Funkcje i ich własności

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 1 / 10

 Funkcje Definicja

Definicja
Funkcją f nazywamy odwzorowanie zbioru X w zbiór Y , które
przyporządkowuje każdemu elementowi x ze zbioru X dokładnie jeden
element y = f (x) ze zbioru Y . Piszemy:

f : X −→ Y, y = f (x) dla x ∈ X

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 2 / 10

 Funkcje Definicja

Definicja
Funkcją f nazywamy odwzorowanie zbioru X w zbiór Y , które
przyporządkowuje każdemu elementowi x ze zbioru X dokładnie jeden
element y = f (x) ze zbioru Y . Piszemy:

f : X −→ Y, y = f (x) dla x ∈ X

Dziedzina, zbiór wartości

X = Df nazywamy dziedziną funkcji
Dziedzina naturalna to zbiór tych x ∈ R, dla których wzór
funkcji ma sens.

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 2 / 10

 Funkcje Definicja

Definicja
Funkcją f nazywamy odwzorowanie zbioru X w zbiór Y , które
przyporządkowuje każdemu elementowi x ze zbioru X dokładnie jeden
element y = f (x) ze zbioru Y . Piszemy:

f : X −→ Y, y = f (x) dla x ∈ X

Dziedzina, zbiór wartości

X = Df nazywamy dziedziną funkcji
Dziedzina naturalna to zbiór tych x ∈ R, dla których wzór
funkcji ma sens.
Zbiór wartości to zbiór Wf = {y ∈ Y : y = f (x), x ∈ X} ⊂ Y

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 2 / 10

 Funkcje Definicja

Definicja
Funkcją f nazywamy odwzorowanie zbioru X w zbiór Y , które
przyporządkowuje każdemu elementowi x ze zbioru X dokładnie jeden
element y = f (x) ze zbioru Y . Piszemy:

f : X −→ Y, y = f (x) dla x ∈ X

Dziedzina, zbiór wartości

X = Df nazywamy dziedziną funkcji
Dziedzina naturalna to zbiór tych x ∈ R, dla których wzór
funkcji ma sens.
Zbiór wartości to zbiór Wf = {y ∈ Y : y = f (x), x ∈ X} ⊂ Y
Argument funkcji to wyrażenie na którym funkcja działa
(zwykle po prostu x)

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 2 / 10

 Funkcje Wykres

Definicja
Wykresem funkcji nazywamy zbiór wszystkich punktów (x, y) na
płaszczyźnie takich, że f (x) = y dla x ∈ X.

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 3 / 10

 Funkcje Wykres

Definicja
Wykresem funkcji nazywamy zbiór wszystkich punktów (x, y) na
płaszczyźnie takich, że f (x) = y dla x ∈ X.

Uwaga
Nie każda krzywa na płaszczyźnie jest wykresem funkcji.

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 3 / 10

 Funkcje Wykres

Definicja
Wykresem funkcji nazywamy zbiór wszystkich punktów (x, y) na
płaszczyźnie takich, że f (x) = y dla x ∈ X.

Uwaga
Nie każda krzywa na płaszczyźnie jest wykresem funkcji.

Dziedzina funkcji f jest rzutem wykresu funkcji na oś OX.

Zbiór wartości funkcji jest rzutem wykresu funkcji na oś OY .

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 3 / 10

 Funkcje Symetria, monotoniczność, okresowość

Symetria

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 4 / 10

 Funkcje Symetria, monotoniczność, okresowość

Symetria
Definicja
Funkcję f : X → Y nazywamy parzystą, jeżeli dla każdego x ∈ X

f (−x) = f (x) ∧ −x ∈ X

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 4 / 10

 Funkcje Symetria, monotoniczność, okresowość

Symetria
Definicja
Funkcję f : X → Y nazywamy parzystą, jeżeli dla każdego x ∈ X

f (−x) = f (x) ∧ −x ∈ X

Funkcję f : X → Y nazywamy nieparzystą, jeżeli dla każdego x ∈ X

f (−x) = −f (x) ∧ −x ∈ X

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 4 / 10

 Funkcje Symetria, monotoniczność, okresowość

Monotoniczność

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 5 / 10

 Funkcje Symetria, monotoniczność, okresowość

Monotoniczność

Definicja
Funkcję f : X → Y nazywamy rosnącą (malejącą), jeżeli dla
dowolnych x1 , x2 ∈ X spełniających nierówność x1 < x2 mamy

f (x1 ) < f (x2 ) (f (x1 ) > f (x2 ))

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 5 / 10

 Funkcje Symetria, monotoniczność, okresowość

Definicja
Funkcję f : X → Y nazywamy okresową, jeżeli istnieje taka liczba
rzeczywista T 6= 0, że dla dowolnego x ∈ X

x+T ∈X ∧ f (x + T ) = f (x)

Liczbę T nazywamy okresem funkcji f . Najmniejszy dodatni okres,

jeśli istnieje, nazywamy okresem podstawowym.

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 6 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Jeżeli dany jest wykres funkcji f (x), to

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Jeżeli dany jest wykres funkcji f (x), to

1 przesunięcie w kierunku osi OY : y = f (x) ± d
2 przesunięcie w kierunku osi OX: y = f (x ± b)

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Jeżeli dany jest wykres funkcji f (x), to

1 przesunięcie w kierunku osi OY : y = f (x) ± d
2 przesunięcie w kierunku osi OX: y = f (x ± b)
przesunięcie o wektor [p, q]: y = f (x − p) + q

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Jeżeli dany jest wykres funkcji f (x), to

1 przesunięcie w kierunku osi OY : y = f (x) ± d
2 przesunięcie w kierunku osi OX: y = f (x ± b)
przesunięcie o wektor [p, q]: y = f (x − p) + q
3 rozciąganie/sciskanie w kierunku osi OY : y = cf (x)
4 rozciąganie/sciskanie w kierunku osi OX: y = f (cx)

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Jeżeli dany jest wykres funkcji f (x), to

1 przesunięcie w kierunku osi OY : y = f (x) ± d
2 przesunięcie w kierunku osi OX: y = f (x ± b)
przesunięcie o wektor [p, q]: y = f (x − p) + q
3 rozciąganie/sciskanie w kierunku osi OY : y = cf (x)
4 rozciąganie/sciskanie w kierunku osi OX: y = f (cx)
5 odbicie względem osi OX: y = −f (x)
6 odbicie względem osi OY : y = f (−x)

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Przekształcenia wykresów

Przekształcenia wykresów funkcji

Jeżeli dany jest wykres funkcji f (x), to

1 przesunięcie w kierunku osi OY : y = f (x) ± d
2 przesunięcie w kierunku osi OX: y = f (x ± b)
przesunięcie o wektor [p, q]: y = f (x − p) + q
3 rozciąganie/sciskanie w kierunku osi OY : y = cf (x)
4 rozciąganie/sciskanie w kierunku osi OX: y = f (cx)
5 odbicie względem osi OX: y = −f (x)
6 odbicie względem osi OY : y = f (−x)
7 nakładanie wartości bezwzględnej: y = |f (x)|
8 nakładanie wartości bezwzględnej: y = f (|x|)

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 7 / 10

 Funkcje Złożenie funkcji

Definicja
Złożeniem funkcji f : Y → Z i g : X → Y nazywamy funkcję
h : X → Z daną wzorem

h(x) = (f ◦ g)(x) = f (g(x))

Funkcję g nazywamy funkcją wewnętrzną, a funkcję f – funkcją

zewnętrzną

Df ◦g = {x ∈ R : x ∈ Dg ∧ g(x) ∈ Df }

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 8 / 10

 Funkcje Injekcja, surjekcja, bijekcja

Definicja (Injekcja, surjekcja, bijekcja)

Funkcję f : X → Y nazywamy różnowartościową (injekcją), jeżeli
różnym argumentom przyporządkowuje różne wartości, tj. dla
dowolnych x1 , x2 ∈ X
1−1
x1 6= x2 =⇒ f (x1 ) 6= f (x2 ) ozn. f : X −−→ Y

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 9 / 10

 Funkcje Injekcja, surjekcja, bijekcja

Definicja (Injekcja, surjekcja, bijekcja)

Funkcję f : X → Y nazywamy różnowartościową (injekcją), jeżeli
różnym argumentom przyporządkowuje różne wartości, tj. dla
dowolnych x1 , x2 ∈ X
1−1
x1 6= x2 =⇒ f (x1 ) 6= f (x2 ) ozn. f : X −−→ Y

Funkcję f : X → Y nazywamy ”na” (surjekcją), jeżeli dowolny

y ∈ Y jest wartością funkcji dla pewnego x ∈ X, tzn. Wf = Y
na
ozn. f : X −→ Y

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 9 / 10

 Funkcje Injekcja, surjekcja, bijekcja

Definicja (Injekcja, surjekcja, bijekcja)

Funkcję f : X → Y nazywamy różnowartościową (injekcją), jeżeli
różnym argumentom przyporządkowuje różne wartości, tj. dla
dowolnych x1 , x2 ∈ X
1−1
x1 6= x2 =⇒ f (x1 ) 6= f (x2 ) ozn. f : X −−→ Y

Funkcję f : X → Y nazywamy ”na” (surjekcją), jeżeli dowolny

y ∈ Y jest wartością funkcji dla pewnego x ∈ X, tzn. Wf = Y
na
ozn. f : X −→ Y

Funkcję, która jest jednocześnie 1–1 i ”na” nazywamy funkcją

wzajemnie jednoznaczną (bijekcją).
1−1
ozn. f : X −−→ Y
na

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 9 / 10

 Funkcje Funkcja odwrotna

Definicja
Jeżeli f : X → Y jest funkcją wzajemnie jednoznaczną, to jest ona
odwracalna. Funkcją odwrotną, ozn. f −1 : Y → X do f jest
funkcja taka, że dla każdego x ∈ X, y ∈ Y

f −1 (y) = x ⇐⇒ y = f (x)

Wykres funkcji odwrotnej otrzymu-

jemy z wykresu f (x) przez odbicie
względem prostej y = x.

Informatyka Matematyka Elementarna Funkcje 10 / 10