LIST 1

VIJANA PREA
Potrebno je proraunati i konstrukcijski oblikovati
runu vijanu preu s normalnim trapeznim dvovojnim
navojem.
Osnovni dijelovi pree su: vreteno, vodilica
vretena (matica), glava, kolo i postolje. Materijal
vretena je elik, matice bronca P.CuSn12, glave elik
0645, kola elini lijev L 0300, a postolja sivi lijev
SL25.

kolo

m/ 2

l +m/ 2

matica
vreteno

Tr dxPh (P)

glava
postolje

A
F

Tlana sila F
[N]

19 000

Visina l [mm]

320

Materijal
vretena
Optereenje
Runa sila FR
[N]

0545
Istosmjerno
promjenljivo

1.
Dimenzioniranje
vretena
s
normalnim
dvovojnim trapeznim navojem (HRN M.B0.060 do
064)

Potreban promjer jezgre vretena proraunava se

prethodno prema Euler-u za elastino podruje
izvijanja:

Za ovaj sluaj optereenja: l0 =2 l

Fk =S F =2

E Imin
l02

d 4
Imin= 3
64

d3

=4

64F S l02
E 3

Prema d3 iz Bojan Kraut: Strojarski prirunik (Tehnika

knjiga Zagreb, 1988., str. 521), odabire se najblii
normalni dvovojni trapezni navoj (obino prva vea
dimenzija):
Tr d x Ph (P)
Fk [N] sila izvijanja

F [N] tlana sila na vreteno

S sigurnost protiv izvijanja (8-10) odabrana
sigurnost S = 9
2
E [N/ mm
] modul elastinosti (za elik, E = 210 000 N/
2
, iz Bojan Kraut: Strojarski prirunik, Tehnika knjiga
mm

LIST 2

LIST 3

4
Imin[ mm
] najmanji aksijalni moment tromosti
l0 [mm] slobodna duljina izvijanja
d3 [mm] promjer jezgre vretena

d [mm] nazivni promjer vretena

d2 [mm] srednji promjer vretena
Ph [mm] uspon navoja vretena
P [mm] korak navoja vretena
l0 =2 l =2 320=640mm
2
64F S l0
d3 =4
3

=4

l0 =640mm

64190009 640
=28.8 mm
2100003

d3 =28.8 mm

Odabran je trapezni navoj:

d
[mm]

d2 = D2

d3

D1

D4

Aj

[mm]

[mm]

[mm]

[mm]

2
[ mm
]

Tr
36x12(6)

36

33

29

30

37

661

H4

h3

H1

matica

ac

D4

vijak
D2, d2

P/ 2

D1 d1

d3

D, d

Odabran
trapezni
navoj:
Tr 36x12(6)

ac

Oznaka

P
[m
m]

Mjere profila trapeznog navoja [mm]:

P
6

H1

ac

h3 =H4

0.5

3.5

d 4 294
4
Imin= 3 =
=34718.6
mm
64
64

Imin=34718.6
4
mm

E I
21000034718.6
Fk =S F =2 2min =2
=175
.68kN
6402
l0

LIST 4
Fk =175
.68kN

1.1. Kontrola naprezanja

Vreteno pree sloeno je optereeno na tlak i
torziju pa se rauna reducirano naprezanje koje mora
biti manje od doputenog naprezanja.
Tlano naprezanje:
F
=
Aj

2
[N/ mm
]

2
[N/ mm
] tlano naprezanje vretena
F [N] tlana sila
2
Aj [ mm
] presjek jezgre vretena

F
19000
2
=
=
=28.74N/mm
Aj
661

= 28.74
2
N/ mm

Torzijsko naprezanje:
T
t =
Wp

2
[N/ mm
]

d
T =F 2 tan( +') [Nmm]
2
Ph

tan =

d
2

tan'= cos '

- < ' navoj je samokoan
- > ' navoj nije samokoan
d33
3
[ mm
]
Wp =
16

2
t [N/ mm
] torzijsko naprezanje vretena

LIST 5

T [Nmm] torzijski moment navoja vretena

3
W
p [ mm
] polarni moment otpora
[ ] kut uspona
' [ ] korigirani kut trenja
= 0.1 faktor trenja za elik-broncu
= 15 polovina vrnog kuta navoja (vidi sliku dolje)

d
P

12

h
tan = d =33 =0.116 = tan-1 0.116=6.6
2

tan' =

0.1
=
=0.1035
cos cos15

' = tan-1 0.1035

=5.9

> ' 6.6 > 5.9 navoj NIJE samokoan!

d 3 293
3
Wp = 3 =
=4 788.77
mm
16
16
T =F

d2
33
6.6 +5.91
) =69558.7
Nmm
tan(+') =19000 tan(
2
2

Samokono
st:
navoj NIJE
samokoan
!
W
p =4 788.77

T = 69
558.7
Nmm

Reducirano naprezanje:

' = 5.9

3
mm

T
69558.7
2
t =
=
=14
.52N/mm
Wp
4 788.77

red = 2 +3t

= 6.6

2
dop [N/ mm
]

t =14.52
2
N/ mm


2]
dop = DI [N/ mm
Spotr

LIST 6

2
red [N/mm
] - reducirano naprezanje
2
DI [N/mm
] - istosmjerno promjenljiva trajna vrstoa

za 0545 (prema Bojan Kraut: Strojarski prirunik.

Tehnika knjiga Zagreb, 1988., str. 533.)
2
2
DI =220
...270N/mm
, odabrano: DI =245N/mm
Spotr =2 - potrebna sigurnost

245
2
dop = DI =
=122
.5 N/mm
Spotr
2

dop =122
.5
2
N/ mm

2
2
122.5 N/ mm
red = 2 +3t2 = 28.742 +3 14.522 =38.2 N/mm

red =38.2

1.2. Sigurnost u odnosu prema naprezanju na izvijanje

k

Faktor vitkosti vretena:

l
=0
i
i=

Imin
Aj

[mm]

d34
4
Imin=
[ mm
]
64

faktor vitkosti
l0 [mm] slobodna duljina izvijanja
i [mm] polumjer tromosti
4
Imin= 34 718.6 mm
najmanji aksijalni moment
tromosti vretena
2
Aj = 661 mm
povrina presjeka jezgre vretena
d3 = 29 mm promjer jezgre vretena
i=

Imin
34718.6
=
=7.25mm
Aj
661

l
640
=0 =
=88.27
i 7.25

i = 7.25
mm

= 88.27

- za 0545 0 =89 (Bojan Kraut: Strojarski prirunik,

Tehnika knjiga Zagreb, 1988., str. 121)

LIST 7

< 0 (88.27 < 89) postoji neelastino izvijanje pa

se proraun provodi prema Tetmajer-u:
2
k =335- 0.62
[N/ mm
]

S= k
red
2
k =335- 0.62
=335- 0.6288.27
=280.3
N/mm

k =280
.3
2
N/ mm

Sigurnost protiv izvijanja:

280
.3
S= k =
=7.5
red 38.2

S = 7.5

2. Kontrola dodirnog pritiska u matici

Radi dobrog voenja vretena u matici za konzolne
vijane pree, visina matice treba iznositi:
m = 2.5d
F P
p=
md2 H1

2
pdop [N/ mm
]

2
p [N/ mm
] pritisak bokova navoja
F [N] tlana sila
P [mm] korak navoja
m [mm] nosiva visina matice
d2 [mm] srednji promjer navoja vretena
H1 [mm] nosiva dubina navoja (vidi LIST 3)
- po iskustvu za lijevane eljezne matice:
2
pdop =2 - 7 N/ mm
- doputeni dodirni pritisak (Karl-Heinz
Decker: Elementi strojeva, Golden marketing-Tehnika
knjiga Zagreb, 2006., str. 139)

m=2.5d =2.5 36=90mm

F P
190006
p=
=
=4.1
md2 H1 90333

2
7 N/ mm

m = 90 mm
p = 4.1 N/
2
mm

3. Promjer kola D prema zadanoj runoj sili

LIST 8

FR =250 N

Ravnotea na kolu:
D
FR =T
2

2T
D=
FR

[mm]

FR [N] runa sila (ergonomski standard)

D [mm] promjer kola (potrebno zaokruiti na prvi vei

normirani iznos prema HRN M.C7.310)
T [Nmm] torzijski moment navoja vretena
2T 2 69558.7
D= =
=556
.5
FR
250

mm odabrano: D = 650 mm

(D = 556.5
mm)
HRN
M.C7.310:
D = 650
mm

4. Kontrola naprezanja u stupu postolja (presjek

A-A)
x

b/ 2
L =l - m/ 2

b +t/ 2
t

b +t

Odabrane dimenzije:
a = 140 mm
b = 150 mm
t = 25 mm
_____________________
L =l -

m
90
=320=275mm
2
2

t
b + =162
.5 mm
2

b +t =175mm
t
e1 =(b + ) - xS
2

e2 =xS -

b
2

x1 =(b +t) - xS [mm]

_______________________

[mm]

LIST 9

LIST 10

Poloaj teita:
xs =

Ai xi
Ai

t
b
a t b2
a t (b + ) +b t
a b +
+
2
2=
2 2 [mm]
xs =
a t +b t
a +b

Naprezanja u stupu:
M
S1 =
W
y1

- savijanje:

M
S2 =
W
y2

2
[N/ mm
]

M=F L [Nmm]
Iy
W
y1 =
xS

Iy
W
y2 =
x1

3
[ mm
]

a t3
t b3
Iy =
+e12 t a +
+e22 t b
12
12

4
[ mm
]

2
[N/ mm
] savojno naprezanje
M [Nmm] moment savijanja
3
W
y1
,2 [ mm
] aksijalni moment otpora
4
Iy [ mm
] aksijalni moment tromosti

1,2

- vlak:

F
=
A

2
[N/ mm
]

2
A = t(a + b) [ mm
]
2
[N/ mm
] vlano naprezanje

F [N] sila u vretenu (po iznosu jednaka tlanoj sili)

2
A [ mm
] presjek stupa postolja
Ukupno naprezanje:
2
uk1 =s1 + dop [N/ mm
]
2
uk2 =s2 + dop [N/ mm
]

2
a t b2
14025 150
a b +
+
140150+
+
2
2 =
2
2 =117
xS =
.24mm
a +b
140+150

t
e1 =(b + ) - xS =162
.5 - 117.24
=45.26
mm
2
e2 =xS -

b
=117
.24- 75=42.24
mm
2

LIST 11
xS =117
.24mm
e1 =45.26mm

e2 =42.24mm

x1 =(b +t) - xS =175- 117.24

=57.76
mm
a t3
t b3
Iy =
+e12 t a +
+e22 t b =
12
12
3
3
14025
25150
=
+45.262 25140+
+42.242 25150=
12
12
6
4
=21
.07310 mm
6
I
21
.07310
3
Wy1 = y =
=179
751
mm
xS
117
.24

I
21
.07310
3
Wy2 = y =
=364854mm
x1
57.76
6

6
M=F L =19000275=5.225
10
Nmm
6
M 5.22510
2
S1 =
=
=29.07N/mm
Wy1
179
751
6

M
5.22510
2
s2 =
=
=14
.32N/mm
Wy2
364854
2

A =t(a +b) =25(140+150

) =7 250mm
F 19000
2
= =
=2.62N/mm
A 7 250
2
.69 122.5 N/ mm
uk1 =s1 + dop =29.07+2.62=31
2
.94 122.5 N/ mm
uk2 =s2 + dop =14.32+2.62=16

x1 =57.76mm

6
Iy =21
.07310

4
mm

Wy1 =179
751
3
mm

Wy2 =364854
3
mm

s1 =29.07
2
N/ mm

s2 =14.32
2
N/ mm
2
A =7 250mm
2
=2.62N/mm

uk1 =31
.96
2
N/ mm

uk2 =16
.94
2
N/ mm

uk1

uk2

=31.69 N/ mm

=2.62 N/ mm
s2

=14.32 N/ mm

=29.07 N/ mm

b =150

=16.94 N/ mm

s1

t =25

S
a =140

Grafiki prikaz naprezanja:

LIST 12

t =25

Savijanje

Vlak

Ukupno
naprezanje