Fizika

za studente Geodezije i geoinformatike

Uvodno predavanje
prof. dr Ivana Stojković
 Sadržaj predmeta
Teme za prvi kolokvijum:
• uvod - vektorske i skalarne veličine, primeri vektora položaja, brzine i ubrzanja
• 1. deo - Fundamentalne sile i zakoni održanja
• 2. deo - Specijalna teorija relativnosti
• 3. deo - Osnovi elektrostatike (električno polje i potencijal, provodnici i dielektrici u električnom polju)
• 4. deo - Jednosmerne struje ( Omov zakon, Kirhofova pravila, savremena teorija elektroprovodljivosti i poluprovodnici)
• 5. deo - Elektromagnetizam (magnetno polje struje, magnetno polje u materijalima, elektromagnetna indukcija)
Teme za drugi kolokvijum:
• 6. deo - Naizmenične struje
• 7. deo - Oscilatorno kretanje i pojam talasnog kretanja
• 8. deo - Mehanički talasi (zvuk i akustika, Doplerov efekat, ultrazvuk)
• 9. deo - Elektromagnetni talasi (EM spektar)
• 10. deo - Geometrijska i talasna optika (prelamanje, refleksija, ogledala i sočiva, disperzija, interferencija, polarizacija, difrakcija)
• 11. deo - Dualizam svetlosti (toplotno zračenje, apsolutno crno telo i Plankov zakon, fotoefekat, laseri)
Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Osnovne informacije o predmetu
• Ishod predmeta: razumevanje fizičkih procesa na kojima se zasniva rad tehničkih uređaja
• Polaganje: predispitne obaveze - do 30 poena na laboratorijskim vežbama, do 10 poena urednim
pohađanjem nastave (prisustvo na predavanjima i računskim vežbama)
ispit – 2 × 40 poena - nezavisno polaganje 2 kolokvijuma (tokom semestra ili u ispitnim rokovima)
Svaki kolokvijum se sastoji od teorijskog (25 poena) i računskog (15 poena) dela, minimalan ukupan
broj poena koji treba sakupiti na svakom kolokvijumu je 12 poena ukupno (bez obzira da li su iz
teorije, ili iz zadataka)
• Formiranje ocene: 51-60 poena: ocena 6
61-70 poena: ocena 7
71-80 poena: ocena 8
81-90 poena: ocena 9
91-120 poena: ocena 10
• Sve releventne informacije i rezultati ispita objavljuju se na stranici
https://sites.google.com/site/fizikaftn/fakultet-tehni%C4%8Dkih-nauka-univerziteta-u-novom-
sadu/geodezija-i-geoinformatika
Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Literatura – FTN izdavaštvo (skriptarnica FTN-a)
E-materijal sa slajdova: postavljaće se na stranici
https://sites.google.com/site/fizikaftn/fakultet-tehni%C4%8Dkih-nauka-
univerziteta-u-novom-sadu/geodezija-i-geoinformatika
(slajdovi sadrže objašnjenja i tekstualnu analizu, pa se mogu koristiti za učenje)
Laboratorijske vežbe – Praktikum laboratorijskih vežbi iz fizike; studijski
programi: Mašinstvo, Geodezija i geoinformatika,
autori: dr Ivana Lončarević i dr Ivana Stojković, FTN izdavaštvo 2021.
Dodatna literatura:
• A. Kozmidis Petrović, Tehnička fizika, FTN izdavaštvo, Novi Sad, 2012.
• Lj. Budinski-Petković, Fizika, FTN izdavaštvo, Novi Sad, 2013.
• Zbirka zadataka iz fizike (Saobraćajni odsek, odsek za geodeziju i geomatiku)
Uranija Kozmidis-Luburić, Milica Vučinić-Vasić, Selena Grujić, Ivana Stojković,
Aleksandar Antić, FTN izdavaštvo 2014. (za računske vežbe)

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Info o nastavi, nastavnicima i saradnicima

• Laboratorija za fiziku – zgrada starog Pravnog fakulteta na FTN-u, blok F, 1. sprat

• Kontakti: Ivana Stojković, ivana_st@uns.ac.rs, kabinet 103, blok F, 1. sprat
Tina Tanović, tinatanovic@uns.ac.rs, kabinet 213, blok F, 2. sprat
• Konsultacije u toku semestra (prof. Ivana) – četvrtkom od 13-14 h, kabinet 103
• Za konsultacije pred kolokvijume i ispite javite se mejlom radi dogovora termina
• PROMENJEN TERMIN VEŽBI PONEDELJKOM:
Grupa 3 i 4(1-5): 12.15-13.45 h
Grupa 1, 2(1-5): 14.00-15.30 h

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
SI sistem (Système International d’unités)
Osnovne fizičke veličine i jedinice
Fizička veličina i oznaka Merna jedinica i oznaka Primeri pretvaranja jedinica
Dužina, 𝑙 Metar [m]
km m
Masa, 𝑚 Kilogram [kg] Izrazite brzinu od 108 u jedinicama .
h s
Vreme, 𝑡 Sekunda [s]
km 1000 m m
Termodinamička temperatura, 𝑇 Kelvin [K] 108 = 108 = 30
h 3600 s s
Električna struja, 𝐼 Amper [A]
Jačina svetlosti, 𝐼 Kandela [cd] m km
Izrazite brzinu od 15 u jedinicama .
s h
Količina supstancije, 𝑛 Mol [mol]
1
m km km
15 = 15 1000 = 54
s 1 h
h
3600
Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Grčki alfabet

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 prefiksi SI mernih jedinica

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Fizičke veličine sin 𝜃 =
𝐴𝑦
, cos 𝜃 =
𝐴𝑥
𝐴 𝐴
• kvantitativno opisuju
osobine tela, stanja i
procesa (pojava)
• Skalarne veličine (𝐴) su
potpuno određene
svojom brojnom
vrednošću, dok su
vektorske veličine (𝐴)
definisane još i
pravcem i smerom.
• Intenzitet vektora se
obeležava sa:
𝐴 =𝐴

𝐴2𝑥 + 𝐴2𝑦 = 𝐴2 cos 2 𝜃 + 𝐴2 sin2 𝜃 = 𝐴2

Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
Skalarni i vektorski proizvod vektora
• Skalarni proizvod dva vektora je skalar:
𝑎 ∙ 𝑏 = 𝑎 ∙ 𝑏 ∙ cos ∡ 𝑎, 𝑏 = 𝑎𝑏 ∙ cos ∡ 𝑎, 𝑏
• Vektorski proizvod dva vektora je vektor (𝑐) koji je normalan na ravan koju oni čine,
a smer mu je određen pravilom desnog zavrtnja. Intenzitet je brojno jednak površini
paralelograma konstruisanog iznad vektora 𝑎 i 𝑏.

𝑎 × 𝑏 = 𝑎 ∙ 𝑏 ∙ sin ∡ 𝑎, 𝑏 ∙ 𝑐0
𝑎 × 𝑏 = 𝑎𝑏 ∙ sin ∡ 𝑎, 𝑏
Jedinični (ort) vektor 𝑐0 je bezdimenzioni vektor
jedinične dužine (intenzitet jednak jedinici),
uveden u upotrebu samo da bi odredio pravac i smer
neke vektorske fizičke veličine
Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
Primer – vektor položaja materijalne tačke
• Komponente vektora – projekcija na ose
Dekartovog sistema: 𝑟𝑥 , 𝑟𝑦 , 𝑟𝑧

𝑟 = 𝑟𝑥 𝑖 + 𝑟𝑦 𝑗 + 𝑟𝑧 𝑘

• Jedinični (ort) vektori duž osa: 𝑖 , 𝑗 , 𝑘

• Intenzitet vektora (dužina, rastojanje od
koordinatnog početka, kao prostorna
dijagonala kvadra) :
𝑟 =𝑟= 𝑟𝑥2 + 𝑟𝑦2 + 𝑟𝑧2

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Brzina materijalne tačke
Srednja putna brzina je skalar – količnik ukupnog pređenog puta Δ𝑥
koje telo pređe za neko vreme Δt i vremena kretanja Δt. ∆𝑥
𝑣𝑠𝑟 =
∆𝑡
Srednja vektorska brzina je vektor – količnik vektora pomeraja ∆𝑟 (koji
spaja početni i krajnji položaj) i vremena u toku kojeg je pomeraj
napravljen, Δt. ∆𝑟
𝑣𝑠𝑟 ima pravac i smer vektora pomeraja ∆𝑟 𝑣𝑠𝑟 =
∆𝑡
Trenutna brzina je vektorska veličina – granična vrednost količnika
vektora pomeraja (koji spaja početni i krajnji položaj) i beskonačno ∆𝑟 = 𝑟(𝑡 + ∆𝑡) − 𝑟(𝑡)
malog vremena u toku kojeg je pomeraj napravljen, Δt. Ima pravac
tangente na putanju, usmeren u pravcu kretanja.
∆𝑟 𝑑 𝑟 𝑣 = 𝑣 𝑖 + 𝑣 𝑗 + 𝑣 𝑘 , 𝑣 = 𝑣 = 𝑣 2
+ 𝑣 2 2
𝑣 = lim = 𝑥 𝑦 𝑧 𝑥 𝑦 + 𝑣𝑧
∆𝑡→0 ∆𝑡 𝑑𝑡
𝑟(𝑡 + ∆𝑡) − 𝑟(𝑡) 𝑑𝑟 𝑑 𝑑𝑟𝑥 𝑑𝑟𝑦 𝑑𝑟𝑧
𝑣 = lim 𝑣= = 𝑟𝑥 𝑖 + 𝑟𝑦 𝑗 + 𝑟𝑧 𝑘 = 𝑖 + 𝑗 + 𝑘
∆𝑡→0 ∆𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
Fakultet tehničkih nauka Prvi izvod funkcije 𝑟(𝑡) po vremenu .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Vektor ubrzanja materijalne tačke
Srednje ubrzanje je vektorska veličina – količnik promene brzine i
vremenskog intervala Δt u toku kojeg je ta promena načinjena.
∆𝑣 𝑣(𝑡 + ∆𝑡) − 𝑣(𝑡)
𝑎𝑠𝑟 = = 𝑎𝑠𝑟 ima pravac i smer vektora ∆𝑣
∆𝑡 ∆𝑡
Trenutno ubrzanje je vektorska veličina – granična vrednost srednjeg
ubrzanja kada vremenski interval teži nuli. Ima pravac vektora promene
brzine ∆𝑣 .
∆𝑣 𝑣(𝑡 + ∆𝑡) − 𝑣(𝑡) 𝑑𝑣 𝑑 𝑑𝑟 𝑑2𝑟
𝑎 = lim = lim = = = 2 𝑎 = 𝑎𝑥 𝑖 + 𝑎𝑦 𝑗 + 𝑎𝑧 𝑘 ,
∆𝑡→0 ∆𝑡 ∆𝑡→0 ∆𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑑𝑣 𝑑 𝑑𝑣𝑥 𝑑𝑣𝑦 𝑑𝑣𝑧 𝑎 =𝑎= 𝑎𝑥2 + 𝑎𝑦2 + 𝑎𝑧2
𝑎= = 𝑣𝑥 𝑖 + 𝑣𝑦 𝑗 + 𝑣𝑧 𝑘 = 𝑖 + 𝑗 + 𝑘
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡
𝑑2 𝑟 𝑑2 𝑑 2 𝑟𝑥 𝑑 2 𝑟𝑦 𝑑 2 𝑟𝑧
𝑎 = 2 = 2 𝑟𝑥 𝑖 + 𝑟𝑦 𝑗 + 𝑟𝑧 𝑘 = 𝑖 + 𝑗 + 𝑘 Drugi izvod funkcije
𝑑𝑡 𝑑𝑡 𝑑𝑡 2 𝑑𝑡 2 𝑑𝑡 2 𝑟(𝑡) po vremenu
Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 Tablične vrednosti izvoda

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
Pravila izvoda Tablične vrednosti integrala

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
• Trigonometrijske funkcije koje su najčešće korišćene su sinus, kosinus i tangens i povezuju
dužine stranica pravouglog trougla sa odgovarajućim uglovima.
𝑎
sin 𝛼 = = cos 𝛽
𝑐

𝑏
cos 𝛼 = = sin 𝛽
𝑐
𝑎
tg 𝛼 = = ctg 𝛽
𝑏

𝑏
ctg 𝛼 = = tg 𝛽
𝑎
• Pitagorina teorema povezuje dužine stranica pravouglog trougla: 𝑎2 + 𝑏 2 = 𝑐 2

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
Od čega se sastoji materija? Sve stvari su napravljene od atoma
10-10 m

Atomsko jezgro
10-15 m

me-≈1836 puta manja od mp+ ili mn°

Dakle, skoro kompletna masa atoma je skoncentrisana u jezgru!
Fakultet tehničkih nauka .
Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 • Kada bismo iz ljudskog tela izbacili sav prazan prostor iz atoma koji ga
čine (to je oko 7·1027 atoma!), sva materija bi stala u zapreminu 10-6
mm3 (to je npr. kockica čija bi dimenzija bila 10-2 mm, stoti deo
milimetra)
• Kada bismo iz kompletne populacije ljudi na Zemlji (7,5 milijardi ljudi)
izbacili prazan prostor iz atoma od koji su sačinjeni, sva materija bi
mogla stati u prostor veličine kockice šećera!
• Masa te kockice bi iznosila (7,5·109 ljudi·65 kg ≈490·109 kg) oko 500
milijardi kg!

Fakultet tehničkih nauka .

Departman za opšte discipline u tehnici Katedra za fiziku
 A od čega se sastoji svemir?
• Današnja saznanja o prirodi:
68.3% tamna energija - uzrokuje sve bržu
ekspanziju kosmosa,
26.8% tamna materija - otkrivena na osnovu
svog gravitacionog uticaja na „običnu“
materiju
4.9% „obična materija“ sastavljena od atoma -
100 milijardi (1011) galaksija, a u svakoj galaksiji
100 milijardi (1011) zvezda...

ukupno 10 000 000 000 000 000 000 000 zvezda