ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ

1
ISI DEĞİŞTİRİCİLERİ
Farklı sıcaklıkta ve birbirinden katı bir cidar
ile ayrılan iki akışkan arasındaki ısı geçişini
gerçekleştirmek için kullanılan cihazlardır. Bu
tür cihazlar hacim ısıtmasında, iklimlendirme
tesislerinde, termik santrallerde, atık ısının
geri kazanılmasında ve kimyasal işlemlerde
yaygın olarak kullanılırlar.

2
Bir ısı değiştiricisi, ortam ister katı bir duvarla ayrılsın
(böylece asla karışmasınlar) veya ortam doğrudan temas
halinde olsun, bir ortamdan diğerine en verimli şekilde ısı
transferini gerçekleştirmek için yapılmış bir cihazdır. Isı
değiştiricileri; ısıtma, soğutma, iklimlendirme, enerji
santralleri, kimya fabrikaları, petrokimya fabrikaları, petrol
rafinerileri ve doğal gaz işlemede yaygın olarak kullanılırlar.
Bir ısı değiştiricisinin yaygın olarak kullanılan bir örneği,
antifriz gibi sıcak bir motor soğutma sıvısının ısısını,
radyatörden akan havaya aktardığı bir otomobil
radyatörüdür.
3
ISI DEĞİŞTİRİCİLERİNİN SINIFLANDIRILMASI

4
Isı Değişim Şekline Göre Sınıflama
Bu sınıflamada ısı değiştiricileri, akışkanlar
arasında katı cisimler ile bir akışkan arasında
doğrudan doğruya bir temasın olduğu ve
olmadığı şekilde iki grupta incelenmektedir.

5
Doğrudan temasın olduğu Isı Değiştiricileri:

6
SOĞUTMA KULELERİ
Güç santralleri, büyük iklimlendirme
sistemleri ve kimya endüstrisi büyük
miktarlarda atık ısı üretirler ve bu ısı
genellikle yakınlardaki bir göle veya
akarsuya verilir. Fakat bazen su akışı sınırlıdır
veya ısıl kirlenme önemli bir kıstas olarak
göz önüne alınmak zorundadır. Bu gibi
durumlarda, atık ısı atmosfere verilir ve
soğutma suyu ısı kaynağıyla atmosfer
arasında ısı geçişi için aracı akışkan olur. 7
SOĞUTMA KULELERİ
Çeşitli işlemlerden geçmiş bu suyu mevcut kaynakları tüketmeden
tekrar kullanabilmek, sudan istenmeyen ısıyı uzaklaştırmak, bunu
zararsız ve ucuz olarak çevreye atabilmek ancak kurulacak olan bir
soğutma kulesi ile mümkündür.

8
Buharlı bir Güç Santrali

9
SOĞUTMA KULELERİ
Soğutma kulesi aslında, çeşitli amaç ve büyüklükteki endüstriyel
tesislere soğutma suyu sağlamak için tasarlanmış, suyun sıcaklığını
düşürmek için hava ve suyun birbiriyle doğrudan temas ettirildiği
özel bir ısı değiştiricisidir. Bu meydana geldiğinde, küçük bir su
hacmi buharlaşarak kulede dolaşan suyun sıcaklığını düşürür.

10
Buharlı bir Güç Santrali

11
SOĞUTMA KULELERİ
Soğutma kuleleri, sistemden gelen sıcak suyun dolgu üzerine
püskürtülmesi ile ısının atmosfere verilerek ortamdan uzaklaşması
ile soğuma sağlayan sistemlerdir.

Soğutma kulesi bir ısı uzaklaştırma ünitesidir. İçinden geçen suyun

bir kısmının buharlaşmasını sağlayarak sistemdeki istenmeyen ısıyı
atmosfere verir. Kalan su ise istenilen derecede soğur.

12
Rankine Çevrimine göre çalışan Buharlı Güç Santrali

13
SOĞUTMA KULELERİ
Sıcak bir nesnenin üzerine su dökülerek soğuduğunu düşünün.
Islak bir yüzeyin soğuması kuruya oranla çok daha hızlıdır. Aynı
şekilde, su soğutma kulesi de, kuru tip ısı uzaklaştırma
ünitelerinden çok daha etkilidir.

14
Nükleer bir Güç Santrali

15
SOĞUTMA KULELERİ
Soğutma sistemlerinde yoğuşturucuların soğutma suyu, termik
santrallerin yoğuşturucularının soğutma suyu ve endüstride
soğutma yapmak amacıyla kullanılan soğutma suları görevlerini
yerine getirmeleri esnasında ısınır, yani sıcaklıkları artar. Bu ısınan
sular soğutma kulelerinde soğutularak tekrar kullanılmak üzere
yoğuşturuculara gönderilir.

16
SOĞUTMA KULELERİ
Ters akışlı soğutma kulelerinde, çevre havası kulenin altından
girerek düşen su damlacıklarına zıt yönde akar ve kulenin üstünden
çıkar.

17
SOĞUTMA KULELERİ
Hava akımı sıcak su ile temas ederek ısınan havanın yoğunluğunda
meydana gelen fark nedeniyle gerçekleşiyorsa doğal çekişli, bir
vantilatör yardımıyla sağlanıyorsa zorlanmış çekişli soğutma kulesi
söz konusu olur.

Soğutma kuleleri değişik ölçülerde olabilir; 100 metre çapına ve

120 metre yüksekliğe erişen kuleler mevcuttur.

18
SOĞUTMA KULESİ ÇEŞİTLERİ
Doğal Çekişli Soğutma Kuleleri
Mekanik Çekişli Soğutma Kuleleri
a) Yapım şekline göre;
* İnşai tip kuleler, *Paket tip kuleler
b) Akış Şekline göre;
* Ters Akışlı Soğutma Kuleleri
-Açık sistemler, -Kapalı sistemler
* Çapraz Akışlı Soğutma Kuleleri
Doğal Çekişli Soğutma Kuleleri
Bu kulelerde havanın
hareketi, ısınan havanın
yükselmesi prensibine
dayanır. Kule içindeki havanın
su buharı miktarı fazla
olduğundan kule dışındaki
havaya oranla daha hafiftir.
Böylece aşağıdan yukarıya
doğru bir hava akımı oluşur.
Doğal Çekişli Soğutma Kuleleri
Doğal Çekişli Soğutma Kuleleri
• Doğal çekişli soğutma
kulelerinden hiperbolik tip
kuleler "baca tipi" adı ile anılır
ve bunlar çoğunlukla
betonarme bazen de ahşap
malzemeden yapılırlar.
• Küçük tesislerden ziyade büyük
tesislerde ekonomik çözüm
gerektirmekte olan bu kulelerin
boyutları 75-150 metre çap ve
110-150 metre yükseklik
seviyelerine ulaşmaktadır.
Hiperbolik soğutma kuleleri, diğer normal
kule tiplerinden daha pahalı olmasına
rağmen, büyük birleşik ısı yüklerinin olduğu
elektrik enerjisi üretimi alanında yaygın
olarak kullanılırlar. Doğal çekişli kuleler
daha yüksek bağıl neme sahip alanlarda en
etkili şekilde çalıştığından, kurak ve/veya
daha yüksek rakımlı bölgelerde bulunan bu
tür birçok tesis için mekanik çekişli kuleler
daha elverişlidir.

24
Zorlanmış (Mekanik) Çekişli Soğutma Kuleleri
• Havanın hareketinin fan ile
gerçekleştirildiği kulelerdir.
İnşai tip ve paket tip olarak
sınıflandırılır.
• Paket tip fabrikada standart
ölçülerde üretilmiş kulelerdir.
Yaygın olarak kullanılan su
debisi 0-1300 m3 arasında
olan mekanik kuleler, paket
tip kule olarak imal
edilebilmektedir.
• İnşai tip, tamamen demonte
halde üretilen ve yerinde
montajı yapılan yüksek
kapasiteli kulelerdir.
KARŞIT AKIŞLI SOĞUTMA KULELERİ
• Su ve havanın 180 derecelik bir açı
oluşturacak şekilde karşı karşıya
geldiği sistemlerdir. Nozullar
aracılığıyla püskürtülen su dolgu
üzerindeyken, kulenin dört bir
yanından içeriye hızla nüfuz eden
hava ile karşılaşır ve ısı transferi
gerçekleştirilir. Soğuk su alt havuzda
toplanır ve sisteme tekrar basılır.
 AÇIK SİSTEM
• Açık devre soğutma kulelerinde
soğutulacak su, hava akımı ile
direkt temas ettirilerek soğutulur.
Basit ve etkili çalışma prensibi ile
yüksek ısı transferi özelliği ve
düşük ilk yatırım maliyetine sahip
olmasından dolayı endüstriyel
uygulamalarda en sık kullanılan
soğutma kulesi tipleridir.
KAPALI SİSTEM
• Kapalı soğutma kulesi, ıslak soğutma
kuleleri ile kanatlı ısı değiştiricisinin
birleşimi ile oluşmuştur. Bu yüzden
pahalı ekipmanlardır.
• Su ısıyı absorbe etmekte, püskürtülen
suyun içinden geçen havaya
aktarılmaktadır. Isı değiştiricisinin
boruları düz veya kanatlı olarak dizayn
edilebilmektedir.
Açık ve Kapalı Sistemlerin Karşılaştırılması
• İndirekt sistemlerde kondenser suyu
devresi ile soğuk su devresi
birbirinden ayrıdır.
• Açık devre sistemlerde ortaya çıkan
kirlenme riski indirekt-kapalı devreli
uygulamalarda ortadan kalkmaktadır.
• Ek bir ısı transfer yüzeyinin sisteme
eklenmesi nedeni ile açık devre su
kulelerine göre daha yüksek bir su
sıcaklığı elde edilir.
 ÇAPRAZ AKIŞLI SOĞUTMA SİSTEMİ
• Çapraz akışlı tiplerde, su
yukarıdan aşağı akarken, hava
yatay olarak hareket eder. Bu tip
kulelerde hava akışını sağlayan
fan sistemleri genelde kulenin
üzerinde konumlandırılır. Ancak
fan motorunun bacanın içinde
yada yanında olması baca
büyüklüğüne ve tasarımcıya
bağlıdır. Kule çalışırken gözlem
ve bakım mümkün olmaktadır.
Ters Akışlı ve Çapraz Akışlı Soğutma Kulelerinin Karşılaştırılması
• Ters akışlı soğutma kuleleri çapraz akışlı soğutma kulelerine göre daha az
yer kaplar ama daha yüksek olurlar. Bu sebeple daha yüksek basma
kapasiteli pompalara ihtiyaç duyarlar.
Ters Akışlı ve Çapraz Akışlı Soğutma Kulelerinin Karşılaştırılması
• Buna ek olarak yükselen hava alçalan suyla daha fazla temas ettiğinden
daha fazla basınç kaybına uğrar. Bunun sonucu olarak ters akışlı kuleler
daha iyi bir performans sergilerler.
34
Şekil 1. Doğrudan temasın olduğu ısı değiştiricilerine örnek olarak gösterilebilecek, doğal ve zorlanmış
soğutma kuleleri.
35
36
Soğutma kuleleri, her tipte çok sayıda boyutu (modeli) bulunan çeşitli tiplerde tasarlanır ve üretilir. Tüm
tipler, her ısı yükü konfigürasyonuna uygulanmaya uygun değildir. Avantajları ve sınırlamaları ile birlikte
soğutma kulelerinin çeşitli tiplerini ve çalışma prensiplerini anlamak pratikte oldukça önemlidir.

Doğal akışlı (atmosferik) soğutma kuleleri, nispeten ucuz olmalarına rağmen, genellikle çok küçük
boyutlarda uygulanırlar ve diğer tiplere göre olumsuz rüzgar koşullarından çok daha fazla etkilenirler.
Doğru ve güvenilir soğuk su sıcaklıkları gerektiren işlemlerde kullanımları önerilmez ve bu nedenle bu tip
soğutma kuleleri nadiren kullanılır hale gelmiştir.

37
Mekanik çekişli soğutma kuleleri, kule boyunca belli bir hava hacminin akışını sağlamak için tekli
veya çoklu fanlar kullanır. Bu nedenle, termal performansları daha fazla kararlı olup, atmosferik
kulelere nazaran daha az sayıda psikrometrik değişkenden etkilenir. Fanların varlığı ayrıca, fan
kapasitesi ayarıyla değişen atmosferik ve yük koşullarını telafi etmek için hava akışını düzenleme
imkanı sağlamaktadır.

38
Tersine, atmosferik tip olarak bilinen hiperbolik doğal çekişli soğutma kuleleri, termal
performansı açısından son derece güvenilirdir. Bu kulelerden geçen hava akışı, baca içindeki
ısıtılmış (daha az yoğun) hava ile kulenin dışındaki nispeten soğuk (daha yoğun) ortam havası
arasındaki yoğunluk farkı tarafından sağlanır. İsimleri gövdenin geometrik şeklinden gelmektedir.

39
40
Şekil 2. Hiperbolik gövdeli doğal çekişli soğutma kulelerine ait görüntüler.

41
Şekil 3. Nükleer bir güç santraline ait soğutma kulesinin şematik görünümü.
42
Şekil 4. Zorlanmış çekişli soğutma kuleleri.
43
Şekil 5. Zorlanmış çekişli pervaneli soğutma kulesi
44