VIJANA PREA Potrebno je proraunati i konstrukcijski oblikovati runu vijanu preu s normalnim trapeznim dvovojnim navojem.

Osnovni dijelovi pree su: vreteno, vodilica vretena (matica), glava, kolo i postolje. Materijal vretena je elik, matice bronca P.CuSn12, glave elik 0645, kola elini lijev L 0300, a postolja sivi lijev SL25.

LIST 1

m2 /

kolo m atica
l

l +m 2 /

Tr dxP (P)
h

vreteno glava

A F

postolje

Tlana sila F [N] Visina l [mm] Materijal vretena Optereenje Runa sila F R [N]

19 000 320 0545 Istosmjerno promjenljivo

1. Dimenzioniranje vretena s normalnim dvovojnim trapeznim navojem (HRN M.B0.060 do 064) Potreban promjer jezgre vretena proraunava se prethodno prema Euler-u za elastino podruje izvijanja:

LIST 2

Za ovaj sluaj optereenja: l0 =2 l

F =S F =2 k E Imin l02

d 4 Imin = 3 64

d3

=4

64F S l02 E 3

Prema d iz Bojan Kraut: Strojarski prirunik (Tehnika 3 knjiga Zagreb, 1988., str. 521), odabire se najblii normalni dvovojni trapezni navoj (obino prva vea dimenzija): Tr d x P (P) h
F [N] sila izvijanja k

F [N] tlana sila na vreteno S sigurnost protiv izvijanja (8-10) odabrana sigurnost S = 9 E [N/ m 2] modul elastinosti (za elik, E = 210 000 N/ m 2 m , iz Bojan Kraut: Strojarski prirunik, Tehnika m

Im [ m 4 ] najmanji aksijalni moment tromosti m i n l0 [mm] slobodna duljina izvijanja d [mm] promjer jezgre vretena 3

LIST 3

d [mm] nazivni promjer vretena d [mm] srednji promjer vretena 2 P [mm] uspon navoja vretena h P [mm] korak navoja vretena
l0 =2 l =2 320 640mm =
2 64F S l0 d3 =4 3

4 =

6419 9 640 000 =28 m m .8 210 3 000

l0 =640mm d =288 m . m 3

Odabran je trapezni navoj:

Oznaka Tr 36x12(6) P [m m] 6 d [mm] 36
30

d =D 2 2

d 3

D 1

D 4

Aj

[mm] 33

[mm] 29

[mm] 30

[mm] 37

[m ] m
2

661

Odabran trapezni navoj: Tr 36x12(6)

m atica

ac H 1 H

Dd ,

D, d2 2

P/ 2

D d1 1

Mjere profila trapeznog navoja [mm]:

P 6
H 1 a c h3 =H 4

0.5

3.5

4 d 4 29 Imin = 3 = =34718.6 4 mm 64 64

d3

ac

D 4

vijak

h3

H 4

Imin =34 718.6

m4 m

E Imin 210 34718.6 000 F =S F =2 2 =2 =175 kN .68 k 2 640 l0

LIST 4
F =1 5 8 kN 7 .6 k

1.1. Kontrola naprezanja Vreteno pree sloeno je optereeno na tlak i torziju pa se rauna reducirano naprezanje koje mora biti manje od doputenog naprezanja. Tlano naprezanje:
F = Aj

[N/ m 2] m

[N/ m 2] tlano naprezanje vretena m F [N] tlana sila Aj [ m 2] presjek jezgre vretena m
F 19000 = = =2874 N/m 2 . m Aj 661

Torzijsko naprezanje:
T t = W p

= 28.74 N/ m 2 m [N/ m 2] m

d T =F 2 tan( + ') [Nmm] 2

tan = d
2

P h

tan'= cos ' - < ' navoj je samokoan - > ' navoj nije samokoan
d33 [ m 3] W = m p 16

T [Nmm] torzijski moment navoja vretena W [ m 3 ] polarni moment otpora p m [ ] kut uspona ' [ ] korigirani kut trenja = 0.1 faktor trenja za elik-broncu = 15 polovina vrnog kuta navoja (vidi sliku dolje)

t [N/ m 2 ] torzijsko naprezanje vretena m

LIST 5

1 5

d
P 12

h tan = d =33 =0.116 = tan-1 0.116 6.6 = 2

= 6.6 ' = 5.9 Samokono st: navoj NIJE samokoan !

W =4 7 8 7 8 .7 p

tan' =

01 . = =01035 . cos cos 15

-1 ' = tan 0.1035 5.9 =

> ' 6.6 > 5.9 navoj NIJE samokoan!

3 d 29 W= 3 = =4 788.77 3 mm p 16 16 3

T =F

d2 33 6 ) tan( +') =19000 tan( .6 +5.91 =69558.7Nmm 2 2

T 69 558.7 t = = =1452 N/m 2 . m W 4 788.77 p

m3 m

Reducirano naprezanje:
red = 2 +3 t

T = 69 558.7 Nmm
d p o

[N/ m 2] m

t =1452 .

N/ m 2 m

 dop = DI [N/ m 2 ] m Spotr red [N/m 2] - reducirano naprezanje m DI [N m] - istosmjerno promjenljiva trajna vrstoa /m 2

LIST 6

za 0545 (prema Bojan Kraut: Strojarski prirunik. Tehnika knjiga Zagreb, 1988., str. 533.) DI =220 270N/m 2 , odabrano: DI =245N/m 2 ... m m Spotr =2 - potrebna sigurnost
245 2 dop = DI = =122 N/mm .5 Spotr 2
2 red = 2 +3 t2 = 2874 +3 14 2 =382 N/mm 122.5 N/ m 2 . 2 .52 . m

dop =1 2 2 .5

N/ m 2 m
red =382 .

1.2. Sigurnost u odnosu prema naprezanju na izvijanje

k

Faktor vitkosti vretena:

l =0 i
i= Imin Aj

[mm]

d 4 Imin = 3 [m 4] m 64

faktor vitkosti l0 [mm] slobodna duljina izvijanja i [mm] polumjer tromosti Im = 34 718.6 m 4 najmanji aksijalni moment m i n tromosti vretena Aj = 661 m 2 povrina presjeka jezgre vretena m d = 29 mm promjer jezgre vretena 3
i= Imin 34 718.6 = =725mm . Aj 661

l 640 =0 = =8827 . i 7.25

i = 7.25 mm

= 88.27

0 =89 - za 0545 (Bojan Kraut: Strojarski prirunik, Tehnika knjiga Zagreb, 1988., str. 121)

LIST 7

< 0 (88.27 < 89) postoji neelastino izvijanje pa se proraun provodi prema Tetmajer-u:
k =335 0.62 [N/ m 2] m

S= k red
2 k =335 0.62 =335 0.62 88.27 280.3 = N/mm

k =2803 .

Sigurnost protiv izvijanja:

280 .3 S= k = =75 . red 382 .

N/ m 2 m

S = 7.5

2. Kontrola dodirnog pritiska u matici Radi dobrog voenja vretena u matici za konzolne vijane pree, visina matice treba iznositi: m = 2.5d
F P p= md2 H 1

po dp

[N/ m 2] m

p [N/ m 2] pritisak bokova navoja m F [N] tlana sila P [mm] korak navoja m [mm] nosiva visina matice d [mm] srednji promjer navoja vretena 2 H [mm] nosiva dubina navoja (vidi LIST 3) 1 - po iskustvu za lijevane eljezne matice: pdop =2 - 7 N/ m 2 - doputeni dodirni pritisak (Karl-Heinz m Decker: Elementi strojeva, Golden marketing-Tehnika knjiga Zagreb, 2006., str. 139)

m=2.5 =2.5 36=90mm d

F P 19 6 000 p= = =4.1 md2 H 90333 1

7 N/ m 2 m

m = 90 mm p = 4.1 N/
m2 m

3. Promjer kola D prema zadanoj runoj sili

LIST 8

250 FR = N T D
Ravnotea na kolu:
D F =T R 2

2 T D= F R

[mm]

F [N] runa sila (ergonomski standard) R

D [mm] promjer kola (potrebno zaokruiti na prvi vei normirani iznos prema HRN M.C7.310) T [Nmm] torzijski moment navoja vretena
2 T 2 69558.7 D= = =556 .5 F 250 R

mm odabrano: D = 650 mm

(D = 556.5 mm) HRN M.C7.310: D = 650 mm

4. Kontrola naprezanja u stupu postolja (presjek A-A)

x e F
2 1

LIST 9

A b/ 2 L =l - m 2 / x
S

S t

b b +t/ 2 t b +t

Odabrane dimenzije: a = 140 mm b = 150 mm t = 25 mm _____________________

L =l m 90 =320=275mm 2 2

t b + =162 m .5 m 2

b +t =175 mm
t e1 =( + ) - xS b 2

e2 =xS -

b 2

[mm]

x1 =( +t) - xS [mm] b

_______________________

Poloaj teita:
xs =

LIST 10

Ai xi Ai

t b a t b2 a t (b + ) +b t a b + + 2 2= 2 2 [mm] xs = a t +b t a +b

Naprezanja u stupu: - savijanje:

M S1 = W y 1

M S2 = W y 2

[N/ m 2 ] m

M=F L [Nmm]
I W = y y 1 x S

I W =y y 2 x 1

[ m 3] m
4 [ mm ]

a t3 t b3 Iy = +e12 t a + +e22 t b 12 12 12 ,

[N/ m 2] savojno naprezanje m M [Nmm] moment savijanja W ,2 [ m 3] aksijalni moment otpora y 1 m I [ m 4 ] aksijalni moment tromosti y m - vlak:
F = A

[N/ m 2] m

A = t(a + b) [ m 2] m F [N] sila u vretenu (po iznosu jednaka tlanoj sili) A [ m 2] presjek stupa postolja m Ukupno naprezanje:
uk =s1 + dop [N/ m 2] m 1 uk =s2 + dop [N/ m 2] m 2

[N/ m 2] vlano naprezanje m

2 a t b2 140 25 150 a b + + 140 150 + + 2 2 = 2 2 =117 mm xS = .24 a +b 140 150 +

LIST 11
xS =117 m .24 m e =4526 m . m 1

t e =( + ) - xS =162 - 117.24 45.26 b .5 = mm 1 2 e =xS 2 b =117 - 75=42.24 .24 mm 2

e2 =4224 m . m x1 =5776 m . m

x1 =( +t) - xS =175 117.24 57.76 b = mm

a t3 t b3 Iy = +e12 t a + +e22 t b = 12 12 3 3 140 25 25150 = +4526 25140 . 2 + +4224 25150 . 2 = 12 12 4 =21 10 mm .073 6
6 I 21 .07310 W1 = y = =179 751 m m3 y xS 117 .24

Iy =21 31 6 .07 0

m4 m
W1 =179 751 y

I 21 .07310 W2 = y = =364854m 3 m y x1 5776 .

6

m3 m
W2 =364854 y

M=F L =19000 275=5.22510 Nmm

6 M 522510 . S1 = = =2907N/m 2 . m W1 179 751 y 6 M 522510 . s2 = = =1432N/m 2 . m W2 364854 y

m3 m

s1 =2907 .

N/ m 2 m
s2 =1432 .

2 A =t( +b =25( +150=7 250mm a ) 140 )

N/ m 2 m
2 A =7 250mm

F 19000 = = =262N/m 2 . m A 7 250

. . . uk =s1 + dop =2907+262 =3169 122.5 N/ m 2 m 1 . . . uk2 =s2 + dop =1432+262 =1694 122.5 N/ m 2 m

2 =262N/mm .

uk1 =31 .96

N/ m 2 m
uk2 =16 .94

N/ m 2 m

t =25
s1

uk1

=31 N m .69 / m
=29.07 N m / m

Grafiki prikaz naprezanja:

b =1 50 + +
uk2

t =25

=1 6.94 N m / m
s2

=2.62 N m / m

=1 4.32 N m / m

a =1 40

Vlak

Savijanje

U kupno naprezanje

LIST 12