artykuł oryginalny / original article

Wczesna czy późna tracheotomia u chorych

po urazach wielonarządowych
Early or late tracheotomy in patients after multiple organ
trauma
Wkład autorów:
A – Projekt badań Łukasz Skrzypiec1ABEFG, Piotr Rot1ABEF, Maciej Fus1DEF, Agnieszka Witkowska1DEF, Marcin Możański2DF,
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna Dariusz Jurkiewicz1AFG
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Analiza literatury
1
Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Klinicznym Oddziałem Chirurgii Czaszkowo-Szczękowo-Twarzowej, Wojskowy Instytut
G – Zbieranie funduszy Medyczny, Warszawa; Kierownik: prof. dr hab. n. med. Dariusz Jurkiewicz
2
Klinika Anestezjologii i Intensywnej Terapii, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa; Kierownik: dr n. med. Marcin Możański

Article history: Received: 23.06.2020 Accepted: 30.06.2021 Published: 06.07.2021

STRESZCZENIE: Wstęp: Przedłużona wentylacja mechaniczna u chorych po urazach wielonarządowych stanowi wskazanie do wykonania
zabiegu tracheotomii m.in. w celu zapewnienia prawidłowej toalety dróg oddechowych chorego. Zalecenia określające opty-
malny termin dla wykonania zabiegu pozostają niejednoznaczne. Przeprowadzenie go przed upływem 10. doby po intubacji
jest korzystne dla poprowadzonej terapii i zdrowia chorego.
Cel: Głównym zamierzeniem niniejszej pracy była analiza zależności pomiędzy terminem wykonania tracheotomii a czasem
utrzymywania wentylacji mechanicznej u chorych po urazach wielonarządowych. Cel drugorzędny stanowiła ocena zależno-
ści między terminem wykonania tracheotomii a długością pobytu pacjenta w Oddziale Intensywnej Terapii (OIT), całkowitą
długością hospitalizacji oraz częstością występowania zapalenia płuc i śmiertelnością.
Materiał i metody: Przeprowadzono retrospektywną analizę 543 chorych z Klinicznego Oddziału Intensywnej Terapii Woj-
skowego Instytutu Medycznego (WIM), u których w latach 2015–2019 wykonano tracheotomię. Pacjentów podzielono na
2 grupy: (1) z wykonaną tzw. wczesną tracheotomią (przed 10. dobą hospitalizacji) i (2) z wykonaną tzw. późną tracheotomią
(w 10. dobie lub później).
Wyniki: U chorych, którym wykonano zabieg tracheotomii przed 10. dobą hospitalizacji, zastosowanie wentylacji mecha-
nicznej trwało krócej (średnio o 20,3 dnia). Znacznie krótszy był również czas pobytu na OIT (średnio o 39,4 dnia) oraz całko-
wity czas hospitalizacji (średnio o 43,1 dnia). Odsetek śmiertelności wśród chorych z wczesną tracheotomią był niższy (2%)
w stosunku do chorych z późną tracheotomią (9%). Powikłanie pod postacią zapalenia płuc częściej występowało u chorych
z wykonaną tracheotomią w 10. dobie bądź później.
Wnioski: Tracheotomia wykonana do 10. doby hospitalizacji istotnie wpływa na skrócenie długości wentylacji mechanicznej,
pobytu pacjenta w OIT i całkowitego czasu hospitalizacji oraz zmniejsza ryzyko wystąpienia zapalenia płuc. Nie stwierdza się
zależności między terminem wykonanej tracheotomii a śmiertelnością.
SŁOWA KLUCZOWE: tracheotomia, uraz wielonarządowy, wentylacja mechaniczna

ABSTRACT: Introduction: Prolonged mechanical ventilation in patients after multiple organ trauma is an indication for a tracheotomy
procedure being performed i.a. to ensure proper hygiene of patient’s airways. Recommendations regarding the optimum
timing for the procedure remain ambiguous. Procedures performed before post-operative day 10 are beneficial for the further
course of the treatment and patient’s health.
Aim: The main objective of the study was to analyze the relationship between the timing of tracheotomy and the length of
mechanical ventilation in patients with multiple organ trauma. Secondary objectives included the assessment of the rela-
tionships between the timing of tracheotomy and the lengths of intensive care unit (ICU) stay and total hospitalization as well
as the incidence of pneumonia and mortality.
Material and methods: A retrospective analysis was carried out in 543 patients in whom tracheotomy had been performed at the
Clinical Intensive Care Unit of the Military Institute of Medicine in years 2015–2019. Patients were divided into two groups: (1) those
subjected to early tracheotomy (prior to hospitalization day 10); and (2) those subjected to late tracheotomy (at day 10 or later).
Results: Duration of mechanical ventilation was shorter in patients subjected to early tracheotomy (by 20.3 days on average). The
ICU stay and overall hospitalization lengths were also significantly shorter (by the average of 39.4 and 43.1 days, respectively).
OTOLARYNGOL POL, 2021: 75 (6): 23-27 DOI: 10.5604/01.3001.0015.0083 23
 artykuł oryginalny / original article

The mortality rate in patients subjected to early tracheotomy was lower (2%) than in those subjected to late tracheotomy
(9%). Pneumonic complications were more common in patients subjected to tracheotomy at hospitalization day 10 or later.
Conclusions: Tracheotomy performed within up to 10 days of hospitalization significantly shortens the lengths of mechanical
ventilation, ICU stay, and total hospitalization while simultaneously reducing the risk of pneumonia. No correlation has been
observed between the timing of tracheotomy and patient mortality rates.
KEYWORDS: mechanical ventilation, multi-organ trauma, tracheotomy

WYKAZ SKRÓTÓW kontrowersyjne [5, 13]. Większość aktualnych doniesień nauko-

wych wskazuje na korzyści z wykonania tzw. wczesnej tracheoto-
GCS – skala Glasgow mii. Przeprowadzenie zabiegu przed upływem 10. doby po intubacji
OIT – Oddział Intensywnej Terapii może skrócić czas trwania wentylacji mechanicznej [14] oraz wiąże
WHO – Światowa Organizacja Zdrowia się z redukcją kosztów leczenia chorych w stanie krytycznym [15].
WIM – Wojskowy Instytut Medyczny

WSTĘP
Tracheotomia jest zabiegiem często wykonywanym u pacjentów
po urazach wielonarządowych w celu zastąpienia intubacji do-
tchawiczej, w przypadku konieczności stosowania przedłużonej
wentylacji mechanicznej. Na podstawie statystyk Światowej Orga-
nizacji Zdrowia (ang. World Health Organization; WHO), szacuje
się, że urazy są przyczyną około 5,8 miliona zgonów rocznie, a ich
liczba wzrasta z roku na rok [1, 2]. Śmiertelność i inne zaburzenia,
będące następstwem urazów, stanowią główny problem zdrowia
publicznego [2, 3]. Pacjenci, u których konieczna jest długotrwała
wentylacja mechaniczna, kwalifikowani są do wykonania trache-
otomii. W porównaniu ze stosowaniem przedłużonej intubacji,
wykonanie tego zabiegu niesie za sobą liczne korzyści. Należą do
nich: mniejsze ryzyko wystąpienia uszkodzeń krtani, możliwość
karmienia pacjenta przez jamę ustną oraz ułatwienie opieki pie-
lęgniarskiej [4]. Tracheotomia zapewnia stabilny i dobrze tole-
rowany przez organizm pacjenta dostęp do dróg oddechowych,
umożliwiając właściwą toaletę i poprawiając jakość opieki nad nim.
W związku z tym, wykonanie tracheotomii wydaje się zmniejszać
odsetek zapaleń płuc związanych z wentylacją mechaniczną [5].
Tracheotomia jest procedurą inwazyjną, przeprowadzaną za po-
mocą dwóch głównych technik operacyjnych: klasycznego zabie-
gu chirurgicznego metodą otwartą oraz zabiegu wykonywanego
metodą przezskórną, podczas którego wytwarza się otwór tra-
cheotomijny pomiędzy chrząstkami tchawicy, pod kontrolą tra-
cheobronchoskopu [6, 7]. Zabieg, niezależnie od techniki opera-
cyjnej, wiąże się z minimalnym ryzykiem wystąpienia powikłań,
m.in.: krwawienia, odmy podskórnej, zakażeń miejscowych oraz
zwężeń tchawicy [4, 8]. Wydaje się on procedurą bezpieczną, czę-
sto wykonywaną w Oddziałach Intensywnej Terapii (OIT), przy
łóżku chorego [9]. Tracheotomia jest zalecana w przypadku prze-
dłużonej wentylacji mechanicznej. Stwarza również lepsze warun-
ki do wycofywania się z mechanicznej wentylacji u chorych [10].
Występuje znaczna różnorodność danych dotyczących optymal-
nego terminu dla tracheotomii [11, 12]. Wykonanie późnej tra-
cheotomii (rozumianej jako wykonanej w 10. dobie lub później
od urazu oraz intubacji dotchawiczej) w porównaniu do wcze-
snej (przed upływem 10 dni) w grupie pacjentów z poważnymi
uszkodzeniami mózgu jako metody preferowanej, nadal pozostaje
24
CEL
Głównym zamierzeniem niniejszej pracy była ocena występowa-
nia zależności pomiędzy terminem wykonanej tracheotomii a cza-
sem utrzymywania mechanicznej wentylacji w grupie chorych po
urazie wielonarządowym. Cel drugorzędny stanowiło określenie
występowania korelacji terminu wykonania tracheotomii z: dłu-
gością pobytu pacjenta w OIT, całkowitą długością hospitalizacji,
częstością występowania zapalenia płuc, jako powikłania wentyla-
cji mechanicznej, i śmiertelnością. Oceniano także występowanie
związku pomiędzy wyjściowo określonym stanem świadomości
pacjenta wyrażonym w skali Glasgow (ang. Glasgow Coma Sca-
le; GCS) a terminem zabiegu tracheotomii i czasem hospitaliza-
cji w celu ustalenia, czy osoby z wyjściowo niższymi wartościami
w GCS powinny być częściej kwalifikowane do wykonania wcze-
snej tracheotomii.
MATERIAŁ I METODY
Praca jest analizą retrospektywną danych dotyczących chorych,
którzy z powodu urazu wielonarządowego wymagali leczenia w ra-
mach OIT Wojskowego Instytutu Medycznego (WIM) w latach
2015–2019. Z 543 chorych po urazie wielonarządowym u 124 osób
(20 kobiet i 104 mężczyzn) wykonano tracheotomię. Ze względu
na termin wykonania zabiegu, chorych podzielono na dwie grupy:
G1 i G2. G1 stanowili pacjenci, u których tracheotomię wykona-
no przed 10. dobą hospitalizacji (tracheotomia wczesna), zaś G2
pacjenci, u których zabieg wykonano w 10. dobie i później (tra-
cheostomia późna). Do G1 włączono 46 pacjentów w wieku od
19 do 73 lat (7 kobiet i 39 mężczyzn) ze średnią wieku 40 ± 15 lat,
zaś do G2 zaliczono 78 pacjentów od 18 do 89 r.ż. (13 kobiet i 65
mężczyzn) ze średnią wieku 44 ± 18 lat.
Analiza statystyczna wykonana została przy użyciu pakietu Sta-
tistica 13.0 Dell.
WYNIKI
W przebadanej grupie 124 pacjentów wykazano, że u chorych, u któ-
rych zabieg tracheotomii wykonano przed 10. dobą hospitalizacji
WWW.OTOLARYNGOLOGYPL.COM
 artykuł oryginalny / original article

(G1) stwierdzono istotne statystycznie skrócenie czasu wentyla- Tab. I. Porównanie czasu trwania wentylacji mechanicznej, pobytu na oddziale
cji mechanicznej. Zastosowanie wentylacji mechanicznej u osób intensywnej terapii i czasu hospitalizacji w badanych grupach pacjentów.
w G1 trwało średnio o 20,3 dni krócej niż w grupie G2. Czas poby- CZAS WENTYLACJI CZAS POBYTU NA OIT CZAS HOSPITALIZACJI
tu na OIT pacjentów z wcześnie wykonaną tracheotomią był krót- MECHANICZNEJ [DNI] [DNI] [DNI]

szy o średnio 39,4 dnia. W tej grupie chorych (G1) istotnie krótszy Grupa G1
był również czas hospitalizacji. Pacjenci, którym wykonano zabieg
Średnia ± SD 11.3 ± 6.1 25.4 ± 16.1 42.9 ± 31.2
przed 10. dobą, przebywali w szpitalu krócej o średnio 43,1 dnia
w stosunku do chorych, którym zabieg wykonano w późniejszym Grupa G2
terminie. Porównanie wyników w badanych grupach przedsta- Średnia ± SD 31.6 ± 21.6 64.8 ± 41.3 86.0 ± 50.1
wiono w Tab. I. Wykazano istnienie statystycznie istotnych różnic
(p < 0,05) w czasie trwania wentylacji mechanicznej, długości po-
bytu na OIT oraz hospitalizacji pomiędzy G1 i G2. Tab. II. P
 orównanie częstości występowania zapalenia płuc w badanych grupach.

GRUPA CHORYCH PACJENCI, U KTÓRYCH PACJENCI, U KTÓRYCH NIE

W badaniu nie stwierdzono istotnych statystycznie różnic w odsetku WYSTĄPIŁO ZAPALENIE PŁUC WYSTĄPIŁO ZAPALENIE PŁUC
zgonów pomiędzy badanymi grupami (Ryc. 1.) (p = 0,256). Odse- G1 13% (6) 87% (40)
tek śmiertelności wśród chorych z wczesną tracheotomią (G1) był
G2 34% (26) 66% (51)
niższy i wyniósł 2%. U pacjentów, którym zabieg wykonano po 10.
dobie (G2), odsetek śmiertelności był nieco wyższy i wyniósł 9%.
U części osób konieczne było wdrożenie leczenia z powodu zapale- Zabieg tracheostomii a śmiertelność

nia płuc pojawiającego się jako powikłanie u pacjentów wentylowa-

98%
nych mechanicznie, nazywanego respiratorowym zapaleniem płuc. 100% 91%

Wystąpiło ono u 6 pacjentów z G1 i 26 pacjentów z G2. W badaniu 90%

80%
oceniano zależność pomiędzy wystąpieniem tego powikłania a ter- 70%
minem wykonanej tracheotomii. Zapalenie płuc istotnie statystycz- 60%
50%
nie częściej występowało u chorych, u których wykonano trache- 40%
otomię w 10. dobie bądź później (p = 0,011). Porównanie wyników 30%

przedstawiono w Tab. II. 20%

2%
9%
10%
0%
Do 10. doby Po 10. dobie
Kolejnym aspektem poddanym analizie w przeprowadzonym ba- Nie Tak

daniu były wyniki badanych pacjentów we wstępnej klinicznej ska-

li oceny świadomości (GCS). Sprawdzono, czy istnieje korelacja
między uzyskanymi wartościami w GCS a terminem wykonania
tracheotomii, czasem trwania wentylacji mechanicznej, czasem
pobytu w OIT oraz czasem hospitalizacji. Wykazano związek po-
między uzyskiwanymi wartościami w GCS a czasem pobytu w OIT
oraz czasem hospitalizacji; wystąpiła istotna statystycznie wartość
współczynnika korelacji (współczynnik rang Spearmana z prze-
działu od -0.4 do -0.2).
Wśród pacjentów, którzy uzyskali wyjściowo wyższe wartości w punk-
tacji wg GCS, czas pobytu w OIT oraz całkowity czas hospitalizacji
był krótszy w porównaniu do pacjentów z wyjściowo niższymi wy-
nikami w GCS. Wyniki zilustrowano (Ryc. 2., 3,).
OMÓWIENIE
Tracheotomia jest częstym zabiegiem chirurgicznym wykonywa-
nym u chorych po przebytych urazach wielonarządowych, wyma-
gających długotrwałej wentylacji mechanicznej. W naszym badaniu
grupę liczącą 78 osób (63% badanych) stanowili pacjenci, u których
wykonano zabieg tzw. późnej tracheostomii. Druga grupa, licząca 46
osób (37% badanych), to pacjenci, u których wykonano tzw. wcze-
sną tracheotomię (przed 10. dobą). W grupie chorych z wykonaną
wczesną tracheotomią wykazano statystycznie istotny krótszy czas
wentylacji mechanicznej, czas pobytu w OIT oraz czas hospitalizacji.
Obserwacja pozostaje w zgodzie z danymi z literatury [13, 12].
W badaniu Herritt i wsp. [15] wykazano krótszy okres hospitalizacji
OTOLARYNGOL POL, 2021: 75 (6): 23-27
Ryc. 1. Porównanie śmiertelności pacjentów w badanych grupach.
(średnio 16,1 dni, w grupie pacjentów z wczesną tracheotomią vs
21,5 dni w grupie chorych z późną tracheotomią) i pobytu w OIT
średnio 35,8 dni u pacjentów z wczesną tracheotomią vs 51,7 dni
u pacjentów z późną tracheotomią.
W badaniu autorstwa Liu i wsp. [16] wykazano związek wcze-
snej tracheotomii ze zmniejszeniem liczby dni wentylacji mecha-
nicznej oraz wykazano, że wczesna tracheotomia może znacznie
zmniejszyć bezpośrednie i prawdopodobnie całkowite koszty le-
czenia w OIT (poprzez skrócenie długości pobytu). Zaznaczyć
jednak trzeba, że istnieją także odmienne doniesienia naukowe.
Np. Meng i wsp. [4] w swojej metaanalizie nie wykazali istotnej
zależności pomiędzy terminem wykonanego zabiegu a długością
wentylacji mechanicznej i pobytu na OIT. W badaniu nie wyka-
zano związku między czasem wykonania tracheostomii a całko-
witą śmiertelnością.
Wyniki te zgodne są z dużym randomizowanym badaniem przepro-
wadzonym przez Younga i wsp. [14], w którym również nie wykaza-
no takiej zależności. W badaniu opisano, że zapalenie płuc związane
z wentylacją mechaniczną u pacjentów z tracheostomią wystąpiło
częściej u chorych, którym wykonano zabieg trecheostomii w póź-
niejszym terminie (w 10. dobie bądź później). Podobne wyniki
w swojej pracy wykazali Siepmpos i wsp. [17] oraz Koch i wsp. [6].
Wykonanie wczesnej tracheostomii wiązało się ze zmniejszeniem
częstości występowania zapalenia płuc (38% we wczesnej vs. 64%
25
 artykuł oryginalny / original article

r = 0,246, p = 0,017 mechanicznej, dłużej przebywające w OIT, częściej powinny być kwa-
lifikowane do wykonania wczesnej tracheostomii.

W przebiegu pandemii COVID-19 tracheotomia jest częstym zabie-

giem wykonywanym wśród wentylowanych mechanicznie pacjentów
z tą chorobą [18–20]. W badaniu Kwak i wsp. [21] wykazano krótszy
GCS

czas pobytu chorych z COVID-19 w OIT wśród chorych z wykonaną

wczesną tracheotomią (do 10. doby). Mediana czasu pobytu wynio-
sła 40 dni u osób, które przeszły wczesną tracheostomię (w ciągu 10
dni od intubacji dotchawiczej) i 49 dni u osób, które miały wykonaną
późną tracheostomię. Dodatkowo w grupie z późną tracheostomią
prawdopodobieństwo zakończenia wentylacji mechanicznej w wyni-
czas hospitalizacji [dni]
ku poprawy stanu ogólnego było o 16% mniejsze. Ze względu na nie-
Ryc. 2. Korelacja pomiędzy wartością skali GCS a czasem hospitalizacji badanych wielką liczbę doniesień naukowych, obecnie nie ma jednoznacznych
chorych. wytycznych określających zalecany termin wykonania tracheotomii
u pacjentów wentylowanych mechanicznie z powodu COVID-19
[21–23]. Z uwagi na brak jednoznacznych danych z literatury, wydaje
r = 0,2367, p = 0,014
-0,2367 p=0.014
16 się, że konieczne są dalsze wielośrodkowe badania lub metaanalizy.
14

12 WNIOSKI
10
1. Wczesna tracheotomia (wykonana do 10. doby hospitalizacji)
statystycznie istotnie wpływa na skrócenie czasu: wentylacji
GCS
GCS

8
mechanicznej, pobytu pacjenta w OIT i hospitalizacji;
6

2. Istnieje mniejsze ryzyko wystąpienia zapalenia płuc jako jed-

4
nego z możliwych powikłań wentylacji mechanicznej wśród
2 pacjentów, u których wykonano zabieg wczesnej tracheotomii;

0
-20 0 20 40 60 80 100 120 140 160 180 200 220 240 260 280
3. Nie stwierdzono istotnej statystycznie zależności między ter-
czaspobytu
czas pobytuna
na KOIOM[dni]
KOIOM [dni] minem wykonanej tracheotomii a śmiertelnością;
Ryc. 3. Korelacja pomiędzy wartością skali GCS a czasem pobytu w OIT badanych chorych.
4. Czas hospitalizacji oraz czas pobytu pacjenta w OIT jest tym
krótszy, im wyższa jest wyjściowa wartość oceny przytomności
w późnej tracheostomii). Wydaje się też, że osoby o wyjściowo pacjenta w GCS. Zasadne wydaje się wykonanie wczesnego za-
głębszych zaburzeniach świadomości (z niskimi wartościami biegu tracheotomii u pacjentów ocenionych wyjściowo w GCS
w GCS), jako pacjenci potencjalnie wymagający dłuższej wentylacji na mniej niż 8 punktów.

PIŚMIENNICTWO
1. Rossaint R., Bouillon B., Cerny V. et al.: The European guideline on mana-
gement of major bleeding and coagulopathy following trauma: fourth edi-
tion. Crit Care, 2016; 20: 100.
2. Lord J., Midwinter M., Chen Y. et al.: The systemic immune response to
trauma: an overview of pathophysiology and treatment. Lancet, 2014; 384:
1455–1465.
3. Endo A., Shiraishi A., Matsui H. et al.: Assessment of Progress in Early
Trauma Care in Japan over the Past Decade: Achievements and Areas for
Future Improvement. J Am Coll Surg, 2017; 224(2): 191–198.
4. Meng L., Wang C., Li J. et al.: Early vs late tracheostomy in critically ill pa-
tients: a systematic review and meta-analysis. Clin Respir J., 2016; 10(6):
684–692.
5. Lu Q. Xie Y., Qi X. et al.: Is early tracheostomy better for severe trauma-
tic brain injury? A meta-analysis. World Neurosurg, 2018, 112: 324–330.
6. Haschimoto D., Axtell A., Auchincloss H.: Percutaneus tracheostomy. N
Engl J Med., 2020; 383(20): e112.
7. Baiu H., Backhus L.: What is a tracheostomy?. JAMA. 2019; 322(19): 1932.
9. Wierzbicka M., Pastusiak T., Stryjakowska K. et al.: Czy tracheotomia wy-
konywana na oddziale Intensywnej Opieki Medycznej (IOM) jest proce-
dura bezpieczna? Otolaryngol Pol., 2007; 61(4): 404–408.
10. Terragni P., Faggiano C., Martin E., Ranieri V.: Tracheostomy in mechanical
ventilation. Semin Respir Crit Care Med., 2014; 35(4): 482–491.
11. Terragni P., Antonelli M., Fumagalli R. et al.: Early vs late tracheotomy for
prevention of pneumonia in mechanically ventilated adult ICU patients: a
randomized controlled trial. JAMA, 2010; 303: 1483–1489.
12. Altman K., Ha T., Dorai V. et al.: Tracheotomy Timing and Outcomes in
the Critically Ill: Complexity and Opportunities for Progress. Laryngosco-
pe, 2021; 131(2): 282–287.
13. Wang R., Pang C., Wang X. et al.: The impact of tracheotomy timing in cri-
tically ill patients undergoing mechanical ventilation: A meta-analysis of
randomized controlled clinical trials with trial sequential analysis. Heart
Lung., 2019; 48(1): 46–54.

8. Kligerman M., Saraswathula A., Sethi R. et al.: Tracheostomy Complica- 14. Young D., Harrison D., Cuthberson B. et al.: Effect of early vs late trache-
tions in the Emergency Department: A National Analysis of 38,271 Cases. ostomy placement on survival in patients receiving mechanical ventilation:
J Otorhinolaryngol Relat, 2020; 82(2): 106–114. the TracMan randomized trial. JAMA, 2013; 309(20): 2121–2129.

26 WWW.OTOLARYNGOLOGYPL.COM
 artykuł oryginalny / original article

15. Herritt B., Chaudhuri D., Thavorn K. et al.: Early vs. late tracheostomy
in intensive care settings: Impact on ICU and hospital costs. J Crit Care,
2018; 44: 285–288.
16. Liu C.C., Rudmik L.: A Cost-effectiveness Analysis of Early vs Late Tra-
cheostomy. JAMA Otolaryngol Head Neck Surg., 2016; 142(10): 981–987.
17. Siempos I., Ntaidou T., Filipiddis F. et al.: Effect of early versus late or no
tracheostomy on mortality and pneumonia of critically ill patients rece-
iving mechanical ventilation: a systematic review and meta-analysis. Lan-
cet Respir Med., 2015; 3(2): 150–158.
18. McGrath B., Brenner M., Warrillow S. et al.: Tracheostomy in the CO-
VID-19 era: global and multidisciplinary guidance. Lancet Respir Med.,
2020; 8(7): 717–772.
19. Chachlani M., Misurati M., Jolly K. et al.: A Safe Approach to Percutane-
ous Tracheostomy for COVID-19 Patients in Intensive Care. Cureus, 2021;
13(4): e14663.
20. Takhar A., Walker A., Tricklebank S. et al.: Recommendation of a prac-
tical guideline for safe tracheostomy during the COVID-19 pandemic.
Eur Arch Otorhinolaryngol, 2020; 277(8): 2173–2184.
21. Kwak P., Connros J., Benedict P. et al.: Early Outcomes From Early Tra-
cheostomy for Patients With COVID-19. JAMA Otolaryngol Head Neck
Surg., 2021; 147(3): 239–244.
22. Ahmed Y., Cao A., Thal A. et al.: Tracheotomy Outcomes in 64 Ventila-
ted COVID-19 Patients at a High-Volume Center in Bronx, NY Laryn-
goscope, 2021; 131(6): 1797–1804.
23. Mesolella M.: Is Timing of Tracheotomy a Factor Influencing the Cli-
nical Course in COVID-19 Patients? Ear Nose Throat J., 2020; 100(2_
suppl): 120–121.

Word count: 1952 Tables: 2 Figures: 3 References: 23

DOI: 10.5604/01.3001.0015.0083 Table of content: https://otolaryngologypl.com/issue/14180

Copyright: Some right reserved: Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons. Published by Index Copernicus Sp. z o.o.

Competing interests: The authors declare that they have no competing interests.

The content of the journal „Polish Society of Otorhinolaryngologists Head and Neck Surgeons” is circulated on the basis
of the Open Access which means free and limitless access to scientific data.

This material is available under the Creative Commons – Attribution-NonCommercial 4.0 International (CC BY-NC 4.0).
The full terms of this license are available on: https://creativecommons.org/licenses/by-nc/4.0/legalcode

Corresponding author: Lek. Łukasz Skrzypiec; Klinika Otolaryngologii i Onkologii Laryngologicznej z Klinicznym Oddziałem Chirurgii Czaszkowo-
Szczękowo-Twarzowej, Wojskowy Instytut Medyczny, Warszawa; ul. Szaserów 128, 04-141 Warszawa, Polska; e-mail:
lukasz.skrzypiec@interia.pl

Cite this article as: Skrzypiec L., Rot P., Fus M., Witkowska A., Mozanski M., Jurkiewicz D.: Early or late tracheotomy in patients after multiple
organ trauma; Otolaryngol Pol 2021; 75 (6): 23-27

OTOLARYNGOL POL, 2021: 75 (6): 23-27 27