Suriekcja, iniekcja, bijekcja

Anna Barbaszewska-Wiśniowska

2021
Suriekcja, iniekcja, bijekcja
Autor/Autorka: Anna Barbaszewska-Wiśniowska

DEFINICJA

Definicja 1: Suriekcja czyli funkcja „na”

Mówimy, że f : X → Y jest suriekcją , (czyli funkcją „na”) wtedy i tylko wtedy, gdy jej zbiór wartości jest równy zbiorowi
końcowemu Y .
na
Zapisujemy wówczas f : X −→ Y co odczytujemy: funkcja f prowadzi ze zbioru X na zbiór Y .

UWAGA

Uwaga 1:

Wiemy, że geometrycznie zbiór wartości funkcji jest rzutem prostopadłym wykresu na oś 0y⃗. Stąd f : X → Y jest
suriekcją, gdy rzut jej wykresu na oś 0y⃗ pokrywa się ze zbiorem Y .

na
Rysunek 1: f1 : X −→ Y suriekcja

Rysunek 2: f2 : X → Y nie jest suriekcją

 PRZYKŁAD

Przykład 1:

Niech X = R, Y = (−∞, 3]. Zbadamy, czy f : X → Y , f(x) = 2 − |x| jest suriekcją.

Rozwiązanie
Szkicujemy wykres f .

Rysunek 3: Wykres funkcji f

Z wykresu odczytujemy, że zbiór wartości funkcji f (rzut jej wykresu na oś 0y⃗) to przedział (−∞, 2], który jest silnie
zawarty w zbiorze (−∞, 3], zatem f nie jest suriekcją.

ZADANIE

Zadanie 1:

Treść zadania:

Niech X = R, Y = (0, ∞). Zbadamy czy f : X → Y , f(x) = 3x+5 jest suriekcją.

Rozwiązanie:

Wykres funkcji f powstaje poprzez przesunięcie „w poziomie” o wektor v⃗ = [5, 0] wykresu funkcji wykładniczej x → 3x ,
więc rzuty prostopadłe na oś 0y⃗ obu wykresów są identyczne. Obie funkcje mają te same zbiory wartości. Wiedząc, że zbiór
wartości funkcji wykładniczej x → 3x jest przedziałem (0, ∞) równym całemu zbiorowi Y wnioskujemy, że f jest suriekcją.

INFORMACJA DODATKOWA

Informacja dodatkowa 1:

Własność suriektywności zależy od tego, jaki zbiór przyjmiemy za zbiór końcowy Y . Gdybyśmy w przykładzie 1 jako Y wzięli
przedział (−∞, 2] funkcja byłaby suriekcją. W szczególności: każda funkcja może być traktowana jako suriekcja na swój
zbiór wartości.
 DEFINICJA

Definicja 2: Funkcja różnowartościowa, iniekcja

Mówimy, że f : X → Y jest iniekcją (funkcją różnowartościową ) wtedy i tylko wtedy, gdy dla każdych elementów
x1 , x2 ∈ X stąd, że x1 ≠ x2 wynika, że f(x1 ) ≠ f(x2 ) Interpretacja geometryczna różnowartościowości.

Funkcja f jest różnowartościowa gdy dowolna prosta pozioma o równaniu y = const przecina wykres f w co najwyżej jednym
punkcie.

Rysunek 4: Funkcje różnowartościowe. Każda prosta pozioma y = const przecina wykres w co najwyżej jednym punkcie

Rysunek 5: Funkcje nieróżnowartościowe. Istnieją proste poziome przecinające wykres w kilku punktach

PRZYKŁAD

Przykład 2:

Funkcje logarytmiczna, wykładnicza, funkcja potęgowa postaci y = xn dla n nieparzystych, są różnowartościowe. Nie są
różnowartościowe funkcje trygonometryczne i funkcje potęgowe postaci y = xn dla n-parzystych.

TWIERDZENIE

Twierdzenie 1: Warunek równoważny różnowartościowości

Funkcja f : X → Y jest funkcją różnowartościową wtedy i tylko wtedy, gdy dla każdych dwóch elementów x1 , x2 ∈ X
zachodzi warunek: stąd, że f(x1 ) = f(x2 ) wynika, że x1 = x2 .
 DEFINICJA

Definicja 3: Funkcja różnowartościowa na zbiorze

Mówimy, że funkcja f jest różnowartościowa w zbiorze A zawartym w dziedzinie wtedy i tylko wtedy, gdy jej restrykcja do
zbioru A jest funkcja różnowartościową.

Rysunek 6: Funkcja nieróżnowartościowa, która jest różnowartościowa na zbiorze A

PRZYKŁAD

Przykład 3:

Pokażemy, że funkcja y = 32x+5 jest różnowartościowa.

Rozwiązanie
Skorzystamy z twierdzenia Warunek równoważny różnowartościowości. Dziedziną naturalną danej funkcji jest zbiór liczb
rzeczywistych. Obierzmy dwie takie liczby x1 , x2 ∈ R i załóżmy, że f(x1 ) = f(x2 ). Należy pokazać, że x1 = x2 .
Mamy f(x1 ) = 32x1 +5 , f(x2 ) = 32x2 +5 .
Założona równość f(x1 ) = f(x2 ) przybiera tu postać 32x1 +5 = 32x2 +5 .
Logarytmując obie strony (przy podstawie 3) otrzymujemy log 3 32x1 +5 = log 3 32x2 +5 .
Korzystając z własności logarytmu log a ax = x dla a > 0 i a ≠ 1 otrzymujemy
2x1 + 5 = 2x2 + 5,
2x1 = 2x2 ,

x1 = x2 .

DEFINICJA

Definicja 4: Bijekcja

Funkcję f : X → Y nazywamy bijekcją wtedy i tylko wtedy, gdy jest funkcją różnowartościową oraz „na”, czyli jest zarówno
iniekcją jak i suriekcją jednocześnie.

Publikacja udostępniona jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa - Na tych samych warunkach 3.0 Polska. Pewne
prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej. Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści publikacji pod
warunkiem wskazania autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej jako autorów oraz podania informacji o licencji tak długo, jak tylko
na utwory zależne będzie udzielana taka sama licencja. Pełny tekst licencji dostępny na stronie
http://creativecommons.org/licenses/by-sa/3.0/pl/.
Data generacji dokumentu: 2021-07-30 17:49:34

Oryginalny dokument dostępny pod adresem: https://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-permalink.php?

link=b43249428ccdce76fae169805dc93858

Autor: Anna Barbaszewska-Wiśniowska