Gujarati Vyakaran

ગુજરાતી વ્યાકરણ
AtË - Part- 1
❖ AtË yux÷u þw ?
➢ AtË frðŒk™wt {k… Au. yt„úuS{kt yu™u {exh …ý fnuðk{k
ykðu Au.
➢ ‚tMf]Œ{kt ‘ð]¥k' þçË …ý AtË {kxu ð…hkÞ Au. ð]¥k
yux÷u ðŒwo¤
➢ „wý, h‚,þi÷e yu fkÔÞ™wt yktŒrhf MðY… Au.ßÞkhu AtË
yu fkÔÞ™wt ƒkÌkY… Au.
÷½w- „wÁ yûkh
➢ y, R, W, y™u É yk [kh yûkhku su ðýo{k nkuÞ Œu™u ÷½w „ýðk{kt ykðu Au
➢ E, Q, yu, yi, yku, yki, yt, yk Mðhku su ðýo{k nkuÞ Œu™u „wÁ „ýðk{kt ykðu Au.
➢ f, rf, fw, f] ÷½w yûkh
➢ fk, fe, fq, fu, fi, fku, fki, ft, „wÁ yûkh
y™wMðkh
❖Œeðú y™wMðkhðk¤ku yûkh „wÁ „ýkÞ Au.
➢ W.Ëk. þtfk, ÷tfk, „t„k, ™tË
❖{tË y™wMðkhðk¤ku yûkh ÷½w „ýkÞ Au
➢ W.Ëk . fnwt, ‚wtðk¤wt, ƒku÷Œwt

skuzkûkh
❖ßÞkhu skuzkûkh™ku Úkzfku yk„¤™k yûkh™u ÷k„u íÞkhu skuzkûkh™e

yk„¤™ku yûkh „wÁ ƒ™u
➢ Ëk.Œ., ‚íÞ, r™íÞ, r™»V¤, rþÕ…, Ëwü
❖ßÞkhu skuzkûkh™ku Úkzfku yk„¤™k yûkh™u ™ ÷k„u íÞkhu yk„¤™ku

yûkh ÷½w s hnu Au.
➢ Ëk.Œ „éÞwt, {éÞwt, …zTÞkuu ÷½w s hnu Au

rð‚„o
❖rð‚„o™ku Wå[kh fhðku …zu Œku rð‚„o™k yk„¤™k yûkh™u „wÁ
„ýðku
➢ytŒ:fhý, r™:‚tŒk™, r™:MðkÚko
➢rð‚„o™ku Wå[kh ™ ÚkkÞ íÞkhu

▪ Ëw:¾
Œk÷
❖ ÷½w yûkh - 1 Œk÷
❖ „wÁ yûkh - 2 Œk÷
[hý
❖AtË™k yuf ytþ™u [hý yÚkðk …Ë fnu Au
«Úk{ [hý , ƒeswt [hý «Úk{ …trõŒ
ºkeswt [hý , [kuÚkwt [hý ƒeS …trõŒ
ÞrŒ yxf MÚkk™
„ý ºký yûkhku™ku ƒ™u÷ku nkuÞ Au. „ý™e fw÷

‚tÏÞk 8 Au
AtË™k «fkhku
yûkh{u¤ {kºkk{u¤
‚tÏÞk{u¤ ÷Þ {u¤
મુખ્ય બંધારણ
બાળકો
ય મા તા રા જ ભા ન સ લ ગા .
રાજભા
જુનાગઢ અમદાવાદ
આક્રમણ
→ ય માતા રાજભા ન સલગા .
ગણ :- ત્રણ અક્ષરોનો સમૂહ હોય છે.
ય - યમાતા
મ - માતારા
ત - તારાજ
ર - રાજભા
જ - જભાન
ભ - ભાનસ
ન - નસલ
સ - સલગા
લ - લગા
આને પૂણણ ગણ કહેવામાં આવતા નથી.
ગ - ગા
• છંદશાસ્ત્રમાં કુલ ........ગણની રચના કરી છે.
(સમાજ કલ્યાણ નનરીક્ષક પરીક્ષા 30/4/2017)
• આઠ ગણોનો માપ યાદ રાખવાનું સહેલું સૂત્ર કયું છે ?

(PSI 2/5/2015)
❖ અક્ષર મેળ - 17 અક્ષર
1. પૃથ્વી
2. હરરણી
3. મંદાક્રાન્તા
4. નશખરરણી
1. પૃથ્વી
જેસે જેસે યે લોગ પ્રદુષણ બઢાયેગે
પૃથ્વી નષ્ટ હો જાયેગી
બંધારણ : જસ જસ ય લગા.
2. હરરણી
જામનગરના રાજા – હરણ – 20 નવઘા જમીન
બંધારણ : ન સમરસ લગા.

3. મંદાક્રાન્તા
મેરા ભારત મહાન તબ તબ ગા ગા
મ ભ મ ત ત ગા ગા
• મંદાક્રાંતા છંદનું બંધારણ ઓળખાવો.
(Jr clerk, Rajkot, 19/02/2017, Sr clerk 13/08/2017)
4. નશખરરણી
યમન સે ભલા ગાના.
શીખર
બંધારણ : યમન સભ લગા.

• નશખરણી છંદનું બંધારણ શું છે ?
(મ્યુનનનસપલ એકાઉન્ટ પરીક્ષા 23/2/2013)
11 અક્ષર
(5) ઇન્રવજ્રા (6) ઉપેન્ર વજ્રા
તરત જ ગાગા જેમ તેમ જ ગાગા
➢ તત જ ગાગા ➢ જત જ ગાગા
(7) ઉપજાનત
ઉપજાનત – 1st line – ઇન્ર વજ્રા
Mixing
2nd line – ઉપેન્ર વજ્રા
ઉપજાનત – 1st line – ઉપેન્ર વજ્રા Mixing

2nd line – ઇન્ર વજ્રા
7. વસંતનતલકા
14 અક્ષર
વસંત આવશે તો ભાઈ જોજો ગાશે.
બંધારણ : તભ જજ ગાગા.
• ત, ભ, જ, જ, ગા, ગા કયા છંદનું બંધારણ છે ?
(PSI – Gujrati 4/3/2017)
8. શાદૂણલ નવરક્રડીત
19 અક્ષર
માસી જાસે તોતો ગાશે.
બંધારણ : મસ જસ તત ગા
• મસજસતતગા એ બંધારણ કયા છંદનું છે?
(મુખ્ય અરધકારી (નગરપાનલકા) વગણ 3 19/1/2014)
• ઓગણીસ અક્ષરનો છંદ કયો છે ?

(મલ્ટી પપણઝ હેલ્થ વકણર 15/7/2012)
• ‘શાદૂણલ નવક્રીરડત’ છંદના ગણનું સૂત્ર દશાણવો.

(મદદનીશ આરદજાનત નવકાસ અરધકારી વગણ – 3
(18/12/2016))
9. સ્ત્રગ્ધરા
21 અક્ષર
મોર ભાન ભુલે.
બંધારણ : મર ભન યયય
• નીચેનામાંથી કયો છંદ 21 વણણસંખ્યા ધરાવે છે?
(JR – Clerk Gandhinagar 19/2/2017)
• ‘સ્ત્રગ્ધરા’ છંદમાં યનત કયા અક્ષરે હોય છે ?

(મુખ્ય અરધકારી (નગરપાનલકા) વગણ-3 19/1/2014)
10. માનલની
15 અક્ષર
નનાનમ
બંધારણ : નનમયય
AtË Part - 3
❖ þkr÷™e 11 yûkh
➢ {k™u Œku „kE
➢ {™Œ „k„k
❖ ¼wst„e 12 yûkh
➢ ¼wsÞku - zwt„h - ¼ws
➢ ÞÞÞÞ
❖ Œkuxf 12 yûkh
➢ ‚‚‚‚
y™wüw… - 32 yûkh
➢ 8 × 4 = 32
PWimi cirNi bi&j# cirNi
5 6 7
5 6 7
÷ „w ÷
÷ „w „w
=i&j# cirNi cii!Wi# cirNi

5 6 7
5 6 7
÷ „w „w
÷ „w ÷
❖ ðtþMÚk 12 yûkh
➢ ðtþkð÷e { skuŒku shk
➢ sŒsh
❖ RLÿðtþk 12 yûkh
➢ ŒkuŒku skuh } nkuÞ s ™u

➢ ŒŒsh
❖ ÿwŒ rð÷trƒŒ 12 yûkh
➢ ™¼¼h
❖ {™nh 31 yûkh
«Úk{ …trõŒ - 16
ƒeS …trõŒ - 15
31
❖ *mi<iHi!piA*ti
enFviAH,upi!nFviAH,vioSisWi ani! enFvioSii vigi!r!nii *mi<iHNiviiL&
…trõŒyku ki!e kivyimiio Pyii!Ayi tyiir! ti! *mi<iHi!piA*ti CoD
kh!viiyi C!.
❖ gi#libiok&
biLviotiriyi qiki!r
ai CoDmiio r™rùŒ hi!ti& niWi&.
biowiirNi - ‘ligii’ k! ‘giili’
{kºkk{u¤ AtË
Ëkunhku ‚kuhXku
13 , 11 11 , 13
13 , 11 11 , 13
ÞrŒ : 13{e {kºkkyu

❖ [ku…kE :
➢ Ëhuf [hý{kt 15 {kºkk
➢ AuÕ÷k ƒu yûkh „wÁ-÷½w
❖ Cppii!:
➢ PWimi ciir cirNi ri!Li CoDmiio hi!yi C!.
➢ ani! ao*timi bi! cirNi Di!hri CoDmiio hi!yi C!.

❖ ‚ðiÞk :
➢ 31 fu 32 {kºkk
➢ ÞrŒ - 16 fu 17{e {kºkkyu
➢ AuÕ÷k ƒu yûkh „wÁ-÷½w yÚkðk „wÁ-„wÁ

❖ Íq÷ýk :
➢ 37 {kºkk
➢ AuÕ÷ku yûkh „wÁ
➢ 10, 20, 30 } {kºkkyu ÞrŒ.

❖ nrh„eŒ :
➢ 28 {kºkk
➢ ÞrŒ - [kiË{e fu ‚ku¤{e {kºkkyu

➢ નશખરરણી,
➢ મંદાક્રાંતા,
➢ પૃથ્વી (અગેય છંદ),
➢ હરરણી છંદ
1. fËe {khe …k‚u, ð™ð™Œýkt, nkuŒ fw‚w{ku,
‚wÄk M…þuo ¾eÕÞkt, {Äw A÷fŒkt, ©e ™eŒhŒkt
2. Œu …t¾e™e W…h …Úkhku VutfŒk Vutfe ËeÄku.
3. ¼{ku ¼hŒ ¾tz {kt ‚f÷ ¼ku{ ¾qtËe ð¤e

4. {™u rþþw Œýe „{u ‚h¤ ‚]rü M™unu ¼he.
5. ‚qfkt …ýkuo ð™ „sðŒkt þktŒ ÷e÷kt ‚ËkÞu.
6. ƒu‚e ¾kxu r…Þh ½h{kt ®sË„e skuE ‚khe.

7. …ð™ Íz…u …kýe zkuÕÞk ™Ëe {÷fe …ze.
8. nS Œkhe fkÞk {ws ™Þ™ ‚k{u Í¤n¤u.
9. nýku ™k …k…e™u rî„wý ƒ™þu …k… s„™kt

10. …¤ yxfe™u ËkuÁt {kÁt nwt r[ºk ÚkE ÷e™
ƒnw {Úkwt AŒkt ytfkÞu íÞkt, r«Þu ! Arð Œkhe s,
11. ½ýwtf ½ýwt ¼kt„ðwt, ½ý WXkð {khe ¼wò
12. {™u ƒku÷kðu yku r„rhðh Œýkt {ki™ rþ¾hku

13. y‚íÞku {ktnuÚke «¼w …h{ ‚íÞu Œwt ÷R ò
14. nk …MŒkðku rð…w÷ Íhýwt Mð„oÚke QŒÞwO Au.
15. r«Þu Œws ÷xu ÄÁt, Äð÷ MðåA yk {ku„hku

➢ ઇન્રવજ્રા
➢ઉપેન્રવજ્રા
➢ઉપજાનત
1. ËeXku Œ™u nt‚™e nkh {ktnu,
ËeXku y»kkZe s÷Äkh {ktnu.
2. ËÞk nŒe ™k, ™rn fkuE þkMºk
3. ‚w÷ku[™k ™u rþh ytÄMðk{e

4. ¼hku ¼hku {k™ð™kt Whku™u,
Wí‚kn™u [uŒ™…wh hu÷e.
5. nS ½ýk Au hý ‚et[ðk™k,
nS ½ýe hkrºk Wò¤ðk™e.
6. su {Ëo ƒå[ku hý{kt z„u ™k

7. Whu nŒe ðkŒ nòh fit ðk,
8. r™Ëkuo»k ™u r™{o¤ ykt¾ Œkhe
9. su su Úk Œku «k ó W …k rÄ Þku „ - RLÿðò

ƒ ™e h nku yu s ‚ {k rÄ Þku „ - W…uLÿ ð@k
10. ‚t‚kh™k ‚k„h™u rf™khu
▪ માનલની
▪ ભુજંગી
▪ તોટક
▪ વસંતનતલકા
1. WË„úeð Ëorü fhŒkt ™¼ þqLÞ ¼k‚u
2. {Äwh ‚{Þ Œuðu ¾uŒhu þu÷ze™k
3. {ut «u{{kt Œz…Œk {{ þktrŒ ¾kuE

4. r…Œk™e fwnkze ÷E ƒk¤ ™k™ku
„Þku ¾u÷Œku „k{ Íkt…u Œ¤kðu
5. ‚h÷ ÌkËÞ RåAu …k…e ™u «u{ …kðk
6. ™ðe ‚k÷ …qAu sŒe ‚k÷™u fu,

fnet Œwt þfu þk nþu nk÷ {khk?
7. rðït¼he yr¾÷ rðï Œýe s™uŒk
8. rþh{kt Wh{kt {w¾{kt fh{kt
9. {ws Ëun rð»ku, ð¤e ykí{ rð»ku,

sz[uŒ™{kt «¼w ðk‚ ð‚u.
10. {™u …eðzkðku ynet fu „{u íÞkt.
• શાદૂણલ નવક્રીરડત
• સ્રગ્ધરા
1. hkò™k Ëhƒkh{kt hr‚fze {ut ƒe™ Akuze y™u
2. hu yk ‚kVÕÞ xkýwt Þw„Þw„ …÷xu Œku Þ …kAwt ™ ykðu.
3. Q„u Au ™¼ ‚qÞo „kZ s„™kt ytÄkhk™u ¼uËðk

4. ™k {khu Œws ¼ux ƒrûk‚ ™ ðk Œkhe f]…k skuEyu,
Awt yuðku ™rn htf fu yðh™e {khu ËÞk skuEyu.
5. Äe{u Äe{u AxkÚke fw‚w{ hs ÷E zku÷Œku ðkÞw ðkÞ
6. ðuýe{kt „qtÚkðŒk fw‚w{ Œnet hûkk y…oðk ytsr÷Úke

7. W„u Au ‚wh¾e ¼he hrð {]Ëw, nu{tŒ ™ku …qðo{kt
• અનુષ્ટુપ
• મનહર (સંખ્યામેળ છંદ)

1. AkÞk Œku ðz™k suðe, ¼kð Œku ™Ë™k ‚{
2. Ÿx fnu yk ‚¼k{kt ðktfkt yt„ðk¤k ¼qtzkt

¼qŒ¤{kt …ûkeyku ™u …þwyku y…kh Au.
3. ‚kitËÞkuo ðuzVe ËuŒkt ™k ™k ‚wtËhŒk {¤u,

‚kitËÞkuo …k{Œkt …nu÷kt ‚kiLËÞo ƒ™ðwt …zu.
4. …ku÷wt Au Œu ƒkuÕÞwt, Œu{kt Œut þe fhe fkhe„he
‚ktƒu÷wt ð„kzu Œku nwt òýwt fu Œwt þkýku Au.
5. fk¤ Œku AtË™ku AtË frðyku™ku Au yu frð,

yûkhku ¼qt‚Œku ykðu yk÷u¾u r™s™e Arð.
• દોહરો
• સોરઠો
1. Ëe…f™k ƒu Ëefhk, fks¤ ™u ysðkþ
2. ¼ýŒkt …trzŒ ™e…su, ÷¾Œk ÷rnÞku ÚkkÞ,

[kh [kh „kW [k÷Œk, ÷ktƒku …tÚk f…kÞ.
3. ™{ŒkÚke ‚ki fku heÍu, ™{Œk™u ƒnw {k™,

‚k„h™u ™Ëeyku ¼su, Akuze Ÿ[k MÚkk™.
4. Ëwso™™e f]…k ƒqhe, ¼÷ku ‚ßs™™ku ºkk‚,
‚qhs {u „h{e fhu, Œku ŒhMÞk™e yk„.
5. yku h‚ŒhMÞkt ƒk¤ ! h‚™e heŒ { ¼q÷þku,

«¼w yu ƒktÄe …k¤, h‚ ‚k„h™k …wÛÞÚke.
6. «s¤u Ëe…f ßÞkuŒ, «s¤u Wh{kt Ít¾™k,

Ëe…f ßÞkuŒu yt„, nku{u «ký …Œtr„Þw.
7. Œwt ‚hkuðh, nw {e™, Œwt [kŒf, nwt {unw÷ku
Œws {Õ÷khu ÷e™, {™zwt {kÁt {kuh÷ku.
8. QXu Œeýe [e‚, …tsu …fzÞw …t¾ezwt,

niÞw [ehe ¢wh ¼h¾u ƒeò™u „Áz.
• ચોપાઈ
• ઝૂલણા
1. ÷ktƒk skuzu xqtfku òÞ, {hu ™net Œku {ktËku ÚkkÞ.
2. fk¤e Äku¤e hkŒe „kÞ …kýe …eyu [hðk òÞ.
3. r™h¾™u „„™{kt fkuý ½q{e hÌkku, Œu s nwt Œu s þçË ƒku÷u...

4. nwt Œ™u «u{ fhŒku hÌkku, nu Ähk !
hkus ƒku÷kðŒwt hne „Þwt yk „„™.
5. ò„™u òËðk f]»ý „kuðkr¤Þk,

Œws rð™k Äu™{kt fkuý òþu
6. ßÞkt skuEyu íÞkt fqzufqz, ‚k{‚k{u ƒuXkt ½qz.
• હરરગીત
• સવૈયા
1. ßÞkt ßÞkt ™sh {khe Xhu, ÞkËe ¼he íÞkt yk…™e
2. su …ku»kŒwt Œu {khŒwt, þwt yu ™Úke ¢{ fwËhŒe ?
3. ¼q÷ku™e s …ht…hk, s„Œ yk yuðwt Ëe‚u Au r…Œk

4. ytŒh™e yuhý …h fku™e …zu nÚkkuze [uŒ™Y… ?
5. Íuh „Þkt ™u ðuh „Þkt,

ð¤e fk¤kt fuh „Þkt fh™kh
6. ¼q÷ku ¼÷u ƒeswt ƒÄw {k ƒk…™u ¼q÷þku ™net

અલંકાર
➢ અલંકાર : અલમ્ (પયાણપ્ત) + કાર (કરનાર)
➢ મૂળ સંસ્કૃત શબ્દ : અલમ્ + કૃ ઉપરથી અલંકાર શબ્દ બન્યો છે.
➢ અલંકારનો સામાન્ય અથણ શણગાર/ આભૂષણ એવો થાય છે.
➢ અલંકાર વડે આપણી અસાધારણ લાગણીને ટૂંકાણમાં સચોટ રીતે રજૂ કરી
શકાય છે.
અલંકૃત
કાવ્ય
અનલંકૃત (અલંકાર રનહતા નવધવેવ ભારતી -
વેદવ્યાસ)
➢ રા.નવ. પાઠક - વૈશાખનો બપોર

અલંકારોનું વગીકરણ
શબ્દાલંકાર અથાણલંકાર
➢ જે અલંકાર દ્વારા શબ્દોની ચમત્કૃનત ➢ જે અલંકાર દ્વારા અથણની ચમત્કૃનત
સજાણતી હોય તેને ‘શબ્દાલંકાર’ કહે યોજાતી હોય તેને ‘અથાણલંકાર’ કહે
છે. છે.
➢ શબ્દાલંકારો ભાષાને બાહ્ય સૌંદયણ ➢ જ્યારે અથાણલંકારથી અથણની
આપે છે. અભભવ્યક્તત રસપ્રદ બને છે.
➢ શબ્દોની અદલાબદલી કરીને ➢ શબ્દોની અદલાબદલી કરીને
સમાનાથી શબ્દો મૂકીએ તો સમાનાથી શબ્દો મૂકીએ તો
દા.ત., ‘ઝુકી ઝાડના ઝુંડની ઝાઝી દા.ત. ‘નવનીત સરખું હૃદય કોમળ’
ઝાડી’ ➢ માખણ જેવુ આ હૃદય કોમળ છે.
➢ હવે સમાનાથી શબ્દો મૂકીએ
➢ “નમી વૃક્ષના ઝુંડની ખૂબ ઘટા”
શબ્દાલંકાર
1. વણાણનુપ્રાસ (વણણસગાઈ અથવા ઝમક)
➢ વણાણનુપ્રાસથી કાવ્યમાં ધ્વનનમાધુયણ આવે છે. આ અલંકારને અંગ્રેજીમાં
Alliteration કહે છે.
❖ ઉદાહરણ :
1. પાણી પીવા માટે પ્રભાશંકર પાણીયારા પાસે ગયા.
2. કાનમની કોરકલા કેનલ કૂજન કરે;
સાગરે ભાસતી ભવ્ય ભરતી. – કાન્ત
3. કાળજું કોયુણ તે કોને કહીએ !
4. પોઢેલી પાંપણના પડદા ઉપાડી જરા,
સોનેરી સોણલું બતાડી તું જા – સુંદરમ
5. સાંકડી શેરીમાં સસરાજી સામા મળ્યા રે લોલ.
6. ભૂખથીય ભૂંડી ભીખ છે.
શબ્દાનુપ્રાસ (યમક) (ઝડ)
➢ જ્યારે શબ્દ અથવા શબ્દખંડના ઉચ્ચારના પ્રાસ મળે.
1. કોડ ભરી અંગના
તારા તે અંગ મહી રંગ શા અનંગના
2. સુલતાનના મોકલ્યા બે નમયાં ગુલતાનમાં મુલતાન જતા હતા.
3. સુરત સોનાની મૂરત
4. હવે રંગ, બની તંગ, મચાવી જંગ, પીયોજી ભંગ !
5. મન ગમયંતી બોલ દમયંતી, નળે પાડ્યો સાદ.
6. સંસારની માયાની છાયામાંથી કાયાને મુતત કરવા ગોનવંદરાયાની માયા કરો.
7. પગના ગોટલા દુ: ખ્યા ત્યારે ઓટલા પર ટોપલા મૂકી,
તેમાંથી રોટલા કાઢી, માથાના ચોટલા છોડી તે સ્ત્રી જમવા બેઠી
8. એકને જ ચાહું એવી ટેક છેક રાખી એક.
યમક
➢ જ્યારે એકનો એક શબ્દ અથવા શબ્દખંડ વધુ વખત આવતો હોય અને બંને
જગ્યાએ અથણ જુદો થતો હોય તો ત્યારે યમક અલંકાર બન્યો કહેવાય.
1. જવાની તો જવાની છે.

2. તપેલી તો તપેલી છે.
3. અખાડામાં જવાના મે ઘણી વાર અખાડા કયાણ છે.
4. નોકરી તો નોકરી છે.
પ્રાસાનુપ્રાસ/ અંત્યાનુપ્રાસ
1. કાળી ધોળી રાતી ગાય,
પીએ પાણી ચરવા જાય.
2. સંતો ! અમે રે વહેવારરયા રામનામના ;
વેપારી આવે છે બધાં ગામગામના.
3. જેવુ આથમતા રનવનું તેજ,
માં નવના એવું બાપનું હેત.
4. વા વાયોને નનળયું ખસ્યું;
એ દેખીને કૂતરં ભસ્યું.
5. નસંહણ ભૂખથી જો મરે, તોય ઘાસ નવ ખાય,
પનતવ્રતા દુ:ખમાં ઝરે, પાપ કમણ નવ થાય.
6. સહુ ચલો જીવતા જંગ, બ્યૂગલો વાગે;
‘યા હોમ’ કરીને પડો, ફતેહ છે આગે.
7. પાને પાને પોઢી રાત,
તળાવ જંપ્યુ કહેતા વાત.
8. આજ તો એવું થાય,
વનરાવનને મારગે મને માધવ મળી જાય. – દેવજી મોઢા
• રદીફ કાનફયા પણ અંત્યાનુપ્રાસ છે.
• વાદળના પરદામાં સંતાય ચાંદો,
ઝાડવાની ડાળીમાં અટવાય ચાંદો,
હળવે હળવે વાય છે એ કોણ છે ?
ધીમે ધીમે ગાય છે એ કોણ છે? - અમૃત ‘ઘાયલ’
• સહસ્ત્રધારથી જેમ વષે મેઘની ઝડી;
લોકમાં વષણતા તેમ આપના આત્માની અમી. (મધ્યાનુપ્રાસ)
• ઘટમાં ઘોડા થનગને આંતમ વીંઝે પાંખ,
અણદીઠેલી ભોમ પર યૌવન માંડે આંખ.
પ્રાસસાંકળી (આંતરપ્રાસ)
❖ પ્રથમ પંક્તતનો છેલ્લા શબ્દ અને બીજી પંક્તતના પહેલા શબ્દ વચ્ચે પ્રાસ બને
તેને આંતરપ્રાસ અલંકાર કહેવાય.
1. નવદ્યા ભણ્યો જેહ, તેહ ઘેર વૈભવ રૂડો.

2. મહેતાજી નનશાળે આવ્યા,
લાવ્યા પ્રસાદને કયો ઓચ્છવ.
3. જાણી લે જગદીશ
શીશ સદગુરને નામી.
4. પ્રેમપદારથ અમો પામીએ,
વામીએ જન્મમરણ જંજાળ.
અથાણલંકાર
❖ ઉપમા અલંકાર :
➢ બે જુદી જુદી વસ્તુઓ વચ્ચે અમુક પ્રકારનું સરખાપણું (સાદશ્ય) દશાણવામાં
આવે ત્યારે તેને ઉપમા અલંકાર કહે છે.
1. જુનાગઢ મુંબઈ જેવુ સુંદર છે.
➢ જેની સરખામણી કરવામાં આવે તે ઉપમેય.
➢ ઉપમેયને જેની જોડે સરખાવવામાં આવે તે ઉપમાન કહેવાય.
➢ સાધારણ ધમણ
➢ સરખામણી કરવા જે શબ્દોનો ઉપયોગ થાય તેને ઉપમાવાચક શબ્દ કે વાચક
શબ્દ કહેવાય.
➢ સરખો – સરખી – સરખું – સરખાં
➢ સમોવડું – સમોવડી – સમોવડીયા
➢ સમાણો – સમાણી – સમાણું
➢ સમાન – સરીખા – સરીખી – સરીખું – સમું
➢ માફક – પેઠે – તુલ્ય – શા – શો – શી
2. શકુંતલા હરણી જેવી ચંચળ છે.
3. બળતા અંગાર સમી આંખો તેણે ફેરવી.
4. રાજાભોજ કણણ જેવો દાનવીર હતો.
5. દમયંતીનું મુખ ચંર સમું સુંદર છે.
6. સૂયણ જેવો પનત દરેક સ્ત્રી ઈચ્છે છે.
7. અમારા એ દાદા નવપુલ વડના ઝુંડ સરખા.
8. બોર શું એકેક આંસુ બાને નેત્રે ઠયુું.
9. ગરડ સમાણું નવમાન મારં સરરર....... ઊંચે ચડશે.
10. એ તો યંત્રવત કામ કરે છે.
11. પુરષોની માફક સ્ત્રીઓએ પણ કેળવણી લેવી જોઈએ.
12. ફડફડતા ફૂલ શાં કાબર કબૂતરાં,
આભ લઈ ઉતયાણ હેઠા રે લોલ.
13. તને જોઈ ખીલી સમી ખોડાઈ ગઈ મારી નજર. - નનલન રાવળ
14. ગુલછડી સમોવડી સુંદર બાનલકા હતી. - ન્હાનાલાલ
15. અનનલ શી ઝટ ઉપડી સાંઢણી
16. એની દીકરી તો પરી જેવી છે !
માલોપમાં
❖ એક જ ઉપમેયને એક પછી એક જુદા જુદા ઉપમાનો સાથે સરખાવવામાં આવે
ત્યારે માલોપમાં કહેવાય છે.
ઉત્પ્રેક્ષા અલંકાર
❖ ઉપમેયએ ઉપમાન હોય એવી સંભાવના કે કલ્પના કરવામાં આવે છે. સરખામણી
જ હોય છે, પરંતુ સંભાવના દશાણવીને
❖ ઉત્પ્રેક્ષા વાચક શબ્દો – ‘જાણે’, ‘રખે’, ‘શકે’, ‘દીસે’
1. શકુંતલાની હથેળી જાણે કમળ
2. દમયંતીનું મુખ જાણે ચંર !
3. આ ડાળ ડાળ જાણે રસ્તા વસંતના
4. તેનું હૈયું જાણે નહમાલય.
5. રાધાનુ મુખ જાણે શરદનો ચાંદ
6. નપ્રયતમાની પગલીઓ જાણે વનફૂલની ઢગલીઓ
7. વાદળની વેલ્યને ફૂટ્યા રે ફૂલડા જાણે અનંગનો બાગ.
8. ઉપાડેલા ડગ ઉપર શો લોહ કેરા મણણકા !
9. બા નવનાનું ઘર જાણે જળ નવનાનું વાદળ !
રૂપક અલંકાર
❖ ઉપમેય અને ઉપમાન વચ્ચે એકરૂપતા દશાણવવામાં આવી હોય તો તેને રૂપક
અલંકાર કહેવાય છે.
1. દમયંતીનું મુખ ચંર છે.
2. મારી જીવનવાડી કરમાઈ ગઈ.
3. મનરૂપી ઘોડો, જેનો વેગ નથી થોડો.
4. જીવનની પાનખર હવે આવી ગઈ છે.
5. ચચાણ એ લોકશાહીનો પ્રાણ છે.
6. મુંજે ફરીથી ઊંચે જોયું, એક હાસ્યબાણ છોડ્યું.
7. અમે રે સૂકું રનું પૂમડું - મકરંદ દવે
8. અમે રે ઊધઈ – ખાધું ઈંધણું - મકરંદ દવે
9. સો સો બાણ રથીએ માયાણ શરીર કીધું ચારણી. - કનવ પ્રેમાનંદ
10. પ્રેમરૂપી પંખી કોઇથી ઝાલ્યું ઝલાયું રહેતું નથી.
11. લનવંગ કેરી લાકડીએ રામે સીતાને માયાણ રે.
12. વેદનાનો કાળમીંઢ પથ્થર એની છાતી ઉપરથી ખસી ગયો.
13. તારો હાથ લાવ ઓરો,
તને પહેરાવું તડકાની વીંટી
14. કાયાના સરોવર હેલે ચઢ્યા.
સજીવારોપણ
❖ નનજીણવ કે મનુષ્યેતર સજીવો ઉપર મનુષ્ય કરે એવી ચેષ્ટાનું આરોપણ કરવામાં
આવે ત્યારે સજીવારોપણ અલંકાર કહેવાય છે.
1. “આભ રૂએ એની નવલખ ધારે. ”
2. પંખીઓએ કલશોર કયો ભાઈ, ધરતીને સૂરજ ચૂમ્યો.
3. તને જોઈ જોઈ તો ય તું અજાણી,
બીજને ઝરૂખે ઝુકીતી પૂણણણમા,
ઝાઝેરો ઘૂમટો તાણી - રાજેન્ર શાહ
4. વૃક્ષો પણ રોઈ પડ્યા.
5. બપોરે સડક પણ પડખું ફેરવીને સૂઈ ગઈ.
6. ઘરડયાળના કાંટા પર હાંફયા કરે સમય.
7. વૃક્ષો ઋતુઓની રાહ જોતા રહે છે.
8. હાંફી ગયેલા શ્વાસના પગને તપાસીએ.
9. લોચન મનનો રે ઝગડો, લોચન મનનો !
10. ને આ બુઢ્ઢો વડ પણ નકારે જ માથું હલાવી
11. રાતોરાત વનપટ પડખું બદલી લે છે.
અનતશયોક્તત અલંકાર
❖ જ્યારે વાસ્તનવકતાની હદ વટાવીને અથવા કાયણકારણનો સબંધ ઊલટાયો હોય

અથવા ઉપમેય ઉપમાનમાં સમાઈ જાય ત્યારે અનતશયોક્તત અલંકાર કહેવાય છે.
1. નફલ્મ એટલી કરૂણ હતી કે આખું નથયેટર અશ્રુથી ભરાઈ ગયું.

2. શાયર છું, પાનળયાને બેઠો કરી શકું છું.
3. પહાડથી વધુ લાગી રહ્યો તો ભાર પીંછાનો - મનોજ ખંડેરરયા
4. ઝાકળના ભબંદુમાં જોયો ગંગાનો જલરાનશ.
5. મેં રોઈને ભયાણ છે એ રણ મને ગમે છે.
6. પડતા પહેલા જ તેના પ્રાણ નીકળી ગયા.
7. ડુંગર ડોલ્યા ને સૂરજ થોભ્યા.
8. શીલાની બંને આંખે શ્રાવણ-ભાદરવો વહી રહ્યાં.
9. વૈશાખ મનહનો હતો હતો, સીમમાં આગ ઝરતી હતી.
10. તેના ધનુષ્ય ટંકારની સાથે જ શત્રુઓએ જીવવાની આશા છોડી દીધી.
વ્યનતરેક અલંકાર
❖ ઉપમેયને ઉપમાન કરતાં ચરડયાતું બતાવવામાં આવે ત્યારે વ્યનતરેક અલંકાર

કહેવાય છે.
1. દમયંતીનું મુખ ચંરથી પણ સુંદર છે.
2. સુદામાના વૈભવ આગળ કુબેર તે કોણ માત્ર ! - પ્રેમાનંદ
3. તે કામદેવ કરતાં પણ વધુ સુંદર છે.
4. તલવારથી તેજ તેની આંખડીની ધાર છે.
5. મારે મન તો એની ગાળોય ગોળથી મીઠી હતી.
6. નયનબાણ કરતાં પણ ભજહવાબાણ વધારે કાનતલ નીવડે છે.
7. કુબેરને પણ આશ્રય આપી શકે એવડો તે ધનાઢ્ય છે.
8. એમની વાણી તો અમૃતથીયે મીઠી છે.
9. તે કાનમનીનો કંઠ સાંભળી, કોરકલા થઈ કાળી.
10. ગંગાના નીર તો વધે ઘટે રે લોલ, સરખોએ પ્રેમનો પ્રવાહ રે.
વ્યાજસ્તુનત અલંકાર
❖ વ્યાજ એટલે બહાનું જ્યારે નનંદાના બહાના હેઠળ કોઇની પ્રશંસા થતી હોય
અથવા પ્રશંસાના બહાના હેઠળ કોઈની નનંદા થતી હોય ત્યારે આ અલંકાર બને
છે.
❖ પ્રશંસામાંથી નનંદા
1. શું તમારી બહાદુરી ! ઉંદર જોઈને નાઠા.
2. તેના સંગીતનો એવો જાદુ કુંભકણણની કૃપા યાચવી જ ના પડે.
3. વરરાજાનું રૂપ તો જુઓ રે બાઈ,
ગદભણ સરીખો લાગે રે.
4. હું દોડવામાં સૌથી પ્રથમ હોંઉ છું, છેલ્લે રહેવામાં.
5. વાહ તમારી બુનિ ! રજનું ગજ કરી બેઠા.
❖ નનંદામાંથી પ્રશંસા
7. આ હોંનશયાર નવદ્યાથી બીજા નંબરના સ્થાનનો કટ્ટર વેરી છે .
8. સૂયણદેવ ! તમારાં રકરણોએ શું ધોળું કયુું ? અંધકારનું મુખ તો કાળું થઈ ગયું છે !
9. ગુરદેવ ઉન્માદ અને અત્યાચારના અરર હતા.
10. ચોરની સંગે શીખી તું ચોરવા હો વાંસલડી !
વ્હાલે માખણ ચોયુું ને તે મન હો વાંસલડી !
11. ગાંધીજી નહંસા અને અસત્યના કટ્ટર વેરી હતા.
અન્યોક્તત અલંકાર
❖ જ્યારે મુખ્ય વાતને છુપાવી આડકતરી રીતે અન્યને કહેવા માટે આડકતરી
કહેવતનો ઉપયોગ કરવામાં આવે ત્યારે અન્યોક્તત અલંકાર બને છે .
1. વાડ થઈને ચીભડા ગળે.
2. ઉજ્જડ ગામમાં એરંડો પ્રધાન.
3. અધુરો ઘડો છલકાય ઘણો.
4. ચા કરતાં કીટલી ગરમ.
5. ઘુવડ સો વષણ જીવે પણ એને રદવસની ગમ ન પડે .
6. મોરના ઈંડા ચીતરવા ન પડે.
7. શત લાંઘણ નસંહ જો કરે તદ્દપી તૃણ નવ ખાય.
8. ઝાઝા હાથ રનળયામણા
નવરોધાભાસ અલંકાર
❖ જે વાતયમાં જ નવરોધ દેખાય અને અથણહીન લાગે તેને નવરોધાભાસ અલંકાર

કહેવાય.
1. જે પોષતું તે મારતું એવો ક્રમ દીસે કુદરતી.
2. તરણા ઓથે ડુંગર રે, ડુંગર કોઈ દેખે નહીં. - ધીરો
3. તું અનિ કાં ટાઢે મરે? - અખો
4. ખુલ્લી આ આંખ અને કોરી રકતાબ
એને ફરી ફરી કેમ કરી વાંચશું? - જગદીશ જોશી
5. પૂનમ અડે ને કાન ! અમે તો દાઝી મરીએ.
6. બચાવ્યું એટલું એળે અહી તો લૂંટવ્યું એટલી લ્હાણ. - ઉશનસ
7. મોખરે ધપે હસી-હસીને જુવાન ડોલસો.
8. ભયાણ ભોજનથાળ સામે હું ભુખે માયો.
9. હે નસંધુ, તું ખારો છે છતાં અમીરસ ભયો છે.
નવષમ અલંકાર
❖ જ્યારે બે વસ્તુઓ વચ્ચે સરખામણી શતય ન હોય ત્યારે આ અલંકાર કહેવાય છે.
1. તયાં જુનાગઢ ને તયાં મુંબઈ?

2. આપણે જીવને એ ભગવાન,
આપણે આગીઆ ને એ ભાણ હો રે.
3. તયાં રાજા ભોજ ને તયાં ગાંગો તેલી?
4. તયાં કંસ ને તયાં કૃષ્ણ?
5. તયાં ગાંધીજી ને તયાં ગોડસે?
અપહનુતી
❖ જ્યારે ઉપમેયનો નનષેધ કયાણ પછી ઉપમાનનું આરોપણ થાય ત્યારે અપહનુતી
❖ ઉ.દા.,
1. આ ન શહેર, માત્ર ધૂમ્રના ધૂંવા
2. મારે મન વગણ એ વગણ નહીં, પણ સ્વગણ છે.
3. ના રાજગાદી, પંથ કંટકોનો.
4. માં બાપને મન દીકરી એ દીકરી નહીં, પણ કાળજાનો કટકો છે.
5. એ હતું કટક? ના-ના, તે તો તલવારોનું અરણ્ય !
6. મૃત્યુ એ મૃત્યુ નથી, પણ પરલોકનું પ્રવેશદ્વાર છે.
શ્લેષ અલંકાર
❖ વાતયમાં કોઈ શબ્દના એકથી વધારે અથણ થાય જેના કારણે વાકયના પણ એકથી
વધુ અથણ મળે.
1. રનવને પોતાનો તડકો ન ગમે તો તે તયાં જાય?
2. તમે પસંદ કરેલું પાત્ર પાણી નવનાનું છે .
3. આ રમણીનો રાગ કોને મુગ્ધ ન કરે !
4. દીવા નથી દરબારમાં છે અંધારં ઘોર !
5. રનવ નનજ કર તેની ઉપર ફેરવે છે.
6. હું માનવી માનવ થાઉં તો ઘણું - સુંદરમ
7. આ રમણીનો રાગ કોને મુગ્ધ ન કરે ?
8. એમનું હતું હૃદય કામ નવષે ડૂબેલું.
અનન્વય અલંકાર
અન્ + અન્વય = જેનો કોઈ સાથે સબંધ નથી તે.

❖ ઉપમેયને સરખાવવા માટે યોગ્ય ઉપમાન ન મળે ત્યારે ઉપમેયને જ ઉપમાન તરીકે
મૂકવામાં આવે ત્યારે અનન્વય અલંકાર કહેવાય છે.
1. નહમાલય કેવો ? નહમાલય જેવો.
2. રામ રાવણનું યુિ એટલે રામરાવણનું યુિ
3. મા તે મા
4. કાઠીયાવાડ ઈ કાઠીયાવાડ
5. વ્યોમ તો વ્યોમના જેવું, નસંધુયે નસંધુના સમો.
6. આખરે દરરયો તે દરરયો જ.
7. મનેખ જેવા મનેખનેય કપરો કાળ આવ્યો છે.
સહોક્તત અલંકાર
❖ ‘સ’, ‘સહ’, ‘સાથે’, ‘જોડે’ વાચક શબ્દોથી બીજી વાતનો સબંધ દશાણવાય છે, ત્યારે
સહોક્તત અલંકાર બને છે.
1. રાજા રદક્ગ્વજય કરવા ચાલ્યો તે સાથે

શત્રુનો વૈભવ પણ ચાલવા લાગ્યો. - ભાલણ
2. તું ખીલતું અમ ભખલાવતું કલ્પનાઓ ;
તું ખેલતું, સહ અમે પણ ખેલઘેલા. - પૂજા બીબ
3. ચૂલામાંથી ધુમાડો નીકળતો હતો ને
બ્રાહ્મણના મુખમાંથી ગાળો, - કાકા કાલેલકર
નવનોક્તત અલંકાર
❖ જ્યારે કોઈ એક નવના બીજું સારં કે ખરાબ કહેવાયુ હોય ત્યારે નવનોક્તત અલંકાર
કહેવાય છે.
વાચક શબ્દ – નવના
1. ઘડો ફૂટે રઝળે ઠીકરી, મા નવના એવી દીકરી

2. અરણ નવના વ્હાણુ નનહ, અથણ નવના નનહ શ્રાવ્ય - સ્નેહરક્શ્મ
3. ગોળ નવના મોળો કંસાર, માત નવના સૂનો સંસાર - પ્રેમાનંદ
4. સૂયણ નવના જેમ હોય ગગન, શ્રી કૃષ્ણ નવના તેમ વૃંદાવન - પ્રેમાનંદ
સસંદેહ અલંકાર
❖ ઉપમેયની સરખામણી કરતી વખતે બોલનારના મનમાં શંકા થતી હોય તો એવા
અલંકારને સસંદેહ અલંકાર કહેવાય છે.
1. આ ચાંદની કે નભ કેરં હેત? - નનરંજન ભગત

2. આ તો જમાઈ છે કે જમ?
3. તમારં તો પેટ છે કે પટારો?
4. મોટા ઘરનો મોભ તૂટ્યો આ? કે વાણ’નો કુંવાથંભ?
ફાટ્યો પા’ડનો પા’ડ નહમાલય? કે આ ઘોર ભૂકંપ? - સ્નેહ રક્શ્મ
5. આ તે ઝાકળ કે મોતી ?
6. આ શું વદન કે ચંર ?
ભ્ાંનતમાન અલંકાર
❖ એક વસ્તુને સ્થાને જ્યારે એના સરખાપણા (સાદયશ્યપણા)ને કારણે બીજી વસ્તુ

જ માની લેવામાં આવે ત્યારે ભ્ાંનતમાન અલંકાર કહેવાય છે.
1. નપ્રયતમ પોતાની નપ્રયતમાને કહે છે કે “આ પ્રમત બનેલો ભમરો તારા મુખને

કમળ માને છે.”
2. લાલ ચણોઠીના ઢગલાને અંગારા માની વાંદરો એને નવશેષ પ્રજવનલત કરવા
ફૂંક મારે છે.
3. વાસણમાં પડેલા ચંરરકરણોને દૂધ માની ભબલાડો ચાટે છે.
4. અંધારામાં પડેલ દોરડાને સાપ માની શીલા ડરી ગઈ.
સ્વભાવોક્તત અલંકાર
❖ સ્વભાવોક્તત એટલે કોઈ પણ વ્યક્તત અથવા પદાથણની અમુક લાક્ષણણકતાનું યથાતથ નનરૂપણ.
1. મોર મુગટને કાને રે કુંડળ
મુખ પર મોરલી ધરી.
2. છાતી ઢાંકુંને ઊડે માથાનો છેડલો
ઢીલો તે જાય વળી છૂટી અંબોડલો,
મહુડાની ડાળીએ બેઠેલું કોઈ,
મને જોઈને રરઝાય છે કેટલું? - રાજેન્ર શાહ
3. મુખે ગ્લાનન છવાઈ છે, છે વેણી નવખરાયેલી ;
સલજ્જ ઢળી ચૂવે છે, આંખડી પદ્મપાંખડી,
4. ઊગે છે સુરખી ભરી રનવ મૃદુ હેમંતનો પૂવણમાં ,
ભુરં છે નભ સ્વચ્છ, સ્વચ્છ દીસતી એકે નથી વાદળી.
5. વળી કો ડોસીમાં દૂરે, પોમચો તપખીરરયો
પ્હેયાણ છે, નાકમાં ફાકો માયાણ છે તપખીરનો,
મૂતયા છે હાથ બે માથે, કને છે મૂકી પોટકી,
અને બે હોઠથી બોખા રટે છે રામ-ગાળ કે. - સુંદરમ
રષ્ટાંત અલંકાર
❖ આ અલંકારમાં બે વાતયો હોવા જોઈએ. એક વાતય ઉપમેય વાતય અને બીજું ઉપમાન
વાતય બંને વાતયો વચ્ચે ભબંબ પ્રનતભબંબ ભાવ હોય છે .
1. ગોળ નવના મોળો કંસાર,

માત નવના સૂનો સંસાર.
2. વડ એવા ટેટા, બાપ એવા બેટા.
3. સમુરમાં નાવ તરી રહી છે. હૃદયમાં ભાવ તરી રહ્યા છે.
4. હૈયે વડવાનલ જલે, તોયે સાગર ગાય,
હસી જાણે જગ-ઝેર પી સંત તે કહેવાય. - સ્નેહ રક્શ્મ
5. પીળાં પણાણ ફરી નથી થતાં કોઈ કાળે જ લીલાં ,
ભાંગ્યા હૈયા ફરી નથી થતાં કોઈ કાળે રસીલા - રમણભાઈ નીલકંઠ
અથાણન્તરન્યાસ અલંકાર
❖ નવશેષ નવધાન પરથી સામાન્ય નવધાનની તારવણી કરવામાં આવે અથવા સામાન્ય
નવધાનનું સમથણન નવશેષ નવધાન દ્વારા કરવામાં આવે ત્યારે અથાણન્તરન્યાસ અલંકાર
કહેવાય.
1. ઉત્તમ વસ્તુ અરધકાર નવના મળે તદનપ અથણ નવ સરે.
મતસ્યભોગી બગલો મુતતાફળ દેખી ચંચુ નવ ભરે. - ભતતકનવ દયારામ
2. જેવી સંગનતમાં ભળે, તે પણ તેવા થાય;
ગંગામાં અપનવત્ર જળ, ગંગાજળ થઈ જાય. - દલપતરામ
3. એક પાંખ ઉડાય ના, એકલ નહીં હસાય,
એકલ રનવ નભ સંચારે, એની ભડકે સળગે કાય. - સ્નેહ રક્શ્મ
4. પ્રભુથી સહુ કાંઈ થાય છે, અમથી થાય ન કાંઈ;
રાઈનો પવણત કરે, પવણતનો વળી રાઈ. - રમણભાઈ નીલકંઠ
નામ (સંજ્ઞા)
❖ જે શબ્દ વ્યક્તત, વસ્તુ, ગુણ, ભાવ કે રક્રયાનો નનદેશ કરતો હોય અને
વાકયમાં કતાણ કે કમણની જગ્યાએ આવી શકતો હોય તેને નામ કહેવાય.
❖ નામના પાંચ પ્રકાર છે.
(1) જાનતવાચક નામ :-

જે નામ આખા વગણને લાગુ પડતું હોય તેને જાનતવાચક
નામ કહેવામાં આવે છે.
દા.ત. દેશ, શહેર, પવણત, વાદળ, મોર, નદી

(2) વ્યક્તતવાચક નામ :-
કોઈ એક પ્રાણી કે પદાથણને પોતાની જાનતના બીજા પ્રાણી
કે પદાથણથી અલગ પાડી ઓળખવા જે ખાસ નામ વપરાય તેને વ્યક્તતવાચક
નામ કહે છે.
દા.ત. ગુજરાત, નહમાલય, ગાંધીનગર, ગંગા, ભારત, કબીરવડ
• સુરેશભાઇ અમારા આદશણ નશક્ષક છે.

• ભારત આપણો દેશ છે.
• નહમાલય ભારતનો સૌથી ઊંચો પવણત છે.
(૩) સમૂહવાચક નામ :-
વ્યક્તત, પ્રાણી કે વસ્તુઓના સમૂહને જે નામે
ઓળખવામાં આવે તેને સમૂહવાચક નામ કહે છે.
દા.ત. ટુકડી, સનમનત, મેળો, ફોજ, કાફલો, ધણ, લૂમ, હાર, સભા, સરઘસ,
મંડળી, ટોળું,વણઝાર, પ્રજા, સંઘ, કાફલો, ભંડોળ, ઝૂમખું, હાર,
સૈન્ય, લશ્કર, કટક, ખાંડુ
(4) દ્વવ્યવાચક નામ :-
કોઈ દ્વવ્ય એટલે કે પદાથણને ઓળખવા માટે વપરાતું નામ
દ્વવ્યવાચક કહેવાય છે.
દા.ત. ચાંદી, સોનું, ઘી, દૂધ, પાણી, ઘઉં, તેલ, પેટરોલ, કેરોસીન, રૂ, કાપડ,
લાકડું, માટી, અનિ, હવા, પાણી, મધ
(5) ભાવવાચક સંજ્ઞા :-
જે જોઈ કે સ્પશી ન શકાય, જેને રંગ, રૂપ કે આકાર ન
હોય, જે માત્ર મનથી સમજાય કે ઈનન્રયો વડે જેને અનુભવી શકાય તેવી
સંજ્ઞાને ‘ભાવવાચક સંજ્ઞા’ કહેવાય.
દા.ત. સચ્ચાઈ, બુરાઈ, હષણ, શોક, વાંચન, ગરીબાઈ, નનરાંત, ગરમી, ઠંડી,
ગળપણ, મીઠાશ, સેવા, દયા, માનવતા, ઉછેર, જાગૃનત, નવચાર,
કાળાશ, ઝણઝણાટ
અપવાદ
ઘણી વાર સંજ્ઞાવાચક નામનો જાનતવાચક નામ તરીકે ઉપયોગ થાય છે.
ઉ.દા.,
• આ કનવ તો જાણે બીજો નરનસંહ મહેતા.
• નયન અમારી શાળાનો સચીન તેડુંલકર છે.
• તે રાજા ઉદારતામાં કણણ છે.
નલંગ અને વચન
❖ નામની જાનત (નલંગ)

• સંસ્કૃતમાં જાનતને નલંગ કહે છે.
• ગુજરાતી ભાષામાં ત્રણ જાનત (નલંગ) છે :
(1) નર (2) નારી (3) નાન્યતર
પુક્લ્લંગ સ્ત્રીનલંગ નપુંસકનલંગ
(1) નર જાનત :- નસંહ, મોર, છોકરો, પુરષ

(2) નારી જાનત :- નસંહણ, ઢેલ, છોકરી, સ્ત્રી
(3) નાન્યતર જાનત :- છોકરં, કૂતરં, વાંદરં
❖ સજીવ સૃનષ્ટમાં નર અને નારીનો ભેદ સ્પષ્ટ છે, પરંતુ નનજીણવ પદાથોમાં એવો
કુદરતી જાનતભેદ હોતો નથી. પરરણામે ભાષામાં રૂરઢથી ચાલતા આવતા
ઉપયોગથી જાનત નક્કી થાય છે.
➢ દા.ત.,
• ગ્રંથ (નર)
• ચોપડી (નારી)
• પુસ્તક (નાન્યતર)
❖ તીડ - નર અને નારી એમ બંને વગો હોવા છતાં એનું નામ નાન્યતર જાનત
ગણીને રૂરઢથી વપરાય છે.
❖ કોયલ - નર અને નારી બંને માટે.
❖ ચાંચડ – નર જાનતનો શબ્દ પરંતુ વપરાય બંને માટે.
❖ વનસ્પનતની જાનત રૂરઢથી નક્કી થયેલી છે.

• નર જાનત :- તાડ, આંબો, પીપળો, વડ, લીમડો
• નારી જાનત :- કેળ, બોરડી, આમલી, વેલ
• નાન્યતર જાનત :- ઘાસ, આદું, તરબૂચ, કોળું, ઊંટ, નશયાળ
❖ નાન્યતર જાનતમાં એક વચનના નામને છેડે મોટે ભાગે “ઉ” હોય છે.
• દા.ત., ઘેટું, ગાડું, છોકરં, માથું
❖ અપવાદ :-
• ઘઉં, પ્રભુ, વાયુ – નરજાનત
• વહુ, ઋતુ - નારી જાનત
❖ ગામ કે શહેરનાં નામ મોટાભાગે નાન્યતર જાનતમાં વપરાય છે.

➢ દા.ત.,
• સૂરત મોટું શહેર છે.
• કાશી બહુ પુરાણું છે.
❖ કેટલાક શબ્દોના અથણ જુદાં જુદાં હોય તો તેમની જાનત પણ બદલાય છે.
• ભાત – રાંધેલા ચોખા

- જાત, નચતરામણ
• કોટ – રકલ્લો, ડગલો

- ગરદન
• હાર – ઘરેણું
- પરાજય, હરોળ
• જાન – જીવ
- લિની જાન
❖ અન્ય શબ્દો :-
ચા, પ્રશ્નપત્ર, સવાર, ગાળ, ખાણ, કામ, તાણ, વણણ
❖ સ્વરૂપભેદ, ગુણભેદ, ઉપયોગભેદ દશાણવે છે.

• દરરયાનો રકનારો/સાડીની રકનારી
• ટેટો/ટેટી
• ગરણું/ગરણી
• ગોળો/ગોળી
❖ નરમાંથી નારી જાનત બનાવો.
• વૃિ – વૃિા
• ઘોડો – ઘોડી
• ઈન્ર – ઈન્રાણી
• શેઠ – શેઠાણી
• વાણણયો – વાણણયણ
• કણબી – કણબણ
• વાઘ – વાઘણ
• નપશાચ – નપશાચણી
• હાથી – હાથણી
• ઉંદર – ઉંદરડી
❖ પુક્લ્લંગ અણઘડપણું, કઢંગી રીતે મોટાપણું જેવા ભાવ દશાણવે છે.
• જીભ – જીભડો, નચઠ્ઠી – નચઠ્ઠો
❖ નપુંસકનલંગમાં નતરસ્કાર વ્યકત થાય ઘણીવાર

• દાઢી કરં છું. / દાઢું કરં છું.
• ભગત – ભગતડું
• કનવતડું
• જંતુડુ
❖ પુક્લ્લંગને સ્ત્રીનલંગ દશાણવીને પણ નતરસ્કાર થાય છે. – રૂપરડી

❖ નવશેષણનાં લીંગ વચન
• દરવાજો સાંકડો છે.
• બારી સાંકડી છે.
• કડાં સાંકડા છે.
• ફળ અને વૃક્ષ
• બોર અને બોરડી
• નાનળયેર અને નાનળયેરી
• કારેલું અને કારેલી
નામનું વચન
સાધારણ રીતે એક વસ્તુ માટે એકવચન અને એકથી વધુ વસ્તુ માટે
બહુવચન વપરાય છે.
• ઘોડો – એકવચન
• ઘોડા – બહુવચન
❖ નામને અંતે અ, આ, ઇ, ઈ, ઉ કે ઊ હોય તો તેને “ઓ” પ્રત્યય લગાડવાથી

બહુવચનનું રૂપ બને છે.
➢ અ – પુસ્તક – પુસ્તકો
પવણત – પવણતો
દેશ – દેશો
રાજય – રાજયો
➢ આ – વાતાણ – વાતાણઓ
રાજા – રાજાઓ
શાળા – શાળાઓ
➢ ઇ – ઋ નષ – ઋ નષઓ
કનવ – કનવઓ
મૂનતણ – મૂનતણઓ
➢ ઈ – નદી – નદીઓ
હાથી – હાથીઓ
પ્રવાસી – પ્રવાસીઓ
➢ ઉ – વસ્તુ – વસ્તુઓ
ગુર – ગુરઓ
સાધુ – સાધુઓ
➢ ઊ – પુત્રવધૂ - પુત્રવધૂઓ
❖ નામ “ઓ” કારાંત હોય તો ‘ઓ’ નો ‘આ’ કરવાથી બહુવચન થાય છે.
• છોકરો – છોકરા, છોકરાઓ
• ઘોડો – ઘોડા, ઘોડાઓ
ભાષા
➢ ભાષા સંકેત કુ દરતી નથી, ભાષા એ સામાજિક દે ન ે.
➢ શ્રવણ , કથન, વાંચન, લખન િવા અધ્યયનના મૂળભૂત
કૌશલ્યો માટે ભાષા અગત્યની ે.

ભાષા : વાણી અન લખન
✓ લખન એટલ ભાષાનું જલખખત સ્વરૂપ.
✓ વાણી એટલ ભાષા બોલવાની આખીએ ઘટના
✓ વાણી પર આરોહ, અવરોહ, અન વ્યક્તતની શારીરરક માનજસક
સ્થિતતની અસર થાય ે.

જલપપ
➢ ઉચ્ચારણના ઘટકો ન દ્રશ્ય સંકેતો દ્વારા રજૂ કરવાની વ્યવિા
એટલ જલપપ
➢ બ્રાહ્મી જલપીમાંથી ગુપ્ત, શારદા, ગ્રંથ અન દે વનાગરી જલપપ ઉ્દભભવી.
➢ કચ્છી ભાષાન જલપપ નથી. કચ્છી લોકબોલી ે.

✓ “ઉચ્ચારણના ઘટકોન દૃશ્ય સંકેતો દ્વારા રજૂ કરવાની વ્યવિા એટલ જલપપ.”
✓ જલપપની ઉત્પતત ઇ.સ. પૂવે 3500 પેીથી થયાનું કહે વાય ે.
✓ આ પદ્ધતતની શરૂઆત ચચત્રજલપપથી થઈ હતી. ગુફાવાસી આરદમાનવ ગુફાની
રદવાલો પર આવી જલપપ લખ્યાના પુરાવા મળ્યા ે.
✓ જલપપની શોધમાં ભારત દે શનું િાન અગ્રીમ રહે લું ે.
✓ એટલું જ નહીં પણ ભારત પ્રયોિલી મૂળ ‘બ્રાહ્મી જલપપ’ દુનનયાની સવે
જલપપઓમાં સંપૂણણ વૈજ્ઞાનનક, શુદ્ધ અન ચોક્કસ ે. એમ પજિમના વદ્ધાનો
પણ કબૂલ્ું ે.
✓ પ્રાચીન કાળમાં ભારતમાં મુખ્યત્વ બ જલપપઓ પ્રચજલત હતી :
1. બ્રાહ્મી જલપપ અન 2. ખરોષ્ટી જલપપ
✓ એમાંથી કાળક્રમ ખરોષ્ટી જલપપ લુપ્ત થતાં માત્ર બ્રાહ્મી જલપપ પ્રચારમાં રહી.
✓ બ્રાહ્મી જલપપમાંથી ગુપ્ત, શારદા, ગ્રંથ અન પેી દે વનાગરી જલપપ ઉદભવી.
✓ અશોકના ખશલાલખની ભાષા : પૂવક

ણ ાલીન પ્રાકૃ ત ે જ્યારે જલપપ : બ્રાહ્મી ે.
✓ આપણી ગુજરાતી ભાષા ગુજરાતી જલપપમાં લખાય ે.
✓ ગુજરાતી જલપપ દે વનાગરી જલપપ પરથી ઉતરી આવી ે.

✓ દે વનાગરીમાં અક્ષરો ઉપર દોરાતી શીરોરે ખા ગુજરાતીમાં નથી. પરં તુ
મોટાભાગના અક્ષરો દે વનગરી જલપપમાં ે.
✓ 19મી સદીમાં સર ચથયોડોર સી. હોપના પ્રમુખપદે નનમાયલી સતમતતએ
ઇ.સ. 1860માં '‘ગુજરાતી વાચનમાળા” ગુજરાતી જલપપમાં તૈયાર
કરાવીન પ્રગટ કરી.
✓ આ ગુજરાતી જલપપનું સૌપ્રથમ પુસ્તક મનાય ે. આ પુસ્તક “હોપ
વાચનમાળા” તરીકે પણ ઓળખાય ે.

✓ હહન્દી અન સંસ્કૃત ભાષાની જલપપ દે વનાગરી ે.
✓ જલપપન કારણ દરે ક ભાષા બીજી ભાષાથી જુ દી પડે ે.
✓ ગુજરાતમાં કચ્છ પ્રદે શ માં બોલાતી કચ્છી બોલીન જલપપ નથી.
✓ આ ભાષા પારકસ્તાનના સસધ પ્રાંતમાં બોલાતી સસધી ભાષા પરથી
ઉતરી આવી ે. જો કે કચ્છી એ જનભાષા ( બોલી ) ે

બોલી
➢ પ્રદે શ પ્રમાણ ભાષા જુ દા જુ દા સ્વરૂપ બોલાતી જોવા મળ ે.
આ ભાષા સ્વરૂપન બોલી તરીકે ઓળખવામાં આવ ે
➢ સમાજનો નનમ્ન અન અલ્પશક્તત વગણ બોલીનો ઉપયોગ વધારે
પ્રમાણમાં કરે ે.
ભાષાકૂ ળો
ભારતીય આયણકુળ દ્રપવડકુ ળ
આયણભાષા દ્રપવડ ભાષા
તતમલનાડુ : તતમલ
વૈરદક ભાષા કે રલ : મલયાલમ
કણાટક : કન્નડ
સંસ્કૃત ભાષા પ્રાકૃ ત ભાષા અપભ્રંશ ભાષા આંધ્રપ્રદે શ : તલુગુ
ગુજરાતી, હહન્દી, જસન્ધી, મરાઠી, પંજાબી, ઉદૂણ વગરે ભાષાઓ

✓ ભારતના ૭૫ ટકા લોકો ભારતીય આયણકુળની ભાષાઓ બોલ ે.
✓ જ્યારે દખક્ષણ ભારતના ચાર મોટા રાજ્યોની ભાષા દ્રપવડકુ ળની ે.
✓ ગુજરાતી ભાષા એ ભારતીય આયણકુળની ભાષા પરથી ઉતરી
આવલ ભાષા ે.
✓ એક જ કુ ળમાંથી ઉતરી આવલી ભાષાઓન ‘ભગગની ભાષા’ કહે વાય ે.
દા.ત. , ગુજરાતી, હહન્દી, પંજાબી, અસતમયા, બંગાળી વગરે
✓ ગુજરાત પ્રદે શનું નામ ગૂિરણ જાતતના લોકોના વસવાટન કારણ પડ્ું ે.
✓ ‘ગૂિરણ ોની હકૂ મતની ભૂતમ એટલ ગુજરાત’ એવી શ્રદ્ધય પવગત
અગગયારમી સદીમાં નોંધાઇ ે.
✓ ગુજરાતી ભાષામાં ઉચ્ચાર અન જોડણી સમાન હોવાથી આ ‘ફોનહટક
ભાષા’ તરીકે પણ ઓળખાય ે.

✓ પ્રદે શ પ્રમાણ ભાષા જુ દા જુ દા સ્વરૂપ બોલાતી જોવા મળ ે.
આ ભાષા સ્વરૂપન બોલી તરીકે ઓળખવામાં આવ ે
✓ સમાજનો નનમ્ન અન અલ્પશક્તત વગણ બોલીનો ઉપયોગ વધારે
પ્રમાણમાં કરે ે.
ગુજરાત રાજયમાં બોલાતી પવપવધ બોલીઓ
➢ સૌરાષ્ટર પંથક - સૌરાષ્ટર ી બોલી
➢ જૂ નાગઢ - સોરઠી
➢ જામનગર - હાલારી
➢ સુરેન્દ્રનગર - ઝાલાવાડી
➢ ભાવનગર - ગોહહલવાડી
ઉત્તર ગુજરાત – પટ્ટણી બોલી
➢ લ્યો ઠીક થયું તમ આયા ત . ઐ મારી પોહેં તો નૈ , રમલો
આવખશ તી ધરર આલી જાખશ. ગોમમાં સો ત બ ઘરડમાં
આય ઝવાય ઇ હારુ સ.
➢ સઈ – પકડી રાખ
➢ પદના શરૂઆતમાં આવલા ક,ખ અન ગ ના િાન ચ, ે, જ
મુકાશ.
કે મ - ચ્યમ (ચમ)
ખતર – ેતર
ગયા હતા – જયા હતા
ઘી - ઝી
➢ ‘ચ’ ના િાન ઘણીવાર ક વપરાય ે.
વચવું - વકવુ.
મધ્ય ગુજરાતી (ચરોતરી)
✓ ઇ, ઉ નું હસ્વ ઉચ્ચારણ સંભળાય ે.
✓ હં ુ નનશાળ જાઉં ેુ ં .
✓ હં ુ નહાળ જા ે
મધ્ય ગુજરાતી શબ્દ ભંડોળ
‘ગમ’ - બાજુ ‘સફૂરરયું’ - તપલી
‘અગાડી’ - આગળ ‘સાન’ - થાળી
‘બૂહલું’ - ધોકો ‘વઢવુ’ં - લડવું
‘િ મણાં’ - ેાણાં
‘ધાગડી’ - ગોદડી
સુરતી બોલી
- હવાકો – પૈસો પંડર - પંદર
- પોયરો - ેોકરો ટા - ત્યાં
- બી - પણ ટરકયો - તરકયો
- આફા - આ બાજુ ભહઢા - બધા
- તીફા - ત બાજુ કઈરું - કયુું
- ઉતો - હતો ગઇલો - ગયલો
- સૂરટ - સુરત સલગ્યુ - સળગયું
સુ કરે ચ ? - શું કરે ે
કચ્છી બોલી
• આકાશ કે ચઈ રડયો
કે હે તરો અભભમાન ના કરે ...
ચંદર જો હમ શકલ મું વાટે બી આય
• કીક હી તોડયો સંબધ મુથી ..
કોક સમયથી આઉ ગોતીયાતી મુંજો ગુનો

સામાજિક ભાષા અંતર
તુણી મારે હારે મજા નુતી આવતી
હે વ મણી નઈથ આવતી
હાધ મણું જાવુ તારે કા જાવુ
- બાપા તુણી મી કે ટલી વાર કીધુતુ કે આ નો કરાય
- બાપા તુ કા ગોતો (કીમણો , હાધમણો )

Slang
Slang યુવાનવયના પવદ્યાથીઓ, રમતગમતના શોખીનો,
જુ ગારીઓ, રખડુ ઓ, ગુનગારો વગરે પણ વાપરતા હોય ે

નનષષદ્ધ પ્રયોગ
વપારીઓ - બારશ ન બદલ ‘સાડા અગગયારશ’ નો ઉપયોગ કરશ.
પશાબખાના – ટોઇલટ
મૃત્યુ - ‘દે વલોક પામવું’
દુકાન બંધ કરવી – દુકાન વધાવવી

વર્ણવ્યવસ્થા
1. ‘ય’ વર્ણ ગુજરાતી ઉચ્ચારર્ વ્યવસ્થામાાં કયા ક્રમે આાવે છે ?

(મહે સૂલી તલાટી 16/2/ 2014)
A. ધ આને પ વચ્ચે
B. ધ આને વ વચ્ચે
C. ક્ષ આને જ્ઞ વચ્ચે
D. ઢ આને ત વચ્ચે
2. નીચેનામાાંથી કયાે ધ્વનન મહાપ્રાર્ નથી ?
A. ગ
B. ર
C. ઠ
D. છ
3. ઉચ્ચારની રીતે જુદાે પડતાે મૂળાક્ષર કયાે છે ? (TET-II-2012)
A. ગ
B. જ
C. છ
D. ચ
4. ત, થ, દ, ધ ધ્વનનનુાં ઉચ્ચારર્ સ્થાન કયુાં છે ? (TET-II-2013)
A. આાેષ્ઠય ધ્વનન
B. દાં ત્ય ધ્વનન
C. મૂધણન્ય ધ્વનન
D. કાં ઠય ધ્વનન
5. આામાાંથી કયા આધણવ્યાંજન કે આધણસ્વર છે ? (RMC જુનનયર ક્લાકણ - 2018)
A. હ, ળ
B. લ, ર
C. ક્ષ, જ્ઞ
D. ય, વ
6. હ્રસ્વ સ્વર જ્યારે વ્યાંજન સાથે ભળે ત્યારે કે વાે આક્ષર બને ?
(RMC જુનનયર ક્લાકણ - 2018)
A. લઘુ
B. ગુરુ
C. ચપડાે
D. આાડાે
7. ‘ઢ’ કયા સ્થાનનાે વ્યાંજન છે ? (DFS સ્ાેરકકપર - 2017)
A. કાં ઠય
B. મૂધણન્ય
C. તાલવ્ય
D. દાં ત્ય
8. ‘ળ’ કે વા પ્રકારનાે ધ્વનન છે ? (DFS સ્ાેરકકપર - 2017)
A. થડકારવાળાે
B. મૂધણન્ય
C. પ્રકાં પી
D. દાં ત્ય
9. આાપેલ વ્યાંજનાેમાાં કયાે વ્યાંજન આનુનાસસક વ્યાંજન છે ? (TET-I-2018)
A. સ્
B. ત્
C. ર્્
D. પ્
10. ગુજરાતીમાાં આનુનાસસક ધ્વનનઆાે કે ટલા છે ?
A. પાાંચ
B. સાત
C. ચાર
D. આાઠ
ધ્વનનશ્રેર્ી
• ગુજરાતી ભાષા ‘ફાેનેકટક’ ભાષા છે ? ‘ફાેનકે ટક’ આેટલે આાપર્ે જે રીતે બાેલીઆે
છીઆે તે જ રીતે લખીઆે છીઆે. આાંગ્રેજી ભાષા ‘ફાેનેકટક’ ભાષા નથી.
• ગુજરાતી ભાષા વ્યાંજનાન્ત ભાષા કહે વાય છે.
1. આરજ = આ + ર્ + આ + જ
2. ગગકરધર = ગ્ + ઇ + ર્ + ઇ + ધ્ + આ + ર્
3. હળધર = હ્ + આ + ળ્ + આ + ધ્ + આ + ર્
4. શુાં = શ્ + ઉાં
5. આાત્મકથા = આા + ત્ + મ્ + આ + ક્ + આ + થ્ + આા
6. સબિં દુ = બ્ + ઇ + ન્ + દ્ + ઉ
`
• ચાલાે, કે ટલાક શબ્ાે આહીં આાપ્યા છે. તેની કઈ ધ્વનીશ્રેર્ી હાેઈ શકે તે
વવકલ્પ પસાંદ કરાે.
દૂરબીન
1 . દ્ + ઉ + ર્ + આ + બ્ + ઇ + ન્
2 . દ્ + ઊ + ર્ + આ + બ્ + ઈ + ન્
3 . દ્ + ઉ + ર્ + આ + બ્ + ઈ + ન્
4 . દ્ + ઊ + ર્ + આ + બ્ + ઇ + ન્
આપૂજ
1 . આ + આ + પ્ + ઉ + જ્ + આ
2 . આ + પ્ + ઉ + જ્
3 . આ + આ + પ્ + ઊ + જ્ + આ
4 . આ + પ્ + ઊ + જ્
દાેકડાે
1 . દ્ + આાે + ક્ + આ + ડ્ + આ + આાે
2 . દ્ + ઇ + ક્ + આ + ડ્ + આાે
3 . દ્ + આાે + ક્ + આ + ડ્ + આાે
4 . દ્ + ઉ + ક્ + આ + ડ્ + આાે
હાથાેહાથ
1 . હ્ + આા + થ્ + આાે + હ્ + આા + થ્
2 . હ્ + આા + થ્ + આાે + હ્ + આા + થ્ + આ
3 . હ્ + આાે + થ્ + આાે + હ્ + આાે + થ્
4 . હ્ + આા + થ્ + આા + હ્ + આા + થ્
❖ પુ ણ્ય : પ્ + ઉ + ર્્ + ય + આ
`
❖ સશ લ્પ : શ્ + ઇ + લ્ + પ્ + આ
કે ટલાક જેડાક્ષર ધરાવતી ધ્વનનશ્રેર્ીને

જેઈઆે
વ ચ્ચે : વ્ + આ + ચ્ + ચ્ + આે
સ્વ રૂ પ : સ્ + વ્ + આ + ર્ + ઊ + પ્
આ ન્ન : આ + ન્ + ન્ + આ
આ શ ક્ય : આ + શ્ + આ + ક્ + ય + આ
`
ગચ ઠ્ઠી : ચ્ + ઇ + ઠ્ + ઠ્ + ઈ
વવસશષ્ટ નલપપગચહ્ન ધરાવતા જેડાક્ષરાે
ક્ષ - ક્ + ષ્ + આ
જ્ઞ - જ્ + ઝ્ + આ
ત્ર - ત્ + ર્ + આ
ક્ષ મા - ક્ + ષ્ + આ + મ્ + આા
સભ ક્ષા - ભ્ + ઇ + ક્ + ષ્ + આા
વવ જ્ઞા ન - વ્ + ઇ + જ્ + ઝ્ + આા + ન્ +
આ
આાંગરક્ષક
1 . આાં + ગ્ + આ + ર્ + આ + ક્ + શ્ + આ + ક્
2 . આાં + ગ્ + આ + ર્ + આ + ક્ + ષ્ + આ + ક્
3 . આાં + ગ્ + આ + ર્ + આ + ક્ + સ્ + આ + ક્
4 . આાં + ગ્ + આા + ર્ + આ + ક્ + ષ્ + આ + ક્
આક્ષાાંશ
1 . આ + ક્ + શ્ + આ + આાાં + શ્
2 . આ + ક્ + સ્ + આાાં + શ્
3 . આ + ક્ + ષ્ + આાાં + શ્
4 . આ + ષ્ + ક્ + આાાં + શ્
નક્ષત્ર
1 . ન્ + આ + ક્ + શ્ + આ + ત્ + ર્ + આ
2 . ન્ + આ + ક્ + સ્ + આ + ર્ + ત્ + આ
3 . ન્ + આ + શ્ + ક્ + આ + ત્ + ર્ + આ
4 . ન્ + આ + ક્ + ષ્ + આ + ત્ + ર્ + આ
છત્રપવત
1 . છ્ + આ + ત્ + ર્ + આ + પ્ + આ + ત્ + ઇ
2 . છ્ + આ + ર્ + ત્ + આ + પ્ + આ + ત્ + ઇ
3 . છ્ + આ + ત્ + ર્ + આ + પ્ + આ + ત્ + ઈ
4 . છ્ + આ + ત્ + ર્ + આ + પ્ + આ + ત્ + ઈ
ક્ષેત્ર
1 . ક્ + શ્ + આે + ત્ + ર્ + આ
2 . ક્ + ષ્ + આે + ર્ + ત્ + આ
3 . ષ્ + ક્ + આે + ત્ + ર્ + આ
4 . ક્ + ષ્ + આે + ત્ + ર્ + આ
ગણર્તજ્ઞ
1 . ગ્ + આ + ર્્ + ઈ + ત્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ
2 . ગ્ + આ + ર્્ + ઇ + ત્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ
3 . ગ્ + આ + ર્્ + ઇ + ત્ + આ + ઝ્ + જ્ + આ
4 . ગ્ + આ + ર્્ + ઇ + ત્ + આ + જ્ઞ + આ
`
જ્ઞાવત
1 . જ્ + ઝ્ + આા + ત્ + ઇ
2 . ઝ્ + જ્ + આા + ત્ + ઇ
3 . જ્ + ઝ્ + આા + ત્ + ઈ
4. જ્ઞ + આા + ત્ + ઇ
`
યજ્ઞગચત્ર
1 . ય્ + આ + ઝ્ + જ્ + આ + ચ્ + ઇ + ત્ + ર્ + આ
2 . ય્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ + ચ્ + ઇ + ર્ + ત્ + આ
3 . ય્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ + ચ્ + ઈ + ર્ + ત્ + આ
4 . ય્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ + ચ્ + ઇ + ત્ + ર્ + આ
ઉત્તર
1 . આાં ગ ર ક્ષ ક : આાં + ગ્ + આ + ર્ + આ + ક્ + ષ્ + આ + ક્
2 . આ ક્ષાાં શ : આ + ક્ + ષ્ + આાાં + શ્
3 . ન ક્ષ ત્ર : ન્ + આ + ક્ + ષ્ + આ + ત્ + ર્ + આ
4 . છ ત્ર પ વત : છ્ + આ + ત્ + ર્ + આ + પ્ + આ + ત્ + ઇ
5 . ક્ષે ત્ર : ક્ + ષ્ + આે + ત્ + ર્ + આ
6 . ગ ણર્ ત જ્ઞ : ગ્ + આ + ર્્ + ઇ + ત્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ
7 . જ્ઞા વત : જ્ + ઝ્ + આા + ત્ + ઇ
8 . ય જ્ઞ ગચ ત્ર : ય્ + આ + જ્ + ઝ્ + આ + ચ્ + ઇ + ત્ + ર્ + આ
ગુજરાતી ભાષાના કે ટલાક જેડાક્ષર દે વનાગરી નલપપ (કહન્દી આથવા
સાંસ્કૃત ભાષા જેમાાં લખાય છે તે ) આનુસાર લખીઆે છીઆે
દે વનાગરી નલપપગચહ્નનાે પ્રયાેગ : દ - द
જેડાક્ષર ઉદાહરર્ શબ્ ધ્વનનશ્રેર્ી

દ્ + દ = દ્દ મુદ્દાે, રદ્દી, મુદ્દલ, તદ્દન, હાેદ્દાે મુદ્દાે મ્ + ઉ + દ્ + દ્ + આાે
દ્ + ધ = દ્વ શુદ્ધ, યુદ્ધ, બુદ્ધ, વૃદ્ધ, પદ્ધવત શુદ્ધ શ્ + ઉ + દ્ + ધ્ + આ
દ્ + મ = દ્મ પદ્મ, છદ્મ પદ્મ પ્ + આ + દ્ + મ્ + આ
દ્ + ય = દ્ય ગદ્ય, પદ્ય, વવદ્યા વવદ્યા વ્ + ઇ + દ્ + ય્ + આા
દ્ + ર = દ્ર ચાંદ્ર, ભદ્ર, મુદ્રા, તદ્રપ
ૂ મુદ્રા મ્ + ઉ + દ્ + ર્ + આા
દ્ + વ = દ્વ કદ્વતીય, કદ્વગુ, વવદ્વાન કદ્વતીય દ્ + વ્ + ઇ + ત્ + ઈ + ય્
દ્ + ઋ = દ દૃઢ, દૃશ્ય દૃશ્ય દ્ + ઋ + શ્ + ય્ + આ
‘દ’ સાથે ‘ધ’ ધ્વનનના જેડાક્ષરને પર્ જેવા જેઈઆે
‘ધ’ ના જેડાક્ષર
ધ્ + ધ = ધ્ધ યાેધ્ધા, આધ્ધર આધ્ધર આ + ધ્ + ધ્ + આ + ર્

સ્ + આાં + ધ્ + ય્ +
ધ્ + ય = ધ્ય સાંધ્યા, આધ્યાપક સાંધ્યા
આા
ધ્ + ર = ધ્ર ધ્રુવ, ધ્રુજરી ધ્રુવ ધ્ + ર્ + ઉ + વ્
ધ્ + વ = ધ્વ ધ્વનન, ધ્વજ ધ્વજ ધ્ + વ્ + આ + જ્
ધ્ + ઋ = ધૃ ધૃતી, ધૃતરાષ્ટ્ર ધૃતરાષ્ટ્ર ધ્ + ઋ + ત્ + ઇ

‘શ’ ના જેડાક્ષર

શ્ + ર્ + આ + દ્ + ધ્ +
શ્ + ર = શ્ર શ્રવર્, શ્રદ્ધા, શ્રેયસ શ્રદ્ધા
આા
શ્ + વ = શ્વ શ્વાસ, શ્વેત, શ્વાન શ્વાન શ્ + વ્ + આા + ન્
શ્ + ચ = શ્ચ આાશ્ચયણ, નનનશ્ચત નનનશ્ચત ન્ + ઇ + શ્ + ચ્ + ઇ + ત
હ્ + મ = હ્મ બ્રહ્મ, બ્રાહ્મર્

હ્ + ન = હ્ન મધ્યાહ્ન, જહ્નવી
હ્ + ય = હ્ય બાહ્ય, સહ્ય
હ્ + ર = હ્ર હ્રસ્વ, હ્રાસ
હ્ + વ = હ્વ નજહ્વા,ગહ્વર
હ્ + ઋ = હૃ હૃદય, હૃવષકે શ
ધ્વનનશ્રેર્ી
1. મુ દ્દ લ : મ્ + ઉ + દ્ + દ્ + આ + લ
2 . પ દ્ધ વત : પ્ + આ + દ્ + ધ્ + આ + ત્ + ઇ
3 . પ દ્ય : પ્ + આ + દ્ + ય્ + આ
4 . વવ દ્વા ન : વ્ + ઇ + દ્ + વ્ + આા + ન્
5 . યાે ધ્ધા : ય્ + આાે + ધ્ + ધ્ + આા
6 . આ ધ્યા પ ક : આ + ધ્ + ય્ + આા + પ્ + આ + ક્ + આ
7 . શ્ર વ ર્ : શ્ + ર્ + આ + વ્ + આ + ર્્
8 . શ્વે ત : શ્ + વ્ + આે + ત્
9 . કદ્વ નજ હ્ન : દ્ + વ્ + ઇ + જ્ + ઇ + હ્ + વ્ + આ
1 0 . મૂ લ્ય હ્ના સ : મ્ + ઊ + લ્ + ય્ + આ + હ્ + ર્ + આા + સ્
‘ ર ’ પ હે લા આા વે તાે . . .
ધ્વ નન શ્રે ર્ી શબ્
સ્ + આ + ર્ + પ્ + આ સપણ
વ્ + આ + ર્ + ર્્ + આ + ન્ વર્ણન
પ્ + આ + દ્ + આા + ર્ + થ્ + આ પદાથણ
1 . ન્ + ઇ + ર્ + ભ્ + આ + ય્ = નન ભણ ય
2 . જ્ + ઈ + ર્ + ર્્ + આ = જી ર્ણ
3 . સ્ + ઊ + ર્ + ય્ + આ = સૂ યણ
4 . મ્ + આા + ર્ + ગ્ + આ = મા ગણ
5 . સ્ + પ્ + આ + ર + શ્ + આ = સ્પ શણ
આ ન્ય વ્યાં જ ન પ હે લા આા વે તાે . . . .
ધ્વ નન શ્રે ર્ી શબ્
ક્ + ર્ + આ + મ્ ક્રમ
વ્ + આ + જ્ + ર્ + આ વજ્ર
પ્ + ર્ + આ + ત્ + ય્ + આે પ્રત્યે
1 . ક્ + ર્ + આ + મ્ + આ + બ્ + આ + દ્ + ધ્ + આ = ક્ર મ બ દ્ધ
2 . આા + શ્ + ર્ + આ + ય્ = આા શ્ર ય
3 . પ્ + આ + ર્ + ઇ + શ્ + ર્ + આ + મ્ = પ કર શ્ર મ
4 . વ્ + ઇ + ગ્ + ર્ + આ + હ = વવ ગ્ર હ
5 . ર્ + આા + ષ્ + ટ્ + ર્ + આ = રા ષ્ટ્ર
6 . વ્ + ઇ + દ્ + ર્ + આાે + હ = વવ દ્રાે હ
જેડાક્ષરમાાં જે વચ્ચે સ્વર બાેલીઆે તાે ?
‘ વ સ્ુાં ’ - વ્ + આ + સ્ + ય્ + ઉાં
ધ્વનનશ્રેર્ીમાાં ‘સ્ુાં’ જેડાક્ષર છે. આા ધ્વનનશ્રેર્ીમાાં સ્વર ઉમેરાય
વ સસ યુાં - વ્ + આ + સ્ + ઇ + ય્ + ઉાં
ધાતુ –પ્રત્યય
પરરસ્થિતત : રક્રયા –પ્રરક્રયા –સ્થિતત
નીચનાં વાક્યો વાંચો :
ભેંસન બ શશગડા હોય ે.
સૂરજ ઊગ ે.
વાવાઝોડું આવ્યું.
નદીમાં પુર આવ્યું.
કાલ અહીં ફુલ ખીલશ.
માળામાં કાગડીનાં બચ્ચાં ે.
ટે બલ પર નોટ અન ચોપડી નથી.


નીચનાં વાક્યો વાંચો :
(1) ગીતા બગીચામાં ે.
(2) ગીતા બગીચામાં રમ ે.
(3) ખશક્ષક વગણમાં ે?
(4) ટે બલ પર ચોપડી નથી.
(5) પવદ્યાથીઓ વગણમાં ભણ ે.
જ્યારે આપણ વ્યક્તત કે વસ્તુના ‘હોવા કે ન હોવાની’

વાત કરીએ ેીએ, ત્યારે તન ‘સ્થિતત’ કહે વાય ે. નીચનાં
વાક્યો જોતાં ‘સ્થિતત’ પવશ વધુ સ્પષ્ટતા થશ.
(1) પોપટ પપજરામાં ે.
(2) તમારી નોટ પર પૂંઠં ુ ે?
(3) તમારા કં પાસમાં બ પન ે?
(4) પપ્પુ પાસ પન્સસલ નથી.
(5) નનબંધની નોટો ખાનામાં ે.
તમ જોઈ શકો ેો કે અહીં ‘પોપટ, પૂંઠં ુ , પન, પન્સસલ

કે નનબંધની નોટો’ – ની માત્ર ‘હોવા અથવા ન હોવાની’
બાબતનો જ નનદે શ ે.
નીચનાં વાક્યોમાંથી ‘સ્થિતત’ દશાવતાં વાક્યો
ઓળખી શકો ? તમન ઓળખો અન અલગ તારવો.
(1) ભાઈઓના ઘરમાં ભગવાન ઘણું ધાન આપ્યું ે.
(2) દવા કરનારાઓ વણનોતયા ઘર આવી પહોંચતા.
(3) દવાખાનું પાંજરાપોળ િવું હશ.
(4) મંગુ જસવાય અમરતકાકીન ત્રણ સંતાન હતાં.

(5) અંદર કોઈન જોવા દે વાનો કાયદો નથી.
(6) મેં દાતણ નથી કયુ.ું
(7) આ ેોડીની મા નથી?
(8) અમરતકાકી અન રદકરો મંગુન દવાખાનામાં મૂકી બહાર
નીકળ્યાં.
(9) એન મૂંગા ઢોર િટલું ય ભાન નથી.
આવાં સ્થિત્યંતર ધરાવતાં વાકયોમાં પણ પ્રકાર

હોય ે. નીચનાં વાક્યો વાંચો :
(1) ભાઈ ઓરફસ ગયો.
(2) સૂરજ આથમ્યો.
(3) રાિશ કૂ દ્યો.
(4) બોલ ઊેડયો.
આ વાકયોમાં કાંઈ જુ દં ુ લાગ ે ? સારું. હવ તમ

આ વાકયોમાં ‘જાણીજોઈન’ કે ‘ પોતાની જાત’ એવા શબ્દો
ઉમરો તો !
(1) ભાઈ પોતાની જાત ઓરફસ ગયો.
(2) સૂરજ પોતાની જાત આથમ્યો.
(3) રાિશ જાણીજોઈન કૂ દ્યો.
(4) બોલ જાણીજોઈન ઊેળ્યો.
રક્રયા :
(1) મંગુન ગાંડાના દવાખાનામાં મૂકવાની સલાહ લોકો
અમરતકાકીન આપતા.
(2) જન્મની ગાંડી અન મૂંગી દીકરીન એ િ રીત ઉેરતાં,
ચાકરી કરતાં અન લાડ લડાવતાં એ પ્રત્યક્ષ જોઈ લોકો
એમનાં વખાણ પણ કરતાં.
(3) અમરતકાકીએ સિદગીમાં પહે લી વખત દવાખાનાનો
પવરોધ ના કયો.
4) ફષળયા બહાર નીકળતાં એણ ધોતતયાના ેડા વતી આંખો
લૂેી નાખી.
(5) મેં મોઢું નથી ધોયું.
પ્રરક્રયા :
(1) અમરતકાકીની આંખમાં ઝળઝષળયાં આવી જતાં.
(2) આવતા માગશર માહહનામાં એની દશા બદલાય ે એટલ
સારું થઈ જશ.
(3) મંગુ મોટી થતી જતી હતી.
(4) આટલું બોલતાં એમનો કં ઠ ભરાઈ આવ્યો.
(5) રાત ઊંઘ નથી આવતી.
આપણ ટૂં કમાં જોઈએ તો-

❑ વાક્ય દ્વારા કોઈ પરરસ્થિતત સૂચવાતી હોય ે.
❑ જો માત્ર કોઈ વ્યક્તત કે પદાથણના હોવા કે ના હોવા અંગની
પરરસ્થિતતનો જ નનદે શ હોય તો તન ‘સ્થિતત’ કહે ે.
❑ જો સ્થિત્યંતરની પરરસ્થિતત હોય અન ત કોઈના દ્વારા

ઈરાદાપૂવક
ણ કરવામાં આવ,પરરસ્થિતત કોઈના નનયંત્રણમાં
હોય તો તન ‘રક્રયા’ કહે ે.
❑ જો સ્થિત્યંતરની પરરસ્થિતત હોય અન ત કુ દરતી રીત કે
આપોઆપ થતી હોય, તના પર કોઈનું નનયંત્રણ ના હોય તો
તન ‘પ્રરક્રયા’ કહે ે.
શબ્કાેશમાાં
શબ્ાેની ગાેઠવર્ી
➢ સાૌપ્રથમ સ્વરથી શરૂ થતા શબ્ાે મૂકવા.
➢ સ્વરાેનાે ક્રમ નીચે પ્રમાર્ે છે.
આ- આાં, આ:, આા—આાાં, ઇ—ઇાં , ઈ—ઈાં, ઉ—ઉાં, ઊ—
ઊાં, ઋ, આે—આં, આૌ—આં, આાે—આાં, આાૌ—આાં

➢ બધા સ્વરવાળા શબ્ાે પછી વ્યાંજનવાળા શબ્ાે મૂકવા.
➢ વ્યાંજનાેનાે ક્રમ નીચે પ્રમાર્ે છે.
ક ક્ષ ખ ગ ઘ ચ છ જ જ્ઞ ઝ ટ ઠ ડ ઢ ત ત્ર થ દ
ધ ન પ ફ બ ભ મ ય ર લ વ શ શ્ર ષ સ હ
➢ ઉાં, ઙ, ઞાં, ર્, ળ થી શરૂ થતાાં કાેઈ શબ્ નથી.
➢ જે આેક વ્યાંજનવાળા શબ્ાે વધુ હાેય તાે તે વ્યાંજનનાે
બારક્ષરીનાે ક્ર્મ જેવામાાં આાવે છે.
ક, કાં , ક:, કા, કાાં, કક, કકિં , કી, કીં, કુ, કાં ુ , કૂ, કાંૂ ,
કૃ, કે , કણ , કં , કૌ , કં , કાે, કાૉ, કાં, કાૌ, કાં

યાદ રાખાે
➢ સાંવૃત્ત—વવવૃત્ત—આનુસ્વાર કે , કણ , કં
➢ બારાક્ષરીનાે ક્ર્મ પૂર્ણ થયા પછી જેડાક્ષરને ધ્યાનમાાં લેવા.

આાટલુાં જર્ાે
➢ જેડાક્ષરમાાં માેટા ભાગે નીચેના વ્યાંજનનાે ઉપયાેગ થાય છે.
ય, ર, લ, વ, શ, ષ, સ
જર્વુ ગમશે
➢ શબ્ાેનાે પહે લાે આક્ષર સમાન હાેય તાે બીજે આક્ષર

ધ્યાનમાાં લેવાનાે, પહે લાે આને બીજે બાંને સરખા હાેય
તાે ત્રીજ આક્ષર પ્રમાર્ે આને પ્રથમ ત્રર્ેય સરખા હાેય
તાે ચાેથા આક્ષરના આાધારે શબ્ાેને ક્રમમાાં ગાેઠવવા.
GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
વવભક્તિ
➢ નામ આને કક્રયાપદ સાથેનાે તથા નામ આને બીજ નામ
સાથેનાે સાંબધ
ાં બતાવવા નામને પ્રત્યય લગાડવામાાં આાવે છે.
આે સાંબાંધ તથા પ્રત્યયાે નામની વવભક્તિ કહે વાય છે. નામની
વવભક્તિ સાત છે: પહે લી, બીજી, ત્રીજી, ચાેથી, પાાંચમી, છઠ્ઠી
ને સાતમી. સાંસ્કૃતની જેમ આાઠમી વવભક્તિ પર્ છે. આેમાાંની
છઠ્ઠી સસવાયની બધી વવભક્તિ કારક કહે વાય છે.

➢ જે વવભક્તિથી નામનાે કક્રયાપદ સાથેનાે સાંબાંધ સ્પષ્ટ થાય છે
તેને કારક વવભક્તિ કહે છે. કારક આેટલે કક્રયાની સાથેનાે
સાંબાંધ. જે વવભક્તિથી નામનાે નામની સાથેનાે સાંબધ

ાં સ્પષ્ટ
થાય છે તેને વવશેષર્ વવભક્તિ કહે છે. છઠ્ઠી વવભક્તિ આા
રીતે વવશેષર્ વવભક્તિ કહે વાય છે. આાઠમી વવભક્તિ
સાંબાેધન વવભક્તિ તરીકે આાેળખાય છે.

➢ સુધાઆે પત્ર લખ્યાે.
➢ રમર્ સુરેશને બાેલાવે છે.
➢ “સુધાઆે” માાં સુધા આે નામને પહે લી વવભક્તિના કતાણનાે
આથણ બતાવવા “આે” પ્રત્યય લાગયાે છે.
➢ બીજ વાક્યમાાં “સુરેશ” આે નામને બીજી વવભક્તિના કમણનાે
આથણ બતાવવા “ને” પ્રત્યય લાગયાે છે.

ગુજરાતીમાાં આાઠ વવભકવત છે, જેનાે કાેઠાે નીચે દશાણવ્યાે છે.
વવભક્તિ ત્રીજી ચાેથી પાાંચમી છઠ્ઠી સાતમી આાઠમી

પહે લી (કતાણ) બીજી (કમણ)
પ્રકાર (કરર્) (તાદથ્યણ) (આપાદન) (સાંબાંધ) (આવધકરર્) (સાંબાેધન)
પ્રત્યય નાે,ની, નુ,ાં જે, આે, થી,

ને, આે, થી ને આે, થી ને, આે થી કાં ઈ નહીં
(આનુગ) ના, નાાં માાં
➢ આામ વવભક્તિ કશા પર્ પ્રત્યય વવના આથવા આે, ને,
થી, માાં વગેરે આનુગાે દ્વારા દશાણવાય છે. ઉપરાાંત વડે ,
દ્વારા, માફક, મારફત, થકી, વાસ્તે, ઉપર, તરફ, સામે,
સુધી, તર્ુ,ાં કે રુાં વગેરે નામયાેગીથી પર્ દશાણવાય છે.

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
આનુગ
➢ વાક્યનાે આથણ પૂરાે કરવા દશાણવાય છે.
➢ રામે રાવર્ને માયાો.
➢ આેને મા નથી.
➢ આનુગ કે વા હાેય છે?
➢ આનુગ - આેને મા નથી
નાે, ની, નુાં, ના, નાાં

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
નામયાોગી
➢ અનુગની જોમ નામયાોગી પણ વાક્યનાો અર્થ
પૂરાો કરવા દર્ાથવાય છો.
➢ નામયાોગી પદ સાર્ો જોડાતા નર્ી.
➢ નામયાોગી ઘણા બધા હાોય છો.
➢ નામયાોગી અનોકાક્ષરી છો.

❑ પ્રકાર
(1) કરણવાચક :
➢ ર્કી, વડો , મારફત, લીધો, દ્વારા...
▪ હુંુ ટ્રો ન મારફત અમદાવાદ અાવ્ાો.

(2) અપાદાન વાચક :
➢ છૂટા કો જુદા પાડવાનાો અર્થ દર્ાથવો છો.
▪ વૃક્ષ પરર્ી ફળ પડ્ુું.
▪ વાુંદરાો બસ પરર્ી કૂદ્ાો.

(3) સુંબુંધવાચક :
➢ બો પદાો વચ્ચોનાો સુંબુંધ દર્ાથવો છો.
➢ તણુ,ું કો રુ....
▪ સાોના કો રુું સરી ગયુું કડું ુ દૂબળા
હસ્તમાુંર્ી
(4) તાદર્થ્થવાચક :
➢ ક્રિયાનુું પ્રયાોજન દર્ાથવો છો
➢ માટો . કાજો, સારુ. ખાતર...
▪ ગાુંધીજી અો દો ર્ કાજો જીવન અપથણ કયુ.ું
▪ દાદાજી બાળકાો માટો ચાોકલોટ લાવ્ા.

(5) સ્વામીત્વવાચક :
➢ માલલકીનાો અર્થ દર્ાથવો છો.
➢ પાસો, કનો, જોડો
▪ તોની પાસો અખૂટ સુંપત્તિ છો.

(6) અધધકરણવાચક :
➢ સ્થાન દર્ાથવો છો.
➢ અુંદર, બહાર, પાસો, સામુું, તરફ, પહો લાું, પછી

(6) અધધકરણવાચક :
➢ ઉ.દા.
▪ મારા તરફ નજર કરાો.
▪ નયન મારી પાસો બોઠાો હતાો.
▪ અોવરો સ્ટ ઉપર

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
કક્રયાપદ
➢ વાક્યમાાં કક્રયાનુાં પ્રધાનપર્ે વર્ણન કરતાાં પદને કકયાપદ કહે છે.
➢ કક્રયાપદ વાક્યનાે વવચાર બાાંધે છે. કક્રયાને વર્ણવતુાં આને કતાણ-
કમણ લેતુાં પદ તે કક્રયાપદ.
➢ ઉ.દા.
▪ નીતા લખે છે.
▪ સશક્ષક વ્યાકરર્ શીખવે છે.

કક્રયાપદના પ્રકારાે
(1) આકમણક કક્રયાપદ :-
▪ માેર નાચે છે.
▪ પવન વાય છે.
▪ આમે બાેરીવલીમાાં રહીઆે છીઆે.
▪ વવદ્યાથીઆાે શાળામાાં જય છે.

(2) સકમણક કક્રયાપદ :-
▪ માેર કળા કરે છે.
▪ હાંુ પત્ર લખુાં છાંુ .
▪ હાંુ ગુજરાતી ભર્ાવુાં છાંુ .
▪ તમે પત્ર લખાે છાે.
▪ માયા પૌસા માગે છે.

(3) કદ્વકમણક કક્રયાપદ :
▪ મં સુરેશને થપ્પડ મારી.
▪ દાદાજી બાળકાે માટે ચાેકલેટ લાવ્યા.
▪ સશક્ષકે વવદ્યાથીને વાતાણ કહી.

(4) સહાયકારક કક્રયાપદ :
➢ જે કક્રયાપદ કાળ આને આથણ સૂચવવામાાં મુખ્ય કક્રયાપદને સહાય
કરે તેને સહાયકારક કક્રયાપદ કહે છે.
▪ તમે આાજનુાં હાેમવકણ કયુું હશે.
▪ ગઈ કાલે વરસાદ આાવ્યાે હતાે.
▪ ભરતી આાવી છે.
(4) સહાયકારક કક્રયાપદ :
▪ વવદ્યાથીઆાે મેદાનમાાં રમે છે.
▪ રમા મુાંબઈ ગઈ હશે.
▪ જતીન ગામડે ગયાે હતાે.
➢ છે, હશે, હતાે, કાળ આને આથણમાાં વવશેષતા લાવે છે.
(5) સાંયુિ કક્રયાપદ :
➢ બે કક્રયાપદાે સાંયુિ રીતે આેક જ કક્રયા દશાણવે છે
ત્યારે તે સાંયુકત કક્રયાપદ કહે વાય છે.
· તમે વાાંચી લાે. · પુસ્તક પડી ગયુાં. · કામ કરી નાખાે.

· તમે ખાઈ લાે. · પાંકજ પડી ગયાે.
કક્રયાપદના આથણ :-
કક્રયાપદના આથણના મુખ્ય પાાંચ પ્રકાર જર્ીતા છે :
1. નનદો શાથણ
2. આાજ્ઞાથણ
3. વવધ્યથણ
4. સાંભાવનાથણ
5. કક્રયાવતપત્યથણ
1. નનદો શાથણ
➢ કક્રયાપદ જ્યારે કક્રયાનાે આેક હકીકત તરીકે નનદો શ કરે આને આેમાાં
આાજ્ઞા, ઈચ્છા, સાંભાવના ઈત્યાકદ કાેઈ પર્ ભાવની છાયા ન હાેય ત્યારે
તે નનશ્વયાથણ આથવા નનદો શાથણ સૂચવે છે આેમ કહે વાય. જેમ કે ,
▪ કાલે વરસાદ પડ્ાે હતાે.
▪ રાેકહત ત્યાાં જશે નહીં.
▪ હાંુ કાલે વડાેદરા જઈશ.
➢ ઉપરનાાં કક્રયાપદાે કક્રયા આેક હકીકત લેખે ચાેક્કસ બની છે, બનશે
આથવા બનશે નહીં આેવાે આથણ સૂચવે છે.
2. આાજ્ઞાથણ
➢ કક્રયાપદ જ્યારે આાજ્ઞા, હુકમ, આાજીજી, પ્રાથણના, ઉપદે શ,
શાપ વગેરે જેવા આથણ સૂચવે ત્યારે તે આાજ્ઞાથણમાાં છે આેમ
કહે વાય. જેમ કે ,
▪ જૂઠાંુ બાેલાે નહીં.
▪ ઈશ્વરકૃપાથી સુખી રહાે.
▪ તેનુાં નખ્ાેદ જજે.

3. વવધ્યથણ
➢ કક્રયાપદ જ્યારે ફરજ આથવા વવવધ (ફરજ) નાે આથણ સૂચવે
ત્યારે તે વવધ્યથણમાાં છે આેમ કહે વાય. જેમ કે ,
▪ હાં મેશા સત્ય બાેલવુાં.
▪ કડવી વાર્ી ન બાેલવી.

4. સાંભાવનાથણ
➢ કક્રયાપદ જ્યારે સાંભાવના (શક્યતા)નાે આથણ સૂચવે તે
સાંભાવનાથણમાાં વપરાયેલુાં કહે વાય છે. જેમ કે ,
▪ હાંુ કદાચ કાલે ત્યાાં હાેઈશ.
▪ સશકારી હરર્ને આાાંબી જશે.

5. કક્રયાવતપત્યથણ :
➢ કક્રયાપદ જ્યારે કક્રયાની આવતપગત્ત (નનષ્ફળતા)નાે આથણ
સૂચવે ત્યારે તે કક્રયાવતપત્યથણમાાં છે આેમ કહે વાય. જેમ કે ,
▪ ગયે વરસે વરસાદ પડ્ાે હાેત તાે પાક સારાે થાત.
▪ આેર્ે મધુર સાંગીત છેડ્ુાં હાેત તાે હાંુ રાજી થાત.

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
કૃદાં ત
➢ ધાતુને કૃત પ્રત્યયાે લાગતાાં જે પદ બને છે તે છે કૃદાં ત
▪ પાંખી ઊડીને ઝાડ પર બેઠાં ુ .
▪ હાંુ નવાાં કપડાાં પહે રીને છાેકરી જેવા ગયાે.

કૃદાં તના પ્રકારાે
1. વતણમાન કૃદાં ત
2. ભૂત કૃદાં ત
3. ભવવષ્ય કૃદાં ત
4. વવધ્યથણ / સામાન્ય
5. હે ત્વથણ કૃદાં ત
6. સાંબાંધક ભૂતકૃદાં ત
(1) વતણમાન કૃદાં ત :-
➢ ‘ત’ પ્રત્યય લાગે.
▪ નયન ગાતાે ગાતાે ન્સ્હાય છે.
▪ તે રાેજ PUBG રમતાે.
▪ છાેકરા દાેડતાાં દાેડતાાં આાવ્યા.
▪ પાથણને કામ પડશે તાે દાેડતાે દાેડતાે આાવશે.

(2) ભૂત કૃદાં ત :
➢ ‘ય’, ‘લ’ પ્રત્યય લાગે.
▪ કરમાયેલાાં ફૂલ આહીં લાવાે.
▪ હાંુ મારા બાેલાયેલા શબ્ાે પાછા લઉાં છાંુ .
▪ તમે પડ્ા પડ્ા વાાંચાે છાે.

(3) ભવવષ્ય કૃદાં ત :
➢ ‘નાર’ પ્રત્યય લાગે.
▪ તે કાલે મુાંબઈથી આાવનાર હતાે.
▪ આમદાવાદમાાં રહે નારને પ્રથમ પ્રાથવમકતા આાપવામાાં
આાવશે.
(4) વવધ્યથણ / સામાન્ય :
➢ ‘વ’ પ્રત્યય લાગે.
▪ આેને PSI થવુાં છે.
▪ હરામનુાં ખાવુાં યાેગય નથી.

(5) હે ત્વથણ કૃદાં ત :
➢ ‘વા’, ‘વાને’ પ્રત્યય લાગે.
▪ તે મેદાનમાાં રમવા ગયાે.
▪ તમે જમવાને આાવજે.

(6) સાંબાંધક ભૂતકૃદાં ત :
➢ ઇ/ઈ ને પ્રત્યય લાગે.
▪ પરીક્ષા પાસ કરીને આાવજે.
▪ તમે મારે ત્યાાં જમીને આાવજે.
▪ હાંુ ચા પીને નીકળીશ.
▪ હાંુ જમીને સીધાે જ આાવુાં છાંુ .
▪ તે ખાઈ-પી બહાર ફરવા ગયાે.

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
કે વળપ્રયાેગી
❑ વાહ, શાબાશ, આરરર, આરે , હં , જી, આલ્યા,
હાય હાય, હાશ, બાપ રે , આાે માડી, વધક, છટ્ ,
આેય, આહાે!, વાહ! વાહ!, જય જય, ખમ્મા, ચૂ
પ, ખામાેશ, જી.
1. હષણવાચક
2. આાશ્ચયણવાચક
3. શાેકવાચક
4. વધક્કારવાચક
5. સાંબાેધનવાચક
6. આાશીષવાચક
7. ક્રાેધ વાચક
8. વવનય વાચક
➢ મનની લાગર્ી કે ભાવને વ્યિ કરનારા આને વાક્યથી
સ્વતાંત્ર રીતે રીતે છૂટા ઉદ્ ગારરૂપે આાવતાાં પદાે “કે વળ પ્ર
યાેગી” કહે વાય છે. તેના પ્રકાર નીચે પ્રમાર્ે છે.

1. હષણવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : વાહ! વાહ!
2. આાશ્વયણવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : આહાે! હે !
3. શાેકવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : આરે રે, હાય! હાય!

4. વધક્કારવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : વધક! છટ!
5. ધન્યવાદવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : સરસ! શાબાશ!
6. સાંબાેધનવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : આેય! રે ! આલ્યા, આે આલી, હે , આાે

7. આાસશષવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : જય જય, ખમા, કલ્યાર્
8. ક્રાેધવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : ચૂપ, બસ, ખામાેશ વગેરે
9. વવનયવાચક :
➢ ઉદાહરર્ : જી.
GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
વવશેષર્
➢ જે શબ્ પ્રાર્ી કે પદાથણના ગુર્ કે સાંખ્યાને વર્ણવી તેના
આથણમાાં વધારાે કરે , તેને વવશેષર્ કહે છે.
➢ ઉ.દા.
- ગાાંધીનગર માેટાંુ શહે ર છે.
- લાલ ગાય સાૌથી આાગળ જય છે.
- તાજમહલ સુાંદર ઇમારત છે.
- આા માેટાંુ પુસ્તક છે.
- સૂરજગઢ માેટાંુ ગામ છે.

➢ વવશેષર્ આને વવશેષ્ય :
▪ લાલ બાેલપેન આાપાે.
▪ આા મકાન માેટાંુ છે.

❑ વવશેષર્ના પ્રકાર :
A. સ્વરૂપની રીતે
B. રૂપઘડતરની રીતે
C. આથણ પ્રમાર્ે
D. સ્થાન પ્રમાર્ે
(1) સ્વરૂપની રીતે
વવકારી વવશેષર્ આવવકારી વવશેષર્

▪ સારાે માર્સ સાૌને ગમે. ▪ હાેસશયાર છાેકરાે
▪ આત્યારે સારા માર્સાે ક્યાાં છે? ▪ હાેસશયાર છાેકરી
▪ સારી પેન્સિલ આાપાે. ▪ હાેસશયાર છાેકરા
▪ સારુાં કામ સાૌને ગમે. ▪ સફે દ પાકટયુાં
▪ સફે દ ઘાેડી
▪ સફે દ ઘાેડા
(2) રૂપઘડતરની રીતે
❑ સાદાંુ વવશેષર્ :
▪ ખરાબ, હાેસશયાર, નાનુાં, લાાંબુાં, ટૂાંકાં ુ
❑ સાવધત વવશેષર્ાે :
▪ મૂળ પદને પ્રત્યય લગાડીને બનાવવામાાં આાવેલ
વવશેષર્ને સાવધત વવશેષર્ કહે વાય છે.
ઉ.દા. - કક્રયા પરથી રખડાં ુ , મારકર્ુાં, સમજર્ુાં
- સાંજ્ઞા પરથી દૂધાળુાં, ઉતાવસળયુાં, રમવતયાળ, ઘાટીલુાં
(3) આથણ પ્રમાર્ે વવશેષર્ના પ્રકાર :-
❑ ગુર્વાચક વવશેષર્ :
➢ પ્રાર્ી કે પદાથણનાે ગુર્ બતાવે તે ગુર્વાચક વવશેષર્ કહે વાય છે. જેમ કે ,
- મને રાં ગીન ફૂલ ગમે છે.
- જડાે માર્સ દાેડી ન શકે .
▪ કદવાચક
▪ સ્વાદવાચક
▪ આાકારવાચક
▪ રાં ગવાચક
▪ સ્વભાવવાચક - દયાળુ, માયાળુાં, લુચ્ચુાં, પ્રામાણર્ક, લાેભી, ક્રાેધી
❑ સાંખ્યાવાચક વવશેષર્ :
➢ આમારી કાં પનીમાાં પચાસ હજર કમણચારીઆાે છે.
➢ દસ પેન આાપાે.
▪ પૂર્ણ સાંખ્યા દશાણવતા
▪ ક્રમ દશાવતા
▪ સાંખ્યાનાે ભાગ
▪ સાંખ્યા કે ટલા ગર્ી છે દશાણવતા

❑ પકરમાર્વાચક વવશેષર્ (માપવાચક) :
➢ પદાથણના માપ કે જથથાે દશાણવે છે. જેમ કે ,
➢ - તપેલીમાાંથી ઘર્ુાં દૂધ ઢાેળાઇ ગયુ.ાં
➢ થાેડાં ુ , બધુાં, જરા, વધારે , ઝાઝાં ુ , આાેછાંુ , આવતશય, આત્યાંત,
આનહદ, આપરાં પાર, આપાર, આમુક, આલ્પ, ખૂબ, ગચક્કાર,
બેહદ, બેસુમાર, લગરીક, સપૂચ,ુાં સમસ્ત, સહે જ

❑ દશણક વવશેષર્ :
➢ નામનાે નનદો શ કરે છે.
➢ દશણક સવણનામનાે જ્યારે વવશેષર્ તરીકે ઉપયાેગ થાય ત્યારે ...
➢ ઉ.દા.
▪ આા ગચત્ર જુઆાે.
ાં ુાં છે.
▪ પેલુાં ઝાડ ઊચ
❑ પ્રશ્ાવચક વવશેષર્:
➢ વવશેષર્ પ્રશ્ પૂછવામાાં મદદ કરીને પાેતપાેતાના નામના આથણમાાં
વધારાે કરે છે, જેમ કે ,
1. તમારાે શાે જવાબ છે?
2. કે વી વાત કરાે છાે?
3. તેર્ે શુાં કામ કયુણ છે?
4. તમારે કયુાં પુસ્તક જેઇઆે છે?
❑ સાપેક્ષ વવશેષર્ :
➢ જેવાાં બી વાવશાે તેવાાં ફળ મળશે.
➢ જે કામ કરાે તે વવચારીને કરાે.

(4) સ્થાન પ્રમાર્ે :
1. આનુવાદ્ય વવશેષર્ :
➢ આા વવશેષર્ નામની પહે લાાં આાવે તાે તેને આનુવાદ્ય
વવશેષર્ કહે વાય
▪ સુાંદર બગીચાે
▪ માેટી ઇમારત
▪ સારી સાસુ સાૌને ગમે.

આેકમ 1 (std - 9) :
વવશેષર્ :-
➢ જે શબ્ સાંજ્ઞાના આથણમાાં વધારાે કરે તેને ‘વવશેષર્’ કહે છે.
➢ જેમકે ‘વાળ’ સાંજ્ઞાનાે જે આથણ છે, તેમાાં ‘લાાંબા, કાળા,
સુાંવાળા’ આાકદ શબ્ાે દ્વારા આથણમાાં વધારાે થાય છે. તેથી
આાવા શબ્ાેને વવશેષર્ કહે છે.
➢ જે સાંજ્ઞાને વવશેષર્ લાગયુાં હાેય તે સાંજ્ઞાને ‘વવશેષ્ય’ કહે છે.

વવશેષર્ :-
➢ આાગગાડીના ડબ્બામાાં બીડી ફાં ૂ કાતી હતી. આાગગાડીના
ડબ્બામાાં ઘર્ી બીડી ફાં ૂ કાતી હતી.
➢ શામસળયાઆે સશર પર માેરમુગટ ધારર્ કયાો હતાે.
શામસળયાઆે સશર પર સુાંદર માેરમુગટ ધારર્ કયાો હતાે.
ાં ા છાેકરાને મેદાનમાાં માેકલાે.

➢ બે ઊચ
➢ સમૂહગીતમાાં ભાગ લેનારે સફે દ કપડાાં પહે રવાાં.

વવશેષર્ના કાયણને આાધારે તેના પ્રકાર :
❑ ગુર્વાચક વવશેષર્ :
➢ જે વવશેષર્ના સાંજ્ઞાનાાં આાકાર, કદ, રાં ગ, ગુર્, કાયણ આાકદના
આથણમાાં વધારાે કરે તેને ગુર્વાચક વવશેષર્ કહે છે.
➢ જેમકે , ગાેળ ટે બલ, લાાંબી બેન્સ્ચ, સફે દ ટાેપી, હાેસશયાર
છાેકરાે, કડક આાચાયણ વગેરે.

❑ સાંખ્યાવાચક વવશેષર્ :
➢ પૂર્ણસાંખ્યાવાચક વવશેષર્ : બે છાેકરા, ચાર વગાો, આગગયાર
છાેકરા - વગેરે.
➢ ક્રવમક સાંખ્યાવાચક વવશેષર્ : બીજે છાેકરાે, ચાેથાે વગણ વગેરે.
➢ માત્રાસૂચક વવશેષર્ : થાેડાં ુ પાર્ી, તદ્દન મફત, ઘેરાે રાં ગ વગેરે.
➢ આાશરે વાચી : લગભગ 50 વવદ્યાથીઆાે, આાશરે ચાર કલાક વગેરે.

❑ સાંબાંધવાચક વવશેષર્ :
➢ આા વવશેષર્ વવસશષ્ટ છે.
➢ સાંબાંધવાચક વવશેષર્ ખરે ખર સાંજ્ઞા હાેય છે.
➢ તે આન્ય સાંજ્ઞા-વવશેષ્ય સાથે ‘નાે’, ‘ની’, ‘નુ’ાં , ‘ના’, ‘નાાં’ દ્વારા જેડાય છે.
➢ વળી, આા વવશેષર્ પાેતે સાંજ્ઞા હાેવાથી પાેતાનુાં જુદાંુ વવશેષર્ લઈ શકે .
આેટલે કે , આામાાં તાે વવશેષર્ની હાર લાગી શકે .
➢ સાેનાના કડાના કકડાની ચાેરી (સાેનાનુાં કડાં ુ , કડાનાે કકડાે, કકડાની
ચાેરી)
❑ આન્ય ઉદાહરર્ાે :
1) વ્હાલાજીનુાં રૂપ રૂદે માાં વસસયુાં, મનડાં ુ તે ધસસયુાં મારુ.
2) મં ધ્રજતે હાથે ગચઠ્ઠી પપતાજીના હાથમાાં મૂકી.
3) તેઆાે ખાટલાને બદલે લાકડાની પાટ વાપરતા.
4) સુખદુ:ખની કરતા વાત, મને કે મ વીસરે રે ?
5) પડખેના ગીરના જાં ગલમાાંથી દીપડાે આાવ્યાના વાવડ હતા.

❑સાવણનાવમક વવશેષર્ :
➢ મારુાં, તારુાં, તેન,ુાં તેમનુાં આાકદ સાવણનાવમક વવશેષર્ છે.

❑ આવવકારી વવશેષર્ :
➢ સાંજ્ઞાનાાં નલિં ગ-વચન કાેઈ પર્ હાેય, પરાં તુ તે આનુસાર જે વવશેષર્નુાં રૂપ ન
બદલાય, યથાવત્ રહે તેને આવવકારી વવશેષર્ કહે છે. જેમકે , ‘ચાલાક’
▪ ચાલાક ચાેર (ચાેર - પુાંગ્નલિંગ)
▪ ચાલાક સશયાળ (સશયાળ - નપુાંસકનલિં ગ)
▪ ચાલાક વવદ્યાથીઆાે (વવદ્યાથીઆાે - પુાંગ્નલિંગ, બહુવચન)
▪ હાેસશયાર, સુાંદર, મૂખ,ણ પ્રામાણર્ક, બાંધ, વાસી, ખરાબ આાકદ આવવકારી
વવશેષર્ છે.
❑ વવકારી વવશેષર્ :
➢ સાંજ્ઞાનાાં નલિં ગ-વચન આનુસાર જે વવશેષર્નુાં રૂપ બદલાય તે વવકારી
વવશેષર્. જેમકે ‘ઉઘાડાં ુ ’

▪ ‘ઉઘાડી થાળી’ (‘થાળી – સ્ત્રીનલિં ગ)
▪ ‘ઉઘાડાે ખાેરાક’ (ખાેરાક – પુાંગ્નલિંગ)
▪ ‘ઉઘાડાં ુ બારર્ુાં’ (બારર્ુાં – નપુાંસકનલિં ગ)
▪ ‘ઉઘાડાાં બારર્ાાં’ (બારર્ાાં – નપુાંસકનલિં ગ, બહુવચન)
વવશેષર્
આથણગત પ્રકાર રચનાગત પ્રકાર
ગુર્વાચક સાંખ્યાવાચક સવણનામ સાંબાંધવાચક વવકારી આવવકારી

(સાંજ્ઞા)
સાંખ્યાવાચક,
વવશેષ્યના વવશેષ્યના વવશેષ્યના
ક્રવમક સાંખ્યા સાંજ્ઞા + નાે,
આાકાર, કદ, પુરુષવાચક, નલિં ગ - વચન નલિં ગ - વચન
વાચક, ની, નુાં, ના,
રાં ગ, ગુર્, સમયવાચક આનુસાર આનુસાર ન
માત્રાસૂચક નાાં
કાયણ આાકદનાે બદલાય બદલાય
આાશરે વાચી
નનદો શ
પ્રકાર કાયણ ઉદાહરર્
વવશેષ્ય (સાંજ્ઞા)નાાં આાકાર, કદ, રાં ગ ગાેળ, માેટાંુ . કાળુાં, ચાલાક,
ગુર્વાચક વવશેષર્
ગુર્ કાયણ આાકદનાે નનદો શ શુભકારી આાકદ
સાંખ્યાવાચક આેક, બે, ત્રર્
ક્રવમક સાંખ્યાવાચક પહે લુાં, બીજુાં, ત્રીજુાં
સાંખ્યાવાચક
આથણગત પ્રકાર વવશેષર્ માત્રાસૂચક ખૂબ, તદ્દન, આત્યાંત, થાેડાં ુ
આાશરે , લગભગ, (આાશરે
આાશરે વાચી
સાંખ્યા-બારે ક, પચાસે(ક)
સવણનામ પુરુષવાચક. સમયવાચક.... વગેરે મારુાં, તેમનુ,ાં કાેનુાં, ક્યારનુાં...
સાંબાંધવાચક સાંજ્ઞા + -નાે, -ની, -નુાં, -ના, -નાાં... કારની ઝડપ, બારર્ાનાે રાં ગ
વવશેષ્યના નલિં ગ-વચન આનુસાર કાળી સાડી, કાળા વાળ માેટાે

વવકારી
બદલાય છાેકરાે માેટાંુ મકાન
રચનાગત પ્રકાર
વવશેષ્યના (સાંજ્ઞા) ના નલિં ગ-વચન સફે દ સાડી, સફે દ વાળ ત્રર્
આવવકારી
આનુસાર ન બદલાય છાેકરા ત્રર્ મકાન
વવશેષર્ શાેધાે
1. માેરમુગટ સશર સુાંદર ધકરયાે, કાને કાં ુ ડળ લહે કે
2. પાછલી રાતના જગતા, તને સાાંભરે રે ?
3. પર્ આાજે હાંુ આેને શુદ્ધ આકહિં સાને નામે આાેળખી શકાં ુ છાંુ .
4. તેમર્ે પચીસેક રૂપપયાનુાં નાનુાં કરજ કયુું હતુ.ાં
5. આાગગાડીના ડબ્બામાાં ઘર્ી બીડીઆાે ફાં ૂ કાતી હતી.

સાંખ્યાવાચક વવશેષર્
1. આાપર્ બે મકહના પાસે રહ્યા, તને સાાંભરે રે ?
2. છતાાં બે-ચાર બી ખાધાાં
3. મળી જમતા ત્રર્ે ભ્રાત, મને કે મ વીસરે રે ?
4. મૂડી નાખતા પહે લાાં સાે ગળર્ે ગળીઆે.
5. હાજી, આાવ્યા બારે મેહ, મને કે મ વીસરે રે ?

કાંસમાાં આાપેલાાં વવશેષર્થી વવરાેધી વવશેષર્થી વાક્યની ખાલી જગયા પૂરાે.
ઉદા. : વાક્ય : આેમાાં આા તાે........ ધન. (પાેતાનુાં)
ઉત્તર : આેમાાં આા તાે પારકાંુ ધન.
1. હાજી, ________ નાે નેહ, મને કે મ વીસરે રે ? (માેટપર્ા)
2. આાવી શાાંત ક્ષમા પપતાજીના સ્વભાવથી ________ હતી. (આનુકૂળ)
3. ________ શરીર થાયે ઘર્ુ,ાં તને સાાંભરે રે ? (ઉષ્ણ)
4. મારા ભાઈના હાથે સાેનાનુાં ________ કડાં ુ હતુ.ાં (પાેલુાં)
5. હાંુ દરવાજ પાસેની _______ ધમણશાળામાાં ઊતરે લાે. (નાની)

ક્રમ વવશેષર્ પ્રકાર
1. મહાશુભકારી ગુર્વાચક
2. ત્રર્ સાંખ્યાવાચક
3. આાપઘાતની વાત સાંબાંધવાચક
4. શીતળ ગુર્વાચક
5. થાેડાક માત્રાસૂચક
❑ નીચેની ખાલી જગયા આાપેલી છે. વાક્યને આાંતે કાંસમાાં વવકારી
વવશેષર્નુાં મૂળરૂપ આાપેલુાં છે. તમારે વવશેષ્યને યાેગયરૂપ વાપરી
ખાલી જગયા પૂરાે.
ઉદા. : મં ગચઠ્ઠીમાાં ______ દાેષ કબૂલ કયાો ને સજ માગી. (બધુાં)
ઉત્તર : મં ગચઠ્ઠીમાાં બધાે દાેષ કબૂલ કયાો ને સજ માગી.

વવકારી વવશેષર્ના રૂપથી નીચેની ખાલી જગયા પૂરાે.
1. ગાેપાળબાપાઆે શ્રીમાંત સયાજીરાવ ગાયકવાડ મહારાજને લીંબુ
જેવડાાં ______ બાેર ભેટ ધયાું. (માેટાંુ )
2. બીડી પીવાની ટે વ આેટલે ______ આને હાનનકારક ટે વ. (ગાંદાંુ )
3. ભગતના પડખામાાં _______ ગીંગાેડાે ચડી ગયેલાે. (જડાં ુ )
4. સાાંજ સમે શામસળયાે ______ વૃાંદાવનથી આાવે. (વહાલુાં)

વવશેષર્નુાં વવશેષ્યની વ્યાકરર્ી
ક્રમ વવશેષ્ય-સાંજ્ઞા ઉત્તર
સ્વરૂપ માકહતી
1. માેટાંુ બાેર (ધયાણ) – નપુાં, બહુવચન માેટાાં
2. ગાંદાંુ ટે વ સ્ત્રીનલિં ગ, આેકવચન ગાંદી
3. જડાં ુ ગીંગાેડાે પુગ્નલિંગ આેકવચન જડાે
4. વહાલુાં શામસળયાે પુગ્નલિંગ, આેકવચન વહાલાે

➢ વવકારી વવશેષર્ના નલિં ગવચન તેના વવશેષ્ય (સાંજ્ઞા)ના નલિં ગવચન
આનુસાર રહે શે.
➢ સામાન્ય રીતે પહે લાાં વવશેષર્ આાવે પછી વવશેષ્ય (સાંજ્ઞા) આાવે. (પદ્યમાાં
કવવ શબ્ના ક્રમને બદલતાે હાેય છે. જેમકે ‘શામસળયાે વહાલાે’)
ઉદાહરર્ : વાક્ય : મારા ભાઈના હાથે સાેનાનુાં કડાં ુ હતુ.ાં
વવશેષર્ : નક્કર
ઉત્તર : કડાં ુ - નક્કર કડાં ુ

(1) તેમર્ે આાટલી શાાંવત જળવી તેનુાં કારર્ દાેષની કબૂલાત હતી.
વવશેષર્ : નનખાલસ
(2) આરજ તાે આેટલી જ છે કે , આા કાેતર મને કકિં મતે આાપાે.
વવશેષર્ : યાેગય
(3) આેમર્ે કાેતરને છેડે મથાળા ઉપર ઉભેલુાં આેક સશવાલય બતાવ્યુાં.
વવશેષર્ : જીર્ણ
(4) બીડીનાે આાટલાે શાેખ દુનનયામાાં કે મ છે આે સમજવાની શક્તિ હાંુ
કદી મેળવી શક્યાે નથી.
વવશેષર્ : જબરદસ્ત
❑ વવશેષર્ - વવશેષ્ય (સાંજ્ઞા)
(1) દાેષ - નનખાલસ દાેષ
(2) કકિં મત - યાેગય કકિં મત
(3) સશવાલય - જીર્ણ સશવાલય
(4) શાેખ - જબરદસ્ત શાેખ

GCERT std-10
આેકમ 2 :-
❖ વવશેષર્ આેટલે માત્ર વધારાનાે આથણ
આાપનાર જ ઘટક નહીં, પર્ સાંજ્ઞાના
આથણને વધુ ચાેક્કસ કરનાર ઘટક.

▪ ‘ગાયનુાં’, ‘તૂકરયાનુ’ાં : સાંબાંધવાચક વવશેષર્
▪ ‘તમારાે’ : સાવણનાવમક વવશેષર્
▪ બે-ત્રર્, પાશેર, કે ટકે ટલાાં : સાંખ્યાવાચક વવશેષર્
▪ આાઠે , આરધાેપરધાે : સાંખ્યાવાચક વવશેષર્

❑ વવશેષર્ શાેધાે.
1. સકળ લાેકમાાં સહુને વાંદે, નનિં દા કરે કે ની રે
2. જીવલાના ત્યાાંથી બે થેલીઆાે ભરીને શાકભાજી લઈ આાવ્યાે.
3. હાંુ આે વખતે દસમા ધાેરર્માાં ભર્ુ.ાં
4. આા સવણ આનનનશ્ચતતાઆાેનાે આાંત આાવી જશે.
5. આાપર્ે થાેડી વાતાે કરીઆે.
➢ નાંધ : ઉપરનાાં વાકયાેમાાં ‘સકળ’, ‘સવણ’, ‘થાેડી’ - વગેરે
માત્રાસૂચક સાંખ્યાવાચક વવશેષર્ છે. જ્યારે ‘દસમા
ધાેરર્માાં’ દસ આે ક્રવમક સાંખ્યાવાચક વવશેષર્ છે.
❑ સાવણનાવમક વવશેષર્ શાેધાે.
1. આાપર્ા દે શમાાં આાવા સાધકાેની સાંખ્યા આાેછી નથી.
2. ઘરે થી પાેતાનુાં તમામ પગેરુાં ભૂાંસીને તે ચાલી નીકળી હતી.
3. આેમર્ે આમારી ટુકડી જેઈને ટૂાંકાે રસ્તાે લીધાે હશે.
4. પેલાે ગુલમહાેર કે વાે ખીલ્યાે છે !
5. હાંુ ત્યાાં હાજર હાેત તાે તારી પ્રશાંસા સાાંભળીને ધન્ય થઈ જત.
6. હાંુ તમારી રાહ જેઉાં છાંુ .
7. આેની આાાંખાે ચમકી ઊઠી.
8. તેમની વાત મને સાચી લાગી.
9. પર્ તારા પપ્પા આામ આેકાઆેક આાવ્યા ?
10. આે ઝડપથી પાેતાની ખાેલીમાાં ઘૂસી ગઈ.
❑ સાવચેતી
➢ સવણનામ આને સાવણનાવમક વવશેષર્ને ધ્યાનપૂવક
ણ આલગ
રાખજે.
❑ સાંબાંધવાચક વવશેષર્ શાેધાે.
➢ વવશેષર્ાે તારવવામાાં મુાંઝવર્ ઊભી કરે તેવાાં વવશેષર્
આેટલે સાંબાંધવાચક વવશેષર્. કારર્કે આે વવશેષર્ પાેતે પર્
મૂળભૂત રીતે તાે સાંજ્ઞા હાેય છે.
❑ ઉદાહરર્ :
▪ ‘નદીનુાં કાેતર’, ‘કાનનુાં કાં ુ ડળ’, ‘પડખેનાાં ગીરનાાં જાં ગલ’
▪ ‘-ન’ પ્રત્યય દ્વારા બે સાંજ્ઞાઆાે જેડાય છે.
1. બાપુ શાહુકારીનાે ધાંધાે કરતા.
2. દાેરીનાે છેડાે બારર્ે બાાંધ્યાે છે.
3. કાાંસાના તાાંસળામાાં લાકડાના તવેથાથી આાવડે આેવાે શીરાે મં બનાવ્યાે.
4. જીવલાના કુટાંુ બની કરુર્ દશા છતાાં મૂક સાક્ષી જેવાે હાંુ માત્ર જેયા
કરતાે.
5. રીંછના હાથના પાંજ આાપર્ા માં પર વાગી ગયા તાે ભારે જેખમ,
❑ ઉપરાેિ વાક્યમાાં રહે લાાં સાંબાંધવાચક વવશેષર્ાે
1. શાહુકારીનાે ધાંધાે
2. દાેરીનાે છેડાે
3. કાાંસાનુાં તાાંસળુાં , લાકડાનાે તવેથાે
4. જીવલના કુટાંુ બની (કરુર્) દશા
5. રીંછના હાથના પાંજ
➢ કાંસમાાં આાપેલ વવશેષર્ને યાેગય સ્થાને, તેના યાેગય
વવશેષ્ય પહે લા મૂકવાનાાં છે.
❑ ઉદાહરર્ :
▪ હાંુ શહે રના જર્ીતા સ્ાેરમાાં છત્રી લેવા ગયાે. (જર્ીતુ)ાં
▪ હાંુ શહે રના જર્ીતા સ્ાેરમાાં લેવા ગયાે.
1. જીવલા ઉપર ઉઘરાર્ી થાય. (કડક)
2. આે પ્રજ જમીનમાાં થાેડાં ુ ઘર્ુાં પકવે. (રાાંકડી, ઉજ્જડ)
3. દશેરાના કદવસે આહાં કારનાે વધ કરવાનાે છે. (આાપર્ાાં)
4. આહાં કાર પકરવારાેને પજવે છે. (આસાંખ્ય)

વવશેષર્ શાેધાે.
1. આા નાની બારીમાાંથી ખૂબ સુાંદર દે ખાય છે આે.
2. જરા ઊર્ુાં હાે પાત્ર, કટાેકટ નહીં માાંગુ.
3. મૂઠી ચર્ા કે ધાર્ી, ઝરર્ાનુાં મીઠાં ુ પાર્ી, ઘેઘુરની ઘટામાાં આાઠે પ્રહર
ઉજર્ી.
4. આાવી આાંધ વફાદારીને વરે લા, શાેવષત દકરદ્રનારાયર્ની કરુર્ દશા
જેઈને મારુાં હૃદય દ્રવી ઊઠ્ુ.ાં
5. નાનકડી આાંધારી ખાેલી આેના આજવાળાથી ઝાકમઝાેળ થઈ ગઈ છે.
GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
કક્રયા વવશેષર્
કક્રયા વવશેષર્
❑ કક્રયાના આથણમાાં વધારાે કરે તેને કક્રયાવવશેષર્
કહે છે.
▪ - હાંુ ધીમે ભર્ાવુાં છાંુ .

કક્રયા વવશેષર્ના પ્રકાર :
❑ સ્થળવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
▪ ગાડી આહીં ઊભી છે.
▪ નયને આાસપાસ જેયુાં.
➢ ત્યાાં, ક્યાાં, આહીં, સવણત્ર, ઉપર, હે ઠળ, હે ઠે , આાઘે, છેટે , દૂ
ર, લગાેલગ, આાગળ, પાછળ, આાંદર, બહાર, પાસે.....

❑ કાળવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
▪ તમે આત્યારે જશાે કે પછી જશાે?
➢ હવે, આત્યારે , ક્યારે , જ્યારે , હમર્ાાં, સદા, આવવરત, વારાં
વાર, નનરાં તર, હાલ, કાલે, વખતસર, આાંત,ે છેવટે , સદા..

❑ રીવતવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
➢ આા કક્રયા વવશેષર્ કક્રયા કે વી રીતે થઈ તે બતાવે છે.
▪ જીવરામ ભટ્ટ ધીમેથી બાેલ્યા
▪ નીતા બેઠી બેઠી ગાય છે.
▪ કબૂતર ફડફડ ઊડી ગયુ.ાં
➢ માાંડ, આડાેઆડ, ફટાફટ, જેમ-તેમ
❑ ક્રમવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
➢ આા કક્રયા વવશેષર્ કક્રયાના સમયનાે કે સ્થળનાે ક્રમ
બતાવે છે.
▪ સુરેશ પહે લાે આાવ્યાે.
▪ રીટા છેલે આાવી.
▪ આા આગાઉ આાટલાે વરસાદ પડ્ાે નથી.
❑ પકરમાર્વાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
▪ સાંજય ઘર્ુાં હસ્ાે.
▪ નીતા ઘર્ુાં રડી.
▪ રમેશને થાેડાં ુ દુ:ખે છે.
▪ મને આાયાણ સાથે વધુ ફાવશે.
❑ નનશ્ચયવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
➢ કક્રયા જરૂર બનશે કે બની આેવા નનશ્ચયનાે આથણ બતાવે છે.
▪ જરૂર, આવશ્ય, ખગચત, ખરે ખર, બેધડક, ચાેક્કસ
▪ હાંુ આા કામ જરૂર કરીશ.
▪ નીતા આા ભજન જરૂર ગાશે.
▪ આાપર્ા પપ્રય નેતા આવશ્ય પધારશે.
❑ સ્વીકારવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
➢ આા કક્રયા વવશેષર્ બનેલી કે બનવાની કક્રયાના સ્વીકાર
નાે આથણ બતાવે છે.
➢ ભલે, હા, સારુાં...
▪ તમે ભલે પધાયાણ.
▪ આા સુધારાને આમલમાાં મૂક્યાે તે સારુાં કયુું.
❑ નકારવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
➢ નહીં, ના, મા, ન, નથી
▪ તે રમવા ગયાે નહીં.
▪ હમર્ાાં બાેલશાે મા
▪ આસભ્ય ન બાેલશાે.
▪ આસત્ય ન બાેલાય.
▪ તમે જશાે મા.
▪ તે જમવા ગયાે નહીં.
❑ સાંખ્યાવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
▪ તમને વારાં વાર કહ્યુાં હતુ.ાં
▪ આેકવાર વાત સાાંભળીશ?

❑ સાંભાવનાવાચક કક્રયા વવશેષર્ :-
➢ કક્રયા બની છે કે બનશે આેની સાંભાવનાનાે આથણ બતાવે છે.
▪ જર્ે કુદરતનાે કાેપ ઊતયાો હાેય આેવુાં લાગે છે.
▪ તેઆાે કદાચ કાલે દે વસળયા જશે.

પાઠયપુસ્તક આાધાકરત માકહતી આેકમ 2
❑ કક્રયાવવશેષર્
➢ જે નામના, સાંજ્ઞાના આથણમાાં વધારાે કરે , ચાેકસાઈ ઉમે
રે તે વવશેષર્ છે.
➢ જે કક્રયાના આથણમાાં વધારાે કરે તે કક્રયાવવશેષર્
➢ સાંજ્ઞાના આથણમાાં ગુર્, આાકાર, કદ, સાંખ્યા આાકદના
આથણ ઉમેરવાનુાં કાયણ કરે તે વવશેષર્
➢ કક્રયાના સમય, રીત, માત્રા, સ્થળ, આસભગમ, હે તુ, કારર્ વ
ગેરે જેવા સાંદભણગત આથણ ઉમેરનાર ઘટકાેને કક્રયાવવશેષર્
તરીકે આાેળખવામાાં આાવે છે.
▪ માેટા ભાઈ દાેડે છે.
▪ માેટા ભાઈ સવારે દાેડે છે.
▪ માેટા ભાઈ બગીચામાાં દાેડે છે.
▪ માેટા ભાઈ ઝડપથી દાેડે છે.
▪ માેટા ભાઈ સવારે બગીચામાાં ઝડપથી પાાંચ ર
ાાઉન્ડ દાેડે છે.
❑ હાંુ નહીં આાવી શકાંુ

1. હાંુ આાજે નહીં આાવી શકાંુ .
2. હાંુ હમર્ાાં નહીં આાવી શકાંુ .
3. હાંુ કદી નહીં આાવી શકાંુ .
આ બ
આમે પાછા જવાના હતા. આમે તરત પાછા જવાના હતા.
પપ્પા તમારુાં સરનામુાં શાેધતા હતા પપ્પા ઘર્ા વખતથી તમારુાં સરનામુાં શાે
. ધતા હતા.
નમણદાઆે મને જગૃત કયાો છે. નમણદાઆે મને હરહાં મેશ જગૃત કયાો છે.
આમારી છત્રી આેમ વરસકદવસમાાં તૂટી
આમારી છત્રી આેમ તૂટી ન જય.
ન જય.
બા સબચારી વૌતરુાં કરતી. બા સબચારી રાતકદવસ વૌતરુાં કરતી.
▪ સમયવાચક કક્રયાવવશેષર્ - તરત, ઘર્ા વખત

થી, હરહાં મેશ, વરસકદવસ, રાતકદવસ
❑ સમયવાચક કક્રયાવવશેષર્ શાેધાે.

▪ હવે આે જયકહિં દ હાેટેલમાાં રહે તી હતી.
▪ આે સલાહાે હાંુ પાાંચ વમનનટમાાં ભૂલી ગયાે.
▪ થાક કે કાં ટાળાની કદી ફકરયાદ નહીં.
▪ પપ્રય કવવ રાજેન્સ્દ્ર શુકલ કાયમ સાથે જ રહે .
▪ ટ્રે નના સમયે આેને ગચઠ્ઠી મળી.
❑ સમયવાચક કક્રયાવવશેષર્ ઉમેરાે

1. આમારી શાળામાાં સશક્ષર્માંત્રી આાવ્યા હતા.
2. દાદા છાપુાં વાાંચે છે.
3. આમે સાેમનાથના પ્રવાસે જવાના છીઆે.
4. મારી વષણગાાંઠ આાવશે.
5. બા આમને વાતાણ સાંભળાવતા.
❑ સમયવાચક કક્રયાવવશેષર્ ઉમેરાે

▪ આમારી શાળામાાં આાજે સશક્ષર્માંત્રી આાવ્યા હતા.
▪ ગયા આઠવાકડયે આમારી શાળામાાં સશક્ષર્માંત્રી આાવ્યા હતા.
▪ આેકવાર આમારી શાળામાાં સશક્ષર્માંત્રી આાવ્યા હતા.
▪ આમારી શાળામાાં 15મી આાૉગસ્ે સશક્ષર્માંત્રી આાવ્યા હતા.
આ બ
વેકેશન પૂરુાં થઈ ગયુાં. વેકેશન જલદી પૂરુાં થઈ ગયુ.ાં
સુરતમાાં કારમાાં આાગ લાગી. સુરતમાાં કારમાાં આચાનક આાગ લાગી.
આાવડી માેટી ઇમારત બની ગઈને ખબરે ય ન રાતાેરાત આાવડી માેટી ઇમારત બની ગઈને ખબરે ય
પડી. ન પડી.
મને કાેઈ રસ્તે મળે ને કદી પૂછે કે કે મ છે? આાેગચિં તુાં કાેઈ મને રસ્તે મળે ને કદી પૂછે કે કે મ છે?
સાહે બ કાાંઈ પૂછે તાે જવાબ આાપજે સાહે બ કાાંઈ પૂછે તાે જવાબ ફટાફટ આાપજે
▪ રીવતવાચક કક્રયાવવશેષર્ = જલદી, આચાનક, રાતાેરાત, આાેગચિં ત,ુાં ફટાફટ

❑ રીવતવાચક કક્રયાવવશેષર્ શાેધાે.

▪ આે તરત સાવધ થઈ ગઈ.
▪ બાને તેમના પૌસા નનયવમત મળતા.
▪ ચુપચાપ સુશી સાાંભળતી રહી.
▪ તેર્ે આજાં પામાાં રાત વીતાવી.
▪ ઘર આાસાનીથી મળી ગયુાં.
આ બ
આે બાેલી શકી: ‘હે લાે’ આે માાંડ બાેલી શકી: ‘હે લાે’
દુકાનદાર મારી સામે જેઈ રહ્યા હતા. દુકાનદાર મારી સામે ધારીધારીને જેઈ રહ્યા હતા.
સાગનાાં ઝાડને જર્ે કાેઈઆે શર્ગારી લીધા. સાગનાાં ઝાડને જર્ે કાેઈઆે રાતાેરાત શર્ગારી લીધા.
આેર્ે વાળ ઠીક કયાણ આભાનપર્ે આેર્ે વાળ ઠીક કયાણ
ઘર મળી ગયુ.ાં ઘર આાસાનીથી મળી ગયુાં.
ફગફગગયાે દીવાે બુઝાઈ ગયાે. આેકાઆેક ફગફગગયાે દીવાે બુઝાઈ ગયાે.
વરસાદ પડવા માાંડ્ાે. વરસાદ આેકધારાે પડવા માાંડ્ાે.
આેલા આે ગમાર, બાેલતાે જ. આેલા આે ગમાર, જરા ધીમાે બાેલતાે જ.
બેટા, તુાં સૂઈ જ. બેટા, તુાં નનરાાંતે સૂઈ જ.
મારા પપ્પાને દવાખાને લઈ જત. મારા પપ્પાને સીધા દવાખાને લઈ જત.
❑ રીવતવાચક કક્રયાવવશેષર્ :-
➢ વવદ્યાથીઆે જવાબ લખ્યાે.
▪ વવદ્યાથીઆે ઝડપથી જવાબ લખ્યાે.
▪ વવદ્યાથીઆે ધીમે ધીમે જવાબ લખ્યાે.
▪ વવદ્યાથીઆે સાચવીને જવાબ લખ્યાે.
▪ વવદ્યાથીઆે ચાેપડીમાાં જેઈજેઈને જવાબ લખ્યાે.
❑ રીવતવાચક કક્રયા વવશેષર્ ઉમેરાે.

▪ વરસાદ પડવા લાગયાે.
▪ ડ્રાઇવરે બસ ઉપાડી.
▪ બધાાં બગીચામાાં બેઠાાં હતાાં.
➢ આહીં વાક્યમાાં આેકદમ, આચાનક, ધાેધમાર, આેકધારાે આાેગચિં તાે, આેકા
આેક, ચુપચાપ, શાાંવતથી - વગેરે જેવાાં જુદાાં જુદાાં કક્રયાવવશેષર્ાે ઉમેરીને
, કક્રયાના આથણમાાં રીતનાે આથણ ઉમેરી શકાે છાે.
❑ માત્રાસૂચક કે પ્રમાર્વાચક કક્રયાવવશેષર્ :-

➢ નરે ન થાેડાં ુ ચાલે છે.
➢ બાપુજી જીવતા ત્યારે જીવલાે આવારનવાર ઘરે આાવતાે.
➢ ભીખલાને હીરાે (શીરાે) બાૌ (બહુ) ભાવે
➢ આે સખત ડરી ગઈ.
➢ માાંગીશ આેક જ વાર, લાગલગાટ નહીં માાંગુાં.

▪ નરે ન થાેડાં ુ ચાલે છે.
▪ નરે ન ખૂબ ચાલે છે.
▪ નરે ન બે કકલાેમીટર ચાલે છે.
▪ નરે ન કદવસમાાં આેકવાર ચાલે છે.

▪ માપનાે, માત્રાનાે, પ્રમાર્નાે આથણ ઉમેરાય છે.
આા આથણ ઉમેરનાર કક્રયાવવશેષર્ને માત્રાસૂચક
કે પ્રમાર્વાચક કક્રયાવવશેષર્ તરીકે આાેળખી
શકાય.

▪ કાર ખાેટકાઈ પડે તાે આેનાે માનલક થાેડાે શરમાય છે.
▪ ખીચડી મને બહુ ભાવે નહીં.
▪ શીલવાંત સાધુને વારાં વારે નમીઆે.
▪ આે પછી ફરી આેકવાર હાંુ આાહવા ગયાે.
▪ મળેલા જ્ઞાનને આાચરર્માાં મૂકવાનુાં આેટલુાં સહે લુાં નથી.
❑ આસભગમવાચી કક્રયાવવશેષર્ :-
▪ ઘર્ી વાર વિા - બાેલનાર વાક્યમાાં કક્રયા
સાંદભો પાેતાનાે આસભગમ - વૃગત્ત - વમજજ
જેવાે આથણ પર્ ઉમેરે છે.
▪ (આ) હવે નહીં જેઈઆે.
▪ (બ) બસ, હવે નહીં જેઈઆે.
આ બ
લાેકાે બસ ખાધે રાખે છે, પીધે રાખે છે આને જીવ્યે
લાેકાે ખાધે રાખે છે, પીધે રાખે છે આને જીવ્યે રાખે છે.
રાખે છે.
આે લાેકાે રસ્તાે ભૂલી ગયા હશે. આે લાેકાે કદાચ રસ્તાે ભૂલી ગયા હશે.
મામાના નરે નભાઇ કવવ થવાના. મામાના નરે નભાઈ ચાેક્કસ કવવ થવાના.
બધા ભલે ગમે તે કહે પર્ છત્રી લેવા રાજકાેટ તાે
બધા ગમે તે કહે પર્ છત્રી લેવા રાજકાેટ તાે શુાં રસશયા
શુાં રસશયા જવુાં પડે તાે પર્ જવુ,ાં આેવાે મારાે દૃઢ મ
જવુાં પડે તાે પર્ જવુ,ાં આેવાે મારાે દૃઢ મત હતાે.
ત હતાે.
છત્રી પર નામ-સરનામુાં લખવાનાે ઉપાય કારગત નીવડ્ છત્રી પર નામ-સરનામુાં લખવાનાે ઉપાય ખરે ખર ક
યાે. ાારગત નીવડ્ાે.
❑ આસભગમવાચી કક્રયાવવશેષર્ :-
▪ બસ, કદાચ, ચાેક્કસ, ભલે, ખરે ખર વગેરે આસભગમવાચી
કક્રયાવવશેષર્ છે.
▪ આવશ્ય, ખગચત, જરૂર વગેરે પર્ આા પ્રકારના આસભગમ
વાચી કક્રયાવવશેષર્ છે.
▪ ભલે, તમે કહાે છાે તાે પાાંચ વાક્ય લખીશુાં.
▪ કદાચ આમને આા વાત ન સમજઈ હાેય તાે !
▪ આમે પ્રયત્ન ચાેક્કસ કરીશુ.ાં
▪ સારુાં પકરર્ામ મેળવવા ખરે ખર મહે નત કરવી પડે .
❑ સ્થાનવાચક કક્રયાવવશેષર્ :-
આ બ
આેર્ે નજર કરી. આેર્ે આાજુબાજુ નજર કરી.
કનાેજે કાર રાેકી કનાેજે ગેસ્હાઉસ નજીક કાર રાેકી
તુાં આાનાંદને માેકલીશ ? તુાં આાનાંદને આહીં માેકલીશ ?
કરસસવર પછાડી સુશી દાેડી ગઈ. કરસસવર પછાડી સુશી બહાર દાેડી ગઈ.
આેને નવી દુનનયા વસાવવી હતી. આેને દૂર નવી દુનનયા વસાવવી હતી.
❑ સ્થાનવાચક કક્રયાવવશેષર્ :-
➢ સ્થાનવાચક કક્રયાવવશેષર્ = આાજુબાજુ, આાસપાસ, નજીક,
બહાર, દૂર
➢ સુશીઆે જેયુાં.
▪ સુશીઆે ઉપર જેય.ુાં
▪ સુશીઆે નીચે જેય.ુાં
▪ સુશીઆે બહાર જેય.ુાં
▪ સુશીઆે આાંદર જેય.ુાં
▪ સુશીઆે બાજુમાાં જેય.ુાં
▪ ‘મા’, ‘પર’ તથા ‘ઉપર’ જેવા પ્રત્યય - નામયાેગી દ્વારા
આવધકરર્ વવભક્તિ - સ્થાનકારક સૂચવાય છે.
▪ જેમકે ,
▪ આે હાસ્ ઘરમાાં વેરાઈ ગયુાં.'

▪ ગુજરાતી ભાષામાાં આા ઉપરાાંત હે તુ, કારર્ આાકદ

સૂચવવા માટે પર્ કક્રયાવવશેષર્ પ્રયાેજય છે.
▪ જેમકે ,
▪ સારુાં પકરર્ામ મેળવવા માટે હાંુ મહે નત કરુાં છાંુ .
▪ ‘હાંુ મહે નત કરુાં છાંુ .’ મૂળ વાક્ય છે. તેમાાં ‘સારુાં પકરર્ામ
મેળવવા માટે ' દ્વારા કક્રયાનાે હે તુ દશાણવાયાે છે.
GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
કદ્વરુિ આને રવાનુકારી
કદ્વરુિ
➢ કે ટલાક ધ્વનનઆાે કે શબ્ાેના બેવડાતા
ઘટકાે કે કદ્વરુક્તિ ઘટકાેને કદ્વરુિ પ્રયાેગ
કહે વાય છે.

કદ્વરુિ
ગામબામ દવાદારૂ પાેતપાેતાની પૌસેટકે
ગામેગામ ભાઈભાડાં ુ ગરમાગરમ નાેકરચાકર
મારામારી ડગુમગુ થરથર ખુલાંખુલા

રવાનુકારી
ટનટન ઘમઘમ કીચુડકીચુડ સડસડાટ
ઠનઠન છનનન ઝરમર ટીનટીન
ઘૂ - ઘૂ ટપટપ ઝગમગ
ખળખળ ટકટક ઝર્ઝર્ાટી

પાઠયપુસ્તક આાધાકરત માકહતી
❑ રવાનુકારી શબ્ાે -
➢ નીચેનાાં પશુ - પક્ષી શુાં બાેલે છે.
▪ કાગડાે : કા... કા...
▪ કૂતરાે : હાઉ... હાઉ...
▪ કાેયલ : કૂહૂ... કૂહૂ...
▪ સબલાડી : વમયાઉાં... વમયાઉાં
▪ માેર : ટં ..હૂાંક...ટં ..હૂાંક

રવાનુકારી શબ્ાે
➢ જ્યારે આાપર્ને સાંભળાતા આવાજને આાપર્ી
ભાષામાાં લખીઆે ત્યારે તેને ‘રવાનુકારી’ શબ્ાે
કહીઆે છીઆે.
➢ ઉદાહરર્ :
▪ ગાેરાર્ી ભરઉાંઘમાાં હતાાં. તેમને લાગયુાં કે કાેઈ
બારર્ુાં ખખડાવી રહ્યુાં છે... ખટ ખટ... ખટ ખટ.

1. આમે જર્ે કુદરતને ખાેળે પહાંચી ગયાાં. સામે જ ખળ ખળ કરતુાં ઝરર્ુાં
વહી રહ્યુાં હતુ.ાં
2. નળમાાંથી પાર્ી ટપકતુાં હતુાં... ટપ ટપ...ટપ...ટપ
3. આેને આચાનક કાેઈના ઝાાંઝરનાે આવાજ આાવ્યાે... છમછમ છમછમ

4. વરસાદની કાળી કડબાાંગ રાતે વરસાદ આટકવાનુાં નામ જ નહાેતાે લેતાે.
બહાર દે ડકાાંઆાે પર્ ડ્રાાંઉાં ડ્રાાંઉાં કરી રહ્યાાં હતાાં.
5. બાંદૂકમાાંથી સનનન કરતીકને ગાેળી છૂટી.

બાળ કાવ્ય
➢ બા, મને ચપટી વગાડતાાં આાવડી ગઈ !
➢ મારી ચપટી વાગે છે પટ્ટ પટ્ટ પટ્ટ,
➢ જર્ે ફૂટે બાંદૂકડી ફટ્ટ ફટ્ટ ફટ્ટ,
➢ પેલી સબલાડી ભાગે છે ઝટ્ટ ઝટ્ટ ઝટ્ટ
➢ બા, મને સબલી ભગાડતાાં આાવડી ગઈ.

➢ માત્ર સાાંભળવાના જ નહીં, જેવાના, સૂાંઘવાના કે આડવાના આનુભવને પર્
જ્યારે આા રીતે વ્યિ કરીઆે ત્યારે તેને પર્ ‘રવાનુકારી’ શબ્ જ કહે છે.
જેમ કે ,
1. કદવાળીમાાં ઘેર ઘેર પ્રગટે લા દીવાઆાેથી જર્ે આાખુાં નગર ઝળહળ થતુાં હતુ.ાં
2. આનાજની બધી ગુર્ આાંદર મૂકીને માાંગીલાલ બહાર આાવ્યાે ત્યારે પરસેવે
રે બઝે બ હતાે.
3. મુન્ની આાટલી નાની છે પર્ આેને પાર્ીપુરી ભાવે, તીખી તમતમ
4. ચૌતર ચાંપાે મહાેકરયાે, ને મહાેરી આાાંબાડાળ, મઘમઘ મહાેયાણ માેગરા, મં ગૂાંથી
ફૂલનમાળ.
5. ‘તમે ધમણયુગ કાેલાેની, કાાંકકરયા રહાે છાે ને ?’ આાટલુાં સાાંભળતાાં કાકાના
કાનના પડદા પર ગલીપચી થઈ.

આાટલુાં જર્ાે
➢ માત્ર કાન નહીં, પર્ આાપર્ી પાાંચેય ઇન્દ્ન્સ્દ્રય -
આાાંખ, નાક, કાન, જીભ આને ચામડીમાાંથી કાેઈ
પર્ આેકનાે આનુભવ સાકાર કરે તે શબ્ને
રવાનુકારી શબ્ કહે છે.

➢ આાપર્ે આા રવાનુકારી શબ્ને નામ કે કક્રયાપદ તરીકે પર્ વાપરતા
હાેઈઆે છીઆે. જેમ કે ,
▪ આેમનુાં ઘર બાળ પાૌત્ર-પાૌત્રીઆાેથી ખખલખખલાટ હસી ઊઠતુ.ાં
(લાેહીની સગાઈ)
➢ ‘ખખલખખલ’ પરથી ‘ખખલખખલાટ’ = કક્રયાવવશેષર્
➢ પાઠ્પુસ્તકની કૃવતઆાેમાાં આાવા રવાનુકારી શબ્ાે પ્રયાેજયા છે. જેમ કે ,
▪ કાવ્ય :ગુજણરીના ગૃહ કાં ુ જે આષાઢના ધનગજણન ઝીલ્યાાં રર્ઝર્તાાં ઉરતાંત.ે
▪ પાઠ : સખી માકણ ડી પગ મૂક્યાે કે તરત જ ખળખળ ખળખળ આેવાે
આવાજ શરૂ થાય.

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
નનપાત
❑ નન+પાત = પડવુાં
➢ ગુજરાતીમાાં કે ટલાક ઘટકાે આેવા છે, જે સાંજ્ઞા,

સવણનામ,વવશેષર્, કક્રયાવવશેષર્ આને કક્રયાપદ
સાથે આાવીને જુદી જુદી આથણ છાયાઆાે દશાણવે છે,
આેમને ‘નનપાત’ તરીકે આાેળખવામાાં આાવે છે.
નનપાત
1. ભારવાચક નનપાત :-
➢ વાક્યમાાં જ્યારે ભાર મૂકવાનાે હાેય

ત્યારે આા નનપાતનાે ઉપયાેગ થાય છે.
➢ જ, તાે, પર્, સુધ્ધાાં, વગેરે ભારવાચક

નનપાતાે છે.
નનપાત
❑ દા.ત :-
1) તમે જ આાવજે.
2) તમે પર્ આાવજે.
3) ભર્ેલાાં સુધ્ધાાં આાવી ભૂલ કરે છે.
4) તમેય આાજે વાાંચવા બેઠા !
5) હાંુ તાે જઈશ.
નનપાત
6) આેનુાં કામ ધીમુાંય ખરુાં.
7) આેર્ે મને પર્ બાેલાવ્યાે.
8) હાંુ પર્ આાવ્યાે હતાે.
9) આાખરે રસ્તાે પર્ રાત્રે સૂમસામ થઈ જય છે.
10) વૃક્ષાે ઉપર પર્ વસાંત દે ખાતી હતી.

નનપાત
2. સીમાવાચક નનપાત:-
1) ફ્ક્િ દસ વખત લખજે.
2) ફ્ક્િ દસ વમનનટમાાં આમે લખ્યુ.ાં
3) બાળકાે સસવાય કાેઈ ન હતુ.ાં
4) નદીઆાેમાાં માત્ર ચાેમાસામાાં પૂર આાવે છે.

નનપાત
5) પરીક્ષામાાં સાવ છેલાે નાંબર તેનાે હતાે
6) મારે માત્ર લખવાનુાં હતુ.ાં
7) ફ્ક્િ હાંુ હાજર રહ્યાે હતાે.
8) મેળામાાં તદ્દન સામાન્ય બાબતમાાં ઝઘડાે થયાે.
9) હાેટેલે પહાંચ્ા ત્યારે છેક સામાન યાદ આાવ્યાે.

નનપાત
3. પ્રકીર્ણ નનપાત:-
➢ ખાતરી, વવનાંતી, આાગ્રહ, આને આનુમવત,

દશાણવવા ઉપયાેગ થાય છે.
1) આાંદર આાવાેને. (આાગ્રહ)
2) કાેઈ તકલીફ નથી ને ?

નનપાત
3) બધા લાેકાે આાવશે ને ?
4) હવે પરીક્ષામાાં પાસ થવુાં છે ને ?
5) ભાઈ, થાેડી ચા લેશાે ને ?

નનપાત
➢ આેમ કે (આવધારર્ વાચક) :-
1) મને આેમ કે તમે નકહ ચાલી શકાે.
2) સશક્ષકાેને આેમ કે મને દાખલાે નહીં આાવડે .
3) મને આેમ કે તમે આાવશાે.

નનપાત
➢ હાં (આનુમવત/ સ્વીકૃવતવાચક નનપાત) :-
1) તમે આાવજે હાં
2) તમે વાાંચજે હાં

નનપાત
4. વવનયવાચક નનપાત:-
➢ આાદર કે માન દશાણવવા ઉપયાેગ થાય છે.
➢ ‘જી’ વવનયવાચક નનપાત છે.

નનપાત
1) બાપુજી, પૌસા માેકલાવાે.
2) ભૂલચૂક માફ કરશાેજી.
3) પત્રનાે જવાબ લખશાેજી.
4) બહે નજી, મને ચાવી આાપાે.
5) જીજજી, આહીં આાવાે.

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
જાં કચર આને સ્વરભાર
જાં કચર
➢ સરકાર સારી છે.
➢ સર કાર સારી છે.
➢ ખાતુાં ખાતુાં બાેલે છે.
➢ ખા તુાં ખા તુાં બાેલે છે.
➢ વાડીલાલ ફૂલાે આાપે છે.
➢ વાડી લાલ ફૂલાે આાપે છે.

જાં કચર
➢ આાભાર શાનાે?
➢ આા ભાર શાનાે?
➢ ભાઈલાલ સાડી લાવ્યાે.
➢ ભાઈ લાલ સાડી લાવ્યાે.

જાં કચર
➢ દીવા નથી દરબારમાાં છે આાંધારુ ઘાેર.
➢ દીવાનથી દરબારમાાં છે આાંધારુ ઘાેર.
➢ દાદા તમારી પાઘડી આાપાે ને....!
➢ દાદા તમારી પા ઘડી આાપાે ને....!

સ્વરભાર
❑ વાક્યના કાેઈ આેક શબ્ પર ભાર દઈને જુદા ભાવ
સાથે વાક્યનાે ઉચ્ચાર કરતાાં વાક્યને વવશેષ આથણ
મળે છે. આાવી રીતે બાેલવાની પ્રકક્રયાને સ્વરભાર
કરે છે.
➢ સારુાં - સા...રુાં
➢ ઠીક - ઠી...ક
➢ આેમ - આે...મ
➢ હા - હા...
➢ શુાં ખાધુાં - શુાં ખાધુાં ?

1. મં તમને પુસ્તક આાપ્યુાં હતુાં ? (આાપ્યુાં હતુાં કે નહતુાં આાપ્યુાં)
2. મં તમને પુસ્તક આાપ્યુાં હતુાં ? (મં કે બીજ કાેઈઆે)

3. મં તમને પુસ્તક આાપ્યુાં હતુાં ? (તમને કે બીજ કાેઈને)
4. મં તમને પુસ્તક આાપ્યુાં હતુાં ? (પુસ્તક કે બીજાંુ કાાંઈ)
5. મં તમને પુસ્તક આાપ્યુાં હતુાં ? (આાપ્યુાં હતુાં કે નહીં)

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
સવણનામ
પુરુષ આેકવચન
પહે લાે પુરુષ હાંુ , મારાથી, મારુાં, મારામાાં
બીજે પુરુષ તુાં, તમે, તારાથી, તારુાં, તારામાાં
ત્રીજે પુરુષ તે તેન,ે તેનાથી, તેન,ુાં તેનામાાં
પહે લાે પુરુષ બહુવચન આમે, આમને, આમારાથી, આમારુાં, આમારામાાં
બીજે પુરુષ બહુવચન તમે, તમને, તમારાથી, તમારુાં, તમારામાાં
તેઆાે, તેઆાેને, તેમનુાં, તેઆાેથી તેમનાથી, તેઆાેનુાં,
ત્રીજે પુરુષ બહુવચન
તેમનામાાં
સવણનામ
➢ આાપર્ે” – પહે લા-બીજ પુરુષનુાં સાંયુિ સવણનામ છે.

❑ ઉ.દા. :-
1. હાંુ બાેલવાનાે છાંુ .
2. તમારામાાંથી સબલાડીની ડાેકે ઘાંટ કાેર્ બાાંધશે?
3. આમારામાાં કાેઈ ડરે આેવુાં નથી.
સવણનામ
4. તમે આાખાે પ્રસાંગ વર્ણવાે.
5. મં તેમને મારી વાત કહી.
6. તે આમદાવાદ જવાનાે છે.
7. મને બાેલાવીને તેઆાેઆે ઠપકાે આાપ્યાે.
8. આાપ મારી વાત સાાંભળશાે?
સવણનામ
9. તે મારી વાત માનશે.
10. આાપર્ે સાથે જઈશુાં.
11. મારાથી બાેલી જવાયુાં.
12. આાપર્ાથી આા કામ ન થાય.

સવણનામ
13. મારુાં ગીર મને વહાલુાં છે.
14. તેનામાાં બુસદ્ધ નથી.
15. તારાથી પરીક્ષા પાસ ન થાય.

સ્વવાચક સવણનામ
➢ જે સવણનામ પુરુષ વાચક સવણનામ સાથે વપરાઈને

પાેતાને આાેળખે છે, તે સ્વવાચક સવણનામ કહે વાય છે.
1. હાંુ પાેતે આાવ્યાે હતાે.
2. તમે ખુદ આાવજે.

સ્વવાચક સવણનામ
3. તમે જતે જ લખાે.
4. મં સ્વયાં તમારી વાત સાાંભળી હતી.
5. તેને પાેતાનુાં કામ બીજ પાસે કરાવવાની આાદત છે.
6. તેનામાાં આાપાેઆાપ સમજ આાવી ગઈ.

દશણકવાચક સવણનામ
➢ પાસેની કે દૂરની પર્ પ્રત્યક્ષ વસ્તુ કે વ્યક્તિ દશાણવવા
વપરાતાાં સવણનામાેને દશણકવાચક સવણનામ કહે વાય છે.
1. પેલા ભાઈને મં તમારી ચાવી આાપી છે.
2. પેલી સ્ત્રીઆે તમારા માટે હલવાે માેકલ્યાે.

3. ઈ માેટાે છે.
4. આાર્ે મને માયાો.
5. તેર્ે મારાે ફાેન લીધાે.
6. આે ત્યાાં કામ કરતાે હતાે.

7. મારા માટે આાેલ્યુાં લાવ્યાે ?
8. તને કઈ છાેકરી ગમે છે? આા કે પેલી?
9. ‘આા રહ્યા ઈાંગલેન્ડના આેક યશસ્વી
વડાપ્રધાન.’
સાપેક્ષ સવણનામ / સાંબાંધી સવણનામ
➢ આેકબીજની આપેક્ષાઆે વપરાતા સવણનામાેને સાપેક્ષ
સવણનામ કહે વાય છે.
➢ આાવા વાકયાેમાાં પહે લાે ભાગ બાેલ્યા પછી બીજે ભાગ
બાેલવાે જ પડે છે.

1. જે ખાડાે ખાેદે તે પડે .
2. જે વાાંચે તે પાસ થાય.
3. જેને રામ રાખે તેને કાેઈ ન ચાખે.
4. જેને ધગશ હાેય તેને ઊભા થવાનુાં છે.

5. જેર્ે આાપી જણ્યુાં તેર્ે જીવી જણ્યુાં.
6. જે વાવશે તે લર્શે.
7. જેર્ે દે શની સાંસ્કૃવતને પ્રેમ કયાો તેર્ે પાેતાનુાં જીવન સુધાયુું.
8. જે વાાંચશાે તાે પાસ થશાે.
9. જ્યારે મહે માન આાવ્યા ત્યારે તે સૂતાે હતાે.

આનનનશ્ચત સવણનામ :
➢ જે સવણનામ વડે ચાેક્કસ વ્યક્તિ કે પદાથણનાે આથણ સૂચવાતાે
નથી, તેવા સવણનામને આનનનશ્ચત સવણનામ કહે છે.
1. તમે કઈાંક કહાે!
2. કાેઈકે બૂમ પાડી.
3. કે ટલાક લાેકાે આાવ્યા.
4. મારે ફલાર્ી વસ્તુ જેઈઆે છે.

આનનનશ્ચત સવણનામ
5. આમુક લાેકાે સ્વાથણ માટે કામ કરતાાં હાેય છે.
6. કાેઈ પર્ માર્સ પત્નીને સહન ન કરી શકે .
7. આન્ય વાત મારે સાાંભળવી છે.
8. ઘર્ી બાબતાે આાંગે આમારી વચ્ચે વાતાે થઈ.

પાઠ્પુસ્તક આાધાકરત માકહતી
➢ વાતચીતમાાં કે વર્ણનમાાં આેકવાર ‘નામ’ કે

‘સાંજ્ઞા’ પ્રયાેજય પછી વારાં વાર આે ‘સાંજ્ઞા’નાે
પ્રયાેગ આથણગ્રહર્માાં બાધક બને છે, તેથી આે
‘નામ’ને સ્થાને જે પ્રયાેજય છે તેને
‘સવણનામ’ કહે છે.
સવણનામના પ્રકાર
➢ વાતચીતમાાં કે વર્ણનમાાં આેકવાર ‘નામ’ કે ‘સાંજ્ઞા’
પ્રયાેજય પછી વારાં વાર આે ‘સાંજ્ઞા’નાે પ્રયાેગ
આથણગ્રહર્માાં બાધક બને છે, તેથી આે ‘નામ’ને
સ્થાને જે પ્રયાેજય છે તેને ‘સવણનામ’ કહે છે.

➢ વાક્યાેમાાંથી સવણનામ આાેળખાે. વાક્યમાાં આેકથી

વધારે સવણનામ હાેઈ શકે .
1. હાંુ પર્ રડ્ાે.
2. પપતાજી પાેતે મને મારશે આેવાે ભય તાે ન જ હતાે.
3. તં કીધાે કે ર, મને કે મ વીસરે રે ?

4. બીડી પીવાની ટે વ જાં ગલી, ગાંદી આને
હાનનકારક છે, આેમ મં સદાય માન્યુાં છે.
5. પે...લુાં માંકદર જેય?ુાં

આધાેરેખખત શબ્ સવણનામ છે.
1. હવે પછી ચાેરી ન જ કરવાનાે મં નનશ્ચય કયાો.
2. તેમને ભગાંદરનુાં દરદ તાે હતુાં જ
3. તમાે પાસ આમાે વવદ્યા શીખતા, તને સાાંભરે રે ?
4. મારડમાાં હાંુ મગફળીના સાેદા માટે ગયેલાે.
5. આેને વળી બીજે ખાજ લેવા જવુાં પડશે ને?

પુરુષવાચક સવણનામ:-
➢ આેક વાક્યમાાં આેકથી વધારે પુરુષવાચક
સવણનામ હાેઈ શકે .
1. આેમર્ે ધારી ધારીને બાેલનારને જેયાે.
2. આાપર્ સૂતા આેક સાથ રે , તને સાાંભરે રે ?

પુરુષવાચક સવણનામ:-
3. બીડી પીવાની ટે વ જાં ગલી, ગાંદી ને હાનનકારક
છે, આેમ મં સદાય માન્યુાં છે.
4. પર્ તમે કાં ઈક ચમત્કાર જેયાે હશે.
5. તેઆાે ખાટલાવશ હતા

પ્રશ્ાથણક સવણનામ:-
1. વહાલાજીનુાં રૂપ મહાશુભકારી, રસસયા વીર્ કે મ રહીઆે ?
2. મરીને શાે લાભ ?
3. મહારાજે દૂરબીન બાજુ પર મૂકી પૂછ્ુાં, ‘શુાં છે ?’
4. તે આાભપરાનાે છાાંયાે મૂકીને આહીં શા સારુ જમીન માગાે છાે ?
5. શેઠ છાે, શેનાે વેપાર કરાે છાે ?

આનનનશ્ચત સવણનામ:-
1. શીંગાેડાના મારને કાેઈક રીતે રાેકીઆે તાે આામાાં બનારસી લાંગડાે પાકે
2. જ્યારે કાેઈ આાપઘાત કરવાની ધમકી આાપે છે ત્યારે તેની મારા પર બહુ
આાેછી આસર થાય છે.
3. આે ગામમાાં ખાસ હાંુ કાેઈને આાેળખુાં નહીં.
4. જર્ે તેમના મનમાાં કાં ઈક ઊતયુ.ું
5. ત્યાાં કાેતરમાાંથી આેક ખેડૂ માર્સે આાવીને પ્રર્ામ કરીને કાં ઈ ભેટ ધરી
આનનનશ્ચત સવણનામ:-
➢ જેમ નામ-સાંજ્ઞા પરથી વવશેષર્ સાધી શકાય છે,

તેમ સવણનામ પરથી પર્ વવશેષર્ સાધી શકાય છે.
➢ જેમકે ,
➢ ‘રમેશની ચાેપડી’, હવે જે ‘રમેશ’ને બદલે ‘હાંુ ’

વાપરીઆે તાે “મારી ચાેપડી.'
આેકવચન બહુવચન
સાવણનાવમક સાવણનાવમક
સવણનામ સવણનામ
પ્રથમ વવશેષર્ વવશેષર્
પુરુષ આમે, આમારુાં,
હાંુ - મં મારુાં
આાપર્ે આાપર્ુાં
બીજે
તુાં - તે તારુાં તમે તમારુાં
પુરુષ
ત્રીજે તેમનુ,ાં
તે તેનુાં તેઆાે
પુરુષ તેઆાેનુાં
➢ સાવણનાવમક વવશેષર્ વવકારી વવશેષર્ છે. આેટલે
કે , સાંજ્ઞા - નામ આનુસાર તે નલિં ગ-વચન લે છે.
➢ જેમકે ,
➢ (તેઆાે) તેમનુાં - તેમનુાં ઘર (નપુ.ાં નલિં ગ), તેમની

પરીક્ષા (સ્રી.), તેમનાે વગણ (પુ.)
❑ સાવણનાવમક વવશેષર્
➢ ઉદાહરર્ : આા મારી બાેરડીનાાં બાેર છે.
1. આમારી પરાધીનતા આેમને સાલવા લાગી
2. વહાલાજીનુાં રૂપ રૂદે માાં વસસયુાં, મનડાં ુ તે ધસસયુાં મારુ.
3. આા તમારી પડખેના દીપડા ન રાં જડે તાેયે ઘર્ુાં
4. ટાઢે ધ્રૂજે આાપર્ાે દે હ, મને કે મ વીસરે રે ?

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
સમાસ
❑ સમાસ
➢ સમાસ આેટલે સાંક્ષેપ કરવાે.
➢ સમ્ + આાસ — બેસવુાં

❑ સમાસ
▪ ઈશ્વરને આાધીન = ઈશ્વરાધીન
▪ દે વાેનુાં આાલય = દે વાલય
▪ રાજનાે દરબાર = રાજદરબાર

❑ દ્વન્દ્વ સમાસ
➢ સમુચ્ચય દ્વન્દ્વ સમાસ
▪ માતા-પપતા
▪ ભાઈ-બહે ન
▪ રામ-લક્ષ્મર્
▪ રામ — લક્ષ્મર્ — જનકી
▪ તન— મન— ધન
➢ વૌકલ્પલ્પક દ્વન્દ્વ
▪ ચાર-પાાંચ
▪ આાવક-જવક
▪ ઊઠવુાં-બેસવુાં
▪ નફાે-ખાેટ
▪ રાત-કદવસ
▪ તડકાે-છાયડાે
▪ જમા-ઉધાર
➢ સમાહાર દ્વન્દ્વ
▪ વાડી-વજીફાે
▪ કરવેરાે
▪ નાેકર-ચાકર
▪ માન-માેભાે
▪ મેવા-મીઠાઈ
▪ ધન-દાેલત
❑ તત્પુરુષ સમાસ
➢ જ્યારે પૂવણપદ ઉત્તરપદ સાથે વવભક્તિ
સાંબાંધથી જેડાયેલુાં હાેય ત્યારે તેને
તત્પુરુષ કહે છે.

➢ કતાણ – આે
➢ કમણ — ને
➢ કરર્ – થી, થકી, વડે
➢ સાંપ્રદાન – માટે
➢ આપાદાન – માાંથી, થી
➢ સાંબાંધક – નાે, ની, નુ,ાં ના
➢ આવધકરર્ તત્પુરુષ - માાં

કદ્વતીયા
કરર્ તત્પુરુષ સાંપ્રદાન તત્પુરુષ આપાદાન તત્પુરુષ સાંબાંધક તત્પુરુષ આવધકરર્ તત્પુરુષ
તત્પુરુષ
લાેભવશ આાશાભયુું પ્રયાેગશાળા ઋર્મુિ વનમાળી સાંતસશરાેમર્ી
ભાગયવશ ગુર્ સાંપન્ન શયનગ્રહ ભયમુિ હાથચાલાકી સ્વગણવાસ
દે વાધીન તકણ બદ્ધ કાકબલી સ્વાથણરકહત લિગાળાે નરાેત્તમ
ઈશ્વરાધીન રત્નજકડત યજ્ઞકાંુ ડ ધમણભ્રષ્ટ વાર્ી શૂરાે
રાજનશ્રત વરમાળા દાનવીર
❑ આેકદે શી તત્પુરુષ
▪ સાંબાંધક વવભક્તિથી વવગ્રહ
▪ આધમર્
▪ સવાશેર
▪ પાશેર
▪ મધ્યાહન
▪ પૂવણકહિં દ
❑ નઞ તત્પુરુષ
▪ આજ્ઞાન
▪ આધમણ
▪ આર્આાવડત
▪ આરુગચ
▪ આન્યાય
❑ આલુક તત્પુરુષ
➢ જે તત્પુરુષ સમાસમાાં વવભક્તિના પ્રત્યેયનાે
લાેપથતાે નથી તેવા સમાસને આલુક તત્પુરુષ સમાસ
કહે છે.
▪ ઘાેડેસવાર
▪ વાચસ્પવત
▪ દે વાનાપપ્રય
❑ કદ્વગુ સમાસ
▪ પૂવણપદ સાંખ્યાવાચક વવશેષર્ હાેય છે.
▪ નવરાવત્ર ▪ સપ્તવષિ
▪ વત્રલાેક ▪ પાંચવટી
▪ ખટરસ ▪ નવરસ
▪ ચાતુમાણસ ▪ પચાાંગ
▪ મધ્યાહન
▪ ચાેધાર
❑ કદ્વગુ સમાસ
▪ સપ્તવષિ
▪ પાંચવટી
▪ નવરસ
▪ આરુગચ
▪ આન્યાય
▪ પચાાંગ
❑ મધ્યમપદલાેપી સમાસ
▪ શાેકઠરાવ
▪ ઘરજમાઈ
▪ માંજૂરીપત્ર
▪ ધૂપસળી
▪ સસિં હાસન
▪ ઘાેડાગાડી
▪ બાળલિ
❑ મધ્યમપદલાેપી સમાસ
ાં ગાડી
➢ ઊટ
➢ કવવ છૂટ
➢ બળદગાડી
➢ નનમર્ૂકપત્ર
➢ કૂતરાગાડી
➢ હાથરૂમાલ
❑ કમણ ધારય સમાસ
• વવશેષર્ – વવશેષ્ય સાંબાંધ
• ઉપનામ – ઉપમેય
• ઉપમાન – સાધારર્ ધમણ

વવશેષર્ – વવશેષ્ય ઉપમાન – ઉપમેય ઉપમાન – સાધારર્ ધમણવાળા
કમણધારય
મહારાજ નારીરત્ન મેઘગાંભીર
કા પુરુષ વચનામૃત નરકે સરી
મહારાર્ી સત્તાભૂખ મધમીઠાં ુ
ભાષાાંતર માયાનગરી રાજવષિ
શ્વેતક્રાાંવત નયનબાર્ ઘનશ્યામ

➢ ઉપમાન – સાધારર્ ધમણવાળા
➢ વવશેષર્ – વવશેષ્ય ➢ ઉપમાન – ઉપમેય
કમણધારય
દે શાાંતર ચરર્કમળ મુખકમળ
સરપાંચ કાયાકાેટડી આમૃત મીઠાંુ
આવળ બુસદ્ધ ાં વૌધ
ઊટ
પાટનગર જુગજૂનુાં
વચગાળાે કડવુાં વખ
ઇષ્ટ પાત્ર કાજળ કાળુાં
કાળુાં મેશ
❑ આવ્યવીભાવ સમાસ
➢ પૂવણપદ ગાૌર્ હાેય આને ઉત્તરપદ નામ હાેય ત્યારે આવ્યવીભાવ
સમાસ બને છે.
➢ પ્રવતકદન, આાજન્મ, આાજીવન, હરરાેજ, યથાશક્તિ.

❑ ઉપપદ સમાસ
➢ પૂવણપદ નામ હાેય જ્યારે ઉત્તરપદ ગાૌર્ હાેય ત્યારે
ઉપપદ સમાસ બને છે.

❑ ઉપપદ સમાસ
➢ સમથણનકાર ➢ હરામખાેર
➢ પથદશણક ➢ વવશેષજ્ઞ
➢ કલાકાર ➢ જશાેદા
➢ કથાકાર ➢ નમણદા
➢ તટસ્થ ➢ ખેચર
➢ શત્રુધ્ન ➢ ચક્રધારી
➢ ટે કેદાર ➢ શાંકર
❑ બહુવ્રીકહ સમાસ
➢ ચક્રપાર્ી ➢ ચાેખડાં ુ
➢ ગજનન ➢ મીનાક્ષી
➢ મહાબાહુ ➢ ડાલા મથથાે
➢ આગમબુસદ્ધ ➢ મુશળધાર
➢ ભારે પગી ➢ તાાંબા વરર્ુાં
➢ આેકલપેટ્ટાંુ ➢ નમાયુાં
➢ પાંચરાં ગી ➢ કાળમુખુાં
➢ ચતુભુણજ
❑ પાઠ્પુસ્તક આાધાકરત માકહતી
➢ સબનજરૂરી પુનરાવતણનને ટાળવા માટે આાપર્ે જે ટૂાંકાે
રસ્તાે શાેધ્યાે તે ‘સમાસ’.

➢ નીચેનુાં વાક્ય વાાંચાે :
▪ આા તુલસીશ્યામ જવાઆાવવાનાે ધાેરીમાગણ છે.
▪ આા તુલસીશ્યામ જવાનાે ધાેરીમાગણ છે.
▪ આા તુલસીશ્યામથી આાવવાનાે ધાેરીમાગણ છે.

➢ આેટલે કાેઈ પર્ સમાસને જ્યારે સમજવાે હાેય, આાેળખવાે હાેય
ત્યારે પહે લાાં તેની ‘ટાળેલી’ વવગતાેને ઉમેરવી પડે
➢ માેરમુગટ
➢ જળાાંઝાાંખરાાં
➢ જીવનજાં ગ
➢ માેરમુગટ – માેરનુાં પીંછાંુ લગાવેલાે મુગટ
➢ જળાાંઝાાંખરાાં - જળાાં આને ઝાાંખરાાં
➢ જીવનજાં ગ - જીવનરૂપી જાં ગ

➢ આા આથણ સમજવાની, નહીં મૂકેલી મૂળ વવગતાેને
ઉમેરવાની પ્રકક્રયાને ‘સમાસવવગ્રહ' કહીઆે છીઆે. પર્
સમાસવવગ્રહ કરતાાં પહે લાાં જરૂરી છે કે , આે શબ્ાેને
આાેળખી શકાય.
▪ ‘જીવનજાં ગ’
1. મહારવ તર્ી કદશા પર ઠરી બધી ચાહના.
2. કહીંથી વળગી વવનાશકર આાાંધળી આા બલા.
3. પરાં તુ દૃઢનનશ્ચયી નકહ જ આેમ વાયાણ વયાણ.
4. પ્રકૃવતને હરહાં મેશ સાંસ્કૃવતનુાં રૂપ આાપતા રહે વુાં.
5. આખૂટ મણર્માેતીકાેષ, લઈ બ્હાર આે આાવવયા.

➢ હવે, તમે આે સમાસના બાંને શબ્ાેને આાેળખી શકાે છાે ?
1. મહારવ - મહા, રવ
2. વવનાશકર - વવનાશ, કર(નાર)
3. દૃઢનનશ્ચયી - દૃઢ, નનશ્ચયી
4. હરહાં મેશ - હર, હાં મેશ
5. મણર્માેતીકાેષ - મણર્, માેતી, કાેષ

➢ કારર્ કે , તમે સમાસના શબ્ાેને આાેળખી શકશાે તાે
તેનાે આથણ સમજી શકશાે.
➢ કે ટલીક વાર સમાસનાાં આા પદાે સાંવધથી જેડાયેલાાં પર્
હાેઈ શકે . તાે તમારે સાંવધ છૂટી પાડવી પડે , પછી બે
શબ્ાે આાેળખાય.
➢ મહાેદવધ, વાતાવરર્, સપ્તવષિ , કમાણધીન, વનાૌષવધ, કહમાલય, આચ્છેર
મહાેદવધ - મહા + ઉદવધ વનાૌષવધ - વન + આાૌષવધ

વાતાવરર્ - વાત + આાવરર્ કહમાલય - કહમ + આાલય
સપ્તવષિ - સપ્ત + ઋવષ આચ્છેર - આધ્ + શેર
કમાણધીન - કમણ + આધીન
➢ આહનનિ શ, મધ્યાહ્ન, કલાનનકે તન, કવવવર, ઘનશ્યામ, દીપાવનલ, રત્નાકર
➢ આહનનિ શ - આહુઃ + નનશ - આહ - કદવસ, નનશ - નનશા, રાવત્ર
➢ મધ્યાહ્ન - મધ્ય + આહ્ન - આહ્ન - કદવસ
➢ કલાનનકે તન - કલા-નનકે તન - નનકે તન - ઘર, સ્થાન(‘શાાંવતનનકે તન' સમજઈ જય ?)
➢ ઘનશ્યામ - ઘન-શ્યામ - ઘન - વાદળ
➢ દીપાવનલ - દીપ + આાવનલ - આાવનલ - હાર, પાંક્તિ, (લાઇન)
➢ રત્નાકર - રત્ન + આાકર - આાકર - સમૂહ, જથથાે

❑ આાટલુાં જર્ાે
➢ ‘આાલય’ આેટલે ‘ઘર, સ્થાન’
➢ ‘કહમાલય’નાે આથણ ‘કહમ ધરાવતુાં સ્થાન’
➢ ‘દે વાલય (દે વનુાં સ્થાન),
➢ વવદ્યાલય’ (વવદ્યા મેળવવાનુાં સ્થાન)
➢ ગુજરાતીમાાં આનેક સમાસ આેવા છે, જેમાાં સાંસ્કૃત શબ્ાે આાવે છે

➢ ક્યારે ક આેવુાં બને કે , બે સરખા લાગતા શબ્ાે હાેય, પર્ બાંનેના આથણ જુદા
હાેય પર્ આાપર્ને કાેઈ આેક જ આથણ ખબર હાેય તાે ?
➢ જેમકે , ‘વરમાળા’ આને ‘કવવવર’
➢ વરમાળા વરને પહે રાવવાની માળા
➢ આહીં ‘વર’ આેટલે ‘લિ કરવા નીકળેલ પુરુષ’ (વરરાજ, પવત) આેવાે થાય.
➢ પરાં તુ ‘કવવવર’ આથાણત્ ‘શ્રેષ્ઠ કવવ’ ‘પાંકડતવર’ મુનીવર.

➢ તાે હવે આાપર્ે કે ટલાક સમાસનાે વવગ્રહ કરીઆે ?
➢ પરાધીન -પરને આધીન (‘આધીન’ આને ‘આાધીન’ બાંને ચાલે. કારર્ કે ,
વૌકલ્પલ્પક જેડર્ી છે.)
➢ સ્વેચ્છા - સ્વ-પાેતાની ઇચ્છા
➢ લાગર્ીભયુું - લાગર્ીથી ભરે લુાં
➢ હરવખત - દર વખતે
➢ ભૂતળ - ભૂ-જમીનની સપાટી

➢ સમાસ શાેધાે :-
➢ બાબુને બેચાર છીંકાે આાવી ગઈ.
➢ જર્ે નાનામાેટા જીવાેનુાં સાંગ્રહસ્થાન
➢ આાપર્ી કીડીબહે નાે સબચારી કે ટલુાંય ચાલીને છેક કચરાપેટી સુધી ક્યાાં જય ?
➢ બીજના ઘેર હાેય તાે ભૂખીતરસી ક્યારની મરી ગઈ હાેય.
➢ ગુજણરીના ગૃહકાં ુ જે આમારુાં જીવન ગુાંજે, ગુાંજે ?

➢ નીચે કે ટલાાંક વાક્યાે આાપ્યાાં છે. તેમાાં સમાસ નીચે રે ખા દાેરેલી જ છે. તમારે આે
સમાસનાાં પદ છૂટાાં પાડવાનાાં છે, તેમનાે વવગ્રહ કરવાનાે છે.
➢ દરરાેજ તાે ના બને, પર્ બીજેત્રીજે દહાડે આેને દહીં આાપજે.
➢ હાંુ દાખલ ગથયાે કે તરત નાચગાન બાંધ.
➢ આાપની મેરબાની હાેય તાે આાંઈ જ કાં ઈ નાનુાંમાેટાંુ કામ આાલાે.
➢ બહારથી સાંભળાતાે રાેકકળનાે આવાજ બાંધ થાય છે.
➢ સશકારીઆાે જળાાંઝાાંખરાાંમાાંથી નીચે જતી કે ડીઆે સાવચેતીથી ઊતરતા હતા.

❑ સમાસ ❑ આથણઘટન ❑ વવગ્રહ

બીજેત્રીજે બીજ દહાડે કે ત્રીજ દહાડે બીજે કે ત્રીજે
નાચગાન નાચ બાંધ આને ગાન બાંધ નાચ આને ગાન
નાનુાંમાેટાંુ નાનુાં કામ કે માેટાંુ કામ નાનુાં કે માેટાંુ
રાેકકળ રાેવાનાે આને કકળવાનાે રાે આને ક્કળ
ઝાળાાંઝાાંખરાાં જળાાંમાાંથી આને ઝાાંખરાાંમાાંથી જળાાં આને ઝાાંખરાાં
➢ તત્પુરુષ સમાસ :-
➢ ગાેકળગાયના ભપકા ને વીંછીનાે ચરર્સ્પશણ.
➢ ભગાંદરના દદણ ને કા૨ર્ે તેઆાે ખાટલાવશ હતા.
➢ શયનખાંડ ને શય્યા મળશે, ગાેદ માતની ક્યાાં ?
➢ જે કે , આા પુણ્યવાંતી પ્રવૃગત્ત છે આેમાાં જીવદયા સમાઈ છે.
➢ ઈમાાંથી દે વદૂતાે પસાર થઈને મને આાાંઈ પાછાે લાવ્યા.
➢ દે વાાંશીની મનાેકામના પૂર્ણ કરવા તાે તમને આાંઈ તેડ્ા છે.

➢ ચરર્સ્પશણ - ચરર્ને સ્પશણ
➢ ખાટલાવશ - ખાટલાને વશ
➢ શયનખાંડ - શયન (સૂવા) માટે નાે ખાંડ
➢ જીવદયા - જીવાે માટે ની દયા
➢ દે વદૂત - દે વના દૂત
➢ મનાેકામના - મનની કામના (સાંવધ છૂટી પાડી ?)

➢ જે સમાસનુાં પૂવણપદ ઉત્ત૨૫દ સાથે વવભક્તિથી જેડાયેલુાં હાેય,
તેને તત્પુરુષ સમાસ કહે છે.
➢ સામાન્ય રીતે તેનુાં ઉત્તરપદ મુખ્ય આને પૂવણપદ ગાૌર્ હાેય છે.
➢ આા પદનાે વવગ્રહ કરતી વખતે વવભક્તિપ્રત્યયાે આથવા
નામયાેગી ઉમેરાય છે.

વવભક્તિ સાંબાંધ વવભક્તિપ્રત્યય ઉદાહરર્

કમાણધીન, આાદરયાેગય, મનગમતુાં, સજપાત્ર,
કદ્વતીયા કમણ શૂન્ય, -ને
પ્રેમવશ
ગચિં તાગ્રસ્ત, રસભીનુાં, શાેકાતુર કષ્ટસાધ્ય,
તૃતીયા કરર્ (સાધન) -થી, વડે
તકણ બદ્ધ
પ્રયાેગશાળા, ભાેજનગૃહ, સત્યાગ્રહ, દે શપ્રેમ,
ચતુથી તાદણ થ્યણ (તે માટે ) માટે
ગાૌશાળા
વવભક્તિ સાંબાંધ વવભક્તિપ્રત્યય ઉદાહરર્

આપાદાન
પાંચમી -થી, થકી, -આે ઋર્મુિ, દે શનનકાલ, પદભ્રષ્ટ, પદચ્ુત
(છૂટા પડવુ)ાં
-ન, (આાે, ઈ, ઉ, ઘરધર્ી, જીવનસાધના, પપતાપ્રેમ, ગાંગાજળ,
ષષ્ઠી સાંબાંધ
આા...) રાજકુમાર
આવધકરર્ કાયણકુશળ, જળક્રીડા, કલાપ્રવીર્, લાેકપપ્રય,
સપ્તમી -માાં, -આે, પર
(સ્થાન) ગૃહપ્રવેશ
➢ નાંધ : સામાન્ય રીતે ‘આાતુર’નાે આથણ ‘ખૂબ ઉત્સુક,
ઉત્કાં કઠત’ થતાે હાેય છે. પરાં તુ ‘આાતુર’ શબ્ના ‘આધીરુાં’,
‘તૌયાર’, ‘બીમાર’ જેવા આન્ય આથાો પર્ થાય છે. તેમાાં
‘પીડાતુાં, દુુઃખી’ આથણનાે પર્ સમાવેશ થાય છે. ‘ગચિં તાતુર,
શાેકાતુર’ આાકદ સમાસમાાં ‘આાતુર’માાં આા ‘પીડાતુ,ાં
દુુઃખી’ના આથણમાાં પ્રયાેજય છે.

1. આાપર્ે ધાવમિ ક ભાવના વાળાાં હાેવાથી પરમેશ્વરની આાપર્ા
પર આઢળક કૃપા છે.
2. આે ગીત તાે ગાૌરવપૂવણક આાપર્ે ગાઈ શકીઆે તેમ છીઆે
શૌશવથી વૃદ્ધાવસ્થા સુધી.
3. આાધેડ ઉાંમરની, બાળવયમાાં વવધવા થતાાં આા ક્ષેત્રમાાં પડે લી
મેટ્રને આાશ્વાસન આાપતાાં કહ્યુાં.

❑ કમણધારય સમાસ
➢ પરમેશ્વર - પરમ ઈશ્વર
➢ વૃદ્ધાવસ્થા - વૃદ્ધ આવસ્થા
➢ બાળવય – બાળ વય
➢ વવશેષર્-વવશેષ્યનાે સાંબાંધ ધરાવતાાં કમણધારય સમાસ
➢ મહાત્મા, મહવષિ , પીતાાંબર, વમષ્ટાન્ન, સ્વદે શ, નવવધૂ, ગાેળાકાર,
લાંબચાેરસ, પ૨ગામ, નીલકમળ, સન્માગણ, સસદ્ધપુરુષ, હીનકમણ, સદાચાર,
પરદે શ, મહારાજ, શ્યામવર્ણ, ઉચ્ચાસભલાષ, પૂવણજ્ઞાન વગેરે.
➢ આેની આાયુધારા હજી વહે છે.
➢ વવશ્વવાડી ને સુફનલત ક૨વા નસનસથી રસ આચ્ાણ.
➢ પછી દાકરદ્ર ખાેવા દાસનુાં, સાેમદૃખષ્ટ શ્યામે કરી.

➢ આાયુધારા : આાયુષ્યરૂપી ધારા
➢ વવશ્વવાડી : વવશ્વરૂપી વાડી
➢ સાેમદૃખષ્ટ : સાેમ-ચાંદ્ર જેવી (શીતળ) દૃખષ્ટ
➢ ઘનશ્યામ : ઘન (વાદળ) જેવાે શ્યામ
➢ હૌ યાસગડી : હૌ યારૂપી સગડી
➢ મધમીઠાં ુ : મધ જેવુાં મીઠાં ુ

❑ આાટલુાં જર્ાે
➢ જ્યારે સમાસનાાં બે પદ વચ્ચે આા પ્રકારના
સરખામર્ીનાે કે આભેદત્વનાે સાંબાંધ હાેય (ઉપમેય-
ઉપમાનનાે સાંબાંધ હાેય) ત્યારે પર્ તેને ‘કમણધારય’
સમાસ કહે છે.

➢ સાંસારસાગર : સાંસાર રૂપી સાગર
➢ ફૂલડાાં કટાેરી : ફૂલડાાં રૂપી કટાેરી
➢ જીવનવન : જીવન રૂપી વન
➢ વદનકમળ : વદનરૂપી કમળ
➢ જ્ઞાનદીપ : જ્ઞાનરૂપી દીપ
➢ વજ્રલેપ : વજ્ર જેવાે લેપ
➢ ચરર્કમળ : કમળ જેવુાં ચરર્
➢ નરસસિં હ : સસિં હ જેવાે નર
➢ પવનવેગ : પવન જેવાે વેગ
❑ આધણરેખખત સમાસને સમજે :-
▪ સદ્દગુર્ી બાળક ફિ સાેળ જ વરસ ભલે જીવે, આે જ કુલાેદ્ધારક થશે.
▪ શ્રીમાંત સયાજીરાવ આાવા આેક કાેતરની ભેખડ ઉપર આાંગરક્ષક સાથે ઊભા હતા.
▪ બીડી પીવાની ટે વ જાં ગલી, ગાંદી આને હાનનકારક છે, આેમ મં સદાય માન્યુાં છે.
❑ ઉપપદ સમાસ :-
➢ સમાસનુાં છેલુાં પદ કાેઈ કક્રયાસૂચક નામ
હાેય આને જે સમાસનુાં ઉત્તરપદ
કક્રયાવાચી નામ હાેય તેને ઉપપદ સમાસ
કહે છે.
➢ તકસાધુ : તક સાધનાર
➢ ધાડપાડુ : ધાડ પાડનાર
➢ પાર્ીકળાે : પાર્ી કળનાર
➢ વહીવાંચાે : વહી (નાંધ) વાાંચનાર

➢ ભીખમાંગાે : ભીખ માગનાર
➢ ગળેપડુ : ગળે પડનાર
➢ પગરખુાં : પગ રાખનાર
➢ આાંગરખુાં : આાંગ રાખનાર

➢ ગુજરાતીમાાં કે ટલાક સાંસ્કૃત સમાસ પર્ પ્રયાેજય
છે. તેમાાં ઉપપદ સમાસનાે પર્ સમાવેશ થાય છે.

➢ સાંસ્કૃત
➢ આથણ ➢ ઉદાહરર્
કક્રયારૂપ
▪ મમણજ્ઞ, સવણજ્ઞ, સુજ્ઞ, તજજ્ઞ,
▪ જ્ઞ ▪ જર્નાર
કૃતજ્ઞ
▪ ઘ્ન ▪ હર્નાર ▪ કૃતઘ્ન
▪ જ ▪ જન્મનાર ▪ આનુજ, સરાેજ, પાંકજ, સક્ષવતજ
▪ જ ▪ જન્મનારી ▪ ગગકરજ, શૌલજ, કહમજ, તનુજ
➢ સાંસ્કૃત
➢ આથણ ➢ ઉદાહરર્
કક્રયારૂપ
▪ દ ▪ દે નાર ▪ દુ:ખદ, સુખદ, નીરદ, વરદ
▪ દા ▪ દે નાર ▪ કીવતિ દા, યશાેદા, પ્રેમદા, માેક્ષદા, આભયદા
▪ ક ▪ કરનાર ▪ સહાયક, ઉદ્વારક, સાંચાલક, પ્રેક્ષક, માેહક
કર કરનાર ભયાંકર, કદવાકર, સુધાકર, શાાંવતકર
ધર ધારનાર ફર્ીધાર, મુરલીધર, ગદાધર, ધુરાંધર
ધરા ધારનાર વસુાંધરા, યશાેધરા
સર સરનાર આગ્રેસર, આપ્સરા
ચર ફરનાર નનશાચર, આનુચર, ખેચર, વનચર
હર હરનાર મનાેહર, ગચત્તહર
કાર કરનાર ગ્રાંથકાર, કાં ુ ભાકાર, કૃવષકાર, સુવર્ણકાર
પાલ પાળનાર ગાેપાલ, મકહપાલ, રાજ્યપાલ, ગ્રાંથપાલ
સ્થ રહે નાર ગૃહસ્થ, સ્વસ્થ, કાં ઠસ્થ, તટસ્થ, માંચસ્થ
➢ પાઠ્પુસ્તકમાાં લેખકે નવા સમાસ બનાવ્યા છે. જેમકે ,
▪ કે ળાાં છાલફં કની સ્પધાણ રાખે તાે ભારતીય ખેલાડીને જ
સુવર્ણચાંદ્રક મળે.
▪ ફાેફાાંના ફાેતરાાંમાાં જે સશિં ગફાેતરાાં પર્ હાેય, તાે આેના
પર કીડીઆાે આાવે છે.

▪ આેટલે કે , તમારી સજણનશક્તિ દ્વારા તમે પર્ નવા સમાસ રચીને તમારી
આસભવ્યક્તિને વધુ સચાેટ બનાવી શકાે.
▪ બકુલ વત્રપાઠીઆે લનલતનનબાંધમાાં આાંગ્રેજી ભાષાના સમાસ પર્ પ્રયાેજ્યા છે.
▪ આાપર્ે દયા આાર્ીને આેને ફાેતરાાંની હાેમકડનલવરી આાપીઆે છીઆે.
▪ બીજ દે શના લાેકાે તાે કે ળાાં ખાઈને છાલ પ્લાસ્ટસ્કની બેગમાાં મૂકીને
ડસ્સબન પાસે જઈને આાંદર મૂકી આાવે છે.

➢ ઈજનસાદ કયાે સમાસ છે?
➢ સબનજરૂરી પુનરાવતણન ટાળવા, લાઘવ સાધવા જે પ્રયુક્તિ યાેજય છે, તે સમાસ છે.
1. દસ રૂપપયે હારાે ભાત, આે જ પ્રમાર્ે બધી ચીજવસ્તુ.
2. સૂયણમાંકદરે ગુાંજરતાે હાંુ ધવલતેજનાે ભૃાંગ.
3. કરક્ષાભાડાના જવા-આાવવાના બીજ આંશી રૂપપયા થયા.
4. દશેરાના કદવસે રાવર્વધ કરવાની જરૂર નથી.
5. શરીફ ડાકુઆાે ગરીબ પ્રજના હાડમાાંસ ચૂાંથવામાાં આરે રાટી નહાેતા આનુભવતા.
➢ ચીજવસ્તુ = ચીજ, વસ્તુ વગેરે = દ્વન્દ્વ

➢ સૂયણમાંકદર = સૂયણનુાં માંકદર = તત્પુરુષ
➢ કરક્ષાભાડાં ુ = કરક્ષાનુાં ભાડાં ુ = તત્પુરુષ
➢ જવા-આાવવાના = જવાના આને આાવવાના = દ્વન્દ્વ
➢ રાવર્વધ = રાવર્નાે વધ = તત્પુરુષ
➢ હાડમાાંસ = હાડ આને માાંસ = દ્વન્દ્વ
➢ ઉપરાેિ સામાસસક શબ્ાેનાે વવગ્રહ આને પ્રકાર

➢ દાવપેચ : દાવ આને પેચ : દ્વન્દ્વ
➢ છળકપટમાાં : છળ, કપટ વગેરે : દ્વન્દ્વ
➢ ખાવાપીવામાાં : ખાવામાાં આને પીવામાાં : દ્વન્દ્વ
➢ દાળચાેખા : દાળ આને ભાત : દ્વન્દ્વ
➢ ભર્વાગર્વાની : ભર્વાની આને ગર્વાની : દ્વન્દ્વ
➢ થાેડાં ુ ઘર્ુાં : થાેડાં ુ કે ઘર્ુાં : દ્વન્દ્વ
➢ સામાસસક શબ્ાે આાેળખાે
1. શ્રી વીરચાંદ ગાાંધીનાે દે શપ્રેમ તેમની વાતાેમાાંથી ઝળકતાે હતાે.
2. આાવી રીતે તાે જીવલાે ક્યારે ય ઋર્મુિ નહીં થઈ શકે .
3. વજન વધે તાે વધે, પર્ મનગમતુાં ખાવાનુાં, આેવી આાપર્ી જીવવાની શૌલી.
4. બાપુજીના સ્વગણવાસ પછી બધુાં બાઆે સાંભાળી લીધુાં.
5. તમે પ્રયાેગ વાાંચીને શીખાે તેના કરતાાં પ્રયાેગશાળામાાં પ્રયાેગ કરીને શીખાે,
આેની તાે મજ જ જુદી છે.
➢ જવાબ :
1. શ્રી વીરચાંદ ગાાંધીનાે દે શપ્રેમ તેમની વાતાેમાાંથી ઝળકતાે હતાે.
2. આાવી રીતે તાે જીવલાે ક્યારે ય ઋર્મુિ નહીં થઈ શકે .
3. વજન વધે તાે વધે, પર્ મનગમતુાં ખાવાનુાં, આેવી આાપર્ી જીવવાની શૌલી.
5. તમે પ્રયાેગ વાાંચીને શીખાે તેના કરતાાં પ્રયાેગશાળામાાં પ્રયાેગ કરીને શીખાે, આેની
તાે મજ જ જુદી છે.
➢ સામાસસક શબ્ાે આાેળખાે :-
1. જે વ્યક્તિ દાવપેચ રમે આને છળકપટમાાં રાચે તેનુાં શરીર સાવ નીરાેગી
ન રહી શકે .
2. ભર્ેલા લાેકાે ખાવાપીવામાાં આભર્ની માફક વતો છે.
3. દાળચાેખા આાપુાં તે ખીચડી બનાવી લાખ (નાખ) !
4. ભર્વાગર્વાની ઉાંમરે ને રમવાની ઉાંમરે કાેઈ ખેતરમાાં ચાર કાપતાે કે
બળતર્ માટે લાકડાાં કાપતાે.

1. જીવલાે આાવે ત્યારે બાનુાં થાેડાં ુ ઘર્ુાં કામ પર્ કરી જય.
3. તમે પ્રયાેગ વાાંચીને શીખાે તેના કરતાાં પ્રયાેગશાળામાાં પ્રયાેગ કરીને શીખાે,
આેની તાે મજ જ જુદી છે.

❑ ઉપરાેિ સામાસસક શબ્ાેનાે વવગ્રહ આને પ્રકાર
1. દે શપ્રેમ : દે શ માટે નાે પ્રેમ : તત્પુરુષ
2. ઋર્મુિ : ઋર્માાંથી મુિ : તત્પુરુષ
3. મનગમતુાં : મનને ગમતુાં : તત્પુરુષ
4. સ્વગણવાસ : સ્વગણમાાં વાસ : તત્પુરુષ
5. પ્રયાેગશાળામાાં : પ્રયાેગ માટે ની શાળા : તત્પુરુષ

સમાસનાે વવગ્રહ કરાે.
1. ખાદીભાંડાર
2. ભાડાખત
3. કન્યાકે ળવર્ી
4. વમલમજૂર
5. મૂડીરાેકાર્
જવાબ :
1) ખાદીભાંડાર : ખાદીનાેભાંડાર
2) ભાડાખત : ભાડાનાે ખત
3) કન્યાકે ળવર્ી : કન્યા માટે ની કે ળવર્ી
4) વમલમજૂર : વમલનાે મજૂર
5) મૂડીરાેકાર્ : મૂડીનુાં રાેકાર્

➢ ખાદીનાે ભાંડાર આેટલે શુાં ?
A) ખાદીનાે બનેલાે ભાંડાર
B) ખૂબ ખાદી જ્યાાં ભેગી કરવામાાં આાવી છે તેવાે ભાંડાર
C) ખાદીનુાં વેચાર્ કરતાે ભાંડાર

➢ યાેગય આથણ મેળવવા વવગ્રહ કરતી વખતે વચ્ચે આન્ય પદ ઉમેરવાાં
પડે તાે આે સમાસને મધ્યમપદલાેપી સમાસ કહે છે.
➢ જ્યારે તમે ‘ખાદીનાે ભાંડાર’ કહાે છાે ત્યારે તમારા મનમાાં રહે લાે
ખરે ખર આથણ છે- ‘ખાદીનુાં વેચાર્ કરતાે ભાંડાર’. આેટલે કે વવગ્રહ
બદલાઈ ગયાે. પહે લી નજરે ‘ખાદીનાે ભાંડાર’ વવગ્રહ સાચાે લાગે તેવાે
છે. પર્ તે આધૂરાે છે. આેટલે સમાસની દૃખષ્ટઆે છેતરામર્ી છે.

➢ વાક્યમાાં પ્રયાેગ :-
➢ બાઆે મને ભાડાખત સાચવવા આાપેલાે.
▪ બાઆે મને ભાડાની વીગતાે ધરાવતાે ખત સાચવવા આાપેલાે.
➢ ભગવતસસિં હજીઆે કન્યાકે ળવર્ીને મહત્ત્વ આાપ્યુાં.
▪ ભગવતસસિં હજીઆે કન્યાને ધ્યાનમાાં રાખીને આપાતી વવસશષ્ટ
કે ળવર્ીને મહત્ત્વ આાપ્યુાં.

➢ શેઠે બધા વમલમજૂરાેને બાેલાવ્યા. -
▪ શેઠે વમલમાાં કામ કરતા મજૂરાેને બાેલાવ્યા.
➢ મનહરના દાદાઆે જમીનમાાં મૂડીરાેકાર્ કરે લુાં.
▪ મનહરના દાદાઆે જમીનમાાં મૂડીનુાં રાેકાર્ કરે લ.ુાં

➢ સમાસનાે વવગ્રહ
➢ ભાડાખત : ભાડાનાે ખત: ભાડાની વવગતાે ધરાવતાે ખત — મધ્યમપદલાેપી
➢ કન્યાકે ળવર્ી : કન્યા માટે ની કે ળવર્ી: કન્યાને ધ્યાનમાાં રાખીને
આપાતી વવસશષ્ટ કે ળવર્ી — મધ્યમપદલાેપી
➢ વમલમજૂર : વમલનાે મજૂર : વમલમાાં કામ કરતાે મજૂર— મધ્યમપદલાેપી
➢ મૂડીરાેકાર્ — મૂડીનુાં રાેકાર્—તત્પુરુષ

➢ તત્પુરુષ સમાસ :- જેમકે ,
➢ મૂડીરાેકાર્ = મૂડીનુાં રાેકાર્.

➢ વાક્યમાાં પ્રયાેગ
➢ વાક્ય માાં યાેગય આથણ મેળવવા માટે આન્ય પદને ઉમેરવુાં પડ્ુાં નથી. તેથી
‘મૂડીરાેકાર્’ તત્પુરુષ સમાસ જ છે.
1, ખાદીભાંડાર, 2. ભાડાખત, 3. કન્યાકે ળવર્ી, 4. વમલમજૂર - આે
મધ્યમપદલાેપી સમાસ છે.
➢ (નાંધ :- ઉપર આાપેલ ઉદહરર્ મુજબ)

➢ મધ્યમપદલાેપી સમાસ :-
1. મધ્યમપદલાેપી સમાસ શાેધાે
2. સાંગ્રામસવમવતની બેઠક ચાલે છે.
3. સશલાલેખ કે કાેઈ તામ્રનાે પટ નહીં માાંગુાં.
4. ભજનાનાંદ તાર્માાં ઘટાડાે કરે છે.
5. મુાંબઈની ટ્રે નમાાં ભજનમાંડળી ધૂમ મચાવે છે.
6. મારી આા પત્રચેષ્ટા ગમી ને!

❖ ઉત્તર
▪ સાંગ્રામસવમવતની બેઠક ચાલે છે.
▪ સશલાલેખ કે કાેઈ તામ્રનાે પટ નહીં માાંગ.ુાં
▪ ભજનાનાંદ તાર્માાં ઘટાડાે કરે છે.
▪ મુાંબઈની ટ્રે નમાાં ભજનમાંડળી ધૂમ મચાવે છે.
▪ મારી આા પત્રચેષ્ટા ગમી ને!

મધ્યમપદલાેપી સમાસનાે વવગ્રહ :
➢ સાંગ્રામસવમવત : સાંગ્રામના આાયાેજન આને સાંચાલન માટે નનયત થયેલી સવમવત
➢ સશલાલેખ : સશલા ઉપર લખાયેલાે લેખ
➢ ભજનાનાંદ : ભજનમાાંથી મળતાે આાનાંદ
➢ ભજનમાંડળી : ભજન ગાતી માંડળી / ભજન ગાવા ભેગી થતી માંડળી
➢ પશ્ચેષ્ટા : પત્ર લખવાની ચેષ્ટા.

➢ મધ્યમપદલાેપી સમાસ શાેધાે :
1. ઋર્રાહતનાે ત્યારે કાેઈ કાયદાે નહાેતાે.
2. આેર્ે જકાતનાકે છકડાે ઊભાે રાખ્યાે,
3. આા મુખપકરવતણન મહાં તને ચમત્કાકરક લાગયુાં.
4. માંબાેજાંબાે દે વાવધદે વનાે આે ઇજનસાદ!
5. આેમનાાં પ્રવચનાેમાાં સહુને ભારતીય જીવનશૌલી પ્રત્યેનાે આાદર જેવા મળ્યાે.

➢ ઉત્તર
➢ ઋર્રાહતનાે ત્યારે કાેઈ કાયદાે નહાેતાે.
➢ આેર્ે જકાતનાકે છકડાે ઊભાે રાખ્યાે,
➢ આા મુખપકરવતણન મહાં તને ચમત્કાકરક લાગયુાં.
➢ મુાંબાેઘાંબાે દે વાવધદે વનાે આે ઇજનસાદ!
➢ આેમનાાં પ્રવચનાેમાાં સહુને ભારતીય જીવનશૌલી પ્રત્યેનાે આાદર
જેવા મળ્યાે.
➢ ઉપરાેિ સમાસના વવગ્રહ
❑ GCERT std-10
➢ કમણધારય સમાસ :
1. પરમેશ્વર – પરમ ઈશ્વર
2. વૃદ્ધાવસ્થા – વૃદ્ધ આવસ્થા
3. બાળવય - બાળ વય
❑ GCERT std-10
➢ કદ્વગુ સમાસ :
➢ કમણધારય સમાસનાે આેક પ્રકાર - કદ્વગુ સમાસ

❑ GCERT std-10
➢ વવશેષર્ - વવશેષ્ય છૂટાાં પાડાે
1) વત્રકાેર્ : ત્રર્ કાેર્નાે સમૂહ
2) પાંચાાંગ : પાંચ આાંગનાે સમૂહ
3) ષડ્ દશણન : ષડ્ -છ દશણનનાે સમૂહ
4) સપ્તપદી : સાત પગલાાં (સાથે ચાલવાની વવવધ)
5) આષ્ટકદશા : આાઠ કદશાનાે સમૂહ

❑ GCERT std-10
➢ કદ્વગુ સમાસ શાેધાે.
1. તમે ચાતુમાણસમાાં ઘરે રહાે ને પ્રભુભજન કરાે.
2. તમને નવરાવત્રમાાં ગરબા રમવા જવાનુાં ગમે?
3. સીતાજીને પાંચવટીમાાં રાખવામાાં આાવ્યાાં.
4. સશવજીની મૂવતિ પાસે હાં મેશાાં વત્રશૂળ આને ડમરુ જેવા મળશે.
5. મનુષ્ય પાંચેન્દ્ન્સ્દ્રય છે આને તેનુાં મગજ વધુ વવકસસત છે.

❑ GCERT std-10
➢ ઉત્તર :
1. તમે ચાતુમાણસમાાં ઘરે રહાે ને પ્રભુભજન કરાે.
2. તમને નવરાવત્રમાાં ગરબા રમવા જવાનુાં ગમે?
3. સીતાજીને પાંચવટીમાાં રાખવામાાં આાવ્યાાં.
4. સશવજીની મૂવતિ પાસે હાં મેશાાં વત્રશૂળ આને ડમરુ જેવા મળશે.
5. મનુષ્ય પાંચેન્દ્ન્સ્દ્રય છે આને તેનુાં મગજ વધુ વવકસસત છે.

❑ GCERT std-10
➢ ઉપરાેિ સમાસના વવગ્રહ
➢ ચાતુમાણસ : ચાર માસનાે સમૂહ
➢ નવરાવત્ર : નવ રાવત્રનાે સમૂહ
➢ પાંચવટી : પાાંચ વડનાે સમૂહ
➢ વત્રશૂળ : ત્રર્ શૂળનાે સમૂહ
➢ પાંચેન્દ્ન્સ્દ્રય : પાાંચ ઈન્દ્ન્સ્દ્રયનાે સમૂહ

❑ GCERT std-10
➢ બહુવ્રીકહ સમાસ :
➢ બહુવ્રીકહ સમાસ આાેળખવાની સાૌથી સરળ રીતે છે તેનાે
પ્રયાેગ.
➢ આા સમાસ હાં મેશાાં વવશેષર્ તરીકે જ આાવશે.

❑ GCERT std-10
➢ સમાસ શાેધાે.
➢ આે જ વખતે ધાેધમાર વરસાદ તૂટી પડ્ાે.
➢ વહાર્માાં છ-સાત બાંદૂકધારી આારબાે હતા.
➢ મેદનીઆે ગગનભેદી નાદ કયાો.
➢ ઘાંઘાટ આને કર્ણપપ્રય સાંગીત વચ્ચે કાેઈ ભેદ જ નહીં!!!
➢ સાૌઆે આેકમેકની સામે ગચિં તાતુર નજરે જેય.ુાં

❑ GCERT std-10
➢ સમાસ વવગ્રહ
➢ ગચિં તાતુર : ગચિં તાતુર નજર
➢ બાંદૂકધારી : બાંદૂકધારી આારબ
➢ ગગનભેદી : ગગનભેદી નાદ
➢ કર્ણપપ્રય : કર્ણપપ્રય સાંગીત
➢ ધાેધમાર : ધાેધમાર વરસાદ

❑ GCERT std-10
➢ આા સમાસ વવશેષર્નુાં કાયણ કરે છે, વવશેષ્યના
આથણને વધુ ચાેક્કસ કરવાનુાં. આેટલે તેના આન્ય
સમાસ સાથેના દે ખીતા સામ્થી મૂાંઝાયા વવના તેના
કાયણને તપાસી, તે આન્ય પદનુાં વવશેષર્ હાેય, તાે
તેને બહુવ્રીકહ સમજવાે.

GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
સાંવધ
પાઠ્પુસ્તક આાધાકરત માકહતી
❑ આેકમ (std. - 9) :
➢ ‘સાંવધ’ આે વાાંચવાનાે વવષય નથી, બાેલવાનાે વવષય છે.
➢ બે શબ્ પાસે આાવે ત્યારે પહે લા શબ્ના છેલા આક્ષર આને
બીજ શબ્ના પ્રથમ આક્ષરમાાં ઉચ્ચારર્ સાંદભો પકરવતણન આાવે -
તે સાંવધ
1. સ્વર સાંવધ
2. વ્યાંજન સાંવધ
3. વવસગણ સાંવધ
સ્વર સાંવધ સ્વર ઉદાહરર્
આ+આ આા સૂયણ + આસ્ત સૂયાણસ્ત
આ + આા આા વાત + આાવરર્ વાતાવરર્
આા + આ આા ભાષા + આન્તર ભાષાાંતર
આા + આા આા વવદ્યા + આાલય વવદ્યાલય

ઇ+ઈ ઈ હકર + ઇચ્છા હરીચ્છા
ઇ+ઈ ઈ પકર + ઇક્ષા પરીક્ષા
ઈ+ઇ ઈ દે વી + ઇચ્છા દે વીચ્છા
ઈ+ઈ ઈ ગાૌરી + ઈશ્વર ગાૌરીશ્વર

ઉ+ઉ ઊ ગુરુ + ઉપસદન ગુરુપસદન
ઉ+ઊ ઊ સસિં ધુ + ઊવમિ સસિં ધૂવમિ
ઊ+ઉ ઊ વધૂ + ઉલાસ વધૂલાસ
ઊ+ઊ ઊ વધૂ + ઊવમિ વધૂવમિ

❑સ્વર સાંવધ :
➢ hVસ્વ કે દીઘણ સ્વર સાથે આન્ય hVસ્વ કે દીઘણ સ્વર ભળે ત્યારે તે દીઘણ
સ્વરસાંવધ થાય છે.

➢ જુદા વગણના સ્વર ભળતાાં ત્રીજે સ્વર ઉચ્ચારાય છે.
સ્વર સાંવધસ્વર ઉદાહરર્
આ+ઇ આે સ્વ + ઇચ્છા સ્વેચ્છા
આ+ઈ આે ગર્ + ઈશ ગર્ેશ
આા + ઇ આે યથા + ઇષ્ટ યથેષ્ટ
આા + ઈ આે મહા + ઈશ મહે શ
આ+ઉ આાે વન + ઉત્સવ વનાેત્સવ

આ+ઉ આાે વન + ઉત્સવ વનાેત્સવ
આ+ઊ આાે નવ + ઊઢા નવાેઢા
આા + ઉ આાે મહા + ઉદવધ મહાેદવધ
આા + ઊ આાે ગાંગા + ઊવમિ ગાંગાેવમિ
આ+ઋ આર્ સપ્ત + ઋવષ સપ્તવષિ
આા + ઋ આર્ મહા + ઋવષ મહવષિ

➢ ‘કૌ લાસ’ બાેલાે ત્યારે = ‘કૌ લાસ’, ‘કઈલાસ’ કે ‘કયલાસ’ ?
➢ ‘મૌત્રી’ બાેલાે ત્યારે = ‘મૌત્રી’ , ‘મઈત્રી’ કે ‘મયત્રી’ ?
➢ બાેલતી વખતે ‘આ’ સ્વર પછી જે ‘ઈ’ સ્વર આાવે તાે તે ‘ઈ’ના
બદલે ‘ય’ બાેલાય કે સાંભળાય છે.
➢ ‘જયશ્રી કૃષ્ણ’ના બદલે ‘જેશ્રીકૃષ્ણ’

➢ ‘પૌસા’, ‘નૌઋત્ય’, ‘વૌકાં ુ ઠ’ વગેરે
➢ ‘ગાૌરી’ના બદલે ‘ગવરી’ ?
➢ ‘ઈ’ના ‘ય’ની જેમ ‘ઉ’નાે ‘વ’ સાંભળાય છે.
➢ કાૌતુક (કઉતુક, કવતુક), માૌનલક (મઉનલક, મવનલક), ચાૌદશ,
આાૌરાંગઝે બ
ઇ / ઈ + આ / આા ય ઇવત - આાકદ ઇત્યાકદ
ઉ / ઊ + આ / આા વ સુ + આાગત સ્વાગત
ઋ + આ + આા ર્ પપતૃ + આાજ્ઞા પપત્રાજ્ઞા

❖ ઉદાહરર્:
(1) પ્રવત + આક્ષ
(2) પકર + આાવરર્
(3) વવ + આથણ
(4) સુ + આાગત
(5) ગુરુ + આાજ્ઞા

❖ ઉત્તર :
(1) પ્રત્યક્ષ
(2) પયાણવરર્
(3) વ્યથણ
(4) સ્વાગત
(5) ગુવાણજ્ઞા
❖ આાટલુાં જર્ાે :
➢ સાંસ્કૃતમાાં આા નનયમ ‘યર્’ સાંવધ તરીકે આાેળખાય છે.

❑ ‘આયાકદ’ સાંવધ
આે + આ આય ને + આન નયન
આૌ + આ આાય ગૌ + આક ગાયક
આાે + આ આવ પાે + આન પવન
આાૌ + આ આાવ પાે + આક પાવક

➢ હવે, વ્યાંજન સાંવધ સમજવા ફરીથી ઉચ્ચારર્ પ્રકક્રયા જેઈઆે
❑ ‘આઘાેષ ધ્વનન પછી ઘાેષ ધ્વનન આાવે તાે તે સમવગીય ઘાેષ ધ્વનન થાય.’
આઘાેષ - આઘાેષ- ઘાેષ-આ.પ્રા. ઘાેષ - આ.પ્રા.
આ.પ્રા. આ.પ્રા.
કાં ઠ્ ક ખ ગ ઘ
તાલવ્ય ચ છ જ ઝ
સ્પશણસાંઘષી
મૂધણન્ય ટ ઠ ડ ઢ
દાં ત્ય ત થ દ ધ
આાેષ્ઠ્ય પ ફ બ ભ
➢ આા સાંવધનાાં કે ટલાાંક ઉદાહરર્ જેઈઆે :
સાંવધપ્રકક્રયા સાંવધશબ્
કદક્ + આાંત ક્ + આ - ક > ગ કદગાંત
ષટ્ + આાનન ટ્ + આા - ટ > ડ ષડાનન
જગત્ + ગુરુ ત્ + ગ - ત > દ જગદ્દગુરુ
આપ્ + જ પ્ + જ - પ > બ આબ્જ

❖ નાંધ
➢ કે ટલાાંક પુસ્તકાેમાાં તત્ , સત્ આાકદને બદલે તદ્ , સદ્ - આાકદથી
સાંવધ છૂટી પાડે છે. પર્ ‘તદ્ , કે સદ્ -નાે પાેતાનાે આથણ નથી.
સાંવધને કારર્ે તત્ આને સત્-માાં આાવતુાં પકરવતણન છે. તેથી તત્,
સત્ આાકદથી જ સાંવધ છૂટી પડે .

➢ ‘ચાંદ્ર’
➢ ‘કાં પન’
➢ ઉચ્ચારર્ પ્રકક્રયા આનુસાર આાપર્ે આાેષ્ઠય વગણના ધ્વનનઆાેમાાં
‘પ, ફ, બ, ભ, મ’ કહીઆે છીઆે. જેમાાં ‘મ’ આનુનાસસક છે. તાે આા
પાાંચમાાંથી કાેઈ પર્ ધ્વનન આાગળ તીવ્ર આનુસ્વાર આાવે તાે તે
જેડાક્ષરને આાપર્ે ‘મ’ આક્ષર દ્વારા લખી શકીઆે. આનુનાસસક
સાંવધમાાં પર્ આા જ નનયમ લાગુ પડે છે.
➢ પહે લા શબ્ના આાંતે જે વગણનાે ધ્વનન આાવતાે હાેય, આને બીજ
શબ્નાે આારાં ભ ‘મ’ કે ‘ન’ ધ્વનનથી થાય તાે પહે લા શબ્ને આાંતે તે
જ વગણનાે આનુનાસસક ધ્વનન ઉચ્ચારાય.
વગણ આઘાેષ - આ.પ્રા. + આનુ-નાસસક સાંવધ
સ્પશણ ધ્વનન
કાં ઠ્ ક ઙ વાક્ + મય વાઙ્મય
તાલવ્ય ચ ઝ્
મૂધણન્ય ટ મ ર્ ષટ્ + માસ ષ્ણણ્માસ
દાં ત્ય ત ન ન ઉત્ + નયન ઉન્નયન
આાેષ્ઠ્ય પ મ
➢ નીચેના શબ્ાેની સાંવધ કરાે :
(1) કદક્ + મૂઢ
(2) સત્ + મવત
(3) ગચત્ + મય
(4) જગદ્ + નાથ
(5) સત્ + નારી

➢ ઉત્તર :
(1) કદઙમૂઢ
(2) સન્મવત
(3) ગચન્મય
(4) જગન્નાથ
(5) સન્નારી
➢ ‘મ’ પછી આન્ય વ્યાંજન આાવે તાે ‘મ’નુાં આનુસ્વારમાાં પકરવતણન
થાય છે. જેમ કે ,
સાંવધશબ્ સાંવધશબ્
કકમ્ + ગચત્ કકિં ગચત્ સમ્ + તાેષ સાંતાેષ
સમ્ + યાેગ સાંયાેગ સમ્ + વાદ સાંવાદ
સમ્ + રક્ષર્ સાંરક્ષર્ સમ્ + લિ સાંલિ

❑ વવસગણ સાંવધ :
➢ બે શબ્ાે ભેગા થાય ત્યારે પહે લા શબ્ને આાંતે જે વવસગણ આાવતાે
હાેય, તાે તેમાાં જુદાાં ધ્વનનપકરવતણન આાવતાાં હાેય છે. આાવી સાંવધને
વવસગણ સાંવધ કહે છે.
➢ વવસગણ પહે લાાં ‘આ’ સ્વર આને પછી ‘આ’ સ્વર આથવા આન્ય કાેઈ
પર્ ઘાેષ વ્યાંજન હાેય તાે વવસગણનાે ‘આાે’ થાય.
• આધુઃ + ગવત - આધાેગવત
• મનુઃ + બલ - મનાેબલ
➢ વવસગણ પહે લાાં ‘આ’ આને ‘આા’ સસવાયના આન્ય કાેઈ પર્ સ્વર હાેય
આને વવસગણ પછી આન્ય કાેઈ પર્ સ્વર કે ઘાેષ ધ્વનન હાેય, તાે
વવસગણનાે ‘ર’ થાય છે.
• નનુઃ + આાહાર - નનરાહાર
• નનુઃ + ધન - નનધણન
➢ વવસગણ ધરાવતા ‘નન:’ પ્રત્યય પછી ‘ર’ ધ્વનન આાવે,
તાે ‘ની’ દીઘણ થાય છે આને વવસગણનાે લાેપ થાય છે.
• નનુઃ + રાેગ - નીરાેગ
• નનુઃ + રસ - નીરસ
➢ વવસગણ પહે લાાં ‘ઇ’, ‘ઉ’ આને વવસગણ પછી – ‘ક, પ, ટ, ફ’ - માાંથી
કાેઈ પર્ ધ્વનન હાેય, તાે વવસગણનાે ‘ષ’ થાય.
• દુ: + કમણ - દુષ્કમણ
• ચતુુઃ + પાદ - ચતુષ્પાદ
• નનુઃ + ફળ - નનષ્ફળ
• ધનુુઃ + ટાં કાર - ધનુષ્ટાંકાર

➢ વવસગણ પછી ‘ચ’, ‘છ’ કે ‘શ’ ધ્વનન હાેય, તાે વવસગણનાે ‘શ’ થાય.
• નન: + ગચિં ત - નનનશ્ચિં ત
• મનુઃ + ચક્ષુ - મનશ્ચક્ષુ
• પુનુઃ + ચ - પુનશ્ચ
➢ ‘નન:’, ‘દુુઃ’ પૂવણ પ્રત્યય પછી શ, સ આાવે તાે વવસગણ યથાવત્ રહે છે.
➢ વવસગણ પછી ‘ત’, ‘થ’ હાેય, તાે વવસગણનાે ‘સ’ થાય.
• નમુઃ + તે - નમસ્તે
• આાંતુઃ + તત્ત્વ - આાંતસ્તત્ત્વ
• નન: + તેજ - નનસ્તેજ

❖ નીચેનાાં વાક્યમાાંથી સાંવધ થયેલા શબ્ાે શાેધાે.
➢ સદ્દગુર્ી બાળક ફિ સાેળ જ વરસ ભલે જીવે (ગુર્ી-સદ્ )
➢ આે જ બાળક કુલાેદ્ધારક થશે.

➢ વવશેષર્ને આાંતે ‘ત્’ વ્યાંજન હાેય આને તેને ‘ત્વ’ પ્રત્યય લાગે તાે
‘ત્’ બેવડાઈ જય આને ‘ત્ત્વ’ થાય.
• તત્ + ત્વ = તત્ત્વ
• મહત્ + ત્વ = મહત્ત્વ
• મહત્ + તા = મહત્તા
• સત્ + ત્ત્વ = સત્ત્વ
• સત્ + તા = સત્તા
GCERT std - 10
❑ સાંવધ :
1) સ્વરસાંવધ
2) વ્યાંજનસાંવધ
3) વવસગણસાંવધ
❖ પુનરાવતણન
1. મનીષાબહે નને બધા પવણતારાેહકાે જર્ે છે.
2. આરવલીનાે પપિં ડ, પ્રાર્માાં ધબકે છે રત્નાકર
3. સમયનાે સદુપયાેગ કરવા આમે જીવલાના ખેતરમાાં ઊપડ્ા.
4. આેકલતાના શૂન્યાવકાશમાાં સુશીને કાેઈ સાદ દે તુાં હતુાં.
5. સત્રાેત્સવ નનવમત્તે માંબાેજાંબાેના નગરમાંકદરના શર્ગાર પર્
આા પવવત્ર આવસરને છાજે આેવા હતા.

❑ સાંવધ છૂટી પાડાે.
1) પવણતારાેહક,
2) રત્નાકર,
3) સદુપયાેગ,
4) શૂન્યાવકાશ,
5) સત્રાેત્સવ
➢ પવણતારાેહક = પવણત + આારાેહક
➢ રત્નાકર = રત્ન + આાકર
➢ સદુપયાેગ = સત્ + ઉપયાેગ
➢ શૂન્યાવકાશ = શૂન્ય + આવકાશ
➢ સત્રાેત્સવ = સત્ર + ઉત્સવ

❖ સાંવધ વવગ્રહ :
1) કદગાંબર
2) તદાનુસાર
3) વાક્પવત
4) સન્મવત
5) સચ્ચકરત્ર
સાંવધ શબ્ વવગ્રહ
કદગાંબર કદક્ + આાંબર
તદનુસાર તત્ + આનુસાર
વાક્ પવત વાક્ + પવત
સન્મવત સત્ + મવત
સચ્ચકરત્ર સત્ + ચકરત્ર

❑ સાંવધ વવગ્રહ
➢ વવદ્યુલેખા = વવદ્યુત્ + લેખા
➢ ષડ્ કરપુ = ષષ્ + કરપુ
➢ સદ્દગૃહસ્થ = સત્ + ગૃહસ્થ
➢ ઉત્તરાયર્ = ઉત્તર + આયન

❑ સાંવધ જેડાે
➢ સત્ + નારી = સન્નારી
➢ વાક્ + બાર્ = વાગબાર્
➢ કદક્ + આન્ત = કદગાંત
➢ નનુઃ + વવવાદ = નનવવિ વાદ
➢ શાળા + ઉપયાેગી = શાળાેપયાેગી

સાંવધ જેડાે : ‘આસભ + આાસ + ઇક’
1
[GSSSB Mechanic 2021]
A આભ્યાસસક B આભયાસસક
C આાભ્યસસક D આાભ્યાસસક
2 સાંવધ જેડાે : ભાવ + ઉદ્રેક [GSSSB Surveyor 2021]
A ભાવેદ્રક B ભાવાેદ્રેક
C ભાવાેરમાેદ્રક D ભાવુદ્રક
સાંવધ જેડાે : સત્ + ચાકરત્ર્ય
3
[GSSSB Additional Assistant Engineer Electrical 2021]
A સદચાકરત્ર B સચ્ચાકરત્ર્ય
C સતચકરત્ર D સચ્ચાકરત્રય
સાંવધ જેડાે : સુખ + ઇપ્સા
4
[GSSSB Economic Investigator 2021]
A સુખાપ્સા B સુખેપ્સા
C સુખીસ્પા D સુખેપ્ષા
સાંવધ જેડાે : તદ્ + રૂપ
5
[GSSSB Technical Assistant 2021]
A તદ્રપ
ૂ B ત:રૂપ
C તદ્રરૂ
ુ પ D તાૌરૂપ
સાંવધ જેડાે : આધ્ + શેર
6
[GSSSB Laboratory Assistant 2021]
A આાધાશેર B આચ્છેર
C આધશેર D આત્છેર
7 સાંવધ છાેડાે : વ્યૂહ [GSSSB Technical Assistant 2021]
A વ્ય + ઉહ B વવ + ઉહ
C વવ + ઊહ D વ્યા + ઊહ
સાંધી છાેડાે : ‘યુવધખષ્ઠર’
8
[GSSSB Additional Assistant Engineer (Civil) 2021]
A યુવધ + ખષ્ઠર B યુધ્ધ + ક્તસ્થર
C યુવધ + ક્તસ્થર D યુધ + આક્તસ્થર

9 સાંવધ છાેડાે : પ્રવતખષ્ઠત [GSSSB Surveyor 2021]
A પવત + ક્તસ્થત B પ્રવત + ક્તસ્થત
C પ્રવત + ખષ્ઠત D પ્રવત + આક્તસ્થત

સાંવધનાે વવગ્રહ કરાે : આાંતગણભણ
10
[GSSSB Economic Investigator 2021]
A આાંતર્ + ગભણ B આાંતુઃ + ગણભણ
C આાંતર્ + ગણભ D આાંતર્ + ગાભણ

સાંવધનાે વવગ્રહ કરાે : શ્રીશ
11
A શ્રી + ઇશ B શ્ર + ઇશ
C શ્રી + ઇષ D શ્રી + સ
સાંવધનાે વવગ્રહ કરાે : ભૂનજિ ત
12
[GSSSB Laboratory Assistant 2021]
A ભુ + ઉનજિ ત B ભુ + ઊનજિ ત
C ભૂ + ઊનજિ ત D ભુ + ઉનજત
સાંવધનાે વવગ્રહ કરાે : આસભવષિ
13
[GSSSB Sub-Overseer 2020]
A આસભ + સશિ B આસભ + સસિ
C આસભ: + સસિ D આભ્ય્ + સસિ

સાંવધ છાેડાે : સુષુપ્ત
14
[GSSSB Assistant Machineman 2020]
A સુ + ષુપ્ત B સુ + શુપ્ત
C સ: + સુપ્ત D સુ + સુપ્ત
સાંવધ જેડાે : ઉદ્ + હાર
15
[GSSSB Assistant Machineman 2020]
A ઉધાર B ઉદ્ધાર
C ઉધ્ધર D ઉધ્ધાર્
16 સાંવધ જેડાે : આધ્ + શેર [GSSSB Assistant Binder 2020]
A આાધાશેર B આચ્છેર
C આધશેર D આત્છેર
સાંવધનાે વવગ્રહ કરાે : ભૂનજિ ત
17
[GSSSB Assistant Pharmacist (Ayurveda) 2020]
A ભુ + ઉનજિ ત B ભુ + ઊનજિ ત
C ભૂ + ઊનજિ ત D ભુ + ઉનજત
સાંવધ જેડાે : પ્ર + નનપાત
18
[GSSSB Assistant Pharmacist (Ayurveda) 2020]
A પ્રણર્પાત B પ્રપાત
C પ્રનનપાત D પકરપાત
સાંવધ છાેડાે : આાશીવાણદ
19
[GSSSB Agriculture Overseer 2020]
A આાસશ: + વાદ B આાવષ: + વાદ
C આાસસ: + વાદ D આાસશષ + વાદ

સાંવધ જેડાે : સશલ્પ + આનુકૂલ
20
[GSSSB Agriculture Overseer 2020]
A સશલ્પનુકુલ B સશલ્પાનુકુલ
C સશલ્પાનુકૂલ D સશલ્પાનૂકૂલ
21 સાંવધ છાેડાે : માત્રાદે શ [GSSSB Senior Pharmacist 2020]
A માત્ર + આાદે શ B માતૃ + આાદે શ
C માતૃ + દે શ D માતુ + આાદે શ

સાંવધ જેડાે : પ્રવત + ઈવત
22
[GSSSB Senior Pharmacist 2020]
A પ્રતીતી B પ્રતીવત
C પ્રવતવત D પ્રાતીવત
સાંવધ છાેડાે : પાવક
23 [GSSSB Physiotherapist/ Tutor cum Physiotherapist 2020]
A પાે + આક B પાવ + આક
C પાવ + ઈક D પાૌ + આક
સાંવધ જેડાે : સ + આાનાંદ + આાશ્ચયણ
24
[GSSSB Office Superintendent 2019]
A સઆાનાંદાચયણ B સુઆાનાંદાચાયણ
C સાનાંદાશ્ચયણ D સનાંદાશ્ચયણ
સાંવધ છાેડાે : આનપેક્ષા
25
A આનુ + આપેક્ષા B આન્ન + ઉપેક્ષા
C આન્ + આપ + ઈક્ષા D આન્ + આાપ + ઈક્ષા

સાંવધ છાેડાે : આસભવષિ
26
[GSSSB Office Superintendent / Superintendent 2019]
A આસભ + વષિ B આભુ + સસિ
C આસભ: + સસિ D આસભ + સસિ

સાંવધ જેડાે : હે તુ + આાભાસ
27
[GSSSB Office Superintendent / Superintendent 2019]
A હે ત્વાભાસ B હે તાઆાભાસ
C હે તાભાસ D હત્વાભાસ
સાંવધ જેડાે : વવ + આવતક્રમ
28
[GSSSB Probation Officer 2019]
A વ્યાતીક્રમ B વ્યવતક્રમ
C વ્યાવતક્રમ D વ્યુવતક્રમ
29 સાંવધ છાેડાે : આતીત [GSSSB Probation Officer 2019]
A આત્ + ઈત B આવત + ઉત
C આવત + ઈત D આવત + ઈત્

સાંવધ જેડાે : નનસ્ + નાત
30
[GSSSB Mines Supervisor 2019]
A નનસ્નાન B નનષ્ણાત
C નનષ્ણાાંત D નનસ્ર્ાત
સાંવધ છાેડાે : પ્રાેત્સાહન
31
[GSSSB Mines Supervisor 2019]
A પ્ર + ઉદ + સાહન B પ + ઉદ્ + સાહન
C પ્ર + ઉપ + સાહન D પ્ર + ઉદ્ + સાહન

સાંવધ છાેડાે : વ્યૂહ
32
A વ્ય + ઉહ B વવ + ઉહ
C વવ + ઊહ D વ્યા + ઊહ
સાંવધ છાેડાે : યશાેજ્જવલ
33
[GSSSB Laboratory Technician 2019]
A યશાે + ઉજવલ B યશ + ઉદ્ + જવલ
C યશ્ + ઉદ + જવલ D યશા + ઉદ્ + જવલ

સાંવધ જેડાે : મહા + આાંભાેવધ
34
[GSSSB Laboratory Technician 2019]
A મહાભાેવધ B મહં ભાેવધ
C મહાાંભાેવધ D મહાૌભાેવધ
સાંવધ છાેડાે : નનર્ણય
35
[GSSSB Clerk & Office Assistant 2019]
A નનસ + ર્ય B નનસ્ + નય
C નનસ્ + ર્ય D નનસ્ + આનય

સાંવધ જેડાે : તેજસ્ + વધ
36 [GSSSB Supervisor Instructor (Computer Group) 2019]
A તેજવધ B તેજેવધ
C તેજવધ D તેજસ્વધ
સાંવધ જેડાે : હલ + આાયુધ
37 [GSSSB Supervisor Instructor (Electrical Group) 2019]
A હલાયુધ B હલાેયુદ્ધ
C હલાયુદ્ધ D હલેઆાયુધ
સાંવધ જેડાે : કદક્ + વવજય
38 GSSSB Supervisor Instructor (Fabrication Group) 2019]
A કદગવજય B કદન્દ્ગવજય
C કદગગવજય D કદગવવજય
સાંવધ જેડાે : આધણ + ઉત્થિત
39
[GSSSB Supervisor Instructor (Mechanical Group) 2019]
A આધણત્થિત B આધુણત્થિત
C આધાોત્થિત D આરધાોત્થિત
સાંવધ જેડાે : જલ + આાેધ
40
[GSSSB Supervisor Instructor (Plastic Group) 2019]
A જલાેધ B જલાધ
C જલૌધ D જલાૌધ
સાંવધ છાેડાે : નનવષદ્ધ
41
[GSSSB Supervisor Instructor (Plastic Group) 2019]
A નનસ્ + વષદ્ધ B નન: + સસદ્ધ
C નન + સસદ્ધ D નન + સાધ્ય
સાંવધ જેડાે : સશલ્પ + આનુકૂલ [GSSSB Supervisor Instructor
42 (Civil Construction and Infrastructure Group) 2019]
A સશલ્પનુકુલ B સશલ્પાનુકુલ
C સશલ્પાનુકૂલ D સશલ્પાનૂકૂલ
સાંવધ જેડાે : ધનુ: + વવદ્યા
43 [GSSSB Supervisor Instructor (Automobile Group) 2019]
A ધનુરવવદ્યા B ધનુવવિ દ્યા
C ધનુણવવદ્યા D ધનુણવવધા
સાંવધ જેડાે : પ્રવત + ઈવત [GSSSB Supervisor Instructor (Beauty
44 Culture and Hair Dresses Group) 2019]
A પ્રતીતી B પ્રતીવત
C પ્રવતવત D પ્રાતીવત
45 સાંવધ છાેડાે : ઉચ્છૃાંખલ [GSSSB Assistant Curator 2019 ]
A ઉચ્ + છૃાંખલ B ઉદ્દ + શાંખલ
C ઉદ + શાંખાલ D ઉકદ + શાંખલ

સાંવધ છાેડાે : માત્રાદે શ
46
[GSSSB Jamadar (Main Exam) 2019]
A માત્ર + આાદે શ B માતૃ + આાદે શ
C માતૃ + દે શ D માતુ + આાદે શ

સાંવધ જેડાે : ઉહ + આપ + ઊહ
47 [GSSSB Supervisor Instructor (Chemical Group) 2019]
A ઉહાપાે B ઊહાપાેહ
C ઉહાપાેહ D ઊહાઆપાેહ
સાંવધ જેડાે : શ્વાસ + ઉદ્દ + શ્વાસ
48
[GSSSB Supervisor Instructor (Instrumentation Group) 2019]
A શ્વાસાેશ્વાસ B શ્વાષાેશ્વાશ
C શ્વાવાેસાેચ્છવાસ D શ્વાસાશ્વાસ
સાંવધ જેડાે : ચતુ: + પદી [GSSSB Supervisor Instructor
49
(Refrigeration and Air Conditioning Group) 2019]
A ચતુસ્પદી B ચતુષ્પદી
C ચતુણષ્પદી D ચતુરપદી
સાંવધ જેડાે : કહત + આેષી
50
[GSSSB Supervisor Instructor (Information Technology) 2019)
A કહતેષી B કહતૌષી
C કહતાૌષી D કહતૌશી
સાંવધ છાેડાે : પાપાચાર
51
[GSSSB Supervisor Instructor (Information Technology) 2019)
A પાપા + ચાર B પાપા + આાચાર
C પાપ + આચર D પાપ + આાચાર

સાંવધ જેડાે : હલ + આાયુધ
52
[GSSSB Social Welfare Inspector 2018]
A હલાયુધ B હલાેયુદ્ધ
C હલાયુદ્ધ D હલેઆાયુધ
સાંવધ છાેડાે : ગછન્ન
53
[GSSSB Social Welfare Inspector 2018]
A ગછન + ન B ગછન્ + ન
C ગછદ્દ + ન D ગછદ્દ + ન્
સાંવધ જેડાે : મહા + આાંભાેવધ
54
[GSSSB Assistant Social Welfare Officer 2018]
A મહાભાેવધ B મહં ભાેવધ
C મહાાંભાેવધ D મહાૌભાેવધ
સાંવધ છાેડાે : સ્રગધરા
55
[GSSSB Assistant Social Welfare Officer 2018]
A સ્રગ્ + ધરા B સ્રક્ + ધરા
C સ્રક્ + ધ્ રા D સ્રજ્ + ધરા

સાંવધ જેડાે : સ્વ + ઈચ્છા + આાચાર
56
[GSSSB Nursing Tutor - Paper - 2 2018]
A સુવેચ્છાચાર B સ્વેચ્છાચાર
C સ્વાેચ્છાચાર D સુવાચ્છાચાર
સાંવધ જેડાે : સ + આાકદ + આાંત
57
A સાદ્યાંત B સધ્યાાંત
C સાધ્યાાંત D સાધાંત
સાંવધ છાેડાે : સૃખષ્ટ
58
A સૃજ્ + વત B સુજ્ + વત
C સૃસ્ + વત D સૃ: + આવત

સાંવધ જેડાે : તત્ + કાલીન
59
[GSSSB Homeopathy Medical Officer 2018]
A તાત્કાનલક B તરાેકાલીન
C તત્કાલ D તત્કાલીન
સાંવધ જેડાે : સુ + આલ્પ
60
[GSSSB Electrical Sub Inspector 2018]
A સ્વાલ્પ B સ્વલ્પ
C સ્વૌલ્પ D સ્વાેલ્પ
સાંવધ જેડાે : મનસ્ + ચક્ષુ
61
[GSSSB Assistant Social Welfare Officer - Class III 2018]
A મન:ચક્ષુ B મનાેચક્ષુ
C મનશ્ચક્ષુ D મનચક્ષુ
સાંવધ છાેડાે : આૌવતહાસસક
62
[GSSSB Assistant Social Welfare Officer - Class III 2018]
A ઈવત + હાસસક B ઈવતહાસ + આેક
C ઈવતહાસ + ઈક D આૌવતહાસ + ઈક
63 સાંવધ જેડાે : પુનર્ + ઉક્તિ [GSSSB Nurse 2018]
A પુનરાેક્તિ B પુનારુક્તિ
C પુનરુક્તિ D પુન:ઉક્તિ
સાંવધ જેડાે : ઉદ્ + ચાલન
64
[GSSSB Royalty Inspector 2018]
A ઉચ્ચાલન B ઉછાલન
C ઉગચાલન D ઉચ્છાલન
65 સાંવધ છાેડાે : પદ્ધવત [GSSSB Royalty Inspector 2018]
A પદ્ + ધવત B પદ્ + હવત
C પદ + ઉધવત D પદ + હવત
66 સાંવધ છાેડાે : નનર્ણય [GSSSB Surveyor 2018]
A નનસ + ર્ાય B નનસ્ + નય
C નનસ્ + ર્ય D નનસ્ + આનય

67 સાંવધ છાેડાે : યશાેજ્જવલ [GSSSB Accountant 2018]
A યશાે + ઉજવલ B યશ + ઉદ્ + જવલ
C યશ્ + ઉદ + જવલ D યશા + ઉદ્ + જવલ

68 સાંવધ છાેડાે : આાવવભાણવ [GSSSB Staff Nurse 2018]
A આાવવર્ + આભાવ B આાવવ + ભાવ
C આાવર્ + ભાવ D આાવવ: + ભાવ

69 સાંવધ છાેડાે : ગછન્ન [GSSSB Field Officer 2018]
A ગછન + ન B ગછન્ + ન
C ગછદ્ + ન D ગછદ્ + ન્
સાંવધ છાેડાે : પ્રવતખષ્ઠત
70
[GSSSB Food Safety Officer 2018]
A પવત + ક્તસ્થત B પ્રવત + ક્તસ્થત
C પ્રવત + ખષ્ઠત D પ્રવત + આક્તસ્થત

સાંવધ જેડાે : ફળ + આાગમ
71
[GSSSB Municipal Engineer 2017]
A ફલાેગમ B ફલાગમ
C ફલાફલ D ફુલાગમ
સાંવધ છાેડાે : આસભવષકત
72
[GSSSB Municipal Engineer 2017]
A આસભ + વષિ B આસભ + સસિ
C આસભ: + સસિ D આસભ + સસિ

સાંવધ છાેડાે : સભન્ન
77
[GSSSB Female Health Worker 2017]
A સભન્ + ન B સભદ્ + ન
C સભલ + ન D સભદ્ + ન્
સાંવધ જેડાે : પ્રીવત + આથણ
78
[GSSSB Female Health Worker 2017]
A પ્રીત્યથણ B પપ્રત્યાથણ
C પપ્રવતથણ D પ્રત્યેથણ
સાંવધ છાેડાે : સાંચય
79
[GSSSB Additional Assistant Engineer 2017]
A સમ + આચય B સમ્ + ચય
C સમ + આાંચય D સમા + ચય
સાંવધ જેડાે : સરસ્ + જ
80
[GSSSB Additional Assistant Engineer 2017]
A સરાેવર B સરાેજ
C સારાેજ D સુરાેજ
સાંવધ જેડાે : વવ + આવતક્રમ
81
[GSSSB Assistant Store Keeper 2017]
A વ્યાતીક્રમ B વ્યવતક્રમ
C વ્યાવતક્રમ D વ્યુવતક્રમ
સાંવધ છાેડાે : નનવષદ્ધ
82
[GSSSB Assistant Store Keeper 2017]
A નનસ્ + વષદ્ધ B નન: + સસદ્ધ
C નન + સસદ્ધ D નન + સાધ્ય
સાંવધ જેડાે : સત્ + ચાકરત્ર્ય
83 [GSSSB Municipal Deputy Accountant - Class III 2017]
A સદચાકરત્ર B સચ્ચાકરત્ર્ય
C સતચકરત્ર D સચ્ચાકરત્રય
સાંવધ છાેડાે : નનષેધ
84 [GSSSB Municipal Deputy Accountant - Class III 2017]
A નન: + ષેધ B નન + ષેધ
C નન + શેધ D નન + સેધ
સાંવધ છાેડાે : હવન
85
[GSSSB Municipal Accountant - Class III 2017]
A હવ્ + આન B હાે + આન્ન
C હાે + આવન D હાે + આન

સાંવધ જેડાે : હે તુ + આાભાસ
86
[GSSSB Municipal Accountant - Class III 2017]
A હે ત્વાભાસ B હે તાઆાભાસ
C હે તાભાસ D હત્વાભાસ
87 સાંવધ છાેડાે : પ્રાર્ [GSSSB Statistical Assistant 2017]
A પ્ર + આાર્ B પ્ર + આર્
C પ્ર + આન D પ્ર + આન્ન

સાંવધ જેડાે : નનગમ + આાગમ
88
[GSSSB Statistical Assistant 2017]
A નનગમગમ B નનગાગમ
C નનગમાગમ D નનગમાેગમ
89 સાંવધ છાેડાે : આેકૌક [GSSSB Research Assistant 2017]
A આેક + આક B આેક્ + આેક
C આેક + આેક D આેક + ઈક

સાંવધ જેડાે : સ + આાંગ + ઉપ + આાંગ
90
[GSSSB Senior Clerk - Class III 2017]
A સાંગાેપાગ B સાાંગાેપાાંગ
C સગાેપાાંગ D સાાંગાઉપાાંગ
સાંવધ છાેડાે : ખખન્ન
91
[GSSSB Senior Clerk - Class III 2017]
A ખખદ્ + ન B ખખદ + ન
C ખખન્ + ન D ખખદ + ન્
યાેગય વવકલ્પ પસાંદ કરી સાંવધ જેડાે : પ્રવત + આેક
92
[GSSSB Senior Industries Inspector 2017]
A પ્રવતઆેક B પ્રતયેક
C પ્રત્યેક D પતાકા
93 સાંવધ જેડાે : નન: + તેજ [GSSSB Junior Assistant 2017]
A નન:તેજ B નીતેજ
C નનસ્તેજ D નનસતેજ
યાેગય વવકલ્પ પસાંદ કરી સાંવધ જેડાે : કદક્ + આાંબર
94
[GSSSB Junior Technical Assistant 2017]
A કદકાબાંર B કદક્ આાંબર
C કદગાંબર D કદકાં બર
યાેગય વવકલ્પ પસાંદ કરી સાંવધ જેડાે : શે + આન
95
[GSSSB Junior Industries Inspector 2017]
A શયન B શેયન
C શેઆન D શાયન
સાંવધ જેડાે : રવવ + ઇન્સ્દ્ર
96
[GSSSB Instructor - Grade - C (Mechanical) 2017]
A રવવન્સ્દ્ર B રવીન્સ્દ્ર
C રવવઇન્સ્દ્ર D રવીઇન્સ્દ્ર
યાેગય વવકલ્પ પસાંદ કરી સાંવધ છાેડાે : મહાેદય
97
[GSSSB Instructor - Grade - C (Mechanical) 2017]
A મહાે + દય B મહા + ઉદય
C મહાે + ઉદય D મહા + આધય

સાંવધ જેડાે : પાૌ + આન
98
[GSSSB Instructor - Grade - B (Mechanical) 2017]
A પવન B પાવન
C પાવક D પાૌઆન
યાેગય વવકલ્પ પસાંદ કરી સાંવધ છાેડાે : પ્રત્યુત્તર
99
[GSSSB Instructor - Grade - B (Mechanical) 2017]
A પ્રતયુ + ઉત્તર B પ્રતયુ + ત્તર
C પ્રવત + ઉત્તર D પ્રવત + યુત્તર

સાંવધ જેડાે : રમા + ઇશ
100
[GSSSB Instructor - Grade - C (EC / Computer) 2017]
A રમાશ B રમેશ
C રે મષ D રમૌષ
સાંવધ છાેડાે : નનર્ણય
101
[GSSSB Instructor - Grade - C (EC / Computer) 2017]
A નન + ર્ણય B નન + નય
C નન + આર્ણય D નનસ્ + નય
સાંવધ જેડાે : તદ્દ + રૂપ
102
[GSSSB Research Assistant 2017]
A તદ્રપ
ૂ B ત:રૂપ
C તદ્રરૂપ D તાૌરૂપ
103 સાંવધ જેડાે : પાૌ + આન [GSSSB Senior Clerk 2016]
A પવન B પાવન
C પાવક D પાૌઆન
‘પકરર્ીતા’ શબ્ની સાંવધ છાેડાે.
104
[GSSSB Senior Clerk 2016]
A પકર + નીતા B પકર + ર્ીતા
C પકરસ્ + નીતા D પકર + નીત

“ઉત્તરાેત્તર” શબ્ની કઈ સાંવધ નીચેનામાાંથી સાચી છે?
105
[GSSSB Junior Assistant 2016]
A ઉત્તર + ઉત્તર B ઉત્તરાે + આત્તર
C ઉત્તર + આાૌત્તર D ઉત્તરાે + ત્ + તર

‘વવદ્યાથી’ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
106
[GSSSB Office Assistant 2015]
A વવદ્યા + આથી B વવદ્ય + આથી
C વવદ્યા + આાથી D વવદ્ય + આાથી

‘સાંન્યાસી’ સાંવધનાે કયાે વવગ્રહ સાચાે છે?
107
[GSSSB Revenue Talati 2014]
A સમ્ + નન + આાસી B સમ્ + ન્યાસી
C સ્ + નન + યાસી D સન્ની + યાસી

નીચેનામાાંથી કયુાં જેડકાંુ ખાેટાંુ છે?
108
A નનસ્ + શબ્ = નન:શબ્ B ધનુસ્ + ટાં કાર = ધનુષ્ટાકર
C દુસ્ + કાળ = દુષ્કાળ D આધસ્ + કાય = આધ:કાય

‘આાંતર + તત્વ’ શબ્ની સાંવધ થતા કયાે શબ્ મળે છે?
109
A આાંતતણત્વ B આાંતણતત્વ
C આાંતરતત્વ D આાંતરણ તત્વ

“ઉત્તરાેત્તર” શબ્ની સાંવધ નીચેનામાાંથી કઈ સાચી છે?
110
[GSSSB Assistant Tribal Development Officer 2016]
A ઉત્તર + ઉત્તર B ઉત્તરાે + આત્તર
C ઉત્તર + આાૌત્તર D ઉત્તરાે + ત્ + તર

આાપેલ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે : હે ત્વાભાસ
111
[GSSSB Assistant Tribal Development Officer 2016]
A હે તુ + આાભાસ B હે ત્ + આાભાસ
C હે તવ + આાભાસ D હે ત્વ + ભાસ

‘નનષ્કામ’ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
112
A નનસ્ + કામ B નનષ્ + કામ
C નનસ + કામ D નનષ + કામ

‘સૂક્તિ’ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
113
[GSSSB Bin Sachivalay Clerk 2016]
A સૂ + ઉક્તિ B સુ + ઉક્તિ
C સૂ + ઊક્તિ D સ + ઊક્તિ
સાંવધ જેડાે : સુ + આલ્પ
114
A સુઆલ્પ B સ્વલ્પ
C સ્વાલ્પ D સ્વલપ
સાંવધ જેડાે : સસન્ધુ + ઊવમિ
115
A સસિં ધુઊવમિ B સસિં ધઊવમિ
C સસિં ધુઉવમિ D સસન્ધૂવમિ

‘નનષ્કામ’ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
116
[GSSSB Desktop Publishing (D.T.P.) Operator 2016]
A નનસ્ + કામ B નનષ્ + કામ
C નનસ + કામ D નનષ + કામ

“પુત્રૌષર્ા” શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
117
[GSSSB Instructor- Grade- B (EC) 2016]
A પુત + આૌષર્ા B પુત્ર + ઈષર્ા
C પુત્ર + આૌષર્ા D પુત્ર + આેષર્ા

’શ્રદ્ધા’ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
118
[GSSSB Instructor- Grade- B (Electrical) 2016]
A શ્રુ + ધા B શ્રત્ + ધા
C શ્રુત + ધા D શ્રન્ + ધા
119 સાંવધ જેડાે : રવવ + ઈન્સ્દ્ર [GSSSB Surveyor 2016]
A રવવન્સ્દ્ર B રવીન્સ્દ્ર
C રવવઈન્સ્દ્ર D રવીઈન્સ્દ્ર
‘સૃખષ્ટ’ શબ્ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
120
[GSSSB Instructor- Grade- A (Electrical) 2016]
A સૃજ્ + વત B સુજુ + વત
C સૃષ + વત D સૃજ્ + ખષ્ટ

સાંવધ જેડાે : નવ + ઉદ્ + મેષ
121
[GSSSB Probation Officer & Equivalent Posts 2016]
A નવાેન્મેષ B નવીનમેષ
C નવન્મેષ D નવાેઉનમેષ
‘પૃથ્વી’ શબ્ની સાંવધ છાેડાે.
122
[GSSSB Probation Officer & Equivalent Posts 2016]
A પૃથુ + વી B પૃ + થવી
C પૃથુ + ઈ D પૃથુ + આવી

‘સ્વચ્છ’ શબ્ની સાંવધ છાેડાે.
123
A સ્વ + આચ્છ B સુ + આછ
C સુ + આચ્છ D સુ + આજ
સાંવધ જેડાે : વવદ્યા + આથી
124
[GSSSB Senior Surveyor 2016]
A વવધાઆથી B વવદ્યાથી
C વવદ્યાઆથી D વવધાથી
‘પુત્રૌષર્ા’ ની સાંવધ છૂટી પાડાે.
125
A પુત્ર + આૌષર્ા B પુત્ર + આેષર્ા
C પુત્રે + ષર્ા D પુત્રૌ + ષર્ા

સાંવધ જેડાે : ધનુસ્ + ધર [GSSSB Accountant / Auditor / Sub
126
Treasury Officer / Office Superintendent 2016]
A ધનુધર B ધનુણધર
C ધનુધણર D ધનુધરણ
‘આનેકાનેક’ શબ્ની સાંવધ છાેડાે. [GSSSB Accountant / Auditor
127
/ Sub Treasury Officer / Office Superintendent 2016]
A આને + કાનેક B આનેક + આેક
C આને + આનેક D આનેક + આનેક

યાેગય વવકલ્પ પસાંદ કરી સાંવધ જેડાે : પ્રવત + આેક
128
A પ્રવતઆેક B પ્રતયેક
C પ્રત્યેક D પતાકા
GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
જેડર્ી
➢ જેડર્ી :
➢ સાથણ જેડર્ીકાેશમાાં તદ્ ભવ, તત્સમ આને આન્યભાષી
શબ્ાે માટે જુદા નનયમાે છે.
➢ ‘ઇરાક’ - મૂળ આરબી જેડર્ી આનુસાર હ્રસ્વ ‘ઇ’ ગુજરાતી જેડર્ીના નનયમાે
તેને લાગુ પડતા નથી, તેથી
➢ ‘ઈરાન’ - ફારસી જેડર્ી આનુસાર દીદ્ય ‘ઈ’
તેની જેડર્ી જુદી થાય છે.
➢ ‘દીવાન’ આરબી શબ્
➢ ‘દીવાલ' ફારસી શબ્
➢ ‘કદવેટ’ કે ‘કદવેલ’ - તદ્ ભવ શબ્ાે

➢ તદ્ ભવ શબ્ાેની જેડર્ીના આભ્યાસના મુખ્ય આાધાર.
▪ ઉચ્ચારર્ગત
▪ આક્ષર (શબ્માાં સ્થાન)
▪ જેડાક્ષર
▪ આનુસ્વાર
▪ આાંગસાધક પ્રત્યય
➢ 1. ઉચ્ચારર્ગત
1. શબ્ને આાંતે આાવતાે ‘ ઈ ’ દીઘણ હાેય છે.
➢ ઉદાહરર્ુઃ-
➢ સખી, ઘાંટી, કીડી, શીશી, ગળી, ખાલી, ડાળી, મૂડી, દૂધી,
સુખી, પૂાંજી વગેરે

➢ નાંધુઃ- સાંસ્કૃત તત્સમ શબ્ાે નીવત, રીવત, પ્રીવત, સૃખષ્ટ -
વગેરેને જુદાે પ્રત્યય લાગયાે હાેવાથી હ્રસ્વ ઇ આાવે)

➢ 2) ‘ય’ આક્ષર પહે લાાં આાવતાે ‘ઈ’ હાં મેશાાં હ્રસ્વ હાેય છે.
➢ ઉદાહરર્ુઃ-
➢ પપ્રય, દકરયાે, સાગથયાે, ઘકડયાળ, વકરયાળી, ખાસસયત,
હાેસશયાર, આઠવાકડયુાં વગેરે.

➢ 2. આક્ષર (શબ્માાં સ્થાન)
➢ આેકાક્ષરી શબ્
➢ સામાન્ય રીતે આનુસ્વાર વગરના આેકાક્ષરી શબ્ાેમાાં આાવતાાં ‘ ઈ ‘ કે ‘ ઊ '
દીઘણ હાેય છે. જેમકે ,
➢ દીઘણ ‘ ઈ ’ ઘી, ફી, બી, સ્ત્રી વગેરે
➢ દીઘણ ‘ ઊ ’ જૂ, દૂ, ભૂ, રૂ, બૂ વગેરે
➢ પરાં ત,ુ જે આેકાક્ષરી આક્ષર સાનુનાસસક હાેય તાે તે હ્રસ્વ હાેય છે. જેમ કે ,
➢ હ્રસ્વ‘ ઉ ’ - હાંુ , શુ,ાં તુાં વગેરે

➢ બે આક્ષરના શબ્ :-
➢ સામાન્ય રીતે બે આક્ષરના શબ્માાં પહે લાે આક્ષર દીઘણ હાેય છે. જેમ કે ,
▪ દીઘણ ‘ઈ’ = ગીધ, ચીજ, જીત, ફીર્, મીર્, રીત, શીખ, શીરાે, હીરાે, છીર્ી, ખીલી,
▪ દીઘણ ‘ઊ’ = ઊઠ, ઊડ, ઊન, કૂચ, ચૂનાે, દૂધ, ધૂળ, ફૂલ, દૂર, બૂચ, જૂન, ચૂલાે, ફૂગ
➢ નાંધ :- ‘કદલ’ - ફારસી શબ્, ‘આાકદ’ - તત્સમ શબ્, ‘ગુનાે’ -
આરબી શબ્ આાવી રીતે ગુજરાતીમાાં પ્રયાેજતા આન્ય ભાષાના
શબ્ાેની જેડર્ી આા નનયમથી જુદી હાેઈ શકે .

➢ ત્રર્ આક્ષરના શબ્ :-
➢ સામાન્ય રીતે ત્રર્ આક્ષરના શબ્માાં પહે લાે આને બીજે આક્ષર સરખા
નહીં હાેય. જેમકે ,
➢ ‘ઇ’ - ઇનામ, ઇરાદાે, કકનારાે, વવદાય, વવસાત, સશકાર, કદવેટ, કદવેલ,
સબલાડી, સસસાેટી વગેરે.
➢ ‘ઉ’ – ઉધાર, ઉનાળાે, કુહાડી, ગુલામ, સુથાર, ધુમાડાે, દુકાન, દુકાળ,
ઉજર્ી, ગુલાબી, ધુળેટી વગેરે.

➢ સામાન્ય રીતે ત્રર્ આક્ષરના શબ્માાં બીજે આક્ષર હ્રસ્વ હાેય તાે પહે લાે
આક્ષર દીઘણ હાેય છે. જેમકે ,
➢ ‘ઈ’ - કીમત, શીતળ, ચીપપયાે, ધીરજ, કીટલી, દીકરી, ચીકર્ુાં
વગેરે(કીમતનુાં કકિં મત - આામ પર્ લખી શકાય.)
➢ ‘ઊ’ - ઊપજ, ઊથલાે, પૂનમ, સૂરત, ઊધઈ, સૂતળી, ઊજળુાં, ઊલટાંુ ,
દૂઝર્ુાં, કૂતરુાં, રૂપપયાે વગેરે.

❑ ચાર કે તેથી વધુ આક્ષરના શબ્ :-
➢ ચાર કે પાાંચ આક્ષરના શબ્માાં પહે લાે આક્ષર હ્રસ્વ હાેય છે. જેમ કે ,
▪ કહલચાલ, ભુલામર્ી, ખખસકાેલી, કુતૂહલ, કકરતાર, કકફાયતી, સુવાવડ,
પપચકારી, નનસરર્ી
❑ જેડાક્ષર :
➢ મૂળ શબ્માાં જેડાક્ષર પહે લાાંનાાં ‘ઈ’ આને ‘ઉ’ હ્રસ્વ હાેય છે. જેમ કે ,
▪ ‘ઇ’ – ઇસ્ત્રી, કકસ્ાે, ગચઠ્ઠી, નજલાે, કડગ્રી, પપસ્તા, કરક્ષા, નલફ્ક્ટ,
નલજ્જત, નનશ્વાસ, પપસ્તાળીસ વગેરે.
▪ ‘ઉ’ – ઉલુ, કુસ્તી, ગુસ્ાે, ફુગગાે, મુઠ્ઠી, તુક્કાે, સુધ્ધાાં, સુસ્તી, મુશ્કે લી,
ઉજ્જડ, હુન્નર, ઉશ્કે રાટ વગેરે.

❑ નાંધ : આહીં ઇસ્ત્રી, નજલાે, કડગ્રી, નલફ્ટ, ગુસ્ાે, ઉલુ,
હુન્નર વગેરે જેવા આન્યભાષી શબ્ાે પર્ ગુજરાતી
જેડર્ીના નનયમાેને સમાાંતર જેડર્ી ધરાવે છે.

❑ આનુસ્વાર :
➢ આનુસ્વાર નાસસક્ય સ્વરનાે નનદો શ કરવા માટે પર્ પ્રયાેજય
છે. આાાંસુ , ભીંત
➢ આનુનાસસક વ્યાંજન (ઙ, ઞ, ર્, ન, મ) ની જગયાઆે પર્
પ્રયાેજય છે. કકિં મત – કકમ્મત, ચાંદ્ર - ચન્સ્દ્ર

❑ નાસસક્ચ સ્વરસૂચક આનુસ્વાર હાેય ત્યારે તેના ઉચ્ચારને ‘કાેમળ’ ગર્ાય
છે. તેની પહે લાાં આાવતા ‘ઈ-ઊ’ દીદ્ય હાેય છે.
❑ ઈ - છીંક, પીંછી, ભીંત, રીંછ, ખીંટી, વીંટી, વીંછી, રીંગર્,લીંપર્, હીંચકાે,
જીંડવુ,ાં પીંજરુાં વગેરે.
ાં , ઊઘ
❑ ઊ - ઊટ ાં , ખૂાંટ, ગૂાંથ, ઘૂાંટ, ટૂાંક, છૂાંદાે, સૂાંઠ, હૂાંફ, સૂાંઢ, પૂાંછડી, ઊચ
ાં ુાં,
ાં ,ુાં પૂાંજી, હૂાંડી, લૂાંટારાે વગેરે.

ઊધ
❑ હીંચકાે, કહિં ડાેળાે આને કહિં દ

❑ આાંગસાધક પ્રત્યય
➢ હ્રસ્વત્વ ધરાવતાાં પ્રત્યયાે
➢ 1. પૂવણપ્રત્યય 2. પરપ્રત્યય
❑ પૂવણપ્રત્યય :-
➢ ઉપ = ઉપકથા, ઉપગ્રહ, ઉપનામ, ઉપમાંત્રી, ઉપાાંગ, ઉપાાંત્ય
➢ ઉત્ = ઉત્કાં ઠા, ઉદ્યમ, ઉલેખ, ઉડ્ડયન
➢ સુ = સુપુત્ર, સુદૃઢ, સુદીઘણ, સુપાત્ર, સુમેળ, સુગાંધ, સુરુગચ, સુશીલ
➢ કુ = કુવવચાર, કુસાંસ્કાર, કુછાંદ, કુસાંપ, કુદૃખષ્ટ, કુપાત્ર
➢ આનુ = આનુકૂળ, આનુકરર્, આનુભૂવત, આનુમતી

➢ પછી’ નાે આથણુઃ આનુજ, આનુચર, આનુસ્નાતક, આનુક્રમ
➢ ‘આન’ પ્રત્યય :
આનુત્તર- આન્ + ઉત્તર, આનુગચત - આન્ + ઉગચત,
આનુપમ - આન્ + ઉપમ
➢ દુ: / દુસ્ / દુર્ : દુજણન, દુગણમ, દુષ્કાળ, દુરાચાર, દુષ્પ્રાપ્ય

➢ નન: / નનસ્ / નનર્ :
➢ નનુઃ- નનુઃશબ્, નન:સત્ત્વ, નનુઃશસ્ત્ર, નન:શુલ્ક, નનુઃસહાય, નનુઃસાંકાેચ, નનુઃસાંતાન
➢ નનશ્- નનશ્ચેતન, નનશ્વલ, નનષ્કામ, નનષ્ફળ, નનષ્કાં ટક, નનષ્કમણ, નનણિય, નનષ્પક્ષ
➢ નનર્ - નનમણળ, નનદાોષ, નનરાં કુશ, નનદણ ય, નનરાવમષ, નનરાવરર્, નનરાશ, નનરાશ્રય,
નનરાહાર, નનરુત્તર
➢ નાંધ :- સ્વર આને ઘાેષ વ્યાંજન પહે લાાં - ‘નનર્ ’, ‘દુર્’ ;
➢ ઊષ્માક્ષરાે પાસે - ‘નન’, ‘દુ’
➢ ‘ચ' પહે લાાં ‘શ’
➢ ‘ક’, ‘પ’, ‘ફ‘ પહે લા ‘ષ’

➢ વવ - વવરાેધ, નકાર
▪ વવ : વવકે ન્દ્ન્સ્દ્રત, વવસજણન, વવજતીય, વવદે શ, વવદે હ, વવધવા, વવધમણ વગેરે.
➢ વવ - વવશેષનાે આથણ દશાણવવા
▪ વવસશષ્ટ, વવખ્યાત, વવશુદ્ધ, વવજ્ઞાન, વવજય, વવનાશ, વવનમ્ર, વવદ્રાેહ વગેરે.

➢ પકર - ચારે તરફનુ,ાં પકરપૂર્ણ
➢ પકર - પકરક્રમા, પકરગ્રહ, પકરજન, પકરર્ામ, પકરર્ીત, પકરભાષા, પકરમાર્,
પકરવતણન, પકરવેશ, પકરતાપ, પકરપત્ર, પકરપાટી, પકરપૂર્ણ, પકરબળ, પકરસર,
પકરશ્રમ
➢ પ્રવત - પ્રવતકૃવત, પ્રવતકહિં સા, પ્રવતસાદ, પ્રવતનલપપ, પ્રવતસબિં બ, પ્રવતસ્પધાણ, પ્રવતકૂળ,
પ્રવતકદન
▪ સાંવધને કારર્ે - પરીક્ષા, પ્રતીક્ષા

➢ આવધ - (ઉપર) આવધકારી, આવધનનયમ, આવધપવત
➢ આસભ - (-ના સાંદભણમાાં) આસભનવ, આસભમાન, આસભરુગચ, આસભજ્ઞાન, આસભપ્રેત
➢ પકર - પકરવમવત, પકરર્ીત
➢ પુરસ્ - (પહે લાાં) પુરાેકહત, પુરાેગામી, પુરાતત્ત્વ
➢ સબન – સબનજરૂરી, સબનઆનુભવી, સબનશરતી, સબનચૂક, સબનઆાવડત,
સબનઉપજઉ, સબનજવાબદાર
➢ પરપ્રત્યય :-
➢ ઇક – આા પ્રત્યય લાગે ત્યારે સામાન્ય રીતે પૂવણ સ્વર દીઘણ થાય છે.
➢આ આા ઈ/આે આૌ ઉ/આાે આાૌ

➢ આ / આા = સમાજ - સામાનજક
➢ પ્રમાર્ - પ્રામાણર્ક
➢ સમય - સામવયક
➢ શરીર - શારીકરક
➢ વષણ - વાવષિ ક
➢ ઈ / આે = આૌ
➢ કદ્વતીય - દ્વૌવતવયક
➢ વવજ્ઞાન - વૌજ્ઞાનનક
➢ કદન - દૌ નનક
➢ વેદ - વૌકદક
➢ સેના - સૌનનક
➢ ઉ / આાે = આાૌ
➢ ઉદ્યાેગ - આાૌદ્યાેગગક
➢ ભૂગાેળ - ભાૌગાેનલક
❑ આપવાદ
➢ ક્યારે ક પ્રથમ સ્વર દીઘણ થતાે નથીુઃ ધનનક, પગથક, રસસક,
આઠવાકડક, ક્ષણર્ક, ક્રવમક

➢ ઇકા : લેખખકા, નાવયકા, બાનલકા, સાંપાકદકા, માગણદસશિ કા, નવનલકા વગેરે.
➢ ઇત : ગણર્ત, રગચત વગેરે.
➢ ઈલ : ઊવમિ લ, જકટલ વગેરે.
➢ ઈષ્ઠ : કનનષ્ઠ, સ્વાકદષ્ઠ, ધવમિ ષ્ઠ વગેરે.
➢ ઇમા : ગકરમા વગેરે.
➢ ઈય : ભારત + ઇય = ભારતીય, નાટકીય, પૂજનીય વગેરે.

➢ આાંગ્રેજી શબ્ાેની ગુજરાતી જેડર્ી માટે કે ટલાક નનયમાે :-
➢ જ્યાાં ‘i’ આાવે ત્યાાં હ્રસ્વ ઇ પ્રયાેજય. જેમકે , પાેનલસી, ટાઇપપસ્ વગેરે.
➢ જ્યાાં ‘u’ આાવે ત્યાાં હ્રસ્વ ઉ પ્રયાેજય. જેમકે , યુનનટ, સ્ુટ વગેરે.
➢ જ્યાાં ‘ee’, ‘ea’ આને ‘ie' આાવે ત્યાાં દીઘણ ‘ઈ’ ની માત્રા પ્રયાેજવી. જેમકે ,
➢ સીટ, ફી, બીયર વગેરે

➢ જ્યાાં ‘oo' આાવે ત્યાાં દીઘણ ‘ઊ’ની માત્રા પ્રયાેજવી. જેમકે , સ્કૂલ, ફૂટ, હૂક વગેરે
➢ જ્યાાં શબ્ના આાંતે ‘ઈ’ની માત્રા આાવે ત્યાાં દીઘણ ‘ઈ’ ની માત્રા પ્રયાેજવી, આન્ય
તમામ ‘ઇ’ હ્રસ્વ માત્રામાાં લખાશે. જેમકે ,
▪ યુનનવસસિ ટી, મ્ુનનસસપાનલટી, કવમશનર વગેરે.
➢ આાંગ્રેજીના પહાેળા ઉચ્ચાર દશાણવવા ‘આાૉ’ ની માત્રાનાે ઉપયાેગ કરવાે. જેમકે ,
▪ કાૉફી, આાૉકફસ, આાૉગસ્ વગેરે

➢ સાંદભણની દૃખષ્ટઆે ઉગચત આથણ :-
➢ ક્લાેરાેફાેમણ આેટલે શસ્ત્રકક્રયા સમયે દરદીને બેહાેશ કરવા વપરાતી દવા. (સાચુ)ાં
➢ ક્લાેરાેફાેમણ આેટલે શાસ્ત્રકક્રયા સમયે દરદીને બાહાેશ કરવા વપરાતી દવા. (ખાેટાંુ )
➢ આહીં ખાેટાાં વાક્યમાાં શસ્ત્રની જગયાઆે શાસ્ત્ર આને બેહાેશની જગયાઆે બાહાેશ
શબ્કાેશની દૃખષ્ટઆે સાચા છે. પરાં તુ સાંદભણની દૃખષ્ટઆે તે ઉગચત આથણ ધરાવતા નથી.
❑ જેડર્ીભેદે આથણભેદ
➢ આકસ્માત્ : આેકાઆેક , આર્ધાયુું
➢ આકસ્માત : આર્ધાયાો બનાવ
➢ આપેક્ષા : ઇચ્છા, આાશા
➢ ઉપેક્ષા : વતરસ્કાર, આવગર્ના
➢ કૂચી : મહાેલાે
➢ કાંૂ ચી : ચાવી
➢ આાર : કાાંજી
➢ આાળ : આારાેપ
➢ આસ્ત્ર : ફં કવાનુાં હગથયાર
➢ શસ્ત્ર : હાથથી લડવાનુાં હગથયાર

➢ કે શ : વાળ
➢ કે સ : મુકદ્દમાે
➢ આફર : આચલ, નનશ્ચલ
➢ આફળ : નનષ્ફળ
➢ ઉપહાર : ભેટ
➢ ઉપાહાર : નાસ્તાે
➢ આનલ : ભમરાે
➢ આલી : સખીને સાંબાેધન
➢ આાંશ : ભાગ
➢ આાંશ : વજનનુાં આેક માપ
➢ ઉદર : પેટ
➢ ઉાંદર : આેક પ્રાર્ી
➢ કડુ : આેક પ્રકારની કડવી આાૌષવધ
➢ કડાં ુ : હાથનુાં ઘરે ર્ુાં
➢ ખાધ : ખાેટ
➢ ખાાંધ : ખભાે
➢ ખાદ્ય : ખવાય આેવુાં
➢ કાેશ : ભાંડાર
➢ કાેસ : ગાઉ – દાેઢ માઇલ
➢ કાેષ : સજીવનાે નાનામાાં નાનાે આેકમ
➢ ગુર્ : મૂળ લક્ષર્, કાયદાે
➢ ગૂર્ : થેલાે (ચાર મર્)
➢ આસભનય : આદાકારી
➢ આસભનવ : તદ્દન નવુાં
❑ વૌકલ્પલ્પક જેડર્ી - સાથણ જેડર્ીકાેશ આનુસાર
➢ ચડાઈ : ચઢાઈ
➢ વવગત : વીગત
➢ નનશ્વાસ : નન:શ્વાસ
➢ દરમ્ાન : દરવમયાન
➢ સુતાર : સુથાર
❑ વૌકલ્પલ્પક જેડર્ી - સાથણ જેડર્ીકાેશ આનુસાર
➢ વવનતી : વવનાંતી - વવનાંવત
➢ રાખષ્ટ્રય : રાષ્ટ્રીય
➢ સૂગચ : સૂચી
➢ હાં મેશ : હાં મેશા – હમેશ – હાં મેશાાં
➢ કકિં મત : કીમત
❑ જેડર્ીના નનયમાે
➢ દરે ક ભાષામાાં જે તે શબ્ની જેડર્ી નનયત હાેય છે.
આે જેડર્ી યાદ રાખવી જેઈઆે.
➢ ગુજરાતી ભાષાના ઘર્ા શબ્ સાંસ્કૃત ભાષામાાંથી
આાવેલા છે ને તેમાાંના ઘર્ા શબ્ તત્સમ રૂપે આથાણત્
મૂળ ભાષામાાં હાેય તે જ રીતે લખાય છે.

➢ આાથી આેવા તત્સમ શબ્ાેની જેડર્ીને લગતી કે ટલીક ચાવીઆાે યાદ
રાખીઆે તાે તેવા ઘર્ા શબ્ાેની સાચી જેડર્ી કરવી સરળ પડે .
➢ આાવા શબ્ાેનુાં આેક જૂથ ઉપસગાોને લગતુાં છે. સાંસ્કૃત ઉપસગાોમાાં બધે
જ ઈ-ઉ હ્રસ્વ છે.

➢ નીચે તેનાાં ઉદાહરર્ જેઈઆે:
➢ આવત : આવતશય, આવતજ્ઞાન, આવતભાર, આવતચાર, આવતવૃખષ્ટ, આવતકરકત
➢ આવધ : આવધકારી, આવધસૂચના, આવધનનયમ
➢ આસભ : આસભમાન, આસભરુગચ, આસભમુખ, આસભનવ
➢ નન : નનખખલ, નનગમ, નનગ્રહ, નનબાંધ, નનમિ, નનમેષ, નનયમ, નનયાંત્રર્

➢ નન : નનરક્ષર, નનરાં કુશ, નનરાધાર, નનદણ ય, નનધૂણમ, નનલણજ્જ, નન:સ્પૃહ, નન:સ્વાથણ,
નન:સાંશય, નનમણલ,નનરુપાય, નનગુણર્, નનજણન, નનદાોષ, નનદો શ, નનર્ણય
➢ પકર : પકરગ્રહ, પકરચય, પકરગચત, પકરર્ામ, પકરત્યાગ, પકરપાક, પકરમલ, પકરસાંવાદ
➢ પ્રવત : પ્રવતકાર, પ્રવતકૂળ, પ્રવતક્ષર્, પ્રવતકદન, પ્રવતનનવધ, પ્રવતપાદન, પ્રવતબાંધ, પ્રવતપાળ
➢ વવ : વવકલ્પ, વવજ્ઞાન, વવજય, વવતક, વવપ્લવ, વવભકત, વવમશણ, વવયાેગ, વવરકત,
વવરાેધ, વવશેષ, વવશ્રામ

➢ આનુ : આનુકરર્, આનુયાયી, આનુભવ, આનુરૂપ, આનુકાંપા, આનુશીલન
➢ ઉપ : ઉપસગણ, ઉપવાસ, ઉપગ્રહ, ઉપાહાર, ઉપહાર, ઉપકથા, ઉપદે શ, ઉપનનષદ,
ઉપવીત, ઉપાધ્યક્ષ
➢ સુ : સુવવચાર, સુપુત્ર, સુલેખન, સુગાંધ, સુરસક્ષત, સુવાસ
➢ કુ : કુકમણ, કુતકણ , કુપાત્ર, કુપુત્ર, કુમવત, કુસેવા

➢ પુનર્ : પુનલણિ, પુનરાગમન, પુનરાવતણન, પુનવાણચન
➢ બકહ : બકહગાોળ, બકહષ્કાર, બકહમુણખ
➢ ઉત્ : ઉત્કાં ઠા, ઉદ્ધાર, ઉત્ક્ાાંવત, ઉત્તર, ઉત્તુાંગ, ઉત્તેજન
➢ દુસ્ : દુરાગ્રહ, દુરાચાર, દુરુપયાેગ, દુગુંધ, દુજણન, દુબણળ, દુભાણગય, દુયાોધન,
દુષ્કમણ, દુષ્કાળ, દુ:સ્વપ્ન

➢ ગુજરાતી પ્રત્યય લેતા વ્યાંજનાન્ત શબ્ાે ખાેડા ન લખવા પર્ આાખા
લખવા
➢ સાંસ્કૃત તત્સમ છાંદના છેલા વ્યાંજનમાાં સ્વર ભળેલાે હાેતાે નથી ત્યારે તે
ખાેડાે લખાય છે, પર્ ગુજરાતીમાાં તાે, તે છેલા વ્યાંજનાે આકારાન્ત
ગર્ીને આાખા લખવા. જેમ કે ,
➢ પકરષદ, જગત, વરદ, માનદ, બૃહદ

➢ આપવાદ : આથાણત્ , પશ્ચાત્, સાક્ષાત્, યથાવત્, કદાગચત્, કકિં ગચત્, કવગચત્
➢ આાવા શબ્ાે બીજ શબ્ાેની સાથે સમાસમાાં આાવે ત્યારે વ્યાંજનાન્ત લખાય
છે.
➢ ઉ.દા. કકિં ગચત્કર, પશ્વાતાપ, સાક્ષાત્કાર
➢ આાવા આવ્યવાે પછી જયારે ‘જ’ આાવે છે ત્યારે આકારાન્ત લખાય છે.
➢ ઉ.દા. - કવગચત્ પછી જ આાવે તાે ‘કવગચત જ’ આેમ આાખાે ‘ત’ લખાય છે.
➢ આેક કરતાાં વધુ રીતે લખાતી આેકના આેક શબ્ની જેડર્ી
➢ ઉમર : ઉાંમર
➢ આાેશીકાંુ : આાેસીકુ
➢ કાં કાેતરી : કાં કાેત્રી
➢ ખનનજ : ખનીજ
➢ ખરચ : ખચણ
➢ ગુજરાત : ગૂજરાત
➢ જગા : જગયા
➢ જપતાે : જપ્તાે
➢ તકતી : તખતી
➢ તરવાર : તલવાર
➢ દરવમયાન : દરમ્ાન
➢ દસકત : દસ્કત
➢ દુઆા : દુવા
➢ ધુમ્મસ : ધૂમસ
➢ નજદીક : નજીક
➢ નનકાશ : નનકાસ
➢ નનસબત : નનસ્બત
➢ પેનસસલ : પેન્સિલ
➢ પ્રમાણર્ક : પ્રામાણર્ક
➢ ફળદ્રપ
ુ : ફળદ્રપ
ૂ
➢ બસક્ષસ : બસક્ષશ
➢ બરાબર : બરાેબર
➢ સબના : બીના
➢ ભૂવમ : ભૂમી
➢ બલકે : બલ્કે
➢ બાલટી : બાલદી
➢ બટાકા : બટાટા
➢ મજ : મઝા
➢ મથુરા : મથૂરા
➢ મરદ : મદણ
➢ મસીદ : મન્સિદ
➢ મૂરખ : મૂખણ
➢ મલેકરયા : મેલેકરયા
➢ માેઘુાં : માંઘુ
➢ રસાયર્ : રસાયન
➢ રાખષ્ટ્રય : રાષ્ટ્રીય
➢ લહકર : લહરી
➢ નલપપ : નલપી
➢ લીમડી : લીંબડી
➢ લાંટવુાં : લૂાંટવુાં
➢ વદ : વકદ
➢ વસતી : વસવત
➢ વવગત : વવનાંતી
➢ વવનાંતી : વવનાંતી
➢ વવશે : વવષે
➢ સનદ : સનાંદ
➢ સુતાર : સુથાર
➢ સૂગચ : સૂચી
➢ સ્વાકદષ્ : સ્વાકદષ્ટ
➢ હપતાે : હફતાે
➢ હમેશ : હાં મેશ – હાં મેશાાં
➢ કહચકારુાં : હીચકારુાં
3. શબ્ના આાંતે આનીય, ઈન, ઈય, કી આાવે ત્યાાં દીઘણ ‘ઈ’ થાય છે.
વાંદનીય, કમનીય, માનનીય, આવર્ણનીય, પૂજનીય, કુલીન,
ગ્રામીર્, નવીન, પરાધીન, આાત્મીય, પાંચવષીય, રમર્ીય,
ભારતીય, રાજકીય, વૌદકીય
➢ આપવાદ : મનલન, પુનલન

4. ‘આધીન’ માાં દીઘણ ‘ઈ’ આાવે છે.
➢ આાજ્ઞાધીન, પરાધીન, સ્નેહાધીન, સ્વાધીન
5. ઇન્સ્દ્ર આને ઈશમાાં દીઘણ ‘ઈ’ આાવે છે.
➢ ઉ.દા. – આવનીન્સ્દ્ર, રવીન્સ્દ્ર, હરીન્સ્દ્ર, રજનીશ, જગદીશ, ન્યાયાધીશ,
સત્તાધીશ.
➢ આપવાદ : આહનનિ શ
6. ઇક્ષ – ઇક્ષામાાં દીઘણ ‘ઈ’ હાેય છે.
▪ પરીક્ષક, પરીક્ષર્, પરીક્ષા, સમીક્ષા, સમીક્ષક
7. ‘વતી’ કે ‘મતી’લાગે ત્યારે દીઘણ ‘ઈ’ થાય છે.
▪ સરસ્વતી, ભગવતી, કલાવતી, ચારુમતી, રૂપમતી.
8. ‘નન’ કે ‘કટ’ હાેય તેવા નામ પર્ હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ ગલાનન, હાનન, પુખષ્ટ, વૃખષ્ટ, સૃખષ્ટ

9. આતીત – બે ‘ઇ’ જેડાઈને દીધણ ‘ ઈ’ બને છે.
▪ કાલાતીત, કાલ્પનાતીત
10. ‘ગીરી’ શબ્ને આાંતે દીઘણ ‘ઈ’ આાવે છે.
▪ દાદાગીરી, યાદગીરી, કામગીરી.
➢ આપવાદ : ‘ગગકર’ પવણતના આથણમાાં હ્રસ્વ આાવે છે. નીલગગકર, કહમગગકર.

11. ત્રર્ આક્ષરના શબ્ના બીજ આક્ષરમાાં હ્રસ્વ સ્વર હાેય તાે પહે લા
આક્ષરનાે ઈ/ઊ દીઘણ લખાય છે. કૂતરુાં, ભીલડી, નીલમ, દીકરાે, કીટલી,
સૂપડાં ુ , ચીભડાં ુ , ભૂસકાે
➢ આપવાદ : કુલડી, કુમળુાં, ગુટકાે, ટુકડાે, ટુચકાે

12. કરર્, ભવન કે કૃત, ભૂત પ્રત્યયાેવાળાાં રૂપાેમાાં આનુક્રમે દીઘણ ‘ઈ’ આને ‘ઊ’થાય છે.
▪ આેકીકરર્, વશીકરર્, વગીકરર્, દૃઢીભૂત, ગુર્ીભૂત, ઘનીભૂત.
13. નારી જવતમાાં ભાવવાચક નામને આાંતે ‘ઈ’ હ્રસ્વ આાવે છે.
▪ આનુમવત, આનુભૂવત, આાકૃવત, આનુપક્તસ્થવત, આાપગત્ત, આાહુવત, પ્રતીવત,
ઉન્નવત, સાંમવત.
14. ‘ઇક’ તેમજ ‘ઇકા’ પ્રત્યય હાં મેશાાં હ્રસ્વ ‘ઇ’ વાળા હાેય છે.
▪ માનસસક, સામાનજક, ધાવમિ ક, ભાૌગાેનલક, વાસ્તવવક, આનુક્રમણર્કા, માગણદસશિ કા,
સશસક્ષકા, પુન્દ્સ્તકા, સ્મરણર્કા
15. શ્રેષ્ઠતાદશણક ‘ઇષ્ઠ’ આાવે ત્યારે ‘ઇ’ હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ ગવવિ ષ્ઠ, કનનષ્ઠ, ધવમિ ષ્ઠ.
16. ઇષ્ટમાાં પર્ ‘ઇ’ હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ આનનષ્ટ, પકરસશષ્ટ, વવસશષ્ટ, સશષ્ટ

17. ‘ય’ની પહે લા આાવતાે ‘ઇ’ હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ કકડયાે, કાકઠયાવાડ, નકડયાદ, ફરનજયાત, મરનજયાત, જરૂકરયાત, રં કટયાે
18. ‘ઇલ’ કે ‘ઇત’ પ્રત્યય આાવતાે હાેય ત્યારે ‘ઈ’ હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ આનનલ, સનલલ, ઊવમિ લ, કગથત, નનવાણસસત, આગચિ ત, ખાંકડત
➢ આપવાદ : નીલ આને શીલ – સુશીલ આને નીલકમલ

19. ‘તા’ કે ‘ત્વ’ પ્રત્યયથી બનતાાં નામાેને આાંતે દીઘણ ‘ઈ’ હ્રસ્વ થાય છે.
▪ ઉપયાેગી – ઉપયાેગગતા
▪ સ્વામી – સ્વાવમત્વ
▪ તેજસ્વી – તેજક્તસ્વતા
20. નામાેમાાં છેડે નાે ‘ઉ’ પર્ હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ ધેનુ, રઘુ, વવષ્ણુ
▪ આપવાદ : વધૂ
21. શબ્માાં જેડાક્ષર પહે લાના ઇ, ઉ, હ્રસ્વ હાેય છે.
▪ સશષ્ય, કદવ્યા, ઉત્સાહ, રુદ્ર, પકરસશષ્ટ, હુલડ, સમુદ્ર

➢ આેકાક્ષરી શબ્ાેમાાં દીઘણ ‘ઈ’ ‘ઊ’ આાવે છે.
ફી, ઘી, જી, બી, પી, લૂ, ભૂ, જૂ, છૂ, સ્ક્રૂ
➢ આનુસ્વાર સાથેના આેકાક્ષરમાાં હ્રસ્વ ‘ઉ’ આાવે છે.
હાંુ , શુ,ાં તુાં

➢ બે આક્ષરવાળા શબ્માાં પહે લા આક્ષરમાાં ‘ઈ’ કે ‘ઊ’ દીઘણ આાવે છે.
➢ બીક, ભીલ, ઢીલ, ભીખ, ચીજ, ખીર, ગીધ, ગીચ, ભૂખ, ભૂત, કૂખ, ભૂકી,
જૂથ, દૂધ, ભૂરુાં, સૂકાં ુ

➢ ત્રર્ આક્ષરવાળા શબ્માાં ગુરુ આક્ષર પહે લાાં હ્રસ્વ ‘ઇ’ ‘ઉ’ હાેય છે,
જ્યારે લઘુ આક્ષર પહે લાાંના ‘ઇ’ ‘ઊ’ દીઘણ હાેય છે.
▪ કકનારાે, વમનારાે, સુથાર, ખેડૂત, મજૂર, ખજૂર, તડબૂચ, સબલાડી,
ભીલડી, કૂતરુાં, ધુતારાે,નીલમ, દીકરાે, કીચડ, કીટલી, ચીભડાં ુ , સૂપડાં ુ ,
ભૂસકાે, કૂકડાે, કૂતરાે.

➢ ચાર કે વધુ આક્ષરવાળા શબ્માાં પ્રથમ ‘ઇ’ ‘ઉ’ હ્રસ્વ હાેય છે.
➢ દા.ત. કહલચાલ, ખખસકાેલી, વવલાયત, ઉત્તરાયર્, સશફારસ,
કટકટયારાે, કકલકકલાટ, હુલામર્ુાં
➢ વવશેષર્ પરથી બનતાાં નામમાાં પહે લાે આક્ષર દીઘણ હાેય ત્યાાં બીજે
આક્ષર પર્ દીઘણ રહે છે :દા.ત. ઢીલુાં-ઢીલાશ, ચીકર્ુ-ાં ચીકાશ, ફીકાંુ -
ફીકાશ, જૂઠાંુ -જૂઠાર્ુાં, મીઠાં ુ -મીઠાઈ-મીઠાશ

➢ ‘ઇ’ કે ‘ઉ’ પછી જેડાક્ષર આાવ્યાે હાેય તાે ‘ઇ’ કે ‘ઉ’ હ્રસ્વ કરવા :
ઇસ્ત્રી, ઇલ્પસ્પતાલ, કકસ્ાે, ગચઠ્ઠી, નજલાે, સશસ્ત, પાકકસ્તાન,
ખાનલસ્તાન, ખુલ,ુાં લુચ્ચુાં, મુક્કાે, જુસ્ાે, ડુક્કર, હુલડ
➢ કે ટલાક શબ્ાે બાેલતાાં ભાર આાવે ત્યાાં દીઘણ ‘ઈ’ ‘ઊ’ આાવે છે.
દાગીનાે, ઝે રીલાે, નતીજે, આાંગૂઠાે, નમૂનાે, આરડૂસાે

➢ ‘ય’ પહે લાાં ‘ઇ’ આાવે તાે હ્રસ્વ ‘ઇ’ હાેય છે.
➢ પાણર્યારી, માેવતયાે, દારૂકડયાે, ચાેકકયાત, સશયાળાે, હાેવમયાેપથી,
ચકડયાતુાં, વાણર્યાે, શામસળયાે, રસળયામર્ુાં, પકડયાે, તસળયુાં,
સબયારર્, તેલીસબયાાં
❑ આેક કરતાાં વધુ રીતે લખાતી આેકના આેક શબ્ની જેડર્ી
➢ ગુજરાતી ભાષાના કે ટલાક આક્ષરાે જેવાાં કે જ આથવા ઝ, ડ આથવા ઢ,
ડ આથવા ર, મ આથવા બ, શ આથવા સ આને લ આથવા ળ વગેરેથી
બનતાાં શબ્ાેમાાં બાંને ચાલે આેવા ઘર્ા શબ્ાે છે.

▪ આડધુાં-આરધુ : ખુરશી-ખુરસી
▪ આષાડ-આષાઢ : આથાક-આથાગ
▪ ઉડાડવુાં-ઉરાડવુાં : આામલી-આાાંબલી
▪ કચડવુાં-કચરવુાં : આંશી-આંસી
▪ કે શર – કે સર : કહે વડાવવુાં-કહે રાવવુાં
▪ ખવડાવવુાં-ખવરાવવુાં : કાેષ-કાેશ
▪ ખખજમત-ખખદમત : ખાાંડર્ી-ખાયર્ી
▪ ખુડદાે-ખુરદાે : વવકરાલ-વવકરાળ
▪ ગડબડ-ગરબડ : વવશાલ-વવશાળ
▪ ગભાર્-ગમાર્ : વેડમી-વેઢમી
▪ ઘડભાાંગ-ઘડભાાંજ : વૌદ-વૌદ્ય
▪ ચડાઈ-ચઢાઈ : શાબાશ-સાબાશ
▪ ચીજ-ચીઝ : સશફારસ-સસફારસ
▪ જેશ-જેષ : ગવડાવવુાં-ગવરાવવુાં
▪ ડાટી-દાટી : ચડવુાં-ચઢવુાં
▪ તકાજે-તકાદાે : ચાાંદલાે-ચાાંલાે
▪ તડબૂચ-તરબૂચ : છાશ-છાસ
▪ તમાશાે-તમાસાે : જેશી-જેષી
▪ તીરથ-તીથણ : ડાેશી-ડાેસી
▪ કદલી-કદલ્હી : તડફડવુાં-તરફડવુાં
▪ નાકરયેળ-નાસળયેર : તત્કાલ-તત્કાળ
▪ પાદર-પાધર : તરવાર-તલવાર
▪ પેડુ-પેઢુ : દાયરાે-ડાયરાે
▪ ફરશી-ફરસી : ધ્રાશકાે-ધ્રાસકાે
▪ બસક્ષશ-બસક્ષસ : પડદાે-પરદાે
▪ બેસુમાર-બેશુમાર : પપિં ગલશાસ્ત્ર-પપિં ગળશાસ્ત્ર

▪ મજ-મઝા : પ્રકટ-પ્રગટ
▪ માશી-માસી : ફલાહાર-ફળાહાર
▪ વર્ણમાલા-વર્ણમાળા : બારશ-બારસ
▪ બેસાડવુાં-બેસારવુાં : શાેકીન-શાેખીન
▪ માનલશ-માનલસ : સુગરી-સુઘરી
▪ રસાયર્-રસાયન : સુવરાવવુ-ાં સુવડાવવુાં
▪ વાટકી-વાડકી : હડતાલ-હડતાળ
▪ વવકલ-વવકળ : હબશી-હબસી
▪ વવશે-વવષે : સાાંજ-સાાંઝ
▪ વેશ-વેષ : સુતાર-સુથાર
▪ વ્યાકુલ-વ્યાકુળ : સાેકટી-સાેગટી
▪ શાહી-સાહી : હથેલી-હથેળી
▪ સશશમ-સીસમ : હલ-હળ
❑ જેડર્ીમાાં સામાન્ય રીતે જેવા મળતી કે ટલીક ભૂલાે નીચે દશાણવી છે
આશુદ્ધ શુદ્ધ
➢ આખત્રાે આખતરાે
➢ આગત્યતા આગત્ય
➢ આગવડતા આગવડ
➢ આદ્ ભૂત આદ્ ભુત
➢ આવધક્ષક આધીક્ષક
➢ આાંતધ્યાણન આાંતધાણન
➢ આાધ્ય આાદ્ય
➢ આાયુવોકદ આાયુવોકદક
➢ આારઝૂ આારજૂ
➢ આાલ્હાદ આાહ્ લાદ

➢ ઇલ્મી ઈલમી
➢ ઉઠાવગીર ઉઠાઉગીર
➢ ઉપજ ઊપજ
➢ ઉપીયાેગી ઉપયાેગી
➢ ઉજણ ઊજણ
➢ આાેગષ્ટ આાૉગસ્
➢ કગથતવ્ય કથવયતવ્ય
➢ કનનષ્ટ કનનષ્ઠ
➢ કવમશ્ર કવમશનર
➢ કાટૂણન કારટૂન
➢ કાવત્રુાં કાવતરુાં
➢ કકલાેલ કલાેલ
➢ કાેષ્ટક કાેષ્ઠક
➢ ખાતુ ખાતુાં
➢ ખાત્રી ખાતરી
➢ ખખસ્ાકાત્રુ ખખસ્ાકાતરુાં
➢ ગર્ત્રી ગર્તરી
➢ ગવણનર ગવનણર
➢ ગગદી ગગરદી
➢ ગ્રહપવત ગૃહપવત
➢ ગ્રહસ્થ ગૃહસ્થ
➢ ગ્રેચ્ુઇટી ગ્રેજ્યુઇટી
➢ ઘેરહાજર ગેરહાજર
➢ ગચન્સ્હ ગચહ્ ન
➢ ચૂકવર્ી ચુકવર્ી
➢ ચાેકખુાં ચાેખ્ુાં
➢ જનમટીપ જન્મટીપ
➢ જમાબાંધી જમાબાંદી
➢ જ્યાંવત જ્યાંતી
➢ જલ્દી જલદી
➢ જગ્રવત જગૃવત
➢ જીદગી નજિં દગી
➢ જીલાે નજલાે
➢ જુથબાંદી જૂથબાંધી
➢ જૂબાની જુબાની
➢ કટકીટ કટકકટ
➢ ડાભુાં ડાબુાં
➢ ડ્રાયવર ડ્રાઇવર
➢ તાંગદીલી તાંગકદલી
➢ તત્વ તત્ત્વ
➢ તાનલમ તાલીમ
➢ િા તથા
➢ કદવાનીકાેટણ દીવાનીકાેટણ
➢ નનરાસભમાની નનરસભમાની
➢ નકણ નરક
➢ નસતર નસ્તર
➢ નકહિં નહીં
➢ નહી નકહ
➢ નાકાબાંદી નાકાબાંધી
➢ નાર્ાાંકીય નાર્ાકીય
➢ નનિં દ્રા નનદ્રા
➢ નનધી નનવધ
➢ નનરસ નીરસ
➢ નનકરક્ષક નનરીક્ષક
➢ નનવીદા નનવવદા
➢ નીવતવાન નીવતમાન
➢ નુકશાન નુકસાન
➢ નૌઋત્ય નૌઋૉત્ય
➢ પિર પથથર
➢ પત્રકાકરત્વ પત્રકારત્વ
➢ પધ્ધવત પદ્ધવત
➢ પકરણર્ત પકરર્ીત
➢ પરીવતણનશીલ પકરવતણનશીલ
➢ પાવડર પાઉડર
➢ પુનરાેધ્ધાર પુનરુદ્ધાર
➢ પાેષ્ટ પાેસ્
➢ પ્રલ્હાદ પ્રહલાદ
➢ પપ્રયવાંદા પપ્રયાંવદા
➢ બેન બહે ન
➢ માંજુરી માંજૂરી
➢ માંગઝલ માંનજલ
➢ મનાેરમ્ મનાેરમા
➢ માપબાંદી માપબાંધી
➢ મુલ્તવી મુલતવી
➢ માેજર માેઝાર
➢ રુવષ ઋવષ
➢ રુતુ ઋતુ
➢ લાયબ્રેરી લાઇબ્રેરી
➢ લાયસિ લાઇસિ
➢ લેખખત નલખખત
➢ લાેટ્રી લાેટરી
➢ વૌવવધ વૌવવધ્ય
➢ વ્યાજબી વાજબી
➢ સશવર્ સીવર્
➢ સગવડતા સગવડ
➢ સમીવત સવમવત
➢ સકણ સ સરકસ
➢ સાયકલ સાઇકલ
➢ સીનેમા સસનેમા
➢ હાંુ ડી હૂાંડી
❑ ગુજરાતીમાાં વપરાતા કે ટલાક આાંગ્રેજી શબ્ાેની જેડર્ી
➢ આાૉકડટર
➢ આપીલ ➢ કલેક્ટર
➢ આાૉનરરી
➢ આાેગસ્ ➢ કાં પની
➢ આાૉપરે શન
➢ ઇન્ડન્ડયા ➢ કાં પાઉાંડ
➢ આાૉકફસ
➢ ઇન્સ્ટિટ્ુશન ➢ કઉાંન્સિલ
➢ આાૉડણર
➢ ઇન્સ્સ્પેક્ટર ➢ કાબણન
➢ આાેવરસીયર
➢ ઇલેન્દ્રટ્રક ➢ કૉ ન્સ્વાસ
➢ કવમટી
➢ આંનજન ➢ કૉ પ્ટન
➢ કવમશન
➢ આૉલ્યુવમનનયમ ➢ કૉ સબન
➢ કવમશનર
➢ આૉસાેસસયેશન
➢ કે વમસ્ટ્રી ➢ કક્રકે ટ ➢ જુનનયર

➢ કે રાેસીન ➢ ક્લાકણ ➢ જ્યુસબલી
➢ કે સ ➢ ગવનણર ➢ ટાઉનહાૉલ
➢ કાેિેબલ ➢ ગેસ ➢ કટકકટ
➢ કાેપીરાઇટ ➢ ગાેડાઉન ➢ કટકફન
➢ કાેમ્ુનનસ્ ➢ ગ્રામાેફાેન ➢ ટે નનસ
➢ કાેટણ ➢ ચેક ➢ ટે નલગ્રાફ
➢ કાેડણન ➢ ચેક-પાેસ્ ➢ ટે નલપપ્રન્ટર
➢ કાંગ્રેસ ➢ જજ ➢ ટે નલવવઝન
➢ ટ્ુબ ➢ ડે પ્યુટી ➢ નેશનલ

➢ ટ્રાકફક ➢ ડે માેક્રસી ➢ નાેકટસ
➢ ટ્રે ડમાકણ ➢ કડવવડાં ડ ➢ પન્દ્બ્લક
➢ ટ્રે ન ➢ કડસવમસ ➢ પન્દ્બ્લસસટી
➢ કડક્ટે શન ➢ કડન્દ્સ્ટ્રક્ટ ➢ પરવમટ
➢ કડગ્રી ➢ ડ્રાઇવર ➢ પાઉડર
➢ કડપાટણ મેન્ટ ➢ ગથયરી ➢ પાલાણમેન્ટ
➢ કડપાૉગઝટ ➢ ગથયાૉસાેફી ➢ પાસણલ
➢ કડરે ક્ટરી ➢ નાઇટ્રાેજન ➢ પેટ્રન
➢ પેન્સ્શન ➢ ફે ડરે શન ➢ માઇક

➢ પેટ્રાેલ ➢ ફાેમ્ુણલા ➢ માઇલ
➢ પાૉનલસી ➢ બાઇસસકલ ➢ માકણ
➢ પાૉનલશ ➢ સબલ્ડર ➢ મેનજસ્ટ્રે ટ
➢ પાેલીસ ➢ બેનલફ ➢ વમકે નનક
➢ પ્રીવમયમ ➢ બાેડણ ➢ વમકટિં ગ
➢ પ્રૂફ ➢ બાેકડિં ગ ➢ વમનનટ
➢ પ્રેલ્પક્ટસ ➢ બ્લાેક ➢ વમનનસ્ર
➢ ફનનિ ચર ➢ મશીન ➢ વમસ
➢ મીટર ➢ મ્ુનનસસપાનલટી ➢ કરપાેટણ

➢ મીકડયમ ➢ મ્ુગઝયમ ➢ રાૉયલ્ટી
➢ મૉનેજર ➢ યુનનટ ➢ લાઇસિ
➢ મેજર ➢ યુનનફાેમણ ➢ નલવમટે ડ
➢ મેમાેકરયલ ➢ યુરાેપપયન ➢ નલસ્
➢ મેમ્બર ➢ રનજસ્ર ➢ લીગ
➢ મેયર ➢ રનજસ્ટ્રાર ➢ લેવી
➢ માેટર ➢ કરટાયડણ ➢ વેગન
➢ માેડરે ટર ➢ કરપન્દ્બ્લક ➢ વાૉરાંટ
➢ વાેડણ
➢ શાેટણહેન્ડ
➢ સબબણ
➢ હાેકી
➢ સેિર
➢ હાેટલ
➢ સાેનલસસટર
➢ હાેલ્પસ્પટલ
➢ સ્ે શનરી
➢ સ્ે િનલ પેપર
➢ હાઇસ્કૂલ
➢ હાૉલ
❑ શબ્માાં આાવતા રણ ફ પૂવો દીઘણ ‘ઇ’ / દીદ્ય ‘ઉ’ હાેય છે.
❑ ઉ.દા.,
➢ સૂયણ
➢ આાશીવાદ
➢ દીઘણ
➢ પુણર્િ મા
➢ શૂપણર્ખા
❑ ઇચ્છાદશણક શબ્ાેમાાં પ્રથમ આક્ષરમાાં હ્રસ્વ ‘ઇ’/હ્રસ્વ ‘ઉ’
❑ ઉ.દા., નજગીષા,નજજ્ઞાસા, વતવતસા, નજજીવવષા
➢ શુશ્રૂષા, રુરુકદષા, મુમુસા, યુયુત્સા, બુભુસા

❑ સમાસ આને કદ્વરુિ શબ્ાેમાાં જેડર્ી
➢ ધૂપસળી - કૂદાકૂદ
➢ રીતકરવાજ - ધૂમકે તુ
➢ બૂમાબૂમ - કદવાસળી
❑ નામ પરથી બનાવેલા વવશેષર્માાં શબ્ની શરૂઆાતમાાં ઇ/ઉ હ્રસ્વ
➢ દૂધ – દૂધાળુાં
➢ મૂછ – મુછાળાે
➢ છૂટ – છુટકારાે
➢ જૂનુાં – જુનવાર્ી
➢ શીખ – સશખામર્
❑ કક્રયાપદ પરથી નામ બનાવતા ઇ/ઉ હ્રસ્વ સાથે
➢ સુકવવુાં – સુકવર્ી
➢ મૂલવવુાં – મુલવર્ી
➢ બીડવુાં – સબડાર્
➢ વીર્વુાં – વવર્ામર્
➢ પૂરવુાં – પુરવર્ી
❑ તા કે ત્વ પ્રત્યય લગાડતા
➢ સવાોપરી – સવાોપકરતા
➢ પરાેપકારી – પરાેપકાકરતા
➢ તેજસ્વી – તેજસ્વીતા
❑ પૂરકવાચકમાાંથી સ્ત્રીવાચક શબ્ાે બનાવતા
➢ તપસ્વી – તપક્તસ્વની
➢ સાંન્યાસી – સાંન્યાસસની
➢ વવદ્યાથી – વવદ્યાગથિ ની
❑ માેટા ભાગના આાંગ્રેજી શબ્ાેમાાં ઇ કે ઈ આાવે છે.
➢ લાઈબ્રેરી
➢ વાઈસરાૉય
➢ ટાઇફાેઇડ
➢ લાઇટર
➢ આપવાદ – હાઈસ્કૂલ, વાયરલેસ, ફાયર, વાયર, બાૉયફ્રે ન્ડ

❑ આાંગ્રેજી શબ્ાેની જેડર્ીમાાં ક્ષ ને બદલે કસ મુકાય
❑ આશુદ્ધ ❑ શુદ્ધ
➢ ટે ક્ષ ➢ ટે ક્સ
➢ ઝે રાેક્ષ ➢ ઝે રાેક્સ
➢ આેક્ષપ્રેસ ➢ આેક્સપ્રેસ
➢ આાેથાોડાેક્ષ ➢ આાેથાોડાેક્સ
GPSC ONLINE A
Thank
You
SHARE
❖ જોડણી
Student
❖ જોડણી
➢ સાર્થ જોડણીકાોશમાાં તદ્દભવ, તત્સમ અનો અન્યભાષી શબ્ાો માટો
જુદા નનયમાો છો.
➢ ‘ ઈરાક ‘ - મૂળ અરબી જોડણી અનુસાર

➢ ‘ઈરાન ‘ - જોડણી અનુસાર
❖ જોડણી
➢ ‘ દીવાન ’ અરબી શબ્ ગુજરાતી જોડણીના નનયમાો તોનો લાગુ પડતા
➢ ‘ દીવાલ ' ફારસી શબ્ નર્ી, તોર્ી તોની જોડણી જુદી ર્ાય છો.
➢ ‘ દદવોટ ‘ કો ‘ દદવોલ ‘ - તદ્દભવ શબ્ાો

❖ જોડણી
❑ તદ્દભવ શબ્ાોની જોડણીના અભ્યાસના મુખ્ય અાધાર.
➢ ઉચ્ચારણગત
➢ અક્ષર (શબ્માાં સ્થાન)
➢ જોડાક્ષર
➢ અનુસ્વાર
➢ અાંગસાધક પ્રત્યય
❖ જોડણી
❑ ઉચ્ચારણગત
➢ શબ્નો અાંતો અાવતાો ‘ ઈ ’ દીર્થ હાોય છો.

ઉદાહરણઃ સખી, ર્ાંટી, કીડી, શીશી, ગળી, ખાલી, ડાળી, મૂડી, દૂધી,
સુખી, પૂાંજી વગોરો
➢ નાોંધઃ સાંસ્કૃત તત્સમ શબ્ાો નીતત, રીતત, પ્રીતત, સૃષ્ટિ - વગોરોનો જુદાો પ્રત્યય
લાગયાો હાોવાર્ી હ્રસ્વ ઇ અાવો)
❖ જોડણી
❑ ઉચ્ચારણગત
➢ ‘ ય ’ અક્ષર પહો લાાં અાવતાો ‘ ઈ ’ હાં મોશાાં હ્રસ્વ હાોય છો.

ઉદાહરણઃ પ્રપ્રય, દદરયાો, સાથર્યાો, ર્દડયાળ, વદરયાળી, ખાસસયત, હાોસશયાર,
અઠવાદડયુાં વગોરો.
❖ જોડણી
❑ અક્ષર (શબ્માાં સ્થાન)
✓ અોકાક્ષરી શબ્
✓ બો અક્ષરના શબ્
✓ ત્રણ અક્ષરના શબ્
✓ ચાર કો તોર્ી વધુ અક્ષરના શબ્

❖ જોડણી
➢ અોકાક્ષરી શબ્
➢ સામાન્ય રીતો અનુસ્વાર વગરના અોકાક્ષરી શબ્ાોમાાં અાવતાાં ‘ ઈ ‘ કો ‘ ઊ '
દીર્થ હાોય છો. જોમકો ,
દીર્થ ‘ ઈ ‘ ર્ી, ફી, બી, સ્ત્રી વગોરો
દીર્થ ‘ ઊ ‘ જૂ, દૂ, ભૂ, રૂ, બૂ વગોરો
➢ પરાં ત,ુ જો અોકાક્ષરી અક્ષર સાનુનાસસક હાોય તાો તો હસ્ય હાોય છો.જોમ કો ,
હ્રસ્વ ‘ ઉ ’ હાંુ , શુ,ાં તુાં વગોરો
❖ જોડણી
➢ બો અક્ષરના શબ્
➢ સામાન્ય રીતો બો અક્ષરના શબ્માાં પહો લાો અક્ષર દીર્થ હાોય છો. જોમ કો ,
દીર્થ ‘ ઈ ‘ = ગીધ, ચીજ, જીત, ફીણ, મીણ, રીત, શીખ, શીરાો,
હીરાો, છીણી, ખીલી,
દીર્થ ‘ ઊ ‘ = ઊઠ, ઊડ, ઊન, કૂચ, ચૂનાો, દૂધ, ધૂળ, ફૂલ, દૂર,
બૂચ, જૂન, ચૂલાો
➢ (નાોંધ : ‘ દદલ ’ - ફારસી શબ્, ‘ અાદદ ‘ - તત્સમ શબ્, ‘ગુનાો ' - અરબી શબ્)
❖ જોડણી
➢ ત્રણ અક્ષરના શબ્

➢ સામાન્ય રીતો ત્રણ અક્ષરના શબ્માાં પહો લાો અનો બીજો અક્ષર સરખા નહીં હાોય.
જોમકો ,
‘ ઈ ‘ - ઇનામ, ઇરાદાો, દકનારાો, તવદાય, તવસાત, સશકાર, દદવોટ, દદવોલ,
સબલાડી, સસસાોટી વગોરો
‘ ઉ ’ – ઉધાર, ઉનાળાો, કુહાડી, ગુલામ, સુર્ાર, ધુમાડાો, દુકાન, દુકાળ,
ઉજણી, ગુલાબી, ધુળોટી વગોરો.
❖ જોડણી
➢ ત્રણ અક્ષરના શબ્
➢ સામાન્ય રીતો ત્રણ અક્ષરના શબ્માાં બીજો અક્ષર હ્રસ્વ હાોય તાો
પહો લાો અક્ષર દીર્થ હાોય છો.
જોમકો , દકિં મત - અામ પણ લખી શકાય.
‘ ઈ ‘ - કીમત, શીતળ, ચીપ્રપયાો, ધીરજ, કીટલી, દીકરી, ચીકણુાં વગોરો
‘ ઊ ‘ - ઊપજ, ઊર્લાો, પૂનમ, સૂરત, ઊધઈ, સૂતળી, ઊજળુાં,
ઊલટાંુ , દૂઝણુાં, કૂતરાં, રૂપ્રપયાો વગોરો
❖ જોડણી
➢ ચાર કો તોર્ી વધુ અક્ષરના શબ્

➢ ચાર કો પાાંચ અક્ષરના શબ્માાં પહો લાો અક્ષર હ્રસ્વ હાોય છો.
જોમ કો ,
દહલચાલ, ભુલામણી, ષ્ટખસકાોલી, કુતૂહલ, દકરતાર, દકફાયતી,
સુવાવડ, પ્રપચકારી, નનસરણી
❖ જોડણી
❑ જોડાક્ષર
➢ 1) મુળ શબ્માાં જોડાક્ષર પહો લાાંનાાં ‘ઈ’ અનો ‘ઉ’ હસ્વ હાોય છો. જોમ કો ,
‘ ઇ ‘ – ઇસ્ત્રી, દકસ્ાો, થચઠ્ઠી, નજલ્ાો, દડગ્રી, પ્રપસ્તા, દરક્ષા, નલફટ,
નલજ્જત, નનશ્વાસ, પ્રપસ્તાળીસ વગોરો.
‘ ઊ ’ – ઉલ્ુ, કુસ્તી, ગુસ્ાો, ફુગગાો, મુઠ્ઠી, તુક્ાો, સુધધાાં, સુસ્તી,
મુશ્કો લી, ઉજ્જડ, હુન્નર, ઉશ્કો રાટ વગોરો.
➢ નાોંધઃ અહીં ઇસ્ત્રી, નજલ્ાો, દડગ્રી, નલફટ, ગુસ્ાો, ઉલ્ુ, હુન્નર વગોરો જોવા
અન્યભાષી શબ્ાો પણ ગુજરાતી જોડણીના નનયમાોનો સમાાંતર જોડણી ધરાવો છો.
❖ જોડણી
❑ અનુસ્વાર
➢ અનુસ્વાર નાસસક્ય સ્વરનાો નનદે શ કરવા માટો પણ પ્રયાોજય છો. અાાંસુ , ભીંત
➢ અનુનાસસક વ્યાંજન (ઙ, ઞ, ણ, ન, મ) ની જગયાઅો પણ પ્રયાોજય છો. દકિં મત – દકમ્મત

ચાંદ્ર - ચન્દ્દ્ર
❖ જોડણી
➢ તીવ્ર અનુસ્વાર ધરાવતાો શબ્ જોડાક્ષરનાો નનયમ ધરાવો છો. તોર્ી તોમાાં પૂવેનાો સ્વર હ્રસ્વ
સ્વર લખાય છો,
જોમકો ,
ઈ - સબિં દી, સસિં ધી, દહિં દ, નજિં દગી, દઠિં ગુજી, નલિં બાોળી, સશિં ગડાં ુ , સસિં ધવ,
દહિં ડાોળાો, દહિં મત વગોરો.
ઉ – કાંુ જો, કાંુ ભ, બુાંદી, ભુાંડ, ઉાંદર, ઉાંબરાો, ઉાંમર, કાં ુ ડળ, કાં ુ દન, કાં ુ ભાર, ગુાંજશ,
ગુાંદર, ગુાંબજ વગોરો.
❖ જોડણી
➢ નાસસક્ચ સ્વરસૂચક અનુસ્વાર હાોય ત્યારો .....
જોમ કો ,
ઈ - છીંક, પીંછી, ભીંત, રીંછ, ખીંટી, વીંટી, વીંછી, રીંગણ,
લીંપણ, હીંચકાો, જીંડવુાં, પીંજરાં વગોરો.
ાં , ઊાંર્, ખૂાંટ, ગૂાંર્, ર્ૂાંટ, ટૂાંક, છૂાંદાો, સૂાંઠ, હૂાંફ, સૂાંઢ,
ઊ - ઊટ
ાં ુાં, ઊધ
પૂાંછડી, ઊચ ાં ુાં, પૂાંજી, હૂાંડી, લૂાંટારાો વગોરો.
❖ જોડણી
❑ અાંગસાધક પ્રત્યય
હ્રસ્વત્ત્વ ધરાવતા પ્રત્યયાો
પૂવથપ્રત્યય પરપ્રત્યય
❖ જોડણી
✓ હ્રસ્વત્ત્વ ધરાવતા પ્રત્યયાો ❑ અાંગસાધક પ્રત્યય
➢ પૂવથ પ્રત્યય
▪ ઉપ = ઉપકર્ા, ઉપગ્રહ, ઉપનામ, ઉપમાંત્રી, ઉપાાંગ, ઉપાાંત્ય
ઉપાાંગ અનો ઉપાાંત્ય અોટલો શુાં ?

❖ જોડણી
✓ હ્રસ્વત્વ ધરાવતા પ્રત્યયાો ❑ અાંગસાધક પ્રત્યય
➢ પૂવથ પ્રત્યય
▪ ઉપ = ઉપકર્ા, ઉપગ્રહ, ઉપનામ, ઉપમાંત્રી, ઉપાાંગ, ઉપાાંત્ય
▪ ઉત્ = ઉત્કાં ઠા, ઉદ્યમ, ઉલ્ોખ, ઉડ્ડયન
▪ સુ = સુપુત્ર, સુદૃઢ, સુદીર્થ, સુપાત્ર, સુમોળ, સુગધ
ાં , સુરથચ, સુશીલ
▪ કુ = કુતવચાર, કુસાંસ્કાર, કુછાંદ, કુસાંપ, કુદૃષ્ટિ, કુપાત્ર
▪ અનુ = અનુકૂળ, અનુકરણ, અનુભૂતત, અનુમતત
❖ જોડણી
➢ ‘ પછી ’ નાો અર્થઃ અનુજ, અનુચર, અનુસ્નાતક, અનુક્રમ

➢ ‘અન’ પ્રત્યયઃ અનુત્તર- અન્ + ઉત્તર, અનુથચત - અન્ + ઉથચત,
અનુપમ - અન્ + ઉપમ
➢ દુ: / દુસ્ / દુર્ : દુજથન, દુગથમ, દુષ્કાળ, દુરાચાર, દુષ્પ્રાપ્ય
❖ જોડણી
➢ નન: / નનસ્ / નનર્ :

નનઃ- નનઃશબ્, નન:સત્ત્વ, નનઃશસ્ત્ર, નન:શુલ્ક, નનઃસહાય,
નનઃસાંકાોચ, નનઃસાંતાન
નનશ્- નનશ્ચોતન, નનશ્વલ, નનષ્કામ, નનષ્ફળ, નનષ્કાં ટક, નનષ્કમથ,
નનષ્ક્રિય, નનષ્પક્ષ
નનર્ - નનમથળ, નનદાેષ, નનરાં કુશ, નનદથ ય, નનરાતમષ, નનરાવરણ,
નનરાશ, નનરાશ્રય, નનરાહાર, નનરત્તર
❖ જોડણી
નાોંધ:
સ્વર અનો ર્ાોષ વ્યાંજન પહો લાાં - ‘ નનર્ ’, ‘ દુર્ ' ;
ઊષ્માક્ષરાો પાસો - ‘ નન ’, ‘ દુ ’
- ‘ ચ ' પહો લાાં ‘ શ ’
- ‘ ક ’, ‘ પ ’, ‘ ફ ‘ પહો લા ‘ ષ ’
❖ જોડણી
તવ - તવરાોધ, નકાર
➢ તવ = તવકો ન્દ્ન્દ્દ્રત, તવસજથન, તવજતીય, તવદો શ, તવદો હ, તવધવા, તવધમથ વગોરો
તવ - તવશોષનાો અર્થ દશાથવવા
➢ તવસશિ, તવખ્યાત, તવશુદ્ધ, તવજ્ઞાન, તવજય, તવનાશ, તવનમ્ર, તવદ્રાોહ વગોરો

❖ જોડણી
❑ પદર - ચારો તરફનુ,ાં પદરપૂણથ ❑ અાંગસાધક પ્રત્યય
➢ પદર - પદરક્રમા, પદરગ્રહ, પદરજન, પદરણામ, પદરણીત, પદરભાષા,

પદરમાણ, પદરવતથન, પદરવોશ, પદરતાપ, પદરપત્ર, પદરપાટી,
પદરપૂણથ, પદરબળ, પદરસર, પદરશ્રમ
➢ પ્રતત - પ્રતતકૃતત, પ્રતતદહિં સા, પ્રતતસાદ, પ્રતતનલપ્રપ, પ્રતતસબિં બ, પ્રતતસ્પધાથ,
પ્રતતકૂળ, પ્રતતદદન
સાંતધનો કારણો - પરીક્ષા, પ્રતીક્ષા

❖ જોડણી
➢ અતધ - (ઉપર) અતધકારી, અતધનનયમ, અતધપતત

➢ અસભ - (-ના સાંદભથમાાં) અસભનવ, અસભમાન, અસભરથચ,
અસભજ્ઞાન, અસભપ્રોત
➢ પદર - પદરતમતત, પદરણીત
➢ પુરસ્ - (પહો લાાં) પુરાોદહત, પુરાોગામી, પુરાતત્ત્વ
➢ સબન – સબનજરૂરી, સબનઅનુભવી, સબનશરતી, સબનચૂક,
સબનઅાવડત, સબનઉપજઉ, સબનજવાબદાર
❖ જોડણી
2. પરપ્રત્યય
➢ ઇક – અા પ્રત્યય લાગો ત્યારો સામાન્ય રીતો પૂવથ સ્વર દીર્થ ર્ાય છો.
અ અા ઈ/અો અ ઉ/અાો અા
❖ જોડણી
2. પરપ્રત્યય ❑ અાંગસાધક પ્રત્યય
▪ અ / અા = સમાજ - સામાનજક
પ્રમાણ - પ્રામાષ્ક્રણક
સમય - સામતયક
શરીર - શારીદરક
વષથ - વાતષિ ક
❖ જોડણી
▪ ઈ / અો = અ
દિતીય - િતતતયક
તવજ્ઞાન - વજ્ઞાનનક
દદન - દનનક
વોદ - વદદક
સોના - સનનક
❖ જોડણી
▪ ઉ / અાો = અા
ઉદ્યાોગ - અાદ્યાોથગક
ભૂગાોળ - ભાગાોનલક
➢ ક્યારો ક પ્રર્મ સ્વર દીર્થ ર્તાો નર્ીઃ ધનનક, પાંથર્ક, રસસક, અઠવાદડક,
ક્ષષ્ક્રણક, ક્રતમક
❖ જોડણી
➢ ઇકા = લોષ્ટખકા, નાતયકા, બાનલકા, સાંપાદદકા, માગથદસશિ કા, નવનલકા વગોરો

➢ ઇત = ગષ્ક્રણત, રથચત વગોરો
➢ ઈલ = ઊતમિ લ, જદટલ વગોરો
➢ ઈષ્ઠ = કનનષ્ઠ, સ્વાદદષ્ઠ, ધતમિ ષ્ઠ વગોરો
➢ ઇમા = ગદરમા વગોરો
➢ ઈય = ભારત + ઇય = ભારતીય, નાટકીય, પૂજનીય વગોરો
❖ જોડણી
✓ અાંગ્રોજી શબ્ાોની ગુજરાતી જોડણી માટો કો ટલાક નનયમાો

➢ જ્ાાં ‘ i’ અાવો ત્યાાં હ્રસ્વ ઇ પ્રયાોજય.
જોમકો , પાોનલસી, ટાઈપ્રપસ્ટ વગોરો
➢ જ્ાાં ‘u' અાવો ત્યાાં હ્રસ્વ ઉ પ્રયાોજય.
જોમકો , યુનનટ, સ્યુટ વગોરો
➢ જ્ાાં ‘ee’, ‘ea’ અનો ‘ie' અાવો ત્યાાં દીર્થ ‘ઈ’ ની માત્રા પ્રયાોજવી.
જોમકો , સીટ, ફી, બીયર વગોરો
❖ જોડણી
➢ જ્ાાં ‘oo' અાવો ત્યાાં દીર્થ ‘ઊ’ની માત્રા પ્રયાોજવી.

જોમકો , સ્કૂલ, ફૂટ, હૂક વગોરો
➢ જ્ાાં શબ્ના અાંતો ‘ઈ’ની માત્રા અાવો ત્યાાં દીર્થ ‘ઈ’ ની માત્રા પ્રયાોજવી, અન્ય
તમામ ‘ઈ’ હ્રસ્વ માત્રામાાં લખાશો.
જોમકો , યુનનવસસિ ટી, મ્યુનનસસપાનલટી, કતમશનર વગોરો.
➢ અાંગ્રોજીના પહાોળા ઉચ્ચાર દશાથવવા ‘અા’ ની માત્રાનાો ઉપયાોગ કરવાો.
જોમકો , કાફી, અાદફસ, અાગસ્ટ વગોરો
❖ જોડણી
➢ સાંદભથની દ્રષ્ટિઅો ઉથચત અર્થ
×• ક્ાોરાોફાોમથ અોટલો શસ્ત્રદક્રયા સમયો દરદીનો બોહાોશ કરવા વપરાતી દવા.

√ • ક્ાોરાોફાોમથ અોટલો શાસ્ત્રદક્રયા સમયો દરદીનો બાહાોશ કરવા વપરાતી દવા.
❖ જોડણી
✓ જોડણીભોદો અર્થભોદ ❑ અાંગસાધક પ્રત્યય
અાર = કાાંજી
અકસ્માત્ = અોકાઅોક , અણધાયુું
અાળ = અારાોપ
અકસ્માત = અણધાયાે બનાવ
અપોક્ષા = ઈચ્છા, અાશા અસ્ત્ર = ફોં કવાનુાં હથર્યાર

ઉપોક્ષા = તતરસ્કાર, અવગણના શસ્ત્ર = હાર્ર્ી લડવાનુાં હથર્યાર
કૂચી = મહાોલ્ાો
કાંૂ ચી = ચાવી કો શ = વાળ
કો સ = મુકદ્દમાો
❖ જોડણી
અફર = અચલ, નનશ્ચલ અાંશ = ભાગ

અફળ = નનષ્ફળ અાંશ = વજનનુાં અોક માપ
ઉપહાર = ભોટ ઉદર = પોટ

ઉપાહાર = નાસ્તાો ઉાંદર = અોક પ્રાણી
અનલ = ભમરાો કડુ = અોક પ્રકારની કડવી અાષતધ

અલી = સખીનો સાંબાોધન કડાં ુ = હાર્નુાં ર્રો ણુાં
❖ જોડણી
ખાધ = ખાોટ ગુણ = મૂળ લક્ષણ, કાયદાો
ખાાંધ = ખભાો ગૂણ = ર્ોલાો (ચાર મણ)
અસભનય = અદાકારી
કાોશ = ભાંડાર
કાોસ = ગાઉ – દાોઢ માઈલ અસભનવ = તદ્દન નવુાં
કાોષ = સજીવનાો નાનામાાં નાનાો અોકમ
❖ જોડણી
❑ વકલ્પિક જોડણી - સાર્થ જોડણીકાોશ અનુસાર
= ચડાઈ – ચઢાઈ = તવગત – વીગત

= નનશ્વાસ – નન:શ્વાસ = દરમ્યાન – દરતમયાન
= સુતાર – સુર્ાર = તવનતી – તવનાંતી - તવનાંતત
= રાષ્ટિય - રાિીય = સૂથચ – સૂચી
= હાં મોશ - હાં મોશા – હમોશ – હમોશાાં = દકિં મત - કીંમત
➢ નાોંધઃ અનુસ્વાર સાંદભે કતવ સુાંદરમ્ દરચત કાવ્ય ‘અનુસ્વાર અિક‘

आर्थिक स्थथति
ठीक ना है
हमारी...
हम करिे है प्रबंध
आप र् ि
ं ा मि
करीये
❖ ગુજરાતી વ્યાકરણ
❖ ગુજરાતી વ્યાકરણ
અોકમ 5
વાક્યપ્રકાર
તારે આવવ ું જ પડશે.
ના, હાંુ નહીં અાવુાં.

તુાં નહીં અાવો તાો
હાંુ લગ્ન નહીં કરાં.
હાંુ અનો કહાન

બાંનો અાવશુ.
❖ રચનાલક્ષી વાક્ય
1) અરો , બાબુઅો અાાંખ ખાોલી.
2) તુાં સ્વગથમાાં અોક દાડાનાો લા'વાો લઈ શક્યાો અનો અાપણો મળી શક્યા.
3) તાવમાાં સડસડતાો હઉાં તાોય સ્નાન-સાંધ્યા છાોડ્ાાં નર્ી.
ાં ાઈ પર લાોહી ર્ીજવી દો તી ઠાં ડીમાાં અોનાો અા ડર સાચાો

4) 8848 ફૂટની ઊચ
પડી શકો તોમ છો.
5) પવથતારાોહણની તાલીમ દરતમયાન શરૂઅાતમાાં પવથત ચઢવા બધા

અોકસાર્ો નીકળતા ત્યારો અરષ્ક્રણમાનો સલાહ મળતી, “અરો , તુાં ધીમો
ધીમો અાવ...'
❑ નીચોનાાં વાક્યાો વાાંચાો.
(1) અરષ્ક્રણમાની કરાોડરજ્જુમાાં તતરાડ પડી હતી.
(2) સસિં હાસન પર ઇન્દ્દ્રરાજ સબરાજોલા.
(3) લાોકાોનો અોનુાં અપાંગ શરીર દો ખાતુાં હતુ.ાં
(4) અોણો બબ્બો તો કુળ ઉજસળયાાં.
(5) ભારતીય સાંસ્કુતતમાાં અા જીવનપાર્ોય અમાોલુાં છો.

❑ નીચોનાાં વાક્યાો વાાંચાો.
(1) અરષ્ક્રણમાની કરાોડરજ્જુમાાં તતરાડ પડી હતી.
(2) સસિં હાસન પર ઇન્દ્દ્રરાજ સબરાજોલા.
(3) લાોકાોનો અોનુાં અપાંગ શરીર દો ખાતુાં હતુ.ાં
(4) અોણો બબ્બો તો કુળ ઉજસળયાાં.
(5) ભારતીય સાંસ્કુતતમાાં અા જીવનપાર્ોય અમાોલુાં છો.

(6) હાલાો, હાંુ ય લાપસીનુાં અાાંધણ મૂકાંુ .
(7) રાતમાાં ચારપાાંચ વખત તપાસ કરવામાાં અાવો છો.
(8) હવો હાંુ તમનો બધુાં અાપીશ.

(6) હાલાો, હાંુ ય લાપસીનુાં અાાંધણ મૂકાંુ .
(7) રાતમાાં ચારપાાંચ વખત તપાસ કરવામાાં અાવો છો.
(8) હવો હાંુ તમનો બધુાં અાપીશ.

➢ જ્ારો વાક્યમાાં અોક જ પદરસ્થસ્થતતનુાં નનરૂપણ ર્યુાં હાોય ત્યારો તોનો

“સાદી વાક્યરચના ' કહો છો.
સાદી
વાક્યરચના
વાક્યરચના ❖ વાક્યરચના
સાદી તમશ્ર
(અોક પદરસ્થસ્થતત) (અોકર્ી વધુ પદરસ્થસ્થતત)
સાંયુક્ત સાંકુલ
❑ સાંજય ગાાંધીનગરમાાં તયારી કરો છો, પણ વાાંચતાો નર્ી.
ચાની લારી કરું કે

નાસ્તાની દકાન
કરું ??
❖ તમશ્ર વાક્ય રચના
❑ જ્ારો વાક્યમાાં અોકર્ી વધુ પદરસ્થસ્થતતનુાં નનરૂપણ હાોય ત્યારો તમશ્ર વાક્ય
મિશ્ર રચના બનો છો.
વાક્ય
1. માનવીઅો સાગરાોના પોટાળ ખાોળ્યા અનો રણનો નાંદનવન કયાથ છો.
2. રજઅાોમાાં દીકરાઅાો અવારનવાર ર્ોર અાવતા ત્યારો અોમનુાં ર્ર બાળ

પાત્ર-પાત્રીઅાોર્ી ષ્ટખલષ્ટખલાટ હસી ઊઠતુાં છતાાં દાદીમા તરીકો અમરતકાકી
હરખપદૂડા ર્ઈ જતાાં નદહ.
3. બીજ દો શાોના લાોકાો તાો કો ળાાં ખાઈનો છાલ પ્લાસ્ટસ્ટકની બોગમાાં મૂકીનો
ડસ્ટસબન પાસો જઈનો અાંદર મૂકી અાવો છો.
❖ સાંયુક્ત વાક્ય રચના
❑ જ્ારો વાક્યમાાં અોકર્ી વધુ પદરસ્થસ્થતત સમાન હાોય, બાંનો

મુખ્ય હાોય ત્યારો સાંયુક્ત વાક્ય રચના બનો છો.
❑ અન્ય ઉદાહરણ જોઈઅો :
❑ માનવીઅો સાગરાોના પોટાળ ખાોળ્યા અનો રણનો નાંદનવન કયાથ છો.
(1) હાોલ્પસ્પટલના ડાોક્ટર અનો કામાથસસસ્ટો રક્તદાન કયુું.
• વાક્ય-અ. હાોલ્પસ્પટલના ડાક્ટરો રક્તદાન કયુ.ું
• વાક્ય-બ. ફામાથસસસ્ટો રક્તદાન કયુ.ું
(2) ટાઢાાંબાોળ વાદળાાંનો કારણો જરા શરદી ર્ઈ ગઈ છો નો માર્ુાં પકડાયુાં છો.
• વાક્ય-અ. ટાઢાાંબાોળ વાદળાાંનો કારણો જરા શરદી ર્ઈ ગઈ છો.
• વાક્ય-બ. ટાઢાાંબાોળ વાદળાાંનો કારણો માર્ુાં પકડાયુાં છો.

(3) માોટા ભ, રાોવાનુાં બાંધ કરાો અનો ચાંદુ, જરા પાંખાો લાવ, તાો.
• વાક્ય-. અ. માોટા ભ, રાોવાનુાં બાંધ કરાો.
• વાક્ય-. બ. ચાંદુ, જરા પાંખાો લાવ, તાો.
(4) અરષ્ક્રણમાઅો અાદિકાનુાં દકનલમાાંજરાો અનો યુરાોપનુાં અોલ્બુસ સર કયુું છો.
• વાક્ય-. અ. અરષ્ક્રણમાઅો અાદિકાનુાં દકનલમાાંજરાો (સશખર) સર કયુું છો.
• વાક્ય-. બ. અરષ્ક્રણમાઅો યુરાોપનુાં અોલ્બુસ (સશખર) સર કયુું છો.
➢ સાંયાોજક : અનો
(5) માંગુનો કાોઈ તાલીમ પામોલી નસથ કો દાક્તરની દો ખરો ખ નીચો રાખવી જોઈઅો.
• વાક્ય-. અ. માંગુનો કાોઈ તાલીમ પામોલી નસથની દો ખરો ખ નીચો રાખવી જોઈઅો.
• વાક્ય-. બ. માંગુનો કાોઈ દાક્તરની દો ખરો ખ નીચો રાખવી જોઈઅો.
• સાંયાોજક : કો
❖ સાંકુલ વાક્ય રચના
❑ જ્ારો વાક્યમાાં અોકર્ી વધુ પદરસ્થસ્થતતનુાં નનરૂપણ હાોય અનો અોક

પદરસ્થસ્થતત મુખ્ય હાોય અનો અોક પદરસ્થસ્થતત ગાણ હાોય ત્યારો તો વાક્ય
સાંકુલ વાક્ય રચના બનો છો.
➢ રજઅાોમાાં દીકરાઅાો અવારનવાર ર્ોર અાવતા ત્યારો અોમનુાં ર્ર બાળ
પાત્ર-પાત્રીઅાોર્ી ષ્ટખલષ્ટખલાટ હાં સી ઊઠતુાં છતાાં દાદીમા તરીકો
અમરતકાકી હરખપદૂડા ર્ઈ જતાાં નદહ.
➢ અા તમશ્ર વાક્યનો સાદાાં વાક્યાોમાાં છૂટાંુ પાડીઅો.
➢ 1. રજઅાોમાાં દીકરાઅાો અવારનવાર ર્ોર અાવતા.
➢ 2. અોમનુાં ર્ર બાળ પાત્ર-પાત્રીઅાોર્ી ષ્ટખલષ્ટખલાટ હસી ઊઠતુ.ાં
➢ 3. દાદીમા તરીકો અમરતકાકી હરખપદૂડા ર્ઈ જતાાં નદહ
અનપોસક્ષત, અણધાયાે પ્રતતભાવ

❑ ઉદાહરણાો :
1) લાોકાોઅો અરષ્ક્રણમાનો પાગલ ગણી, કારણ કો પગ વગરની વ્યસ્થક્ત માટો
પવથતારાોહણ અશક્ય ગણાય.
2) તુાં સાજી ર્ાય પછી કાોઈક નાોકરી કરજો.
3) અરષ્ક્રણમાઅો હાોલ્પસ્પટલની પર્ારીમાાં જ નક્ી કયુું કો , “હાંુ પવથતારાોહણ

કરીશ.'
4) કાસળયુાં અાવી જહો જ્ાાં ગયુાં હશો ત્યાાંર્ી. (વાક્યક્રમ)
5) પૂન કરવાનુાં પણ અોનાો તવચાર નાંઈ કરવાનાો.

❖ તમશ્ર વાક્ય
કાયથ ઉદાહરણ સાંયાોજક અર્થસાંબાંધ
સાંયુક્ત વાક્ય ગાોપાલબાપાઅો અાાંબા, જાંબુડા અનો અનો સમુચ્ચ્ય

ચીકુ વાવ્યાાં છો.
સાંયુક્ત વાક્ય અા લીંબુ છો કો બાોર ? કો , અર્વા, કાાં તવકિવાચક

કાાં તાો માાં અાવશો અર્વા ફાોઇ અાવશો તાો
સાંકુલ વાક્ય અરણીમાના ર્ીજોલા હાર્માાંર્ી લાોહી છતાાં, પણ તવરાોધાવાચક

નીકળવુાં શરૂ ર્યુાં છતાાં પડતી, ઊઠતી, છતાાંપણ,
ઝઝૂમતી તો નીચો અાવી. ઊલટાંુ
સાંકુલ માંગુનો દવાખાનો માોકલવી અોટલો કો જણો અોટલો, અર્ાથત પયાથયવાચક

મૂાંગા ઢાોરનો પાાંજરાપાોળ માોકલવુાં.
સાંકુલ કુસુમનો દવાખાનો દાખલ કરી તોર્ી તો સાજી માટો , તોર્ી, અોટલો, કાયથકારણ
ર્ઈ. પદરણામવાચક
સાંકુલ મહારાજ અરજ તાો અોટલી જ છો કો અા કાોતર કો પૂરકતવગત

મનો યાોગય દકિં મતો અાપાો.
સાંકુલ શોરપાઅો અરષ્ક્રણમાનો કહી દીધુાં કો અો તોનો કો અવતરણવાચક

નહીં લઈ જઈ શકો .
સાંકુલ અોક સામાન્ય માણસ પણ જો દ્રઢ સાંકિ જોમ કો દ્રિાાંતવાચક

કરો તાો દુનનયા પલટાવી શકો છો, જોમકો ,
ગાાંધીજી
સાંકુલ ઇન્દ્દ્રરાજઅો બાબુનો સ્વગથમાાં બાોલાવ્યાો, કારણ કો કારણવાચક
કારણ કો તોઅાો દો વાાંશી – દો વલાની
મનાોકામના પૂણથ કરવા માાંગતા હતા.
સાંકુલ (જો) હાંુ મા ર્ઈનો ચાકરી ન કરી શકુ તાો જો...તાો શરત
દવાખાનાવાળાનો શી લાગણી હાોય ?
સાંકુલ જ્ારો અરષ્ક્રણમા દદલ્ી જઈ રહી હતી ત્યારો જ્ારો ...ત્યારો શરતી-સમય
ટ્રો નમાાં બદમાશાોઅો તોની ચોઇન ખોંચવાની
કાોસશશ કરી.
સાંકુલ કાસળયુાં અાવી જહો જ્ાાં ગયુાં હશો ત્યાાંર્ી જ્ાાં...ત્યાાં શરતી-સ્થાન
➢ સમુયય અનો તવકિવાચક સાંયાોજક સસવાયના અન્ય

સાંયાોજક લાગતાાં અોક વાક્ય મુખ્ય અનો અન્ય વાક્ય
ગાણ હાોય છો તોર્ી તોવાાં વાક્ય સાંકુલ વાક્ય કહો વાય છો.
➢ નાોંધ : ‘કો ' સાંયાોજક અોકર્ી વધુ અર્થ માટો પ્રયાોજય છો,
➢ સાંયાોજક સસવાય પણ સાંકુલ વાક્યની રચના ર્ાય છો.
➢ બીજ દો શાોના લાોકાો તાો કો ળાાં ખાઈનો છાલ પ્લાસ્ટસ્ટકની બોગમાાં મૂકીનો ડસ્ટસબન
પાસો જઈનો અાંદર મૂકી અાવો છો.
અહીં “ તાો “ નનપાત છો, સાંયાોજક નહીં.
અહીં વાક્યાો કૃદાં તર્ી જોડાયોલાાં છો.

કૃદન્ત પ્રત્યય ઉદાહરણ

વતથમાનકૃદન્ત -ત- લખતાો, વાાંચતી
ભૂતકૃદન્ત -ય- પડ્ાો પડ્ાો, બોઠાો બોઠાો
-અોલ- ભરો લી, લખોલુાં
ભતવષ્યકૃદન્ત -વાન- લખવાનુાં, વાાંચવાનાો
-નાર- બાોલનાર, જોનાર
હો ત્વર્થ કૃદન્ત -વા (અતવકારી) લખવા, વાાંચવા
તવધ્યર્થ કૃદન્ત -વુાં- (તવકારી) લખવુ,ાં શાાંતત રાખી

કૃદન્ત પ્રત્યય ઉદાહરણ

સાંબાંધક કૃદન્ત -ઇ- લખી (અાપ્યુાં), મૂકી (અાવવુાં)
ભૂતકૃદન્ત -ઇનો- લખીનો, મૂકીનો

❖ કૃદાં તર્ી બનતી સાંકુલ વાક્ય રચના
1. હુક્ાો ગગડાવી રહો લા ડાોસા ક્યારનાયો ડાોસીનો તાકી રહ્યા હતા.
2. રાાંધતા રાાંધતા કો ટલીય વખત ઊભા ર્ઈ ડો લી પાસો જઈનો હાર્નુાં નોજવુાં કરી મીટ
માાંડતાાં, ર્ાોડી વારો બબડતાાં બબડતાાં પાછાાં ફરતાાં.
3. બીજાં બધાાંય ગલુદડયાાં પાછાાં અાવી, ઢાસળયામાાં જઈ, ટૂાંદટયુાં વાળી પડ્ાાં હતાાં.
ાં ાઈ પર લાોહી ર્ીજવી દો તી ઠાં ડીમાાં અોનાો અા ડર સાચાો પડી શકો

4. 8848 ફૂટની ઊચ
તોમ છો.
5. તાલીમ બાદ સ્વપ્નનો સાકાર કરવાની, લક્ષ્યનો પામવાની ર્ડી અાવી પહાોંચી.
1. હુક્ાો ગગડાવી રહો લા ડાોસા ક્યારનાયો ડાોસીનો તાકી રહ્યા હતા.
2. રાાંધતા રાાંધતા કો ટલીય વખત ઊભા ર્ઈ ડો લી પાસો જઈનો હાર્નુાં નોજવુાં કરી મીટ
માાંડતાાં, ર્ાોડી વારો બબડતાાં બબડતાાં પાછાાં ફરતાાં.
3. બીજાં બધાાંય ગલુદડયાાં પાછાાં અાવી, ઢાસળયામાાં જઈ, ટૂાંદટયુાં વાળી પડ્ાાં હતાાં.
ાં ાઈ પર લાોહી ર્ીજવી દો તી ઠાં ડીમાાં અોનાો અા ડર સાચાો પડી શકો

4. 8848 ફૂટની ઊચ
તોમ છો.
5. તાલીમ બાદ સ્વપ્નનો સાકાર કરવાની, લક્ષ્યનો પામવાની ર્ડી અાવી પહાોંચી.
➢ હવો કો ટલાાંક અોવાાં વાક્યાો પણ જોઈઅો, જોમાાં સાંયાોજક અનો કૃદન્ત
બાંનો હાોય.

અોકસાર્ો નીકળતા ત્યારો અરષ્ક્રણમાનો સલાહ મળતી...
2) સ્વગથમાાં ભાોજન પછી અારામ ડરતાો'તાો ત્યારો દો વલાઅો મનો ફાોડ પાડીનો
વાત કરો લી.
3) અમરતકાકીઅો જોયુાં તાો અોનુાં માોં ધાોયોલુાં હતુ.ાં છતાાં સહો જ પણ ષ્ટખજયા
વગર પદરચાદરકાઅો પાણીનાો લાોટાો લાવી અોનુાં માોં ધાોવડાવ્યુ.ાં
➢ હવો કો ટલાાંક અોવાાં વાક્યાો પણ જોઈઅો, જોમાાં સાંયાોજક અનો કૃદન્ત
બાંનો હાોય.

અોકસાર્ો નીકળતા ત્યારો અરષ્ક્રણમાનો સલાહ મળતી...
2) સ્વગથમાાં ભાોજન પછી અારામ ડરતાો'તાો ત્યારો દો વલાઅો મનો ફાોડ પાડીનો
વાત કરો લી.
3) અમરતકાકીઅો જોયુાં તાો અોનુાં માોં ધાોયોલુાં હતુ.ાં છતાાં સહો જ પણ ષ્ટખજયા
વગર પદરચાદરકાઅો પાણીનાો લાોટાો લાવી અોનુાં માોં ધાોવડાવ્યુ.ાં
4) અમરતકાકી અનો દાોકરાો માંગુનો મૂકી દવાખાનાની બહાર નીકળ્યા ત્યારો

બાંનોનાાં માોં પર શાોકનાાં વાદળ છવાયોલાાં હતાાં.
5) જન્મની ગાાંડી અનો મૂાંગી દીકરીનો અો જો રીતો ઉછોરતાાં, ચાકરી કરતાાં

અનો લાડ લડાવતાાં અો પ્રત્યક્ષ જોઈ લાોકાો અોમનાાં વખાણ પણ કરતા
કો , અાવી રીતો ગાાંડી દીકરી તાો અમરતકાકી જ ઉછોરી શકો .
4) અમરતકાકી અનો દાોકરાો માંગુનો મૂકી દવાખાનાની બહાર નીકળ્યા ત્યારો

બાંનોનાાં માોં પર શાોકનાાં વાદળ છવાયોલાાં હતાાં.
5) જન્મની ગાાંડી અનો મૂાંગી દીકરીનો અો જો રીતો ઉછોરતાાં, ચાકરી કરતાાં

અનો લાડ લડાવતાાં અો પ્રત્યક્ષ જોઈ લાોકાો અોમનાાં વખાણ પણ કરતા
કો , અાવી રીતો ગાાંડી દીકરી તાો અમરતકાકી જ ઉછોરી શકો .
વાક્યરચના ❖ વાક્યરચના
સાદી તમશ્ર
(અોક પદરસ્થસ્થતત) (અોકર્ી વધુ પદરસ્થસ્થતત)
સાંયુક્ત સાંકુલ
સાંયાોજક
સાંયાોજક કૃદન્ત
❖ તવતધવાક્ય / નનષોધવાક્ય
મનો ખબર નર્ી.

➢ તોં કાલો ર્ોર પ્રવાસની વાત કરી ?
➢ ના યાર, નર્ી કરી.

❖ તવતધવાક્ય
1) મોં અો બાોરડી જતો ઉછોરી છો.
2) દીકરી કાં ઈ અાગળ બાોલો તો પહો લાાં અમરતકાકીની અાાંખાો વરસવા

માાંડતી.
3) હાલાો રો ખોતર નો હાલાો રો વાડીઅો, વોળા અમાોલી અા વીતો.
4) મોં તાો અમોદરકામાાં ત્યાાંના ખોલાડીનો માોઢામાોઢ સાંભળાવ્યુાં.
5) દો વદૂતાોઅો ફાોસલાવીનો છૂટાો પાડ્ાો.

❖ નનષોધવાક્ય
1) અોક કાસળયુાં હજુયો પાછાંુ ફયુું નહાોત.ુાં
2) અામ ચાંત્યા કયે કાાંય વળવાનુાં નર્.
3) પરાં તુ થચિં તાજનક બાબત અો હતી કો અહીં ન હતી લાોહી માટો

વ્યવસ્થા કો ન હતી દદાેનો બોહાોશ કરવા અોનોસ્થોસસયાની સુતવધા.
4) ઈ ભોદભાવ સ્વગથમાાં નાોં હાોય બાપા.
5) અાાંખમાાંર્ી અાાંસુ માય નઈ. બર્માાંર્ી છૂટાો જ નાોં ર્ાય.

➢ કો ટલાક સાંજોગાોમાાં અાપણો તવતધ વાકયનો નનષોધમાાં અનો નનષોધ

વાક્યનો તવતધવાક્ય તરીકો વાપરીઅો છીઅો. અોના મુખ્ય બો પ્રયાોજન છો.
• વાક્યનાો અર્થ બદલવા માટો .
• જુદી રીતો અસભવ્યસ્થક્ત સાધવા માટો .

• અા બાંનો પ્રયાોજનનો સાોદાહરણ જોઈઅો.
➢ મારા સપનામાાં અાવ્યા હદર.
• અા વાક્યમાાં નનષોધનાો અર્થ ઉમોરવાો હાોય તાો અા વાક્યમાાં નકાર

ઉમોરવાો પડો . જોમકો ,
➢ મારા સપનામાાં ન અાવ્યા હદર.

• વાક્યાો વાાંચાો અનો તોમાાં નકારનાો અર્થ ઉમોરાો. અહીં વાક્યમાાં નકાર
ઉમોરાતા મૂળ અર્થ બદલાઈ જશો.
1. ડાોસા ફરીર્ી બાોલ્યા.
2. ઈ તાો અાવી જહો .
3. વળી ર્ર અાખ્ખુ ઠલવશો ખીજ.
4. શોરપા તો યાદ કરાવતા ખૂબ ગુસ્ો ર્તાો હતાો.
5. ત્યાાંજ અોનાો અાોક્સિજન ખલાસ ર્ઈ ગયાો.

• વાક્યાો વાાંચાો અનો તોમાાં નકારનાો અર્થ ઉમોરાો. અહીં વાક્યમાાં નકાર
ઉમોરાતા મૂળ અર્થ બદલાઈ જશો.
1. ડાોસા ફરીર્ી ન બાોલ્યા.
2. ઈ તાો નઈ અાવો.
3. વળી ર્ર અાપખુાં ઠલવશો ના ખીજ.
4. શોરપા તો યાદ કરાવતા ગુસ્ો ર્તાો ન હતાો.
5. ત્યાાં અોનાો અાોંક્સિજન ખલાસ ન ર્યાો.

• નકારનુાં બીજાંુ પ્રયાોજન છો, તવશોષ ભાષાસભવ્યસ્થક્ત :
• 'અરષ્ક્રણમા, તુાં ધીમો ધીમો અાવ.'
• 'અરષ્ક્રણમા, તુાં અોમ ઉતાવળો ન અાવ.'
• વાક્યમાાં નનષોધાર્થ ઉમોરાયાો પણ વાક્યનાો મૂળ અર્થ જળવાયોલાો રહ્યાો.

❖ વાક્યાોમાાં કાોઈ પદનાો તવરદ્ધાર્ી શબ્ પ્રયાોજીનો નકાર ઉમોરાો.

1) પગ વગરની વ્યસ્થક્ત માટો પવથતારાોહણ અશક્ય ગણાય.
2) તમો અાર્ા બોહાો.
3) અાવરદા બાકી હશો, બીજાંુ શુ.ાં
4) તોણો પાછા જવુાં જોઈઅો.
5) અરષ્ક્રણમાનો ખ્યાલ હતાો કો પાોતો કદાચ મૃત્યુ પામશો.
1) પગ વગરની વ્યસ્થક્ત માટો પવથતારાોહણ શક્ય ન ગણાય.
2) તમો નજીક ન બોહાો.
3) અાવરદા પુરી નહીં ર્ઈ હાોય, બીજાંુ શુ.ાં
4) તોણો અાગળ જવુાં જોઈઅો નહીં.
5) અરષ્ક્રણમાનો ખ્યાલ હતાો કો પાોતો કદાચ જીવતી નહીં રહી શકો .

1) જ્ારો વાક્યમાાં તવરાોધાર્ી શબ્ ન મળો ત્યારો નનષોધ વાક્ય બો વખત

નકાર ઉમોરી કરવામાાં અાવો છો.
1) હાંુ પવથતારાોહણ કરીશ.
2) અોના અડગ મનાોબળો અોનો મજબૂત બનાવી.
1) હાંુ પવથતારાોહણ નહીં કરાં અોવુાં નહીં ર્ાય.
2) તોનુાં મનાોબળ ડગો તોમ ન હતુ,ાં તોર્ી તો નબળી ન પડી.

• પ્રશ્નાર્થ રીત :
• (1) ઇ સ્વગથલાોકની સાોડમ કાં ઈ અાંઈ ધૂળલાોકમાાં અાવો ?
(2) માોયથ સારી પોઠો તોલવાળાાં શાક ખાધોલાાં નો તો ખાણબાફણાાં જોવાાં શાક
ચાાંર્ી ભાવો ?
(3) શુાં અાપણાાં છાોકરાાં રસ ખાય અનો મસક્ષકાના બચ્ચા ભૂખ્યાાં રહો ?
• (1) ઇ સ્વગથલાોકની સાોડમ અાંઈ ધૂળલાોકમાાં નાો અાવો.
• (2) માોયથ સારી પઠો તોલવાળાાં શાક ખાધોલાાં નો તો

ખાણબાફણા જોવાાં શાક નાો જ ભાવો નો.
• (3) અાપણાાં છાોકરાાં રસ ખાય તાો મસક્ષકાના બચ્ચાાં પણ

ભૂખ્યાાં ના રહો .
• કતવ ચાંદ્રકાન્ત શોઠ - 'ગાોદ માતની ક્યાાં ?’
છત મળશો નો છત્તર મળશો,
ગાોદ માતની ક્યાાં ?
શયનખાંડ નો શય્યા મળશો,
સાોડ માતની ક્યાાં ?
સૂર, તાલ નો સાંગીત મળશો,
ટહુકાો માનાો ક્યાાં ?

મૂળ અર્થ જળવાય તો રીતો રૂપાાંતર
(1) અા અોટલો તાો મારો પાછા નાો'તુાં અાવવુાં.
(2) મારાર્ી કશુાં અજણયુાં નર્ી બાબુરાજ !
(3) નજિં દગીમાાં અાવી સાોનોરી તક ફરી મળતી નર્ી.
(4) અોક મધ્યમવગીય છાોકરી ધારો તાો શુાં ન કરી શકો ?
(5) અો મૂાંગી છો પણ કાં ઈ બહો રી નર્ી.

મૂળ અર્થ જળવાય તો રીતો રૂપાાંતર
(1) અા અોટલો તાો મારો ત્યાાં જ રહો વુાં હતુ.ાં (તવરદ્ધાર્થ)
(2) હાંુ અા બધુાં જણુાં છાંુ , બાબુરાજ ! (કમથષ્ક્રણમાાંર્ી કતથદર)
(3) નજિં દગીમાાં અાવી સાોનોરી તક અોક જ વાર મળો છો.
(4) અોક મધ્યમવગીય છાોકરી ધારો તાો બધુાં જ કરી શકો . (પ્રશ્નાર્થમાાંર્ી નનદે શાર્થ)
(5) અો મૂાંગી છો પણ સાાંભળી તાો શકો છો નો !

• નનબાંધ, અર્થતવસ્તાર અાદદમાાં અાવા રૂપાાંતરર્ી સજથનાત્મકતા વધારાો.
- ઉધ્યમો જ ર્તાાં કાયાે, નહીં માત્ર મનાોરર્ો;
- સૂતોલા સસિં હનો મુખો પ્રવોશો મૃગ ના ભૂલો.
• અર્થતવસ્તાર
- સૂતોલા સસિં હના મુખમાાં મૃગ ભૂલર્ી પણ પ્રવોશ ન કરો .
અર્વા
- સૂતોલા સસિં હના મુખમાાં મૃગ ભૂલર્ી પણ પ્રવોશ કરો ખરાં ?

❖ પ્રયાોજનલક્ષી વાક્ય
• ‘તમારામાાંર્ી કાોનો ગાવામાાં રસ છો ??????????

• અા પ્રયાોજન અોટલો શુાં ?
તમત્ર : ઉદો પુરની બસ કો ટલા વાગયો જશો ?
અતધકારી : બપાોરો 4:00 વાગયો.
તમત્ર : અો પછી બીજી કાોઈ બસ જશો ?
અતધકારી : હા, સાાંજો 6:30 વાગયો.
તમત્ર : અહીંર્ી ઉદો પુર જતાાં કો ટલાો સમય ર્શો ?
અતધકારી : લગભગ 4:00 ર્ી 4:30 કલાક
• વાક્યના ચાોક્સ પ્રયાોજનનો અાધારો વાક્યનાો ચાોક્સ પ્રકાર કરી શકાય છો.
• ‘અનોક પડકારાો સામો ઝઝૂમતી અરષ્ક્રણમા દહલોરી સ્ટો પ

પહાોંચી. ત્યાાંર્ી અોવરો સ્ટ પહાોંચાય છો. ત્યાાં જ શોરપાઅો
તોનો અાર્ાતજનક વાત કહી કો અરષ્ક્રણમાનાો બાોટલનાો
અાોક્સિજન પૂરાો ર્ઈ રહ્યાો છો અનો તોણો પાછા ફરવુાં
જોઈઅો.’
• અા ફકરાના દરો ક વાક્યમાાં કાોઈક તવગતનાો નનદે શ છો.

તોર્ી અા નનદે શાર્થ વાક્ય છો. નનદે શાર્થ વાક્ય અો
સાર્ી વધારો પ્રયાોજતાો મૂળ વાક્યપ્રકાર છો.
• બાબુ : .... અચાનક મારાં ધ્યાન થગયુાં નો ચમકીનો બો ડગ ખસી ગયાો. બચારી અોક કીડી
પલળીનો મરી જત. હવો અા તાો અોક પૂન ર્તાાં ર્ઈ થગયુાંનો કીડી બચી ગઈ.
• કુપાશાંકર : ઈનાોય બચારીનાો જીવ છો નો !
• બાબુ : અા પછી હાંુ ર્રમાાં અાવ્યાો. ખાટલામાાં બોઠવા જઉાં છાંુ ત્યાાં ઢબી પડ્ાો. દો વલાઅો
મનો કીધુાં કો બાબુ, તારા હાર્ો અા જો પૂનનુાં કામ ર્તાાં ર્ઈ ગયુાં અોનો કારણો જ તુાં
સ્વગથમાાં અોક દાડાનાો લા'વાો લઈ શક્યાો અનો અાપણો મળી શક્યા. (માટો પૂન
કરજો.) પણ જોજો કરવા ખાતર નાો કરીશ, અોનાો તવચાર નાંઈ કરવાનાો. (ઈમ જ
ર્ાવુાં જોઈઅો, કુદરતી.)
• હદરલાલ : મારાં બોટાંુ અા તાો ભારો અર્ર કો 'વાય.
• ચાંદુ : પૂન અાપણો કરવાનુાં નાંઈ.

• ઉપર સાંવાદમાાં લગભગ બધાાં વાક્યાો કાોઈ તવગતનાો નનદે શ કરો છો. તોર્ી
નનદે શાર્થ વાક્યાો છો. તોમાાં સાદી, સાંયુક્ત અનો સાંકુલ વાક્યરચના છો,
તોમાાં ભૂતકાળ અનો ભતવષ્યકાળ પણ છો.
• દક્રયાતતપત્યર્થ (કીડી મરી જત-) પણ છો. અર્ાત્ નનદે શાર્થ વાક્યમાાં

ત્રણો કાળ, અવસ્થા અાદદનુાં નનરૂપણ ર્ઈ શકો છો.
• (1) દવાખાનામાાં ર્ડીઅો ર્ડીઅો કાોણ અાોઢાડશો ?
• (2) અો લાોકાો કો વાાં ગાયન ગાય ?
• (3) સ્વગથ કો વુાં હાોય છો બાબુ ?
• (4) પણ તુાં થગયાો કો વી રીતો ?
• (5) અરો , તુાં પટકાણાો ક્યાાંર્ી ?

• પ્રશ્નાર્થ બો રીતો ર્ાય : 1. તવગતો માદહતી મોળવવા માટો
2. અનુમાનનત માદહતીની ખાતરી કરવા માટો “હા-ના' વાક્ય પ્રશ્નાર્થ.
• જ્ારો અાપણો તવગતો માદહતી મોળવવી હાોય ત્યારો પ્રશ્નવાચક સવથનામનાો પ્રયાોગ
કરીઅો છીઅો.
કતાથવાચક : કાોણ, કમથવાચક : શુ,ાં કાોનો, (કાં ઈ), સ્થળવાચક : ક્યાાં,

સમયવાચક : ક્યારો , કારણવાચક : કો મ, શા માટો , માપવાચક: કો ટલુાં (તવકારી)
• જ્ારો અાપણો અનુમાનનત માદહતીની ખાતરી જ કરવી હાોય ત્યારો તો

પ્રશ્નાર્થની રચના સામાન્ય, માદહતી અાપતા વાક્ય જોવી જ હાોય છો. પણ
બાોલવામાાં લયભોદ અનો લખવામાાં પ્રશ્ચાર્થથચહ તોનો અલગ કરી અાપો છો.
• જોમકો ,
• દો વલાો, પોલા નરસીંનાો છાોકરાો?
• દો વલાો, પોલા નરસીંનાો છાોકરાો.

• કાોઈ કામ માટો સીધી પ્રોરણા – અાજ્ઞા અપાય તો વાક્ય ‘અાજ્ઞાર્થ’ પણ કાોઈ
કામ માટો સૂચન, તવનાંતી, અાગ્રહ અાદદ જોવી અાડકતરી પ્રોરણા અપાય
તાો તો વાક્ય – ‘તવધ્યર્થ’.
(1) ચાંદુ, જરા પાંખાો લાવ તાો.
(2) બા, માોડાં ુ ર્ાય છો. હવો નીકળવુાં જોઈઅો.
(3) અોલા, અા બધાો ડામથચયાો બાર કાઢાો.
(4) અરો , કઉાં છાંુ જરા ગરમ મસાલાો નાખીનો બાબુ માટો ચા બનાવી લાવાો નો.
(5) હવો શાાંતત રાખાો.

❖ તવધ્યર્થ વાક્ય
• તવધ્યર્થ વાક્યમાાં પણ પ્રર્મ અનો બીજો પુરષ - બો જ હાોય.
• પ્રર્મ પુરષ (વક્તા) - તવનાંતી, અાગ્રહ કો સૂચન અાદદ કરનાર.
• બીજો પુરષ (શ્રાોતા) - જોનો તવનાંતી અાદદ કરવામાાં અાવો તો.
• જ્ારો પ્રર્મ પુરષ વય, સામાનજક કો અાથર્િ ક દષ્ટિઅો નાનાો હાોય અનો
શ્રાોતા માોટા હાોય ત્યારો તવધ્યર્થ વાક્યરચના ર્ાય છો.
• જોમકો ,
• કમથચારી શોઠનો પગાર વધારવા માટો તવનાંતી કરી શકો .

(1) તુાં ભણો તાો સારાં !
(2) સાર પદરણામ મોળવવા તાો તારો ટી.વી. જોવાનુાં બાંધ કરવુાં જોઈઅો.
(3) અા રજ માંજૂર કરી અાપાો તાો મહો રબાની !
(4) અાટલુાં તાો તમારો લોવુાં જ પડશો !
(5) ર્ાોર્ાટ કરવાો નહીં.
(6) સાચુાં જ બાોલવુાં.

(1) તુાં ભણો તાો સારાં ! (સૂચન)
(2) સાર પદરણામ મોળવવા તાો તારો ટી.વી. જોવાનુાં બાંધ કરવુાં જોઈઅો. (સલાહ)
(3) અા રજ માંજૂર કરી અાપાો તાો મહો રબાની ! (તવનાંતી)
(4) અાટલુાં તાો તમારો લોવુાં જ પડશો ! (અાગ્રહ)
(5) ર્ાોર્ાટ કરવાો નહીં. (તવધાનનુાં સામાન્યીકરણ)
(6) સાચુાં જ બાોલવુાં. (ઉપદો શાત્મક વાક્ય)

❖ ઉદ્દગારવાચક વાક્ય
અાહાહા...
અરો ,
વાહ ! વાહ !
• સામાન્ય રીતો અોવુાં કહો વાય છો કો ‘હોં !, અરો , વાહ ! અહાો ! અરો રોરો !’ વગોરો
જોવાાં ઉદ્દગારવાચકાો પ્રયાોજય તોનો ઉદ્ ગારવાક્ય કહો છો.
(1) અાહાહા... હદરકાકા ! અાપણુાં તાો મગજ કામ નાો કરો .
(2) અરો , મારાો બોટાો દો વલાો ! કો વુાં પડો !
(3) વાહ ! વાહ ! શુાં મીઠાશ અનો હલક !

• સામાન્ય રીતો અોવુાં કહો વાય છો કો ‘હોં !, અરો , વાહ ! અહાો ! અરો રોરો !’ વગોરો
જોવાાં ઉદ્દગારવાચકાો પ્રયાોજય તોનો ઉદ્ ગારવાક્ય કહો છો.
• (1) અાહાહા... હદરકાકા ! અાપણુાં તાો મગજ કામ નાો કરો .
(2) અરો , મારાો બોટાો દો વલાો ! કો વુાં પડો !
(3) વાહ ! વાહ ! શુાં મીઠાશ અનો હલક !

લયર્ી પણ ઉદ્દગાર વ્યક્ત કરી શકાય.......
(1) હદર બાોલ્યા : ‘અરો , બ્હાવરી...’
(2) મનો તાો કાં ઈ અોવાો હરખ ર્ાય !
(3) ભાતભાતનાાં ઝાડ, વોલા, ફૂલ !
(4) મારાો દીકરાો... મારાો સાત ખાોટનાો બાબુડાો...
(5) હયુાં કકળી ઊઠ્ુાં - અબુધ દીકરીનુાં દુનનયામાાં કાોઈ

નદહ ! સગી મા પણ અોની ના ર્ઈ !
• પ્રશ્રાર્થ રચના િારા પણ ઉદ્ ગાર રજૂ કરી શકાય
• - અોલા બાબુડા ! તુાં શી વાત કરો શ ?
• અહીં બાબુ પાસો કાોઈ તવગત માગવામાાં નર્ી અાવી. પણ બાબુઅો જો વાત
Kya
કરી છો bola tune…?
તોના માટો અાશ્ચયથ વ્યક્ત ર્યુાં છો. તોર્ી અહીં દો ખીતી રીતો પ્રશ્રાર્થ
વાક્ય છો પણ ખરો ખર તોના િારા ઉદ્ ગાર વ્યક્ત ર્યાો છો.
નનદે શાર્થ લીના વાાંચો છો.
માદહતી અાપવી
કો લોવી
પ્રશ્નાર્થ મહો શો શુાં કહ્યુાં?
અાજ્ઞાર્થ મગન, પાણી લાવ.

પ્રોરણા સીધી કો
પ્રયાોજન
અાડકતરી તમારો સમયસર દવા લઈ
તવધ્યર્થ
લોવી પડશો.
ભાવ-
ઉદ્ ગારવાચક હોં , ગીતા નાપાસ ર્ઈ!
અસભવ્યસ્થક્ત
❖ વાકયના પ્રકાર
✓ હાોળીના તહો વાર સાંબાંધી અનોક લાોકવાયકાઅાો છો. (નનદે શાર્થ)
✓ હાોળીનાો તહો વાર કો મ ઉજવાય છો, તોની કર્ા શુાં અાપણો સા

નર્ી જણતા ? (પ્રશ્નાર્થ)
✓ હાોળીના દદવસો બધી જગયાઅો હાોળી પ્રગટાવવામાાં અાવો છો.

(નનદે શાર્થ)
✓ સાાંજો તમો બહાર નીકળાો તાો અા ચાોક નો પોલાો ચાોક, અા ચાર

રસ્તા નો પોલુાં મોદાન... બધો જ હાોનલકાદશથન ! (ઉદ્ ગાર)
ાં નીચના ભોદભાવ ભૂલીનો સા અોકબીજનો રાં ગ છાાંટો છો.

✓ ઊચ
ાં નો કાોણ નીચ ! હાોળી અોટલો તાો રાં ગાોનાો

✓ અરો , કાોણ ઊચ
ાં -નીચ હાોય કાાંઈ ! શોઠ હાોય કો કમથચારી
તહો વાર ! રાં ગમાાં ઊચ
નો મા હાોય કો દીકરી, અો દદવસો તાો સા રાં ગાોના દદવાના ! બસ
હયો હાોઠો અોક જ વાત ‘હાોલી હ ભાઈ, હાોલી હ’ અનો રાં ગાોની
ઝાકમઝાોળ |!
• વાક્યના પ્રકાર સાર્ો અોના ઉપયાોગનો સમજશાો

તાો તમારી ભાષા વધુ અસરકારક અનો સચાોટ
ર્શો.
❑ લખાર્ માટે કે ટલાક જરૂરી નનયમાે
1. ‘જ’ છૂટાે લખવાે. જેમ કે , તેર્ે આાવવુાં જ રહ્યુાં.

2. ‘ય’ – ‘યે’ ભેગા લખવા. જેમ કે , મારે ય આાવવુાં તુ,ાં તેયે આાવે.’
3. વવભક્તિના પ્રત્યય ભેગા લખવા.
▪ જેમ કે , વગણમાાં કે ટલા વવદ્યાથીઆાે છે? કમણચારીઆાેની રજૂઆાત
સાાંભળાે.
4. સદ્ધરુક્તિવાળા શબ્ાે ભેગા લખવા.
▪ દા.ત સાથાેસાથ, વારાં વાર, કે ટકે ટલુાં, ભાતભાતના, જેમતેમ
5. નામયાેગી આવ્યયાે છૂટાાં લખવાાં.

▪ જેમ કે , મારા થકી. શીખવા, સારુ, દે શ કાજે, રસ્તા ઉપર વગેરે.
6. તાેપર્, જેકે ભેગા લખાય.
7. કે છૂટાે લખવાે. દા.ત., કારર્ કે કહ્યુાં કે , જેમ કે
8. ‘પૂવણક’ આને ‘માત્ર’ ભેગા લખવા.
▪ દા.ત. વવવેકપૂવણક, જીવમાત્ર
9. સહાયકારક કક્રયાપદાે છૂટાાં લખવાાં.
▪ જેમ કે , લખે છે, લીધુાં હશે, મૂક્યુાં હતુ.ાં
10. સાંયુિ કક્રયાપદમાાં દરે ક કક્રયાપદ છૂટાંુ લખવુાં.

▪ જેમ કે , લખી નાખ્યુ,ાં રહે વા દાે, વાાંચતાે રહ્યાે.
11. સમાસનાાં પદ જેડીને લખવાાં.
▪ દા.ત. માબાપ, સીતારામ, આાઠદસ, લાાંબુાંટૂાંકાં ુ , હારજીત, રાજરાર્ી
➢ વધુ આક્ષરસાંખ્યાવાળાાં પદ હાેય તાે આથણની સુગમતા માટે

વચ્ચે નાની લીટી દાેરીને જુદાાં પર્ લખાય.
➢ વેપાર-વર્જ, રજત-જ્યાંતી, વૃત્તાાંત-નનવેદક, મહાભારત-
રચવયતા, તાલકૃત-લાનલમા-લસસત
❑ આનુસ્વાર આાંગેના નનયમાે
➢ આનુસ્વાર આેટલે નાકને આનુસરતા વ્યાંજનાે : ઞ્, ડ્ , ગ, ર્્, ન્, મ્

ગુજરાતીમાાં આનુસ્વાર બે રીતે બાેલાય છે : સાંસ્કૃત તત્સમ શબ્ાેમાાં
ખાસ જુદા પાડીને ઉચ્ચારાતા, જેમ કે , કાન્ત, ખણ્ડ, ચમ્પક
➢ પ્રાકૃત શબ્ાેમાાં પાેચા ઉચ્ચારાતા શબ્ાે, જેમ કે ,
➢ (સુતર) કાાંત, આાાંધળાે(માર્સ), (વમલકત) સાંપ
1. નરજવત(પુગ્નલિંગ) ના કાેઈપર્ શબ્ને કાેઈપર્

વચનમાાં આનુસ્વાર લાગતાે નથી. વળી તેને લાગતાાં
વવકારી વવશેષર્ાે તથા તેમને આનુસરતાાં કક્રયાપદનાાં
વવકારી રૂપાેમાાં પર્ આનુસ્વાર આાવતાે નથી. જેમ કે ,
• રાતાે ઘાેડાે-રાતા ઘાેડા
• ઘાેડાે ચરતાે હતાે-ઘાેડા ચરતા હતા
➢ નાંધ : ‘પાંકડતનુાં પુસ્તક’ કે ‘પાંકડતનાાં પુસ્તકાે’માાં ‘નુાં’ કે

‘નાાં’ આનુસ્વાર વાળુાં આેટલા માટે છે કે , ‘પુસ્તક’ શબ્
નાન્યતર જવત(નપુાંસકનલિં ગ)નાે છે. આહીં પર્ જે ‘પુસ્તક’ને
બદલે ‘ચાેપડાે’(નરજવત) કે ‘ચાેપડી’(નારીજવત) શબ્ હાેત તાે
‘પાંકડતનાે ચાેપડાે’ કે ‘પાંકડતની ચાેપડી’ આેમ આનુસ્વાર
વવનાની જ રચના થઈ હાેત.
2. નારીજવત(સ્ત્રીનલિં ગ)નાે શબ્ માનાથો બહુવચનમાાં વપરાયાે

હાેય(કે વ્યાંગ કે મજકની દૃખષ્ટઆે આવહે લના માટે વપરાયાે
હાેય) તાે તેને માટે વપરાતા વવકારી વવશેષર્ને (આને તેની
સાથે કક્રયાપદ હાેય તાે તેને પર્) આનુસ્વાર લાગે છે. જેમ કે ,
• માેટાાં રાર્ીબા પધાયાું.
• મારાાં મામી ગયાાં.
• જેયાાં ડાહ્યાાં ભાર્ીબા !
➢ નાંધ : ‘મારી બા રાાંધતી હતી’ આને ‘મારાાં બા રાાંધતાાં હતાાં’ આેનાે

તફાવત જેશાે તાે સમજશે કે , ‘બા’ આેકવચન હાેવા છતાાં
માનાથો વપરાયુાં છે તેથી તેના વવકારી વવશેષર્ ‘મારાાં’ આને તેની
સાથે જતા કક્રયાપદ ‘રાાંધતાાં હતાાં’ માાં આનુસ્વાર મુકાયા છે.
• ‘શાેભા, રમા આને મીના લખતાાં હતાાં.’
➢ આેમ આનુસ્વાર વાળી રચના આેટલા માટે થઈ છે કે , આેમાાં પર્
માનાથો બહુવચન છે.
3. નાન્યતરજવત(નપુાંસકનલિં ગ)ના શબ્માાં છેડે ‘ઉ’ હાેય ત્યાાં માેટે ભાગે

આનુસ્વાર આાવે છે. જેમ કે , તમારુાં(સવણનામ), કાળુાં(વવશેષર્),
કૂતરુાં(નામ), ફરતુ(ાં કૃદન્ત), થયુાં(કક્રયાપદ) બધા નાન્યતરજવતના
શબ્માાં છેડે ઉ હાેય ત્યાાં આનુસ્વાર આાવે જ આેમ નથી.
▪ જેમ કે , સબિં દુ, જાં તુ, તાંત,ુ તરુ, લીંબુ વગેરે. (જેકે, આાવા શબ્ાે સાથે
પર્ વવકારી વવશેષર્ હાેય તેમને તાે આનુસ્વાર લાગે જ છે. જેમ કે ,
નાનુાં સબિં દુ, નાનુાં જાં તુ, માેટાંુ લીંબુ)
4. નાન્યતરજવત (નપુાંસકનલિં ગ) ના શબ્ાેના બહુવચનને લાગતાાં

વવકારી વવશેષર્ાે, કૃદન્તાે આને સાંબાંધ વ્યક્તિનાાં નામાે આને
સવણનામાે પર આનુસ્વાર આવશ્ય આાવે છે. જેમ કે ,
• ‘રાતુાં ફૂલ’ પરથી ‘રાતાાં ફૂલાે’(વવશેષર્)
• ‘કાળુાં પાકટયુાં’ પરથી ‘કાળાાં પાકટયાાં’(વવશેષર્)
• ‘ગજણતુાં વાદળ’ પરથી ‘ગજણતાાં વાદળાે’(કૃદન્ત)

• ‘રમાનુાં ટે બલ’ પરથી ‘રમાનાાં ટે બલાે’ (સાંબાંધ વ્યક્તિનુાં નામ)
• ‘મારુાં ઘર’ પરથી ‘મારાાં ઘરાે’ સવણનામ
➢ નાંધ : આને છતાાં આાવા શબ્ાે જ્યારે પદ તરીકે વવભક્તિના પ્રત્યય

સાથે આાવે, આથવા વવશેષર્ તરીકે નાન્યતરજવતના વવશેષ્ય સાથે
આાવે, ત્યારે આેકવચનમાાં ‘આા’ થઇને આનુસ્વાર વવનાની જ રચના
થાય છે.
➢ (બહુવચનમાાં તાે આાવી જગયાઆે પર્ ‘આા’ આેવી આનુસ્વારવાળી
જ રચના રહે છે.) જેમ કે ,
➢ ‘બાેલેલુાં વાક્ય’ પરથી ‘બાેલેલા વાક્યમાાં’ ના ‘લા’ ઉપર આનુસ્વાર

નથી.(બહુવચનના ‘બાેલેલાાં વાક્યાેમાાં’ ના
➢ ‘લાાં’ ઉપર તાે આનુસ્વાર હાેય જ છે.)
• ‘માેટાંુ ઘર’ ઉપરથી ‘માેટા ઘરમાાં’ ના ‘ટા’ ઉપર આનુસ્વાર નથી.
• (બહુવચનના ‘માેટાાં ઘરાેમાાં’ના ‘ટાાં’ ઉપર તાે આનુસ્વાર હાેય જ છે.)
➢ ‘બાેલવાનુાં કારર્’ પરથી ‘બાેલવાના કારર્થી’ ના ‘નાાં’ પર આનુસ્વાર નથી.

(બહુવચનના ‘બાેલવાનાાં કારર્ાે’ ના ‘ના’ પર તાે આનુસ્વાર હાેય જ છે.
➢ આહીં વાંદન, આસભનાંદન આને આસભવાદન શબ્ાે પર્ નાંધી રાખાે.
➢ આા ત્રર્ે નાન્યતરજવત(નપુાંસકનલિં ગ)ના છે આને તેથી આેકવચનમાાં ‘મારુાં’
આને બહુવચનમાાં ‘મારાાં’ આેવી આનુસ્વાર વાળી જ રચના થશે.
➢ પર્ પત્રમાાં બહુવચન જ આાવે તેથી ‘મારા વાંદન’, ‘મારા આસભનાંદન’ કે ‘મારા
આસભવાદન’ ને બદલે ‘મારાાં વાંદન’, ‘મારાાં આસભનાંદન’ કે ‘મારાાં આસભવાદન’
આેમ આનુસ્વાર મૂકીને જ લખાશે.
5. નાન્યતરજવતના દરે ક શબ્ના બહુવચનને આનુસરતા કક્રયાપદનાાં બધાાં જ

વવકારી રૂપાેમાાં આનુસ્વાર આવશ્ય આાવે છે.જેમ કે ,
• ‘ફુલડાાં ખીલતાાં હતાાં’ માાં ‘ખીલતાાં હતાાં’ કક્રયાપદ ‘ફૂલડાાં’ આે કતાણ આનુસાર
બન્યુાં છે આને તેથી બાંને ‘તાાં’ ઉપર આનુસ્વાર મુકાયેલ છે.
• ‘ઘર્ાાં રમકડાાં ભેગાાં કયાું હતાાં’ માાં પર્ આે જ રીતે કક્રયાપદ ‘ભેગાાં’ કયાું હતાાં’
માાં ત્રર્ે જગયાઆે આનુસ્વાર મુકાયેલ છે.
6. જુદીજુદી જવતનાાં નામાેનાાં વવકારી વવશેષર્ાે, કક્રયાપદાે
વગેરેમાાં નાન્યતરજવતનાાં રૂપાે વપરાય છે આને તેથી
ત્યાાં પર્ આનુસ્વાર આવશ્ય આાવે છે. જેમ કે ,

➢ ‘માયાું ગયેલા સ્ત્રીપુરુષાે’ માાં ‘સ્ત્રી’ નાકરજવત આને ‘પુરુષાે’ નરજવત

આેમ બે જવત આાવેલી હાેઇ આેને લાગતા રૂપ ‘માયાું ગયેલાાં’ માાં પર્
‘યાું’ આને ‘લાાં’ આેમ બાંને જગયાઆે આનુસ્વાર મુકાયેલ છે. આેજ રીતે ‘
નનશાન્ત, નનસશતા આને તેમની સાથેનાાં બાળકાે ગયાાં’ માાં કતાણ તરીકે
‘નનશાન્ત’ ‘નરજવત’, ‘નનસશતા’ નારીજવત આને ‘બાળકાે’
નાન્યતરજવત આેમ જુદીજુદી જવત હાેઇ આેમને આનુસરતા કક્રયાપદ
‘ગયાાં’ ના ‘યાાં’ ઉપર આનુસ્વાર મુકાયેલ છે.
7. નાન્યતરજવત(નપુાંસકનલિં ગ) કે સામાન્ય જવતનાે કાેઈ શબ્ કે

નારીજવતનાે માનાથો પ્રયાેગ જ્યારે કક્રયાનાથ (આથાણત્ કક્રયાનાે
કરનાર) હાેય ત્યારે કક્રયાપદનાાં રૂપાે(જ્યાાં જવત પ્રમાર્ે બદલાતાાં હાેય
ત્યાાં) નાન્યતરજવત આને સામાન્ય જવત સાથે બાંને વચનમાાં આને
નારીજવતના માનાથો પ્રયાેગમાાં બહુવચનમાાં કક્રયાપદનાાં રૂપાેમાાં પર્
આનુસ્વાર આવશ્ય આાવે છે. જેમ કે ,
• પૂવીઆે આેક રમકડાં ુ ખરીદ્યુ.ાં
• દુકાનમાાં ભાતભાતનાાં રમકડાાં મળતાાં હતાાં.
• વાાંસદાવાળાાં રાર્ી પધાયાું હતાાં.
➢ નાંધ : ‘હાેવુાં’ આે ‘જવુાં’ આનુક્રમે સહાયકારક કે સાંયુિ

કક્રયાપદ તરીકે આાવેલ હાેય ત્યારે આાગળના કક્રયાપદ ઉપર
પર્ આનુસ્વાર આાવે છે. જેમ કે ,
➢ હાેઉાં છાંુ . જઉાં છાંુ . ચાલ્યુાં ગયુ.ાં જેકે, સામાન્ય કૃદન્ત તરીકે
‘હાેવુાં’ કે ‘જવુાં’ વપરાયેલ હાેય ત્યાાં આનુસ્વાર આાવતાે
નથી. આેથી જ ‘ચાલ્યાાં જવુાં સારુાં’ આે રચના ખાેટી છે;
‘ચાલ્યા જવુાં સારુાં’ રચના જ ખરી છે.
8. સવતસપ્તમીના જેવા આવ્યય પ્રયાેગાે તરીકે આાવતા કૃદન્તનુાં

રૂપ આનુસ્વારવાળુાં હાેય છે. જેમ કે ,
➢ મારતાાં માયુું.
➢ બાેલતાાં આાવડતુાં નથી.
➢ ખાતાાંખાતાાં ન બાેલાય.
9. પહે લા પુરુષ આેકવચનનુાં ‘હાંુ ’ જ્યારે કક્રયાનાથ હાેય ત્યારે

કક્રયાપદનાાં સાદા વતણમાનકાળ, આપૂર્ણ વતણમાનકાળ આને
કક્રયાવતપત્યથણનાાં રૂપાેમાાં પર્ આનુસ્વાર આવશ્ય આાવે છે.
જેમ કે ,
• હાંુ છાંુ . હાંુ વાાંચુ છાંુ . હાંુ લખી રહાંુ .
10. સવણનામ જે શબ્ને બદલે વપરાયુાં હાેય આે શબ્નાાં જવતવચન પ્રમાર્ે

(આેને લાગતાાં વવકારી વવશેષર્, કક્રયાપદ વગેરેને) આનુસ્વાર લાગે કે
ન લાગે. જેમ કે ,
▪ નાન્યતરજવતના બહુવચનના ‘કે ળાાં’ રૂપ માટે ‘આે’ સવણનામ વાપરવુાં
હાેય, તાે ‘આે’ બધાાં જ પાકી ગયાાં છે આેમ લખાય. નર, નારી ને
નાન્યતર ત્રર્ે જવત સાથે હાેય આેવાાં ‘પુરુષાે, સ્ત્રીઆાે આને બાળકાે’
રૂપ માટે ‘આે’ સવણનામ વાપરતાાં ‘આે’ બધાાં પાછાાં ફયાું આેમ લખાય.
(આા જગયાઆે નરજવતના આેકલા ‘પુરુષાે’ શબ્ માટે ‘આે’ સવણનામ
વાપરવાનુાં હાેત તાે ‘આે બધા પાછા ફયાણ’ આેમ જ લખાત.)
11. સાતમી આથાણત્ આવધકરર્ વવભક્તિના ‘માાં’ પ્રત્યયમાાં આનુસ્વાર છે

આને તેથી તેને બદલે ‘મા’ આેમ ન લખાય. જેમ કે ,
• ‘ઘરમાાં કાેઈ નથી’ સાચુાં છે. ‘ઘરમા કાેઈ નથી’ ખાેટાંુ છે.
12. આનુસ્વારના સભન્નસભન્ન ઉચ્ચારાે દશાણવવા માટે ગચહ્નાે વાપરવાાં નકહ.

છતાાં શક્ય હાેય ત્યાાં આનુસ્વારના વવકલ્પમાાં આનુનાસસકાે વાપરી શકાય.
• જેમ કે , ‘આાંત’ પર્ લખાય આને ‘આન્ત’ પર્ લખાય.

• ‘સાાંત્વન’ પર્ લખાય આને ‘સાન્સ્ત્વન’ પર્ લખાય.
• ‘દાં ડ’ પર્ લખાય આને ‘દણ્ડ’ પર્ લખાય.
• ‘બંક’ પર્ લખાય આને ‘બેન્ક’ પર્ લખાય.
➢ પર્ ‘સન્મવત’ ની જગયાઆે ‘સાંમવત’ ન લખાય આને ‘સાંમવત’ ની
જગયાઆે (‘સમ્મવત’ ઠીક પર્) ‘સન્મવત’ ન લખાય આે યાદ રાખીઆે
13. કે ટલાક શબ્ાેમાાં આનુસ્વાર નથી ત્યાાં તે ન મૂકવાે. જેમકે ,

• હાેસશયાર ખરુાં છે; હાંસશયાર નકહ. નનમર્ૂક ખરુાં છે; નનમર્ૂાંક નકહ.
• માેઢુાં ખરુાં છે; માંઢુાં નકહ(માં ખરુાં છે.)
• મહે ક ખરુાં છે; મહં ક નકહ.
➢ નનદ્રા ખરુાં છે; નનિં દ્રા નકહ. (નીંદ, નીંદર, આને નીંદરા ખરાાં છે.)
➢ ‘ભાગવુાં’ આેટલે ‘નાસવુાં’ આને ‘ભાાંગવુાં’ આેટલે ‘ફાેડવુાં’,
➢ ટીપુાં ખરુાં છે; ટીંપુાં નકહ.
➢ ‘આાેગચિં તુાં’ માાં ‘ગચિં ’ આને ‘તુ’ાં બાંને સ્થળે આનુસ્વાર ખરાે; ‘ચાેમાસુાં’
આનુસ્વારવાળુાં લખીઆે તાે ‘ચાતુમાણસ’ આેવાે આથણ થાય, આને
આનુસ્વાર વવના ‘ચાેમાસુ’ લખીઆે તાે ‘ચાેમાસાનુાં’ આેમ આથણ થાય.
 કત ર, કમ ણ અને ભાવે રચના :
 કત ર વા  કમ ણ વા
 લ ય વાંચે છે.  લ યથી વંચાય છે.
 નીતા વેણી ગૂંથે છે.  નીતાથી વેણી ગૂંથાય છે.
 સરકારે રાહત કે ાે ખાે ાં છે.  સરકાર તરફથી રાહત કે ાે ખાેલાયાં.
 હં ુ કશું બાે ાે નહ .  મારાથી કશું બાેલાયું નહ .
 તેણે ખાધું નહ .  તેનાથી ખાઈ શકાયું નહ .

અપવાદ પ :  મા પાકીટ ચાેરાઈ ગયું
 દાંત દુખતાે હાેય તાે શેરડી ન ખવાય.
 વ ાથ અાેને જણાવવામાં અાવે છે કે , તેમની ફી
સમયસર ભરી દે .
 ભાવે વા :
 વાઘ કૂ ાે. - વાઘથી કુદાયુ.ં

 હે તલે લ ું. - હે તલથી લખાયું.
 નશા રડી પડી. - નશાથી રડી પડાયું.
 સાદા, ેરક અને પુન : ેરક :

 સાદં ુ  ેરક
 શ ક વાંચે છે.  શ ક વંચાવે છે.
 વ ા રડે છે  વ ા રડાવે છે.
 બાળક રમે છે.  માેટી બહે ન બાળકને રમાડે છે.

GCERT std-10
 અેકમ 3
 વા કાર :-
અ) માળીથી કંૂ ડં ુ તૂ ું.
બ) માળીઅે કંૂ ડં ુ તાે ું.
 અા બે વા ાેમાં શાે તફાવત છે? અાપણે પ ર ત વચારી ેઈઅે....
અ) અા કંૂ ડં ુ કાેણે તાે ું ?
 માળીઅે
 ના, મ નથી તાે ું, ખૂરપી લાગી અેટલે.... તૂટી ગયું....
બ) અા કંૂ ડં ુ કાેણે તાે ું ?
 માળીઅે.
 અે તાે સાહે બ, હવે છાેડ ારામાં નાખવાનાે છે ને અેટલે તાે ું.
 કતા અાેળખાે :-
 કાલે ર છે. — ભસને બે શગડાં હાેય છે.
 સુનીલ નબંધ લખે છે. — સૂરજ ઊગે છે.
 કતા
 અે ચેતન પદાથ હાેય,
 યા પર જેનું નયં ણ હાેય,
 જેની ઇ ા કે હે તુથી યા અિ ત માં અાવે.
 યા માટે જેની જવાબદારી હાેય.
 યાના ઉદાહરણાે :-
1. વાવાઝાેડાને કારણે ચાર ઝાડ મૂળમાંથી ઊખડી પ ાં.
2. પવનથી ડાળીઅાે હલે છે.
3. કાલે અહ ખૂબ માેગરા ખીલશે.
 અાવવુ,ં જવું, લખવું, વાંચવું, ખાવું, વગેરે પર કાેઈનું નયં ણ હાેય
છે, કાેઈની જવાબદારી હાેય છે. તેથી અા યાઅાે છે.
 જેનંુ નયં ણ હાેય, જેની જવાબદારી હાેય તે કતા કહે વાય અને
જેમાં કતા હાેય તે કત ર વા કહે વાય.

 વશેષ ાે
 ત, યા અને યા દશાવતાં વા ાે છૂટાં પાડાે.
• નદીમાં પૂર અા ું.

• કાગડાે ઊ ાે.
• માળામાં કાગડીનાં બ ાં છે.
• ટે બલ પર નાેટ અને ચાેપડી નથી.
• બસ પાણીમાં પડી.
• છાેકરાે પાણીમાં કુ ાે.
 જે મા કાેઈ પ ર ત દશાવે છે તે ‘ ત’, જેમાં નયં ણ, જવાબદારી
અા દ ધરાવના ં કાેઈ નથી, સહજ રીતે થાય છે તે ‘ યા’ અને જેમાં
કાેઈ ચેતનત નયં ણ, જવાબદારી અા દ ધરાવે છે, તે ‘ યા’.
ત યા યા
ટે બલ પર નાેટ અને નદીમાં પૂર છાેકરાે પાણીમાં

ચાેપડી નથી. અા ું. કૂ ાે.
માળામાં કાગડીનાં બસ પાણીમાં
કાગડાે ઉડયાે.
બ ાં છે. પડી.
 ણવું ગમશે
 જે વા યા હાેય તેમાં જ કતા હાેય. કતા હાેય તે જ વા કત ર હાેઈ
શકે . અને કત ર હાેય તે જ વા કમ ણ, ભાવે કે ેરકમાં પાંતર પામી
શકે .
 ત કે યા દશાવતાં વા ાે કમ ણ કે ભાવેમાં પાંતર ન પામી શકે .
અેટલે કે , ‘માળામાં કાગડીનાં બ ાંથી હાેવાય છે.’ જેવુ વા સંભવી
શકે નહ .
 ‘કાલે ર થી હાેવાશે’,
 ભસને બે શગડાંથી હાેવાય છે’
 ‘ઝાડથી પડાયું’
 ‘ફૂલથી ખલાશે’
 અા વા ાે તમને બનગુજરાતી લાગશે. મા કત ર- યા ધરાવતાં
વા માં જ તમને અાવી વાકયરચના યાે ય લાગશે.
 ‘સુનીલથી નબંધ લખાય છે.’ ‘કાગડાથી ઉડાશે.’
કત ર કમ ણ
માેહનકાકા ચાલે છે. માેહનકાકાથી હવે ચલાય છે.

દીદીઅે સાડી ફાડી. દીદીથી સાડી ફાટી.
મુ ાે ખીચડી ખાય છે. મુ ાથી ખીચડી ખવાય છે.
અજયે ચા ઢાેળી. અજયથી ચા ઢાેળાઇ.
 ટૂંકમાં સમ અે તાે વભાગ-‘અ’નાં વા ાેમાં કતા છે. તેઅાે
ણી ેઈને, ઇરાદાપૂવક જવાબદારીપૂવક કાેઈ યા કરી ર ાં છે.
જયારે વભાગ ‘બ’ માં કતા નથી. કારણ કે તેઅાે ણી ેઈને,
ઇરાદાપૂવક કશું કરી ર ા નથી, તેમનું કતૃ નથી, તેવાે નદશ છે. તેમાં
તેમની મતા અા દ બાબતાેનાે નદશ કરવામાં અા ાે છે.
 ‘દીદીથી સાડી ફાટી’ કહે વામાં અાવે ારે ‘દીદી’ કતાનાં લ ણાે ધરાવતી
નથી. તે ચેતન છે, પણ અે યા પર તેનું નયં ણ નથી, તે કરવા માટે
તેનું કાેઈ યાેજન નથી, ઇરાદાે નથી, અને તેની જવાબદારી પણ નથી.
તેથી ‘દીદી’નું કતા તરીકે નું મહ રહે તું નથી.
 કમ અેટલે કતાની યા જેને અાધારે દે ખાય, કતાની
યાનું પ રણામ જેનામાં દે ખાય, યા થતાં અથવા પ ા
પછી જે પદાથમાં ફે રફાર દે ખાય તે કમ. જે ધાતુઅાે કમ
ધરાવી શકે , તે સકમક અને
 જે ધાતુઅાે કમ ન લઈ શકે તે અકમક ધાતુઅાે.
 નાધઃ
 સકમક અને અકમક વા યાેગને અાધારે ન ી ન થાય,
તે ખાસ ાન રાખશાે.
 વશેષ મા હતી :-
(અ) માેહને અાજે ખાધું નથી.
(બ) માેહને અાજે લાડવાે ખાધાે નથી.
 અહ વા (અ)માં કમનાે ઉ ેખ નથી અને (બ)માં કમનાે ઉ ેખ છે, તેથી
વા (અ) ને અકમક કહી શકાય નહી.
 સકમક અેટલે જે ધાતુના મુ ઘટકાેમાં ‘કમ’નાે સમાવેશ થાય છે તે અને
અકમક અેટલે જે ધાતુના ઘટકાેમાં ‘કમ’ની શ તા જ નથી તે. જેમ કે , ‘ચાલવું’,
‘દાેડવુ’ં , ‘બેસવું’ – માં મા કતા જ મુ ઘટક છે. ાન, સમય અા દ ગાૈણ
ઘટકાે ઉમેરાઇ શકે પણ કમ તાે ન જ ઉમેરાઈ શકે . તેથી તે અકમક છે.
 શ કાેશમાં મા મૂળ ધાતુ ( યાપદ) જ લખાતું હાેય છે અને તેની સાથે સકમક
કે અકમકનાે ઉ ેખ હાેય છે, તે ે ે.
 નીચે કે ટલાંક સકમક અને અકમક ધાતુ અા ાં છે. તમે તેનાં કમ વચારી
જુઅાે.
 સકમક : ખાેદવુ,ં શાેધવું, પૂછવું, ખાવુ,ં પીવુ,ં નાખવું, પકડવુ,ં તાેડવું,
બાંધવુ, લેવ,ું વગેરે
 અકમક : અાવવું, જવું, ઊંઘવું, સૂવ,ું બેસવુ,ં ઊઠવું, તરવું, હસવુ,ં રડવું,
રહે વુ,ં ડરવું, વગેરે
 નીચેનાં વા ાેના ધાતુ સકમક છે કે અકમક ?
1. તમે બ રમાંથી શું લાવશાે?
2. મનન હાે ે લમાં રહે છે.
3. સાહે બ ઊભા થયા.
4. કબૂતર અાખાે દવસ ચ યા કરે છે.
ઉ ર : 1. સકમક 2. અાકમક 3. અકમક 4. સકમક
 કમ ણ યાેગ – ભાવે યાેગ :-
 ‘ યા’ કારના વા માં ‘કતા’ સાૈથી મહ નાે ઘટક હાેય છે, તેથી તે
વા રચનાને કત ર વા રચના કહે છે. પણ કાેઈક કારણસર વ ા
કતાનું મહ ઘટાડે તાે? અેવે વખતે ે સકમક ધાતુ હાેય તાે ‘કતા’ પછી
કમનું મહ દે ખાય છે. ારે જે વા રચના થાય તેને ‘કમ ણ’
વા રચના કહે છે. જેમ કે ,
 ‘દીદીથી સાડી ફાટી.’ તે જ રીતે ે અકમક ધાતુ હાેય અને કતાનું મહ ઘટે
તાે? અેમાં તાે કમ પણ હાેતું નથી. અાવી વા રચનાને ‘ભાવે’
વા રચના કહે વાય છે. જેમ કે , ‘માેહનકાકાથી હવે ચલાય છે.’
 કમ ણ યાેગ :-
 ગુજરાતી ભાષામાં કમ ણ યાેગના બે યાે છેઃ
1. –અ- લખ – લખા (લખાય, લખાશે, લખાતુ.ં ..)
2. -વા+માં+ અાવ – લખ – લખવામાં અાવ-
મ કત ર યાેગ – સકમક ધાતુ કમ ણ યાેગ (‘અા’ ય)
1. રમેશે ચાની અાદત છાેડી. રમેશથી ચાની અાદત છૂટી.

2. પાેલીસે ચાેરને પક ાે. પાેલીસથી ચાેર પકડાયાે.
3. બા માથું અાેળે છે. બાથી માથું અાેળાય છે.
4. રાેહને અાબેહૂબ અેવું જ ચ દાેય.ુ રાેહનથી અાબેહૂબ અેવું જ ચ દાેરાયુ.ં
5. મુ ાે દવા પીશે. મુ ાથી દવા પીવાશે.
મ કત ર યાેગ – સકમક ધાતુ કમ ણ યાેગ (-વા+માં+ અાવ)
1. અાચાયઅે વ ાથ અાેને વાસ અાચાય ારા વ ાથ અાેને વાસ અંગે

અંગે જણા ું. જણાવવામાં અા ું.
2. અેક જમાનામાં કાેઈ માંદં ુ પડે તાે અેક જમાનામાં કાેઈ માંદુ પડે તાે દાકતરને
દાકતરને સ કરતાં સ કરવામાં અાવતી.
3. મુંબઈની ે નમાં ભજનમંડળી ધૂમ મુંબઈની ે નમાં ભજનમંડળી ારા ધૂમ
મચાવે છે. મચાવવામાં અાવે છે.
4. મહં ત ારા ડં કકને તંભ સાથે બાંધવામાં
મહં તે ડં કકને તંભ સાથે બાં ાે.
અા ાે.
5. બાપુના ગુજરી ગયા પછી બા મને બાપુના ગુજરી ગયા પછી બા ારા મને
ઉઘરાણીઅે માેકલે. ઉઘરાણીઅે માેકલવામાં અાવતાે.
 કમ ણ યાેગ ારા શ તાથ, ઇ ાથ, મતા, અાૈ ચ અા દ
દશાવવા માટે કતાનું ગાૈણ અને કમનું ધાન દશાવાય છે.
મ કત ર યાેગ – અકમક ધાતુ ભાવે યાેગ

1.
ા ફકના કારણે અમે માેડા અા ા. ા ફકના કારણે અમારાથી માેડં ુ અવાયું .
2.
જતીન પાંચ ફૂટ લાંબાે કૂદકાે મારે . જતીનથી પાંચ ફૂટ લાંબાે કૂદકાે મરાય.
3. તમે વડીલાે સામે ઊંચા અવાજે ન તમારાથી વડીલાે સામે ઊંચા અવાજે ન
બાેલાે. બાેલાય.
4. સંકુલમાં જ છા ાલયની વ ા છે,
સંકુલમાં જ છા ાલયની વ ા છે,
પણ રમેશથી કુટંુ બથી દૂર નહ
પણ રમેશ કંુ ટુબથી દૂર નહ રહે .
રહે વાય.
5. દાદા ઠં ડા પાણીઅે નહાય છે. દાદાથી ઠં ડા પાણીઅે નહવાય છે.
 નીચેનાં વા ાેનું કમ ણમાં પાંતર કરાેઃ
1. વલાે શી રીતે દે વું ભરી શકશે ?
2. રજકણથી રા હં ુ , અાખાે પટ નહ માંગ.ું
3. અાપણે અાપણું દય ખાેલીઅે ના કાંઈ.
4. ડં કક હાથ લાંબા કયા.
5. જમાદારે ુજતે સાદે પૂછયુ.ં
નીચ
ે આપ
ે લ વા નો કતર યોગનો સાચો િવક શોધો.
01
સાં થય
ુ ં કસ
ુ હાસભાઈથી છ
ૂ ટ જવાય
ું.
A સાં થય
ુ ં કસ
ુ હાસભાઈ છ
ૂ ટ ગયા.
B સાં થય
ુ ં કસ
ુ હાસભાઈ છ
ૂ ટ યછ
ે .
C સ
ુ હાસભાઈન
ે સાં થઈ ગય
ું.
D સાં થય
ુ ં કસ
ુ હાસભાઈ આવી જશ
ે .
નીચ
ે આપ
ે લ વાકયનો કત ર યોગનો સાચો િવક શોધો.
02
તારાથી લોકોની સ
ે વા કરાય છ
ે .
A તારા લોકો સ
ે વા કર છ
ે .
B ત
ુ ં લોક સ
ે વા કરશ
ે .
C ત
ુ ં લોકોની સ
ે વા કર શ?
D ત
ુ ં લોકોની સ
ે વા કર છ
ે .
નીચ
ે આપ
ે લ વાકયનો યો કત ર યોગ જણાવો.
03
હાથી વડ મ ં ચક લ
ુ ં જઊ ે વાયો.
A હાથીએ મ
ુ ં જન ં ચક લીધો.
ે ઊ
B હાથી મ
ુ ં જન ં ચક લ
ે ઊ ે છ
ે .
C હાથી મ
ે ઊ ે શ
ે .
D મ
ે હાથી ઊ ે છ
ે .
નીચ
ે આપ
04
ઈ ર ારા િવધાથ ઓન
ે ાકરણ ભણાવાય છ
ે .
A ઈ ર િવધાથ ઓન
ે ાકરણથી
ભણાવ ે .
ઈ ર િવધાથ ઓન
ે ાકરણ
B ભણાવવું.
C ઈ ર િવધાથ ઓને ાકરણ

ભણાવશે .
ઈ ર િવધાથ ઓને ાકરણ

D
ભણાવે છ ે .
નીચ
ે આપ
05
મનસ
ુ ખથી પાન લાવવાન
ુ ં ભૂલી જવાત
ુ ં હત
ું.
A મનસ
ુ ખ પાન લાવવાન
ુ ં ભૂલી જશ
ે .
મનસ
ુ ં ભૂલી
B યછે .
C મનસ
ુ ં ભૂલી
જતો હતો.
મનસ
ુ ખ પાન લાવવાનુ ં ભૂલી
D
જતો નહોતો.
નીચ
ે આપ
06
જ
ૂ ની ખખડધજ બદામથી ણ
ે ય મકાનો ઢંકાત હતા.
A જ
ૂ ની ખખડધજ બદામ ણ ે ય
મકાનોન
ે ઢંકાવશ
ે .
જ
ૂ ની ખખડધજ બદામ ણ
B મકાનોન
ે ઢ કછ
ે .
જ
ૂ ની ખખડધજ બદામ ણ ે ય
C મકાનોન
ે ઢ કતી હતી.
જ
ૂ ની ખખડધજથી બદામ
D
મકાનોએ ઢ કશ
ે .
નીચ
ે આપ
07
શવશંકર ારા ગોખલામ થી પાનની ચમચી લ
ે વાઈ.
A શવશંકર ગોખલામ થી પાનની

ચમચી લીધી.
શવશંકર ગોખલામ થી પાનની
B ચમચી લ
ે શ
ે .
શવશંકર ગોખલામ થી
C પાનની ચમચી લ
ે છ
ે .
શવશંકર ગોખલામ થી પાનની

D
ચમચી લીધી.
આપ
ે લ વાકયનો યો કત ર યોગ જણાવો : એ
08
મારાથી ભૂલાય એમ નથી.
A એ ુ હં ભૂલ
ુ ં એમ નથી.
B એ ુ હં ભૂલી ગયો.
C એ ુ હં ભૂલી જઈશ.
D એ ુ હં ભૂલ
ુ ં ુછં .
નીચ
ે આપ
ે લ વાકયનો કત ર યોગ જણાવો.
09
બાબ
ુ ભાઈ વડ પોલીસન
ે પગાર ચૂકવાય છ
ે .
A બાબ
ુ ભાઈ પોલીસન
ે પગાર ચૂકવ
ે છ
ે .
B બાબ
ે પગાર ચૂકવાયો.
C બાબ
ે પગાર ચૂકવશ
ે .
D બાબ
ે પગાર આપશ
ે .
નીચ
ે આપ
10
પાકાક થી હળ લઈ ખ
ે તરમ જવાય
ું
A પાકાક હળ લઈ ખ
ે તરમ ગયા
B પાકાક હળ લઈ ખ
ે તરમ યછ
ે
C પાકાક હળ લઈ ખ
ે તરમ જશ
ે
D પાકાક હળ લઈ ખ
ે તરથી આવશ
ે
નીચ
ે આપ
11
એમનાથી બી ઘણ ો ચચ યા.
A એમણ
ે બી ઘણ ોચ .
B એ બી ઘણ ો ચચ છ
ે .
C એમણ
ે બી ઘણ ો ચચ વશ
ે .
D એ બી થી ઘણ ો ચચ છ
ે .
નીચ
ે આપ
ે લ વાકયનો યો કત ર યોગ જણાવો
12
કાન ભાઈ વડ નોટોની થોકડ ઓ િત ર મ ગોઠવાઈ.
A કાન ભાઈ નોટોથી િત ર ગોઠવી.
B કાન ભાઈએ નોટોની થોકડ ઓ

િત ર મ ગોઠવી.
કાન ભાઈથી નોટો િત ર મ
C ગોઠવ
ે છે .
કાન ભાઈ નોટોની થોકડ ઓ

D િત ર મ ગોઠવશ ે .
આપ
ે લ વાકયનો કત ર યોગ જણાવો : જશોદા વડ બ
ે બીન
ે
13
જ અપાયો હતો.
A જશોદાથી બ
ે બીન
ે જ અપાયો.
B જશોદા બ
ે બીન
ે જ આપશ
ે .
C જશોદાએ બ
ે બીન
ે જ આ ો હતો.
D જશોદા બ
ે બીન
ે જ આપ
ે .
નીચ
ે આપ
ે લ વા નો કતર યોગનો સાચો િવક શોધો.
14
ફ ળયામ મારાથી વૃ ો રોપાયા.
A ફ ળયામ ુ હં વૃ ો રોપ
ુ ં ુછં .
B ફ ળયામ મ વૃ ો રો ા.
C ફ ળયામ મ વૃ ો રોપીશ.
D વૃ ો માર રોપવા નથી.

નીચ
ે આપ
15
છાયાથી ગંધવના ે મમ પડાય
ું.
A છાયા ગંધવન
ે ે મ કર છ
ે .
B છાયા ગંધવન
ે ે મ કરશ
ે .
C છાયા ગંધવના ે મમ પડ .
D શ
ુ ં છાયા ગંધવના ે મમ પડ ?

Gujarati Vyakaran

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gujarati Vyakaran

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ગુજરાતી વ્યાકરણ

➢ y, R, W, y™u É yk [kh yûkhku su ðýo{k nkuÞ Œu™u ÷½w „ýðk{kt ykðu Au

➢ f, rf, fw, f] ÷½w yûkh

➢ W.Ëk. þtfk, ÷tfk, „t„k, ™tË

❖{tË y™wMðkhðk¤ku yûkh ÷½w „ýkÞ Au

➢ W.Ëk . fnwt, ‚wtðk¤wt, ƒku÷Œwt

❖ßÞkhu skuzkûkh™ku Úkzfku yk„¤™k yûkh™u ÷k„u íÞkhu skuzkûkh™e

➢ Ëk.Œ., ‚íÞ, r™íÞ, r™»V¤, rþÕ…, Ëwü

❖ßÞkhu skuzkûkh™ku Úkzfku yk„¤™k yûkh™u ™ ÷k„u íÞkhu yk„¤™ku

➢ Ëk.Œ „éÞwt, {éÞwt, …zTÞkuu ÷½w s hnu Au

➢ytŒ:fhý, r™:‚tŒk™, r™:MðkÚko

➢rð‚„o™ku Wå[kh ™ ÚkkÞ íÞkhu

„ý ºký yûkhku™ku ƒ™u÷ku nkuÞ Au. „ý™e fw÷

• આઠ ગણોનો માપ યાદ રાખવાનું સહેલું સૂત્ર કયું છે ?

બંધારણ : ન સમરસ લગા.

મેરા ભારત મહાન તબ તબ ગા ગા

બંધારણ : યમન સભ લગા.

(5) ઇન્રવજ્રા (6) ઉપેન્ર વજ્રા

તરત જ ગાગા જેમ તેમ જ ગાગા

ઉપજાનત – 1st line – ઉપેન્ર વજ્રા Mixing

• ઓગણીસ અક્ષરનો છંદ કયો છે ?

• ‘શાદૂણલ નવક્રીરડત’ છંદના ગણનું સૂત્ર દશાણવો.

• ‘સ્ત્રગ્ધરા’ છંદમાં યનત કયા અક્ષરે હોય છે ?

➢ {k™u Œku „kE

➢ ¼wsÞku - zwt„h - ¼ws

=i&j# cirNi cii!Wi# cirNi

➢ ðtþkð÷e { skuŒku shk

➢ ŒkuŒku skuh } nkuÞ s ™u

ÞrŒ : 13{e {kºkkyu

➢ Ëhuf [hý{kt 15 {kºkk

➢ AuÕ÷k ƒu yûkh „wÁ-÷½w

➢ PWimi ciir cirNi ri!Li CoDmiio hi!yi C!.

➢ ani! ao*timi bi! cirNi Di!hri CoDmiio hi!yi C!.

➢ ÞrŒ - 16 fu 17{e {kºkkyu

➢ AuÕ÷k ƒu yûkh „wÁ-÷½w yÚkðk „wÁ-„wÁ

➢ AuÕ÷ku yûkh „wÁ

➢ 10, 20, 30 } {kºkkyu ÞrŒ.

➢ ÞrŒ - [kiË{e fu ‚ku¤{e {kºkkyu

➢ પૃથ્વી (અગેય છંદ),

2. Œu …t¾e™e W…h …Úkhku VutfŒk Vutfe ËeÄku.

3. ¼{ku ¼hŒ ¾tz {kt ‚f÷ ¼ku{ ¾qtËe ð¤e

5. ‚qfkt …ýkuo ð™ „sðŒkt þktŒ ÷e÷kt ‚ËkÞu.

6. ƒu‚e ¾kxu r…Þh ½h{kt ®sË„e skuE ‚khe.

8. nS Œkhe fkÞk {ws ™Þ™ ‚k{u Í¤n¤u.

9. nýku ™k …k…e™u rî„wý ƒ™þu …k… s„™kt

11. ½ýwtf ½ýwt ¼kt„ðwt, ½ý WXkð {khe ¼wò

12. {™u ƒku÷kðu yku r„rhðh Œýkt {ki™ rþ¾hku

14. nk …MŒkðku rð…w÷ Íhýwt Mð„oÚke QŒÞwO Au.

15. r«Þu Œws ÷xu ÄÁt, Äð÷ MðåA yk {ku„hku

2. ËÞk nŒe ™k, ™rn fkuE þkMºk

3. ‚w÷ku[™k ™u rþh ytÄMðk{e

6. su {Ëo ƒå[ku hý{kt z„u ™k

8. r™Ëkuo»k ™u r™{o¤ ykt¾ Œkhe

9. su su Úk Œku «k ó W …k rÄ Þku „ - RLÿðò

2. {Äwh ‚{Þ Œuðu ¾uŒhu þu÷ze™k

3. {ut «u{{kt Œz…Œk {{ þktrŒ ¾kuE

5. ‚h÷ ÌkËÞ RåAu …k…e ™u «u{ …kðk

6. ™ðe ‚k÷ …qAu sŒe ‚k÷™u fu,

8. rþh{kt Wh{kt {w¾{kt fh{kt

9. {ws Ëun rð»ku, ð¤e ykí{ rð»ku,

2. hu yk ‚kVÕÞ xkýwt Þw„Þw„ …÷xu Œku Þ …kAwt ™ ykðu.

3. Q„u Au ™¼ ‚qÞo „kZ s„™kt ytÄkhk™u ¼uËðk

5. Äe{u Äe{u AxkÚke fw‚w{ hs ÷E zku÷Œku ðkÞw ðkÞ

6. ðuýe{kt „qtÚkðŒk fw‚w{ Œnet hûkk y…oðk ytsr÷Úke