See discussions, stats, and author profiles for this publication at: https://www.researchgate.

net/publication/275406584

Wybrane formacje cenowe w analizie technicznej - zastosowanie

współczynników Fibonacciego.

Article · September 2003

CITATIONS READS

0 521

2 authors, including:

Krzysztof Borowski
SGH Warsaw School of Economics
196 PUBLICATIONS 184 CITATIONS

SEE PROFILE

All content following this page was uploaded by Krzysztof Borowski on 25 April 2015.

The user has requested enhancement of the downloaded file.

Krzysztof Borowski
Jerzy Nowakowski

Wybrane formacje cenowe w analizie technicznej - zastosowanie współczynników

Fibonacciego.
Opublikowany: Studia i Prace Kolegium Zarządzania i Finansów, Zeszyt 37, Warszawa 2003,
str. 79-87.

W XIII wieku włoski matematyk Leonardo Fibonacci (1170?– 1240?) odkrył ciąg liczb
naturalnych nazwany następnie jego imieniem:

1, 1, 2, 3, 5, 8, 13, 21, 34, 55, 89, 144, 233, 377, 610, 987, 1597, ...

Pierwsze dwa wyrazy ciągu są równe 1, kaŜdy następny wyraz jest sumą dwu poprzednich
tzn.:

k n+2 = k n+1 + kn gdzie n - naleŜy do naturalnych oraz k0 = 1 i k1 = 11

Liczba Φ
kn+1
MoŜna pokazać2, Ŝe, lim = 1,618033998875... = Φ gdzie Φ jest rozwinięciem dziesiętnym
n→∞
kn
nieskończonym. Za średniowiecznym włoskim matematykiem Lucą Pacioli przyjęto, Ŝe
proporcja Φ = 1,618 tzn. przybliŜona z dokładnością do trzech miejsc po przecinku liczba Φ,
jest tzw. złotym podziałem lub teŜ złotym środkiem3.
Inne waŜne wielkości to: 1/Φ = 0,618, 1/Φ2 = 0,382 i Φ2 = 2,618 będące przybliŜeniami
odpowiednich granic ciągów tzn.:

kn kn k n+ 2
1 / Φ ≈ lim = 0,618 1 / Φ 2 ≈ lim = 0,382 Φ 2 ≈ lim = 2,618
n→∞ k n+1 n→∞ k n+2 n →∞ kn

W metodach analizy technicznej słuŜących do rozpoznawania formacji cenowych

zastosowanie znajdują takŜe liczby4:
Φ = 1,272
1
= 0,786
Φ

1
Fischer R. „Liczby Fibonacciego na giełdzie”, Wig – Press, Warszawa 1996.
2
Fischer R. „Liczby Fibonacciego na giełdzie”, Wig – Press, Warszawa 1996
3
Więcej na temat własności liczb Fibonacciego moŜna znaleźć w artykule: Nowakowski J. Borowski K.
„Wykorzystanie ciągów liczbowych w analizie technicznej” , Zeszyty Naukowe Kolegium Zarządzania i
Finansów – Zeszyt 20. Warszawa 2001.
4
W analizie technicznej wykorzystuje się przybliŜenia odpowiednich potęg liczby Φ z dokładnością do trzech
miejsc po przecinku.
Idealny wzór Gartleya5

Pierwszy wzór wykorzystujący ww. potęgi liczby Φ w prognozowaniu formacji cenowych

został podany po raz pierwszy przez H. M. Gartleya6. Na rys. 1 przedstawiony został trend
wzrostowy XA, z wyraźnym punktem zmiany trendu w A. Zgodnie z sugestią Gartleya
korekta spadkowa zakończona w punkcie B powinna wynieść dokładnie 61,8% zasięgu ceny
XA7. Po zwrocie trendu na wzrostowym w punkcie B, cena aktywu rośnie do punktu C.
Idealny wzór Gartleya ma miejsce wtedy, gdy zasięg ruchu między punktem B i C będzie
zawierał się w przedziale pomiędzy 61,8% a 78,6% zasięgu ruchu AB. Po zmianie tendencji
w punkcie C obserwujmy spadek ceny aktywu aŜ do punktu D. Zasięg ruchu CD powinien
naleŜeć do przedziału od 127% do 161,8% zasięgu ruchu BC8. W punkcie D inwestorzy
otrzymują sygnał zajęcia pozycji długiej. Minimalny zasięg zwyŜki DT wynosi 61,8% zasięgu
CD. Całkowity zasięg ruchu XD wynosi 78,6% zasięgu ruchu XA i ma kluczowe znaczenie
przy rozpoznawaniu idealnego wzoru Gartleya. Jeśli w punkcie T dojdzie do przebicia linii
trendu wyznaczonej przez punkty A i C, wtedy naleŜy mówić o formacji zmiany trendu
wyŜszego stopnia9.

Rysunek 1. Przykład idealnego wzoru Gartleya w formacji wzrostowej

A 0. 6 1
8 / 0 .7
86
C
0. 6
18
T

1. 2 7
2 / 1.
B 618
18
0. 6
D
0.786
X

Źródło: opracowanie własne

Idealny wzór Gartleya w formacji spadkowej otrzymujemy poprzez odpowiednią

transformację rys. 1.
5
Przyjęto nazywać tę formację idealną z uwagi na fakt, Ŝe przy jej tworzeniu posługujemy się tylko i wyłącznie
liczbą Φ, jej odwrotności a takŜe pierwiastkami kwadratowymi z obu tych liczb.
6
Gartley H. „Profits in The Stock Market”, Traders’ Press, New York 1935 oraz Teseo R. „The Gartley Setup”,
Technical Analysis of Stock & Commodities, January 2001, Vol. 19, nr. 1 str. 40 – 47.
7
Poprzez zasięg ceny XA rozumie się wartość bezwzględną róŜnicy ceny aktywu w punkcie A i ceny aktywu w
punkcie X. NaleŜy zauwaŜyć, Ŝe długość odcinka XA nie będzie równa zasięgowi ceny XA. Mając na myśli
fakt, Ŝe korekta spadkowa zakończona w punkcie B powinna wynieść dokładnie 61,8% zasięgu ceny XA, naleŜy
przemnoŜyć zasięg ceny XA przez liczbę 0,618 i otrzymaną wielkość odjąć od punktu A. Wynikiem
odejmowanie będzie pionowa współrzędna punktu B.
8
Bardzo często zdarza się, Ŝe zasięg CD jest równy zasięgowi AB.
9
Hartle T. „Triangles and Trends”, Technical Analysis of Stock & Commodities, February 2000, Vol. 18, nr. 2
str. 24 - 30.
Odmianami idealnego wzoru Gartley są formacje: nietoperza, kraba i motyla.

Formacja nietoperza

Formacja ta została po raz pierwszy opublikowana w 2001 r. przez Scotta Carneya. Zasięg
XB musi być w tym przypadku mniejszy niŜ 61,8% zasięgu XA. Zazwyczaj zasięg XB
zawiera się w przedziale od 38,2% do 50% zasięgu XA. Zasięg ruchu XD jest równy 88,6%
zasięgu ruchu XA. Zasięg CD waha się od 161,8% do 268,1% zasięgu ruchu BC. Bardzo
rzadko spotyka się formacje, w których występuje równość zasięgów: AB i CD. Zazwyczaj
zasięg AB i CD powiązane są ze sobą zaleŜnością: 1,27 ⋅ AB = CD . Po uformowaniu formacji
nietoperza naleŜy oczekiwać zmiany tendencji na przeciwną w punkcie D i powstania
odpowiednio fali wzrostowej lub spadkowej. Inwestorzy otrzymują zatem sygnał zajęcia
pozycji długiej dla formacji nietoperza w rynku wzrostowym i pozycji krótkiej dla formacji
nietoperza w rynku spadkowym.
Formacja nietoperza naleŜy do niezwykle regularnych, co pozwala na składanie przez
inwestorów zleceń stop – loss bliskich poziomom otwarcia pozycji.

Rysunek 2. Formacja nietoperza w formacji wzrostowej.

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 3. Formacja nietoperza w formacji spadkowej.

Źródło: opracowanie własne

Formacja kraba
Formacja ta została po raz pierwszy zaprezentowana w 2000 r. przez Scotta Carneya. Punkt B
przypada w takim miejscu, Ŝe zasięg AB naleŜy od przedziału od 38,2% do 61,8% zasięgu
XA. Zasięg CD otrzymujemy jako iloczyn liczby r i zasięgu BC, gdzie r naleŜy do przedziału
od 2,24 do 3,61810. Ostatecznie zasięg XD jest równy zasięgowi XA przemnoŜonemu przez
liczbę Φ. Inwestorzy otrzymują wskazanie zajęcia pozycji długiej (na rynku wzrostowym) lub
krótkiej (na rynku spadkowym) w punkcie D. Z uwagi na duŜą regularność proporcji tej
formacji zlecenia stop – loss mogą być umieszczone „ciasno” tj. blisko poziomu, na którym
nastąpiło zajęcie określonej pozycji.

Rysunek 4. Formacja kraba w formacji wzrostowej.

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 5. Formacja kraba w formacji spadkowej.

Źródło: opracowanie własne

Formacja motyla

Formacja motyla została odkryta przez Bryce’a Gilmore’a i Larry’ego Pesavento11.

Warunkiem koniecznym powstania formacji motyla jest utworzenie punktu zwrotnego B w
takim miejscu, aby zasięg AB był równy iloczynowi zasięgu XA i liczby 0,786. Z kolei zasięg
CD moŜna opisać jako iloczyn zasięgu AB i liczby 1,27 lub 1,618. Zasięg XD moŜemy
obliczyć jako iloczyn zasięgu XA i liczby 1,618 lub (rzadziej) liczby 1,27. Sygnał zajęcia

10
Okazuje się, Ŝe w praktyce liczba r bardzo często przyjmuje następujące wielkości: 2,24; 2,618; 3,14 i 3,618.
11
Teseo R. „The Butterfly Setup”, Technical Analysis of Stock & Commodities, April 2001, Vol. 19, nr. 4 str.
52 – 56.
pozycji otrzymujemy w punkcie D. Formacja motyla bardzo dobrze sprawdza się w tych
obszarach cenowych, w których cena analizowanego aktywu tworzy nowe ekstrema cenowe.

Rysunek 6. Formacja motyla w formacji wzrostowej.

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 7. Formacja motyla w formacji spadkowej.

Źródło: opracowanie własne

Formacja AB = CD

Często w analizie technicznej posługujemy się pojęciem ruchu mierzonego. W przypadku

omawianych w artykule zagadnień ruchem mierzonym będzie równość dwu odcinków AB i
CD – rys. 8 i 9. śeby doszło do uformowania się takiej formacji punkt zwrotny C musi
powstać w takim miejscu, aby zasięg BC moŜna było opisać przy pomocy iloczynu zasięgu
AB i liczby 0,618 lub 0,786. Zasięg CD otrzymujemy jako iloczyn zasięgu BC i odpowiednio
liczby 1,618 (wtedy, gdy dla obliczenia zasięgu BC uŜyliśmy iloczynu liczby 0,618 i zasięgu
AB) lub 1,27 (wtedy, gdy dla obliczenia zasięgu BC uŜyliśmy iloczynu liczby 0,786 i zasięgu
AB).
Rysunek 8. Formacja AB=CD w formacji wzrostowej.

Źródło: opracowanie własne

Rysunek 9. Formacja AB=CD w formacji spadkowej.

Źródło: opracowanie własne

Zastosowania praktyczne

Przykład formacji nietoperza w rynku zwyŜkującym przedstawiony został na rys. 10. Punkt B
powstał dokładnie w takim miejscu, Ŝe zasięg AB jest połową zasięgu XA. Fala korekty
zwyŜkującej doprowadziła do wzrostu cen akcji spółki do punktu C. W ten sposób zasięg BC
stanowi dokładnie połowę zasięgu AB. Fala spadkowa, jaka miała miejsce po punkcie C
spowodowała zniŜkę ceny waloru aŜ do punktu D. Zasięg CD okazał się w rzeczywistości
nieco większy niŜ sugerowany przez teorię a wynoszący 0,886 zasięgu XA. Zajęta w punkcie
D pozycja długa przyniosła w niespełna 15 dni stopę zwrotu równą 40,25%.
Rysunek 10. Przykład formacji nietoperza w rynku zwyŜkującym na akcjogramie spółki Radioshack
Corp. notowanej na rynku Nasdaq.

Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.harmonictrader.com/ z dnia

29.12.2002.

Na rys. 11 zamieszczony został przykład formacji kraba. Po fali spadkowej oznaczonej jako
XA, na odcinku AB obserwowaliśmy zwyŜkę notowań. Punkt B powstał w takim miejscu, Ŝe
zasięg AB stanowił 0,618 zasięgu XA. Po spadku cen akcji na odcinku BC, od punku C do
punktu D trwała silna aprecjacja notowań. Zasięg CD okazał się iloczynem liczby Φ i zasięgu
XA. W punkcie D powstała formacja spadającej gwiazdy12 zapowiadająca odwrócenie
tendencji na spadkową. Otwarcie pozycji krótkiej w punkcie D i otrzymanie jej do połowy
września przyniosło 38% stopę zwrotu (bez wykorzystania dźwigni finansowej w przypadku
krótkiej sprzedaŜy).

12
Więcej informacji na temat formacji świec moŜna znaleźć w:
1. Nison S. “Japanese Candlestick Charting Technique”, New York Institute of Finance, Englewood
Cliffs, NJ, 1991.
2. Nison S. „Świece i inne japońskie techniki analizowania wykresów”, WIG – Press, Warszawa 1996.
3. Morris G. “Candlestick Charting Explained: Timeless Technique for Trading Stock and Futures”, Irwin
Professional Publishing, 1995.
4. Morris G. „Wykresy świecowe”, Dom Wydawniczy ABC, Warszawa 1998.
Rysunek 11. Przykład formacji kraba w rynku zniŜkującym na akcjogramie spółki ICOS Corp.
notowanej na rynku Nasdaq. Wykres w ujęciu tygodniowym.

Źródło: opracowanie własne na podstawie strony internetowej: http://www.harmonictrader.com/ z dnia

29.12.2002.

Podsumowanie
Zaprezentowane w artykule formacje analizy technicznej cechuje duŜa skuteczność w
prognozowaniu potencjalnej zmiany trendu na wykresie wartości analizowanego aktywu. W
związku z tym mogą one być wykorzystywane przez inwestorów do prognozowania punktów
zwrotnych na rynku akcji, obligacji, kontraktów terminowych indeksów giełdowych a takŜe
rynkach towarowych (commodities).
 Streszczenie
W artykule przedstawione zostały niektóre zastosowania potęg współczynnika Fibonacciego
do prognozowania potencjalnych punktów zwrotnych indeksów giełdowych i cen aktywów
przy pomocy podstawowej formacji Gartleya, a takŜe metod będących jej rozwinięciem tj.
formacji nietoperza, kraba, motyla i ruchu mierzonego. Artykuł prezentuje takŜe przykłady
praktycznego wykorzystania tych formacji na rynku kapitałowym.

View publication stats