Hans Robert Jauss, Proces literacki modernizmu od Rousseau do Adorna:

· Połączyły się w usa i Europie nowe potęgi – estetyczne awangardy, nawoływano do

wskrzeszenia kontrkultury, do rewolty przeciwko logocentryzmowi

· Mariaż z estetyczną moderną i wraz z nią oskarżyć spadkobierców oświecenia i

obarczyć ich odpowiedzialnością za krzysy instytucji społecznych

· Przedrostek – post

· Korowód ten otwiera posthistoria – jej źródła: przed 1939 rokiem, w heglowskich
wykładach, ale dopiero w latach 70. Awansowała do miana głównych haseł naszych
czasów

· Daniel Bell w 1973 widział już zwiastuny/początki postindustrialnego społeczeństwa

· Post
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmjmmmmjmmmmmmmmmmjmmmmmjmmmmm
mmkmjmmmmmjmmjmmmkmmjmmmk
kkkkm4kmkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkkmkmmmmkmmmmmmkkm
mmmmmmmmmjmmmmmjmmmmmkmmmmmmmmmmmmkmmk

· Manifest POSTmodernIZMU Ihaba Hassana – rok 1971 w „New Literary History”,

użył kategorii postyzmu do wszystkich kategorii sztuki (początek dała tu architektura)

· W Niemczech postyzm rozpoczął się od polityki

· Esetetyczną modernę miało łączyć pytanie czy jej epokowa jedność może być
uznana po prostu za awangardyzm

· Pytanie – czy wyłaniająca się postmoderna powinna zlikwidować spuściznę dawnych

awangard czy mogłæaby ją jeszcze uratować

· Nowe ma prawo negować to, co stare

· Jako moderna literacka rozpoczęła się eksperymentami autorów tj.

Apolmmkkkkkklinaireiķkkkkkmkkkkkkkkkkkmkkkkkkkkkkkkkkkķkķ4k4k4, Pound, Proust i
Joyce, Brecht, Beckett

· Polityczne miejsce tej estetycznej moderny zarysowuje się na tle nowego

doświadczenia industrialnej ery społeczeństwa postrewolucyjnego

· Punktem wyjścia ma być książka Adorno i Horkheimera „Dialektyka oświecenia” –

tezy: mieszczańskie oświcenie, które oddzieliło Naturę i Cywilizację, zapoczątkowały
świadomość fundamentalnego wyobcowania społecznego, otwierając drogę do postępu
rozumowi instrumentalnemi, postęp, który już od początku zawierał element regresji, bo
opanowanie pozaludzkiej Natury dokonywało się kosztem wyparcia Natury w człowieku

· Epokowa samoświadomość – jej początku należy szukać już w wieku xviii

· Rousseau w „Rozprawach” z 1750 i ’54 rozpoznał ‘janusowe oblicze kultury’ –

podwójny charakter postępu, który jednocześnie rozwijał potencjał wolności i
rzeczywistość ucisku
 · Alienacja życia społecznego – podstawowy problem moderny

· Roussou – teodycea – to człowiek, a nie Bóg jest odpowiedzialny za zło

· W Rozprawie Rousseau zdejmuje brzemię winy z człowieka i kładzie je na

społeczeństwo, które oddaliło człowieka od własnej natury, że obec wydaje mu się jego
własne dzieło à czyli wynik procesu historycznego

Sheppard, Problematyka modernizmu europejskiego:

· Wstęp metodologiczny

· Trudności w zdefiniowaniu w znalezieniu rdzenia modernizmu

· Ogólnie akceptuje się zakres czasowy 1885-1935, choć niektórzy chcą go przesunąć
na 1870

· Krytycy próbowali poradzić sobie z modernizmem w ramach jednej z 3 strategii –

· Po I – próbowano definiować go poprzez wskazanie cech kluczowych, problemów

albo cech wspólnych – bezkompromisowy intelektualizm, zaabsorbowanie nihilizmem,
nieciągłość, formalizm, postawę zdystansowania, przekonania antydemokratyczne,
szczególna forma ironii wywodząca się z pęknięcia między jaźnią a światem,
przekonanie, że metafora jest samą esencją poezji

· II – kontynuacja bądź sprzeciw wobec romantyzmu, jako reakcja przeciw

estetyzmowi, jako odwrócenie konwencji realizmu, sprzeciw wobec ekspresjonizmu,
futuryzmu i surrealizmu, jako produkt doświadczenia wielkomiejskiego i wielkiej wojny,
wynik przymuszania sztuki poważnej,

· III – modernizm - przejście do epoki imperializmu

· Modernizm był produktem epoki przechodzącej radykalne zmiany

· Modernizm próbował aktywnie zrozumieć wszystkie procesy, które zachodziły w

rzeczywistości

Astradur Eysteinsson, Awangarda jako/czy modernizm?

● zarówno awangarda, jak i modernizm to ważne pojęcia anglo-amerykańskiej krytyki

lat 60. - są uznawane za blisko ze sobą związane
● awangarda bywa uznawana za podrzędną wobec modernizmu
● awangarda odnosi się do eksperymentalnych i niekonwencjonalnych działań i
kierunków, a w szczególności artystycznych
● w latach 60. często używano terminu ‘modernizm’ do tego, co minęło, a awangarda
do współczesnej działalności eksperymentalnej
● awangarda - to jej zawdzięczamy główną rolę w estetycznej rewolcie wobec tradycji
● KIERUNKI, POJĘCIA, ARCYDZIEŁA
● definicja modernizmu M. H. Abramsa - “A glossary of literary terms” - “Istotną cechą
modernizmu jest zjawisko istnienia awangardy, czyli niewielkiej grupy świadomych
swojej odrębności artystów, którzy powzięli zamiar, zgodnie z wyrażeniem Ezry
Pounda - robienia wszystkiego w nowy sposób” - dalej w definicji pisze o tym, że
łamią przyjęte normy stylistyczne i konwencje, żeby stworzyć zupełnie nowe formy i
style artystyczne
● pojęcie modernizmu z kolei odnosi się do twórczości poszczególnych wybitnych
pisarzy
● są badacze uważający, że awangardy były częścią składową modernizmu - autor
artykułu się z nimi zgadza
● niektóre dzieła uznane za modernistyczne, np. Ulisses - zostały opublikowane jak
dzieła awangardzistów
● awangardy stworzyły grunt pod modernizm?
● awangardy (lata 20.) stanowią studium przygotowawcze modernizmu i jego dzieł
● trudność z zaklasyfikowaniem poszczególnych pisarzy do modernizmu czy
awangardy - np. Gertruda Stein - mimo że tworzyła w szczytowym momencie
modernizmu, są krytyce klasyfikuje ją jako ‘postmodernistkę’
● zadanie autora tego artykułu - sprawdzić, jak modernizm i awangarda mogą
współdziałać w ramach opracowywania niekonwencjonalnej twórczości poetyckiej
● FUTURYZM I EKSPERYMENTOWANIE
● futuryzm składa się na mit, który nadaje pozorną jedność różnorodnym awangardom
● dla Poggioliego jest bardzo szerokie pojęcie awangardy
● Russel uważa, że modernizm jest przetworzeniem współczesnej kultury
● twórcy awangardowi zastanawiają się, czy działalność artystyczna może spowodować
radykalną społeczną przemianę
● trudno właściwie mówić, czym modernizm jest bez mówienia o dziełach
kanonicznych modernizmu
● kwestia eksperymentu bywa wykorzystywana jako podstawowa różnica między
modernizmem a awangardą (awangardowy eksperyment)
● reakcje krytyki - degradacja awangardy i przeciwstawienie jej uznanym dziełom
modernistów
● modernizm też miał eksperymentalne cechy
● dadaiści dotarli do ekstremalnego punktu nie tylko w poszukiwaniu granic sztuki, ale
również w zabawie z jej ograniczeniami
● UMIEJSCOWIENIE NEGATYWNOŚCI
● modernizm nie wyraża takiego poczucia negacji jak awangarda - antytradycjonalizm
modernizm jest bardziej subtelny niż awangardy
 ● Russell - awangarda stara się zachować wiarę w postępową jedność pisarzy i
społeczeństwa funkcjonującą w obrębie historii, jej światopogląd przypomina
wyobrażenia romantyczne
● awangarda i modernizm mają inne podejście do społeczeństwa i kultury - awangarda
ma bardziej wyraziste poglądy, np. futuryści na wojnę, dadaiści na sztukę
● awangarda kreuje nowy język poetycki
● modernizm jako paradygmat tekstów przekraczający pewne normy
● PETER BURGER: AWANGARDA I INSTYTUCJA SZTUKI
● Burgera studia nad awangardą - uzależnia on swoją teorię awangardy od teorii
instytucji sztuki w mieszczańskim społeczeństwie
● sposób i kontekst funkcjonowania dzieła sztuki oparty jest wyłącznie na instytucji
sztuki
● Burger uważa, że sztuka zawiera element krytyki społecznej, że kryje w sobie obraz
lepszego świata
● estetyzm - sztuka odsuwa się od życia, oczyszcza się
● awangarda na powrót chce włączyć sztukę w życie
● stara się w obręb instytucji sztuki włączyć rozmaite rozrywki, często uznawane za
przynależne do ‘kultury popularnej’
● SZTUKA W SPOŁECZEŃSTWIE MIESZCZAŃSKIM

Zajęcia 10.10.2023r.
W przypadku obu artykułów mamy ten sam punkt wyjścia: modernizm jest reakcją na
nowoczesność, na rozwój cywilizacyjny.

Sheppard – centralny projekt oświeceniowy (modernizacyjny) –na każdej płaszczyźnie

zaznacza się zmianę

Ø rozwój miast – rozwój przemysłu, industrializacja; odejście od feudalizmu w stronę

systemu kapitalistycznego

Ø sekularyzacja, szczególne dowartościowanie nauki związane z oświeceniowym

racjonalizmem

Ø świadomość autoalienacji, świadomość kryzysowa, która zarysowała się na 3

płaszczyznach:
o na płaszczyźnie postrzegania świata
 § mamy do czynienia z metaobrazem świata;
· świat jawi się jako chaotyczny bo zasada przyczynowo-
skutkowa przestaje porządkować zasady świata
· radykalny rozziew między codziennym praktycznym
doświadczeniem a tym obrazem świata, który proponują
nam wyspecjalizowane nauki
o na płaszczyźnie podmiotu
§ psychologia głębi: człowiek wcale nie jest istotą racjonalną, rządza
nim popędy, instynkty, nad którymi nie panuje; człowiek wcale nie
jest istotą rozumną, bo władają nim popędy, jego działania są także
irracjonalne; samo panowanie podmiotu nad sobą zostaje
podważone
o na płaszczyźnie relacji między światem a podmiotem
§ człowiek musi na siebie wziąć obowiązek sprawstwa w świecie; brak
poczucia, że jest jakiś kierunek, którym należy podążać; problem
autoalienacji podmiotu, poczucia wyobcowania w świecie
§ wyobcowanie manifestuje się na kilku płaszczyznach: rozumu,
języka, natury historii i status kultury Zachodu
· język zafałszowuje rzeczywistość, nie jest z nią spójny
· historia przestaje być racjonalna i zrozumiała
· kultura: ucieczka

Ø upada przekonanie, że wszystkie prawdy są ze sobą powiązane i można skonstruować

jednolity obraz świata

Ø mamy do czynienia z metaobrazem świata;

o świat jawi się jako chaotyczny bo zasada przyczynowo-skutkowa przestaje
porządkować zasady świata
o radykalny rozziew między codziennym praktycznym doświadczeniem a
tym obrazem świata, który proponują nam wyspecjalizowane nauki

Ø Shepparda interesuje wysoki modernizm, stąd wyraźnie ograniczony dobór

przykładów; zdaniem Shepparda świadomośc kryzysowa w przypadku pisarzu
należących do wysokiego modernizmu mamy rozdźwięk między edukacją w klasycznych
 gimnazjach, a światem urbanizującym się, industrializującym, światem, który w ich
mniemaniu zaczął objawiać dehumanistyczną twarz;
o odpowiedzi, które wymienia Sheppard: próby wyjścia z tego kryzysu w
różne srony – konstruowanie utopii politycznej, ucieczka w środki
odurzające, odpowiedź nihilistyczna, ucieczka mistyczna i w duch
estetyzmu, powrót do ludowości (prymitywizm), afirmacja świata, w
którym dominuje postęp cywilizacyjny

Ø Sheppard widzi modernizm w gruncie rzeczy jako jakiś stan

Różnice między perspektywą Jaussa i Shepparda

Jauss:

Ø Jauss patrzy na modernizm procesualnie

Ø Rousseau – pierwszy diagnosta autoalienacji człowieka; zło wynika z rozwoju

społeczeństwa, z powoływania instytucji, które oddzielają człowieka od niego samego i
od Natury; Jauss pokazuje, że nie jest to proces jednolity, pokazuje opozycyjną linię w
procesie modernizmu, pokazuje, że modernizm jest wewnętrznie złożony; opozycja
Natury i kultury: pierwsze oznaki, że mamy do czynienia z utratą natury, nacisk położony
po stronie kultury

Ø Jauss pokazuje modernizm jako ścieranie się dwóch tendencji

Ø Druga opozycja, która określa proces modernizmu to rozum-uczucia

Ø Trzecia: stosunek do historii – refleksja nas procesem historycznym, poezja

progresywna, dostrzeganie prawidłowości wpisanych w rozwój na różnych poziomach;
dowartościowanie myślenia historycznego

Ø I. Rewolucja estetyczna: była odpowiedzią na rewolucje społeczną, która nie spełniła

pokładanych w niej nadziei – w odpowiedzi proponowano wychowanie obywatela
świadomego, poprzez edukacje estetyczną; szczególne dowartościowanie estetyki także
było znaczące dla procesu modernizmu;
o preromantyzm i romantyzm: mocny podmiot
 Ø II. Połowa XIX wieku i pierwsza wystawa światowa: pokazała rozmaitość wytworów
człowieka, wszystkie one zyskiwały walor estetyczny, także produkcja przemysłowa była
związana z estetyzacją
o skupienie na teraźniejszości, która jest postrzegana jako przemijająca,
ulotna;
o coraz słabszy podmiot, który może się odwołać tylko do swoich wrażeń,
które są ulotne
o najwięcej zbieżności z Sheppardem

Ø W wywodzie Jaussa, kiedy pokazuje proces literacki modernizmu, nieustannie

przewijają się te kluczowe opozycje: natury, kultury, rozumu, uczucia – one definiują
modernizm, kiedy widzimy je jako dialektyczny związek i napięcie między biegunami;
wg Jaussa modernizm nie jest jednolity, nie można przypisać mu świadomości
kryzysowej

Ø III. 1912 – początek 3 fazy modernizmu, którą w jakimś stopniu definiują ruchy
awangardowe

Ø dzieło ma aurę kiedy jest jednostkowe i niepowtarzalne, całościowe i skończone,

posiada autora - utrata aury wiąże się z rozwojem przemysłu; pojawia się sztuka
użytkowa, której przypisuje się także walor estetyczny; dzieło w ruchu, przestaje mieć
postać skończoną, zakwestionowana jest silna pozycja autora

Dla Jaussa awangardy sa pewnym punktem dojścia i decydują o charakterze przez niego
uwzględnionej fazy modernizmu. Dla Shepparda były reakcją na stan kryzysowy, awangarda
jest jedną z odpowiedzi na kryzys modernizmu

Jauss – fragmentaryczność dzieła, przedmioty użytkowe przeniesione w inny kontekst

ukazane jako dzieła sztuki, symultaniczność, autoalienacja podmiotu

Awangarda czy awangardy?

Awangarda jako zjawisko charakterystyczne dla fazy modernizmu lub charakterystyczne dla
określonego czasu w historii; awangarda jako szerokie zjawisko

Awangardy jako różne ruchy i zjawiska – wielość awangard była konsekwencją różnych
metod radzenia sobie z rzeczywistością; mamy wielość dopuszczalnych światoobrazów;
chęci odróżniania się, awangardy często są nastawione na postęp w sztuce; problem z
językiem, awangarda zawsze musi szukać swoich środków

Co należałoby wiązać z awangardą (zgeneralizowaną)?

cechy charakterystyczne dla wspólnoty awangardy

Ø skłonność do eksperymentu, łamanie dotychczas przyjętych norm i zasad, odcinanie od

tradycji, od tego co istniało przed

Ø ruch do przodu

Ø łamanie tabu, odrzucanie wszelkich norm, które obowiązywały wcześniej

Ø podkreślanie swojej odrębności przez twórców

Ø zaangażowanie polityczne i społeczne

Ø awangarda była zaangażowana w teraźniejszość, to sztuka współczesności

Ø odwrót od historii, bardzo często także od lokalności, uniwersalność

Ø ‘zmiana charakteru sztuki, rozszerzenie jej granic

Ø sztuka jako towar, który należy sprzedać; pojawia się w przestrzeni miejskie,
demokratyzacja sztuki, wyjście poza przestrzenie, które były przewidziane na sztukę

Ø istota sztuki tkwi też w procesie odbioru

Ø płynny charakter sztuki, zatarcie tradycyjnie rozdzielone role

Ø szczególne dowartościowanie procesu twórczego

Relacja między awangardami a modernizmem

1. W stosunku do tradycji

Ø modernizm – ewolucyjny; awangarda – rewolucyjna

2. Zaangażowanie społeczne: awangarda zaangażowana społecznie i politycznie

3.Awangardy były „krytycznym ostrzem modernizmu”

4. Antymieszczańskość: awangarda i modernizm

5. Nowatorstwo i eksperymentalność: awangarda zdecydowanie bardziej eksperymentalna,

modernizm w mniejszym stopniu

6.Negacja sztuki i instytucji sztuki: sztuka poradzi sobie sama

Ø odrzucenie sztuki jako czegoś co jest trwałe, dzieło nie ma wsparcia w tych
instytucjach, które nadają mu aurę; ALE to, co sprawia, że produkty użytkowe są
dziełem sztuki, to miejsce w jakim się znajdują (instytucje sztuki)

Ø roztopienie się w praxis życiowej: wszystko może być sztuką, dowartościowywany jest
sam proces twórczy

Awangarda jest radykalnym ostrzem moderny. Jest składnikiem modernizmu, nie da się tego
oddzielić. Natomiast w awangardzie wyostrzają się jego cechy; awangardy są szczególnie
wyraźne na tle wysokiego modernizmu.

Awangardyzowanie prozy: przyznawanie, że powieści danych twórców są uznawane za

awangardowe: różnica stopnia a nie jakości.

Boguszewska, Całe życie sabiny:

● Sabina sama o sobie nie mówił, że ‘ja idę” tylko ‘idzie mnie” - jakby odbierała sobie
sprawczość, możliwość wykonywania czynności
● Sabina jest na coś bardzo chora, lekarz kazał jej leżeć, ale od dawna coś było nie tak z
jej zdrowiem, jak była chora, to matka prognozowała jej różne choroby
 ● wszyscy nadskakiwali Sabinie, byli dla niej wyjątkowo mili i uprzejmi, a wynikało to
z choroby
● przychodziła do niej pielęgniarka, która pomagała jej w codziennych czynnościach i
mówiła, że robi wszystko ‘jak to wokół chorej’ i Sabina ‘stała się chora’ → na skutek
pewnych działań, słów i czynów innych ona sama zaczęła się uznawać za chorą, nie
wynikało to z jej wewnętrznego samopoczucia, tylko z zachowania bierności i tego,
że pozwoliła, żeby inni sprawili, że poczuła sie chora
● to pani zofia pielęgniarka robi z niej chorą, jak ona wychodzi do Sabina nie należy do
porządku jadalnego, świata zdrowych ani do chorych - zawieszona pomiędzy, nie
przynależy nigdzie
● Oglądanie Heleny w sukniach budzi w niej z jednej strony tęsknotę za czasami przed
chorobą, a z drugiej pozwala myśleć o życiu po
● CZ. I - PO SUKNIACH
● Cofamy się do dzieciństwa Sabiny - miała w sobie sprzeczne emocje, w jednej chwili
była gotową fo radości, jak i do smutku i jako dziecko była bardzo samoświadomy
tych emocji
● Mówi, że nie lubi ojca
● Ciotka zauważa, że matka ubiera ją zawsze inaczej niż inne dzieci
● I taka czuje się Sabina - inna, odstająca
● Podróż w przeszłości po ważnych sukniach Sabiny
● Jan - ważna relacja
● Alicja przyjaciółka z dzieciństwa, rozmawiały zawsze i o wszystkim, ale przestały
rozmawiać jak pojawił się jan -"o Janie nie wolno było rozmawiać"
● Sabina jak odwiesz swoją suknię i przebiera sie w szpiyitalną piżamę podczas porodu
to znów zauważa, że wraz z ubraniem nie przynależy już do świata cywilnego, tylko
do świata chorych w szpitalu
● Kiedy idzie z wózkiem na spacer myśli o przyszłości syna, boi się, że nie będzie mógł
się rozwijać tak jakby chciał przez to,że nie mają pieniędzy
● Różne Sabiny są w różnych sukienkach - osobowość zależna od stroju
● Patrzy na siebie cudzymi oczami - to jak komentują jej wygląd inni sprawia że tak się
czuje
● Cz II- po mieszkaniach

Opracowanie

● wydana w 1934
● mowa pozornie zależna, kreowana na monolog głównej bohaterki
● ostatnie tygodnie z życia, cofa się i opowiada o swoim życiu
● nieudane życie rodzinne
● Sabina początkowo otoczona jest zainteresowaniem rodziny, ale ono maleje i z
czasem zostaje przy niej tylko służąca i pielęgniarka
● kilka wcieleń Sabiny, a do każdego z nich dopasowana sukienka - matka, zakochana
dziewczyna, nieszczęśliwe, smutne dziecko
● odsłania swoje losy w zależności od tego, na jaki detal chce rzucić uwagę
 ● wiele pozostaje niewypowiedziane, żeby czytelnik się domyślił
● powieść psychologiczna

Ewa Kraskowska, Świat wg Boguszewskiej i po kobiecemu:

● lektury formacyjne głównej bohaterki - księgi zbójeckie

● model powieści kobiecej

Iwaszkiewicz, Księżyc wschodzi:

● https://www.biblionetka.pl/art.aspx?id=34978
● wstęp od autora, w którym rozważa to, co sam napisał w młodości -
● główny bohater - Antoni, silnie odczuwał brak zainteresowania życiem
● miejsce akcji - domek letniskowy pod Kijowem
● “interesowało go wszystko, nic nie absorbowało” - Antoni
● Izydor - mówi, że powinniśmy dążyć do stworzenia piękna

Tadeusz Dołęga-Mostowicz, Kariera Nikodema Dyzmy:

● główny bohater - Nikodem Dyzma, po tym jak go zwolnili nie może znaleźć pracy
● przypadkiem znalazł zaproszenie na bardzo elegancką imprezę
● Dyzma nigdzie nie mógł zatrzymać się na dłużej, z każdego miejsca nauki czy pracy
szybko go wyrzucano
● postanawia iść na tę elegancką imprezę, jest głodny i chce się najeść
● gdy wszedł, obserwował jak jedzą i zachowują się inni
● Dyzma zderzył się z jakimś facetem, tamten strącił mu jedzenie, więc Dyzma się
wkurzył i go opieprzył
● Sam minister mu tego pogratulował
● Poznał Kunickiego, który się do niego przyczepił, zaproponował mu łapówkę w
zamian za pomoc w prowadzeniu interesow
● Kunicki go zatrudnił u siebie, na bardzo dogodnych warunkach, Dyzma tylko nie
wiedział jako kto
● Próbuje pieniędzmi zaimponować Mańce
● ce
● wiedział, był świadomy tego, że propozycję pracy i nagły awans zawdzięcza temu, że
Kunicki wziął go za wpływową postać
● Nikodem był przerażony ilością obowiązków, informacji itp. był pewien, że tego nie
ogarnie i cała sprawa się wyda
● spotkał hrabiego, szwagra Kunickiego, który powiedział mu, że tak naprawdę jest to
Kunik i że Koborowo wziął w posagu\
● już w czasie pierwszego spaceru powiedzieli sobie z Kasią (córką Kunickiego i
pasierbica Niny), że nie są w swoim typie
 ● Dyzma dostrzegł, że dziwna jest miłość Kasi do Niny
● Ponimirski, brat Niny, mówi, że Kunik xd zdobył Koborowo podstępem
● hrabia został wyproszony z pałacu, okazało się, że Kunicki go ubezwłasnowolnił
● Dyzma, żeby kupić sobie trochę czasu, postanowił symulować chorobę xd
● zaczął udawać reumatyzm, Nina czytała mu ksiażkę
● Nina wprost mówi mu, że jest samotna i nieszczęśliwa - jej mąż zajęty jest robieniem
pieniędzy a ona ma zupełnie inne zainteresowania
● Nina jest finansowo uwikłana w to małżeństwo - co prawda Koborowo jest na nią, ale
ona spłaca ogromne długi swojej rodziny
● Nikodem zdecydował się pójść do Przełęskiej i dał jej list od hrabiego
● Gusty osób z towarzystwa - lubią osoby, które zachowają czasami się prostacko,
wbrew zasadom czy etykiecie, wyłamujące się z tego sztywnego stylu bycia
● Dyzma podczas jednej z popijaw, sprzedał towarzystwu pomysł Kunickiego, żeby
magazynować zboże i płacić za nie obligacjami
● minister był zachwycony tym pomysłem i postanowił wcielić go w życie
● udało mu się załatwić u ministra wszystko to, co chciał
● Nikodem chce tylko wykorzystać każdą możliwą okazję i ugrać jak najwięcej dla
siebie
● refleksje Nikodema po pobycie w Warszawie - powtarzanie tego, co się słyszy od
innych, i podawanie za własne, może dać duże korzyści.
● Odwiedził Olszewskiego - pokazał mu swoją władzę
● Nina pokłóciła się z Kasią, Kasia jej powiedziała, że stroi się do Dyzmy
● Nikodema
● Nina mówi Dyzmie, że kobieta potrzebuje do szczęścia dosłownie noszenia na
rękach, a Dyzma jej na to, że nie wszystkie i Nina stwierdziła, że te które nie
potrzebują są wynaturzone, zmaskulinizowane
● Nina zdradza męża z Nikodemem (ta ich pierwsza randka też jest stylizowana
na sielanki? romanse?)
● Dyzma okłamuje Ninę, że studiował w Londynie i że stamtąd zna jej brata
● gdy Kasia, nienawidząca Nikodema wyjechała, żył w Koborowie jak w raju
● Dyzma dostał zaproszenie na zebranie rady ministrów w Warszawie, by
przedstawił tam ‘swój’ zbożowy pomysł
● Nikodem zajmował już teraz bardzo wysokie stanowisko prezesa, zaczęły
wychodzić też jego braki, kupił sobie książki, żeby te braki uzupełnić (bon ton,
encyklopedia słów obcych)
● Kwestia kobiecości - Nina i Kasia, są względem siebie na przeciwległych
biegunach, Nina uważa, że żyje dla swojej kobiecości, dla bycia kobietą, a do
bycia kobietą potrzebny jest jej stereotypowo męski facet, szorstki, trochę
brutalny - dlatego podoba jej się Nikodem
● jego kariera jako prezesa pędziła w zaskakującym tempie
● przyszedł do niego Boczek - u niego kiedyś pracował na poczcie, prosił go o
pomoc w znalezieniu pracy, ale Nikodem odmówił
● Dyzma ma wziąć udział w seasnsie spirytystycznym
● Boczek szantażował Dyzmę, więc Dyzma chcial go pobić
●

ZAJĘCIA 14.11.

● Za tydzień pojedyncze!
Brandys, Samson:

● powstał w 1948
● to powieść o dojrzewaniu
● to jednak zupełnie inne dojrzewanie niż np. u Iwaszkiewicza
● finał tej powieści - umarł kochanek, urodził się pisarz - Iwaszkiewicz
● w tej perspektywie dojrzewanie ma charakter pozytywny
● Jakub Gold
● to proces radykalnie odmienny - główny bohater - Jakub Gold, był Żydem, który
musiał dojrzeć w kraju,
● dojrzewanie Golda nie ma wymiaru pozytywnego
● presja warunków zewnętrznych
● proces dojrzewania w czasie wojny - przyspieszone dojrzewanie, przymus pod presją
sytuacji, przymus szybkiego wejścia w dorosłość, wojna jest więc doświadczeniem
tragicznym,
● dojrzewanie niesie doświadczenia negatywne
● wojna dla dojrzewającego Żyda jest podwójnie dramatyczna
● nie dać się zabić i złapać,
● Jakub był Żydem - jego los był zdeterminowany przez czynnik etniczny
● imperatyw walki u Żydów miał inny charakter niż u Polaków,
● II w.ś. zlikwidowała podział na żołnierzy i cywilów - cywile byli wciągnięci w wojnę,
● wojna zawsze jest doświadczeniem negatywnym,
● i na tym tle doświadczenie Żydów było doświadczeniem szczególnym
● historia Jakuba Golda zaczyna się przed wojną, on zaczyna wkraczać w dorosłość już
przed wojną,
● inicjalnym momentem dla niego jest
● pochodził z rodziny zasymilowanej, poczuwał się do bycia Polakiem, mówił po
polsku, miał jednak podwójną tożsamość, wyznanie mojżeszowe - to go łączy ze
wspólnotą Żydowską, jest polskim obywatelem i w domu mówi się po polsku
● chodził do zwykłego gimnazjum, przyjaźnił się z Polakami, otwierał się na Polaków,
jeśli wynikały jakieś podziały, symptomy odrębności pochodziły z otoczania, a nie od
niego,
● w pokoju miał obraz Kościuszki, to, że rodzina była zasymilowana widać w
wyposażeniu domu - obraz Poniatowskiego, był wychowany w polskiej tradycji
patriotycznej (dowodzą tego obrazy)
● wyznanie stawia go w gorszej sytuacji niż Polaków, jest czynnikiem różnicującym
● ma charakterystyczny wygląd, duży nos, ciemniejszy odcień skóry, kręcone ciemne
włosy - twarz, która odróżnia go od społeczności polskiej i staje się powodem
prześladowań już nawet przed wojną
● ma charakterystyczny wygląd (nos, niskie czoło, czarne oczy, włosy) → dla ogółu
społeczeństwa natychmiast przywołuje żydowskość,
● wygląd ma znaczenie tożsamościowe, związane jest to z pewnym stereotypem
wyglądu typowego Żyda - musi funkcjonować w społeczeństwie pewien stereotyp
● stereotyp ma znaczenie piętna, przekleństwa, wygląd był stygmatem, który został mu
narzucony, natychmiast był identyfikowany jako Żyd
● wygląd Żyda, ale Gold czuł się Polakiem - wykluczenie ze społeczności polskiej na
podstawie wyglądu,
● jego poczucie tożsamości - zaczyna wątpić w swoją tożsamość,
● tożsamość żydowska jest mu narzucona z zewnątrz, Brandys pokazuje bohatera w
trudnej sytuacji,
● poznajemy Jakuba w momencie zawęźlenia tożsamości - on czuje się Polakiem, a
otoczenie widzi w nim Żyda
● niewiele może zrobić w tej kwestii, stara się żyć jako Polak - idzie na studia np., ale
po drodze dzieją się rzeczy, które mówią mu, że nie może tak żyć, bo nie jest
Polakiem
● 2 sytuacje, gdzie jest sądzony jako Żyd,
● pierwszy epizod - kiedy jest oskarżony o zbezczeszczenie grobu nieznanego żołnierza
- pierwszy moment, kiedy musi uświadomić sobie, że jego bycie Polakiem jest w
stanie zapytaniem, otoczenie widzi w nim Żyda, wroga Polaków
● dojrzewanie przed wojną - dojrzewanie tożsamościowe, dojrzewanie do Żydowskości
- można w nim wyznaczyć pewne etapy
● jednym z nich jest oskarżenie o zbezczeszczenie grobu nieznanego żołnierza,
tożsamość narzucana z zewnątrz, z którą on musi się skonfrontować
● jeszcze jeden taki moment - słuchanie z matką Hanki Ordonówny- jest wzruszony,
stopniowe dojrzewanie do żydowskości
● Jakub chce być lekarzem, podejmuje studia - jak wyjeżdża na studia to ma jednego
przyjaciela, też Żyda, w Wa-wie widać dużo większy podział społeczności, muszą
być razem, bo nie mają dostępu do reszty społeczności, a w czasie nauki pojawiają się
manifestacje antyżydowskie,
● to są już lata 30. pojawiają się już się na uczelni bojówki nacjonalistyczne złożone ze
studentów i hasła typu - trupy żydowskie do prosektoriów
● Jakub kolejny raz musi się skonfrontować ze swoją żydowskością i stosunkiem
społecznym - Żyd traktowany jako wróg,
● silne nastroje antysemickie, także wśród społeczności studenckiej
● ten motyw pojawia się często u Brandysa, w wielu jego powieściach, co jest trochę
motywem autobiograficznym,
● Jakub w takiej sytuacji musi się bezpośrednio skonfrontować z niechęcią
● w Wa-wie spotyka Tola, przyjaciela z gimnazjum, który nie jest z Żydem, Tolo daje
mu do zrozumienia, że lepiej może byłoby mu, gdyby otworzył sklep niż starał się o
bycie lekarzem, bo może na tym zaważyć jego żydowskość, Tolo jest świadom
ruchów antysemickich
● nawet gdyby Jakub skończył studia, to byłby otoczony niechęcią jako lekarz
żydowski
● taka szansa nie jest mu jednak dana - gdy idzie się wypisać ze studiów, akurat jest
manifestacja antyżydowska, zostaje w nią wciągnięty, w obronie własnej rzuca
kamieniem w jednego z uczestników, który umiera - Jakub trafia do więzienia, co jest
kluczowe dla wymowy tej powieści
● w więzieniu poznaje - postaci antysystemowe - Malinę i Pankrat - wszystkie 3 osoby,
które się spotykają w więzieniu tuż przed wybuchem wojny, reprezentują postawę
antysystemowe
● Malina zdefraudował pieniądze, by leczyć syna, inaczej nie mógł tego zrobić, bo
brakowało mu pieniędzy - jest antysystemowy, bo pokazuje niewydolność systemu, w
którym nie można leczyć syna bez pieniędzy
● Pankrat - więzień polityczny, występował przeciwko systemowi z polski z lat 30.,
reprezentował partię robotniczą (Polską Partię Robotniczą, wydawali pismo
“Robotnik”),
● Jakub Gold jako 3 antysystemowy, też podważał reguły tego państwa i prawa, które
kazało mu trafić do więzienia za działania bojówki antysemickiej
● spotykają się 3 postaci antysystemowe, co zaważy na wymowie powieści
● są w więzieniu i wybucha wojna - jakub poczuwa się do udziału w niej, chce walczyć
po stronie Polaków, więzienie zostaje otwarte, Jakub bierze udział w obronie
Warszawy, co jest kluczowym momentem, nadal czuje się polakiem, ale jego
tożsamość nadal jest podwójna,
● postanawia wrócić do matki i razem z matką trafiają do getta żydowskiego, gdzie
matka umiera na tyfus - co jest znaczącym momentem,
● zaczyna się trochę godzić z tożsamością żydowską, bo wybrał powrót do matki, a
razem trafiają do getta jako żydzi
● dokonuje kolejnego wyboru, dojrzewanie do żydowskości na różnych polach
● miał bardzo bliską relację z matką, matka jest stałym łącznikiem ze swoją
żydowskością
● śmierć matki jest śmiercią naturalną w przeciwieństwie do śmierci w komorze
gazowej (to śmierć żydowska, to określenie pada ze str. narratora)
● Jakub w efekcie wychodzi z getta, w pewnym sensie zrywa z żydowskością, znowu
zmiana stron, rozdarcie tożsamości, ciągle decyduje i sam do końca nie wie, kim jest
● odgłosy powstania w getcie słyszy tylko w piwnicy u Maliny
● po wyjściu, zaczyna się ukrywać
● pierwszy problem po wyjściu - ucieka z Geniem do kobiety z którą jest Genio, ale
Jakub nie może tam zostać, bo wygląda jak Żyd, więc sugerują mu, że powinien ich
opuścić → wygląd jest stygmatyzujący (tutaj bardzo to widać), Genio ma jasne włosy,
więc wygląd go nie stygmatyzuje
● chcą, żeby Jakub płacił za to, że go ukrywają, kradną kosztowności, które dostał od
ciotki Rozenowej, straszą go, że go wydadzą, dlatego musi stamtąd uciekać
● czym pokazuje się pewne przewartościowanie wśród ludzi, Genio wcześniej był na
równi, przyjaźnił się z Jakubem, teraz nie istnieje już poczucie lojalności i
przyzwoitości względem Jakuba - zjawisko szmalcownictwa,
● po ucieczce trafia do dozorcy, a potem do Maliny
● dom Maliny musi opuścić po przypadkowej śmierci Maliny,
● Zenek Kwiecień go łapie i chce go zaprowadzić na komendę, kolejny szmalcownik,
wrogość społeczna wobec Żyda, nastroje wśród ludności cywilnej, wojna jest tłem,
Jakub nie walczy w niej, ale dotyka go nienawiść społeczna latami, jeszcze przed
wojną, to, co dzieje się w trakcie wojny jest przedłużeniem nastrojów sprzed wojny,
w trakcie wojny ulegają nasileniu, bo współgrają z nazizmem
● Brandys pokazuje w ten
● Fiałka go ratuje,
● o Ucieka do Maliny, gdzie mieszka przez jakiś czas. Po przypadkowej śmierci
Maliny musi uciekać, wpada na Kwietnia, który chce go zaprowadzić do gestapo
(kolejny szmalcownik, Jakub nie ma pieniędzy, żeby go przekupić); ratuje go Fiałka;
● § Brandys pokazuje, że tak naprawdę to, co dzieje się w czasie wojny z żydami jest
przedłużeniem nastrojów antyżydowskich wśród polskiego społeczeństwa;
oczywiście ulegają nasileniu w czasie wojny, bo zaczynają współgrać z nazizmem
● § Brandys przedstawia obraz deheroizacyjny, nie pokazuje walki i bohaterstwa, tylko
pewną pasywność społeczną; pokazuje antysemityzm, szmalcownictwo, pojawiają się
tematy trudne, obraz społeczności jest przedstawiony ze strony bez wartości
● o Fiałka go ratuje i trafia do mieszkania Pankrata, którego poznał wcześniej jako
więźnia politycznego; w mieszkaniu Pankrata drukowane jest konspiracyjne
czasopismo „Robotnik”
● o W mieszkaniu Pankrata przyjmują Jakuba Golda, dla nich nie jest istotne kim on
jest, bo i tak wszyscy są w sytuacji zagrożenia; jeśli wejdą niemcy to i tak wszyscy
zginą; to, co ich łączy to to, że są antysystemowi, sytuują się wszyscy w opozycji do
systemu przedwojennego i tego, który został narzucony przez okupację hitlerowską;
● o Drugi sens, który towarzyszy tej powieści: znaczenie wykluczenia
● Dwie intencje:
● Ø pokazanie trudnej sytuacji żydów w polskim społeczeństwie od przedwojnia,
pokazanie nieheroicznego obrazu wojny z perspektywy żydowskiej
● Ø z tym wiąże się także sens ideologiczny: uzasadnienie dokonanej rewolucji: wojna i
rewolucja – 48 rok, czas zmiany ustroju w Polsce, po dokonanej rewolucji, tą wiedzą
dysponuje narrator ale nie Jakub Gold, który zginął jak biblijny Samson; w to
połączenie wojny i rewolucji został wprojektowany los żydowski; w perspektywie
ideologicznej ci, którzy przyjmują Jakuba Golda to ugrupowanie robotnicze, które
także jest wykluczone; wykluczenie grup społecznych prowadzi do wojny i rewolucji
● Mamy do czynienia z pęknięciem z sferze narracji: narracja jest przedstawiona z
perspektywy Jakuba, z drugiej strony pojawia się narrator ponad Jakubem, który
sugeruje, że zna Jakuba, spotyka Jakuba, (zabiegi, który ma uwiarygodnić nadrzędną
narrację), ale z drugiej strony ten narrator, który sugeruje, że opowiada to z zupełnie
innej perspektywy, lat powojennych – dysponuje taką wiedzą, której Jakub nie
posiadał (śmierci w krematorium, wiedza historyczna, wydarzenia z innych miejsc niż
pobyt Jakuba),
● § przesuwanie się perspektywy narracyjnej, uogólnienia dotyczące losu żydowskiego,
figura żyda wiecznego tułacza, z wyższego poziomu pozwala złączyć losy
antysystemowych bohaterów, wojna i rewolucja – globalny system, ten sam czynnik,
który do wojny doprowadził i który powinien doprowadzić do rewolucji, bo obie mają
charakter antysystemowy
● Dlaczego Brandys wprowadził spersonalizowaną perspektywę? bo przemawia za tym
głęboka racja – pokazał wydarzenia z perspektywy Jakuba, który był społecznie
stygmatyzowany, przyniosło to efekt uwiarygodnienia, deheroizacyjnego obrazu
postawy polaków w czasie okupacji, zarazem uwiarygodnia tą relację także to, że
 Jakub Gold nieustannie dziwi się temu, co go spotyka, próbuje to cały czas
zrozumieć, te wydarzenia, które stają się z jego udziałem, to wszystko co jest
związane ze stosunkiem polskiego społeczeństwa do żyda, umożliwia obnażenie tych
postaw; eseizacja powieści – z jednej strony fabuła, z drugiej rozbudowane partie
eseistyczne, które pochodzą od narratora nadrzędnego

Stachura, Siekierezada (ciężka praca przy wyrębie) albo Zima leśnych ludzi

● Zebrani w pociągu rozmawiają o mężczyźnie, który tego samego dnia wpadł pod
pociąg - nie zdążył do niego wskoczyć
● Jechał do Warszawy, ale postanowił wysiąść na losowej stcji
● Narracja pierwszoosobowa
● Ma świadomość, że pisze dla publiczności - metanarracja
● Bohtaer-narrator wchodzi w 30. Rok życia
● Jedzie do pracy na wyręb lasu
● Mówi, że jest wiernym już tylko jednej kobiecie i tylko ją kocha
● Uważa za cud zdanie - ‘zasnąłem wieczorem, obudziłem się rano”
● Przypomina to strumień świadomości
● • Poczucie bezpieczeństwa I spokoju na zrębie
● • Rola Gałązki Jabłoni
● • Mgła jak lęki i niepokojem bohatera
● • Podkreśla rolę każde minuty, czas jest cenny, niemalże materialny
● • Bardzo przedmiotowo patrzy na kobiety - porównuje dym do wyginającej się
kobiety, Opisując kelnerkę zwraca uwagę na jej pośladki, pisze, że zaraz "będzie
latała z brzuchem"
● • Opowiadając, zwraca się do Gałązki Jabłoni
● • Ciągłe Nawiązywanie do mgły, dymu

5. Marek Hłasko

Wstęp

Hłasko został uznany za głos pokolenia, pozostawiając po sobie grupę “hłaskoidów”

Legenda artysty, który zaatakował zastany model literatury i zaproponował nowy,

własny oraz przykład człowieka, który postulaty literackie potwierdzał w swoim życiu.

Założenia realizmu socjalistycznego

Po Kongresie Zjednoczonym, w styczniu 1949 obył się w Szczecinie IV Walny Zjazd
Związku Zawodowego Literatów Polskich, na którym socrealizm ogłoszono metodą
twórczą oficjalnie obowiązującą w polskiej literaturze i sztuce

Ścisły związek dzieła z rzeczywistością z uwzględnieniem podstawowych dyrektyw:

partyjności

ideowości (marksizm-leninizm)

ludowość (lud pracujący miasta i wsi)

optymizm (budowa nowego, lepszego świata zgodnie z obietnicą prawa historii, co

gwarantowało sukces tego zamierzenia)

dydaktyzm (podział na bohaterów pozytywnych i negatywnych)

typowość (typowy bohater w typowej sytuacji)

Rozwój powieści socjalistycznej w Polsce obejmuje lata 1949-1955

Odwilż

W 1953 roku umarł Stalin; w następujących latach w ZSRR i krajach obozu

socjalistycznego postępował proces, nazwany od tytułu powieści Ilij Erenburga
odwilżą.

Tajny referat Chruszczowa o Kulcie jednostki

W październiku 1956 roku I sekretarzem partii został Władysław Gomułka,

obiecujący reformy polityczne i gospodarcze, demokratyzację życia społecznego,
zmianę zasad polityki kulturalnej, w tym ograniczenie cenzury.

W twórcze życie wchodzi młode pokolenie 56’ lub “generacja Października”,

stanowczo dystansujące się od intelektualnego i ideowego dorobku ojców, zwracając
swój bunt przeciwko mijającemu “okresowi błędów i wypaczeń”.

Zachodnie ruchy kontestacyjne

USA: Beat Generation to reprezentanci pokolenia wchodzącego w dojrzałość po II

WŚ, demonstrując poczucie klęski i nieprzystosowania w kapitalistycznym świecie.
Głosili odrzucenie burżuazyjnego stylu życia z jego materializmem. Jack Kerouac,
Allen Ginsberg, William Borroughs.

Wielka Brytania: młodzi gniewni wywodzili się z niższej klasy średniej, co nie
pozwalało im na awans do wyższej grupy. Ta sytuacja zrodziła bunt młodej
inteligencji.

Biografia Marka Hłaski

Urodził się 14.01.1934 w Warszawie, którą opuścił z matką po upadku powstania

warszawskiego. Wraz z matką i ojczymem osiedli we Wrocławiu.
Był niezdyscyplinowany, sprawiał trudności wychowawcze. Pracował fizycznie, jako
kierowca, w najsurowszych warunkach, wywarło to wpływ na późniejszą twórczość:
echa tego epizodu można naleźć w Robotnikach, Następnym do raju.

Został korespondentem robotniczym w “Trybunie Ludu” i opublikował kilka

interwencyjnych listów z terenu

Baza Sokołowska powstała na bazie Sonaty Marymonckiej, którą wciąż poprawiał, a

jej ostateczna wersja powstała w 1953.

Felietony Hłaski pokazywały jeden podstawowy problem: polska prasa, literatura i

film utrwalają nieprawdziwy obraz świata, mitologizują rzeczywistość, uciekają od
autentycznych problemów współczesnego człowieka. Przywoływał tu dwa autorytety:

Hemingway — pisarz prawy o ludzkiej pracy

Dostojewskiego — piewca prawdy o człowieka i sprawach ostatecznych

Debiut: w 1955 roku opowiadanie Robotnicy, które wygrało konkurs literacki, w tym
samym roku wydane były jego pozostałe opowiadania, które złożyły się na
debiutancki tomik — Pierwszy krok w chmurach 1956

Bohater w świecie wartości

Mitologia pokolenia przełomu październikowego według Jana Błońskiego:

poczucie odrębności pokoleniowej (dzieciństwo wojny, dojrzewanie w czasie

stalinizmu)

mit nieszczęścia (niewinność i maksymalizm mają być zranione w zetknięciu z

rzeczywistością)

mit erotyczny (niemożność przeżywania osobistego szczęścia w porażającym brzydotą

świecie)

mit lumpa (fascynacja ludźmi marginesu)

Bohaterowie opowiadań realizują wszystkie te elementy, bo byli ukształtowani

opozycyjnie do bohaterów socrealizmu. (Homo instrumentalism → Homo privatus)

W centrum zainteresowania stanął indywidualny człowiek, jego słabości i głód

moralności. Przekładają własne potrzeby nad zbiorowe uczucia.

Bohaterowie Pierwszego kroku w chmurach są sentymentalni i romantyczni.

Odniesieniem może być romantyczny bohater utrwalony w potocznej świadomości:
podporządkowanie myślenia i działania emocjom, dramatyczne przeżywanie
nieszczęśliwej miłości.

Fascynacja pisarza amerykańską literaturą oraz filmami: romantyczni bohaterowie

skrywają swe emocje pod maską cynizmu i dystansu do świata, manifestacyjnie
buntują się przeciwko zastanemu światu
W kreacjach kobiet ujawnia się mizoginizm pisarza: obiekt największych uczuć i siła
niszcząca, pułapka biologii

Pierwszy krok w chmurach staje się symbolem bezdomności i zagubienia młodego

pokolenia

Dwie podstawowe przyczyny życiowej porażki bohaterów Hłaski:

inni ludzie

obiektywna rzeczywistość

Sposoby obrony przed rzeczywistością:

pijaństwo

dystans

Pętla, opowiadanie zamykające pierwszy tom, jest odrębnym studium pijaństwa —

nie tylko jako choroby ciała, ale i duszy, symptom ostatecznego rozczarowania do
świata i ludzi. Zmagający się z alkoholizmem Kuba jest przy tym jednym z nielicznych
bohaterów zbioru, który winą za swoją życiową klęskę nie może obarczyć wyłącznie
obiektywnej rzeczywistości, lecz musi jej poszukać także w sobie.

Obroną bohaterów Hłaski jest świadomy akt autodestrukcji (postawa Samsona,

biblijnego bohatera, który uwięziony przez wrogów w świątyni, zburzył kolumny
podtrzymujące gmach i zginął pod gruzami wraz z wrogami). W obliczu nieuchronnej
katastrofy bohaterowie sami przywołują klęskę, ale na własnych warunkach, co ocala
ich godność.

Przestrzeń

Przestrzeń równie szpetna i nędzna o każdej porze roku i przy każdej pogodzie,
kształtuje psychikę bohaterów, ale także przez ich psychikę jak kształtowana, stając
się projekcją osobistej udręki.

Terenem działania bohaterów Pierwszego… jest wielkie miasto, przedmieścia.

Wrogiem ludzi są pory roku.

Polemika z socjalizmem

Podstawową wartością bohaterów socrealizmu była praca, stanowiąca — zgodnie z

filozofią marksistowską — źródło samorealizacji i miernika wartości człowieka.

Praca, która dla herosów socrealizmu jest źródłem osobistej satysfakcji i sensem
życia, staje się dla bohaterów Hłaski ciężką mordęgą w nieludzkich warunkach
(Robotnicy), niezapewniającą godziwego bytu.

Jednolity język socrealizmu kreował zmitologizowaną rzeczywistość, opartą na

równie jednolitym systemie wartości. Michał Głowiński, przyjmując dla owego języka
Orwellowski termin “nowomowa”, wskazuje na jednoznaczność światopoglądową i
stylistyczną tej literatury. → pokolenie 56’ doszli do wniosku, że język trzeba zmienić.
Obok zwrotu do potoczności u Hłaski jest też zwrot ku literackości, polegając na
stylizacjach, aluzjach, skojarzeniach i nawiązaniach literackich.

Stylizacja biblijna — paralelizmy składniowe, powtórzenia, sentencjonalność,

litanijno-modlitewny język.

Cytaty i intertekstualność: Kto ty jesteś, Polak mały, Myszy i ludzie

Realizował w prozie strategię narracyjną — behawioryzm: o przeżyciach czy stanach

psychicznych postaci literackich czerpiemy nie z wypowiedzi narratora, lecz z opisu
zachowań poszczególnych postaci lub przytoczonych w narracji wypowiedzi
bohaterów.

Związany z twórczością Hemingwaya, Steinbecka, Nałkowska, Borowski

Następny do raju

Opublikowana w odcinkach od początku 1957 roku - najpierw pod tytułem Głupcy

wierzą w poranek - mikropowieść Następny do raju jest w zasadzie drugą wersją Bazy
Sokołowskiej. Wspólne też jest autobiograficzne tło opowiadań. Konstrukcja polega
na odwróceniu o 180 stopni podstawowych elementów socrealistycznego schematy
Bazy Sokołowskiej.

W tej mikropowieści praca jest słabo opłacaną harówką zmuszającą do nielegalnych

manipulacji, mordęgą zabijającą wszelkie głębsze uczucia i redukującą człowieka do
roli wykorzystywanej do granic możliwości maszyny.

Gromada życiowych rozbitków, wolne chwile zapełniających grą w karty i wódką.

W obu opowiadaniach pojawia się ta sama scena: śmierć jednego z bohaterów będąca
świadomym wyborem w sytuacji, w której inna decyzja pociągnęłaby za sobą zagładę
niewinnych ludzi.

Bohaterowie Następnego… są jakby starszymi braćmi tego poprzedniego

opowiadania, którzy sprawdzają w praktyce głoszone przez socrealizm ideały.
Doznają uczucia egzystencjalnej samotności.

Pierwszomajowe święto przedstawione jest jako popis fałsz i cynizmu.

Twórczość emigracyjna

Ten sam pesymizm i czarna wizja rzeczywistości, bezdomność przegranego

sentymentalnego twardziela skazanego na nieuchronną klęskę w świecie upadłych
wartości, zło rodzące zło, mizogonizm, alkohol. Pojawiają się motywy gry bohaterów
ze sobą, z innymi ludźmi, z losem. Motyw polegający na nieustannej reżyserii życia.

W 1969 roku Hłasko wyjechał do Izraela, gdzie w czerwcu zmarł w niewyjaśnionych

okolicznościach.

Streszczenia opowiadań (Okno, Baza Sokołowska, Pijany o dwunastej w południe,

Odlatujemy w niebo, Śliczna dziewczyna, Najświętsze słowa naszego życia, Następny
do raju)
Dom mojej matki

Obraz chorej i zniszczonej życiem matki. Bohater czuł się bezsilny, kiedy umierała, bo
wiedział, że nie może zatrzymać czasu.

Matka nie pragnęła już miłości czy uznania, teraz pragnęła tylko własnego domku na
przedmieściach, co doprowadzało jej syna do szaleństwa, bo teraz mieszkało się w
wielkich szczęśliwych kolektywach wielorodzinnych.

“łatwiej chyba zbudować sobie nieśmiertelność niż porozumieć się z drugim

człowiekiem”

Robotnicy

dedykowany członkowi zespołu redakcyjnego “Trybuny Ludu”

Pracownicy na równie tak wielkiej, że można ogłupieć. Robotnicy budują most

Opłakany stan zamieszkania robotników w barakach, ludzie czekali tylko do wiosny,

która przyszła zimna i jeszcze gorsza od jesieni – robotnicy mieli gorączkę od zimna i
wiatru, zerwało im dach. Lato też nie było lepsze, bo był niesamowity upał

Chociaż wiedzieli, że piękną rzeczą w życiu jest praca, nie pracowali z ochotą i
uśmiechem na ustach, tylko nienawiścią i rozpaczą, marzyli o końcu

Obra staczających się pracowników, od grzecznych, pobożnych ludzi do takich, którzy

porozumiewają się przekleństwami i oddają książeczki do nabożeństwa za wódkę.

Zderzenie obrazu komisarza chwalącego most i mówiącego o radości robotników z

pracy z rzeczywistym ich obrazem. Kiedy odjeżdżali, byli wykończeni, nie mówili nic,
tylko płakali, bo wiedzieli, że nikt nie będzie wiedział, kto ten most budował i czyj on
tak naprawdę jest.

Baza sokołowska

poetyka socrealizmu - kolektyw, praca jako jedyna wartość

proza inicjacyjna - głóny bohater (nazywany Student, to jego wada), do bazy

transportowej może dojechać dopiero po tym, jak przełamie swoje słabości i naprawi
samochód, jak zrozumie, że może

Okno

Śliczna dziewczyna

Tematem opowiadania jest rozmawiająca para młodych ludzi. Przechodzą ludzie i ich
obserwują, zachwycają się. Przechodzi urzędnik, któremu znowu w życiu nie wyszło,
przechodzi para staruszków, którzy nigdy nie mieli dzieci, były więzień, który mówi,
że nigdy nie będzie już miał takiej dziewczyny bo bo mu miłość przeminęła. Wszyscy
są nieszczęśliwi, tylko dziewczyna jest dla nich uosobieniem piękna i dobra. pisarz
przechodzi i mówi, że można o nich napisać opowiadanie i tutaj ujawnia się ta gra
pozorów

wewnątrz: dziewczyna uważa, że ten chłopak jest ojcem dziecka, a chłopak się nie
zgadza. Ich rozmowa opiera się na szantażu. Kto ma na kogo większego haka.

ten chłopak dostał się na studia dzięki sfałszowaniu ankiet w kwestii pochodzenia
klasowego, bo cechą pożądaną jest bycie synem proletariusza

dziewczyny są sprzedajne, chłopcy kłamią, wszyscy są nieszczęśliwi, nie ma uczucia,

problem polega na tym, żeby nie dać się

Pozór ujawnia się z perspektywy zewnętrznego obserwatora

Najświętsze słowa naszego życia

chłopak zakochał się w dziewczynie, ona mówi do niego piesku, kotku, a póżniej
okazuje się, że dizewczyna jest rozwiązła i tak samo mówiła do jego kolegów.

konstrukcja jego opowiadań polega na tym, że ci biedni faceci zakochują się w

kobietach, któe opisywane są po prostu jako dziwki.

jedyny sposób, żeby dziewczyna nie zdradziła to nie zakochać się w niej

ambiwalencja: z jednej strony zgrywa twardziela

Pijany o dwunastej w południe

Obraz okropnego i rozgrzanego miasta, po którego ulicach idzie pijany człowiek.

Uszedł kawałek i padł na trawę. Wokół niego zebrała się grupka ludzi i debatują.

Jeden z mężczyzn mówi, że kiedyś pił dzień w dzień, teraz tylko raz w tygodniu i to
jest podobno ogromna poprawa. Rozmawiają nad pijanym facetem na trawie: “Jaki
an strasznie dziecinny, nikt go nie kochał, samotny. Powinien sobie znaleźć jakiś cel
w życiu. Cel, rozumie pan? A samotność? Tego nie ma. Teraz nikt nie jest samotny
ani nieszczęśliwy, tego nie ma”.

Gdyby ludziom dać wszystko, co im potrzeba do dobrego życia, toby nie pili. Za mało
zarabiają.

Czasem wydaje się, że tego w ogóle nie było. Czasem wydaje się to wszystko straszne,
czasem śmieszne, czasem głupie. Ale nie takie, jakie było na prawdę. Podobno pijany
mężczyzna był jednym z walczących, a później bardzo wierzył w działalność i plan
partii, że wszystko się ułoży, więc pracował jak głupi. A wtedy wszyscy przestali
wierzyć i zaczęli piąć się w górę, a on został sam i się bał → gość partyjny, który nie
idzie tak, gdzie jego partia.

Odlatujemy w niebo

Sobota to początek szczęścia i uśmiechów, bo praca kończy się wcześniej. Niedziela to

dzień życia w kraju.
Tadeusz jest kierowcą. Jest dzień wypłaty, 624 zł. Podczas odbierania pieniędzy,
Tadeusz słyszy przez megafon, że wieczorem będzie wykład o wylocie na księżyc.

Okazuje się, że Tadeusz jest zakochany w żonie innego. Tamten nie ma większego
problemu z tym, rozumie, ale martwi się ze względu na sytuacje mieszkaniowe, na
biedę. Miłość, pragnienia i najświętsze słowa przepadają nie przez zdradę, rozłąkę i
śmierć, tylko przez te wszystkie małe, uprzykrzone i nędzne sprawy.

Tadeusz biegł i chciał się rzucić pod lokomotywę, ale odciągnęli go ludzie.
Lokomotywa krzyczała o spotkaniu dotyczącym wylotu na księżyc.

Problemy materialne budują rzeczywistość moralną i obyczajową

Pierwszy krok w chmurach

Dedykowane Jerzemu Ćwiertni, malarzowi, który jako pierwszy przełamywał w

sztukach socrealizm. Był też twórcą ilustracji do pierwszego wydania opowiadań
Hłaski.

W sobotę miasto traci swoją pracowitą twarz - w sobotę miasto ma pijaną mordę.

Pojawia się mizoginizm Hłaski - grupa starców postanawia iść i obserwować dwóch
młodych ludzi w oczywistej sytuacji. Zakładają się, czy dziewczyna jest ładna i młoda,
czy nie. Banda znudzonych starców z przedmieścia postanowiła zażartować z
młodych, więc wyzywają dziewczynę od szmat i kurew. Zbili młodego chłopaka, a
kiedy odeszli to zastanawiali się, dlaczego nazwali dziewczynę kurwą, skoro jej nie
znają.

Podsłuchali jak chłopak mówił do dziewczyny, że to będzie ich pierwszy krok w

chmury.

Jeden ze starych stwierdza, że też kiedyś kochał, ale teraz już nie wierzy w miłość.

Chmurzy się w sobotę, w niedzielę zawsze pada deszcz → anus mundi, odbyt świata.

Lombard złudzeń

Miasto jest tak piękne, że pisarze się o nim rozpisują. Jest też kawiarnia, o której
wiedzą tylko wtajemniczeni. W tej kawiarni siedział pisarz z dziewczyną. Kiedy facet
poszedł, do dziewczyny podeszła kobieta i okazało się, że jest jego żoną. Pisarz miał
taki schemat, nie jest pierwszą kochanką, której mówi, że ją kocha.

Miłość to lombard, gdzie zastawia się swoje złudzenia, marzenia i pragnienia, ale nie
ma później tego a co wykupić.

Następny do raju

Święto pierwszego maja

świat jest jednolity - nieprzyjazny, brudny, męski, kobiety są przedmiotami,

prymitywna cielesność, wulgarność, ci ludzie pasują do tego świata, są zniszczeni
(Poemat dla dorosłych Adama Ważyka to obietnica nowego wspaniałego świata
składana przez partię) → winna jest partia
przez pół wieku nic się nie zmieniło

rok 1954,55,56 - to czas odwilży, kiedy pojawiają tematy, o których wcześniej się nie
pisało. Pokazują, że rzeczywistość nie wygląda tak, jak pokazywała to propaganda.
Hłasko pisze o tym, co wtedy pojawia się w prasie najbardziej postępowej.

W prozie Hłaski nie ma mowy o marginesie, bo całe społeczeństwo było marginesem,

to była ruina. → pokazuje załamanie się lewicowej utopii o szczęśliwości
społeczeństwa, które miałoby być osiągnięte dzięki państwie

MROŻEK

Męczeństwo Piotra Oheya

• W rodzinną sielankę, dziwną atmosferę, wchodzi urzędnik, syn przebiera sie za księdza

• Który przynosi jakąś złą informację, ale nie chce jej podać odrazu tylko wymysla najpierw
kolejne tematy, motywy

• Absurd

• Urzędnik zwraca uwagę na łazienkę, mówi, że zamieszkał tam tygrys ludojad

• Tygrys jest groźny

• Przychodzi poborca podatkowy i każe zapłacić za tygrysa, jako że Ohey nie ma pieniędzy,
poborca zabiera mu lampę

• Przychodzi naukowiec, żeby zabrać tygrysa, chce zamieszkać w pokoju jak najbliżej
łazienki

• Ohey pyta Naukowca, jak to się stało- on wyjaśnia, że natura po latach logicznych działań,
ma nielogiczne osunięcie raz na jakiś czas, robi coś zupełnie wbrew logice

• Naukowiec przedstawia metodę polowania

• Przychodzi Szef trupy - chciałby go wziąć do swojego cyrku, uważa, że postawiłby ich na
nogi, chce zorganizować spektakl u siebie w domu, chodzi o pokazanie domowej intymności
i niezwykłej sytuacji wynikającej z posiadania tygrysa w domu xd

• Pytają Naukowca czy on się nadaje do takich spektakli - tak, jest to tygrys próżny

• Przychodzi myśliwy, żeby polować na tygrysa

• Cz. II

• Oprowadzanie wycieczek ze szkół (nakaz kuratorium) po domu Oheyów

• Oheyowa uważa, że to jej gorąca tropikalna krew przywiodła tygrysa xdddd

• Przychodzi MSZ, chce urządzić polowanie dla maharadzy w celu zachowania dobrych
stosunków politycznych

• Cz. III

• Ohey ma być wabikiem na tygrysa

• Nauka, polityka i sztuka podały sobie ręce w domu Oheya i w imię tych wszystkich
dziedzin on ma się poświęcić

• Teatr w teatrze - wszyscy zebrani oglądają "przedstawienie" jak Ohey wchodzi do wanny, a
obok czai się maharadza

• Wszyscy wychodzą, po kolei poza Myśliwym

• Ohey ginie chyba? Nie odpowiada z łazienki

Strip-tease

• Dwóch panów w takiej samej sytuacji, próbują wspólnie ustalić, skąd się wzięli i jak tu
dotarli

• Debata o wolności- z jednej strony mogą stąd odrazu wyjść, a jednak tego nie robią

• Zza drzwi wysuwa się ręką, która każe się mężczyznom rozbierać

• Debata o wolności I postawie życiowej

• Jakiej by nie mieli i tak obydwoma rządziła ręką

• Pojawia się druga reka, która ich przyzywa

Na pełnym morzu:

• 3 rozbitków na morzu, skończyły się zapasy jedzenia, dochodzą więc do wniosków, że

powinni zjeść którego z nich

• Jeden z nich chce zrobić losowanie, ale reszta się nie zgadza

• Postanawiają zrobić wybory, a jak są wybory to musi być kampania

• Mały rozbitek argumentuje, że to nie on powinien być zjedzony, bo ma żonę i dzieci, i
ogródek, i plany na przyszłość

• Średni uważa, że jest specjalista od dań mięsnych i lubi patrzeć jak inni jedzą to, co on
ugotuje

• Gruby - faszystowskie pozdrowienie, mówi, że jest kiepsko zbudowany, kościsty, fatalny

do jedzenia,

• Wybory okazują się nieważne, bo w cylindrze są 4 karteczki, a było 3 głosujących

• Gruby uważa, że to Mały powinien się poświęcić, wygłasza mowe, w której mówi, że
wygląda na szlachetną jednostkę, gotową do poświęceń i ratowania sytuacji

• Mały odmawia, więc Gruby uważa go za człowieka bez honoru

• Próbują rozstrzygnąć to rozmowa

• Średni i Gruby mowia, że nie mają matki, więc to Mały powinien zostać zjedzony, żeby
spłacić dług wobec sierot xd

• Podpływa do nich rozbitek, okazuje się, że to listonosz, który dostarczał Małemu listy,
przekazuje mu depesze, w której jest napisane, że mama Małego nie żyje

• Uważają że to podstęp, chcą zjeść listonosza

• Listonosz odpływa

• Próbują negocjować, które z rodziców miało lepszy los, - SPRAWIEDLIWOŚĆ

DZIEJOWA

• Z morza wyłania się lokaj, jak się okazuje- lokaj Grubego

• Lokaj na prośbę Grubego tonie, panowie uwzzajs, że Mały ma halucynacje i nikogo takiego
nie było

• Mały jak wie, że nadchodzi ostateczność, mówi, że jest zatruty

• Mały uważa, że przed śmiercią musi umyć nogi xd

• Chce wygłosić mowę o wolności-

• Wygłasza ja tak długo, że Średni znajduje cielęcinę z groszkiem, ale Gruby i tak wskakuje
na Malego

Tango, Mrożek

● https://klp.pl/tango/a-11039.html
● Artur przerywa grę i wyprasza Edka z mieszkani
Hilsbacher, Tragizm, absurd i paradoks

● pojęć tragizm i komizm często używamy wymiennie, w zależności od klęski

● Niby tragiczny był los Edypa, który gnał ku swojemu przeznaczeniu, ale być może
bogom mógł wydać się komiczny
● człowiek, który pojmował swój los tragicznie miał dla siebie więcej cierpliwości
● słowo absurd ma w sobie znamiona wstrętu i przesytu
● człowiek absurdalny ma dość swojego tragizmu, tragiczny koncept jego bytu
powtarzał się za często, żeby wierzył w katharsis
● człowiek z wymuszonym uśmiechem patrzy na swoje trudności
● nie uśmiecha się już do samego siebie
● patos - człowiek z uporem maniaka podejmuje wysiłki, mimo wielu niepowodzeń - w
sercu żywi zawziętość, gniew i bunt
● człowiek absurdalny nie wierzy w katharsis z tragedii
● czuje wyższość nad człowiekiem tragicznym
● uważa, że nie potrzebuje ani pomocy, ani osądu od bóstwa
● pojawia się w nim pragnienie sensu, nadaje sens nawet rzeczom bezsensownym
● jest zanurzony w swoich afektach
● przekonany jest, że istotą bytu jest dążenie do samounicestwienia
● dojrzewanie wiąże się z trudem
● odbiera tragizmowi patos

Tadeusz Nowakowski, Obóz wszystkich świętych

● Papenburg - miasto w Niemczech

● postać Kubusia, który stracił rodziców na wojnie, jest tak naprawdę niczyj, nikt nie
podjął się opieki nad nim, obdarty, poraniony,
● Dipisi (od ang. displaced persons – osoby przemieszczone, w skrócie DPs) – określenie
stosowane przez aliantów wobec osób, które w „wyniku wojny znalazły się poza swoim
państwem i chcą albo wrócić do kraju, albo znaleźć nową ojczyznę, lecz bez pomocy
uczynić tego nie mogą” W okresie bezpośrednio po zakończeniu II wojny światowej
dipisami byli wcześniej wywiezieni na roboty przymusowe na teren III Rzeszy, przede
wszystkim z terenów Europy Wschodniej, jeńcy wojenni oraz więźniowie uwolnieni z
obozów koncentracyjnych[1].
● Osoby te nie powróciły zaraz po wyzwoleniu do swoich krajów i zostały umieszczone w
specjalnych obozach. Przeważnie były to dawne obozy koncentracyjne, karne lub
jenieckie, czasem również zarekwirowane mieszkania. Ocenia się, że pod koniec 1945
roku w takich obozach przebywało ponad 7 mln osób, z czego w późniejszym okresie do
swoich krajów ostatecznie powróciło ok. 90% z nich. Trzy lata po wojnie w brytyjskiej,
francuskiej i amerykańskiej strefie okupacyjnej Niemiec było 370 obozów, w Austrii –
120, zaś we Włoszech – 25 obozów, w których w sumie żyło 800 000 uchodźców.
Spośród nich 55% było wyznania katolickiego, 27% protestanckiego i prawosławnego, a
18% wyznawało judaizm[2].
●
● Komendant obozu nienawidzi Niemców, za to uwielbia Niemki
● największa niechęć i ostracyzm spotyka Grzegorczyka, który żeni się z Niemką,
ludzie bardzo go krytykują, mówią, że nic się nie nauczył itp.,
 ● skąd nazwa - najpierw chciano dać nazwę-numer, ale za bardzo kojarzyła się ludziom
z wojną, były dwa pomysły - jeden świecki i laicki - reprezentowany przez ministra
Raczkę, a drugi duszpasterski pomysłu księdza Heniasa
● Raczek proponował nadać barakom nazwy miasteczek polskich, zwłaszcza
odzyskanych i utraconych, natomiast ksiądz Henias dopatrywał się we wszystkim
obecności Boga i wg niego baraki powinny mieć za patronów świętych, a cały obóz
ofiarować sercu Jezusa
● i ta wizja ze świętymi wygrała
● nuda, monotonia w obozie
● ludzie w obozie ‘świerkowali’ - szaleli, odcinali się psychicznie,
● Major, fan Freuda, mówi, że nasiąkał nienawiścią, patrzenie na ruiny go uzdrawia
● narrator uważa, że umiłowanie majora i jego przyjaciółki do ruin dawno przestało być
patriotyczne, a zaczęło być perwersyjne
● kolory flagi Polski - krew i niewinność
● rozmowy o patriotyzmie - szkolna edukacja jako początek wtłaczania mitu
mesjaństwa,księgi zbójeckie, które ten mit podtrzymują
● obóz nazywany drewnianym grobowcem
● Jan Grzegorczyk - fatalne prowadzenie się, nie wysunięto jego kandydatury w
wyborach,

ZAJĘCIA

- 6,12,13 - terminy zajęte na egzaminy

- za tydzień podwójne!

- sytuacja w Bydgoszczy przes wojną, było tam dużo Niemców i napływ ludności z
Kongresówki - napięcia między mieszkańcami

-ojciec jest drukarzem

-Bydgoszcz jako miasto szczególne - dużo konfliktów - Polacy między sobą, po I wś znalazła
się w obrębie Polski, ale na zachodnim pograniczu

-konflikty dotyczyły też polskich mieszkańców - efekt rozbiorów

-autochtoni - głównie drobnomieszczaństwo, ale po wojnie drobnomieszczaństwo polskie

musiało zostać dopełnione przez inteligencję, której na miejscu nie było (byli
uprzywilejowani, dostali mieszkania itp.) - przybysze z Kongresówki - to było źródło
konfliktów społecznych

- a życie mieszkańców naznaczone było biedą

-Piłsudski - postawienie pomnika, konflikt, bo P. pochodził z Kongresówki, więc dla

Polaków był "obcym", był Litwinem; podział na sanacje i endecję - w latach 30., lata 20. -
wywodził się z PPS, był dla nich socjalistą, co także prowokowało konflikt ---> sczególny
obraz Bydgoszczy po I wś, społeczeństwo wew skonfliktowane
-po wojnie zdrajcami byli urzędnicy, którzy jako pierwsi uciekli, konflikt wzmocniony po
wybuchu II wś, a rdzenni polscy mieszkańcy, np. rodzina grzegoczyków - uciekają, ale
potem, z ulgą wracają

- konflikt polsko-niemiecki - moment wybuchu wojny - odwet Polaków na Niemcach, a

potem odwrotnie

-koniec wojny - obóz w Papenburgu (2 lata po wojnie) - mieszkają tam ludzie b. skrzywdzeni
przez wojnę, żyjący wspomnieniami,

- powracają wątki martyrologiczne, pamięci, wspomnienia

-tęsknota za rodzinnym mieście

-wojna się skończyła, 2 lata po wojnie, w obozie głównie Polacy, odmawiają wyjazdu do
Polski ludowej, bo jest Polską ludową

- nie chcą wracać do państwa komunistycznego

-ich sytuacja prwana - dipisi - bezpaństwowcy, ich status jest taki jak uchodźców, nie zyskali
obywatelstwa żadnego innego kraju

- 2 lata po wojnie, a oni nadal są w obozie

- obóz - ogrodzony teren, jakaś forma kontroli, baraki, warunki obozowe, ostracyzm, kiedy
Grzegorczyk decyduje się opuścić teren, zgromadzeni w obozie, nie poruszają się swobodnie
- wyjścia są kontrolowane, przestrzeń zamknięta, oddzielona od przestrzeni tego
niemieckiego miasteczka, wyjście swobodne nie jest możliwe,

-skąd dipisi w obozie? - z robót przymusowych wysłani na nie w czasie wojny, powstańcy
warszawscy, żołnierze, którzy z armią czerwoną szli na Berlin, jeńcy wojenni (np.
Grzegorczyk), osoby z obozów koncentracyjnych (zamordowana Żydówka), wyzwoleni z
obozów znów znaleźli się w obozach

-ludzie w obozie - bardzo zróżnicowana grupa tutaj, bardzo różny bagaż ektremalnych
doświadczeń

-Kubuś - symbol sieroctwa wojennego

-bardzo hermetyczna społeczność,

- obóz - Polska w pigułce - tradycje, martyrologie itp., Polacy przywiązani do polskiej

tradycji, dlatego polska wspólnota jest odseparowana od tego, co na zewnątrz -
paradoksalność tej sytuacji polega na tym, że nikt ich nie chce w tym obozie, w Niemczech,
oni nie chcą się integrować z lokalną społecznością, nie chcą wracać do kraju, chcą do
Ameryki, ale w Ameryce też ich nie chcą - sytuacja patowa, zawieszenie

- relacje z niemieckim miasteczkiem - brak integracji albo działalność przestępcza

(materialnie żerują na otoczeniu, np. kradzieże połączone z rozbojem - Mrozek, który
wyprawia sie do miasteczka, bo chce ukraść radio, dlatego zabija siekierą rodzinę)

-dusi się w oparach śmietnika - ale przynajmniej nie dostali go Nimcy

-Mrozek uznawał, że ma prawo, bo zabił Niemca-wroga, miał poczucie, że odbiera to, co mu
się należało

-polska wspólnota w obozie, ale nie chcą wydać Niemcom Polaka - złożona psychologicznie
sytuacja,

- paradoks - nie wpuszczają lekarza-Niemca, bo się boją, mają wrażenie powtarzalności

sytuacji,

- z perspektywy osób w obozie powtarzalność sytuacji - na straży znowu Niemcy - co budzi

opór nieracjonalny, ale motywowany przeszłą sytuacją

-ludzie w obozie - wyobcowani, zawieszeni w bezczasie, bez kierunku, prawnym,

państwowym, osoby zdemoralizowane przez wojnę, ale też ludzie wydrążeni przez traumę i
doświadczenia wojenne

- to temat powracający w polskiej literaturze - np. Borowski, Kuncewiczowa - Tristan (jest

niezdolny do miłości, a nosi przy sobie kawałek zabitego Niemca, nawiązanie do Tristana i
Izoldy)

- Papenburg - oni nadal są więźniami,

-scena z Żydówką - nienawiść, która musi znaleźć ujście, masowy mord

-scena nocy odwetowej - wieźniowie mogą wyjść, najbardziej wtedy dostaje się Niemcom i
Żydom - dawnym wrogom

-struktura obozu - na czele Major i asystenci, którzy mają poczucie silnej pozycji

-Major Kosko - komendant tego obozu, angielska strefa okupacyjna, Major decyduje o
przydziałach papierosów, żywności, popełnia defraudacje, Kosko jest nietykalne, a wojsko
funkcjonuje jako korporacja, która zarabia i się bawi

-Stefan Grzegorczyk chce to ujawnić, ale się nie udaje

-Grzegorczyk jedzie ze skargą do kogoś wyżej nad majorem

-angielska strefa okupacyjna - są tam Anglicy i Polacy, którzy razem z armią angielską
walczyli, tzw. Londyńczycy, mają dlatego szczególny status polityczny, dlatego Grzegorczyk
do nich się udaje, żeby powiedzieć, że Major Kosko okrada obóz, ale oni się tym nie zajmują,
bo się bawią itp., zbywają go wyrażenie, że polski oficer nie kradnie xd

-władzę w obozie pełni Kosko, niejako delegat armii angielskiej

-struktura obozu - Izba Lordów,

-Redaktor Raczka, ksiądz, bibliotekarka, w jednej linii z Majorem, osoby mające funkcję,
zawody zaufania społecznego, -- hierachia,

-na szczycie jest Major Kosko i jego pomocnicy - odzwierciedla hierarchię sprzed wojny
(Major i inteligencja)
-kobiety, dzieci - obozowe doły

-struktura hierachiczna, która powiela układ przedwojenny

- kultywowanie tradycji patriotycznych - przejawy- szkoła - historia Polski, wieczór poezji i

pieśni patriotycznych, wspominanie zwycięstw polskich, klimat patriotyczny, apoteoza
polskości,

-Stefa Grzegorczyk do obozowej wspólnoty - zdystansowany, ironiczny, nie przyjmuje teatru

patriotyzmu, jest nauczycielem, jest zdystansowany, odgradza się od tej społeczności, żyje w
tej wspólnocie, jest sceptyczny wobec tej tradycji, co wynika z tego, że w pełni sobie
uświadamia nieadekwatność przeciwstawiania się rzeczywistości, bo co możemy pokazać
Amerykanom - ma świadomość nieadekwatności tej sytuacji z zderzeniu z życiem
obozowym, bo co mogą zaoferować państwom władającym strefami okupacyjnymi, co mogą
przeciwstawić, kod patriotyczny jest sztuczny i nieadekwatny

-Grzegorczyk swoją postawę dobitnie akceptuje przez gest związania się z Niemką, córką
Diany Voss, jest nazywany zdrajcą i dezercą - polski oficer związał się z Niemką - gest
niewybaczalny

- zostaje właściwie wyrzucony z obozu, jest przedmiotem ostracyzmu

-może wrócić i finalnie wraca - może wrócić pod pewnymi warunkami, musi się pokajać, bo
widzi, że jest chory na Polskę, tęskni za obozem w jakiś sposób, nie może znaleźć pracy, bo
jest Polakiem, Niemcy nie chcą go zaakceptować, Urszula nie chce być spolszczona, bo ona
też traci pracę, też spotyka się z ostracyzmem, odznaka harcerska - która uświadamia
Stefanowi, że on też nie jest wolny od patriotycznego myślenia, kodu, też się czuje związany
z polską tradycją,

-w efekcie wraca do obozu - to, czego spodziwał się ks. Henias realizuje się

- co Nowakowski chce pokazać w ten sposób? - postać taka jak Grzegorczyk nie może
znaleźć sobie miejsca w świecie, bo z jednej str nie pasuje do społeczności obozowej, ktora
wciąż rozpamiętuje przeszłość, Niemcy go nie przyjmują, dlatego związek z Ursulą nie jest
satysfkacjonujące, to trudno przekraczalne granice

-Nowakowski chce pokazać obraz ludzi wydrążonych, którzy są w syt. paradoksalnej

-w tle Transatlantyk Gombrowicza, gdzie zaprezentowana jest polska diaspora w obcym

otoczeniu

-problem aktualny

-Obóz - 1957 r. - te kwestie ciągle były aktualne

-problem dwunurtowości polskiej literatury - polska literatura na emigracji

- Wyskiel - literatura emigracyjna - pisarze, którzy zdecydowali się zostać na emigracji, nie
wracać do kraju, która znalazła sie w radzieckiej strefie okupacyjnej, ale czują obowiązki
pisarza wobec kraju - blaski i cienie wygnania,

-Wyskiel pokazuje dwubiegunowość polskiej lit. emigracyjnej -

- polska diaspora była rozproszona po całym świecie, ale były 2 ośrodki najważniejsze-
Londyn i Paryż, dwa kluczowe ośrodki, wobec nich orientowali się pisarze, którzy
przebywali w innym miejscu,

-Paryż i Londyn - różnią się od siebie; Paryż - większe otwarcie na Zachód, Londyn był b.
konserwatywny,

-Paryż - instytut literacki, kultura nazywana paryską, biblioteka kultury, w której wyszło
dużo kluczowych dzieł pisarzy emigracyjnych, np. wszystkie Gomgrowicza

-Londyn - rząd emigracyjny, tam wychodził tygodnik 'Wiadmości', biblioteka, wydawnictwa

np. Ibella,

-łączy je - krytyka tego, co po wojnie w Polsce (na inne sposoby,ale nastawienie to samo),
temat niezależności, ochrona polskiej kultury, program niepodległościowy

-wiele je różniło, co przesądziło o polaryzacji pisarzy - program środowiska londyńskiego był

b. konserwatywny, zakładał ochronę wartości narodowych i je kultywować, chciał pokazać
kulturę polską jako silną na arenie międzynarodowej

-różni je stusunek do polskości w momencie zagrożenia polskiej kultury,

-Londyn - konserwowanie tego, co polskie i przenieść w przyszłość, pokazać innym narodom

wartości polskiej kultury, pokazać, że jest ważna i wartościowa, izolacja polskiej kultury od
wpływu innych kultur, ochrona jej przed wpływem kultur obcych

-środowisko paryskie - odrzucało mit wielkiej Polski, nie było tak konserwatywne, wyjść w
stronę świata, nie zamykać się w granicach narodowych, nie zostawać w przeszłości, krok w
przyszłość, otwarcie na kulturę innych państw, otwarcie na współpracę z pisarzami
opozocjnistami z innych krajów

-powieści Gombro nie pasowały swoim profilem, co mieściło się w obrębie ideowym
środowiska londyskiego, dlatego Gombro był atakowany przez publicystów Wiadomości
literackich

-rola inteligencji!!! - ucieleśnia to Stefa Grzegorczyk,

Rondo, Brandys

● -narrator pisze odpowiedź na artykuł zamieszczony w gazecie, w którym wyjaśnia

koleje swojego życia
● -był studentem prawa, co wieczór chodził do teatru na jeden spektakl, raz przyjaciel,
podkochujący się w aktorce, zaprosił ją i narratora na kolację
● -po wakacjach, narrator i aktorka spotkali się w kinie przypadkiem - początek ich
romansu - ona wtedy była zraniona, nieszczęśliwie zakochana, a on był męski i
wyrozumiały xd
● -mężczyzna, w którym Tola się zakochała był żonaty
● -była plotka, że narrator był synem Marszałka
 ● -podczas pierwszej sesji na studiach, został uderzony w głowę, miał wstrząs mózgu
● -narrator zwraca uwagę na to, że był wychowany w kulcie kobiety podobnym wręcz
do kultu Matki Boskiej
● -nasiąknięty był lit. ojczystą, narodową
● -to Tola, w czasie ich pierwszej nocy, nazwała go Tomem, co stało się jego
pseudonimem podczas wojny
● - po wspólnie spędzonej nocy, Tola mówi mu, że ma ją zostawić, bo jest zakochana w
innym
● -w zastępstwie za swojego kolegę Władka Szneja zaczął statystować w teatrze -
poczuł, że końcu bierze udział we własnym życiu
● -Władek zaangażował się w ruchy narodowe, to to ugrupowanie było odpowiedzialne
za pobicie narratora e względu na rudy kolor jego włosów
● -bardzo często zwraca sie do odbiorcy, komentuje swój wywód, dużo wstawek
autotematycznych
● -Nina Wellamn - protestowała przeciwko dyskryminacji Żydów na uczelni, spędzili
ze sobą jedną upojną noc
● -narrator oddał całe swoje życie, poświęcił je (kończył studia prawnicze, miał na
horyzoncie praktykę u jednego z lepszych adwokatów w mieście, a jego córka - Nina-
oddała mu się na plaży) - zrobił to, by grać w teatrze, by być bliżej Toli
● -narrator pisze, że jedyną kobietą, której nienawidzi jest Izabela Rajewska, żona
Cezara, bo przez nią zginął ktoś narratorowi bliski
● -Tola miała wstąpić do organizacji ludzi, którzy pobili narratora przed uczelnią w
trakcie pierwszej sesji
●
●

ZAJĘCIA 16.01.

● - za tydzień haneman!

● - Rondo Brandys - w pierwszej wersji to miało być sporsotwanie na artykuł w

czasopiśmie historycznym, sprostowanie, które Janota napisał
● -mimetyzm formalny
● -rozrosło się to sprostowanie - stało się opowieścią biograficzną,
● -wyszedł o fikcyjnej organizacji Rondo
● - opowieść nielinearna
● -temat artykułu i biografia narratora się zazębiają
● - Tom kwestionuje istnienie Ronda
● -Rondo było fikcyjną organizacją - założenie - dwa powody: chciał chronić Tolę, bo
wiedział, że i tak się zaangażuje w działąlność konspiracyjną, co będzie dla niej
groźne,
● - w organizacjach podziemnych był duży rozdział - jaki charakter i w czym się
przejawiał? - były ugrupowania radykalno-narodowe,
● -Tom - w czasie okupacji współpracował z kolejną organizacją, z Armią Krajową (z
Naczelnym Dowództwem AK), z rządem imigracyjnym na kraj
● -w ramach organizacji był informatorem, przekazywał informacje, szkolił młodzież
maturalną do posługiwania się bronią, zarabiał sprzedając fałszywe obrazy,
● dwie sfery działalności bohatera - prywatna, codzienna, w kawiarniach, gdzie
rozmawiają, kochają się, handlują obrazami, a druga formalna - w ramach komórki
AK
● - organizacja "Myśl i czyn"(czasopismo) - wstąpił do niej Władek, to było
ugrupowanie narodowo-radykalne, nacjonalistyczne, onr, związana z endecją,
● - Władek Sznej - zainteresowany nowinkami myślowymi, studiował krytykę
literacką, miał obwód otwarty - przyjmuje wszelkie nowe poglądy płynąc z zewnątrz,
w pewnym momencie ich drogi się rozchodzą
● -Władek i Tom się przyjaźnią od gimnazjum, potem ich drogi się rozchodzą z powód
światopoglądowych i politycznych
● -Władek podpisywał się pod nacjonalistycznymi artykułami, organizacja radykalna -
jakie było ich działanie? spalenie sierocińca żywdowskiego, scena pobicia Toma - ze
względu na kolor włosów - z tymi ludźmi zakolegował się Władek,
● -Tom pochodzi z inteligencji, poglądy demokrytyczne, wyszedł z innego środowiska,
gdzie poglądy nacjonalistyczne były obce,
● -plotka, że Tom jest synem Marszałka, plotkę wzmacniał Władek i ją przypominał na
różnych etapach życia Toma
● -matka Toma była zw z Marszałkiem - była łączniczką, w czasach jego
narodowowyzwoleńczej działalności
● -Marszałek bywał w domu rodziców Toma
● -ta plotka naznaczyła całe życie Toma - o losach Toma zaczyna decydować opowieść
fikcjonalna, że jest być może nieślubnym synem Marszałka
● -Tola - on chce uchronić Tolę przed niebezpieczeństwem zw z walką, przed walką po
wg Toma niewłaściwej stronie (panowie w błyszczących oficerkach) -
● - Rondo przejmuje przedstawiciel radykalnego odłamu - Kozłowiec i jego
współpracownicy, to oni przejmują Rondo za sprawą Toli
● - w tym sensie notatka Janoty ma pewne podstawy - to przed czym Tom chciał Tolę
uchronić się nie udało
● - prof. Janota to Władek Sznej (zmienił nazwisko)
● -Tom po wojnie został oskarżony - kiedy komuniści go przesłuchują to mówią, że
jego organizacją upolitycznioną, o wyraźnym profilu ideologicznym,
nacjonalistycznym
● - podstawowym zarzutem było - to, że to urgupowanie chciało nawiązać współpracę z
Niemcami
● - za to Tom jest w więzieniu
● - ugrupowaie narodowo-radykalne, chciali współpracować z Niemcami, za to Tom
zostaje więziony, przed tym Tom próbował Tolę uchronić, żeby nie zw. się z profilem
narodowym
● -obraz konspiracji, okupacji jaki się wyłania z jego sprostowania - trudno uciec od
organizacji narodowych, od podziałów o charakterze ideologicznym, politycznym,
wiele osób nieświadomie uczestniczyło w działanaich ideowo i politycznie im obcych
● - Tola razem z Tomem wyprowadzają z getta żydówkę Ninę Willman,
● -przeciwko Żydom działało Rondo
● -pokazuje, jak łatwo było się w tym pogubić
● - rola przypadku w historii
● -pokazuje wąską granicę między bohaterstwem a zdradąi działaniami, które są nie do
zaakceptowania - co komplikuje obraz okupacji i konspiracji
● -ta książka ma charakter rewizjonistyczny,
● -problem czasowości pamięci, rola pamięci w konstruowaniu obrazu przeszłości, rola
domysłów i przypuszczeń, masa fragmentów poświęcona pamięci, odczytywaniu
faktów, domysłów, podejrzeń - pracujemy na rzeczach wątpliwych, śladach,
sygnałach, trudno dojść do faktów pewnych
● - fakty z przeszłości można różnie interpretować
● -główny temat tej ksiażki - pamięć, domysł, brak pewności, HISTORIA (temat),
odpowiedź na pytanie, jak pisać historię czy - jak się pisze historię - to powieść o
pisaniu historii, wiarygodności, dochodzeniu do wiedzy, która nigdy nie jest pewna,
jest dlatego ważna, bo uruchami problem stosunku do przeszłości
● -relacja historyka Janoty - oficjalna, legitymizowana autorytetem nauki, a druga
oparta na niedoskonałej pamięci
● - z perspektywy Toma jest to historia prawdziwa
● -historia prof. Janoty jest prawdziwa w pewnym sensie
● -ale Janota nie dowiedział się, że na początku była to org. fikcyjna - nie zna
perspektywy Toma, że zrobił to dla Toli
● -Janota uważa, że Rondo zajmowało się działalnością dywersyjną wobec
niemieckiego okupanta, heroiczna, którą lansowały władze komunistyczne
● -Władek Sznej kolejny raz zmienił frakcję polityczną - wstąpił do partii, co nie było
syt odosobnioną, np. Piasecki zw wcześniej z "Prosto z mostu" a potem związał się z
władzami komunistycznymi
● -Janota - historia obowiązująca, pokazuje skuteczną walkę z okupantem - w taką
narrację się wpisuje, preferowaną przez władze komunistyczne
● -Tom przeciwstawia historię osobistą, pokazującą ludzi z nieheroicznej strony,
● -obraz historii po opowieści Toma - ma chrakter fragmentaryczny, właściwością
● historii Janoty jest linearna, opowieść Toma jest budowana ze strzępkow, które
podsuwa pamięć, tryb asocjacyjny, to decyduje o hsitorii tych dwóch historii,
● - te hsitorie różni - Tom o przeszłości okupacyjna - okupacyjna rzeczywistość życie
codzienne, wyłania się obraz nieprosty - rzeczywistość okupacyjna nie była prosta,
działalność konspiracyjna była zróżnicowane pod względem ideologicznym, dość
skrajnie, konsekwencją tego zróżnicowania było:
● -przpadek profesora Selima - opiekował się Tolą po tym, co zobaczyła w getcie, kiedy
wyprowadzali Ninę, został napadnięty i pobity, a finalnie zostaje zamordowany,
politycznie był
● -podziemie wzajemnie się zwalaczało, były mordy tak jak w przypadku Selima, był
wyroki, wykonywane albo nie z udziałem Toma, walczyły o dominację, niekiedy w
sposób brutalny, dokonowano aktów w imię przekonań politycznych,
● -Selim przed wojną związany był z Marszałkiem, ale potem w czasach sanacji zaczał
być przeciwnikiem tego obozu, a to znalazło przedłużenie w czasach okupacji, w
efekcie Selim zostaje zamordowany
● - opowieść Janoty sugeruje obiektywizm, obowiązująca, oparta na faktach, sugeruje
działalność antyhitlerowską, zawarta jest w niej taka intencja,
● -z tego sprostowanie Toma wynika bardzo złożony, niejednoznaczny obraz okupacji,
działalności konspiracyjnej, podziały o charakterze politycznym i ideologicznym, to
kwestinuje wizję prof. Janoty - że oto społeczeństwo i konspiracja w czasie okupacji
była jednolita
● -Brandys pokazuje skomplikowany obraz, a konsekwencjaą takich działań były
wyroku na działaczach ugrupowań, przejmowania różnych ugrupowań, pokazuje
skomplikowaną sytuację w czasie okupacji także w perspektywie codzienności,
okupacyjną, ale jednak - normalność, musi gdzieś pracować - kawiarnia, która jest
jednocześnie miejscem przerzutu różnych rzeczy, handluje obrazami, odwiedza Tolę,
● -znaczna część historii Toma dotyczy codzienności w wymiarze prywatnym,
budowane w opozycji do wizji heroicznej,
● - Rondo - Tom mówi, że powie nam prawdę o tym, czym było rondo,
● -środowisko teatralne - rozłam, np. Iza i Cezarewicz kolaborują, Cezarewicz ginie, są
plotki co do tego, kto go zabił - podziemie czy okupant
● -działały sądy podziemne
● -Iza Rajewska po wojnie miała proces
● -Tola tęski a byciem aktorką, Tom chce ją uchronić przed graniem w teatrze u
okupanta
● -sens organizacji Rondo - zajmowanie Toli czasu (jeżdzi pociągiem z książkami, po
jakimś czasie zaczyna byc rozpoznawana w pociągach, więc Tom zmienia charakter
jej podroży, później Tom wpada na Władka Szneja, dołącza wtedy do Ronda)
● - więcej osób było w Rondzie niż Tom i Tola, tylko Tom wiedział, że to byla fikcja,
która się zmaterializowała, kiedy Władek widział końcówkę akcji przed bankiem
(akcji rzeczywistej, ale połączył ją z działalnością Ronda) -wtedy Rondo się
materializuje
● - teatralizacja życia? potrzeba planu - scenariusza, Tola potrzebowała grać - więc
odgrywała rolę,
● -nieobojętne jest to, że Brandys portretuje środowisko aktorskie, daje mu to
możliwość wprowadzenia takich postaci jak Rajewska i Cezarewicz - nie wszyscy
polacy było przeciwko okupantowi
● -praca w działalności - przedłużanie działalności aktorskiej
● -powieść o pisaniu historii, poznawaniu przeszłość
● - pomysł z tym, że Tom jest synem Marszałka - podobny charakter co fikcyjna org
Rondo - fakty i mity w historii, które kształtują losy i dzieje społeczeństw
● - historia oparta na plotkach
● -pytanie o rolę fikcji - o rolę plotki, historii, mamy do czynienia z pewnym
paradoksem
● -historia jednostkowa staje się elementem legitymizowanej historii dużej, ogólnej,
● -ta historia zawiera w sobie element fikcji - ten element zostaje zatarty
● -jak tworzy się historia? - możliwe są paradoksy, że fikcja świadomie konstruowana
jako fikcja zostaje uznana za prawdę i staje się historii uznanej za prawdę;
fikcja/legenda mogą decydować o losach człowieka,
● - z jednej strony zamysł deheroizacyjny, a z drugiej - tworzenie historii w ogóle,
●
● II ZAJĘCIA - PROBLEM ZŁA
●
● -poemat Watta -problem zła dla niego był kluczowy, wpisuje się w szerszą refleksję o
pochodzeniu zła, które powraca w twórczości
● -opowiadanie "Bezrobotny Lucyfer" - schodzi na ziemię i szuka zajęcia, możliwości
działania z człowiekiem,
● -udaje sie do różnych instytucji, za każdym razem spotyka się z odrzuceniem, bo jego
moc z systemammi nowoczesnymi wypada blado
● -Lucyfer odbywa podróż edukacyjną, wchodzi w różne środowiska i uświadamia
sobie, że jest już zbędny,
● - konforntuje się z nieprzypadkowymi instytucjami życia społecznego,
● -dziennikarze, wojskowi, lekarz, makler giełdowy,
● -dochodzi do wniosku, że jesy zbędny, niepotrzebny - zostaje wprost
wyartykułowane, że jest niepotrzebny w konfrontacji z przedstawicielami tych
instytucji
● -ponieważ te instytucje go przerosły, bo mają, we własnym rozumieniu, dużo większą
moc niż to, co mógłby zaproponować Lucyfer
● -Lucyfer odbywa podróż edukcyjną, by zyskać samoświadomość co do swojej
zbędności
● - co Watt chce powiedzieć? - zło Lucyfera jest mniejsze niż to, co oferuje
nowoczesny świat, dorobek cywilizacji
● -system okazuje się siłą negatywną, bo system już sam działa,
● -mitologia pieniądza i działalności banków
● -system, który sam się napędza i reguluje - nie potrzebuje takiej siły, jaką mógłby
oferowa Lucyfer
● -kwestia transcendencji, metafizyki - w świecie racjonalnym nie ma miejsca dla
metafizyki, dla Lucyfera
● - w tej perspektywie Lucyfer okazuje się zbędny jako reprezentant myśli
metafizycznej
● -metafizyka stała się materialistyczna,
● -intencja Wata - perspektywa teodycealna - źródłem zła jest człowiek - te wszystkie
instytucje, które wytworzył w toku historii i cały system, w obrębie którego instytucje
funkcjonują odcinają człowieka od metafizyki
● -zatarta granica między dobrem a złem (jak istnieje Bóg i Lucyfer) - ludzie mówią, że
nie potrzebują nie tylko jego, ale też Boga, bo sami wytworzyli ten świat, w którym
funckjonują, a tym samym - sami wytworzyli zło
● -z jakiej perspektywy Wat patrzy -
● -przedmiotem zakwestionowania jest więc
● --ludzie nie odsuwają od siebie zła, wierzą w zasadę kompensacji - nasze własne
osiągnięcia są w stanie zrekompensować zło, także to zło pochodzące od Lucyfera
● - ludzie nie czują się winni ani dyskomfortu, że są źródłem zła
● -Wat atakuje zaakceptowanie zła - teodycea na opak - nikt nie tłumaczy zła, bo
uznajemy, że ono jest
● -przyczyna złą? - sprawstwo człowieka, które doprowadziło do rozwoju takie
systemu, w którym człowiek sprawia zło
● -przedmiotem krytycznej myśli Wata jest współczesna cywilizacja - Wat atakuje
przejawy kapitalizmu, krytyka kapitalizmu, ale też złączonego z tym krytyki elit -
zarządców systemu, krytykuje też rewolucję obyczajową (społeczny konserwatyzm)
● -Lucyfer nie może kusić kobiet, bo one same się wyzwoliły
● -Lucyfer jest narzędziem krytykiem cywilizacji, obyczajów, konsekwencji rewolucji
obyczajowej,
● -na końcu szatan chce popełnić samobójstwo, ale przerywa mu nieznajomy, szatan
chce się zabić, bo nie ma dla niego miejsca we współczesnym świecie, a ten
przechodzień mówi, że Lucyfer jest widzem zmian zachodzącym w świecie,
● -jest widzem historii ludzkości, emancypacji, w której okazuje się niepotrzebny
● -Lucyfer chce popełnić samobójstwo, ale nieznajomy wytrąca mu pistolet z ręki -
sensy się komplikują,
● -Lucyfer nie może popełnić samobójstwa, ale jest też niepotrzebny
● -musi więc należec do porządku metafizycznego
● -Wat aktualizuje myślenie o luyceferze - jest człowiekiem honoris causa, w której
ludzkość może się sobie przyglądać - "będziesz pokazywał ludzkości jej własną
karykaturę" -
● -"staniesz się równy Bogu" - Bóg będzie prawodawcą, który wprowadził pewien
porządek,
● -Lucyfer jako natyteza, lustro ludzkości,
● -Bóg traci władze nad światem, to nie on ma sprawstwo w świecie, bo tę władze
przejęła ludzkość
● -Lucyfer jest anarchistą, buntuje się wobec Boga-prawa,
● -wątek gnostycki, a Lucyfer staję się jednym z wcieleń buntowników
● POEMAT BUKOLICZNY:
● -ciąg Watowych buntowników - tutaj Kain,
● -kreacja Kaina - spektator historii ludzkości, znaczące dla Wata rozwiązanie syntezy
wieków,
● -jest wieczny - jako symbol wiecznego zła
● -spowiedź współczesna - ma charakter teodycealny - Kain rozważa swoje relacje z
Bogiem, jesteśmy więc w polu
● - relacja Kaina z Bogiem - ironista, zajadły krytyk Boga - krytykuje jego
niekonsekwencję, kara wydaje mu się bez sensu, kwestionuje stosunek Boga do
swojego tworu, czyli człowieka, zarzuca mu, że zaraz po stworzeniu wpisano w
człowieka zło
● - człowiek stworzony jako niedoskonały, który okazuje się podmiotem czynienia zła
● -stworzył człowieka jako twór niedoskonały
● -zarzuca mu, że z takiego tworu był zadowolony, bo nie próbował swojego tworu
naprawić, nie zniszczył go i nie stworzył od nowa, ale karał człowieka, np. potop -
niechęć do swojego tworu, do człowieka,
● - pytania o charakterze metafizycznym - kluczowe pytania zadawane Bogu,
● -ale też ma charakter historyczny - Kain jako twórca zła,
● -Kain, który zadziałał w f. buntu wobec Boga, protosytuacja, która potem będzie w
toku dziejów powtarzalna,
● -Kain zabił Abla - od tego zaczyna się wzajemne mordowanie sie ludzi, moment
inicjalny - w tym momencie zaczyna się śmierć,
● -czyn Kaina inicjuje śmierć, morderstwo, przemoc jako to działanie, które wpisane
jest w historię,
● -inicjuje historię widzianą jako spiralę zabijania, przemocy, ale też lęku
● - ten czyn inicjuje lęk, który od tego momentu będzie nieustającym działaniem
człowieka
● -inicjuje walkę - klas, o władze, o terytorium,
● - walkę o terytorium, o własność inicjuje kain, co może się pojawić w momencie,
kiedy ktoś jest uprzywilejowany, bo ma więcej
● -inicjuje estetykę
● -wcześniej, przed tym nie było prawa, teraz się pojawia prawo, co przesądza o
● -przedtem czyn Kaina nie byłby zaklasyfikowany jako godny kary
● -nie było prawa
● -Bóg przyjął ofiarę Abla, która była krwawa (wołu), a nie przyjął Kaina - bo była z
płodów rolnych
● - więc kain pyta Boga - czy masz upodobanie we krwi?
● -czyn kaina zyskuje rangę czynu inicjacyjnego
● -czy możemy w Kainie widzieć kozła ofiarnego?
● -jego spowiedź ma jeszcze jeden wymiar - spowiedź jest zawsze wyznaniem
grzechów, Wat uruchamia więc jeszcze jedną perspektywę, prywatną, wyznanie
grzechów,
● -Kain mówi - ja dźwigam brzemię, ale mówi Bogu, że mógłby z niego to brzemię
zdjąć, próbuje dowieść,
 ● -Kain mówi, że widział, że Bóg akceptuje zabójstwo - najpierw zwierzęcia - skąd
więc kain miał wiedzieć, że Bóg go ukarze - Kain próbuje się usprawiedliwić swoją
niewiedzą,
● -czyn kaina był tylko przejawem, materializacją zasady znacznie szerszej - przemiany
wody w krew
● -Bóg jest bezsilny bo nie może stworzyć lepszego świata, Kain jest wynikiem
nieudolności Boga,
● -Bóg mógłby go zatrzymać, jak było w przypadku Abrahama,
● -jeśli Bóg stworzył świat i wszystko zaplanował, zaplanował więc też czyn Kaina?
● -Kain jako symbol zła - uruchamia argument - a mianowicie - językowy - Abel
zabijający wołu to ofiara, a Kain zabijający Abla to zabójstwo - ustanawiająca moc
języka, język ustanawia, co jest dobre a co złe?
● -z jednej str. jest czyn Kaina - zabija brata, z drugiej - woda, która pragnie przemiany
w krem, to co jest źródłem zła? - jaki charakter ma źródło zła? metafizyczne, ale też
materialna
● -zewnętrznowewnętrzne źródło zła - metafizyczne, niezależne od człowieka, a
zarazem materialne - czyn Kaina
● - Kain pokazuje dwa źródła zła
● -Kain jest figurą buntownika wobec Boga

Hanemann Stefan Chwin: (notatki od prof. Czaplińskiego)

● wydana w 1995 roku, w Gdańsku, wydawnictwo - Marabut (wydawało książki z

dziedziny humanistyki, zainteresowane głównie w historii, antropologii, dziejach
kultury, cywilizacji oraz religii),
● Hanemann - profesor anatomii, Niemiec,
● dzieje mieszkańców Wolnego Miasta Gdańsk (lata 30. XX wieku), wydarzeń z
końca wojny i pierwszych lat po jej zakończeniu (upadek hitleryzmu i przejęcie
władzy przez polską administrację)
● ukazane są dwa oblicza Gdańska - dawny - niemiecki, teraźniejszy - polski, ze
wszystkimi zaletami i ułomnościami,
● stary Gdańsk ukazany jest za pomocą opisu domów uciekających
niemieckich właścicieli,
● nowy świat - obraz powojennego życia z typowymi zachowaniami i
mentalnością nowych mieszkańców (głównie repatriantów ze wschodu - dla
nich Gdańsk jest obcym miastem),
● powieść wpisuje się w nurt lit. pogranicza - porusza zawiłą tematykę relacji
międzyludzkich zachodzących w społecznościach lub na terenach o strukturze
wielonarodowej i wielokulturowej
● narrator - Piotr C - jego losy też śledzimy,
● narrator - chce być wiarygodny przywołuje więc znane postaci z historii
● wszechobecna nostalgia
● fascynacja detalem, dbałość o szczegół
● przedmioty - stają się osobnymi bohaterami, budzą skojarzenia, uruchamiają
wyobraźnię,
● miasto miało chronić i dawać radość ciągłą migotliwością znaczeń,
● miasto niosło swoje sensy
● Gdańska wg powojennych władz miał być ostoją dla przesiedleńców, ich nową
ojczyzną, przybysze mieli zastąpić rodowitych Gdańszczan,
● dla Niemców, którzy przymusowo opuszczali mieszkania, Gd był arkadią ich
dzieciństwa
● dla państwa C. tą Arkadią było Wilno
● życie na pograniczu kultur
● wizji obecnego Gd przedstawiona zostaje przedwojenna Galicja - baśniowa,
ahistoryczna kraina patriarchalnego ładu i poczucia bezpieczeństwa
● podobniej odbierany jest kontakt z ładem przedwojennej Wa-wy
● bohaterowie łączą w sobie te miasta, w efekcie żyją w ciągłym zawieszeniu, są
ciągle “pomiędzy”
● między “wczoraj” a “dziś”, między socrealistyczną tandetą a wspomnieniami o
wysokiej kulturze propagowanej przez przedwojenną inteligencję
● przeszłość wykreowana
● Gdańsk nie jest jeszcze miastem rodziców Piotra
● dopiero w trakcie mieszkania ich przestrzeń się rozrasta
● w mieście w większości są przyjezdni, jest więc łatwiej, nawet nieliczni gdańszczanie
czują się w nim teraz nieswojo
● granica między przyjezdnymi a miejscowymi się zaciera, zaczynają się tworzyć nowe
struktury społeczne, zachodzą zmiany wew. miasta, w samej jego architekturze
● Chwin dostrzega podobieństwa między niemieckimi mieszczanami a polską
szlachtą kresową - umiłowanie dokładnie wykonanych przedmiotów, zbierania
zabytkowych bibelotów, umiłowanie dopieszczonego szczegółu, przyrody
● świat w ciągłym ruchu - zacieranie się granic między społecznościami, ciągłe
przemiany
● szczegółowy opis przedmiotów codziennego użytku, wykonanych dokładnie jakby na
przekór rządzącym,
● nowi mieszkańcy chętnie zaopatrują się w niemieckie przedmioty - w ten sposób
chcą wsiąknąć, wtopić się
● rodzice Piotra - przywieźli ze sobą Wa-wę i Wilno, przez co nowe doświadczenie
zawsze będzie traktowane jako obce, nie czują potrzeby bycia pochłoniętym przez
nowe
● ucieczka przed nieznanym, relacja ja-inny, rodzice Piotra czują się początkowo
wygnańcami z kresowego raju, żyją w opozycji do innych też w większości
wygnańców, podświadomie marzą jednak o zakotwiczeniu się w bezpiecznym
domu
● miasto rodzinne to nie tylko odbicie wyobcowania z przestrzeni Gdańska, ale także
świadectwo dawnych dobrych czasów
● wyrazem niezgody na wtopienie się w miasto jest ucieczka na jego obrzeża,
budują, gloryfikują przeszłość, nie akceptują komunistycznej
przyszłości, od razu sytuują się z boku
● Hanemann nie chce zanurzać się w rzeczywistości Gdańska, dopiero kiedy
musi zająć się małym chłopcem i jego opiekunką wyzwala w sobie pokłady
uczuć i zmusza do codziennego normalnego funkcjonowania
● do tej pory ciągle wspominał dawne dzieje, ale nie mógł ich ponownie przeżywać,
pozostał w Gd z powodu zawodu miłosnego, trwał w odrętwieniu, wspominał dawne
chwile z Luizą,
● ojciec Piotra, gdy spotyka się z bratem to w ramach przypomnienia śpiewa
ludowe piosenki, dzięki temu przypomina sobie dawne czasy i zwyczaje,
ale też kształtuje poczucie tożsamości (wileńskiej) u syna
● mały bohater (Piotruś) - interesuje go historia miasta, jego tragizm,
● mali bohaterowie chłoną miasto, natomiast starzy przykładają klisze z
przedwojennej Warszawy czy Wilna
● dla bohatera-narratora Gd jest miastem o tyle ciekawym, o ile sprzyja
poszukiwaniu tożsamości (swojej i miasta),
● zderzają się tutaj dwa światy - jeszcze nie odbudowane przedmieście z jego
ruinami
● bohaterowie Hanemanna wolą rzetelność niż pośpiech
● https://bazhum.muzhp.pl/media/files/
Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Historicolitteraria/
Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Historicolitteraria-r2008-
t8/Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Historicolitteraria-
r2008-t8-s105-115/
Annales_Universitatis_Paedagogicae_Cracoviensis_Studia_Historicolitteraria-r2008-
t8-s105-115.pdf
● powieść jako świat nasycony emocjami - indywidualnymi i zbiorowymi
● przedmioty i miejsca nie są obojętne
● fabuła rozproszona na wiele wątków, które łączy osoba głównego bohatera
● (po Jałcie - przesiedlenia)
● rzeczy też pragną być podziwiane i oglądane i użyteczne
● 14 sierpnia - dzień śmierci Luizy (ukochanej Hanemanna), tego dnia ostatni raz
odwiedził miejsce pracy i opuścił je bez wyjaśnienia, widział ciało zmarłej ukochanej
● to wydarzenie jest też źródłem do fascynacji samobójstwem
● zaczyna kreować obraz Luizy jako romantycznej kochanki - eterycznej,
nieosiągalnej, tajemniczej
● Luiza - “zmysłowo nieobecna”, tajemnicza, istnieje dzięki kreującym ją
elementom garderoby, postać zbudowana na kanwie mitu, jest zawsze idealna
przez co nierealna,
● jej śmierć staje się powodem do ukazanie egzystencjalnych dylematów
Hanemanna
● jej śmierć jest wydarzeniem granicznym, burzy pewien porządek świata, swoją
niezgodę na taki świat manifestuje poprzez odejście z Akademii, a później przez
zamknięcie się w świecie wspomnień, traci uczucie sensu egzystencji
● Hanemann jako samobójca ezgystencjalny - romantyzm
● Hanemann czyta Piotrowi listy von Kleista do Henrietty w ramach nauki
niemieckiego (historia Hanemanna w formie utekstowionych wspomnień),
Piotr zauważa w czasie lektury stosunek emocjonalny Hanemanna do bohater

● drugie opisywane samobójstwo - Witkacy i jego towarzyszka (Czesława Oknińska)

- opowieść o tym przekazuje Hanemannowi pan J. (był jedną z osób, które widziały
Luizę przed śmiercią),
● dla H. obie sytuacje stają się instrukcją postępowania w sytuacji kryzysowej
● uratowanie Hanki pozwala mu odkryć świat na nowo
● Hanka - 14 czerwca próbuje popełnić samobójstwo - życie ratuje jej Hanemann
● od tego czasu zaczyna cieszyć się otaczającym światem (moment odwiedzin Hanki
w szpitalu, kiedy krzyczy na niego, że uratował jej życie, a ona przecież nie chce żyć

● Hanka zajmuje miejsce Luizy

● gdy darzył uczuciem Luizę był zamknięty w sobie, uczucie do Hanki zmieniło jego
postrzeganie świata, nauczyło go empatii, widać to w jego relacji z Adamem
 ● spokojna egzystencja zostaje zakłócona przez (info podane przez pana J.), -
Hanemann ma być wydalony z miasta, a Hance grożą odebraniem Adama,
● ucieczka z miasta jest możliwa dzięki pomocy przyjaciół - pana J. oraz rodziców
Piotra
● na końcu ucieczka z miasta, które stało się wrogie, Hanemann jest gotowy do
ucieczki, a nie zostaje do niej zmuszony,
● zakończenie pozwala dostrzec przemianę głównego bohatera - od jednostki obcej i
wyalienowanej do empatycznego sąsiada, któremu pomagają najbliżsi

ZAJĘCIA 23.01.24

● mit galicyjski – pisarze,

● w przypadku pisarzy drugiego pokolenia, po ‘89, jak powieść Chwina czy poemat
Różyckiego 12 stacji – kiedy w perspektywie na I nie jest ziemia opuszczona (np.
Konwicki) tylko ziemia przybycia
● ziemia przybycia w Hanemanie – miejsca bardzo dokładnie odwzorowane,
odgrywa ogromną rolę i jest traktowane jako cz. tożsamości podmiotu
● tożsamość podmiotu – skomplikowana
● kwestia postpamięci – narrator nie odwołuje się do swoich wspomnień, bo Piotr
rekonstruuje to z pamięci rodziców – to nie jego doświadczenie, tylko rodziców –
przekazywane
● dwa pojęcia – przesiedlenie i wypędzenie - przesiedleni są rodzice Piotra, wypędzeni
zostają Niemcy (prawie wszyscy),
● Gdańsk – obraz końca wojny, 2 procesy – wypędzenie – dot. Niemców (Wielka
ucieczka), a z drugiej strony przesiedlenie – dot. osób, które zostały przesiedlone ze
wschodnich terenów dawnej RP
● Polacy zamieszkujący tereny dawnej wsch RP – przesiedlenie, sytuacja podobna
do wypędzenia (w sensie psychologicznym),
● różnica między wypędzeniem a przesiedleniem – Niemcy do ‘47 roku byli
zmuszani do opuszczania tych terenów, a przesiedlenie odbywało się
dobrowolnie,
● były organizowane transporty
● całe wsie, całe części miasteczka, zamieszkałe dużą grupę sąsiedzką, rodzinną
przesiedleńców – Różycki, co miało konsekwencje psychospołeczne i kulturowe
● Hanemanai Gdańsk → rodzice narratora mamy do czynienia z przesiedlenia,
matka przybywa z Warszawy a ojciec z Kresów,
● wypędzenie – podobieństwo, trudna syuacja, bo trzeba było opuścić swoją
ziemię i przenieść się w zupełnie inne miejsce, w przypadku rodzin
Niemieckich – one często trafiały często do obozów przsiedleńczych, zanim
zostali gdzieś przyjęci
● niszczenie dobytku, rzeczy, byle tylko nie dostały się w ręce obcych, kiedy
trzeba opuścić swój dom – z jednej str. bierzemy najpotrzebniejsze rzeczy i
wychodzimy, a z drugiej – niszczymy wszystko, żeby nie dostało się w obce ręce
● przybysze – zajmowanie domów opuszczonych przez Niemców, osiedlanie się w
mieście pustym (pusty Wrzeszcz w poszukiwaniu miejsca zamieszkania –
rodzice Piotra; pokazane delikatnie, bo tylko w początkowej scenie pojawiają
się szabrownicy – lekka przemoc)
● w realności – wszelkie formy przemocy na Niemcach – los Niemców, którzy zostali,
ich los był dramatyczny
● po ‘89 pojawia się w literaturze – Chwin, Huelle, jednak jest pokazywany dość
delikatnie w zestawieniu z dokumentami historycznymi
● skomplikowana sytuacja tożsamościowa – np. zmiana nazw ulic i próbują sobie
miasto zorganizować na nowo – tożsamość miejsca, zmieniają się mieszkańcy
domów, system polityczny, zmienia się przeznaczenie budynków, przypisanie
kościołów do wyznania, pojawiają się nowe miejsca pracy, instytucje → wpisane w
to są 2 procesy, decydujące o tożsamości miasta – wymazywanie śladów
niemieckości, śladów kultury niemieckiej w danym miejscu, wymazywanie
przeszłości, tego, co należy tożsamości miejsca, (to samo u Różyckiego,
wymazywanie pierwotnej wartwy), w zamian pojawia się – polaks kultura, nazwy ulic
– upamiętnianie polskich bohaterów, co decyduje o dwuwarstwowości kultury tego
miejsca, które zaczynają się na siebie nakładać
● wspólnota doświadczenia wypędzonych z przesiedlonymi
● poczucie obcości – doświadczenie matki Piotra, że mu używać prześcieradeł z
monogramem rodziny, która to miejsce opuściła, że w łazience są cudze przybory,
trzeba oswoić to poczucie obcości, poczucie bycia nie u siebie- to przesądza o
poczuciu obcości
● powtarzanie traumy poprzez znaki – włosy w umywalce, ręcznik, poczucie
traumy, braku bezpieczeństwa właściwie do czegokolwiek, tymczasowośc
● kwestia ziem odzyskanych – te ziemie zawsze były polskie (w czasach
piastowskim), a Niemiec jest odwiecznym wrogiem, pewna narracja (o
charakterze propagandowym), opowieści, oto wracamy na ziemie, które
nam się należą, narracja miała zrekompensować brak – oto rekompensata za
tereny utracone na wschodzie; a z drugiej strony – konstruowanie obrazu Niemca
jako odwiecznego wroga, który słusznie został wypędzony; jeszcze jeden sens –
wyeliminować poczucie niepewności, to pozwalało zniwelować poczucie
tymczasowości – wracamy na tereny, które już kiedyś do nas należały – pozwalało
psychologicznie oswoić to miejsce i sytuację osiedlenia w zupełnie nowym miejscu,
gdzie ciągle były ślady obcej kultury, w dodatku niemieckiej – Niemiec wróg od
czasów piastowskich
● szczególne znaczenie przedmiotów – rozbudowane partie dot. przedmiotów,
miejsc, rzeczy jako nośnik pamięci, przedmioty są śladem po przeszłości, po
tych, którzy to miejsce musieli opuścić, po ich egzystencji (jak np. włosy), śladem
kultury niemieckiej
● ślady po poprzednich mieszkańcach, cywilach,
● są też przywiezione przedmioty – u Różyckiego kluczowy przedmiot … z Matką
Boską, jako opiekunką narodu polskiego; przywiezione stwarzają namiastkę
poprzedniego życia, także są nośnikami pamięci wspólnotowej
● a przedmioty, które są śladami poprzednich mieszkańców, przywołują pamięć
poprzedniej kultury – są często lepszej jakości, piękne, przyjeżdża się do
wyższego standardu, którego być może wcześniej się nie zastało
● przedmioty zbytkowne – są śladami, są znakami tej kultury, sugerują przejściowość,
nietrwałość,
● przedmioty pokazują ciągłość, trwanie tych przedmiotów, ale też kruchość, te
przedmioty pozostawione przez niemieckich mieszkańców są wymieniane przez
nowych mieszkańców na często gorsze, gorszej jakości, np. wymiana srebrnego
widelca na aluminiowy
● przedmioty są wyrzucane, wymieniane, przekazywane na handel
● przedmioty jako nośniki właściwości kulturowych
● pokazują też płynność tożsamości -
 ● mała ojczyzna – znajdują się w zawieszeniu, przychodzą do innej kultury i muszą od
nowa stworzyć małą ojczyznę, chcieliby jakoś zakonserwować swoją kulturę
● bardzo widać to w 12 stacjach…., ale przybywają w nowe miejsce, muszą
konstruować nową tożsamość, a w efekcie ona jest płynna
● starej kultury, ojczyzny nie da się zakonserwować w nowym miejscu,
● przeznaczenie wielu przedmiotów dla przybyszy jest nieoczywiste, nie wiedzą, jak
ich użyć – problem odnalezienie się w sytuacji – brak zakorzenienia się w
nowym miejscu
● to dla nich też przeskok cywilizacyjny,
● kimjest Hanka w Hanemanie – Ukrainka, o niejasnej przeszłości, jest z Przemyśla (zw
z akcją Wisła – seria działań wysiedleńczych), nie jest takim przejawem
przesiedlania jak ojciec Piotra, to nie było dobrowolne, to było bardziej wypędzenie,
specyficzne losy,
● tak jak nie wiadomo, kim jest Adaś,

12 stacji, Tomasz Różycki

● STACJA I - SPOTKANIE
● pora roku - marzec, ciemno i szaro, Opole
● Ople jawi się jako miasto, z którego chce się wyjechać, opuścić, narrator mówi
wprost, że go nienawidzi,
● szare blokowiska, w rzekach żyją zmutowane ryby
● to żywa tkanka miejska
● narrator bardzo chciałby ją pożegnać
● trzy bramy otaczały kamienicę - Brama Milicyjska, Brama Cygańska i Brama I Maja
● to kraina, która rządzi się swoimi prawami (innymi niż polskie prawo xd) -
● bezimienny bohater wchodzi do mieszkania pełnego dziwnych, niebezpiecznych i
nieprzyjaznych sprzętów/przedmiotów - zniszczony stary fotel, który tylko czeka, że
zrzucić z siebie każdego kto na nim usiądzie, szuflada z losowymi rzeczami, każdy
przedmiot mógł skrzywdzić, można było zostać zrzuconym z fotela albo zranić sie
wkładając rękę do szuflady o stare pinezki
● Bohater czytał Biblię Tysiąclecia zostawioną przez byłych lokatorów niemieckich -
państwa Petersów - z niej uczył się życia
● bohater przechadzając się po mieszkaniu odbywa niejako podróż do przeszłości -
pozbawioną jednak zupełnie patosu i wzniosłości, to nie podróż jak np. w PT, ale
podróż do szarego, brzydkiego miasta, po mieszkaniu w stanie powolnego rozpadu i
rozpadu
● wnętrze pełne jest elementów religijnych - wspomniana biblia czy obraz Anioła
Stróża przeprowadzającego dzieci przez walący się most
● figura babci - ma telefon, ale nie ma za bardzo do kogo dzwonić i nikt nie dzwoni do
niej, jej łącznikiem ze światem jest wspólnie odmawiany różaniec na antenie radia
maryja, babcia nie ma jednak telewizora - omijają ją pierwsze teleturnieje, seriale z
Brazylii - wyłączona z pewnego czynnika kulturotwórczego
● Olsztyn jako ostatnia ostoja polskości
● bohater - prawnik
● STACJA II - PARAFIA
● ciocia chciała, żeby poznał nowego księdza z Ukrainy
● przepowiednia religijna, którą czyta Babcia bohatera - Polska ma stać się Nowym
Jeruzalem - to ma wynagrodzić jej przeszłe cierpienia
● STACJA III - PIEROGI
● pierogi jako element stały i łączący - w piątek jest post, więc muszą być pierogi
● pierogi z różnym nadzieniem, odpowiednim dla każdej pory roku
● piątek - dzień wspólny dla rodzin,dzień narada i postanowień
● świadomość istnienia czytelnika - zwroty!
● przepis na pierogi!
● tutejsza kuchnia - pierogi z tłuszczem bądź śmietaną, w całej Polsce jadano już
‘spolszczone’ wersje zagranicznych potraw - polska picca xd
● miejsce ‘wyjątkowe’ - tutaj zatrzymał się czas i nowoczesny świat tu nie dociera,
ostoja tradycji, co przejawia się także w jedzonych potrawach
● bohater - wiek - 31 lat (tyle musi zjeść pierogów)
● ciocia Sydzia - cel: zbieranie na odnowienie parafii gliniańskiej
● rodzinne spotkanie z okazji pierogów - Biedka - wnuczka - Biedka - bo dotykały ją
liczne klęski, doświadczały ich też osoby w jej bliskim otoczeniu
● jej bracia - jeden jest niejadkiem - zamiast babcinych smakołyków woli zagraniczne
przekąski typu cola i czipsy
● Wujek - ulubiony syn Babci - marnował się xd
● ciocia wyznaczyła ważne zadanie - chciała zebrać rodzinę w jednym miejscu na
okazję otwarcia parafii i zorganizować coś na kształt zjazdu rodzinnego
● ciocia chciała zaprosić do nowej parafii prezydentów Polski i Ukrainy, by mogli się
na nowo pojednać ze sobą
● wujek przestrzega przed jazdą do Prudnika - stereotypy nt. Ukrainy
● wnuk - chce jechać na Zachód, do Europy
● wujek - zdemontował stary zegar, który podobno (wg rodzinnych plotek) wart był
miliony xd
● STACJA CZWARTA - WYPRAWA
● Wnuk jako wybraniec, który ma zjednoczyć całą rodzinę
● przedmioty - nośniki pamięci, ale w jakby ‘krzywym zwierciadle’ - stare, zniszczone,
tak naprawdę mało warte (odwrotnie do tego, jak było w Hanemanie, gdzie
przedmioty faktycznie były wartościowe i dobrej jakości, np. filiżanki)
● opis ogródka - vide: opis matecznika w PT - miejsce, gdzie rządzi natura, widać jej
procesy, np. gnijące, zjadane przez robaki jabłka
● opisuje mrówki i ich życie - mrówcza padlina
● ogród żyje - wszystko w nim pachnie, brzęczy, rusza się - odarty jest jednak z całej
witalności siły natury - owady brzęczą jak gazowy piecyk, mrówki niepomne na
słowne ostrzeżenia giną, uśmiercane patykiem - to nie żaden cud natury
● ogródek się praczasów założycielskich
● Wnuk przedzierał się przez zarośnięty ogródek odgarnaijąc chwasty “gazetą
Wyborczą” - opozycja natura vs. kultura xd
● STACJA PIĄTA - DZIAŁKA
●