ﻣﯽﮐﻨﯿﻢ و ﻓﻘﻂ روزﮔﺎر اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎ را‬
‫ﻫﻼك ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ آﻧﺎن ﻓﻘﻂ در ﮔﻤﺎن و ﭘﻨﺪار )ﺑﯽاﺳﺎس( ﺑﻪﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ«‪.‬‬
‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫) ‪(2‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫�‪= _�‡�`�Ë= I �à �‰�Ñÿ^= �h�å�Í= I �fl�Éb= �‚�f^= Ï�·Í�Ö�¯ �Í= W≥_≈j=�ÊŸ‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪ÿ^= �€_�–» :‬‬
‫�‪«�á _�Â�·ÿ^�Ë= �⁄�Î‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬آدﻣﯽزاد ﻣﺮا‬
‫^‪Ÿÿ^= �h�Ÿ�–�`= I �à �‰�Ñÿ‬‬
‫ﻣﯽآزارد؛ ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﮐﻪ ﺑﻪ روزﮔﺎر دﺷﻨﺎم ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ‬
‫]ﮔﺮداﻧﻨﺪهي[ روزﮔﺎر ﻫﺴﺘﻢ و ﺷﺐ و روز را ﻣﯽﮔﺮداﻧﻢ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﺧﻮاب ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﻌﻠﺒﻪ ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ اﻧﺼﺎری‪ ‬درﺑﺎرهی ﻧﺤﻮهی اذان‬
‫را ﻣﻘﺮر ﻓﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٤٨٢٦ :‬؛ ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ .٢٢٤٦ :‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬در رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪ ،/‬ﻟﻔﻆ‬
‫َْ‬ ‫َ‬
‫»�ِﻴﺪِي اﻷم ُﺮ« ﻧﯿﺰ آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪140‬‬

‫! =‪«�à �‰�Ñÿ^= �È�‰‬؛‬

‫�‪� ^= �„e‬‬
‫و در رواﯾﺘﯽ دﯾﮕﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ‪Ã� = �à �‰�Ñÿ^= ^È�g �å�j= ˘ » :‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﯿﺪ؛ زﯾﺮا اﷲ‪] ،‬ﮔﺮداﻧﻨﺪهي[ زﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از ﻧﺎﺳﺰا ﮔﻔﺘﻦ ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ ﯾﺎ روزﮔﺎر‪.‬‬
‫‪ -2‬دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ زﻣﺎﻧﻪ را ﻧﺎﺳﺰاﮔﻮﯾﯽ ﺑﻪ اﷲ‪ ‬ﻧﺎﻣﯿﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -3‬دﻗﺖ در اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ زﻣﺎﻧﻪ ﻫﺴﺘﻢ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮔﺎﻫﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﺪون ﻗﺼﺪ ﻗﻠﺒﯽ ﯾﺎ ﺑﺪون اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺘﻮﺟﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﷲ ﻧﺎﺳﺰا‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(46‬ﺣﮑﻢ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺎمﻫﺎ و ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن‪:‬‬

‫ﻗﺎﺿﯽاﻟﻘﻀﺎة ]‪ ،‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه[ و اﻣﺜﺎل آن‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬ ‫) ‪(2‬‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= ˘= I ◊˙ ‹˚^= ÷�Ÿ�‹= Ï�› å�j= ⁄�rá= !^= Ñ·ƒ= fiãd= �∆�·~`= �„dA :‬‬
‫‹_‪ K@!^=˘d=÷ÿ‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬زﺷﺖﺗﺮﯾﻦ و ﺣﻘﯿﺮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎم در ﻧﺰد اﷲ‪ ،‬آن اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﮐﺴﯽ ﺧﻮد را ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﺑﻨﺎﻣﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﺎﻟﮏ ﻣﻄﻠﻖ و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﷲ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺳﻔﯿﺎن‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﺑﺎﯾﺪ دﻗﺖ داﺷﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻣﺪﺑﺮ و ﮔﺮداﻧﻨﺪهی روزﮔﺎر اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ِ‬
‫ﺧﻮد زﻣﺎﻧﻪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٦٢٠٦ ،٦٢٠٥ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢١٤٣ :‬‬
 ‫‪141‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�‪= I �Ô�‹_�Î�—�ÿ^= �fl�È�Í= �! ^= �Ÿ�ƒ = ⁄‬‬

‫و در رواﯾﺘﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪�r�á = �¬�Î�» �`» :‬‬
‫‪«�Ê�o�g �~�`�Ë‬؛) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﺒﻐﻮضﺗﺮﯾﻦ و ﻓﺮوﻣﺎﯾﻪﺗﺮﯾﻦ ﻓﺮد در ﻧﺰد اﷲ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪،‬‬
‫ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﻮد«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از ﻧﺎﻣﮕﺬاري ﺧﻮد ﺑﻪ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه ]ﯾﺎ راﺿﯽ ﺷﺪن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ دﯾﮕﺮان‪،‬‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم را روي اﻧﺴﺎن ﺑﮕﺬارﻧﺪ[‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ ﺳﻔﯿﺎن ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‪ ،‬ﻣﻌﺎدل ‹‪ ◊˙ ‹˚^= ÷Ÿ‬در زﺑﺎن‬
‫ﻋﺮﺑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫‪ -3‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ از ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮدن ﭼﻨﯿﻦ واژهﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪﺷﺪت ﻣﻨﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ؛‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﺣﺘﯽ اﮔﺮ ﻣﻌﺎﻧﯽِ واﻗﻌﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬درك اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(4‬‬

‫***‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪٢١٤٣:‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪٢٨٣٧:‬؛ و ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪ ،‬ش‪٤٩٦١:‬‬
‫)‪ (٢‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﭘﯿﺸﺘﺮ ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ،‬ﻫﺮ واژهای ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻌﻨﺎﯾﯽ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﻃﻼق آن ﺑﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﻗﺎﺿﯽ در زﺑﺎن ﻋﺮﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺣﺎﮐﻢ ﻧﯿﺰ ﻣﯽآﯾﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮدن ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﭼﻮن‪ :‬ﺳﻠﻄﺎناﻟﺴﻼﻃﯿﻦ‪ ،‬و‬
‫ﺷﺎه ﺷﺎﻫﺎن ﯾﺎ ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‪ ،‬ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬اﺷﺎره ﮐﺮده‪ ،‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ اﯾﻦ‬
‫ﺣﺎﮐﻢ اﻟﺤﮑﺎم و ِ‬
‫ﻧﻬﯽ‪ ،‬ﺷﺪﯾﺪ و ﻣﻄﻠﻖ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﺬا اﺳﺘﻌﻤﺎل ﭼﻨﯿﻦ واژهﻫﺎﯾﯽ ﺣﺘﯽ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﺻﺪ دﯾﮕﺮ ﻧﯿﺰ ﻧﺎرواﺳﺖ؛ اﮔﺮﭼﻪ ﺑﺮﺧﯽ‬
‫ً‬
‫از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﻧﻤﺎﻧﺪ ﮐﻪ اﺳﺘﻌﻤﺎل واژهی ﻗﺎﺿﯽاﻟﻘﻀﺎة ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﯿﺪ‪ -،‬ﻣﺜﻼ ﻗﺎﺿﯽاﻟﻘﻀﺎة در ﻓﻘﻪ‬
‫ﯾﺎ ﻗﺎﺿﯽاﻟﻘﻀﺎة ﻣﺼﺮ‪ -‬اﯾﺮادی ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا در ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮاردی‪ ،‬واژهی ﻗﺎﺿﯽاﻟﻘﻀﺎة ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻘﯿﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺧﻮد ﻓﺮد ﺑﻪ‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺣﮑﻢ و ﻗﻀﺎوت اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻣﻄﻠﻖ و ﻓﺮاﮔﯿﺮ اﺳﺖ و ﻣﻘﯿﺪ ﺑﻪ ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮ ِ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﻋﻨﻮاﻧﯽ راﺿﯽ ﺷﻮد ﯾﺎ آن را ﺑﺮ ﺧﻮد ﺑﮕﺬارد‪ ،‬ﺧﺎﻟﯽ از اﺷﮑﺎل ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬واﻟﻠﻪ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
‫)‪ (٤‬زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوای ﻣﻄﻠﻖ و ﺷﺎﻫﻨﺸﺎه‪ ،‬ﻓﻘﻂ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪142‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(47‬اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪ ‬و ﺗﻐﯿﯿﺮ دادن ﻧﺎم‬

‫ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫از اﺑﻮﺷﺮﯾﺢ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﻨﯿﻪاش »اﺑﻮاﻟﺤﮑﻢ« ﺑﻮد‪ .‬رﺳﻮلاﷲص‬
‫�\«‬
‫�‪fi�’ �w �ÿ^= _�f�`= �·�’ �j= �fi�Ÿ�Ã= I �fi�’ �w �ÿ^= �Ê�Îÿ�d‬‬
‫�‪�Ë= I �fi�’ �w �ÿ^= �È�‰= �Ê‬‬
‫�„� =^‪Ÿÿ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪d» :‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻓﻘﻂ اﷲ‪ ،‬ﺣ‪‬ﮑَﻢ اﺳﺖ و ﺣ‪‬ﮑﻢ و داوري از آنِ اوﺳﺖ«‪ .‬اﺑﻮﺷﺮﯾﺢ‪‬‬
‫ﻋﺮض ﮐﺮد‪ :‬ﻗﻮم ﻣﻦ آنﮔﺎه ﮐﻪ در ﭼﯿﺰي دﭼﺎر اﺧﺘﻼف ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺰدم‬
‫ﻣﯽآﻣﺪﻧﺪ و ﻣﻦ در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن داوري ﻣﯽﮐﺮدم و ﻫﺮ دو ﻃﺮف‪ ‬دﻋﻮا‪ ،‬ﺑﻪ ﻗﻀﺎوﺗﻢ‬
‫راﺿﯽ ﻣﯽﺷﺪﻧﺪ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺧﯿﻠﯽ ﺧﻮب اﺳﺖ! اﻣﺎ آﯾﺎ ﭘﺴﺮي‬
‫داري؟« ﭘﺎﺳﺦ داد‪ :‬ﺑﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎي‪ :‬ﺷﺮﯾﺢ‪ ،‬ﻣﺴﻠﻢ و ﻋﺒﺪاﷲ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻨﺸﺎن ﮐﺪام اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺮﯾﺢ‪ .‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭘﺲ ﺗﻮ‬
‫) ‪(1‬‬
‫اﺑﻮﺷﺮﯾﺢ ﻫﺴﺘﯽ«‪] .‬رواﯾﺖ اﺑﻮداود و دﯾﮕﺮان[‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺣﺘﺮام ﮔﺬاﺷﺘﻦ ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎ و ﺻﻔﺎت اﷲ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﻣﻔﻬﻮم آﻧﻬﺎ ﻣﻨﻈﻮر‬
‫) ‪(2‬‬
‫ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﺎم ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ اﺣﺘﺮام اﺳﻢﻫﺎ و ﺻﻔﺎت اﷲ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪ ،‬ش‪٤٩٥٥ :‬؛ و ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬ش‪ .٥٣٧٨ :‬آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬اﻹرواء‪ ،‬ش‪ ،۲۶۸۲ :‬اﻟﻤﺸﮑﺎة‪ ،‬ش‪ .۴۷۶۶ :‬و ﻧﯿﺰ‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪:‬‬
‫)‪ (۴۹۵۵،۴۱۴۵‬وﺻﺤﯿﺢ ﺳﻨﻦ اﻟﻨﺴﺎﺋﻲ‪ ،‬ش‪.۴۹۸۰:‬‬
‫)‪ (٢‬ﻧﺎمﻫﺎﯾﯽ ﭼﻮن اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻟﺮﺣﻤﻦ و رباﻟﻌﺎﻟﻤﯿﻦ را ﮐﻪ ﻣﺨﺘﺺ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ ،‬ﺗﺤﺖ ﻫﯿﭻ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺟﺎﯾﺰ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﮐﺴﯽ دﯾﮕﺮ اﻃﻼق ﺷﻮد؛ اﻣﺎ اﻃﻼق ﺳﺎﯾﺮ ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﺮ اﻧﺴﺎنﻫﺎ رواﺳﺖ‪ ،‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺪﯾﻦ ﺷﺮط ﮐﻪ ﻫﺪف‪،‬‬
‫ﻓﻘﻂ ﻧﺎﻣﯿﺪن ﻓﺮد ﺑﺎﺷﺪ و ﻧﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ ﮐﻪ از آن اﺳﻢ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﻬﺘﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬
‫رﻋﺎﯾﺖ اﺣﺘﺮام ﻧﺎمﻫﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬از ﻧﺎمﮔﺬاری ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎمﻫﺎﯾﯽ ﺑﺪون واژهی "ﻋﺒﺪ" ﯾﺎ "ﻏﻼم" در اﺑﺘﺪای‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ ﺧﻮدداری ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
 ‫‪143‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -3‬ﺑﺮاي ﭘﺴﻮﻧﺪ ﮐﻨﯿﻪ‪ ،‬ﻧﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ ﻓﺮزﻧﺪ اﻧﺘﺨﺎب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(48‬ﺑﻪ ﺷﻮﺧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻗﺮآن ﯾﺎ ﭘﯿﻐﻤﺒﺮ ﯾﺎ ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ در‬

‫آن‪ ،‬ﻧﺎم و ﯾﺎد‪ ‬اﷲ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫َ َ ۡ َ ُ ۡ َ َ ُ ُ َّ َّ َ ُ َّ َ ُ ُ َ َ ۡ َ ُ ُ ۡ‬ ‫ََ‬
‫ب قل‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ول�ِن س��هم �قولن إِ�ما كنا �وض ونلع ۚ‬
‫َ‬ ‫ُ ُ َ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫نت ۡم � ۡس َت ۡه ِز ُءون ‪] ﴾٦٥‬اﻟﺘﻮ ﺑﺔ‪» .[۶۵ :‬و اﮔﺮ آﻧﺎن را‬ ‫أب ِٱ�ِ َو َءا� ٰتِهِۦ َو َر ُس ِ‬
‫و�ِۦ ك‬
‫ﺑﺎزﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻨﯽ‪ -‬ﮐﻪ ﭼﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻔﺘﯿﺪ و ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،-‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻣﺎ ﻓﻘﻂ‬
‫ﺷﻮﺧﯽ و ﺑﺎزي ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ‪ .‬ﺑﮕﻮ‪ :‬آﯾﺎ اﷲ‪ ،‬و آﯾﺎت و ﻓﺮﺳﺘﺎدهاش را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽ‪-‬‬
‫ﮔﯿﺮﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫از اﺑﻦﻋﻤﺮ و ﻣﺤﻤﺪ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ و زﯾﺪ ﺑﻦ اﺳﻠﻢ و ﻗﺘﺎده رواﯾﺘﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن‬
‫وارد ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدي در ﻏﺰوهي ﺗﺒﻮك ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ ﺷﮑﻢﮔﻨﺪهﺗﺮ‪ ،‬و‬
‫دروﻏﮕﻮﺗﺮ و ﺑﺰدلﺗﺮ از اﯾﻨﻬﺎ) ‪(1‬در ﻫﻨﮕﺎم ﻧﺒﺮد ﺳﺮاغ ﻧﺪارﯾﻢ‪ .‬ﻋﻮف‪ ‬ﺑﻪ او‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬دروغ ﮔﻔﺘﯽ و ﺗﻮ ﻣﻨﺎﻓﻖ ﻫﺴﺘﯽ‪ .‬آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﮔﻔﺘﯽ ﺑﻪ اﻃﻼع‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻣﯽرﺳﺎﻧﻢ‪ .‬ﻋﻮف‪ ‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻨﻈﻮر ﻧﺰد رﺳﻮلاﷲص رﻓﺖ و‬
‫درﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﺗﻮﺳﻂ وﺣﯽ‪ ،‬از اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع ﺑﺎﺧﺒﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬آن‬
‫ﻣﺮد‪ -‬ﮐﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ -‬ﻧﺰد رﺳﻮلاﷲص آﻣﺪ و اﯾﺸﺎن ﺗﺎزه ﺳﻮارِ‬
‫ﻣﺮﮐﺒﺶ ﺷﺪه ﺑﻮد و ﻗﺼﺪ داﺷﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ؛ ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮلﺧﺪا! ﻣﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ‬
‫ﺷﻮﺧﯽ ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ ﺗﺎ از ﻣﺸﻘﺖ راه ﺑﮑﺎﻫﯿﻢ و ﻫﺪف دﯾﮕﺮي ﻧﺪاﺷﺘﯿﻢ‪.‬‬
‫اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﻮﯾﺎ اﯾﻨﮏ آن ﻣﺮد را ﻣﻰﺑﯿﻨﻢ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ رﯾﺴﻤﺎن‬
‫ﭘﺎﻻنِ ﺷﺘﺮ رﺳﻮلاﷲص ﭼﺴﺒﺎﻧﺪه ﺑﻮد و ﭘﺎﻫﺎﯾﺶ روي زﻣﯿﻦ ﮐﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﺪ و‬

‫)‪ (١‬ﻣﻨﻈﻮرش‪ ،‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪص و اﺻﺤﺎﺑﺶ ﺑﻮدﻧﺪ!‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪144‬‬

‫ﻋﺬرﺧﻮاﻫﯽ ﻣﯽﮐﺮد و ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ‪ ،‬ﻣﺰاح ﻣﯽﮐﺮدﯾﻢ و از ﻫﺮ دري ﺳﺨﻨﯽ‬

‫و�ِۦ ُك ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ‬
‫نت ۡم‬ ‫ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ؛ و رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ او ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬أب ِٱ�ِ َو َءا� ٰتِهِۦ َو َر ُس ِ‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫� ۡس َت ۡه ِز ُءون﴾ »آﯾﺎ اﷲ‪ ،‬و آﯾﺎت و ﻓﺮﺳﺘﺎدهاش را ﺑﻪ ﻣﺴﺨﺮه ﻣﯽﮔﯿﺮﯾﺪ؟«‪.‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪ آن ﻣﺮد ﺗﻮﺟﻪ ﻧﻤﯽﮐﺮد و ﺑﯽآﻧﮑﻪ ﭼﯿﺰي ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﻫﻤﯿﻦ‬
‫آﯾﻪ را ﺗﮑﺮار ﻣﯽﻧﻤﻮد‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻣﺴﺄﻟﻪي ﺧﯿﻠﯽ ﻣﻬﻢ‪ ،‬اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺷﻮﺧﯽ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﷲ و‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺷﺮﯾﻌﺖ‪ ،‬ﮐﻔﺮ ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬از اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﺮﻗﯽ ﻧﻤﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪهي‬
‫ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ‪ ،‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -3‬ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ ﺑﺎ ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ ﺑﺮاي اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ‪ ،‬ﺗﻔﺎوت دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻋﻔﻮ وﮔﺬﺷﺖ ﻣﻮرد ﭘﺴﻨﺪ اﷲ‪ ،‬ﺑﺎ ﻧﮑﻮﻫﺶ دﺷﻤﻨﺎن اﷲ و ﺷﺪت‬
‫ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ آﻧﺎن‪ ،‬ﺑﺴﯿﺎر ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺑﺮﺧﯽ از ﻋﺬرﺧﻮاﻫﯽﻫﺎ‪ ،‬ﻧﺎﻣﻮﺟﻪ و ﻏﯿﺮﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮل اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬از آﻓﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻣﺮوزه داﻣﻦﮔﯿﺮ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن ﺷﺪه‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮﺧﯽ‪ ،‬ﻣﻘﺪﺳﺎت را ﺑﻪ ﺑﺎزی ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺎوی‬
‫ِ‬ ‫ﺟﺎی اﺳﺘﻔﺎدهی ﻣﻨﺎﺳﺐ از اﻣﮑﺎﻧﺎﺗﯽ ﭼﻮن ﺗﻠﻔﻦ ﻫﻤﺮاه‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﮏﻫﺎﯾﯽ ﻣﯿﺎن ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ رد و ﺑﺪل ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﺒﯽ اﻫﺎﻧﺖآﻣﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ! ﭘﻨﺎه ﺑﺮ اﻟﻠﻪ!‬
‫)‪ (٢‬در ﺳﺨﻦﭼﯿﻨﯽ‪ ،‬آﻓﺖﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮ ﻫﯿﭻﮐﺲ ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ؛ اﻣﺎ ﻋﻮف‪ ‬ﮐﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ‬
‫ﺗﻌﻈﯿﻢ ﺷﻌﺎﯾﺮ اﻟﻬﯽ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از آن‬
‫ِ‬ ‫ﺧﯿﺮﺧﻮاﻫﯽ ﮐﺮد و آن ﻣﻮﺿﻮع را ﺑﻪ اﻃﻼع ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص رﺳﺎﻧﺪ‪ ،‬در ِ‬
‫ﭘﯽ‬
‫َ‬
‫ﻣﻨﮑﺮ ﺑﺰرگ ﺑﻮد‪.‬‬
 ‫‪145‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫***‬
‫َ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(49‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬ول� ِ ۡن‬
‫َ َ ٓ َ ُ ُّ َّ َ َ َ ٓ ٗ‬ ‫َ ُ َ َ َ‬ ‫َ ۡ َ َّ ٓ‬ ‫َ َ ۡ َٰ ُ َ ۡ َٗ‬
‫لساعة قا� ِ َمة‬‫�ا َء َم َّس ۡت ُه �َقول َّن �ٰذا ِ� وما أظن ٱ‬ ‫�ة ّم َِّنا ِم ۢن �ع ِد‬ ‫أذق�ه ر‬
‫َ ُ َ ۡ ُ ۡ َ َ َ ُ َ ّ َ َّ َّ َ َ َ ُ ْ َ َ ُ ْ‬ ‫َّ‬ ‫َ‬
‫ت إ ِ ٰ� َر ّ ٓ‬‫َولَ�ن ُّرج ۡع ُ‬
‫� � فلننبِ� ٱ�ِين �فروا بِما ع ِملوا‬ ‫� إِن ِ� عِندهۥ للحس ٰ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫َ‬ ‫َ َ ُ َ َّ ُ ّ ۡ َ َ‬
‫ِيظ ‪] ﴾٥٠‬ﻓﺼﻠﺖ‪.[۵۰ :‬‬ ‫اب غل ٖ‬ ‫و�ذِيقنهم مِن عذ ٍ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﮔﺮ ﭘﺲ از ﺳﺨﺘﯽ و رﻧﺠﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ او رﺳﯿﺪه‪ ،‬از ﺳﻮي ﺧﻮﯾﺶ ﻧﻌﻤﺖ‬
‫و ﺑﺨﺸﺎﯾﺸﯽ ﺑﻪ او ﺑﭽﺸﺎﻧﯿﻢ‪ ،‬ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﻧﻌﻤﺖ و ﺧﻮﺷﯽ‪ ،‬ﺣﻖ ﻣﻦ‬
‫اﺳﺖ و ﮔﻤﺎن ﻧﻤﯽﮐﻨﻢ ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺮﭘﺎ ﮔﺮدد و اﮔﺮ ﻫﻢ ﺑﻪ ﺳﻮي ﭘﺮوردﮔﺎرم ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪه‬
‫ﺷﻮم‪ ،‬ﺷﮑﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻧﺰدش وﺿﻌﯿﺖ ﺧﻮﺑﯽ ﺧﻮاﻫﻢ داﺷﺖ‪ .‬ﺑﻪﯾﻘﯿﻦ ﻣﺎ‪ ،‬ﮐﺎﻓﺮان را‬
‫از اﻋﻤﺎﻟﯽ ﮐﻪ اﻧﺠﺎم ﻣﯽدادﻧﺪ‪ ،‬آﮔﺎه ﻣﯽﺳﺎزﯾﻢ و ﺑﻪﻃﻮر ﻗﻄﻊ از ﻋﺬاب ﺳﺨﺖ ﺑﻪ‬
‫آﻧﺎن ﻣﯽﭼﺸﺎﻧﯿﻢ«‪.‬‬
‫َ َ‬
‫ﻣﺠﺎﻫﺪ‪ ،‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ‪ٰ�﴿ :‬ذا ِ�﴾ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ‪ ،‬ﻧﺘﯿﺠﻪي ﻋﻤﻞ و‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﻣﻦ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﻌﻨﯽ از ﺟﺎﻧﺐ ﺧﻮدم ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﮔﺮ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﻧﻌﻤﺘﯽ را ﻧﺘﯿﺠﻪی ﺗﻼش و ﺷﺎﯾﺴﺘﮕﯽ ﺧﻮد ﺑﺪاﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺮک در رﺑﻮﺑﯿﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ و‬
‫ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ آن را در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﮐﻪ از ﺳﻮی اﻟﻠﻪ ﻣﯽداﻧﺪ‪ ،‬ﺣﻖ ﺧﻮﯾﺶ ﺑﭙﻨﺪارد و ﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎ ﻓﻀﻞ و ﻟﻄﻒ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ ﺧﻮدﺑﺰرگﺑﯿﻨﯽ ﯾﺎ ﻧﻘﺺ در ﻋﺒﻮدﯾﺖ دﭼﺎر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬در ﻫﺮ ﺣﺎل ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ‬
‫ﻧﻌﻤﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﺑﻪ او ارزاﻧﯽ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﭙﺎسﮔﺰار اﻟﻠﻪ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬ارﮐﺎن ﺷﮑﺮ و ﺳﭙﺎسﮔﺰاری‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫• اﻋﺘﺮاف ﻗﻠﺒﯽ ﺑﻪ ﻧﻌﻤﺖ و ﻟﻄﻒ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫زﺑﺎﻧﯽ اﻟﻠﻪ‪.‬‬
‫• ﺷﮑﺮ و ﺛﻨﺎی ِ‬
‫ﻣﻨﻌﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺎس ﻋﻤﻠﯽ؛ ﯾﻌﻨﯽ اﻋﻤﺎﻟﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ ﻣﺎﯾﻪی رﺿﺎﯾﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر ِ‬
‫ِ‬ ‫• ﺷﮑﺮ و‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪146‬‬
‫� عِلۡ� عِند ٓ‬
‫ٰ‬ ‫َ َ َّ َ ٓ ُ ُ ُ َ َ‬
‫ِي﴾ ]اﻟﻘﺼﺺ‪.[۷۸ :‬‬ ‫ٍ‬ ‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬قال إِ�ما أوت ِيتهۥ‬
‫»)ﻗﺎرون( ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺟﺰ اﯾﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﻋﻠﻢ و داﻧﺸﯽ ﮐﻪ دارم‪ ،‬ﻣﺎل و ﺛﺮوت‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪام«‪.‬‬
‫ﻗﺘﺎده در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪» :‬ﻣﻔﻬﻮﻣﺶ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎرون‪ ،‬ﮐﺴﺐ‬
‫آنﻫﻤﻪ ﺛﺮوت را ﻧﺘﯿﺠﻪي ﻋﻠﻢ و داﻧﺶ ﺧﻮﯾﺶ در زﻣﯿﻨﻪي ﮐﺴﺐ ﻣﺎل و ﺛﺮوت‬
‫داﻧﺴﺖ«‪.‬‬
‫و ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪)» :‬ﮔﻮﯾﺎ ﻣﯽﮔﻔﺖ‪ (:‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﻣﯽداﻧﺴﺖ ﮐﻪ‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪي اﯾﻦ ﺛﺮوﺗﻢ؛ ﭘﺲ ﺑﻪ ﻣﻦ ﺛﺮوت داد«‪ .‬و اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﺨﻦ ﻣﺠﺎﻫﺪ‪/‬‬
‫ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ‪)» :‬ﻗﺎرون ﮔﻔﺖ‪ (:‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﺷﺮاﻓﺖ و ﺑﺰرﮔﻮاري ﺑﻪ اﯾﻦ ﺛﺮوت دﺳﺖ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪام«‪.‬‬
‫�‪= �⁄Î�Û^�à �ã‬‬
‫�„� =‪d= Ï�·�f= Ï�Ã= �Ô�n˙ �n‬‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪dA :‬‬
‫‪= �ja��Ã= _�’ �Ÿ�‹= �fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫�‪�Î�ÿd‬‬
‫�‪= �p�≈�g�Ã= �fi�Â�Î�Ÿ�k�g�Í= �„�`= �⁄�r�Ë= �ä �ƒ= �Ê‬‬ ‫�`‪Ÿ�ÿ= ^�Ñ�f= �› �ƒ �`�Ë= �«�à �–�`�Ë= �ñ�à �f‬‬
‫�‪= Ï�‡�á �Ü�–= �Ñ�–= �‚�å�v= �Ñ�Ÿ�r�Ë= �‚�å�v= �„�È�ÿ= �W€_�–= �÷�Î�ÿ‬‬ ‫^ ˚�‪d= �h�v�`= �Ú�Ï �è= �Ì �`= �W€_�—�Ã= �ñ�à �f‬‬
‫^‪= �Ì �`= W�€_�—�Ã= _�·�å�v= ^�Ñ�Ÿ�r�Ë= _�·�å�v= _�‡�È�ÿ= �Ï ���ƒ �a �Ã= �Ê�·�ƒ = �h�‰�Ü�Ã= �Ê�w�å�›�Ã=W�€_�–= �é_�·ÿ‬‬
‫�‪= �ñ�à �f�˚ ^= �„d‬‬ ‫÷ =‪= �÷�ÿ�Ö= Ï�Ã‬‬ ‫�‬ ‫�ˇ‪�è= �È�‰= �à �—�g�ÿ^= �€_�–= �Ë�`= �⁄�f‬‬ ‫�‪^= W�€_�–= I �÷�Î�ÿd‬‬ ‫‪= �h�v�`= €‬‬ ‫�‬ ‫^‪_�›�ÿ‬‬
‫�‪=W�€_�—�Ã= �Ú^�à �ê�ƒ = �Ô�–_�‡= �Ï ���ƒ �a Ã� = �à �—�g�ÿ^= �à �~˝^= �€_�–�Ë= �⁄�f‬‬ ‫‪ˇ ^= _�›�‰�Ñ�v�`= W€_�–= I �«�à �–�˚ ^�Ë‬‬
‫�‪=�h�‰�Ü�Í�Ë= �‚�å�v= �à �≈�è= �€_�–= �÷�Î�ÿ‬‬ ‫‪d= �h�v�`= �Ú�Ï �è= �Ì �`= W�€_�—�Ã= �«�à �–�˚ ^= �j�`�Ë= _�ÂÎ�Ã= �÷�ÿ= �◊�á_�g�Í‬‬
‫‪= �W€_�–= _�·�å�v= ^�à �≈�è= �Ï ���ƒ �`�Ë= �h�‰�Ü�Ã= �Ê�w�å�› �Ã= �W€_�–= �é_�·ÿ^= Ï�‡�á �Ü�–= �Ñ–� = ^�Ü�‰= Ï�·�ƒ‬‬
‫÷ =–�_‪= �÷�ÿ= �◊�á_�g�Í= W�€_�–�Ë= ˙ �‹_�v= �Ó�à �—�f= �Á_���ƒ �a�Ã=W€_�–= �à �—�g�ÿ^= W�€‬‬ ‫�‪� �Î�ÿ‬‬
‫‪d= �h�v�`= €‬‬ ‫�‬ ‫�‪_�› �ÿ^= �Ì �aÃ‬‬
‫�‪= Ì‬‬ ‫�‪à �î �f= �Ï �ÿ‬‬‫�‪d= �ÊŸ‬‬
‫�‪ÿ^= �É�à �Í= W�€_�–= I �÷�Î�ÿd‬‬ ‫‪= �h�v�`= �Ú�Ï �è= �Ì �`= W�€_�—�Ã= I �› �ƒ ˚� ^= �j�`�Ë= _�ÂÎ�Ã‬‬
‫�‪= �÷�Î�ÿd‬‬ ‫� =`�‪= �h�v‬‬‫�‪€_�› �ÿ^= �Ì �a�Ã= W�€_�–= �Á�à �î �f= �Ê�Î�ÿ‬‬
‫�‪d= �ÊŸ‬‬‫‪ÿ^= �É�à �Ã= �Ê�w�å�› �Ã= �W€_�–= �é_�·ÿ^= �Ê�f= �à �î �fa� �Ã‬‬
‫�‪= ⁄‬‬‫�‪�f‬‬‫�‪d= �‚�‹= �É^�Ë= ^�Ü�Â�ÿ= �„_�’ �Ã= ^�Ü�‰= �Ñ‬‬ ‫� =‪ÿ�Ë�Ë‬‬‫–�_‪„^�Ü�‰= �t�k�‡a� �Ã= ^�Ñ�ÿ^�Ë= �Ó_�è= �Á_���ƒ �a�Ã= �fi�·�…�ÿ^= �€‬‬
‫�‪=�Ê�k�Ù�Î�‰�Ë= �Ê�j�á È�ì = Ï�Ã= �ñ�à �f�˚ ^= �j�`= �Ê�‡d‬‬ ‫�‪= �fi�n= fi‬‬ ‫�‪�·�» = �‚�‹= �É^�Ë= ^�Ü�Â�ÿ�Ë= à‬‬ ‫‪�—�f= �‚�‹= �É^�Ë= ^�Ü�Â�ÿ�Ë‬‬
 ‫‪147‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�‪= �fi�n= �ÊŸ‬‬

‫�˘ =‪ÿ_�f‬‬ ‫� ‪d= �fl�È�Î�ÿ^= �À˙ �f= ˙ �Ã= Ì‬‬ ‫�≈�‪à �Õ�ã= Ï�Ã= �€_�g�w�ÿ^= �Ï �f= �l‬‬ ‫�‬ ‫‪�—�j= �≤�’ �å�‹= �⁄�r�á = �W€_�—�Ã‬‬
‫� �= ‪=�Ê�Ο��ƒ‬‬‫�‪Ÿ�g�j`�=^�4�≈�f=�€_�› �ÿ^�Ë=�‚�å�w�ÿ^=�Ñ�Ÿ�s�ÿ^�Ë=�‚�å�w�ÿ^=�„�ÈŸ‬‬ ‫�‪ÿ^=�◊_���ƒ �`=Ì �Ü‬‬ ‫‪ÿ_�f=�÷�ÿ�a�ã�`=�÷�f‬‬
‫�‪= �‚�’ �j= �fi�ÿ�`= �÷�Ãà‬‬ ‫� =‪�ƒ �`= Ï�‡a��‘ = �Ê�ÿ= �W€_�—�Ã‬‬ ‫�„� =^‪Ó�4�o�‘ = �”È�—�w�ÿ‬‬ ‫�‪d= �Ê�ÿ= �W€_�—�Ã= Ì à‬‬ ‫‪�Õ�ã= Ï�Ã‬‬
‫�‪= à‬‬ ‫� = ‪�f_�‘ = �‚�ƒ‬‬ ‫�‪à �f_�’ �ÿ= �l�ná‬‬ ‫�‪�Ë= �Ñ�—�ÿ= �W€_�—�Ã= �Ê‬‬ ‫`�‪Ÿÿ^= �◊_���ƒ �a�Ã= ^�4�—Ã� = �é_�·ÿ^= �◊�á�Ü�—�Í= �ñ�à �f‬‬
‫�‪= �Ê�j�á È�ì = Ï�Ã= �«�à �–�˚ ^= �j�`�Ë= �l�·�‘ = _�‹= �ÿ‬‬ ‫�‪d= �Ê‬‬
‫�„� = ‘�·�‪Ÿÿ^= �◊�à�Î�î �Ã= _�f�Ö_�‘ = �l‬‬ ‫‪d= �W€_�—�Ã‬‬
‫�„�=‬ ‫‪d= W�€_�—�Ã= ^�Ü�‰= �Ê�Î�Ÿ�ƒ = �É�á = _�‹= �⁄�o�‹= �Ê�Î�Ÿ�ƒ = �É�à �Ã= ^�Ü�Â�ÿ= �W€_�–= _�‹= �⁄�o�‹= �Ê�ÿ= �€_�—�Ã= �Ê�k�Ù�Î�‰�Ë‬‬
‫�‪=�⁄�r�á = W�€_�—�Ã= �Ê�j�á È�ì = Ï�Ã= �›�ƒ �˚ ^= �j�`�Ë= �l�·�‘ = _�‹= �ÿ‬‬ ‫�‪d= �Ê‬‬
‫‘�·�‪Ÿÿ^= �◊�à�Î�î �Ã= _�f�Ö_�‘ = �l‬‬
‫�‪=�fi�n= �Ê‬‬‫�˘ =‪Ÿÿ_�f‬‬ ‫�‪d= �fl�È�Î�ÿ^= �À˙ �f= ˙ �Ã= Ì à‬‬ ‫�≈�‪�Õ�ã= Ï�Ã= �€_�g�w�ÿ^= �Ï �f= �l‬‬ ‫�‬ ‫�‪�—�j�Ë= ⁄‬‬ ‫‹�‪Î�g�ã= �‚�f^�Ë=�≤�’ �å‬‬
‫‘·�‪= �l‬‬ ‫� ‪� = �Ñ�–= �W€_�—�Ã= Ì‬‬ ‫� � =‪à �Õ�ã= Ï�Ã= _�Â�f‬‬ ‫�‪Ÿ�g�j`�= �Ó_�è= �◊�à�î �f= �÷�Î�Ÿ�ƒ = �É�á = Ì �Ü‬‬ ‫‪ÿ_�f= �÷�ÿ�a�ã�`= �÷�f‬‬
‫�‪= �◊�Ñ�Â�r�`= ˘= �Ê‬‬ ‫� ‪Ÿÿ^�È�Ã= �l�Ù�è= _�‹= �Ü�Ä�Ã= Ï�‡_�·�» �`= �Ñ�—�Ã= ^�4�—�Ã�Ë= Ì‬‬ ‫�‪à �î �f= �Ê‬‬‫`� ‪Ÿÿ^= �É�à �Ã= Ï�› �ƒ‬‬
‫�‪= �÷�·�ƒ = �Ê‬‬ ‫�‡� ›�_ =^‪Ÿÿ^= �Ï �ó �á = �Ñ�—�Ã= �fi�kÎ�Ÿ�k�f‬‬‫�‪e�Ã= �÷�ÿ_�‹= �÷�å�‹�`=W€_�—�Ã= �Ê‬‬ ‫^‪Ÿ�ÿ= �Ê�j�Ü�~�`= �Ú�Ï �ê�f= �fl�È�Î�ÿ‬‬
‫‪]=K@�÷�Î�g�v_�ì = �Ÿ�ƒ = �æ�Ä�ã�Ë‬ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻪ ﻧﻔﺮ در‬
‫ﺑﻨﯽاﺳﺮاﺋﯿﻞ ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﯾﮑﯽ از آﻧﻬﺎ ﺑﯿﻤﺎريِ ﭘﯿﺲ داﺷﺖ و دﯾﮕﺮي‪ ،‬ﮐﭽ‪‬ﻞ ﺑﻮد و‬
‫ﺳﻮﻣﯽ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ؛ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اراده ﮐﺮد ﮐﻪ آﻧﻬﺎ را ﺑﯿﺎزﻣﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪاي ﺑﻪﺳﻮي آﻧﺎن‬
‫ﻓﺮﺳﺘﺎد‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﺰد ﭘﯿﺲ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﻧﺰد ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫رﻧﮓ زﯾﺒﺎ و ﭘﻮﺳﺖ زﯾﺒﺎ‪ ،‬و ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪن اﯾﻦ ﻋﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻔﺮت و دوري ﻣﺮدم‬
‫از ﻣﻦ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ دﺳﺘﯽ ﺑﺮ او ﮐﺸﯿﺪ و ﺑﯿﻤﺎرياش ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ و رﻧﮓ و‬
‫ﭘﻮﺳﺖ زﯾﺒﺎﯾﯽ ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎل ﻧﺰد ﺗﻮ‬
‫ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺷﺘﺮ ﯾﺎ ﮔﺎو‪) .‬راوي‪ ،‬در اﯾﻦﺑﺎره ﺷﮏ ﮐﺮده اﺳﺖ‪ (.‬ﭘﺲ ﺷﺘﺮي‬
‫آﺑﺴﺘﻦ‪ ،‬ﺑﻪ او داد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﷲ در آن ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﺮﮐﺖ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﻧﺰد ﻣﺮد ﮐَﭽﻞ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﻧﺰد ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻮي زﯾﺒﺎ و رﻓﻊ اﯾﻦ ﻋﯿﺐ ﮐﻪ ﺑﺎﻋﺚ ﻧﻔﺮت ﻣﺮدم از ﻣﻦ‪ ،‬ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٣٤٦٤ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٩٦٤ :‬‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪148‬‬

‫دﺳﺘﯽ ﺑﺮ ﺳﺮش ﮐﺸﯿﺪ‪ .‬در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮐﭽﻠﯽاش ﺑﺮﻃﺮف ﺷﺪ و ﻣﻮﯾﯽ زﯾﺒﺎ ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪ :‬ﮐﺪاﻣﯿﻦ ﻣﺎل ﻧﺰد ﺗﻮ ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮ اﺳﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﺎو‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﮔﺎوي آﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ او ﻋﻄﺎ ﮐﺮد و ﮔﻔﺖ‪ :‬اﷲ در آن ﺑﺮاﯾﺖ ﺑﺮﮐﺖ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﻧﺰد ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﭼﯿﺰ ﻧﺰد ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫اﯾﻨﮑﻪ اﷲ ﺑﯿﻨﺎﯾﯽام را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﺪ ﺗﺎ ﻣﺮدم را ﺑﺒﯿﻨﻢ‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ دﺳﺘﯽ ﺑﺮ‬
‫ﭼﺸﻤﺎﻧﺶ ﮐﺸﯿﺪ و ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎﯾﯽاش را ﺑﻪ او ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬آنﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﻪ ﭘﺮﺳﯿﺪ‪:‬‬
‫ﻣﺤﺒﻮبﺗﺮﯾﻦ ﻣﺎل ﻧﺰد ﺗﻮ ﭼﯿﺴﺖ؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي آﺑﺴﺘﻦ ﺑﻪ او‬
‫ﻋﻄﺎ ﮐﺮد‪ .‬ﺳﭙﺲ آن ﺷﺘﺮ و ﮔﺎو وﮔﻮﺳﻔﻨﺪ‪ ،‬زاد و وﻟﺪ ﮐﺮدﻧﺪ؛ ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ ﻧﻔﺮ‬
‫اول‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﯾﮏ دره ﭘﺮ از ﺷﺘﺮ؛ و دوﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﯾﮏ دره ﭘﺮ از ﮔﺎو؛ و‬
‫ﺳﻮﻣﯽ‪ ،‬ﺻﺎﺣﺐ ﯾﮏ دره ﭘﺮ از ﮔﻮﺳﻔﻨﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ آدمِ ﭘﯿﺲ‪ ،‬ﻧﺰد اوﻟﯽ رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻓﻘﯿﺮ و ﻣﺴﺎﻓﺮي‬
‫ﻏﺮﯾﺐ و درراهﻣﺎﻧﺪهام و ﭼﯿﺰي ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬اﻣﺮوز‪ ،‬ﭘﺲ از اﷲ‬
‫اﻣﯿﺪم ﺑﻪ ﺗﻮﺳﺖ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬از ﺗﻮ ﻣﯽﺧﻮاﻫﻢ‬
‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ رﻧﮓ و ﭘﻮﺳﺖ زﯾﺒﺎ و ﻣﺎل ﻓﺮاوان ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮده‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬ﺷﺘﺮي ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪﻫﯽ ﺗﺎ ﺑﻪوﺳﯿﻠﻪي آن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬آن ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪:‬‬
‫ﺗﻌﻬﺪات و ﺣﻘﻮق زﯾﺎدي ﺑﺮ ﻋﻬﺪهي ﻣﻦ اﺳﺖ‪ -‬و ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﻢ ﺑﻪ ﺗﻮ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﻢ‪.-‬‬
‫ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﮔﻮﯾﺎ ﺗﻮ را ﻣﯽﺷﻨﺎﺳﻢ؛ آﯾﺎ ﺗﻮ ﻫﻤﺎن ﻓﺮد ﭘﯿﺲ و ﻓﻘﯿﺮ ﻧﯿﺴﺘﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﺮدم از ﺗﻮ ﻣﺘﻨﻔﺮ ﺑﻮدﻧﺪ و اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻋﻨﺎﯾﺖ ﮐﺮد؟ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫اﻣﻮال را ﭘﺸﺖ ﺑﻪ ﭘﺸﺖ از ﻧﯿﺎﮐﺎﻧﻢ ﺑﻪارث ﺑﺮدهام‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دروغ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬ﺧﺪاوﻧﺪ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻫﻤﺎن وﺿﻌﯿﺖ اول ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
 ‫‪149‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫آنﮔﺎه ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻓﺮد ﻣﺒﺘﻼ ﺑﻪ ﮐﭽﻠﯽ‪ ،‬ﻧﺰد دوﻣﯿﻦ ﻧﻔﺮ رﻓﺖ و ﺳﺨﻨﺎﻧﯽ‬
‫را ﮐﻪ ﺑﻪ اوﻟﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﻧﯿﺰ ﮔﻔﺖ‪ .‬او‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﭘﺎﺳﺨﯽ را داد ﮐﻪ اوﻟﯽ داده‬
‫ﺑﻮد‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬اﮔﺮ دروغ ﻣﯽﮔﻮﯾﯽ‪ ،‬اﷲ ﺗﻮ را ﺑﻪ وﺿﻌﯿﺖ اول ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻓﺮﺷﺘﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﻤﺎن ﻣﺮد ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﻧﺰد او رﻓﺖ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺮدي ﻣﺴﮑﯿﻦ‬
‫و ﻣﺴﺎﻓﺮي ﻏﺮﯾﺒﻢ و ﭼﯿﺰي ﻧﺪارم ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬اﻣﺮوز‪ ،‬ﺑﻌﺪ از ﺧﺪا‪ ،‬اﻣﯿﺪم‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻦ ﮐﻤﮏ ﮐﻨﯽ ﺗﺎ ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﻫﻤﺎن ذاﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺑﯿﻨﺎﯾﯽات را ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﮔﺮداﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻮﺳﻔﻨﺪي ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺪه ﺗﺎ ﺑﺎ آن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ ﺑﺮﺳﻢ‪ .‬آن‬
‫ﻣﺮد ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻧﺎﺑﯿﻨﺎ ﺑﻮدم؛ اﷲ‪ ،‬ﺑﯿﻨﺎﯾﯽام را ﺑﻪ ﻣﻦ ﺑﺎزﮔﺮداﻧﯿﺪ‪ .‬ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‪،‬‬
‫ﺑﺮدار و ﻫﺮﭼﻪ ﻣﯽﺧﻮاﻫﯽ‪ ،‬ﺑﮕﺬار‪ .‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ اﷲ ﮐﻪ اﻣﺮوز ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺮداري‪،‬‬
‫ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ رﺿﺎي اﷲ‪ ،‬از ﺗﻮ درﯾﻎ ﻧﺨﻮاﻫﻢ ﮐﺮد‪ .‬ﻓﺮﺷﺘﻪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎﻟﺖ را ﻧﮕﻪدار‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎ ﻣﻮرد آزﻣﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﯿﺪ؛ اﷲ‪ ،‬از ﺗﻮ ﺧﺸﻨﻮد و از دوﺳﺘﺎﻧﺖ‪ ،‬ﻧﺎراض ﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [50‬ﺳﻮرهي ﻓﺼﻠﺖ‪.‬‬
‫َ ُ َ َ َ‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻤﻠﻪي‪َ�﴿ :‬قول َّن �ٰذا ِ�﴾ در آﯾﻪي ﻣﺬﮐﻮر‪.‬‬
‫َ َ َّ َ ٓ ُ ُ ُ َ َ ٰ ۡ‬
‫� عِل ٍ�﴾ ]در آﯾﻪي ‪ 78‬ﺳﻮرهي‬ ‫‪ -3‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﺟﻤﻠﻪي‪﴿ :‬قال إِ�ما أوت ِيتهۥ‬
‫ﻗﺼﺺ[‪.‬‬
‫‪ -4‬ﭘﻨﺪﻫﺎي آﻣﻮزﻧﺪهي اﯾﻦ داﺳﺘﺎن ﺷﮕﻔﺖآور‪.‬‬
‫***‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪150‬‬
‫ﺑﺎب )‪ :(50‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺮودﮔﺎر ﻣﺘﻌﺎل ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪:‬‬
‫َ َ َّ ٓ َ َ ٰ ُ َ َ ٰ ٗ َ َ َ َ ُ ُ َ َ ٓ َ َ ٓ َ َ ٰ ُ َ َ َ َ ٰ َ َّ ُ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫﴿فلما ءاتٮهما �ل ِحا جع� �ۥ ��ء �ِيما ءاتٮهما ۚ �ت�� ٱ� �ما � ِ‬
‫��ون‬
‫‪] ﴾١٩٠‬اﻷﻋﺮاف‪.[۱۹۰ :‬‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﭼﻮن ﻓﺮزﻧﺪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪاي ﺑﻪ آن دو ﺑﺨﺸﯿﺪ‪) ،‬ﻣﻮﺟﻮدات دﯾﮕﺮ را( در‬
‫آﻧﭽﻪ )اﷲ( ﺑﺪﯾﺸﺎن ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮد‪) ،‬ﻣﺆﺛﺮ داﻧﺴﺘﻨﺪ و( ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﻗﺮار‬
‫دادﻧﺪ‪ .‬اﷲ از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ و واﻻﺗﺮ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦﺣﺰم‪ /‬ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﻋﻠﻤﺎ اﺗﻔﺎق ﻧﻈﺮ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻧﺎمﮔﺬاري ﺑﺎ ﮐﻠﻤﻪي »ﻋﺒﺪ«‬
‫]ﯾﺎ ﻏﻼم[‪ ،‬وﻗﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ آن ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺮام اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺰ ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫و از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺣﻮاء ﺣﺎﻣﻠﻪ‬
‫ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬اﺑﻠﯿﺲ ﻧﺰد آدم و ﺣﻮاء آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﯽ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را‬
‫از ﺑﻬﺸﺖ اﺧﺮاج ﮐﺮدم‪ .‬اﯾﻨﮏ ﺳﺨﻦ ﻣﺮا ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ و اﺳﻢ ﻓﺮزﻧﺪﺗﺎن را‬
‫»ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎرث« ﺑﮕﺬارﯾﺪ و ﮔﺮﻧﻪ ﺑﺮاي او ﺷﺎخﻫﺎﯾﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺎخﻫﺎي ﺑﺰ ﮐﻮﻫﯽ‪،‬‬
‫درﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ ﮐﻪ وﻗﺘﯽ ﺑﻪ دﻧﯿﺎ ﻣﯽآﯾﺪ‪ ،‬ﺷﮑﻢ ﻣﺎدرش را ﭘﺎره ﮐﻨﺪ؛ و ﭼﻨﯿﻦ و‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎمﮔﺬاری ﺑﻪ ﻧﺎمﻫﺎﯾﯽ ﻣﺜﻞ ﻋﺒﺪاﻟﺮﺿﺎ‪ ،‬ﯾﺎ ﻏﻼمرﺿﺎ و ﻋﺒﺪاﻟﺤﺴﯿﻦ ﯾﺎ ﻏﻼمﺣﺴﯿﻦ‪ ،‬ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ .‬و‬
‫اﻣﺎ اﯾﻨﮑﻪ اﺑﻦﺣﺰم‪ /‬ﻧﺎم ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ را ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ داﺳﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺐ اﺧﺘﻼف ﻋﻠﻤﺎ در اﯾﻦﺑﺎره ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﻋﻠﻤﺎ ﺑﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺎﻣﯽ‪ ،‬ﺟﺎﯾﺰ ﯾﺎ ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ اﺳﺖ‪ ،‬اﺟﻤﺎع ﻧﺪارﻧﺪ‪ .‬دﻟﯿﻞ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم را ﺟﺎﯾﺰ‬
‫َ ْ َ َ ْ َ ْ ْ ُ َّ ْ‬ ‫َ‬
‫داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬أﻧَﺎ اﻨﻟَّ ُّ‬
‫ﻲﺒ ﻻ ﻛﺬِب‪ ،‬أﻧﺎ ا� ُﻦ �ﺒﺪِالﻤﻄﻠِﺐ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻪ‬ ‫ِ‬
‫ّ‬
‫راﺳﺘﯽ ﮐﻪ ﻣﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮم و اﯾﻦ‪ ،‬دروغ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻣﻦ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻫﺴﺘﻢ«‪] .‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪:‬‬
‫)‪(٤٣١٦ ،٤٣١٥ ،٣٠٤٢ ،٢٩٣٠ ،٢٨٧٤ ،٢٨٦٤‬؛ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ ١٧٧٦ :‬ﺑﻪﻧﻘﻞ از ﺑﺮاء ﺑﻦ ﻋﺎزب‪ [‬اﯾﻦ‬
‫دﺳﺘﻪ از ﻋﻠﻤﺎ ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﺎم ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ ﺑﻮد‪ ،‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺨﻨﯽ ﻧﻤﯽﻓﺮﻣﻮد؛ اﻣﺎ آن دﺳﺘﻪ از ﻋﻠﻤﺎ ﮐﻪ‬
‫اﯾﻦ ﻧﺎم را ﻧﺎﺟﺎﯾﺰ داﻧﺴﺘﻪاﻧﺪ‪ ،‬ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ‪ :‬اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص‪ ،‬ﺧﺒﺮی اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺣﮑﻤﯽ؛ ﯾﻌﻨﯽ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص‬
‫ﺧﺒﺮ داده ﮐﻪ ﺟﺪش‪ ،‬ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﺎﻧﮑﻪ ﺑﻨﯽ ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف را ﻫﻢ ﺑﺎ ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺎم و ﻋﻨﻮان ﺻﺪا ﻣﯽزد؛‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﺎم "ﻋﺒﺪﻣﻨﺎف" را ﻣﺴﺘﺜﻨﺎ ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ؛ ﻟﺬا اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﺧﻮد را ﻓﺮزﻧﺪ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‬
‫ﺧﻮاﻧﺪ‪ ،‬دﻟﯿﻞ ﺑﺮ ﺟﻮاز اﯾﻦ اﺳﻢ ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬و ﻫﻤﯿﻦ‪ ،‬ﺻﺤﯿﺢﺗﺮ ﺑﻪﻧﻈﺮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ .‬واﻟﻠﻪ اﻋﻠﻢ‪.‬‬
 ‫‪151‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﭼﻨﺎن ﻣﯽﮐﻨﻢ‪ -‬و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﮐﺮد‪ -.‬آﻧﻬﺎ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻣﺮده ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎر‬
‫دﯾﮕﺮ ﺣﺎﻣﻠﻪ ﺷﺪ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن دوﺑﺎره ﻧﺰدﺷﺎن آﻣﺪ و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺧﻮد را ﺗﮑﺮار ﮐﺮد‪ .‬ﺑﺎز‬
‫ﻫﻢ ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن ﻣﺮده ﺑﻪ دﻧﯿﺎ آﻣﺪ‪ .‬ﺑﺎر ﺳﻮم ﺣﺎﻣﻠﻪ ﮔﺮدﯾﺪ‪ .‬ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺎز‬
‫ﻫﻢ آﻣﺪ و ﺗﻬﺪﯾﺪ ﺧﻮد را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد‪ .‬ﻣﺤﺒﺖ ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﺮ آﻧﻬﺎ ﻏﺎﻟﺐ ﮔﺮدﯾﺪ و‬
‫ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ و ﻧﺎم او را ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎرث ﮔﺬاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺧﺎﻃﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫َٓ َ‬ ‫َ َ َ َُ ُ ََ ٓ‬
‫ِيما َءاتٮ ٰ ُه َما﴾ »‪) ...‬ﻣﻮﺟﻮدات دﯾﮕﺮ را( در آﻧﭽﻪ‬ ‫�� َء �‬ ‫ﻓﺮﻣﻮد‪﴿ :‬جع� �ۥ‬
‫)اﷲ( ﺑﺪﯾﺸﺎن ﻋﻄﺎ ﻧﻤﻮد‪) ،‬ﻣﺆﺛﺮ داﻧﺴﺘﻨﺪ و( ﺑﺮاي ﭘﺮوردﮔﺎر ﺷﺮﯾﮑﺎﻧﯽ ﻗﺮار دادﻧﺪ«‪.‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ[‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﺑﻦ اﺑﯽ ﺣﺎﺗﻢ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ‪ ،‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻗﺘﺎده را در ﻣﻮرد اﯾﻦ آﯾﻪ‬
‫ﭼﻨﯿﻦ آورده اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از ﺷﺮك آورده ﺑﻪ اﷲ در اﯾﻨﺠﺎ‪ ،‬ﺷﺮك در‬
‫اﻃﺎﻋﺖ ﯾﺎ ﺣﺮفﺷﻨﻮي اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻪ ﺷﺮك در ﻋﺒﺎدت‪.‬‬
‫َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺎﻫﺪ را در ﻣﻮرد ﴿ل� ِ ۡن َءات ۡي َت َنا � ٰل ِٗحا﴾ آورده ﮐﻪ ﮔﻔﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ :‬آﻧﻬﺎ ﺑﯿﻢ داﺷﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻧﻮزادﺷﺎن ﺑﻪ ﺟﺎي اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﺷﮑﻞ ﭼﯿﺰي دﯾﮕﺮ‬
‫ﻣﺘﻮﻟﺪ ﺷﻮد‪ .‬ﻧﻈﯿﺮ ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻄﻠﺐ از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮي) ‪ (1‬و ﺳﻌﯿﺪ و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ رواﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬رواﯾﺖ ﺻﺤﯿﺢ از ﺣﺴﻦ ﺑﺼﺮی‪ /‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﻨﻈﻮر از دو ﻧﻔﺮی ﮐﻪ ﺑﻪ اﻟﻠﻪ ﺷﺮک‬
‫ورزﯾﺪﻧﺪ‪ ،‬دو ﻧﻔﺮ از آدﻣﯿﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﻪ آدم و ﻫﻤﺴﺮش‪] .‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻣﺎم اﺑﻦﮐﺜﯿﺮ‪ ،/‬ذﯾﻞ ﻫﻤﯿﻦ آﯾﻪ‪ [.‬اﻣﺎم‬
‫ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﯿﻤﯿﻦ‪ /‬ﺑﻄﻼن و ﻧﺎدرﺳﺘﯽ اﯾﻦ رواﯾﺖ را از ﭼﻨﺪ ﺟﻬﺖ ﺑﯿﺎن ﻧﻤﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫• ﭼﻨﯿﻦ رواﯾﺘﯽ در ﻫﯿﭻ ﺧﺒﺮ ﺻﺤﯿﺤﯽ از ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه و اﺑﻦ ﺣﺰم‪ /‬ﻧﯿﺰ اﯾﻦ رواﯾﺖ را‬
‫ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ ﻗﻠﻤﺪاد ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫• اﮔﺮ اﯾﻦ ﻗﺼﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ آدم و ﺣﻮاء ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از دو ﺣﺎل‪ ،‬ﺧﺎرج ﻧﯿﺴﺖ‪ :‬ﯾﺎ آن دو‪ ،‬از اﯾﻦ ﺷﺮک ﺗﻮﺑﻪ‬
‫ﮐﺮدهاﻧﺪ و ﯾﺎ ﺑﺮ ﻫﻤﺎن ﺣﺎﻟﺖ ﻣﺮدهاﻧﺪ‪ .‬ﻧﺎﮔﻔﺘﻪ ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﮐﻪ اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺣﺘﯽ ﯾﮑﯽ از‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﻧﯿﺰ ﺑﺮ ﺷﺮک ﻣﺮده‪ ،‬ﺳﺨﺖ در ﮔﻤﺮاﻫﯽ اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ آدم و ﺣﻮاء از اﯾﻦ ﺷﺮک‪ ،‬ﺗﻮﺑﻪ ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬دﯾﮕﺮ‬
‫ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ ﮐﺎﻣﻞ اﻟﻬﯽ در ﺗﻨﺎﻗﺾ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ‬اﯾﻦ ﮔﻨﺎﻫﺸﺎن را ذﮐﺮ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪152‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺣﺮام ﺑﻮدن اﺿﺎﻓﻪ ﮐﺮدن ﮐﻠﻤﻪي ﻋﺒﺪ ]ﯾﺎ ﻏﻼم[ ﺑﻪ ﻏﯿﺮ اﷲ‪ ،‬در ﻧﺎمﮔﺬاري‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [190‬ﺳﻮرهي اﻋﺮاف‪.‬‬

‫• ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان ﺑﻪاﺗﻔﺎق ﻫﻤﻪی ﻋﻠﻤﺎ‪ ،‬از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮﮐﯽ ﭘﺎک و ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدهاﻧﺪ‪.‬‬
‫• در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻔﺎﻋﺖ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ »ﻧﺰد آدم ﺻﻠﻮات اﻟﻠﻪ ﻋﻠﯿﻪ ﻣﯽروﻧﺪ و‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ای ﭘﺪر! از اﻟﻠﻪ ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﻬﺸﺖ را ﺑﺮای ﻣﺎ ﺑﮕﺸﺎﯾﺪ‪ .‬آدم ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آﯾﺎ ﭼﯿﺰی ﺟﺰ‬
‫اﺷﺘﺒﺎه ﭘﺪرﺗﺎن‪ ،‬ﺷﻤﺎ را از ﺑﻬﺸﺖ اﺧﺮاج ﮐﺮد؟« ]ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ [۱۹۵ :‬ﻟﺬا ﻋﺬری ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽآورد ﺧﻮردن ﻣﯿﻮهی ﻣﻤﻨﻮﻋﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻧﻪ آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ رواﯾﺖ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﯾﻌﻨﯽ اﮔﺮ ﻣﺮﺗﮑﺐ ﺷﺮک‬
‫ﻣﯽﺷﺪ‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ ﻋﺬر را ﺑﻪ ﻣﯿﺎن ﻣﯽآورد‪.‬‬
‫• در اﯾﻦ داﺳﺘﺎن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ‪» :‬ﺷﯿﻄﺎن ﻧﺰدﺷﺎن آﻣﺪ و ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﻦ ﻫﻤﺎن ﮐﺴﻲ ﻫﺴﺘﻢ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ را از‬
‫دﺷﻤﻨﯽ‬
‫ِ‬ ‫ﺑﻬﺸﺖ اﺧﺮاج ﮐﺮدم«‪ .‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻓﺮﯾﻔﺘﻦ دارد‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ؛ زﯾﺮا آن دو ﺑﻪ‬
‫اﺑﻠﯿﺲ ﭘﯽ ﺑﺮده‪ ،‬ﺳﺨﻨﺶ را ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ؛ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻗﺼﺪ ﻓﺮﯾﻔﺘﻦ دارد‪ ،‬از روش و ﻋﺒﺎرﺗﯽ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻃﺮف ﻣﻘﺎﺑﻠﺶ ﻧﺰدﯾﮏ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﺣﺮﻓﺶ را ﺑﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫• در اﯾﻦ رواﯾﺖ ﺳﺎﺧﺘﮕﯽ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺗﻬﺪﯾﺪﺷﺎن ﮐﺮد ﮐﻪ اﮔﺮ ﺣﺮﻓﺶ را ﻧﭙﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮاي‬
‫"ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن‪ ،‬ﺷﺎخﻫﺎﯾﻲ ﻫﻤﭽﻮن ﺷﺎخﻫﺎي ﺑﺰ ﮐﻮﻫﻲ‪ ،‬درﺳﺖ ﺧﻮاﻫﺪ ﮐﺮد«"‪ .‬اﮔﺮ آن دو‪ ،‬اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ‬
‫ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﺎور ﮐﺮده ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﺮک در رﺑﻮﺑﯿﺖ دﭼﺎر ﺷﺪهاﻧﺪ؛ زﯾﺮا ﭼﻨﯿﻦ ﮐﺎری از‬
‫ﺷﯿﻄﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﺒﻮد‪ .‬ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮان از ﻫﺮﮔﻮﻧﻪ ﺷﺮﮐﯽ‪ ،‬ﭘﺎک و ﻣﻌﺼﻮم ﺑﻮدهاﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﻟﺖ دوم‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ آن دو اﯾﻦ ﺗﻬﺪﯾﺪ را ﺑﺎور ﻧﮑﺮدهاﻧﺪ؛ ﭘﺲ دﻟﯿﻠﯽ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻬﺪﯾﺪش ﺗﺮﺗﯿﺐ اﺛﺮ دﻫﻨﺪ و ﻧﺎم‬
‫ﻓﺮزﻧﺪﺷﺎن را ﻋﺒﺪاﻟﺤﺎرث ﺑﮕﺬارﻧﺪ‪ .‬ﻟﺬا اﯾﻦ ﻫﻢ ﯾﮑﯽ دﯾﮕﺮ از ﺗﻨﺎﻗﻀﺎت ﻣﻮﺟﻮد در اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫َ َ َ ٰ َ َّ ُ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬
‫��ون﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪ .[۱۹۰ :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﻟﻠﻪ‬ ‫• اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در ﭘﺎﯾﺎن اﯾﻦ آﯾﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ت�� ٱ� �ما � ِ‬
‫از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪ ،‬ﺑﺮﺗﺮ و واﻻﺗﺮ اﺳﺖ«‪ .‬ﺷﺎﻫﺪ اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ در ﭘﺎﯾﺎن آﯾﻪ‪ ،‬واژهی‬
‫ُۡ ُ َ‬
‫ون﴾ آﻣﺪه ﮐﻪ ﺟﻤﻊ اﺳﺖ؛ و اﮔﺮ ﻣﻨﻈﻮر‪ ،‬آدم و ﺣﻮاء ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ » ُ‬
‫ﮐﺎن« ﻣﯽآﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺸﺮ ِ‬
‫ِ‬ ‫ﯾ‬ ‫��‬
‫﴿� ِ‬
‫ﻋﻼﻣﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﻟﺢ اﻟﻌﺜﯿﻤﯿﻦ‪ /‬در اداﻣﻪ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪» :‬ﻫﻤﻪی اﯾﻦ دﻻﯾﻞ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺑﻄﻼن اﯾﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ؛‬
‫ﻟﺬا ﻣﻮﺿﻮع ارﺗﮑﺎب ﺷﺮک از ﺳﻮی آدم و ﺣﻮاء‪ ،‬ﺑﯽاﺳﺎس؛ و اﻋﺘﻘﺎد ﺑﻪ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﻮﺿﻮﻋﯽ‪ ،‬ﻧﺎرواﺳﺖ«‪] .‬ر‪.‬ک‪:‬‬
‫اﻟﻘﻮل اﻟﻤﻔﯿﺪ ﻋﻠﯽ ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺻﺺ ‪۵۷۰-۵۶۹‬؛ داراﻟﻔﺠﺮ ﻟﻠﺘﺮاث[ اﻟﺒﺘﻪ آن دﺳﺘﻪ از ﻋﻠﻤﺎ ﮐﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ ﺗﻮﺟﻪ ﮐﺮدهاﻧﺪ‪ ،‬ﮐﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ ﺗﺎ ﺑﻪﻧﺤﻮی‪ ،‬ﺑﺎ ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﺗﻔﺎوت اﻧﻮاع ﺷﺮک‪ ،‬اﯾﻦ اﺗﻬﺎم را از آدم‪ ‬دور ﮐﻨﻨﺪ؛‬
‫در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻧﻘﺪ اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬راه را ﮐﻮﺗﺎه ﻣﯽﮐﺮد و روﺷﻦ ﻣﯽﺷﺪ ﮐﻪ ﻣﺮ ِاد آﯾﻪ از ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺷﺮک ورزﯾﺪﻧﺪ‪،‬‬
‫اﻓﺮادی از ﻧﺴﻞ آدم ﺑﻮدﻧﺪ؛ ﻧﻪ ﺧﻮد آدم و ﻫﻤﺴﺮش‪.‬‬
 ‫‪153‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -3‬ﻫﻤﯿﻦ ﻧﺎمﮔﺬاري ﮐﻪ ﻧﺎﺧﻮاﺳﺘﻪ و ﺑﺪون ﻗﺼﺪ ﺑﻮد‪ ،‬ﺷﺮك ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ‪.‬‬

‫‪ -4‬داﺷﺘﻦ دﺧﺘﺮ ]و ﭘﺴﺮ[ ﺳﺎﻟﻢ و ﻧﯿﮑﻮﮐﺎر‪ ،‬ﻧﻌﻤﺘﯽ ﺧﺪاوﻧﺪي اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻓﺮق ﺷﺮك در ﻃﺎﻋﺖ و ﻓﺮﻣﺎﻧﺒﺮداري ﺑﺎ ﺷﺮك در‬
‫ﻋﺒﺎدت را ﺑﯿﺎن داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬
‫َّ ۡ َ ٓ‬
‫ﺑﺎب )‪ :(51‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهي اﷲ‪ ‬ﮐﻪ‪َ ﴿ :‬و ِ�ِ ٱ� ۡس َما ُء‬
‫ۡ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َ َ َ ُ ْ َّ َ ُ ۡ ُ َ َ‬
‫��ِهِ﴾ ]اﻷﻋﺮاف‪.[۱۸۰ :‬‬ ‫� أ ۡس َ ٰٓ‬
‫حدون ِ ٓ‬ ‫ٱ ُ‬
‫�س ٰ‬
‫� فٱدعوه بِهاۖ وذروا ٱ�ِين يل ِ‬

‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ از آنِ اﷲ اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ او را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﺨﻮاﻧﯿﺪ و‬
‫ﮐﺴﺎﻧﯽ را ﮐﻪ درﺑﺎرهي ﻧﺎمﻫﺎﯾﺶ ﮐﺞروي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬رﻫﺎ ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ اﺑﯽﺣﺎﺗﻢ‪ /‬ﻧﻈﺮ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬را در اﯾﻦ ﻣﻮرد آورده اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ُۡ ُ َ َ‬
‫� أ ۡس َ ٰٓ‬
‫��ِهِۦ﴾ ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺮك ﻣﯽورزﻧﺪ‪.‬‬ ‫حدون ِ ٓ‬
‫﴿يل ِ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ $‬ﻣﻨﻘﻮل اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬اﺳﻢ ﺑﺖ »ﻻت« را از‬
‫"إﻟﻪ"؛ و »ﻋﺰّا« را از "ﻋﺰﯾﺰ" ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫و از اﻋﻤﺶ درﺑﺎرهي ﮐﺞروي و اﻟﺤﺎد در ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪ ،‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‪:‬‬
‫»آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ ﺟﺰو ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺮ آن ﻣﯽاﻓﺰاﯾﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬اﺛﺒﺎت ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫) ‪(2‬‬
‫‪ -2‬ﻧﺎﻣﻬﺎي اﷲ‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ ﺣﺴﻨﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -3‬دﺳﺘﻮر ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ را ﺑﺎ اﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ ﺑﺨﻮاﻧﯿﻢ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل‪ ،‬دارای ﻧﺎمﻫﺎﯾﯽ اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ در ﮐﻤﺎل ﻧﯿﮑﯽ و زﯾﺒﺎﯾﯽ؛ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺑﺮﺗﺮﯾﻦ ﻧﺎمﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪154‬‬

‫‪ -4‬ﮐﻨﺎر ﻧﻬﺎدن ]راه‪ [‬ﺟﺎﻫﻼن ﻣﻨﺤﺮف و ﻣﻠﺤﺪي ﮐﻪ در ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪ ،‬دﭼﺎر‬

‫اﻧﺤﺮاف ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -5‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﻔﻬﻮم اﻟﺤﺎد در ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪.‬‬
‫‪ -6‬وﻋﯿﺪ ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در ﻧﺎمﻫﺎي اﷲ‪ ،‬اﻟﺤﺎد ﺑﻮرزد ﯾﺎ ﮐﺞروي ﮐﻨﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(52‬ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ ﮔﻔﺘﻦ‪" :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﺪا"‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬وﻗﺘﯽ‬
‫�‪= �‚�‹= �Ê‬‬
‫ﺑﺎ رﺳﻮلاﷲص ﻧﻤﺎز ﻣﯽﺧﻮاﻧﺪﯾﻢ‪] ،‬در ﺗﺸﻬﺪ[ ﻣﯽﮔﻔﺘﯿﻢ‪Ÿÿ^= �Ÿ�ƒ = �fl˙ �åÿ^» :‬‬
‫�« ]ﯾﻌﻨﯽ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﺪا‬
‫� =‪„˙ �Ã�Ë‬‬
‫‪„˙ �Ã= �Ÿ�ƒ = �fl˙ �åÿ^=I �⁄Í2r= Ÿƒ= �fl˙ �åÿ^= I �Á�É_�g �ƒ‬‬
‫از ﺳﻮي ﺑﻨﺪﮔﺎﻧﺶ؛ ﺳﻼم ﺑﺮ ﻓﻼﻧﯽ و ﻓﻼﻧﯽ‪ -‬ﺟﺒﺮﺋﯿﻞ و ﻣﯿﮑﺎﺋﯿﻞ‪[-‬؛ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﺪا! ﻫﻤﺎﻧﺎ اﷲ‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﻼم )و ﻣﻨﺸﺄ ﺳﻼﻣﺘﯽ( اﺳﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫)‪ (١‬ﺧﻮاﻧﺪن ﯾﺎ دﻋﺎ ﮐﺮدن‪ ،‬ﺑﺮ دو ﻧﻮع اﺳﺖ‪ :‬دﻋﺎی ﻣﺴﺄﻟﺖ )=درﺧﻮاﺳﺖ(‪ ،‬و دﻋﺎی ﻋﺒﺎدت‪.‬‬
‫)‪ (٢‬اﻟﺤﺎد در ﻧﺎمﻫﺎی اﻟﻠﻪ ﯾﺎ اﻧﺤﺮاف در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺑﺮ ﭼﻨﺪ ﮔﻮﻧﻪ اﺳﺖ‪:‬‬
‫• اﻧﮑﺎر اﺳﻢ ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫• اﺛﺒﺎت ﻧﺎم ﯾﺎ ﺻﻔﺘﯽ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ ﮐﻪ ﺛﺎﺑﺖ ﻧﺸﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫• ﺗﺸﺒﯿﻪ ﺧﺎﻟﻖ ﺑﻪ ﻣﺨﻠﻮق‪ ،‬ﯾﺎ ﺑﺮ ﻋﮑﺲ؛ ﺑﺮ اﺳﺎس ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻟﻔﻈﯽ‪ .‬ﻣﺜﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﺷﻮد‪ :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺳﻤﯿﻊ و ﺷﻨﻮاﺳﺖ؛‬
‫و اﻧﺴﺎن ﻫﻢ ﺳﻤﯿﻊ و ﺷﻨﻮاﺳﺖ؛ آنﮔﺎه از اﯾﻦ اﺷﺘﺮاک ﻟﻔﻈﯽ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪﮔﯿﺮی ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻧﻌﻮذ ﺑﺎﻟﻠﻪ‪ ،‬اﻟﻠﻪ‬
‫ﻣﺘﻌﺎل و اﻧﺴﺎن‪ ،‬در ﺷﻨﻮاﯾﯽ‪ ،‬ﺷﺒﯿﻪ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮﻧﺪ! در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺻﻔﺎت ﺛﺎﺑﺖ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﺮ ﻣﻔﺎﻫﯿﻤﯽ‬
‫دﻻﻟﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی اﻟﻠﻪ‪ ‬ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ و در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﺨﻠﻮق ﺑﻪﮔﻮﻧﻪای اﺳﺖ ﮐﻪ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪی‬
‫ﻣﺨﻠﻮق اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﺳﻢ ﻻت ﮐﻪ از اﺳﻢ »اﻟﻪ« ﺳﺎﺧﺘﻪاﻧﺪ‪.‬‬
‫• از ﻧﺎمﻫﺎی اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﺳﻢﻫﺎﯾﯽ ﺑﺮای ﺑﺖﻫﺎ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﻮد؛ ﻣﺎﻧﻨﺪ ِ‬
‫)‪ (٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪(۶۳۲۸ ،۶۱۳۰ ،۸۳۱) :‬؛ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪ ۴۰۲ :‬ﺑﻪرواﯾﺖ‪ :‬ﻋﺒﺪاﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪.‬‬
 ‫‪155‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -1‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ واژهي "ﺳﻼم"‪.‬‬

‫‪ -2‬ﺳﻼم‪ ،‬ﻧﻮﻋﯽ دﻋﺎ و ﻋﺮض ادب اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﮔﻔﺘﻦِ ﺳﻼم ﺑﺮ ﺧﺪا‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ ]و روا[ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -4‬ﺑﯿﺎن ﻋﻠﺖ اﯾﻦ ﻣﻤﻨﻮﻋﯿﺖ‪.‬‬
‫‪ -5‬آﮔﺎه ﺳﺎﺧﺘﻦ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ #‬از اﯾﻨﮑﻪ اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﺳﻼم ﮔﻔﺘﻦ و ﻋﺮض ادب‪،‬‬
‫ﺷﺎﯾﺴﺘﻪي اﷲ ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(53‬اﯾﻦ روش دﻋﺎ ﻣﮑﺮوه اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬ﯾﺎ‬

‫اﷲ! اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز«‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫�‪= �fi�Ÿ‬‬
‫�‪ÿ^= I �l�Ù�è= �„d= Ï�ÿ= �à �Õ�» ^= �fi�Â‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^= W�fi�‘ �Ñ�v�`= �‚�ÿÈ�—�Í= ˘ » :‬‬
‫�‪«�Ê�ÿ= �Á‬؛) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ‬
‫�‪à �’ �‹= ˘= �Ê�‡e�Ã= I �Ô�ÿ�a�åª� ^= fl‬‬
‫^ ‪ä �≈�Î�ÿ= X�l�Ù�è= �„d= Ï�·�› �v�á‬‬
‫ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﺎ اﷲ! اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﻣﺮا ﺑﯿﺎﻣﺮز ﯾﺎ اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻦ رﺣﻢ ﮐﻦ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ‬
‫ﯾﻘﯿﻦ و ﻗﺎﻃﻌﯿﺖ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬زﯾﺮا ﻫﯿﭻﮐﺲ ﻧﻤﯽﺗﻮاﻧﺪ اﷲ را‪ -‬ﺑﻪ ﮐﺎري‪ -‬ﻣﺠﺒﻮر ﺳﺎزد«‪.‬‬

‫)‪ (١‬زﯾﺮا ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ در ﺣﺪﯾﺚ آﻣﺪه‪ ،‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺧﻮد ﺳﻼم و ﻣﻨﺸﺄ ﺳﻼﻣﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪٦٣٣٩ ،‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٦٧٩ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪156‬‬

‫� =^‪= �! ^= �„e�Ã= �Ô�g �» �à ÿ‬‬

‫�‪fi¡�≈�Î�ÿ�Ë= �fl‬‬
‫در رواﯾﺘﯽ از ﻣﺴﻠﻢ آﻣﺪه اﺳﺖ‪ä �≈�Î�ÿ= �‚�’ ÿ�Ë» :‬‬
‫‪«�Á_���ƒ �`= �Ú�Ï �è= �Ê�› �¿_�≈�k�Í= ˘= �ÿ_�≈�j‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ اﺻﺮار و ﭘﺎﻓﺸﺎري و ﺑﻪﺟﺰم‬
‫دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﺪ و رﻏﺒﺖ و اﻣﯿﺪش را ﺑﺰرگ و ﺟﺪي ﻧﺸﺎن دﻫﺪ؛ زﯾﺮا اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ دادن ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺴﺖ و دادن ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰي ﺑﺮاﯾﺶ دﺷﻮار ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از اﺳﺘﺜﻨﺎ ]ﯾﺎ ﺷﺮط ﮔﺬاﺷﺘﻦ[ در دﻋﺎ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -2‬ﺑﯿﺎن ﻋﻠﺖ ﻧﻬﯽ‪.‬‬
‫�‪ ،«�Ô�ÿ�a �å�ª^= fl‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ‬
‫‪ -3‬ﻓﺮﻣﺎﯾﺶ رﺳﻮلاﷲص ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ä �≈�Î�ÿ» :‬‬
‫ﮐﻪ در دﻋﺎ ﺑﺎﯾﺪ‪ ،‬ﺟﺪﯾﺖ و اﺻﺮار ورزﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮﻣﻮد‪)» :‬در دﻋﺎ ﺑﺎﯾﺪ( رﻏﺒﺖ و اﻣﯿﺪ را ﺑﺰرگ و ﺟﺪي ﻧﺸﺎن داد«‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -5‬و ﻧﯿﺰ ﻋﻠﺖ اﯾﻦ اﻣﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(54‬ﻧﻬﯽ از ﮔﻔﺘﻦِ واژهي ارﺑﺎب در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺻﺎﺣﺐﮐﺎر‬

‫و‪...‬‬
‫از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬ ‫) ‪(3‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= W⁄�—�Îÿ�Ë= �÷�f�á= �ı �ó �Ë= I �÷�f�á= �fi�≈�ù�`= W�fi�‘ �Ñ�v�`= �⁄�—�Í= ˘ » :‬‬
‫‪=I Ï�j_�kÃ� = I �Ì _�k�Ã= �⁄�—�Î�ÿ�Ë= Ï�k�‹�`= I Ì �Ñ�g �ƒ= �fi�‘ �Ñ�v�`= �⁄—� �Í= ˘�Ë= �Ì ˘�È�‹Ë= Ì �Ñ�Î�ã‬‬
‫»� ˙‹�‪«Ï‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﯿﭻﯾﮏ از ﺷﻤﺎ ﺑﻪ ﻏﻼﻣﺶ ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪ ارﺑﺎب ﺧﻮد ﻏﺬا ﺑﺪه؛‬

‫ﺗﺤﺖ ﻓﺮﻣﺎن و ﯾﺎ ﻣﺠﺒﻮر اﺳﺖ؛ ﻟﺬا از ﺑﻪﮐﺎر ﺑﺮدن‬

‫ﻋﺒﺎرت »اﮔﺮ ﺧﻮاﺳﺘﯽ«‪ ،‬ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺎ ِ‬
‫ِ‬ ‫)‪(١‬‬
‫اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت در دﻋﺎﻫﺎ‪ ،‬ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬زﯾﺮا اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ دادن ﭼﯿﺰی ﻧﯿﺴﺖ و دادن ﻫﯿﭻ ﭼﯿﺰی ﺑﺮاﯾﺶ دﺷﻮار ﻧﻤﯽﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري‪ ،‬ش‪٢٥٥٢ :‬؛ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٤٤٩ :‬‬
 ‫‪157‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺮاي ارﺑﺎب ﺧﻮد آب وﺿﻮ ﺑﯿﺎور‪ .‬ﺑﻠﮑﻪ ]ﺧﺪﻣﺖﮐﺎر و ﻏﻼم[ ﺑﺎﯾﺪ‪ -‬ﺑﻪ ﺟﺎي‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از اﻟﻔﺎﻇﯽ ﭼﻮن‪ :‬ارﺑﺎب‪ -‬از ﻋﻨﺎوﯾﻨﯽ ﻣﺜﻞ آﻗﺎي ﻣﻦ‪ ،‬ﯾﺎ ﻣﻮﻻي ﻣﻦ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺷﻤﺎ ﺧﻄﺎب ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻧﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﺑﻨﺪهي ﻣﻦ! ﮐﻨﯿﺰ ﻣﻦ! ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ :‬ﭘﺴﺮم! دﺧﺘﺮم! ﺟﻮان ﻣﻦ!«‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از ﮔﻔﺘﻦِ ﺑﻨﺪه و ﮐﻨﯿﺰ ]ﺑﻪ ﺧﺪﻣﺖﮐﺎران[؛‬
‫‪ -2‬ﻏﻼم ﯾﺎ ﺧﺪﻣﺖﮐﺎر ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐ ]ﯾﺎ ﺻﺎﺣﺐﮐﺎرش[ ﻧﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ارﺑﺎب؛‬
‫) ‪(1‬‬
‫و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﻪ او ﮔﻔﺘﻪ ﻧﺸﻮد‪ :‬ﺑﻪ ارﺑﺎﺑﺖ ﻏﺬا ﺑﺪه‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺻﺎﺣﺐﮐﺎران‪ ،‬ﺧﺪﻣﻪ و زﯾﺮدﺳﺘﺎن ﺧﻮد را ﺑﺎ اﻟﻔﺎﻇﯽ ﭼﻮن‪ :‬ﭘﺴﺮم! ﯾﺎ‬
‫دﺧﺘﺮم! ﺻﺪا ﺑﺰﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﻫﺮ ﺧﺪﻣﺖﮐﺎري ﺑﻪ ﺻﺎﺣﺐﮐﺎر ﺧﻮد ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬آﻗﺎي ﻣﻦ!‬
‫‪ -5‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻮﺣﯿﺪ‪ ،‬ﺣﺘﯽ در ﻗﺎﻟﺐ واژهﻫﺎ و ﻧﺤﻮهي ﺳﺨﻦ ﮔﻔﺘﻦ و‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﮐﻠﻤﺎت‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(55‬ﮐﺴﯽﮐﻪ ﺑﻪواﺳﻄﻪي ﻧﺎم اﷲ ﭼﯿﺰي ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ ﺑﺎﯾﺪ‬

‫ﺑﻪ او داد‬
‫�‚ =^‪= I �ÁË�ÜÎ�ƒ a�Ã= I �! _�f= �Ö_�≈�k�ã‬‬
‫اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪�‹» :‬‬
‫‪=�_ÃË�à �≈�‹=�fi�’ �Î�ÿd=�∆�·�ì =�‚�‹�Ë=I �ÁÈ�gÎ�r�a�Ã=I �fi�‘ _�ƒ �É=�‚�‹�Ë=I �ÁÈ���ƒ �aÃ=I �! _�f=�€a��ã=�‚�‹�Ë‬‬
‫‪= Ñ�–= �fi�’ �‡�`= ^�Ë�à �j= �k�v= �Ê�ÿ= ^È�ƒ �É_�Ã= �Ê�‡È�Ù�Ã_�’ �j= _‹= ^Ë�Ñ�s�j= �fi�ÿ= �„e�Ã= I �ÁÈ�Ù�Ã_�’ �Ã‬‬

‫)‪ (١‬اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﻧﯿﺎز ﺑﻪ ﺗﻔﺼﯿﻞ ﺑﯿﺸﺘﺮی دارد‪ ،‬اﻣﺎ اﯾﻦ ﻧﻬﯽ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺣﻤﺎﯾﺖ از ﺗﻮﺣﯿﺪ و ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از‬
‫ﻫﺮﮔﻮﻧﻪی ﺷﺎﺋﺒﻪی ﺷﺮک اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪158‬‬

‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ ﭘﻨﺎه ﺟ‪‬ﺴﺖ‪،‬‬ ‫‘�_‪«�ÁÈ�› �j�a �Ã‬؛ ]رواﯾﺖ اﺑﻮداود و ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ[‬
‫) ‪(1‬‬

‫ﭘﻨﺎﻫﺶ دﻫﯿﺪ و ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﭼﯿﺰي درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد‪ ،‬ﺑﻪ او ﺑﺪﻫﯿﺪ؛ و ﻫﺮﮐﻪ ﺷﻤﺎ‬
‫را دﻋﻮت ﮐﺮد‪ ،‬دﻋﻮﺗﺶ را ﺑﭙﺬﯾﺮﯾﺪ؛ و ﻫﺮﮐﻪ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻧﯿﮑﯽ ﮐﺮد‪ ،‬ﻧﯿﮑﯽاش را‬
‫ﺟﺒﺮان ﮐﻨﯿﺪ؛ و اﮔﺮ ﭼﯿﺰي ﺑﺮاي ﺟﺒﺮان ﺑﺨﺸﺶ و ﻧﯿﮑﯽاش ﻧﯿﺎﻓﺘﯿﺪ‪ ،‬آنﻗﺪر ﺑﺮاﯾﺶ‬
‫دﻋﺎ ﻧﻤﺎﯾﯿﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدﺗﺎن اﺣﺴﺎس ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽاش را ﺟﺒﺮان ﮐﺮدهاﯾﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﭘﻨﺎه دادن ﺑﻪ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺧﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ ﺧﻮاﺳﺘﻪي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ ﭼﯿﺰي ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻦ دﻋﻮت‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺟﺒﺮان ﮐﺮدن ﭘﺎداشِ ﻧﯿﮑﯽ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭼﯿﺰي در ﺑﺴﺎط ﻧﺪارد‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ در ﺣﻖ ﻧﯿﮑﯽﮐﻨﻨﺪه دﻋﺎ‬
‫ﮐﻨﺪ؛ و اﯾﻦ‪ ،‬در ﻧﻮع ﺧﻮد‪ ،‬ﭘﺎداش ﯾﺎ ﺟﺒﺮان ﻧﯿﮑﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬در اﯾﻦ ﺣﺎﻟﺖ‪ ،‬آنﻗﺪر ﺑﺮاي ﻧﯿﮑﯽﮐﻨﻨﺪه دﻋﺎ ﮐﻨﺪ ﮐﻪ ﺧﻮدش اﺣﺴﺎس‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﯿﮑﯽاش را ﺟﺒﺮان ﮐﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(56‬ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ وﺟﻪ اﷲ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﺑﻬﺸﺖ ]و اﻣﻮر‬

‫اﺧﺮوي[ را ﻧﺒﺎﯾﺪ درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﺮد‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪٦٠٢١ :‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪۲۵۴ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ اﻟﻨﺴﺎﺋﯽ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪:‬‬
‫‪.۲۴۰۷‬‬
 ‫‪159‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�˘=^‪] K@�Ô�·�s�ÿ‬رواﯾﺖ‬
‫�‪d=�ÊŸ‬‬
‫ﺟﺎﺑﺮ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪ÿ^=�Ê�r�È�f=�€�a�å�͢ A :‬‬
‫اﺑﻮداود[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪»» :‬ﺑﺎ واﺳﻄﻪ ﻗﺮار دادن وﺟﻪ اﷲ‪ ،‬ﻧﺒﺎﯾﺪ ﭼﯿﺰي ﺟﺰ ﺑﻬﺸﺖ را ﻃﻠﺒﯿﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ وﺟﻪ اﷲ‪ ،‬ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از ﻫﻤﺎن ﻣﻄﻠﻮب‬
‫ﺑﺎارزش و ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻮد‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -2‬اﺛﺒﺎت ﺻﻔﺖ وﺟﻪ ﺑﺮاي اﷲ‪.‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(57‬در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ‪" :‬اﮔﺮ"‬

‫َ‬
‫ُ ۡ َ‬ ‫ون ل َ ۡو َ� َن َ�َا م َِن ٱ ۡ� ۡمر َ ۡ‬
‫�ء‪َّ ٞ‬ما قتِلنَا �ٰ ُهنَا﴾‬
‫َُ ُ َ‬
‫اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬قول‬
‫ِ‬
‫]آﻋﻤﺮان‪» .[۱۵۴ :‬ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ اﺧﺘﯿﺎري داﺷﺘﯿﻢ‪ ،‬اﯾﻨﺠﺎ ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪﯾﻢ«‪.‬‬
‫ۡ َ ۡ َ َ َ ُ ْ َۡ ََ ُ َ َ ُ ُ ْ‬ ‫َّ َ َ ُ ْ‬
‫ِين قالوا ِ ِ�خ� ٰن ِ ِهم و�عدوا لو أطاعونا ما قتِلوا﴾‬
‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱ�‬
‫]آلﻋﻤﺮان‪» .[۱۶۸ :‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻧﺸﺴﺘﻨﺪ )و در ﺟﻬﺎد ﺷﺮﮐﺖ ﻧﮑﺮدﻧﺪ( و درﺑﺎرهي‬
‫ﺑﺮادراﻧﺸﺎن ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اﮔﺮ از ﻣﺎ ﻓﺮﻣﺎن ﻣﯽﺑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﮐﺸﺘﻪ ﻧﻤﯽﺷﺪﻧﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ أﺑﻮ داود‪ ،‬ش‪١٦٧١:‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬در ﺿﻌﯿﻒ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪ ۶۳۶۶:‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺿﻌﯿﻒ‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﻔﺖ وﺟﻪ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬در ﻗﺮآن و ﺳﻨﺖ‪ ،‬ﺛﺎﺑﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ؛ از ﺟﻤﻠﻪی آﯾﺎت ﻗﺮآن ﻣﯽﺗﻮان اﺷﺎره ﮐﺮد ﺑﻪ‪:‬‬
‫ﻗﺼﺺ‪٨٨/‬؛ رﻋﺪ‪ ٢٢/‬و اﻟﺮﺣﻤﻦ‪ .٢٧ /‬اﻫﻞ ﺗﺄوﯾﻞ ﮐﻮﺷﯿﺪهاﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﺻﻔﺖ را ﺑﻪ ذات و اﺟﺮ و ﺛﻮاب ﯾﺎ‬
‫�‬‫ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻨﻨﺪ؛ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل در آﯾﻪی ‪ ٢٧‬ﺳﻮرهی اﻟﺮﺣﻤﻦ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و�َ ۡب َ ٰ‬
‫ۡ ۡ‬ ‫َ ۡ ُ َ ّ َ ُ َۡ َ‬
‫�� ٰ ِل َوٱ ِ�ك َر ِام ‪ ﴾ ٢٧‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬و ﭼﻬﺮهی ﺷﮑﻮﻫﻤﻨﺪ و ﮔﺮاﻣﯽ ﭘﺮوردﮔﺎرت‪ ،‬ﺑﺎﻗﯽ ﻣﯽﻣﺎﻧﺪ«‪.‬‬ ‫وجه ر�ِك ذو ٱ‬
‫َّ َ‬ ‫ُ‬ ‫ۡ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫ﺻﻔﺖ ﴿ر�ِك﴾ ﻟﺬا وﻗﺘﯽ »وﺟﻪ«‪ ،‬ﻣﻮﺻﻮف ﺑﻪ ﺷﮑﻮه و‬ ‫ِ‬ ‫﴿ذو﴾ در اﯾﻦ آﯾﻪ‪ ،‬ﺻﻔﺖ ﴿وجه﴾ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻧﻪ‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺗﻮان از آن ﺑﻪ ﺛﻮاب ﯾﺎ ﺻﺮﻓﺎ ذات‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ ﮐﺮد؛ زﯾﺮا وﺟﻪ ﻏﯿﺮ از ذات اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪160‬‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﻣﺴﻠﻢ[‪ (1 )،‬از اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص‬

‫�‪= �ÚÏè= ÷�f_ì `= �„dË= K�ä �s �≈�j= �˘ �Ë= �Ê‬‬
‫�‪Ÿÿ_�f= �‚�≈�k�ã^Ë= I �÷�≈�Õ�·Í= _�‹= �Ÿ�ƒ = �ñ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪à �v^» :‬‬
‫�‪= �Ú_�è= _�‹Ë= I �Ê‬‬
‫‪Ÿÿ^= �á �Ñ–= W�⁄�–= �‚�’ �ÿ�Ë= I ^�Ü‘ �Ë= ^�Ü�‘ = �„_‘ = �l�Ÿ≈�Ã= Ï�‡�`= �È�ÿ= W�⁄—j= �˙ Ã‬‬
‫�„� =‪«„_���Î�êÿ^= �⁄�› �ƒ = �y �k�Õ�j= �È�ÿ‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻣﺸﺘﺎق ﭼﯿﺰي ﺑﺎش ﮐﻪ ﺑﻪ ﻧﻔﻊ‬ ‫‪e �Ã= I �⁄�≈�Ã‬‬
‫ﺗﻮﺳﺖ و از اﷲ‪ ،‬ﮐﻤﮏ ﺑﺨﻮاه و ﻋﺎﺟﺰ و درﻣﺎﻧﺪه ﻧﺸﻮ‪ .‬و اﮔﺮ اﺗﻔﺎﻗﯽ ﺑﺮاي ﺗﻮ‬
‫اﻓﺘﺎد‪ ،‬ﻧﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ ﻣﯽﮐﺮدم‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن ﻣﯽﺷﺪ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮ‪ :‬اﷲ‪ ،‬اﯾﻦ را‬
‫ﻣﻘﺪ‪‬ر ﮐﺮده و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬اﻧﺠﺎم ﻣﯽدﻫﺪ؛ زﯾﺮا ﮔﻔﺘﻦِ "اﮔﺮ" دروازهي‬
‫وﺳﻮﺳﻪي ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﺎز ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ 154‬و ‪ [168‬ﺳﻮرهي آلﻋﻤﺮان‪.‬‬
‫‪ -2‬ﻧﻬﯽ از ﮔﻔﺘﻦ "اﮔﺮ"‪ ،‬آنﮔﺎه ﮐﻪ ﻣﺼﯿﺒﺘﯽ ﺑﻪ اﻧﺴﺎن ﻣﯽرﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﯿﺎن ﻋﻠﺖ ﻧﻬﯽ؛ اﯾﻨﮑﻪ »ﮔﻔﺘﻦِ "اﮔﺮ" دروازهي وﺳﻮﺳﻪي ﺷﯿﻄﺎن را ﺑﺎز‬
‫ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﮔﻔﺘﻦ ﺳﺨﻨﺎن ﻧﯿﮏ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫‪ -5‬دﺳﺘﻮر ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺸﺘﺎق ﭼﯿﺰي ﺑﻮد ﮐﻪ ﺳﻮدﻣﻨﺪ اﺳﺖ و در ﻋﯿﻦ‬

‫ﺣﺎل‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ از اﷲ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻧﻬﯽ از ﺗﻨﺒﻠﯽ ﯾﺎ ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ و ﺳﺴﺘﯽ ﮐﺮدن‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫***‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٦٦٤ :‬‬

‫ﱠ‬
‫)‪ (٢‬اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن در ﭼﻨﯿﻦ ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪» :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬اﯾﻦ را ﻣﻘﺪر ﮐﺮده اﺳﺖ و ﻫﺮﭼﻪ ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻣﯽرﺳﺎﻧﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (٣‬آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻋﺎﺟﺰ و درﻣﺎﻧﺪه ﻧﺸﻮ«‪.‬‬
 ‫‪161‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺎب )‪ :(58‬ﻧﻬﯽ از دﺷﻨﺎم دادن ﺑﻪ ﺑﺎد‬

‫�‪= ^�Ö‬‬
‫اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪e �Ã= I �y Í�à ÿ^= ^È�g �å�j= ˘ » :‬‬
‫� =‹�_ =‬‫�‪à �Î�~�Ë= y‬‬
‫� =‪Í�à ÿ^= �Á�܉‬‬ ‫�‪à �Î�~= �‚�‹= �÷�ÿ �a �å�‡= _�‡d= �fi�Ÿ‬‬
‫‪ÿ^= W^È�ÿ È�—�Ã= I �„È�‰�à �’ �j= _�‹= �fi�k�Í�`�á‬‬
‫�‪= _�‹= �à �è�Ë= _�ÂÎ�Ã= _�‹= �à �è�Ë= y‬‬ ‫� =‹�_ =`�‹� ‪Í�à ÿ^= �Á�܉= �à �è= �‚�‹= �÷�f= �ÖÈ�≈�‡�Ë= X�Ê�f= �m�à‬‬
‫‪à �Î�~Ë= _�ÂÎ�Ã‬‬
‫`�‹� ‪«�Ê�f= �m�à‬؛ ]ﺗﺮﻣﺬي اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ [.‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻪ ﺑﺎد دﺷﻨﺎم ﻧﺪﻫﯿﺪ‬
‫) ‪(1‬‬

‫�‪= à‬‬
‫�‪�Î�~= �‚�‹= �÷�ÿ �a �å�‡= _�‡d= �fi�Ÿ‬‬
‫و ﻫﺮﮔﺎه ﺑﺎدي را دﯾﺪﯾﺪ ﮐﻪ ﻧﻤﯽﭘﺴﻨﺪﯾﺪ‪ ،‬ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ‪ÿ^ :‬‬
‫�‪= y‬‬
‫� =‹�_ = �`‹� ‪Í�à ÿ^= �Á�܉= �à �è= �‚�‹= �÷�f= �ÖÈ�≈�‡�Ë= X�Ê�f= �m�à‬‬ ‫� =‹�_ =‪à �Î�~Ë= _�ÂÎ�Ã‬‬ ‫� =‪à �Î�~�Ë‬‬
‫‪y Í�à ÿ^= �Á�܉‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪.«�Ê�f= �m�à �‹�`= _�‹= �à �è�Ë= _�ÂÎ�Ã= _�‹= �à �è�Ë‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻧﻬﯽ از دﺷﻨﺎم دادن ﺑﺎد‪.‬‬
‫‪ -2‬روي آوردن ﺑﻪ دﻋﺎ و ﺳﺨﻨﺎن ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻫﻨﮕﺎم ﻣﺸﺎﻫﺪهي اﻣﺮي ﻧﺎﮔﻮار‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺎد ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ دارد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺑﺎد‪ ،‬ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﻧﯿﮏ و ﮔﺎﻫﯽ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺖ ﺑﺪ دارد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(59‬درﺑﺎرهي ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪٧٣١٥ :‬؛ ﺻﺤﯿﺢ اﻷدب اﻟﻤﻔﺮد‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۵۵۴ :‬‬
‫ﺧﯿﺮ آﻧﭽﻪ را ﮐﻪ در آن ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﺧﯿﺮ و ﻣﻨﻔﻌﺘﯽ را ﮐﻪ اﯾﻦ‬ ‫)‪ (٢‬ﺗﺮﺟﻤﻪی دﻋﺎ‪» :‬ﯾﺎ اﻟﻠﻪ! ﻣﻦ‪ِ ،‬‬
‫ﺧﯿﺮ اﯾﻦ ﺑﺎد و ﻧﯿﺰ ِ‬
‫ﺷﺮی ﮐﻪ‬‫ﺷﺮ آﻧﭽﻪ در آﻧﺴﺖ و ﻧﯿﺰ از ّ‬
‫ﺷﺮ اﯾﻦ ﺑﺎد و ّ‬‫ﺑﺎد ﺑﻪ آن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬از ﺗﻮ درﺧﻮاﺳﺖ ﻣﯽﮐﻨﻢ و از ّ‬
‫اﯾﻦ ﺑﺎد ﺑﻪ آن ﻣﺄﻣﻮر ﺷﺪه اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺗﻮ ﭘﻨﺎه ﻣﯽﺑﺮم«‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪162‬‬
‫ُ ُ َ َ‬
‫�ٰ ِهل َِّيةِ� َ�قولون هل‬ ‫َ ُ ُّ َ َّ َ ۡ َ ۡ َ‬
‫� ّق َظ َّن ٱلۡ َ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪�﴿ :‬ظنون ب ِٱ�ِ �� ٱ ِ‬
‫َ ۡ ُ ۡ َّ ۡ َ ۡ ُ َّ َّ‬ ‫َۡ‬ ‫َّ‬
‫�ءٖ� قل إِن ٱ�م َر � ُهۥ ِ� ِ﴾ ]آلﻋﻤﺮان‪» .[۱۵۴ :‬درﺑﺎرهي اﷲ‬ ‫�َا م َِن ٱ� ۡمرِ مِن‬
‫ﮔﻤﺎنﻫﺎي ﻧﺎدرﺳﺘﯽ ﻫﻤﭽﻮن ﮔﻤﺎنﻫﺎي دوران ﺟﺎﻫﻠﯿﺖ داﺷﺘﻨﺪ و ﻣﯽﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬آﯾﺎ‪-‬‬
‫ﭘﯿﺮوزي و‪ -‬ﮐﺎري ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﺎﺳﺖ؟ ﺑﮕﻮ‪ :‬ﻫﻤﻪي ﮐﺎرﻫﺎ ﺑﻪ دﺳﺖ اﷲ اﺳﺖ«‪.‬‬
‫لس ۡوءِ َعلَ ۡيه ۡم َدا ٓ� َرةُ ٱ َّ‬
‫لس ۡوءِ﴾ ]اﻟﻔﺘﺢ‪.[۶ :‬‬ ‫َّ ّ َ‬
‫ِ� بٱ َّ�ِ َظ َّن ٱ َّ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫�‬ ‫و ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬ٱلظآن ِ‬
‫»و ﻧﯿﺰ ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﻨﺎﻓﻖ‪ ،‬و ﻣﺮدان و زﻧﺎن ﻣﺸﺮك را ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ ﮔﻤﺎن ﺑﺪ دارﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻋﺬاب ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﭘﯿﺸﺎﻣﺪﻫﺎي ﺑﺪ روزﮔﺎر ﺑﺮ آﻧﺎن ﺑﺎد!«‪.‬‬
‫اﺑﻦاﻟﻘﯿﻢ‪ /‬در ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ﻧﺨﺴﺖ ﮔﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪ :‬ﮔﻤﺎن ﺑﺪي ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﺪان اﺷﺎره ﮔﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻣﺘﻌﻠﻖ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﻓﻘﺎن اﺳﺖ؛ آﻧﻬﺎ ﮔﻤﺎن ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ ﮐﻪ اﷲ‪،‬‬
‫ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش را ﯾﺎري ﻧﻤﯽرﺳﺎﻧﺪ و ﺑﻪزودي دﻋﻮت رﺳﻮلاﷲص از ﻣﯿﺎن ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫رﻓﺖ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﻫﻢ ﺣﮑﻤﺖ اﷲ را اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻫﻢ ﺗﻘﺪﯾﺮ را؛ و ﻫﻢ اﯾﻦ را‬
‫ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﯾﺎري ﺧﻮاﻫﺪ رﺳﺎﻧﺪ و دﯾﻨﺶ را ﺑﺮ ﺳﺎﯾﺮ ادﯾﺎن ﭘﯿﺮوز ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫ﮐﺮد‪ .‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ؛ زﯾﺮا ﺑﺎ ﺣﮑﻤﺖ و وﻋﺪهﻫﺎي او‪،‬‬
‫ﺳﺎزﮔﺎري ﻧﺪارد‪ .‬آري! ﮔﻤﺎن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺎﻃﻞ را آنﭼﻨﺎن ﺑﺮ ﺣﻖ‬
‫ﭼﯿﺮه ﻣﯽﮔﺮداﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﻖ از ﻣﯿﺎن ﻣﯽرود؛ اﻧﮑﺎر آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻗﻀﺎ و ﻗﺪر اﻟﻬﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم ﻣﯽرﺳﺪ ﻧﯿﺰ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪ .‬در ﻣﻘﺪرات اﻟﻬﯽ ﺣﮑﻤﺖﻫﺎﯾﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ آن‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪي ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ اﺳﺖ؛ ﻟﺬا اﻧﮑﺎر اﯾﻦ‬
‫ﺣﮑﻤﺖﻫﺎ ﯾﺎ ﺗﻬﯽ داﻧﺴﺘﻦ اﯾﻦ ﻣﻘﺪرات از ﺣﮑﻤﺖﻫﺎي اﻟﻬﯽ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﮔﻤﺎﻧﯽ‬
‫َ ٰ َ َ ُّ َّ َ َ‬
‫� َف ُر ۚوا ْ فَ َو ۡ� ‪ٞ‬ل لّ َِّ� َ‬
‫ِين‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻓﺮان ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﷲ داﺷﺘﻨﺪ‪�﴿ :‬ل ِك ظن ٱ�ِين‬
‫ََ ْ‬
‫�ف ُروا م َِن ٱ�َّارِ﴾ ]ص‪».[۲۷ :‬اﯾﻦ‪ ،‬ﭘﻨﺪار ﮐﺎﻓﺮان اﺳﺖ‪ .‬ﭘﺲ واي ﺑﻪ ﺣﺎل ﮐﺎﻓﺮان‬
‫از آﺗﺶ )دوزخ(!«‪.‬‬
 ‫‪163‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫ﺑﺴﯿﺎري از ﻣﺮدم‪ ،‬در ﻣﺴﺎﯾﻞ و اﺗﻔﺎﻗﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن روي ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬ﺑﻪ اﷲ‬
‫ﮔﻤﺎن ﺑﺪ دارﻧﺪ! ﮐﺴﯽ‪ ،‬از اﯾﻦ آﻓﺖ دراﻣﺎن ﻧﻤﯽﻣﺎﻧﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ آنﮐﻪ اﷲ را ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎ‬
‫و ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﻟﻮازم ﺣﮑﻤﺖ و ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ ﭘﺮوردﮔﺎر را درﯾﺎﺑﺪ و‬
‫ﺑﺪاﻧﺪ ﮐﻪ ﻫﻤﻪي ﮐﺎرﻫﺎﯾﺶ ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ ﺣﮑﻤﺘﯽ ﺳﺘﻮدﻧﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻫﺮ ﺧﺮدﻣﻨﺪي ﮐﻪ ﺧﯿﺮﺧﻮاه ﺧﻮﯾﺶ اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﺳﻮي اﷲ ﺑﺎز ﮔﺮدد؛ و آنﮐﻪ ﺑﻪ ﭘﺮوردﮔﺎرش ﮔﻤﺎنِ ﺑﺪ داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪،‬‬
‫ﺑﺎﯾﺪ از او آﻣﺮزش ﺑﺨﻮاﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﻧﮕﺎﻫﯽ ﺑﻪ رويﮐﺮد و وﺿﻌﯿﺖ اﻋﺘﻘﺎدي ﻣﺮدم‪،‬‬
‫درﺧﻮاﻫﯽ ﯾﺎﻓﺖ ﮐﻪ از ﺗﻘﺪﯾﺮ‪ ،‬ﮔﻼﯾﻪ دارﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن‬
‫ﻣﯽﺷﺪ! ﺑﺮﺧﯽ از آﻧﻬﺎ ﭼﻨﯿﻦ ﭼﯿﺰﻫﺎﯾﯽ زﯾﺎد ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ ﻫﻢ ﮐﻤﺘﺮ! در ﻫﺮ‬
‫ﺣﺎل ﺗﻮ ﺑﻨﮕﺮ ﮐﻪ آﯾﺎ از اﯾﻦ آﻓﺖ‪ ،‬ﺳﺎﻟﻢ ﻣﺎﻧﺪهاي؟‬
‫=‬ ‫� ‪=_|Î�r_�‡= �÷|ÿ_|�~�`= ˘= Ï |�‡e�Ã‬‬
‫‪˘ dË======= Ô�› �Ρ�ƒ = Ì Ö=�‚�‹=�t �·�j= _·‹= t�·�j=�„eÃ‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﮔﺮ از آﻓﺖ‪ ‬ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬از ﺑﻼي ﺑﺰرﮔﯽ ﻧﺠﺎت ﯾﺎﻓﺘﻪاي؛ و‬
‫ﮔﺮﻧﻪ‪ ،‬ﺗﻮ را ﻧﺠﺎتﯾﺎﻓﺘﻪ‪ ،‬ﻧﻤﯽﺑﯿﻨﻢ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [154‬ﺳﻮرهي آلﻋﻤﺮان‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻔﺴﯿﺮ آﯾﻪي ]‪ [6‬ﺳﻮرهي ﻓﺘﺢ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺧﺒﺮ دادن ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ‬
‫ﺷﻤﺎرش ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﻨﻬﺎ ﮐﺴﯽ از آﻓﺖ‪ ‬ﺑﺪﮔﻤﺎﻧﯽ ﺑﻪ اﷲ ﻧﺠﺎت ﻣﯽﯾﺎﺑﺪ ﮐﻪ اﷲ را ﺑﺎ ﻧﺎمﻫﺎ و‬
‫ﺻﻔﺎﺗﺶ ﺑﺸﻨﺎﺳﺪ و ﺑﻪ ﺧﻮدﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺑﺮرﺳﯽ ﺧﻮﯾﺸﺘﻦ ﺑﭙﺮدازد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(60‬ﺣﮑﻢ ﻣﻨﮑ‪‬ﺮان ﺗﻘﺪﯾﺮ‬

 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪164‬‬

‫اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﻪ ذاﺗﯽ ﮐﻪ ﺟﺎﻧﻢ در دﺳﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهي ﮐﻮه اﺣﺪ ﻃﻼ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ را در راه اﷲ اﻧﻔﺎق ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﺗﺎ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﯾﻤﺎن‬
‫ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬از او ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺷﺪ«‪ .‬ﺳﭙﺲ ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ اﺳﺘﺪﻻل ﮐﺮد ﮐﻪ‬
‫�‪= Ê�Ÿ�ã�á Ë= �Ê�g�k�‘ Ë= Ê�k�’ �Û˙ ‹Ë= �Ê‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪Ÿÿ_�f= ‚�‹�¯�j= �„�`=„_∑˘^» :‬‬
‫�‪«Á�à �èË= �Áà‬؛ ]رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﯾﻤﺎن‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫�‪�Î�~= á‬‬
‫�‪�Ñ�—�ÿ_f= �‚�‹¯�jË= I à �~˝^= fl‬‬
‫‪ÈÎ�ÿ^Ë‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ‪ ،‬و ﻓﺮﺷﺘﮕﺎﻧﺶ‪ ،‬و ﮐﺘﺎبﻫﺎﯾﺶ‪ ،‬و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮاﻧﺶ و روز ﻗﯿﺎﻣﺖ )آﺧﺮت(‬
‫و ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ از ﺳﻮي اﷲ‪ ،‬اﯾﻤﺎن و ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ«‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬

‫رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪ ‬ﺑﻪ ﻓﺮزﻧﺪش ﮔﻔﺖ‪ :‬اي ﭘﺴﺮم! ﻃﻌﻢ‬
‫اﯾﻤﺎن را ﻧﺨﻮاﻫﯽ ﭼﺸﯿﺪ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﯾﻘﯿﻦ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮي ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ‬
‫رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﻘﺪر ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬ﻣﻦ از رﺳﻮل اﷲ ص‪ ،‬ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪dA :‬‬
‫�„� =`�‪= _�‹= �€�Ë‬‬
‫�‪= �h�k�‘ ^=W�€_�–=\ �h�k�‘ �`= ^�Ö_�‹�Ë= �i�á =W€_�—Ã=I �h�k�‘ ^= W�Êÿ�= �€_�—�Ã= �I fi�Ÿ�—�ÿ^= �ÊŸ‬‬
‫~�‪ÿ^= �“�Ÿ‬‬
‫‹�—�_‪ (3 )K@�Ô�ƒ _�åÿ^= �flÈ�—�j= �k�v= �Ú�Ï �è= �⁄�‘ = �à Í�É‬ﯾﻌﻨﯽ‪D :‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل‬
‫آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻗﻠﻢ ﺑﻮد؛ آﻧﮕﺎه ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ را ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬ﺑﻨﻮﯾﺲ«‪.‬‬
‫ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪ ‬اﻓﺰود‪ :‬ﻓﺮزﻧﺪم! ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ از رﺳﻮلاﷲص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪=(4 )K@Ï �·‹= �çΟ�Ã= ^܉=4»= Ÿƒ= �m_‹= ‚�‹A :‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ ﺑﺮ ﻏﯿﺮ اﯾﻦ ﻋﻘﯿﺪه‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﺑﻤﯿﺮد‪ ،‬از‪ -‬ﭘﯿﺮوان دﯾﻦِ‪ -‬ﻣﻦ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٨ :‬‬

‫)‪ (٢‬وﺟﻪ اﺳﺘﺪﻻل اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص در آن‪ ،‬اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ را‬
‫ﺟﺰو ارﮐﺎن ﺷﺶﮔﺎﻧﻪی اﯾﻤﺎن ﺑﺮﺷﻤﺮد‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﻣﺴﻨﺪ اﺣﻤﺪ )‪(٣١٧/٥‬؛ ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪ ،‬ش‪٤٧٠٠:‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪.٣٣١٩:‬‬
‫)‪ (٤‬ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪٢١٥٥:‬؛ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪٤٧٠٠:‬؛ ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم اﺣﻤﺪ )‪(٣١٧/٥‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ در ﻇﻼل‬
‫اﻟﺠﻨﺔ ﻓﯽ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﮐﺘﺎب "اﻟﺴﻨﺔ" از اﺑﻦ أﺑﻲ ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬ش‪ ۱۰۳ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫‪165‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫�‪= “Ÿ~=_�‹=€�Ë`=�„d‬‬
‫و در رواﯾﺖ اﺣﻤﺪ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬‬
‫^! =^‪= fl�È�Í= ≥^= ‚�Û_�‘ = �È�‰= _�› �f= Ô�ƒ _�åÿ^= �÷�Ÿ�j= Ï�Ã= Ò à s�Ã= �h�k�‘ ^= �Ê�ÿ= �€_�—�Ã= fi�Ÿ�—�ÿ‬‬
‫^‪«Ô�‹_�Î�—�ÿ‬؛) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﮐﻪ اﷲ ﻗﻠﻢ را آﻓﺮﯾﺪ‪ ،‬ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﺑﻨﻮﯾﺲ‪ .‬و آنﮔﺎه ﻫﺮ‬
‫آﻧﭽﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪ ،‬ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ«‪.‬‬
‫در رواﯾﺖ اﺑﻦ وﻫﺐ آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= ‚‹È�Í= fi�ÿ= ‚�› �ÃA :‬‬
‫�‪=(3 )K@á_�·ÿ_�f= !^= �Ê–�à v�^= Á�à �èË= Á4�~= á‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﺲ ﺑﻪ ﺧﯿﺮ و ﺷﺮ ﺗﻘﺪﯾﺮ‬
‫‪Ñ�—ÿ_�f‬‬
‫اﯾﻤﺎن ﻧﯿﺎورد‪ ،‬اﷲ او را در آﺗﺶ دوزخ ﺑﺴﻮزاﻧﺪ«‪.‬‬
‫و در ﻣﺴﻨﺪ و ﺳﻨﻦ رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦدﯾﻠﻤﯽ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﺰد اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪‬‬
‫رﻓﺘﻢ و ﮔﻔﺘﻢ‪ :‬در دﻟﻢ ﺷﺒﻬﻪاي درﺑﺎرهي ﺗﻘﺪﯾﺮ آﻣﺪه اﺳﺖ؛ در اﯾﻦﺑﺎره ﭼﯿﺰي ﺑﮕﻮ‬
‫ﺗﺎ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﯾﻦ ﺷﺒﻬﻪ را از ﻗﺒﻠﻢ ﺑﺮدارد‪ .‬اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اﮔﺮ ﺑﻪ اﻧﺪازهي‬
‫ﮐﻮه اﺣﺪ ﻃﻼ اﻧﻔﺎق ﻧﻤﺎﯾﯽ‪ ،‬اﷲ از ﺗﻮ ﻧﻤﯽﭘﺬﯾﺮد‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﯾﻤﺎن داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﯽ و ﺑﺪاﻧﯽ و ﺑﺎور ﮐﻨﯽ ﮐﻪ آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻣﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪر اﺳﺖ و اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ‬
‫ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺪ؛ و آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﻤﯽرﺳﺪ‪ ،‬ﻣﻘﺪر و ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ‪ .‬اﮔﺮ ﺑﺮ‬
‫ﻋﻘﯿﺪهاي ﻏﯿﺮ از اﯾﻦ ﺑﻤﯿﺮي‪ ،‬از دوزﺧﯿﺎن ﺧﻮاﻫﯽ ﺑﻮد«‪ .‬اﺑﻦ دﯾﻠﻤﯽ‪ /‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪:‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ ﯾﻤﺎن و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ #‬رﻓﺘﻢ؛ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬

‫)‪ (٢‬ر‪.‬ک‪ :‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﯿﺸﯿﻦ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ر‪.‬ک‪ :‬ﮐﺘﺎب »اﻟﻘﺪر« از اﺑﻦ وﻫﺐ‪ ،‬ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎرهی ‪ ،٢٦‬از ﻃﺮﯾﻖ ﻋﻤﺮ ﺑﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬از ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ‬
‫ﻣﻬﺮان‪ ،‬از ﻋﺒﺎده ﺑﻦ اﻟﺼﺎﻣﺖ؛ ِاﺳﻨﺎدش ﺑﯿﻦ ﺳﻠﯿﻤﺎن ﺑﻦ ﻣﻬﺮان‪ -‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎن اﻋﻤﺶ‪ -‬اﺳﺖ و ﺑﯿﻦ ﻋﺒﺎده ﺑﻦ‬
‫ﺻﺎﻣﺖ‪ ،‬ﻣﻨﻘﻄﻊ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا اﻋﻤﺶ در ﺳﺎل ‪ ٦١‬ﻫـ زاده ﺷﺪ و ﻋﺒﺎده ﺑﻦ ﺻﺎﻣﺖ‪ ‬در ﺳﺎل ‪ ٣٤‬ﻫـ‬
‫درﮔﺬﺷﺖ‪ .‬ﺷﺎﯾﺎن ذﮐﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ دﮐﺘﺮ ﻋﺒﺪاﻟﻌﺰﯾﺰ اﻟﻌﺜﯿﻢ در ﺗﺤﻘﯿﻖ ﮐﺘﺎب اﻟﻘﺪر‪ ،‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺣﺴﻦ ﻟﻐﯿﺮه‬
‫داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪166‬‬

‫ﺑﺮاﯾﻢ از رﺳﻮلاﷲص‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﺪﯾﺜﯽ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺑﯽ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪ ‬ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬

‫) ‪(1‬‬
‫]ﺣﺪﯾﺚ ﺻﺤﯿﺤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺎﮐﻢ در ﺻﺤﯿﺢ ﺧﻮد آورده اﺳﺖ‪[.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﻓﺮض ﺑﻮدن اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﻟﻬﯽ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -2‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﯾﻤﺎن ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﺮﺑﺎد رﻓﺘﻦ اﻋﻤﺎل‪.‬‬
‫‪ -4‬ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪ ،‬ﻃﻌﻢ اﯾﻤﺎن را ﻧﻤﯽﭼﺸﺪ‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫‪ -5‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﻣﺨﻠﻮق اﷲ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﻫﺮ آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺎ ﻗﯿﺎﻣﺖ اﻧﺠﺎم ﺑﮕﯿﺮد‪] ،‬ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎن اﷲ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻗﻠﻢ[‬
‫ﻧﻮﺷﺘﻪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻋﻼم ﺑﯿﺰاري رﺳﻮل اﷲ ص از ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮ اﯾﻤﺎن ﻧﺪارد‪.‬‬
‫‪ -8‬ﺳﻠﻒ ﺻﺎﻟﺢ ﺑﺮاي رﻓﻊ ﺷﺒﻬﺎت ﺧﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫‪ -9‬ﻋﻠﻤﺎ ﻧﯿﺰ ﺷﺒﻬﺎت ﻣﺮدم را در ﭘﺮﺗﻮ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎي رﺳﻮلاﷲص ﺑﻪروﺷﻨﯽ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ﭘﺎﺳﺦ ﻣﯽدادﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻣﺴﻨﺪ اﻣﺎم أﺣﻤﺪ )‪(١٨٣-١٨٢/٥‬؛ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪٤٦٩٩:‬؛ ﺳﻨﻦ اﺑﻦ ﻣﺎﺟﻪ‪ ،‬ش‪٧٧:‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ در ﻇﻼل‬
‫اﻟﺠﻨﺔ ﻓﯽ ﺗﺨﺮﯾﺞ ﮐﺘﺎب "اﻟﺴﻨﺔ" از اﺑﻦ أﺑﻲ ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬ش‪ ۱۱۱ :‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‬
‫ر‪.‬ک‪ :‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪.۲۴۳۹ :‬‬
‫)‪ (٢‬اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬در ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺪﯾﻦ ﺻﻮرت ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪» :‬ﺑﺪاﻧﯽ و ﺑﺎور داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯽ ﮐﻪ ﺗﻘﺪﯾﺮی ﮐﻪ ﺑﺮ ﺗﻮ رﻓﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻣﮑﺎن ﻧﺪارد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﻧﺮﺳﺪ و آﻧﭽﻪ ﺑﺮاﯾﺖ ﻣﻘﺪر ﻧﺸﺪه‪ ،‬ﻣﻤﮑﻦ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﻮ ﺑﺮﺳﺪ«‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﮔﻮﯾﺎ اﺷﺎرهی ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﻪ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ آﻓﺮﯾﺪهی اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﻗﻠﻢ‪ ،‬ﭘﺲ‬
‫َ َ‬
‫از ﻋﺮش آﻓﺮﯾﺪه ﺷﺪ‪ .‬در ﺣﺪﯾﺚ ﺷﻤﺎرهی ‪ ۳۱۹۱‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺎﻛن‬
‫ﻞﻛ َ ْ َ َ َ َ َّ َ َ‬ ‫ِّ ْ ُ َّ‬ ‫ََ‬ ‫َّ ُ َ َ ْ َ ُ ْ َ ْ ٌ َ ْ ُ َ َ َ ُ ُ َ َ ْ َ‬
‫ت‬‫ﻲﺷ ٍء وﺧﻠﻖ الﺴﻤﻮا ِ‬ ‫�هُ َو�ن ﻋ ْﺮﺷﻪ ﻰﻠﻋ الﻤﺎ ِء َو�ﺘ َﺐ ِﻲﻓ اﺬﻟﻛ ِﺮ‬ ‫ا� ولﻢ ﻳ�ﻦ ﻲﺷء �‬
‫َْ َ‬
‫َواﻷرض«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﻟﻠﻪ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺖ و ﭼﯿﺰي ﻏﯿﺮ از او‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺖ و ﻋﺮش اﻟﻠﻪ ﺑﺮ روي آب ﺑﻮد؛ اﻟﻠﻪ‪،‬‬
‫ﺗﻘﺪﯾﺮ ﻫﻤﻪی ﮐﺎﺋﻨﺎت را در ﻟﻮح ﻣﺤﻔﻮظ ﻧﻮﺷﺖ‪ .‬و آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦ را آﻓﺮﯾﺪ«‪.‬‬
 ‫‪167‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(61‬آﻧﭽﻪ درﺑﺎرهي ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزان و ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان وارد‬

‫ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= �fi�Ÿ�¿`= �‚�‹�Ë= W�ÿ_�≈�j= �! ^= €_–» :‬‬
‫‹� ›�‚� =‪= ^È�—�Ÿ�Ä �Î�ÿ= �Ë`= I �Ô�g �v= ^È�—�Ÿ�Ä �Î�ÿ= �Ë`= �Ó�á �Ö= ^È�—�Ÿ�Ä �Î�Ÿ�Ã= \Ï�—�Ÿ�Ä �‘ = �“�Ÿ�Ä �Í= �h�‰�Ö‬‬
‫‪«�Ó�4�≈�è‬؛ ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[) ‪» (2‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از ﮐﺴﯽ اﺳﺖ‬
‫ﮐﻪ ﻣﯽرود ﺗﺎ ﭼﯿﺰي ﻫﻤﭽﻮن آﻓﺮﯾﺪهي ﻣﻦ ﺑﺴﺎزد؟ ﭘﺲ‪ -‬اﮔﺮ راﺳﺖ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ -‬ﯾﮏ ﻣﻮرﭼﻪ ﯾﺎ ﯾﮏ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﯾﺎ ﺟﻮ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫� = ‪= �! ^= �Ñ·�ƒ = �_f^�Ü�ƒ‬‬
‫ﻋﺎﯾﺸﻪ& ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪é_�·ÿ^= �Ñ�è`» :‬‬
‫� =^ !�«؛ ]ﻣﺘﻔﻖ ﻋﻠﯿﻪ[) ‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‬
‫�‪“�Ÿ�Ä �f= �„È�‰_�ò �Í= �‚ÍÜ‬‬
‫‪ÿ ^= �Ô�‹_�Î�—ÿ^= �fl�È�Í‬‬
‫ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب را در ﻧﺰد اﷲ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ دارﻧﺪ ﮐﻪ آﻓﺮﯾﻨﺶ اﻟﻬﯽ را )ﺑﺎ ﺗﺮﺳﯿﻢ‬
‫ﺟﺎﻧﺪاران ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻦ ﻣﺠﺴﻤﻪي آﻧﺎن( ﺷﺒﯿﻪﺳﺎزي ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫) ‪(4‬‬
‫از اﺑﻦﻋﺒﺎس‪ $‬رواﯾﺖ ﮐﺮدهاﻧﺪ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص‬ ‫ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫� =‪= Ω=�Ê�f�Ü�≈�Î�Ã= �ç�Õ�‡= _�‰�á �È�ì = �Ó�á È�ì = �⁄�’ �f= �Ê�ÿ= �⁄�≈�s �Í‬‬
‫�=‪á _�·ÿ^= Ω‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪á �È�î �‹= �⁄�‘ » :‬‬
‫‪«�fi�·�Â�r‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮي در آﺗﺶ اﺳﺖ و در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺪاري ﮐﻪ آن‬
‫را ﺑﻪﺗﺼﻮﯾﺮ ﮐﺸﯿﺪه‪ ،‬ﻣﻮﺟﻮدي در دوزخ اﺳﺖ ﮐﻪ او را ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬اﺷﺎرهي ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﻪ ﺳﺨﻦ اﺑﻦ دﯾﻠﻤﻲ‪ /‬اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﭙﺲ ﻧﺰد ﻋﺒﺪ اﻟﻠﻪ ﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد و ﺣﺬﯾﻔﻪ ﺑﻦ‬
‫ﯾﻤﺎن و زﯾﺪ ﺑﻦ ﺛﺎﺑﺖ‪ #‬رﻓﺘﻢ؛ آﻧﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮاﯾﻢ از رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﺪﯾﺜﯽ را ﮔﻔﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﺑﻲ ﺑﻦ ﮐﻌﺐ‪‬‬
‫ﮔﻔﺘﻪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪(٧٥٥٩ ،٥٩٥٣) :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢١١١ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٥٩٥٤ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢١٠٧ :‬‬
‫)‪ (٤‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٢٢٢٥ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢١١٠ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪168‬‬

‫آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦﻋﺒﺎس‪$‬‬ ‫) ‪(1‬‬

‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ‬
‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= �Å �Õ�·�Í= �„�`= �Œ�Ÿ�‘ = I _�Î�‡�Ñÿ^= Ï�Ã= �Ó�á È�ì = �á �È�ì = �‚�‹» :‬‬
‫�«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﺮﮐﻪ در دﻧﯿﺎ‪ -‬ﻣﻮﺟﻮد ﺟﺎﻧﺪاري‬
‫‪Å �Ã_�·�f= �ç�Î�ÿ�Ë= �Ô�‹_�Î�—ÿ^= �flÈ�Í= �}Ë�à ÿ^= _�ÂÎ�Ã‬‬
‫را در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻘﺎﺷﯽ ﯾﺎ ﻣﺠﺴﻤﻪ‪ -‬ﺑﻪﺗﺼﻮﯾﺮ ﺑﮑﺸﺪ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﮑﻠّﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ‬
‫در آن روح ﺑﺪﻣﺪ؛ اﻣﺎ ﻫﺮﮔﺰ دﻣﯿﺪن روح‪ ،‬از او ﺳﺎﺧﺘﻪ ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬
‫رواﯾﺘﯽ ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻀﻤﻮن آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻋﻠﯽ‪ ‬ﺑﻪ‬ ‫) ‪(2‬‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫اﺑﻮاﻟﻬﯿﺎج اﺳﺪي ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬آﯾﺎ ﺗﻮ را ﺑﻪ ﻣﺄﻣﻮرﯾﺘﯽ ﺑﻔﺮﺳﺘﻢ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻣﺮا ﺑﻪ‬
‫اﻧﺠﺎمِ آن دﺳﺘﻮر داد؟ ﻫﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮي ﮐﻪ دﯾﺪي‪ ،‬از ﻣﯿﺎن ﺑﺒﺮ و ﻫﺮ ﻗﺒﺮ ﻣﺮﺗﻔﻊ و‬
‫ﺑﻠﻨﺪي را ﺑﺎ ﺧﺎك ﯾﮑﺴﺎن ﮐﻦ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﻣﺠﺎزات ﺳﻨﮕﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان و ﻣﺠﺴﻤﻪ ﺳﺎزان‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫‪ -2‬ﺑﯿﺎن ﻋﻠﺖ آن؛ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺴﺎرت و ﺑﯽادﺑﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬

‫اﷲ‪ ،‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺳﺘﻤﮑﺎرﺗﺮ از ﮐﺴﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫ﻣﯽرود ﺗﺎ ﭼﯿﺰي ﻫﻤﭽﻮن آﻓﺮﯾﺪهي ﻣﻦ ﺑﺴﺎزد؟«‬
‫‪ -3‬ﯾﺎدآوري ﻗﺪرت اﷲ‪ ،‬و ﻧﺎﺗﻮاﻧﯽ ﺑﻨﺪﮔﺎن؛ ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ :‬ﭘﺲ‪ -‬اﮔﺮ‬
‫راﺳﺖ ﻣﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ -‬ﯾﮏ ﻣﻮرﭼﻪ ﯾﺎ ﯾﮏ داﻧﻪ ﮔﻨﺪم ﯾﺎ ﺟﻮ ﺑﯿﺎﻓﺮﯾﻨﻨﺪ«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﺳﺨﺖﺗﺮﯾﻦ ﻋﺬاب روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬از آن ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮان‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻣﻮرد‪ ،‬از ﺟﻤﻠﻪ‪(٧٠٤٢ ،٥٩٦٣) :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢١١٠ :‬‬
‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٩٦٩ :‬‬
‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ آﻧﺎنﮐﻪ در ﻗﺎﻟﺐ ﻧﻘﺎﺷﯽ و ﻣﺠﺴﻤﻪﺳﺎزی‪ ،‬ﺟﺎﻧﺪاران را ﺑﻪﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﻨﺪ‪.‬‬
 ‫‪169‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -5‬اﷲ ﻣﺘﻌﺎل در ﺑﺮاﺑﺮ ﻫﺮ ﺟﺎﻧﺪاري ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮ ﺑﻪﺗﺼﻮﯾﺮ ﻣﯽﮐﺸﺪ‪،‬‬

‫ﻣﻮﺟﻮدي در دوزخ ﻣﯽآﻓﺮﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮ را ﻋﺬاب ﻣﯽﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -6‬ﺗﺼﻮﯾﺮﮔﺮ در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﻣﮑﻠّﻒ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ در آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻮﯾﺮ‬
‫ﮐﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ ،‬روح ﺑﺪﻣﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬اﻣﺮ ﺑﻪ ﻧﺎﺑﻮد ﮐﺮدن ﻫﺮ ﺗﺼﻮﯾﺮي در ﻫﺮ ﺟﺎ ﮐﻪ دﯾﺪه ﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(62‬درﺑﺎرهي زﯾﺎد ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن‬

‫َۡ ُ ْ َ َ ُ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وٱحفظ ٓوا �يۡ� ٰ َن� ۡم﴾ ]اﻟﻤﺎﺋﺪة‪» .[۸۹ :‬ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎﯾﺘﺎن‬
‫را ﭘﺎس ﺑﺪارﯾﺪ«‪.‬‬
‫اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬از رﺳﻮلاﷲص ﺷﻨﯿﺪم ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪= �Œ�Ÿ�•^» :‬‬
‫� =‪«�h�å�’ �Ÿ�ÿ‬؛ ]ﻣﺘﻔﻖٌ ﻋﻠﯿﻪ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬وﺳﯿﻠﻪاي‬
‫� =‪Ô�—�w �› �‹= I �Ô�≈�Ÿ�åŸ�ÿ‬‬
‫‹�·�‪Ô�—�Õ‬‬
‫ﺑﺮاي ﺑﺎزارﮔﺮﻣﯽ و ﻓﺮوش ﮐﺎﻻﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺮﮐﺘﺶ را از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬
‫�‪= fi�› �Ÿ’ �Í= ˘= Ô‬‬
‫از ﺳﻠﻤﺎن‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪n˙ n» :‬‬
‫=‬
‫�=‪=�⁄�r�á Ë= �2’ kå�‹= �⁄Û_ƒË‬‬ ‫� ‪„^â‬‬ ‫^! ‪æ�› Î�è�^= WfiÎÿ`= �i^܃= fi�Â�ÿ= Ë= fiÂ�Α ä �Í= ˘Ë= I‬‬
‫= ]رواﯾﺖ ﻃﺒﺮاﻧﯽ ﺑﺎ‬
‫=‪«�Ê�·Î�› �Î�f‬؛‬
‫�=‬
‫�=‪˘ d=�∆Î�g �Í=˘Ë=ʷΛÎf‬‬ ‫�‪˘ d Ì 3ê�Í ˘ =�Ê�k�ƒ _ò f=�Ê‬‬‫‪Ÿÿ^= �⁄�≈�r‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﻪ ﮔﺮوه ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﺳﺨﻦ‬ ‫) ‪(2‬‬
‫ﺳﻨﺪ ﺻﺤﯿﺢ[‬
‫ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪:‬‬
‫ﭘﯿﺮﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر‪ ،‬ﻓﻘﯿﺮ ﻣﺘﮑﺒﺮ‪ ،‬و ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﻧﺎم اﷲ را وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي داد و ﺳﺘﺪ ﻗﺮار‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٢٠٨٧ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.١٦٠٦ :‬‬

‫)‪ (٢‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺘﺮﻏﯿﺐ واﻟﺘﺮﻫﯿﺐ‪ ،‬ش‪١٧٨٨ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪.٣٠٧٢ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪170‬‬

‫ﻣﯽدﻫﺪ؛ ﺑﺪﯾﻦﺳﺎن ﮐﻪ ﺑﺮاي ﻓﺮوش ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﺪ و ﺑﺮاي‬

‫ﺧﺮﯾﺪاري ﻫﺮ ﭼﯿﺰي ﻧﯿﺰ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد!«‬
‫در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬از ﻋﻤﺮان ﺑﻦ ﺣﺼﯿﻦ‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ‬
‫�‪«fi�Â�‡È�ŸÍ=�‚Í�Üÿ‬؛‬
‫�‪^=�fi�n=I fiÂ�‡�ÈŸÍ=�‚Í�Üÿ‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪^=�fi�n=I Ï�‡à �–=�fi�‘ �à �Î�~» :‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دوران ﻣﻦ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ )ﺻﺤﺎﺑﻪ(‪،‬‬
‫ﺳﭙﺲ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﯾﻨﺪ )ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ(‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻧﺴﻞِ ﺑﻌﺪي‪) ،‬ﺗﺒﻊ‬
‫ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ(«‪ .‬ﻋﻤﺮان‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻧﻤﯽداﻧﻢ دو ﺑﺎر ﺟﻤﻠﻪي »ﺳﭙﺲ ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از‬
‫اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﯾﻨﺪ« را ﺗﮑﺮار ﻧﻤﻮد ﯾﺎ ﺳﻪ ﺑﺎر؛ ﺳﭙﺲ ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص اﻓﺰود‪=�„È�’ �Í=�fi�n» :‬‬
‫‪=˘�Ë=�„Ë�á �Ü�·�Í�Ë=I „È�·�› �j�¯ �Í=˘�Ë=�„È�‡È�Ä �Í�Ë=I „Ë�Ñ�Â�ê�k�å�Í=˘Ë=�„Ë�ÑÂê�Í=�fl�È�–=�fi�‰�Ñ≈�f‬‬
‫‪«�‚�› �åÿ^= �fiÂÎ�Ã= �à �Â�¡�Í�Ë= I „È�ÃÈ�Í‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻨﺪ ﮐﻪ از آﻧﻬﺎ درﺧﻮاﺳﺖ ﺷﻬﺎدت )ﮔﻮاﻫﯽ( ﻧﻤﯽﺷﻮد؛‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻣﯽورزﻧﺪ و اﻣﺎﻧﺖدار و ﻗﺎﺑﻞ اﻋﺘﻤﺎد ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ ﻧﺬر ﻣﯽﮐﻨﻨﺪ و ﺑﻪ ﻧﺬر ﺧﻮد‬
‫وﻓﺎ ﻧﻤﯽﮐﻨﻨﺪ و ﭼﺎﻗﯽ‪ ،‬در ﻣﯿﺎﻧﺸﺎن ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽﺷﻮد«‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ در ﺻﺤﯿﺢ ]ﺑﺨﺎري و ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (2‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪‬‬
‫�‪= �‚Í�Ü‬‬
‫�‪ÿ ^= �fi�n= �fi�Â�‡È�Ÿ�Í= �‚Í�Ü‬‬
‫‪ÿ ^= �fi�n= I Ï�‡�à �–= é‬‬
‫�‬‫ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮلاﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪_�·ÿ^= �à �Î�~» :‬‬
‫‪«�Ê�j�É_�Â�è= �Ê�·Î�› �Í= Ë= �Ê�·Î�› �Í= fi‰�Ñ�v�`= �Ó�É_�Â�è= �“�g�å�j= �fl�È�–= �ÚÏ�s �Í= �fi�n= I �fi�Â�‡È�Ÿ�Í‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪:‬‬
‫»ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮدم‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در دوران ﻣﻦ ﺑﻪﺳﺮ ﻣﯽﺑﺮﻧﺪ )ﺻﺤﺎﺑﻪ(‪ ،‬ﺳﭙﺲ‬
‫ﻧﺴﻠﯽ ﮐﻪ ﭘﺲ از اﯾﺸﺎن ﻣﯽآﯾﻨﺪ )ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ(‪ ،‬و ﺳﭙﺲ ﻧﺴﻞِ ﺑﻌﺪي‪) ،‬ﺗﺒﻊ ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ(؛ و ﺑﻌﺪ‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٢٦٥١ :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٥٣٥ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪(٦٤٢٩ ،٣٦٥١ ،٢٦٥٢) :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٥٣٣ :‬‬
 ‫‪171‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫از آﻧﻬﺎ‪ ،‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﻣﯽآﯾﻨﺪ ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ﻗﺒﻞ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن‪ ،‬ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻨﺪ و‬
‫ﮔﺎﻫﯽ ﻗﺒﻞ از ﮔﻮاﻫﯽ دادن‪ ،‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ«‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬

‫اﺑﺮاﻫﯿﻢ ]ﻧﺨﻌﯽ‪ [/‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﭘﺪراﻧﻤﺎن ﻣﺎ را در زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﺮدﺳﺎل‪ -‬ﯾﻌﻨﯽ‬

‫) ‪(2‬‬
‫ﻧﺎﺑﺎﻟﻎ‪ -‬ﺑﻮدﯾﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺧﺎﻃﺮ ﮔﻮاﻫﯽ دادن‪ ،‬ﮐﺘﮏ ﻣﯽزدﻧﺪ‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺳﻔﺎرش ﺑﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺧﺒﺮ دادن از اﯾﻨﮑﻪ »ﺳﻮﮔﻨﺪ‪ ،‬وﺳﯿﻠﻪاي ﺑﺮاي ﺑﺎزارﮔﺮﻣﯽ و ﻓﺮوش‬
‫ﮐﺎﻻﺳﺖ؛ اﻣﺎ ﺑﺮﮐﺘﺶ را از ﻣﯿﺎن ﻣﯽﺑﺮد«‪.‬‬
‫‪ -3‬وﻋﯿﺪ ﺷﺪﯾﺪ درﺑﺎرهي ﮐﺴﯽ ﮐﻪ در داد و ﺳﺘﺪ‪ ،‬ﯾﺎ ﺧﺮﯾﺪ و ﻓﺮوش‪،‬‬
‫ﻫﻤﻮاره ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرد‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺗﺬﮐﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ ﺟﺮم ﮔﻨﻬﮑﺎراﻧﯽ ﮐﻪ اﻧﮕﯿﺰهي ﮔﻨﺎه در آﻧﻬﺎ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ اﺳﺖ‪ ،‬از ﺟﺮم دﯾﮕﺮان ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻧﮑﻮﻫﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ‪ -‬ﺑﺪون دﻟﯿﻞ‪ -‬ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ‬
‫از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﻧﺸﺪه ﮐﻪ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺑﺨﻮرﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺮدﻣﺎن ﺑﯽﺗﻘﻮاﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪراﺣﺘﯽ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﻣﯽﺧﻮرﻧﺪ و ﺷﻬﺎدت ﻣﯽدﻫﻨﺪ!‬
‫)‪ (٢‬ﻣﻨﻈﻮر از ﮐﺘﮏ زدن‪ ،‬ﺗﻨﺒﯿﻪ ﮐﺮدن اﺳﺖ؛ ﻧﻪ زدﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﮐﻮدک آﺳﯿﺐ ﺑﺮﺳﺎﻧﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﭼﻨﺎﻧﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﭘﯿﺮﻣﺮد زﻧﺎﮐﺎر‪ ،‬و ﻓﻘﯿﺮ ﻣﺘﮑﺒﺮ را ﺟﺰو ﺳﻪ ﮔﺮوﻫﯽ ﺑﺮﺷﻤﺮد ﮐﻪ اﻟﻠﻪ‪ ‬در روز‬
‫ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺑﺎ آﻧﺎن ﺳﺨﻦ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﺪ‪ ،‬آﻧﻬﺎ را ﭘﺎﮐﯿﺰه ﻧﻤﯽﮔﺮداﻧﺪ و ﻋﺬاب دردﻧﺎﮐﯽ در ﭘﯿﺶ دارﻧﺪ‪ .‬زﯾﺮا ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﭘﺎ ﺑﻪ‬
‫ﺧﻼف ﺟﻮان ﮐﻪ ﺷﻬﻮﺗﺶ ﻗﻮی اﺳﺖ و ﺧﻮﯾﺸﺘﻦداری در دور ِان‬ ‫ِ‬ ‫ﺳﻦ ﻣﯽﮔﺬارد‪ ،‬ﺷﻬﻮﺗﺶ ﻓﺮوﮐﺶ ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﺮ‬
‫ﺟﻮاﻧﯽ‪ ،‬دﺷﻮارﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺧﯿﻠﯽ زﺷﺖﺗﺮ اﺳﺖ ﮐﻪ ﯾﮏ ﭘﯿﺮﻣﺮد زﻧﺎ ﮐﻨﺪ؛ ﭼﻮن اﻧﮕﯿﺰهی ﭼﻨﯿﻦ ﮔﻨﺎﻫﯽ در او‬
‫ﮐﻢﺗﺮ و ﺿﻌﯿﻒﺗﺮ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬اﮔﺮﭼﻪ زﻧﺎ ﻫﻢ ﺑﺮای ﺟﻮان‪ ،‬ﺑﺪ اﺳﺖ و ﻫﻢ ﺑﺮای ﭘﯿﺮﻣﺮد؛ اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺮای ﭘﯿﺮﻣﺮد ﺧﯿﻠﯽ‬
‫زﺷﺖﺗﺮ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺮوت‪ ،‬اﻧﮕﯿﺰهای ﺑﺮای ﺗﮑﺒﺮ در آدم ﺛﺮوﺗﻤﻨﺪ اﺳﺖ؛ اﻣﺎ اﯾﻦ اﻧﮕﯿﺰه در ﻓﻘﯿﺮ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﻟﺬا‬
‫ﺑﻪرﻏﻢ ﺑﺪ ﺑﻮدن ﺗﮑﺒﺮ ﺑﺮای ﻫﺮ اﻧﺴﺎﻧﯽ‪ ،‬زﺷﺘﯽاش ﺑﺮای آدم ﻓﻘﯿﺮ‪ ،‬ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪172‬‬

‫‪ -6‬ﺗﻌﺮﯾﻒ رﺳﻮل اﷲ ص از ﺳﻪ ﻃﺒﻘﻪي ﻧﺨﺴﺖ اﯾﻦ اﻣﺖ؛ ]ﯾﻌﻨﯽ‬

‫ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ ،‬ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ‪ ،‬و اﺗﺒﺎع ﺗﺎﺑﻌﯿﻦ[ و ﺑﯿﺎن ﺣﻮادث ﭘﺲ از آﻧﻬﺎ‪.‬‬
‫‪ -7‬ﻧﮑﻮﻫﺶ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺧﻮدﺳﺮاﻧﻪ و ﺑﯽآﻧﮑﻪ از آﻧﻬﺎ ﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮد‪،‬‬
‫ﮔﻮاﻫﯽ ﻣﯽدﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -8‬ﮔﺬﺷﺘﮕﺎن ﻧﯿﮏ‪ ،‬ﻓﺮزﻧﺪاﻧﺸﺎن را ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﮔﻮاﻫﯽ و وﻓﺎي ﺑﻪ ﻋﻬﺪ ﺗﻨﺒﯿﻪ‬
‫ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(63‬درﺑﺎرهي ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن اﷲ‪ ،‬و ﭘﯿﻐﻤﺒﺮش‬

‫َّ َ َ ُّ َ َ ُ ُ ْ ۡ َ‬ ‫َ ُ ْ‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬وأ ۡوفوا ب ِ َع ۡه ِد ٱ�ِ إِذا � ٰ َهد� ۡم َو� تنقضوا ٱ�يۡ َ� ٰ َن‬
‫َۡ ُ َ‬ ‫َ َ َ ۡ َ َ ۡ ُ ُ َّ َ َ َ ۡ ُ ۡ َ ً َّ َّ َ َ‬ ‫َ‬
‫� َ� ۡعل ُم َما �ف َعلون‪﴾٩١‬‬ ‫َ� ۡع َد ت ۡوكِيدِها وقد جعلتم ٱ� علي�م ك ِفي� ۚ إِن ٱ‬
‫]اﻟﻨﺤﻞ‪» .[۹۱ :‬و ﭼﻮن ﺑﺎ اﷲ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﯿﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﭘﯿﻤﺎن اﻟﻬﯽ وﻓﺎ ﮐﻨﯿﺪ و ﺳﻮﮔﻨﺪﻫﺎي‬
‫اﺳﺘﻮاري را ﮐﻪ ﯾﺎد ﻣﯽﮐﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻧﺸﮑﻨﯿﺪ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﷲ را ﺷﺎﻫﺪ و ﻧﮕﻬﺒﺎﻧﺘﺎن‬
‫ﻗﺮار دادهاﯾﺪ‪ .‬ﺑﯽﮔﻤﺎن اﷲ از ﮐﺮدارﺗﺎن آﮔﺎه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫ﺑﺮﯾﺪه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻫﺮﮔﺎه رﺳﻮل اﷲ ص ﮐﺴﯽ را ﺑﻪ ﻓﺮﻣﺎﻧﺪﻫﯽ ﻟﺸﮑﺮ‬
‫ﻣﻨﺼﻮب ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬او را ﺑﻪ رﻋﺎﯾﺖ ﺗﻘﻮاي اﻟﻬﯽ در ﻣﻮرد ﺧﻮد و ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺎ‬
‫� =^ !� ‪= I‬‬
‫� =^ !� =‪⁄Î�g �ã= Ï�Ã‬‬
‫او ﺑﻮدﻧﺪ‪ ،‬ﺗﻮﺻﯿﻪ ﻣﯽﻧﻤﻮد و ﻣﯽﻓﺮﻣﻮد‪fi�ã_�f= ^Ë�ä �» ^» :‬‬
‫�‪= ^È�Ÿ�k�—�j= _�ÿ�Ë= I ^È�Ÿ�o�› �j= ˘�Ë= I ^Ë�á �Ñ�…�j= ˘�Ë= I ^È‬‬ ‫–�_‪Ÿ�…�j= ˘�Ë= ^Ë�ä �» ^= I �! _�f= �à �Õ�‘ = �‚�‹= ^È�Ÿ�j‬‬
‫�‪= �Ë�`= J‬‬ ‫�‪€_�î �~= �q_�Ÿ�n= �ÿ‬‬ ‫� ‘�≤� ‪d= �fi�Â�ƒ �É_�Ã= I‬‬ ‫�‪à �ê�› �ÿ^= �‚�‹= �◊�Ë�Ñ�ƒ = �lÎ�—�ÿ= ^�Ö‬‬ ‫‪d�Ë= I ^�ÑÎ�ÿ�Ë‬‬
‫�‪= �ÿ‬‬ ‫�‪d= �fi�Â�ƒ �É^= �fi�n= I �fi�Â�·�ƒ= �Œ�‘ �Ë= I �fi�Â�·�‹= �⁄�g �–_�Ã= �◊È�f_�r�`= _�‹= �‚�Â�k�Í�a �Ã= J‬‬ ‫~� ˙‪€‬‬
‫�=‬ ‫�‪€�È�w �kÿ^= �ÿd‬‬ ‫�„� =`�‪= �fi�Â�ƒ �É^= �fi�n= I �fi�Â�·�ƒ = �Œ�‘ �Ë= I �fi�Â�·�‹= �⁄�g �–_�Ã= I �◊È�f_�r‬‬ ‫� ‪e Ã� = I‬‬‫�‪fl_�Ÿ�ã‬‬ ‫^ˇ‬
‫�„� =‪= _�‹= �fi�Ÿ��Ã= �÷�ÿ�Ö= ^È�Ÿ�≈�Ã‬‬ ‫�‪d= �fi�Â�‡�`= �fi�‰�à �g �~�`�Ë= I �‚Í‬‬ ‫� =^‪à �r_�Â�› �ÿ‬‬
‫�‪á ^�É= �ÿd‬‬‫�‪= �fi�‰á‬‬ ‫‹�‚� =‪^�É‬‬
‫�„� =`�‪=I _�Â�·�‹= ^È�ÿ �È�w �k�Í= �„�`= ^�È�f‬‬ ‫�‪e Ã�= I �‚Í‬‬‫�‪à �r_�Â�› �ÿ^= �Ÿ�ƒ= _�‹= �fi‬‬ ‫�‪Â�Î�Ÿ�ƒ �Ë= I �‚Í‬‬ ‫‪à �r_�Â�› �Ÿ�ÿ‬‬
 ‫‪173‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪= �! ^= �fi�’ �v= �fiÂ‬‬ ‫�‬ ‫� ‪�Î�Ÿ�ƒ= Ì‬‬ ‫‪à �s �Í= I �≤�› �Ÿ�å�› �ÿ^= �i^�à �ƒ �a �‘ = �„È�‡È�’ �Í= �fi�Â�‡�`= �fi�‰�à �g �~�a �Ã‬‬
‫�_ =`�„� =‬ ‫�‪ÿ‬‬
‫� ‪d= �Ú�Ï �è= �Ú�Ï �Õ�ÿ^�Ë= �Ô�› Î�·�…�ÿ^= Ï�Ã= �fi�Â�ÿ= �„È�’ �Í= ˘�Ë= I �≤�·�‹�¯ �› �ÿ^= �Ÿ�ƒ = Ì‬‬ ‫�‪à �s �Í= Ì �Üÿ‬‬ ‫^‬
‫◊=‬ ‫�‪� È�f_�r�`= �fi�‰= �„e‬‬ ‫�„� =‪Ã� = I �Ô�Í�ä �s �ÿ^= �fi�Â�Ÿ�å�Ã= ^�È�f�`= �fi�‰‬‬ ‫‪e �Ã= I �≤�› �Ÿ�å�› �ÿ^= �∆�‹= ^Ë�Ñ�‰_�s �Í‬‬
‫�‪= ^�Öd‬‬ ‫�‪�Ë= I �fi�Â�Ÿ�j_�–�Ë= �! _�f= �‚�≈�k�ã_�Ã= ^�È�f�`= �fi�‰= �„e‬‬ ‫‪�Ã= I �fi�Â�·�ƒ= �Œ�‘ �Ë= I �fi�Â�·�‹= �⁄�g �–_�Ã‬‬
‫� =‪= ˙ �Ã= I �Ê�Î�g �‡= Ô� �‹�Ö�Ë= I �! ^= �Ô�‹�Ö= �fi�Â�ÿ= �⁄�≈�s �j= �„�`= �◊Ë�É^�á �a �Ã‬‬ ‫‪‚�î �v= �⁄�‰�`= �m�à �ì _�v‬‬
‫� =^‪= I �÷�f_�w �ì �`= �Ô�‹�Ö�Ë= �÷�k�‹�Ö=�fi�Â�ÿ= �⁄�≈�r‬‬ ‫‪‚�’ �ÿ�Ë= I �Ê�Î�g �‡= �Ô�‹�Ö=˘�Ë= I �! ^= �Ô�‹�Ö=�fi�Âÿ�= �⁄�≈�s �j‬‬
‫’‪= �Ô�‹�Ö= ^Ë�à �Õ�Ä �j= �„�`= �‚�‹= �„�È�‰�`= �fi�’ �f_�w �ì �`= �fi�‹�Ö�Ë= �fi‬‬ ‫�‡� ’�‪� �› �‹�Ö= ^Ë�à �Õ�Ä �j= �„�`= �fi‬‬ ‫�‪e Ã‬‬
‫�=‬ ‫�‪fi�’ �v= �Ÿ�ƒ = �fi�Â�ÿ‬‬ ‫�‚ =‪ä �·�j= �„�`= �◊Ë�É^�á �a �Ã‬‬ ‫�‪�î �v= �⁄�‰�`= �m�à �ì _�v= ^�Öd‬‬ ‫^ !� =‪�Ë= I �Ê�ÿÈ�ã�á = �Ô�‹�Ö�Ë‬‬
‫�‪= _�ÿ= �÷�‡e‬‬ ‫�‪�Ã= I �÷�› �’ �v= �Ÿ�ƒ = �fi�Â�ÿ‬‬ ‫�‪ä �‡�`= �‚�’ �ÿ�Ë= I �! ^= fi‬‬ ‫�‪�’ �v= �Ÿ�ƒ = �fi�Â�ÿä‬‬ ‫^ !� ‪�·�j= _�Ÿ�Ã= I‬‬
‫‪«˘= �fl�`= �fiÂ‬؛ ]رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ‪ ،‬در‬ ‫�‬ ‫� ‪Î�Ã= �! ^= �fi�’ �v= �hÎ�î �j�`= Ì‬‬ ‫‪á �Ñ�j‬‬
‫راه اﷲ ﺟﻬﺎد ﮐﻨﯿﺪ و ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ‪ .‬ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻨﯿﺪ و‬
‫ﺧﯿﺎﻧﺖ ﻧﮑﻨﯿﺪ و از ﻋﻬﺪﺷﮑﻨﯽ و ﻣﺜﻠﻪ ﮐﺮدن ]ﯾﺎ ﺑﺮﯾﺪن اﻋﻀﺎي ﮐﺸﺘﻪﺷﺪﮔﺎن[‬
‫ﺑﭙﺮﻫﯿﺰﯾﺪ؛ ﻫﯿﭻ ﮐﻮدﮐﯽ را ﻧﮑُﺸﯿﺪ؛ ﻫﻨﮕﺎمِ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﻣﺸﺮﮐﺎن‪ ،‬آﻧﺎن را ﺑﻪ‬
‫ﭘﺬﯾﺮش ﯾﮑﯽ از اﯾﻦ ﺳﻪ ﻣﻮرد ﻓﺮا ﺑﺨﻮان و ﻫﺮ ﮐﺪام را ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮ‪ :‬ﻧﺨﺴﺖ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ اﺳﻼم دﻋﻮت ﺑﺪه؛ اﮔﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﻗﺒﻮل ﮐﻦ‪،‬‬
‫آنﮔﺎه از آﻧﻬﺎ ﺑﺨﻮاه ﮐﻪ ﺑﻪ ﺳﺮزﻣﯿﻦ ﻣﻬﺎﺟﺮان‪ ،‬ﻫﺠﺮت ﮐﻨﻨﺪ؛ و ﺑﮕﻮ‪ :‬اﮔﺮ ﭼﻨﯿﻦ‬
‫ﮐﺮدﯾﺪ‪ ،‬ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮق و وﻇﺎﯾﻔﯽ را ﺧﻮاﻫﯿﺪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪي ﻣﻬﺎﺟﺮان دارﻧﺪ‪ .‬و‬
‫اﮔﺮ ﺣﺎﺿﺮ ﺑﻪ ﻫﺠﺮت ﻧﺸﺪﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻪ آﻧﺎن ﺧﺒﺮ ﺑﺪه ﮐﻪ ﺑﺎ آﻧﻬﺎ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‬
‫ﺑﺪوي و ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ ﺑﺮﺧﻮرد ﻣﯽﺷﻮد؛ ﯾﻌﻨﯽ اﺣﮑﺎم اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﺑﺮ آﻧﺎن اﺟﺮا‬
‫ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬اﻣﺎ از ﻏﻨﺎﯾﻢ ﺳﻬﻤﯽ ﻧﺨﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ ،‬ﻣﮕﺮ اﯾﻨﮑﻪ در ﺟﻬﺎد ﺷﺮﮐﺖ‬
‫ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮ اﺳﻼم را ﻧﭙﺬﯾﺮﻓﺘﻨﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن ﺟﺰﯾﻪ ﺑﺨﻮاه‪ .‬اﮔﺮ ﻗﺒﻮل ﮐﺮدﻧﺪ‪ ،‬از آﻧﺎن‬
‫ﺑﭙﺬﯾﺮ و دﺳﺖ از ﺟﻨﮓ ﺑﺪار‪ .‬اﻣﺎ اﮔﺮ ﻗﺒﻮل ﻧﮑﺮدﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﷲ‪ ،‬ﺑﺎ آﻧﺎن‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪١٧٣١ :‬؛ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪(٢٦١٣،٢٦١٢) :‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪.(١٦١٧) :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪174‬‬

‫ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻦ‪ .‬و اﮔﺮ ﻗﻠﻌﻪاي را ﻣﺤﺎﺻﺮه ﮐﺮدي‪ ،‬ﺳﭙﺲ آﻧﺎن ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪ و‬
‫ﭘﯿﻤﺎن اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﺎ ﺗﻮ ﺻﻠﺢ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ ﻣﮑﻦ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن‬
‫ﺧﻮدت ﺑﺎ آﻧﺎن ﻣﺬاﮐﺮه و ﮔﻔﺘﮕﻮ ﮐﻦ؛ زﯾﺮا اﮔﺮ ﺷﻤﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﺧﻮد را‬
‫ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﺶ ﮐﻤﺘﺮ اﺳﺖ از اﯾﻨﮑﻪ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ را ﺑﺸﮑﻨﯿﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﮔﺮ ﺳﺎﮐﻨﺎن ﻗﻠﻌﻪاي را ﺑﻪ ﻣﺤﺎﺻﺮه در آوردي‪ ،‬آنﮔﺎه از ﺗﻮ ﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ‬
‫ﮐﻪ ﺣﮑﻢ اﷲ را درﺑﺎرهي آﻧﺎن اﺟﺮا ﮐﻨﯽ‪ ،‬ﻧﭙﺬﯾﺮ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺣﮑﻢ ﺧﻮدت را ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد‬
‫ﮐﻦ‪ ،‬زﯾﺮا از ﮐﺠﺎ ﻣﻌﻠﻮم ﮐﻪ ﺑﻪراﺳﺘﯽ ﻣﻄﺎﺑﻖِ دﺳﺘﻮر اﷲ ﺑﺎ آﻧﺎن رﻓﺘﺎر ﮐﻨﯽ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫) ‪(1‬‬
‫‪ -1‬ﺗﻔﺎوت ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن اﷲ و ﭘﯿﺎﻣﺒﺮش ﺑﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪.‬‬
‫‪ -2‬راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺰﯾﻨﻪي ﮐﻢزﯾﺎنﺗﺮ از ﻣﯿﺎن دو ﮔﺰﯾﻨﻪاي ﮐﻪ ﯾﮑﯽ‬
‫از آﻧﻬﺎ‪ ،‬زﯾﺎنﺑﺎر اﺳﺖ و دﯾﮕﺮي‪ ،‬زﯾﺎنﺑﺎرﺗﺮ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -3‬دﺳﺘﻮر رﺳﻮلاﷲ ص ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﻧﺎم اﷲ‪ ،‬در راه اﷲ ﺟﻬﺎد ﮐﻨﯿﺪ«‪.‬‬
‫‪] -4‬ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ[ اﯾﻦ دﺳﺘﻮر رﺳﻮلاﷲ ص ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﺎ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ اﷲ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﮐﻔﺮ ورزﯾﺪهاﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺠﻨﮕﯿﺪ«‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -5‬اﯾﻦ رﻫﻨﻤﻮد رﺳﻮلاﷲ ص ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﻪ ﮐﻤﮏ اﷲ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﯿﮑﺎر ﮐﻦ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﯾﻌﻨﯽ ﭘﯿﻤﺎن ﺑﺴﺘﻦ ﺑﺎ دﺷﻤﻨﺎن ﺑﻪ ِﻧﺎم اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ‪ ،‬ﻧﺎروا؛ و ﺑﺎ ﻋﻬﺪ و ﭘﯿﻤﺎن ِ‬
‫ﺧﻮد ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن‪ ،‬رواﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺧﻮد ﺣﺪﯾﺚ ﺑﯿﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻋﻠﺘﺶ‪ ،‬در ِ‬
‫)‪ (٢‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ واﺟﺐ ﺑﻮدن ﺟﻬﺎد و ﻧﯿﺰ ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از اﻟﻠﻪ‪ ‬و اﺧﻼص و ﻫﻢﺳﻮﯾﯽ ﺑﺎ رﻫﻨﻤﻮدﻫﺎی‬
‫دﯾﻨﯽ در ﻣﺴﯿﺮ ﺟﻬﺎد اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬از اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮده‪ ،‬وﺟﻮب ﭘﯿﮑﺎر ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان‪ ،‬ﺑﺮداﺷﺖ ﻣﯽﺷﻮد؛ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ ﻓﻘﻂ ﺑﺎ ﮐﺎﻓﺮان ﭘﯿﮑﺎر ﻣﯽﮔﺮدد‪ ،‬ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﯽ ﮐﻪ از دادن زﮐﺎﺗﺶ اﻣﺘﻨﺎع ورزد‪ ،‬ﯾﺎ ﺣﺘﯽ ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎﻧﯽ ﮐﻪ اذان و اﻗﺎﻣﻪی ﻧﻤﺎز ﺟﻤﺎﻋﺖ را در ﻣﻨﻄﻘﻪی ﺧﻮد‬
‫ﺣﮑﻢ اﻟﻠﻪ و رﺳﻮﻟﺶ ﺗﻦ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺗﺮک ﮐﻨﻨﺪ‪ -،‬ﺑﻪ رﻏﻢ اﯾﻨﮑﻪ ﻣﺴﻠﻤﺎن ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ -‬ﺑﺎز ﻫﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎ آﻧﺎن ﭘﯿﮑﺎر ﻧﻤﻮد ﺗﺎ ﺑﻪ ِ‬
 ‫‪175‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ -6‬ﺗﻔﺎوت ﺣﮑﻢ اﷲ ﺑﺎ ﺣﮑﻢ ﻋﻠﻤﺎ‪.‬‬
‫‪ -7‬درك اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ اﻣﮑﺎن داﺷﺖ ﯾﮏ ﺻﺤﺎﺑﯽ در ﻫﻨﮕﺎم ﺿﺮورت‬
‫ﺣﮑﻤﯽ ﺻﺎدر ﻣﯽﮐﺮد ﮐﻪ ﻧﻤﯽداﻧﺴﺖ آﯾﺎ ﻣﻄﺎﺑﻖ ﺣﮑﻢ اﷲ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‬
‫) ‪(3‬‬
‫ﯾﺎ ﺧﯿﺮ؟‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(64‬ﺟﺴﺎرت ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﺟﺎي اﷲ‬

‫ﺟﻨﺪب ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﷲ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= !^Ë= W�⁄�r�á = €_–» :‬‬
‫�\ =‬
‫�‪„˙ Õ�ÿ= �à �Õ»`= ˘= „�`= � Ÿƒ= ≥akÍ= Ì Ü‬‬
‫�‪ÿ ^= ^�Ö=‚�‹= W=!^=€_—�Ã=K‬‬
‫˘=‪„˙ Õÿ=!^=à Õ…Í‬‬

‫)‪ (١‬اﯾﻦ رﻫﻨﻤﻮد‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ وﺟﻮب ﮐﻤﮏ ﺧﻮاﺳﺘﻦ از اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ؛ ﻧﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺗﺪﺑﯿﺮ و ﺗﻮان ﺧﻮد‬
‫اﻋﺘﻤﺎد ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺣﮑﻢ اﻟﻬﯽ ﻫﻤﻮاره‪ ،‬درﺳﺖ و ﺑﻪﺟﺎﺳﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺣﮑﻢ ﻋﻠﻤﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺳﺖ ﯾﺎ ﻧﺎدرﺳﺖ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬از اﯾﻦرو‬
‫در اﺳﺘﻔﺘﺎ از ﻋﻠﻤﺎ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ‪ :‬ﺣﮑﻢ ﯾﺎ دﯾﺪﮔﺎه اﺳﻼم درﺑﺎرهی ﻓﻼن ﻣﻮﺿﻮع ﭼﯿﺴﺖ؟ زﯾﺮا ﭼﻪﺑﺴﺎ ﻣﻔﺘﯽ در‬
‫ﻓﺘﻮاﯾﺶ اﺷﺘﺒﺎه ﮐﻨﺪ‪ ،‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻫﯿﭻ اﺷﺘﺒﺎﻫﯽ در اﺣﮑﺎم ﺷﺮﻋﯽ وﺟﻮد ﻧﺪارد؛ ﻣﻔﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﻓﺘﻮاﯾﺶ را‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ اﺳﻼم ﺑﺪاﻧﺪ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﮑﻢ اﺳﻼم‪ ،‬اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ‪ ،...‬ﺑﻠﮑﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺣﮑﻢ‬
‫اﺳﻼم ﺑﻪ رأی ﻣﻦ‪ ،‬ﭼﻨﯿﻦ و ﭼﻨﺎن اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ‪ ،‬در ﺻﻮرﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺮحﺷﺪه‪ ،‬ﻧﺺ‬
‫ِ‬
‫واﺿﺢ و ﺻﺮﯾﺤﯽ وﺟﻮد ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻨﺠﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﯿﻢ‪ :‬ﺗﻔﺎوت ﻓﺮاواﻧﯽ در ﺑﯿﻦ ﻧﺼﻮص‬
‫دﯾﻨﯽ و ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از ﻧﺼﻮص دﯾﻨﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ ،‬وﺟﻮد دارد و ﻧﺒﺎﯾﺪ ﺑﺮداﺷﺖﻫﺎ و اﺳﺘﻨﺒﺎطﻫﺎ را‬
‫ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺣﮑﻢ اﺳﻼم داﻧﺴﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﯾﻌﻨﯽ در وﻗﺖ ﺿﺮورت‪ ،‬ﺻﺪور ﺣﮑﻢ‪ ،‬ﺑﻪﺷﺮط اﺟﺘﻬﺎد و ﺑﻪﮐﺎرﮔﯿﺮی ﺗﻤﺎم ﺗﻼش ﺑﺮای اﺳﺘﻨﺒﺎﻃﯽ دﻗﯿﻖ‪ ،‬روا و‬
‫ﺑﻠﮑﻪ در ﺷﺮاﯾﻄﯽ ﻧﯿﺰ واﺟﺐ اﺳﺖ؛ اﮔﺮﭼﻪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﻧﺴﺎن در اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﺟﺘﻬﺎد‪ ،‬ﺑﻪ ﺣﻄﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﺮود‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪176‬‬

‫‪«÷Ÿ›ƒ =�l�gv`Ë= Ê�ÿ= �mà �Õ�» = Ñ�–= Ï�‡d‬؛ ]رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ[) ‪ (1‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺷﺨﺼﯽ درﺑﺎرهي‬
‫اﻧﺴﺎنِ ﮔﻨﻬﮑﺎري ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻗﺴﻢ ﺑﻪ اﷲ ﮐﻪ او‪ ،‬ﻓﻼﻧﯽ را ﻧﻤﯽآﻣﺮزد‪ .‬و اﷲ‪ ‬ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫ﭼﻪ ﮐﺴﯽ ﺑﻪ ﻧﺎم ﻣﻦ ﺳﻮﮔﻨﺪ ﯾﺎد ﮐﺮد ﮐﻪ ﻣﻦ ﻓﻼﻧﯽ را ﻧﻤﯽﺑﺨﺸﻢ؟ ﺣﺎل آﻧﮑﻪ ﻣﻦ‬
‫او را ﺑﺨﺸﯿﺪم و ﻋﻤﻞ ﺗﻮ را ﺑﺎﻃﻞ و ﺗﺒﺎه ﮔﺮداﻧﯿﺪم«‪.‬‬
‫در ﺣﺪﯾﺚ اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬آﻣﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﮔﻮﯾﻨﺪهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺷﺨﺼﯽ‬
‫ﻋﺎﺑﺪ ﺑﻮد‪ .‬اﺑﻮﻫﺮﯾﺮه‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬آن ﺷﺨﺺ ﺑﺎ ﮔﻔﺘﻦ ﯾﮏ ﺳﺨﻦ‪ ،‬دﻧﯿﺎ و‬
‫آﺧﺮﺗﺶ را ﺗﺒﺎه ﮐﺮد‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬زﻧﻬﺎر دادن و ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ از ﺳﻮﮔﻨﺪ ﺧﻮردن ﺑﻪ ﺟﺎي اﷲ!‬
‫‪ -2‬ﻋﺬاب اﻟﻬﯽ ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﺎ‪ ،‬از ﺑﻨﺪ ﮐﻔﺶ ﻧﯿﺰ ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫) ‪(2‬‬
‫‪ ... -3‬و ﻫﻤﯿﻦﻃﻮر ﺑﻬﺸﺖ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ‪ ،‬ﻣﺆَﯾِّﺪ ﺣﺪﯾﺚ دﯾﮕﺮي اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪= �„d» :‬‬
‫) ‪(3‬‬
‫�‪.«KKK=�Ô�› �Ÿ�’ ÿ_f= �fi‬‬
‫^‪Ÿ�’ �k�Î�ÿ= �Ñ�g �≈ÿ‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪٢٦٢١ :‬؛ اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪.۱۶۸۵ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﻣﯿﺎن اﻧﺴﺎن و ﺑﻬﺸﺖ ﯾﺎ دوزخ‪ ،‬ﻓﺎﺻﻠﻪای ﺟﺰ ﻣﺮگ وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪص ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫َ‬ ‫َّ ُ ْ ُ‬ ‫َْ‬ ‫ْ‬ ‫ُ‬ ‫َ‬ ‫َ َّ ُ َ ُ‬
‫ﺎر ﻣِﺜﻞ ذل ِﻚ«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺑﻬﺸﺖ و دوزخ‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﺮ ﯾﮏ از‬ ‫اﺠﻟﻨﺔ أﻗﺮب إﻰﻟ أﺣﺪِ�ﻢ ﻣِﻦ ِﺮﺷاكِ �ﻌﻠِ ِﻪ واﻨﻟ‬ ‫»‬
‫ﺷﻤﺎ از ﺑﻨﺪ ﮐﻔﺶ او ﻧﺰدﯾﮏﺗﺮﻧﺪ«‪] .‬رواﯾﺖ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪ ۶۴۸۸ :‬ﺑﻪﻧﻘﻞ از اﺑﻦﻣﺴﻌﻮد‪[‬‬
‫َّ َ ْ َ َ َ َ َ َّ ُ َ َ َ َ َ َ َّ ُ َ‬
‫)‪ (٣‬اﺷﺎرهی ﻣﺆﻟﻒ‪ /‬ﺑﻪ ﺣﺪﯾﺜﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬إن اﻟﻌﺒﺪ ﻴﻟﺘﻠﻜﻢ ﺑﺎلﻠﻜ ِﻤ ِﺔ ﻣﺎ ﻳتﺒ� �ِﻴﻬﺎ‬
‫َْ‬ ‫َ ُّ َ َ َّ ْ َ َ َّ َ ْ َ َ ْ‬
‫ﺎر أ�ﻌﺪ مِﻤﺎ �� الﻤ ِ‬
‫ﺮﺸ ِق والﻤﻐ ِﺮ ِب«؛ ﯾﻌﻨﯽ‪ » :‬ﺑﻨﺪه ﺑﺎ ﺑﯽﻓﮑﺮی‪ -‬و ﺑﯽﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦﮐﻪ ﺳﺨﻨﺶ‬ ‫ﻳ ِﺰل ﺑِﻬﺎ إِﻰﻟ اﻨﻟ ِ‬
‫درﺳﺖ اﺳﺖ ﯾﺎ ﺧﯿﺮ‪ -‬ﺳﺨﻨﯽ ﺑﺮ زﺑﺎن ﻣﯽآورد ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ آن از ﻓﺎﺻﻠﻪای ﺑﯿﺶ از ﻓﺎﺻﻠﻪی ﻣﯿﺎن ﻣﺸﺮق و‬
‫ﻣﻐﺮب در آﺗﺶ دوزخ ﻣﯽاﻓﺘﺪ«‪ .‬ر‪.‬ک‪ :‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪(۶۴۷۸ ،۶۴۷۷) :‬؛ و ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.۲۹۸۸:‬‬
 ‫‪177‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫‪ -5‬ﮔﺎﻫﯽ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ ﭼﯿﺰي ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺶ ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺎﮔﻮار ﺑﻮده اﺳﺖ‪،‬‬

‫) ‪(1‬‬
‫ﺑﺨﺸﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(65‬ﻧﻬﯽ ﺷﺪﯾﺪ از ﺷﻔﯿﻊ ﻗﺮار دادنِ اﷲ در ﻧﺰد ﻣﺨﻠﻮق!‬

‫ﺟﺒﯿﺮ ﺑﻦ ﻣﻄﻌﻢ ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻨﯽ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ص آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬اي رﺳﻮل ﺧﺪا! ﺟﺴﻤﻬﺎ ﺿﻌﯿﻒ و ﻻﻏﺮ ﺷﺪه‪ ،‬و ﺑﭽﻪﻫﺎ ﮔﺮﺳﻨﻪ‪ ،‬و‬
‫ﭼﺎرﭘﺎﯾﺎن ﻫﻼك ﮔﺸﺘﻪاﻧﺪ‪ .‬از ﭘﺮوردﮔﺎرت ﺑﺮاي ﻣﺎ ﻃﻠﺐ ﺑﺎران ﮐﻦ؛ ﻣﺎ ﺧﺪا را‬
‫ﺷﻔﯿﻊ ﺗﻮ و ﺗﻮ را ﺷﻔﯿﻊ ﺧﺪا ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ‪ .‬ﭘﯿﺎﻣﺒﺮص ﻓﺮﻣﻮد‪=I !^=„_wgã» :‬‬
‫‪«!^= „_wgã‬؛ و آنﻗﺪر ﺗﺴﺒﯿﺢ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ رﻧﮓ اﺻﺤﺎﺑﺶ ﻧﯿﺰ ﭘﺮﯾﺪ‪ .‬آنﮔﺎه‬
‫�‪= �÷�ÿ�Ö= �‚�‹= �fi�¡�ƒ �`= �Ê‬‬
‫رﺳﻮلاﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪Ÿÿ^=�„�a �è= �„d= \!^= _‹= Ì áÑj`=>�÷�w �Í�Ë» :‬‬
‫�‪«�Ê�—�Ÿ�~=�‚�‹= �Ñ�v�`= �Ÿ�ƒ = �Ê‬؛ ]رواﯾﺖ اﺑﻮداود[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬واي ﺑﺮ ﺗﻮ!‬
‫�‪Ÿÿ_�f= �∆�Õ�ê�k�å�Í= ˘= �Ê�‡d‬‬
‫آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯽ اﷲ ﮐﺴﯿﺖ؟! ﺷﺄن و ﻣﺮﺗﺒﺖ‪ ‬اﷲ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ؛ اﷲ را ﺷﻔﯿﻊ‬
‫ﻫﯿﭻﯾﮏ از آﻓﺮﯾﺪهﻫﺎﯾﺶ ﻗﺮار ﻧﻤﯽدﻫﻨﺪ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬رد ﮐﺮدن ﺳﺨﻦ ﮐﺴﯽ ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﻣﺎ ﺧﺪا را ﻧﺰد ﺗﻮ ﺷﻔﯿﻊ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﯿﻢ«‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺳﯿﻤﺎي رﺳﻮل اﷲ ص از اﯾﻦ ﺳﺨﻦ‪ ،‬ﺑﻪﮔﻮﻧﻪاي ﮐﻪ در ﭼﻬﺮهي‬
‫اﺻﺤﺎب‪ #‬ﻧﯿﺰ اﺛﺮ ﮔﺬاﺷﺖ و رﻧﮕﺸﺎن ﭘﺮﯾﺪ‪.‬‬

‫ً‬
‫ﺷﺨﺺ ﮔﻨﻬﮑﺎر اﺻﻼ دوﺳﺖ ﻧﺪاﺷﺖ ﮐﻪ ﮐﺴﯽ درﺑﺎرهاش ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﻪﺧﺪا ﺳﻮﮔﻨﺪ ﮐﻪ‬
‫ِ‬ ‫)‪ (١‬ﻫﻤﺎنﻃﻮر ﮐﻪ آن‬
‫ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻓﻼﻧﯽ را ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﺨﺸﯿﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٢‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺿﻌﯿﻒ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪١٠١٧ :‬؛ و ﻇﻼل اﻟﺠﻨﺔ ﻓﻲ ﺗﺨﺮﯾﺞ اﻟﺴﻨﺔ‪ ،‬ش‪۵۷۵ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪178‬‬

‫‪ -3‬رﺳﻮل اﷲ ص اﯾﻦ ﺳﺨﻦِ ﺻﺤﺮاﻧﺸﯿﻦ را ﮐﻪ ﮔﻔﺖ‪» :‬ﺗﻮ را ﺷﻔﯿﻊ ﺧﺪا‬

‫ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﯿﻢ«‪ ،‬رد ﻧﻔﺮﻣﻮد‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -4‬ﺷﺮح و ﺗﻮﺿﯿﺢ »ﺳﺒﺤﺎن اﻟﻠﻪ«‪.‬‬
‫‪ -5‬ﻣﺴﻠﻤﺎﻧﺎن از رﺳﻮل اﷲ ص ﻣﯽﺧﻮاﺳﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﺮاﯾﺸﺎن ﻃﻠﺐ ﺑﺎران‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫***‬

‫ﺑﺎب )‪ :(66‬ﭘﺎﺳﺪاري رﺳﻮل اﷲ ص از ﻣﺮزﻫﺎي ﺗﻮﺣﯿﺪ و‬

‫ﺑﺴﺘﻦ راهﻫﺎي ﺷﮏ و ﺗﺮدﯾﺪ‬
‫ﻋﺒﺪ اﷲ ﺑﻦ ﺷﺨﯿﺮ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻦ ﺑﺎ ﻫﯿﺄت ﺑﻨﯽ ﻋﺎﻣﺮ ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫رﻓﺘﻢ؛ ﺑﻪ اﯾﺸﺎن ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ ﺳﯿﺪ ﻣﺎ ﻫﺴﺘﯿﺪ‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪=!^=ÑÎåÿ^» :‬‬
‫‪«≥_≈jË=◊á_gj‬؛ ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﺳﯿﺪ‪ ،‬اﷲ ﺗﺒﺎرك و ﺗﻌﺎﻟﯽ اﺳﺖ«‪ (2 ).‬ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬ﺷﻤﺎ از ﻣﺎ‬
‫�‪«�„_���Î�êÿ^= �fi�’ �·�Íà‬؛‬
‫ﺑﺮﺗﺮ و ﺑﺰرﮔﻮارﺗﺮﯾﺪ‪ .‬ﻓﺮﻣﻮد‪�s �k�å�Í= _�ÿ�Ë= I �fi�’ �ÿ�È�—�f= ^È�ÿ È�–» :‬‬
‫]رواﯾﺖ اﺑﻮداود ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ[) ‪ (3‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﻫﻤﯿﻦ ﺳﺨﻦ ﯾﺎ ﺑﺨﺸﯽ از آن را ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ و‬
‫ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺑﺮ ﺷﻤﺎ ﻏﻠﺒﻪ ﻧﮑﻨﺪ ]و ﻏﻠﻮ ﻧﮑﻨﯿﺪ[«‪.‬‬

‫ﻣﺮﺗﺒﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﺮاﺗﺮ از اﯾﻦ اﺳﺖ«‪ ،‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﺒﺤﺎناﻟﻠﻪ‪،‬‬

‫ِ‬ ‫)‪ (١‬اﯾﻨﮑﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺷﺄن و‬
‫ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻣﻨﺰه ﺑﻮدن اﻟﻠﻪ‪ ،‬از ﻫﺮ ﭼﯿﺰی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ ﻋﻈﻤﺖ و ﺑﺰرﮔﯽاش ﻣﻨﺎﻓﺎت دارد‪.‬‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬از ِآن اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ ﺑﺎ ﺣﺪﯾﺜﻲ ﮐﻪ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص‬
‫ِ‬ ‫)‪ (٢‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ :‬ﺳﯿﺎدت و‬
‫ﺑﺰرگ ﻓﺮزﻧﺪان آدم ﻫﺴﺘﻢ«‪ ،‬ﺗﻌﺎرﺿﯽ ﻧﺪارد؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ ﻧﺨﺴﺖ‪ ،‬رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص واژهی‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺪ و ِ‬
‫ً‬
‫ﺳﯿﺪ را ﺑﻪﻃﻮر ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬ﺑﺎ "اﻟﻒ و ﻻم" و ﺑﺪون ﻣﻀﺎف اﻟﯿﻪ آورد؛ ﻣﺜﻼ ﻧﻔﺮﻣﻮد ﮐﻪ ﺳﯿﺪ و ِ‬
‫ﺑﺰرگ ﺷﻤﺎ‪ ،‬اﻟﻠﻪ اﺳﺖ؛‬
‫ﺑﺰرگ ﻓﺮزﻧﺪان آدم‬
‫ﺣﺪﯾﺚ »ﻣﻦ‪ ،‬ﺳﯿﺪ و ِ‬
‫ِ‬ ‫ﭘﺲ ﻣﻌﻨﺎﯾﺶ اﯾﻦ ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ ﺳﯿﺎدت ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬از ِآن اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫ّ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ«‪ ،‬ﺑﺮ ﺷﺮاﻓﺖ آن ﺑﺰرﮔﻮار در ﻣﯿﺎن آدﻣﯿﺎن دﻻﻟﺖ ﻣﯽﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻧﻪ ﺑﺮ ﺳﯿﺎدت ﻣﻄﻠﻖ ﮐﻪ ﺧﺎص اﻟﻠﻪ ﻣﺘﻌﺎل اﺳﺖ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﺳﻨﻦ أﺑﯽ داود‪ ،‬ش‪٤٨٠٦ :‬؛ آﻟﺒﺎﻧﻲ‪ /‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺻﺤﯿﺢ داﻧﺴﺘﻪ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ك‪ :‬اﻟﻤﺸﮑﺎة‪ ،‬ش‪۴۹۰۱:‬؛‬
‫و ﺻﺤﯿﺢ اﻟﺠﺎﻣﻊ‪ ،‬ش‪.۳۷۰۰:‬‬
 ‫‪179‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫اﻧﺲ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﮔﺮوﻫﯽ از ﻣﺮدم‪ ،‬ﺑﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ :‬اي‬

‫رﺳﻮلﺧﺪا! اي ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎ و اي ﻓﺮزﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺎ! اي ﺳﯿﺪ و ﺳﺮورﻣﺎن و اي‬
‫ﻓﺮزﻧﺪ ﺳﯿﺪ و ﺳﺮورﻣﺎن! رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬اي ﻣﺮدم! ﺳﺨﻨﺘﺎن را ﺑﮕﻮﯾﯿﺪ و‬
‫ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺪﻫﺪ‪ .‬ﻣﻦ ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهي اﷲ‬
‫ﻫﺴﺘﻢ‪ .‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻣﺮا ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻘﺎم و ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻦ‬
‫) ‪(1‬‬
‫داده اﺳﺖ«‪] .‬رواﯾﺖ ﻧﺴﺎﺋﯽ ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺟﯿﺪ[‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫‪ -1‬ﺑﺮﺣﺬر داﺷﺘﻦ ﻣﺮدم از ﻏﻠﻮ و زﯾﺎدهروي‪.‬‬
‫‪ -2‬اﮔﺮ ﮐﺴﯽ را ﺑﺎ ﻋﻨﻮان ﺳﯿﺪ و ﺑﺰرگ‪ ،‬ﻣﺨﺎﻃﺐ ﻗﺮار دادﻧﺪ‪ ،‬ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ‬
‫) ‪(2‬‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ؟‬
‫‪ -3‬ﺑﺎ اﯾﻨﮑﻪ ﺻﺤﺎﺑﻪ‪ #‬ﺳﺨﻦ درﺳﺘﯽ ﮔﻔﺘﻨﺪ‪ ،‬اﻣﺎ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫»ﻣﻮاﻇﺐ ﺑﺎﺷﯿﺪ ﮐﻪ ﺷﯿﻄﺎن ﺷﻤﺎ را ﻓﺮﯾﺐ ﻧﺪﻫﺪ ]و ﺷﻤﺎ را ﺑﻪ ﻏﻠﻮ و‬
‫زﯾﺎدهروي ﻧﮑﺸﺎﻧﺪ[«‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺳﺨﻦِ رﺳﻮل اﷲ ص ﮐﻪ ﻓﺮﻣﻮد‪ » :‬دوﺳﺖ ﻧﺪارم ﮐﻪ ﻣﺮا ﻓﺮاﺗﺮ از ﻣﻘﺎم‬
‫و ﻣﻨﺰﻟﺘﯽ ﻗﺮار دﻫﯿﺪ ﮐﻪ اﷲ‪ ‬ﺑﻪ ﻣﻦ داده اﺳﺖ«‪.‬‬
‫) ‪(3‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ك‪ :‬اﻟﺴﻠﺴﻠﺔ اﻟﺼﺤﯿﺤﺔ‪ ،‬ش‪.۱۰۹۷:‬‬

‫ً‬
‫ﺑﺰرﮔﯽ ﻣﻄﻠﻖ‪ ،‬از ِآن اﻟﻠﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬؛ ﻣﺜﻼ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺑﺰرگ‪ ،‬ﺧﺪاﺳﺖ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫)‪ (٢‬ﯾﻌﻨﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﮕﻮﯾﺪ‪ :‬ﺳﯿﺎدت و‬
‫)‪ (٣‬اﯾﻦ‪ ،‬ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﺗﻮاﺿﻊ رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﺸﺎن ﻣﯽدﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺪح رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص اﯾﻦ‬
‫درﺧﻮر ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ِ‬ ‫اﺳﺖ ﮐﻪ آن ﺑﺰرﮔﻮار را ﺑﻨﺪه و ﻓﺮﺳﺘﺎدهی اﻟﻠﻪ ﺑﺪاﻧﯿﻢ‪ .‬ﺑﻪ راﺳﺘﯽ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮﻣﻮدهی ﻧﺒﻮی‪،‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪180‬‬

‫ﺑﺎب )‪ :(67‬درﺑﺎرهي اﯾﻦ ﺳﺨﻦ اﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪َ ﴿ :‬و َما‬

‫ت َم ۡطو َّ� ٰ ُ ۢ‬
‫ت‬ ‫لس َ� ٰ َ� ٰ ُ‬ ‫� َح َّق قَ ۡدره ِۦ َوٱ ۡ�َ� ُض َ� ٗ‬
‫ِيعا َ� ۡب َض ُت ُهۥ يَ ۡو َم ٱ ۡلقِ َ�ٰ َمةِ َوٱ َّ‬ ‫قَ َد ُروا ْ ٱ َّ َ‬
‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ُ ۡ َ ٰ َ ُ َ َ َ ٰ َ ٰ َ َّ ُ ۡ ُ َ‬ ‫َ‬
‫��ون ‪] ﴾٦٧‬اﻟﺰﻣﺮ‪.[۶۷ :‬‬ ‫�ِي ِمينِهِۚۦ سب�نهۥ وت�� �ما � ِ‬
‫ﺗﺮﺟﻤﻪ‪» :‬و اﷲ را آنﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﺣﻖّ ﺷﻨﺎﺧﺖ اوﺳﺖ‪ ،‬ﻧﺸﻨﺎﺧﺘﻨﺪ؛ و روز‬
‫رﺳﺘﺎﺧﯿﺰ ﻫﻤﻪي زﻣﯿﻦ در ﻣﺸﺖ او ﻗﺮار دارد و آﺳﻤﺎنﻫﺎ ﺑﺎ دﺳﺖ راﺳﺘﺶ در ﻫﻢ‬
‫ﭘﯿﭽﯿﺪه ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬او از آﻧﭽﻪ ﺷﺮﯾﮑﺶ ﻣﯽﺳﺎزﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺎك و ﻣﻨﺰه اﺳﺖ«‪.‬‬
‫اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻤﺎي ﯾﻬﻮد‪ ،‬ﻧﺰد رﺳﻮل اﷲ ص آﻣﺪ و‬
‫ﮔﻔﺖ‪ :‬ﻣﺎ در ﺗﻮرات اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ را ﻣﯽﺑﯿﻨﯿﻢ ﮐﻪ اﷲ‪ ،‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ را ﺑﺮ روي ﯾﮏ‬
‫اﻧﮕﺸﺖ و زﻣﯿﻦﻫﺎ را ﺑﺮ روي ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬درﺧﺘﺎن را روي ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ و‬
‫آب را روي ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ و ﺧﺎك را روي اﻧﮕﺸﺖ‪ ،‬و ﺳﺎﯾﺮ ﻣﺨﻠﻮﻗﺎت را روي‬
‫ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ‪ ،‬آﻧﮕﺎه ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻢ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮوا‪ .‬رﺳﻮل اﷲ ص‬
‫در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺳﺨﻨﺎن آن ﯾﻬﻮدي را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﻣﯽﮐﺮد‪ ،‬ﻃﻮري ﺗﺒﺴﻢ ﻧﻤﻮد ﮐﻪ‬
‫دﻧﺪانﻫﺎي ﭘﯿﺸﯿﻨﺶ آﺷﮑﺎر ﮔﺮدﯾﺪ و اﯾﻦ آﯾﻪ را ﺧﻮاﻧﺪ‪َ ﴿ :‬و َما قَ َد ُروا ْ ٱ َّ َ‬
‫� َح َّق‬
‫ۡ‬ ‫َ َۡ ُ َ ٗ َ‬ ‫َ‬
‫) ‪(1‬‬
‫ِيعا � ۡب َض ُت ُهۥ يَ ۡو َم ٱلقِ َ�ٰ َمةِ﴾ ‪KEfiŸå‹Ë=Ì á_†F‬‬ ‫ق ۡدرِه ِۦ وٱ��ض �‬
‫در رواﯾﺖ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﮐﻮهﻫﺎ و درﺧﺘﺎن را روي ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ‬
‫ﻗﺮار ﻣﯽدﻫﺪ و آﻧﻬﺎ را ﻣﯽﺟﻨﺒﺎﻧﺪ و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ ،‬ﻣﻨﻢ اﷲ«‪.‬‬
‫و در رواﯾﺖ دﯾﮕﺮي آﻣﺪه اﺳﺖ‪» :‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ را روي ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ و آب و‬
‫ﺧﺎك را روي ﯾﮏ اﻧﮕﺸﺖ و ﺳﺎﯾﺮ آﻓﺮﯾﺪهﻫﺎ را روي اﻧﮕﺸﺖ دﯾﮕﺮ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽدﻫﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﺑﺨﺎری‪ ،‬ش‪٤٨١١ :‬؛ و ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٧٨٦ :‬‬

 ‫‪181‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫در ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ) ‪ (1‬از اﺑﻦﻋﻤﺮ‪ $‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬

‫�‪= _�‡�`= �€È�—�Í= �fi�n= Ï�·�› �Î�ÿ^= �Á�Ñ�Î�f= �‚�‰�Ü�~�a �Í= �fi�n= �Ô�‹_�Î�—�ÿ^= �fl�È�Í= �m^�Ë_�› �åÿ^=�ÊŸ‬‬
‫�‪ÿ^= Ì È‬‬
‫»‪���Í‬‬
‫� ‪=fin= I ∆gåÿ^= �≤�ó �á �˚ ^= Ì‬‬ ‫^‪È���Í= �fi�n= \�„Ë�à �g �’ �k�› �ÿ^= �‚�Í�`= \�„Ë�á _�g �s �ÿ^= �‚�Í�`= I �÷�Ÿ�› �ÿ‬‬
‫‪«\�„Ë�à �g �’ �k�› �ÿ^= �‚�Í`�= \�„Ë�á _�g �s �ÿ^= �‚�Í�`= I �÷�Ÿ�› �ÿ^= _�‡�`= �€È�—�Í= �fi�n= �Ê�ÿ_�› �ê�f= ‚‰Ü~aÍ‬؛‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬اﷲ‪ ‬در روز ﻗﯿﺎﻣﺖ‪ ،‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ را در ﻫﻢ ﻣﯽﭘﯿﭽﺪ و آﻧﻬﺎ را در دﺳﺖ‬
‫راﺳﺖ ﺧﻮد ﻣﯽﮔﯿﺮد‪ .‬و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﮐﺠﺎﯾﻨﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺳﻠﻄﻪﺟﻮ و ﮔﺮدﻧﮑﺶ ﮐﺠﺎﯾﻨﺪ؟ ﺳﭙﺲ زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ را در‬
‫دﺳﺖ دﯾﮕﺮش ﻣﯽﮔﯿﺮد و ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬ﻣﻨﻢ ﭘﺎدﺷﺎه‪ .‬ﭘﺎدﺷﺎﻫﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ ﮐﺠﺎﯾﻨﺪ؟‬
‫ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺳﻠﻄﻪﺟﻮ و ﮔﺮدﻧﮑﺶ ﮐﺠﺎﯾﻨﺪ؟«‬
‫رواﯾﺖ ﺷﺪه ﮐﻪ اﺑﻦ ﻋﺒﺎس‪ $‬ﻓﺮﻣﻮده اﺳﺖ‪» :‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦﻫﺎي‬
‫ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ در دﺳﺖ ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﻤﺎن و ﮔﺴﺘﺮدهﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺎنِ داﻧﻪاي ﺧﺮدل در‬
‫) ‪(2‬‬
‫دﺳﺖ ﯾﮑﯽ از ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪] .‬رواﯾﺖ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ[‬
‫اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ]ﻃﺒﺮي‪ [/‬ﺑﺎ ﺳﻨﺪ ﺧﻮد) ‪ (3‬آورده اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص‬
‫�˘ = ‘�‪= Ï�Ã= lÎ�—ÿ�^= Ô≈gã= fi�‰^á�Ñ‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪d= �Ï ã�à �’ �ÿ^= Ï�Ã= �∆�g �åÿ^= �m^Ë_�› �åÿ^= _�‹» :‬‬
‫�«؛) ‪ (4‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﺳﻤﺎنﻫﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ ﺧﺪاوﻧﺪ‪ ،‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﭼﻨﺪ‬
‫‪é�à �j‬‬
‫درﻫﻢ اﺳﺖ ﮐﻪ درون ﺳﭙﺮي اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﻨﺪ«‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺻﺤﯿﺢ ﻣﺴﻠﻢ‪ ،‬ش‪.٢٧٨٨ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﺟﺎﻣﻊ اﻟﺒﯿﺎن ﻓﯽ ﺗﺄوﯾﻞ اﻟﻘﺮآن‪ ،‬ﻣﻌﺮوف ﺑﻪ ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ذﯾﻞ آﯾﻪی ‪ ۶۷‬ﺳﻮرهی زﻣﺮ‪ .‬ﮔﻔﺘﻨﯽ اﺳﺖ‪ :‬اﯾﻦ‬
‫رواﯾﺖ‪ ،‬ﺑﻪ ﺳﺒﺐ ﺿﻌﻒ ﯾﮑﯽ از راوﯾﺎﻧﺶ ﺑﻪ ِﻧﺎم ﻋﻤﺮو ﺑﻦ ﻣﺎﻟﮏ ﺿﻌﯿﻒ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫)‪ (٣‬ﺳﻨﺪ اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ در اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرﺗﺴﺖ از‪ :‬ﯾﻮﻧﺲ از اﺑﻦ وﻫﺐ‪ ،‬از اﺑﻦزﯾﺪ‪ ،‬از ﭘﺪرش زﯾﺪ‪ ،‬از رﺳﻮلاﻟﻠﻪ ص‪.‬‬
‫)‪ (٤‬ر‪.‬ک ‪ :‬ﺗﻔﺴﯿﺮ ﻃﺒﺮي‪ ،‬ذﯾﻞ آﯾﻪی ﻣﺬﮐﻮر؛ اﻟﺒﺘﻪ اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺿﻌﯿﻒ اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺳﻠﺴﻠﺔ اﻷﺣﺎدﯾﺚ‬
‫اﻟﻀﻌﯿﻔﺔ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪.۶۱۱۸ :‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪182‬‬

‫اﺑﻦ ﺟﺮﯾﺮ ﻣﯽاﻓﺰاﯾﺪ‪ :‬از اﺑﻮذر‪ ‬رواﯾﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ رﺳﻮل اﷲص ﻓﺮﻣﻮد‪:‬‬
‫�˘ = ‘‪= ‚‹= �Ó˙ Ã= �Ì �à �Â�¿= ≤f= lΗÿ�^= �ÑÍÑv= ‚‹= �Ô—Ÿw‬‬ ‫»‹_=^‪í�à �≈ÿ^= Ω= �Ï �ãà ’ ÿ‬‬
‫� =‪d‬‬
‫ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬ﮐﺮﺳﯽ در ﺑﺮاﺑﺮ ﻋﺮش‪ ،‬ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺣﻠﻘﻪي آﻫﻨﯿﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ در‬ ‫) ‪(1‬‬
‫^˚‪«úá‬؛‬
‫زﻣﯿﻨﯽ ﭘﻬﻨﺎور اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ«‪.‬‬
‫از اﺑﻦ ﻣﺴﻌﻮد‪ ‬ﻧﻘﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪» :‬ﻓﺎﺻﻠﻪي آﺳﻤﺎن اول ﺗﺎ آﺳﻤﺎن دوم‪ ،‬ﺑﻪ‬
‫اﻧﺪازهي ﻣﺴﺎﻓﺖ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻓﺎﺻﻠﻪي ﻫﺮ آﺳﻤﺎن ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﺑﻌﺪي‪،‬‬
‫ﻫﻤﯿﻦ ﻣﻘﺪار اﺳﺖ‪ .‬آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ ﺗﺎ ﮐﺮﺳﯽ ﻧﯿﺰ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد؛ و از‬
‫ﮐﺮﺳﯽ ﺗﺎ آب ﻧﯿﺰ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﻓﺎﺻﻠﻪ اﺳﺖ و ﻋﺮش اﷲ ﺑﺮ روي آب اﺳﺖ و اﷲ‬
‫ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻋﺮش ﻗﺮار دارد و ﻫﯿﭻﯾﮏ از اﻋﻤﺎﻟﺘﺎن ﺑﺮ او ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ«‪] .‬رواﯾﺖ اﺑﻦ‬
‫ﻣﻬﺪي‪ ،‬از ﺣﻤﺎد ﺑﻦ ﺳﻠﻤﻪ‪ ،‬از ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬از زر‪ ،‬از ﻋﺒﺪاﷲ؛ ﻣﺴﻌﻮدي ﻧﯿﺰ ﻫﻤﯿﻦ رواﯾﺖ را از‬
‫ﻋﺎﺻﻢ‪ ،‬از اﺑﻮواﺋﻞ‪ ،‬از ﻋﺒﺪاﷲ‪ ‬ﻧﻘﻞ ﮐﺮده اﺳﺖ؛ ﺣﺎﻓﻆ ذﻫﺒﯽ‪ /‬ﮔﻮﯾﺪ‪ :‬اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬از‬
‫ﭼﻨﺪ ﻃﺮﯾﻖ رواﯾﺖ ﺷﺪه اﺳﺖ‪[.‬‬
‫ﻋﺒﺎس ﺑﻦ ﻋﺒﺪاﻟﻤﻄﻠﺐ‪ ‬ﻣﯽﮔﻮﯾﺪ‪ :‬رﺳﻮل اﷲ ص ﻓﺮﻣﻮد‪= �„Ë�á �Ñ�j= �⁄�‰» :‬‬
‫‪=ç‬‬‫�‬ ‫�‪�› �~= �Ó�4�å�‹= _�› �Â�·�Î�fW�€_�–= �fi�Ÿ�ƒ �`= �Êÿ� È�ã�á �Ë= �Ê‬‬
‫�\ = �–‪Ÿÿ^= _�·�Ÿ‬‬‫‘�‪ú�á �˚ ^�Ë= �Ú_�› �åÿ^= �‚�Î�f= �fi‬‬
‫� =‹�_‪= �⁄�‘ = �Œ�o�‘ �Ë= �Ô�·�ã= �Ô�Û‬‬ ‫�‪ç�› �~= �Ó�4�å�‹= �Ú_�› �ã= Ï�ÿ‬‬ ‫‹�_‪d= �Ú_�› �ã= �⁄�‘ = �‚�‹�Ë= �Ô�·�ã= �Ô�Û‬‬
‫� =‹�_‪= �Ê�Ÿ�Õ�ã�`= �‚�Î�f= �à �w �f= íà ≈ÿ ^Ë= �Ô�≈�f_�åÿ^= �Ú_�› �åÿ^= ≤fË= �Ô�·�ã= �Ô�Û‬‬ ‫‪ç�› �~= �Ó�4�å�‹= �Ú_�› �ã‬‬
‫‪= �ç�Î�ÿ�Ë= �÷�ÿ�Ö= �”�È�Ã= �ÿ_�≈�j�Ë= �◊�á_�g �j= !^Ë= I ú�á �˚ ^�Ë= �Ú_�› �åÿ^= �‚�Î�f= _�› �‘ = �Á˙ �ƒ �`�Ë‬‬
‫� =‪«�fl�Éb= Ï�·�f‬؛ ]رواﯾﺖ اﺑﻮداود و دﯾﮕﺮان[) ‪ (2‬ﯾﻌﻨﯽ‪» :‬آﯾﺎ ﻣﯽداﻧﯿﺪ‬ ‫‪€_�› �ƒ �`= �‚�‹= �Ê�Î�Ÿ�ƒ = �Õ�Ä �Í‬‬
‫ﻓﺎﺻﻠﻪي زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﭼﻪﻗﺪر اﺳﺖ؟« ﮔﻔﺘﯿﻢ‪ :‬اﷲ و رﺳﻮﻟﺶ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮﻣﻮد‪» :‬ﺑﯿﻦ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن ﻣﺴﺎﻓﺘﯽ ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺮ‬

‫)‪ (١‬ﺳﻠﺴﻠﺔ اﻷﺣﺎدﯾﺚ اﻟﻀﻌﯿﻔﺔ‪ ،‬از آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ ،/‬ش‪۱۰۹ :‬‬

‫)‪ (٢‬ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪٤٧٢٣ :‬؛ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪٣٣٢٠ :‬؛ آﻟﺒﺎﻧﯽ‪ /‬اﯾﻦ ﺣﺪﯾﺚ را ﺿﻌﯿﻒ دﻧﺎﺳﺘﻪ‬
‫اﺳﺖ؛ ر‪.‬ک‪ :‬ﺿﻌﯿﻒ ﺳﻨﻦ أﺑﻲ داود‪ ،‬ش‪ ،۱۰۱۴ :‬و ﺿﻌﯿﻒ ﺳﻨﻦ اﻟﺘﺮﻣﺬي‪ ،‬ش‪.۳۵۵۴ :‬‬
 ‫‪183‬‬ ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬

‫آﺳﻤﺎن ﺗﺎ آﺳﻤﺎن ﺑﻌﺪي‪ ،‬ﻫﻤﯿﻦ اﻧﺪازه ﻓﺎﺻﻠﻪ دارد‪ .‬و ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻫﺮ آﺳﻤﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﻪاﻧﺪازهي ﻣﺴﺎﻓﺖ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬در ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ و ﻋﺮش اﻟﻬﯽ‪،‬‬
‫درﯾﺎﯾﯽ وﺟﻮد دارد ﮐﻪ ﻋﻤﻖ آن ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻓﺎﺻﻠﻪي آﺳﻤﺎن و زﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و‬
‫اﷲ ﻣﺘﻌﺎل ﻓﻮق آن اﺳﺖ و ﻫﯿﭻﯾﮏ از اﻋﻤﺎل ﺑﻨﯽآدم ﺑﺮ او ﭘﻮﺷﯿﺪه ﻧﯿﺴﺖ«‪.‬‬

‫ﺧﻼﺻﻪي آﻧﭽﻪ در اﯾﻦ ﺑﺎب ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪:‬‬

‫َ َۡ ُ َ ٗ َ َ‬
‫ِيعا � ۡبض ُت ُهۥ‬ ‫‪ -1‬ﺗﻔﺴﯿﺮ اﯾﻦ ﺳﺨﻦ ﭘﺮوردﮔﺎر ﮐﻪ ﻣﯽﻓﺮﻣﺎﯾﺪ‪﴿ :‬وٱ��ض �‬
‫ۡ‬
‫يَ ۡو َم ٱل ِق َ�ٰ َمةِ﴾ ]اﻟﺰﻣﺮ‪.[۶۷ :‬‬
‫‪ -2‬اﯾﻦ ﻣﺴﺎﯾﻞ‪ ،‬ﻧﺰد ﯾﻬﻮد زﻣﺎن ﭘﯿﺎﻣﺒﺮ ص ﺑﺎﻗﯽ ﻣﺎﻧﺪه ﺑﻮدﻧﺪ و آﻧﺎن‪ ،‬اﯾﻦ‬
‫ﻣﺴﺎﯾﻞ را ﻧﻪ اﻧﮑﺎر ﻣﯽﮐﺮدﻧﺪ و ﻧﻪ ﺗﺄوﯾﻞ‪.‬‬
‫‪ -3‬رﺳﻮل اﷲ ص ﺳﺨﻦ آن ﻋﺎﻟﻢ ﯾﻬﻮدي را ﺗﺄﯾﯿﺪ ﮐﺮد و آﯾﻪاي ﻧﯿﺰ در‬
‫اﯾﻦﺑﺎره ﻧﺎزل ﮔﺮدﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬ﺧﻨﺪﯾﺪن رﺳﻮل اﷲ ص ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮ آﺷﮑﺎر ﺳﺎﺧﺘﻦ اﯾﻦ ﻋﻠﻢ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ آن‬
‫ﯾﻬﻮدي ﺑﻮد‪.‬‬
‫‪ -5‬ﺗﺼﺮﯾﺢ ﺑﻪ اﯾﻨﮑﻪ اﷲ‪ ،‬دو دﺳﺖ دارد؛ و اﯾﻨﮑﻪ آﺳﻤﺎنﻫﺎ روي ﯾﮏ‬
‫دﺳﺖ و زﻣﯿﻦﻫﺎ روي دﺳﺖ دﯾﮕﺮش ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -6‬آﺷﮑﺎرا ﯾﮑﯽ از دﺳﺘﺎﻧﺶ‪ ،‬دﺳﺖ ﭼﭗ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -7‬آﻧﺠﺎ ﻓﺮﻣﺎﻧﺮواﯾﺎن ﺳﺘﻤﮕﺮ و ﺳﻠﻄﻪﺟﻮ‪ ،‬ﻣﻮرد ﺧﻄﺎب ﻗﺮار ﻣﯽﮔﯿﺮﻧﺪ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻗﻮل راﺟﺢ‪ ،‬اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﺷﺎذ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؛ زﯾﺮا در ﺣﺪﯾﺚ از ﻫﺮ دو دﺳﺖ اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ دﺳﺖ راﺳﺖ‪ ،‬ﺗﻌﺒﯿﺮ‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ؛ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ذﮐﺮ دﺳﺖ ﭼﭗ در اﯾﻦ رواﯾﺖ‪ ،‬ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻨﺎ ﺑﺮ ﻋﺮف و ﻋﺎدﺗﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ از دو دﺳﺖ ﺑﻪ‬
‫دﺳﺖ راﺳﺖ و ﭼﭗ ﺗﻌﺒﯿﺮ ﻣﯽﺷﻮد‪ .‬اﺛﺒﺎت ﭼﻨﯿﻦ ﺻﻔﺎﺗﯽ ﺑﺮای اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﺠﺴﯿﻢ ﯾﺎ ﻗﺎﯾﻞ ﺷﺪن ﺟﺴﻢ ﺑﺮای‬
‫اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺴﺖ؛ ﻣﮕﺮ ﻧﻤﯽﮔﻮﯾﻨﺪ‪ :‬ﻓﻼﻧﯽ‪ ،‬آدم رؤوف و ﻣﻬﺮﺑﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬ﺧﺐ‪ ،‬اﻟﻠﻪ ﻧﯿﺰ رؤوف و ﻣﻬﺮﺑﺎن اﺳﺖ؛ ﭘﺲ‬
‫آﯾﺎ اﯾﻦ اﺷﺘﺮاک ﻟﻔﻈﯽ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﺸﺎﺑﻪ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ؟ ﻗﻄﻌﺎ ﺧﯿﺮ‪.‬‬
 ‫ﮐﺘﺎب اﻟﺘﻮﺣﯿﺪ‬ ‫‪184‬‬

‫‪ -8‬ذﮐﺮ اﯾﻦ ﻣﻄﻠﺐ ﮐﻪ‪» :‬آﺳﻤﺎنﻫﺎ و زﻣﯿﻦﻫﺎي ﻫﻔﺖﮔﺎﻧﻪ در دﺳﺖ‬

‫ﭘﺮوردﮔﺎر رﺣﻤﺎن و ﮔﺴﺘﺮدهﻣﻬﺮ‪ ،‬ﺑﻪﺳﺎنِ داﻧﻪاي ﺧﺮدل در دﺳﺖ ﯾﮑﯽ‬
‫از ﺷﻤﺎﺳﺖ«‪.‬‬
‫‪ -9‬ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﺮﺳﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آﺳﻤﺎنﻫﺎ!‬
‫‪ -10‬ﻋﻈﻤﺖ ﻋﺮش در ﺑﺮاﺑﺮ ﮐﺮﺳﯽ!‬
‫) ‪(1‬‬
‫‪ -11‬ﻋﺮش و ﮐﺮﺳﯽ و آب‪ ،‬ﭼﯿﺰﻫﺎي ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪاي ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪ -12‬ﻓﺎﺻﻠﻪي ﺑﯿﻦ آﺳﻤﺎنﻫﺎ!‬
‫‪ -13‬ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ آﺳﻤﺎن ﻫﻔﺘﻢ و ﮐﺮﺳﯽ‪.‬‬
‫‪ -14‬ﺣﺪﻓﺎﺻﻞ ﮐﺮﺳﯽ و آب‪.‬‬
‫‪ -15‬ﻋﺮش ﺑﺮ روي آب ﻗﺮار دارد‪.‬‬
‫‪ -16‬اﷲ‪ ،‬ﺑﺮ ﻓﺮاز ﻋﺮش اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ -17‬ﺣﺪ ﻓﺎﺻﻞ زﻣﯿﻦ و آﺳﻤﺎن‪.‬‬
‫‪ -18‬ﺿﺨﺎﻣﺖ ﻫﺮ آﺳﻤﺎن ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻣﺴﺎﻓﺖ ﭘﺎﻧﺼﺪ ﺳﺎل ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -19‬ﻋﻤﻖ درﯾﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺮﻓﺮاز آﺳﻤﺎنﻫﺎﺳﺖ‪ ،‬ﺑﻪ اﻧﺪازهي ﻣﺴﺎﻓﺖ ﭘﺎﻧﺼﺪ‬
‫ﺳﺎل اﺳﺖ‪ .‬واﷲ ﺗﻌﺎﻟﯽ ﺑﻬﺘﺮ ﻣﯽداﻧﺪ‪.‬‬

‫ﻫﻤﻪي ﺣﻤﺪ و ﺳﺘﺎﯾﺶ‪ ،‬وﯾﮋهي اﷲ‪ ،‬ﭘﺮوردﮔﺎر ﺟﻬﺎﻧﯿﺎن اﺳﺖ؛ و درود و‬

‫ﺳﻼم اﷲ ﺑﺮ آﻗﺎﯾﻤﺎن‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ و ﺑﺮ ﺧﺎﻧﺪان و ﻫﻤﻪي ﯾﺎراﻧﺶ‪.‬‬

‫)‪ (١‬ﻋﺮش اﻟﻠﻪ ﺑﺮ آب ﻗﺮار دارد؛ و اﻟﻠﻪ‪ ،‬ﻓﻮق ﻋﺮش اﺳﺖ؛ و ﮐﺮﺳﯽ‪ ،‬ﻣﻮﺿﻊ ﻗﺪﻣﯿﻦ ﻣﯽﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬