MŁODA POLSKA- INFORMACJE O EPOCE

FILOZOFIA W MŁODEJ POLSCE

 filozofia Fryderyka Nietzschego:

 Życie jest najwyższą wartością.

 Aby zrealizować tę wartość, należy kierować się nową etyką – moralnością ludzi
silnych, posiadających wolę mocy.
 Tradycyjna moralność (chrześcijańska) ogranicza życie, gdy propaguje szkodliwe dla
życia wartości jak miłosierdzie, pokora, litość.
 Ideałem jest nadczłowiek – jednostka kierująca się wolą mocy.

filozofia Arthura Schopenhauera:

 U podstaw całej rzeczywistości leży wola: irracjonalny, ślepy popęd.

 Wola nigdy nie może być zaspokojona, a to prowadzi do cierpienia.
 Ból istnienia można złagodzić przez wyzbycie się pragnień (nirwana), współczucie
dla innych cierpiących lub kontemplację piękna w sztuce.

filozofia Henriego Bergsona:

 Całą rzeczywistość przenika siła witalna (élan vital).

 Jedynym narzędziem umożliwiającym uchwycenie istoty rzeczywistości jest intuicja.

nazwa Młoda Polska

 Pod koniec XIX w. w kulturze europejskiej pojawiło się nowe pokolenie twórców,
którzy odrzucili hasła filozofii pozytywnej.
 Zerwanie z tradycją i poszukiwanie nowych środków wyrazu spowodowało, że tę
tendencję w kulturze nazwano modernizmem.
 W Polsce upowszechnił się termin Młoda Polska.
 Inne nazwy: , neoromantyzm, dekadentyzm, fin de siècle.

Młoda Polska- nazwę tę nadali sami jej przedstawiciele, po raz pierwszy użył krytyk
literacki Artur Górski, ogłaszając cykl artykułów programowych pod tym właśnie
tytułem. Nie było to jedyne określenie do obecnych wówczas w Europie zjawisk
literackich i artystycznych.
W Niemczech, a potem w innych krajach , w tym samym okresie pojawiła się nazwa
modernizm (od francuskiego słowa modernę- nowoczesny) uzasadniona tym, że
przedstawiciele nowego kierunku podkreślali nowoczesny charakter swojej sztuki i
poszukiwali nowych środków wyrazu. Termin był jednak na ogół odrzucany przez
twórców i krytyków młodopolskich ze względu na ogólnikowy charakter.
Innym chętniej stosowanym terminem był:
neoromantyzm podkreślał znaczenie tradycji romantycznej, do której często odwoływali się
piszący wówczas twórcy. W Polsce była fascynacja dziełami Juliusza Słowackiego, Adama
Mickiewicza.
 Termin neoromantyzm uwydatniał związek Młodej Polski z ideologią romantyzmu.
Niektóre określenia nowej epoki nawiązywały do poszczególnych aspektów światopoglądu
lub postaw reprezentujących ją artystów. Nazywano ją:
- dekadentyzmem (upadek) akcentując schyłkowość, a nawet sugerując, że twórczość jej
przedstawicieli cechują chorobliwość i zwyrodnienie.
Bardziej neutralny charakter miało wyrażenie fin de siècle ( fę de siekl)- koniec wieku
W odniesieniu do sztuki tego okresu używano nazwy secesja( odejście).
W Anglii stosowano termin modern style( nowoczesny styl).

Ramy czasowe epoki:

Młoda Polska była najkrótszym okresem w dziejach kultury polskiej: za jej początek
przyjmuje się zazwyczaj rok 1890, koniec zaś przypada na rok 1918.

Ramy czasowe epoki mają charakter umowny. Przedstawiciele pozytywizmu publikowali

swoje ważne dzieła po 1890, a także w tym czasie debiutowało nowe pokolenie literackie

Manifestujące dekadencki światopogląd. W 1887 r. Zenon Przesmycki (Miriam)

przedstawiciel ,,nowej literatury”, założył warszawski tygodnik ,,Życie”.

W Europie za początek modernizmu przyjmuje się rok 1857r.

Światopogląd epoki

Symbolizm

 Kierunek artystyczny powstały w 2. poł. XIX w.

 Symboliści uważali, że opisanie rzeczywistości w tradycyjny sposób jest niemożliwe,
dlatego przekazywali istotne treści za pomocą symboli.
 Ich utwory są często wieloznaczne, oddziałują na wyobraźnię poprzez nastrój.
 Przykład: Leopold Staff, Deszcz jesienny, Jan Kasprowicz, Krzak dzikiej róży w
Ciemnych Smreczynach.

Ekspresjonizm

 Kierunek artystyczny rozwijający się od początku XX w.

 Charakteryzował się dążeniem do wyrażenia w dziele osobistych wizji i emocji
artysty, na ogół za pomocą ostrych, dynamicznych środków.
 Przykład: Jan Kasprowicz, Dies irae.

Katastrofizm

 Nurt w sztuce wyrażający się w przekonaniu o nieuchronnym upadku cywilizacji,

świata.
 W literaturze obecny w utworach pokazujących wizje zagłady świata i człowieka,
niekiedy nawiązujących do Apokalipsy św. Jana.
 Przykład: Jan Kasprowicz, Dies irae.

Subiektywizm
 Pogląd głoszący, że poznanie zależy jedynie od podmiotu – jego myśli, wyobrażeń
czy wrażeń.
 Młodopolscy artyści uważali, że głównym zadaniem sztuki jest ukazanie bogactwa
przeżyć jednostki i jej subiektywnego obrazu rzeczywistości.

Dekadentyzm

 Ogół pesymistycznych nastrojów typowych dla końca XIX w., także niepokój i obawy
przed nowym, nieznanym stuleciem; inaczej: fin de siècle (‘koniec wieku’).
 Pojęcie to oznacza także smutek, apatię, poczucie bezsensu istnienia.

Impresjonizm

- Kierunek w sztuce, literaturze, muzyce,

- nazwa pochodzi od tytułu obrazu Claude’a Moneta ,,Impresja”,

- opis ulotnych stanów psychicznych, wrażeń, indywidualnych przeżyć jednostki, operowanie

kolorem, grą świateł.

Naturalizm

- kierunek zapoczątkowany przez Emila Zolę,

- opisywanie środowisk biedoty, ludzi z marginesu społecznego,

- brutalność opisów, antyestetyzm,

- drastyczne słownictwo, używanie żargonu.

SYNESTEZJA

- przedstawianie doznań właściwych jednemu zmysłowi w kategoriach wrażeń innego zmysłu

( np. wyrażanie doznań słuchowych za pomocą wrażeń wzroku ,,jasny dźwięk”)

- łączenie w jedną całość kilku doznań zmysłowych,

- szczególną rolę odegrała w literaturze symbolicznej i impresjonistycznej.

NIRWANA

Stan zapomnienia i spokoju, wyzbycie się pragnień i namiętności oraz całkowite uwolnienie
się od cierpień towarzyszących ziemskiej egzystencji.

CECHY LITERATURY:

- schyłkowość ,pesymizm, nastroje dekadenckie,

- dominacja liryki i dramatu przy równoczesnym rozwoju prozy modernistycznej,

-indywidualizm,

- synkretyzm,

- synestezja,

- symbolizm,

- obecność- izmów epoki,

- nawiązywanie do dziedzictwa artystycznego i ideowego romantyzmu( neoromantyzm),

- rozwój różnych form dramatycznych( dramat symboliczny, neoromantyczny)

HASŁO EPOKI

,,sztuka dla sztuki”- koncepcja sztuki będącej czystym pięknem dzięki doskonałości formy.

Odrzucono utylitaryzm, dydaktyzm, tendencyjność, głoszono konieczność wyzwolenia sztuki

Z idei społecznych, religii. Pierwszy hasło to użył Stanisław Przybyszewski.

Według młodopolskich artystów dzieło sztuki nie może być traktowane jako narzędzie do
przekazywania informacji. Sztuka miała oddziaływać na kształtowanie gustów odbiorcy.

W pierwszej fazie Młodej Polski artyści domagali się dla literatury i sztuki pełnej swobody-
uwolnienia od obowiązków moralnych, społecznych, narodowych i dydaktycznych.

FILISTER I ARTYSTA

Przedstawiciele Młodej Polski buntowali się przeciw kulturze mieszczańskiej. Ich sprzeciw
znajdował wyraz w niechęci do tzw. FILISTRA – pojęciem tym określano człowieka
ograniczonego, pozbawionego duchowych aspiracji i podporządkowanego społecznym
konwenansom. Jego przeciwieństwem miał być ARTYSTA- który nie przywiązuje uwagi do
dóbr materialnych, uważa się za kogoś wyjątkowego, powołaniem artysty była służba
czystemu pięknu, którego miał być kapłanem.

MIŁOŚĆ ZMYSŁOWA I KOBIETA

Złamano tabu obyczajowe dotyczące erotyzmu. Nie była to w tej epoce sfera zakazana, mówili o niej
otwarcie, pokazywali, jaki wielki wpływ ma na życie człowieka. Jednak w przeciwieństwie do
naturalistów nie starali się sprowadzać erotyki do jej biologicznych podstaw. Przeciwnie czynili ją
przedmiotem takich zabiegów wyobraźni , dzięki którym różne aspekty miłości zmysłowej miały
odsłaniać rzeczywistość niedostępną rozumowi.
Rozpowszechniony był motyw femme fatale ( fam fatal) kobiety fatalnej, kuszącej, stanowiącej
często inspirację dla artysty, z która związek prowadzi mężczyznę do zguby. W tym okresie erotyzm
nierzadko łączył się z motywem śmierci, który uosabiał grecki bóg Tanatos.

SYTUACJA POLITYCZNA I SPOŁECZNA NA ZIEMIACH POLSKICH

Warunki rozwoju kultury polskiej różniły się w poszczególnych zaborach.

Najgorsza sytuacja panowała w zaborze pruskim, w którym prowadzona akcja germanizacyjna, tzw.
Kulturkampf , polegał na wypieraniu j. polskiego i kultury z przestrzeni publicznej.

W zaborze rosyjskim było nieco lepiej. Tam mimo policyjnych prześladowań i rusyfikacji , rozwijało
się nauczanie konspiracyjne.

Najbardziej sprzyjające warunki rozwoju kultury ojczystej panowały w zaborze austriackim.

O wyjątkowym miejscu Galicji na kulturalnej mapie Polski zdecydowały swobody tam panujące,
którymi cieszyli się Polacy. Działały tu polskie uniwersytety w Krakowie i Lwowie. Rozwijało się
szkolnictwo wydawano książki i czasopisma. Głównymi ośrodkami życia kulturalnego w Galicji były:

Kraków, Lwów, Zakopane- które funkcjonowało jako letnie miejsce spotkań artystów ze wszystkich
trzech zaborów. Coraz większą rolę w kształtowaniu życia społecznego zaczęło odgrywać miasto.

Przybywali tu ludzie ze wsi w poszukiwaniu pracy. W skutek masowych migracji do miasta duże grupy
ludności zmuszone były do zmiany obyczajów. Miasto stało się przestrzenią w której obok siebie
funkcjonowały różne grupy społeczne. Okazałe pałace sąsiadowały z dzielnicami nędzy. Takie
kontrasty skutkowały napięciami społecznymi i znalazły odbicie w literaturze.

Miasto stało się symbolem bogatego i zepsutego mieszczaństwa. Jego przeciwieństwem był
wyidealizowany obraz wsi i jej mieszkańców.

Fascynację artystów i pisarzy młodopolskich folklorem i życiem ludu, w którym upatrywano lekarstwa
na kryzys kultury , nazywano chłopomanią.