Granica funkcji jednej zmiennej

rzeczywistej

Katarzyna Czyżewska

2022
Spis treści
Definicja granicy funkcji w punkcie i w nieskończoności
Granice jednostronne i WKW istnienia granicy funkcji
Symbole oznaczone i nieoznaczone w granicy funkcji
Własności granic funkcji
Granice pewnych funkcji specjalnych
Metody obliczania granic funkcji
Asymptota pionowa wykresu funkcji
Asymptota ukośna wykresu funkcji

2
Definicja granicy funkcji w punkcie i w
nieskończoności

DEFINICJA

Definicja 1: Otoczenie i sąsiedztwo punktu

Otoczeniem punktu x0 ∈ R nazywamy dowolny przedział otwarty (a, b) zawierający ten punkt, tzn. x0 ∈ (a, b), a
sąsiedztwem punktu x0 ∈ R nazywamy otoczenie z wyłączeniem punktu x0 .

Oznaczenia
Otoczenie punktu x0 ∈ R oznaczamy symbolicznie , a sąsiedztwo punktu R oznaczamy przez
.

Komentarz
W wielu sytuacjach, przy badaniu własności funkcji R, gdzie R interesuje nas tylko jej zachowanie w bliskim
sąsiedztwie punktu w którym funkcja nie musi być określona. Zawężamy wtedy funkcję do otoczenia lub sąsiedztwa punktu ,
zamiast zajmować się całą dziedziną funkcji. Jeżeli funkcja posiada pewną własność w otoczeniu lub sąsiedztwie, które może być
nawet bardzo małe, punktu , to mówimy o lokalnym zachowaniu się funkcji. Pojęcie granicy funkcji w punkcie należy właśnie do
takiej kategorii własności.

DEFINICJA

Definicja 2: Definicja Cauchy'ego granicy właściwej funkcji w punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę w punkcie , gdzie pewne sąsiedztwo jest zawarte w dziedzinie
funkcji, jeżeli dla dowolnego otoczenia punktu R da się dobrać sąsiedztwo punktu tak, aby dla wszystkich
argumentów z tego sąsiedztwa, wartości funkcji dla tych argumentów wpadały do otoczenia punktu .

Oznaczenia
Granicę funkcji w punkcie oznaczamy przez

UWAGA

Uwaga 1:

Definicję Cauchy’ego granicy właściwej funkcji w punkcie można zapisać symbolicznie:

funkcja ma w punkcie granicę równą wtedy i tylko wtedy, gdy

.

3
 Rysunek 1: Interpretacja geometryczna definicji Cauchy'ego granicy funkcji w punkcie

Na Rys. 1 widzimy wykres funkcji z zaznaczonym na osi odciętych punktem , w którym funkcja nie ma wartości, ale w
sąsiedztwie którego jest określona. Na osi rzędnych zaznaczono liczbę . Chcemy pokazać, że liczba jest granicą funkcji w
punkcie . W tym celu bierzemy dowolne i wyznaczamy przedział , który przedłużamy do pasa wzdłuż osi
odciętych. Wyznaczamy punkty przecięcia prostych i z wykresem funkcji , które rzutujemy prostopadle na
oś odciętych. Przez oznaczymy najmniejszą z odległości zrzutowanych punktów od punktu . Pokazujemy, że dla dowolnego
argumentu należącego do przedziału wartość funkcji dla tego argumentu wpada do przedziału
, co spełnia warunki definicji Cauchy’ego granicy funkcji w punkcie.

DEFINICJA

Definicja 3: Definicja Heinego granicy właściwej funkcji w punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę w punkcie , gdzie pewne sąsiedztwo jest zawarte w dziedzinie
funkcji, jeżeli dla każdego nie stałego ciągu argumentów funkcji różnych od zbieżnego do granicy , ciąg
wartości funkcji odpowiadających argumentom jest zbieżny do granicy .

UWAGA

Uwaga 2:

Definicję Heinego granicy właściwej funkcji w punkcie można zapisać symbolicznie symbolicznie:

funkcja ma w punkcie granicę równą wtedy i tylko wtedy, gdy

.

f(x)

f( x 1 )

f( x2 )
f( x 4 )
g
f( x 3 )

x 3 x 0 x 4 x2 x1 x

Rysunek 2: Interpretacja geometryczna definicji Heinego granicy funkcji w punkcie

4
Rys. 2 przedstawia wykres funkcji z zaznaczonym na osi odciętych punktem , w którym funkcja nie ma wartości, ale w
sąsiedztwie którego jest określona. Na osi rzędnych zaznaczono liczbę . Chcemy pokazać, że liczba jest granicą funkcji w
punkcie . W tym celu wybieramy kolejne wyrazy ciągu argumentów funkcji różne od , który ma granicę i
zaznaczamy na osi rzędnych wartości funkcji dla tych argumentów. Sprawdzamy, czy ciąg wartości funkcji lokalizuje się
wokół liczby . Jeżeli tak jest, to spełniony jest warunek definicji Heinego.

UWAGA

Uwaga 3:

Zauważamy, ze definicja Cauchy’ego sformułowana jest w języku otoczeń i jest niewygodna jako narzędzie do wyliczania
granicy. Definicja Heinego używa w swojej wypowiedzi pojęcia ciągu, dlatego też okazuje się, że znajomość metod liczenia
granic ciągów można wykorzystać przy liczeniu granic funkcji właśnie poprzez bezpośrednie zastosowanie definicji Heinego.

TWIERDZENIE

Twierdzenie 1: o równoważności definicji Cauchy’ego i Heinego

Definicja Heinego granicy funkcji w punkcie jest równoważna odpowiedniej definicji Cauchy'ego

5
 PRZYKŁAD

Przykład 1:

Pokaż z definicji, że
Rozwiązanie:
Sposób I:
Skorzystajmy z definicji Cauchy'ego.
Bierzemy zatem dowolne . Mamy pokazać, że znajdziemy takie , że dla wszystkich argumentów i
funkcji spełniających zależność zachodzi nierówność

Rozwiązujemy powyższą nierówność wyliczając zależność dla

, dla

z drugiej strony dla mamy

co jest równoważne nierówności , czyli możemy przyjąć .

Stąd , dla oraz , dla , czyli dla każdej liczby da się dobrać liczbę taką, że
spełniona jest nierówność dla wszystkich takich, że .
Sposób II:
Skorzystajmy z definicji Heinego.
Bierzemy zatem dowolny ciąg R taki, że . Mamy pokazać, że
Obliczamy granicę

To dowodzi, że .

PRZYKŁAD

Przykład 2:

Oblicz z definicji .
Rozwiązanie:
Do obliczenia granicy skorzystamy z definicji Heinego. Bierzemy zatem dowolny ciąg zmierzający do i obliczamy
.

Wyliczamy granicę .

Zatem .

6
 DEFINICJA

Definicja 4: Granica właściwa funkcji w nieskończoności

Mówimy, że funkcja R ma granicę w , jeżeli dla każdego ciągu argumentów funkcji

rozbieżnego do , ciąg wartości funkcji obliczonych dla wyrazów ciągu jest zbieżny do granicy .

Mówimy, że funkcja R ma granicę w , jeżeli dla każdego ciągu argumentów funkcji

rozbieżnego do , ciąg wartości funkcji obliczonych dla wyrazów ciągu jest zbieżny do granicy .

UWAGA

Uwaga 4:

Powyższe definicje możemy zapisać symbolicznie

wtedy i tylko wtedy, gdy

0 20 40 60 80

Rysunek 3: Interpretacja geometryczna granicy właściwej funkcji w

Rys. 3 przedstawia wykres funkcji określonej w przedziale oraz metodę wyznaczania granicy funkcji w nieskończoności
korzystając z definicji Heinego. Na osi odciętych wybieramy ciąg rozbieżny do (niebieski), wyznaczamy odpowiadające im
punkty na wykresie funkcji (czerwone), a następnie rzutujemy je prostopadle na oś rzędnych otrzymując wartości funkcji dla
argumentów będących wyrazami wyjściowego ciągu (zielone). Badamy zachowanie się ciągu wartości i jeżeli jest to ciąg zbieżny,
to funkcja ma granicę w nieskończoności, co zachodzi w przypadku badanej funkcji. Zauważmy również, że można tu stosować
definicję Cauchy’ego i sprawdzać, czy znajdziemy prostą o równaniu , do której wykres funkcji zbliża się nieograniczenie
wraz ze wzrostem wartości argumentów.

7
 PRZYKŁAD

Przykład 3:

Oblicz z definicji .
Rozwiązanie:
Skorzystamy z definicji Heinego. Bierzemy zatem dowolny ciąg argumentów rozbieżny do .
Obliczamy granicę ciagu wartości funkcji dla tych argumentów

Czyli .

PRZYKŁAD

Przykład 4:

Oblicz .
Rozwiązanie:
Skorzystamy z definicji Heinego. Bierzemy zatem dowolny ciąg rozbieżny do .
Obliczamy granicę wartości funkcji dla tych argumentów

Czyli .

UWAGA

Uwaga 5:

Granica funkcji w nieskończoności jest uogólnieniem pojęcia granicy ciągu, dlatego też wiele własności wyprowadzonych
dla granic ciągów stosuje się do granicy funkcji w nieskończoności.

8
 WNIOSEK

Wniosek 1:

, dla

DEFINICJA

Definicja 5: Granica niewłaściwa funkcji w punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę niewłaściwą w punkcie , jeżeli dla każdego nie stałego ciągu
argumentów funkcji różnych od zbieżnego do granicy , ciąg wartości funkcji obliczonych dla wyrazów ciągu
jest rozbieżny do .

Mówimy, że funkcja R ma granicę niewłaściwą w punkcie , jeżeli dla każdego nie stałego ciągu
argumentów funkcji różnych od zbieżnego do granicy , ciąg wartości funkcji obliczonych dla wyrazów ciągu
jest rozbieżny do .

UWAGA

Uwaga 6:

Powyższe definicje możemy zapisać symbolicznie

wtedy i tylko wtedy, gdy

Rysunek 4: Interpretacja geometryczna granicy niewłaściwej funkcji w punkcie

9
Rys. 4 przedstawia wykres funkcji określonej w sąsiedztwie liczby oraz metodę wyznaczania granicy niewłaściwej funkcji w
punkcie korzystając z definicji Heinego. Na osi odciętych wybieramy ciąg zbieżny do (niebieski), wyznaczamy
odpowiadające im punkty na wykresie funkcji (czerwone), a następnie rzutujemy je prostopadle na oś rzędnych otrzymując
wartości funkcji dla argumentów będących wyrazami wyjściowego ciągu (zielone). Badamy zachowanie się ciągu wartości i jeżeli
jest to ciąg rozbieżny do , to funkcja ma granicę niewłaściwą w punkcie , co zachodzi w przypadku badanej
funkcji. Zauważmy również, że można tu stosować definicję Cauchy’ego i sprawdzać, czy dla dowolnej prostej o równaniu
znajdziemy sąsiedztwo punktu takie, że dla argumentów z tego sąsiedztwa wykres funkcji leży powyżej prostej.

PRZYKŁAD

Przykład 5:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:
Skorzystamy z definicji Heinego. Bierzemy zatem dowolny ciąg argumentów różnych od i zbieżny do .
Obliczamy granicę ciagu wartości funkcji dla tych argumentów
.

Czyli .

DEFINICJA

Definicja 6: Granica niewłaściwa funkcji w nieskończoności

Mówimy, że funkcja R ma granicę w , jeżeli dla każdego ciągu argumentów funkcji

rozbieżnego do , ciąg wartości funkcji obliczonych dla wyrazów ciągu jest rozbieżny do .

Mówimy, że funkcja ma granicę w , jeżeli dla każdego ciągu argumentów funkcji rozbieżnego
do , ciąg wartości funkcji obliczonych dla wyrazów ciągu jest rozbieżny do .

UWAGA

Uwaga 7:

Powyższe definicje możemy zapisać symbolicznie

wtedy i tylko wtedy, gdy .

10
 Rysunek 5: Interpretacja geometryczna granicy niewłaściwej funkcji w

Rys. 5 przedstawia wykres funkcji określonej w całym zbiorze liczb rzeczywistych oraz metodę wyznaczania granicy niewłaściwej
funkcji w nieskończoności, korzystając z definicji Heinego. Na osi odciętych wybieramy ciąg rozbieżny do (niebieski),
wyznaczamy odpowiadające im punkty na wykresie funkcji (czerwone), a następnie rzutujemy je prostopadle na oś rzędnych
otrzymując wartości funkcji dla argumentów będących wyrazami wyjściowego ciągu (zielone). Badamy zachowanie się ciągu
wartości i jeżeli jest to ciąg rozbieżny do , to funkcja ma granicę niewłaściwą w nieskończoności , co zachodzi w
przypadku badanej funkcji. Zauważmy również, że można tu stosować definicję Cauchy’ego i sprawdzać, czy dla dowolnej prostej
o równaniu znajdziemy na osi odciętych przedział taki, że dla argumentów z tego przedziału wykres funkcji leży
powyżej prostej.

PRZYKŁAD

Przykład 6:

Oblicz granicę .
Rozwiąznie:
Skorzystamy z definicji Heinego. Bierzemy zatem dowolny ciąg argumentów rozbieżny do .
Obliczamy granicę ciągu wartości funkcji dla tych argumentów

Czyli .

Granice jednostronne i WKW istnienia granicy funkcji

DEFINICJA

Definicja 7: Lewostronne sąsiedztwo punktu

Lewostronnym sąsiedztwem punktu R nazywamy dowolny przedział otwarty, którego prawym końcem jest punkt .

11
 DEFINICJA

Definicja 8: Prawostronne sąsiedztwo punktu

Prawostronnym sąsiedztwem punktu R nazywamy dowolny przedział otwarty, którego lewym końcem jest punkt .

UWAGA

Uwaga 8: Oznaczenie sąsiedztwa

Lewostronne sąsiedztwo punktu R oznaczamy przez , dla pewnego a prawostronne

sąsiedztwo punktu R przez dla pewnego .

DEFINICJA

Definicja 9: Definicja Cauchy'ego właściwej granicy lewostronnej funkcji w

punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę lewostronną w punkcie równą , jeżeli dla dowolnego otoczenia punktu
R da się dobrać lewostronne sąsiedztwo punktu zawarte w dziedzinie funkcji tak, aby dla wszystkich argumentów z
tego sąsiedztwa, wartości funkcji dla tych argumentów wpadały do otoczenia punktu .

f(x)

g+ε

g
f(x)
g- ε

x 0- δ x x 0 x

Rysunek 6: Interpretacja geometryczna definicji Cauchy'ego granicy lewostronnej funkcji w punkcie

Rys. 6 przedstawia wykres funkcji z zaznaczonym na osi odciętych punktem , w którym funkcja nie ma wartości, ale w
lewostronnym sąsiedztwie którego jest określona. Na osi rzędnych zaznaczono liczbę . Chcemy pokazać, że liczba jest granicą
lewostronną funkcji w punkcie . W tym celu bierzemy dowolne i wyznaczamy przedział , który
przedłużamy do pasa wzdłuż osi odciętych. Wyznaczamy punkty przecięcia prostych i z wykresem funkcji ,
które rzutujemy prostopadle na oś odciętych. Przez oznaczymy odległość punktu od tego ze zrzutowanych punktów, który
leży na lewo od punktu . Pokazujemy, że dla dowolnego argumentu należącego do przedziału wartość funkcji
dla tego argumentu wpada do przedziału , co spełnia warunki definicji Cauchy’ego granicy lewostronnej
funkcji w punkcie.

12
 DEFINICJA

Definicja 10: Definicja Cauchy'ego właściwej granicy prawostronnej funkcji w

punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę prawostronną w punkcie równą , jeżeli dla dowolnego otoczenia punktu
R da się dobrać prawostronne sąsiedztwo punktu zawarte w dziedzinie funkcji tak, aby dla wszystkich argumentów
z tego sąsiedztwa, wartości funkcji dla tych argumentów wpadały do otoczenia punktu .

f(x)

g+ε
f(x)
g

g- ε

x0 x x 0+ δ x

Rysunek 7: Interpretacja geometryczna definicji Cauchy'ego granicy prawostronnej w punkcie

Rys. 7 przedstawia wykres funkcji z zaznaczonym na osi odciętych punktem , w którym funkcja nie ma wartości, ale w
prawostronnym sąsiedztwie którego jest określona. Na osi rzędnych zaznaczono liczbę . Chcemy pokazać, że liczba jest
granicą prawostronną funkcji w punkcie . W tym celu bierzemy dowolne i wyznaczamy przedział , który
przedłużamy do pasa wzdłuż osi odciętych. Wyznaczamy punkty przecięcia prostych i z wykresem funkcji ,
które rzutujemy prostopadle na oś odciętych. Przez oznaczymy odległość punktu od tego ze zrzutowanych punktów, który
leży na prawo od punktu . Pokazujemy, że dla dowolnego argumentu należącego do przedziału wartość funkcji
dla tego argumentu wpada do przedziału , co spełnia warunki definicji Cauchy’ego granicy prawostronnej
funkcji w punkcie.

UWAGA

Uwaga 9: Oznaczenie granicy lewostroonej w punkcie

Granicę lewostronną funkcji w punkcie oznaczamy przez , a granicę prawostronną przez .

Powyższe definicje możemy zapisać symbolicznie

wtedy i tylko wtedy, gdy

wtedy i tylko wtedy, gdy

DEFINICJA

Definicja 11: Defincija Heinego właściwej granicy lewostronnej funkcji w punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę lewostronną w punkcie równą , jeżeli dla dowolnego ciągu
argumentów funkcji o wyrazach mniejszych od zbieżnego do granicy , ciąg wartości funkcji dla wyrazów ciągu
ma granicę równą .

13
 y

y=f(x)

g
f( x5 )
f( x 4 )
f( x 3 )
f( x2 )
f( x 1 )

x 1 x2 x 3 x 4 x 5 x 0 x

Rysunek 8: Interpretacja geometryczna definicji Heinego granicy lewostronnej funkcji w punkcie

Rys. 8 przedstawia wykres funkcji z zaznaczonym na osi odciętych punktem , w którym funkcja nie ma wartości, ale w
lewostronnym sąsiedztwie którego jest określona. Na osi rzędnych zaznaczono liczbę . Chcemy pokazać, że liczba jest
lewostronną granicą funkcji w punkcie . W tym celu wybieramy kolejne wyrazy ciągu argumentów funkcji
mniejsze od który ma granicę i zaznaczamy na osi rzędnych wartości funkcji dla tych argumentów. Sprawdzamy, czy ciąg
wartości funkcji lokalizuje się wokół liczby . Jeżeli tak jest, to spełniony jest warunek definicji Heinego.

DEFINICJA

Definicja 12: Definicja Heinego właściwej granicy prawostronnej funkcji w

punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę prawostronną w punkcie równą , jeżeli dla dowolnego ciągu
argumentów funkcji o wyrazach większych od zbieżnego do granicy , ciąg wartości funkcji dla wyrazów ciągu
ma granicę równą .

y=f(x)

f( x 1 )
f( x 2 )
f( x3 )
f( x 4 )
f( x5 )

x0 x 5 x 4 x 3 x2 x 1 x

Rysunek 9: Interpretacja geometryczna definicji Heinego granicy prawostronnej funkcji w punkcie

Rys. 9 przedstawia wykres funkcji z zaznaczonym na osi odciętych punktem , w którym funkcja nie ma wartości, ale w
prawostronnym sąsiedztwie którego jest określona. Na osi rzędnych zaznaczono liczbę . Chcemy pokazać, że liczba jest
prawostronną granicą funkcji w punkcie . W tym celu wybieramy kolejne wyrazy ciągu argumentów funkcji
większe od który ma granicę i zaznaczamy na osi rzędnych wartości funkcji dla tych argumentów. Sprawdzamy, czy ciąg
wartości funkcji lokalizuje się wokół liczby . Jeżeli tak jest, to spełniony jest warunek definicji Heinego.

14
 UWAGA

Uwaga 10:

Powyzsze definicje możemy zapisać symbolicznie

wtedy i tylko wtedy, gdy
wtedy i tylko wtedy, gdy

DEFINICJA

Definicja 13: Heinego niewłaściwej granicy lewostronnej funkcji w punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę lewostronną w punkcie równą , jeżeli dla dowolnego ciągu
argumentów funkcji o wyrazach mniejszych od zbieżnego do granicy , ciąg wartości funkcji dla wyrazów ciągu
jest rozbieżny do albo do .

Rysunek 10: Interpretacja geometryczna definicji Heinego niewłaściwej granicy lewostronnej

Rys. 10 przedstawia wykres funkcji określonej w lewostronnym sąsiedztwie liczby oraz metodę wyznaczania granicy
niewłaściwej funkcji w punkcie korzystając z definicji Heinego. Na osi odciętych wybieramy ciąg zbieżny do
(niebieski), wyznaczamy odpowiadające im punkty na wykresie funkcji (czerwone), a następnie rzutujemy je prostopadle na oś
rzędnych otrzymując wartości funkcji dla argumentów będących wyrazami wyjściowego ciągu (zielone). Badamy zachowanie się
ciągu wartości i jeżeli jest to ciąg rozbieżny do , to funkcja ma granicę niewłaściwą w punkcie , co zachodzi w
przypadku badanej funkcji. Zauważmy również, że można tu stosować definicję Cauchy’ego i sprawdzać, czy dla dowolnej prostej
o równaniu znajdziemy lewostronne sąsiedztwo punktu takie, że dla argumentów z tego sąsiedztwa wykres
funkcji leży poniżej prostej.

15
 DEFINICJA

Definicja 14: Heinego niewłaściwej granicy prawostronnej funkcji w punkcie

Mówimy, że funkcja R ma granicę prawostronną w punkcie równą , jeżeli dla dowolnego ciągu
argumentów funkcji o wyrazach większych od zbieżnego do granicy , ciąg wartości funkcji dla wyrazów ciągu
jest rozbieżny do albo do .

Rysunek 11: Interpretacja geometryczna definicji Heinego niewłaściwej granicy prawostronnej

Rys. 11 przedstawia wykres funkcji określonej w prawostronnym sąsiedztwie liczby oraz metodę wyznaczania granicy
niewłaściwej funkcji w punkcie korzystając z definicji Heinego. Na osi odciętych wybieramy ciąg zbieżny do
(niebieski), wyznaczamy odpowiadające im punkty na wykresie funkcji (czerwone), a następnie rzutujemy je prostopadle na oś
rzędnych otrzymując wartości funkcji dla argumentów będących wyrazami wyjściowego ciągu (zielone). Badamy zachowanie się
ciągu wartości i jeżeli jest to ciąg rozbieżny do , to funkcja ma granicę niewłaściwą w punkcie , co zachodzi w
przypadku badanej funkcji. Zauważmy również, że można tu stosować definicję Cauchy’ego i sprawdzać, czy dla dowolnej prostej
o równaniu znajdziemy prawostronne sąsiedztwo punktu takie, że dla argumentów z tego sąsiedztwa wykres
funkcji leży powyżej prostej.

UWAGA

Uwaga 11:

Powyzsze definicje możemy zapisać symbolicznie

wtedy i tylko wtedy, gdy
wtedy i tylko wtedy, gdy

UWAGA

Uwaga 12:

Zauważmy, że nie da się zdefiniować jednostronnych granic funkcji w nieskończoności, ponieważ nie ma
prawostronnego sąsiedztwa, a nie ma sąsiedztwa lewostronnego.

16
 TWIERDZENIE

Twierdzenie 2: WKW istnienia granicy funkcji

Funkcja ma w punkcie granicę właściwą równą wtedy i tylko wtedy, gdy obydwie granice jednostronne w punkcie
równe są .

UWAGA

Uwaga 13:

Warunek konieczny i wystarczający istnienia granicy funkcji prawdziwy jest również dla granic niewłaściwych funkcji w
punkcie.

PRZYKŁAD

Przykład 7:

Zbadaj istnienie granicy .

Rozwiązanie:

Badamy granice jednostronne funkcji w punkcie uwzględniając znak wyrażenia pod wartością bezwzględną

Obydwie granice jdnostronne są równe, czyli .

PRZYKŁAD

Przykład 8:

Zbadaj istnienie granicy .

Badamy granice jednostronne w punkcie

Ponieważ granice jednostronne są różne granica funkcji w punkcie nie istnieje.

17
 PRZYKŁAD

Przykład 9:

Oblicz granice jednostronne w punkcie funkcji

Rozwiązanie:
Korzystamy z faktu, że oraz .
z wykresu funkcji wykładniczej odczyujemy, że i .
Obliczamy granice jednostronne

Ponieważ granice jednostronne są takie same, to .

PRZYKŁAD

Przykład 10:

Oblicz granice jednostronne w punkcie funkcji .

Rozwiazanie:
Korzystamy z faktu, że oraz .
Z wykresu funkcji cyklometrycznej odczytujemy i .
Obliczamy granice jednostronne

Ponieważ granice jednostronne sa różne, to funkcja nie ma granicy w punkcie .

Symbole oznaczone i nieoznaczone w granicy funkcji

Obliczając granice funkcji poprzez zastąpienie jej argumentu wartością graniczną, do której zmierza argument, otrzymujemy
symbole graniczne ujmowane w nawiasy kwadratowe, w celu zaznaczenia, że są to wyrażenia otrzymywane przy obliczaniu granic,
a nie działania arytmetyczne na liczbach. Należy na tę symbolikę zwracać szczególną uwagę zwłaszcza w sytuacji, gdy
otrzymujemy zero w mianowniku, albo wyrażenia zmierzające do nieskończoności. Niektóre z symboli granicznych dają zawsze
ten sam wynik, bez względu na to w granicach jakich funkcji otrzymujemy określony symbol i nazywamy je symbolami
oznaczonymi. Inne znów dają różne wyniki w zależności od funkcji, której granicę liczymy i takie symbole nazywamy
nieoznaczonymi.

18
 DEFINICJA

Definicja 15: Symbol oznaczony i nieoznaczony

Symbolem oznaczonym nazywamy wyrażenie algebraiczne, które jest umownym zapisem działań wykonywanych na
granicach i które daje zawsze taki sam wynik niezależny od typu funkcji, w granicy której otrzymuje się dany symbol
graniczny.

Symbolem nieoznaczonym nazywamy wyrażenie algebraiczne, które jest umownym zapisem działań wykonywanych na
granicach i którego wartości nie da się jednoznacznie obliczyć na podstawie jedynie granic funkcji składowych, z których
powstaje symbol graniczny i wynik zależy od typu funkcji, w granicy której otrzymuje się dany symbol graniczny.

UWAGA

Uwaga 14:

Do obliczania symboli oznaczonych służą odpowiednie twierdzenia podające wartości konkretnych symboli granicznych. Nie
istnieją natomiast ogólne twierdzenia pozwalające obliczyć wartość symbolu nieoznaczonego i w każdym przypadku
indywidualnie należy, stosując odpowiednie przekształcenie algebraiczne, zamienić symbol nieoznaczony na oznaczony.
Jedną z metod stosowanych do obliczania granic funkcji, które prowadzą do symbolu nieoznaczonego, jest odpowiednie
zastosowanie reguły de l’Hospitala.

TWIERDZENIE

Twierdzenie 3: o symbolach oznaczonych

Niech będzie dowolną liczbą rzeczywistą. Symbolami oznaczonymi są

gdzie symbol oznacza granicę funkcji o wartościach dodatnich, która wynosi zero, a symbol granicę funkcji o
wartościach ujemnych, która wynosi zero.

19
 PRZYKŁAD

Przykład 11:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

PRZYKŁAD

Przykład 12:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

PRZYKŁAD

Przykład 13:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:
Zauważmy, że , czyli dla zmierzających do funkcja zmierza do granicy po wartościach dodatnich,
co zapisujemy . Obliczamy granicę

TWIERDZENIE

Twierdzenie 4: o symbolach nieoznaczonych

Symbolami nieoznaczonymi są

20
 PRZYKŁAD

Przykład 14:

Wykaż, że symbol jest nieoznaczony.

Rozwiązanie:
Wiemy, że .
Obliczamy dwie różne granice, które dają ten sam symbol nieoznaczony , ale różne wyniki końcowe

.
Świadczy to o tym, że nie da się w sposób jednoznaczny okreslić wartości symbolu .

PRZYKŁAD

Przykład 15:

Wykaż, że symbol jest nieoznaczony.

Rozwiąznie:
Znajdziemy dwie funkcje, które w granicach dają ten sam symbol graniczny , ale różne wyniki końcowe

Różne wyniki dowodzą, że nie da się w sposób jednoznaczny okreslić wartości symbolu .

PRZYKŁAD

Przykład 16:

Wykaż, że symbol jest nieoznaczony.

Rozwiąznie:
Znajdziemy dwie funkcje, które daja ten sam symbol graniczny , ale różne wyniki końcowe uzyskane za pomocą znanej
granicy funkcji .

Różne wyniki dowodzą, że nie da się w sposób jednoznaczny określić wartości symbolu .

21
 UWAGA

Uwaga 15:

Twierdzenia o symbolach oznaczonych i nieoznaczonych stosują się też do granic jednostronnych.

PRZYKŁAD

Przykład 17:

Zbadaj istnienie granicy .

Rozwiazanie:
Zauważmy, że wyrażenie jest dodatnie dla i ujemne dla , zatem oraz
. Obliczamy teraz granice jednostronne i sprawdzimy, czy są równe.

Ponieważ granice jednostronne są różne, to badana funkcja nie ma granicy w punkcie .

PRZYKŁAD

Przykład 18:

Oblicz granice jednostronne funkcji w punkcie .

Rozwiązanie:
Pomocniczo obliczymy granice jednostronne wykładnika
oraz
Skorzystamy z wykresu funkcji wykładniczej , z którego odczytujemy i .
Zatem

Własności granic funkcji

22
 TWIERDZENIE

Twierdzenie 5: o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji

Niech funkcje i będą określone w pewnym sąsiedztwie punktu . Jeżeli oraz ,

to

UWAGA

Uwaga 16:

Twierdzenie o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji stosuje się również do granic jednostronnych w punkcie oraz
granic w nieskończoności. W przypadku, gdy jedna lub obydwie funkcje mają granice niewłaściwe działania arytmetyczne na
granicach tych funkcji prowadzą do symboli oznaczonych lub nieoznaczonych.

PRZYKŁAD

Przykład 19:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Z twierdzenia o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji obliczamy granice

oraz Funkcja jest określona w otoczeniu punktu i

, a funkcja jest określona w otoczeniu punktu i .

Z twierdzenia o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji obliczamy granicę

23
 PRZYKŁAD

Przykład 20:

Oblicz granicę
Rozwiązanie:

Obliczamy oraz . Funkcja jest określona w otoczeniu punktu , czyli

i funkcja jest określona w otoczeniu punktu , a zatem . Korzystając
z twierdzenia o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji obliczamy granicę

TWIERDZENIE

Twierdzenie 6: o dwóch funkcjach

Jeżeli dla wszystkich z pewnego sąsiedztwa punktu zachodzi nierówność oraz istnieją granice
i , to

UWAGA

Uwaga 17:

Twierdzenie o dwóch funkcjach zachodzi również dla granic jednostronnych i wtedy w założeniach odpowiednią nierówność
badamy w sąsiedztwie jednostronnym punktu , a także dla granic w nieskończonościach i wtedy nierówność badamy dla
argumentów większych od pewnej liczby , w przypadku , albo dla argumentów mniejszych od pewnej liczby ,w
przypadku .

24
 PRZYKŁAD

Przykład 21:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Ponieważ , a funkcja nie ma granicy w , nie możemy skorzystać z

twierdzenia o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji. Skorzystamy z twierdzenia o dwóch funkcjach i nierówności
dla funkcji cosinus .

Granica , czyli , a zatem granica funkcji o wartościach większych lub równych

wartościom funkcji w lewostronnym sąsiedztwie punktu nie może być mniejsza, a zatem

PRZYKŁAD

Przykład 22:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Obliczamy granice pomocnicze , czyli oraz

, czyli .

Otrzymujemy symbol nieoznaczony . Skorzystamy z twierdzenia o dwóch

funkcjach wiedząc, że dla zachodzi nierówność .

Ponieważ , to funkcja o wartościach mniejszych od w

prawostronnym sąsiedztwie punktu nie może mieć granicy od niej większej, a zatem

TWIERDZENIE

Twierdzenie 7: o trzech funkcjach

Jeżeli dla wszystkich z pewnego sąsiedztwa punktu zachodzą nierówności oraz

, to wówczas istnieje granica .

25
 UWAGA

Uwaga 18:

Twierdzenie o trzech funkcjach zachodzi również dla granic jednostronnych i wtedy w założeniach odpowiednie nierówności
badamy w sąsiedztwie jednostronnym punktu , a także dla granic w nieskończonościach i wtedy nierówności badamy dla
argumentów większych od pewnej liczby , w przypadku , albo dla argumentów mniejszych od pewnej liczby ,w
przypadku .

PRZYKŁAD

Przykład 23:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Ponieważ dla funkcje oraz nie mają granic, zastosujemy twierdzenie o trzech funkcjach pamiętając,
że zbiorem wartości funkcji sinus i cosinus jest przedział .

R R

Zauważamy, że funkcja wykładnicza ma w granicę równą . Obliczamy granice funkcji skrajnych

oraz

Ponieważ w dowolnym przedziale zachodzą nierówności pomiędzy wartościami trzech funkcji i granice funkcji
skrajnych w są takie same, to

26
 PRZYKŁAD

Przykład 24:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Obliczamy granice pomocnicze , a funkcja ma w granicę niewłaściwą ,

to otrzymujemy symbol nieoznaczony . Skorzystamy z twierdzenia o trzech funkcjach i faktu, że funkcja

jest rosnąca, a zatem dla mamy
oraz . Czyli

Korzystając z twierdzeń o logarytmach obliczamy granice

oraz . Ponieważ w dowolnym przedziale dla

zachodzą nierówności pomiędzy wartościami trzech funkcji i granice w funkcji skrajnych są równe, to

TWIERDZENIE

Twierdzenie 8: o granicy iloczynu funkcji ograniczonej i mającej granicę zero

Jeżeli funkcje i są określone w pewnym sąsiedztwie punktu i w tym sąsiedztwie funkcja jest
ograniczona, a funkcja ma granicę równą zero w punkcie , to granica iloczynu funkcji i w punkcie jest
równa zero.

UWAGA

Uwaga 19:

Powyższe twierdzenie jest prawdziwe również dla granic jednostronnych i granic w nieskończonościach.

27
 PRZYKŁAD

Przykład 25:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Zauważamy, że , a funkcja nie ma granicy w nieskończoności. Zbiorem wartości funkcji

jest przedział , a zatem jest to funkcja ograniczona w całym zbiorze liczb rzeczywistych. Liczymy granicę drugiego
czynnika . Z twierdzenia o granicy iloczynu funkcji ograniczonej i mającej
granicę zero otrzymujemy

PRZYKŁAD

Przykład 26:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Ponieważ , a funkcja nie ma granicy w nieskończoności, dlatego nie możemy zastosować

twierdzenia o działaniach arytmetycznych na granicach funkcji, zauważmy jednak, że funkcja jest ograniczona w całym
zbiorze liczb rzeczywistych. Obliczmy więc granicę pozostałego czynnika

Z twierdzenia o granicy iloczynu

funkcji ograniczonej i mającej granicę zero otrzymujemy

TWIERDZENIE

Twierdzenie 9: o zamianie zmiennej w granicy

Jeżeli funkcja jest określona w sąsiedztwie punktu , i w pewnym sąsiedztwie punktu wartości

funkcji są różne od oraz funkcja jest określona w pewnym sąsiedztwie punktu i ma granicę w tym
punkcie, to

gdzie .

28
 UWAGA

Uwaga 20:

Twierdzenie o zamianie zmiennej w granicy prawdziwe jest również dla granic jednostronnych i granic w
nieskończonościach. Należy jednak zwracać uwagę na to, gdzie określona jest funkcja dla argumentów należących do
jednostronnego sąsiedztwa punktu w przypadku granic jednostronnych, albo do przedziałów jednostronnie
nieograniczonych w przypadku granic w nieskończonościach.

PRZYKŁAD

Przykład 27:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Dokonajmy zamiany zmiennej w badanej funkcji i niech . Obliczamy granicę nowej zmiennej

. Zapisujemy funkcję jako funkcję nowej zmiennej w postaci funkcji . Funkcje i

są określone w otoczeniu punktu . Korzystamy z twierdzenia o zamianie zmiennej w granicy pamiętając, że

.

PRZYKŁAD

Przykład 28:

Oblicz granicę .
Rozwiązanie:

Dokonujemy zamiany zmiennej podstawiając . Obliczamy granicę nowej zmiennej .

Badana funkcja zapisuje się jako funkcja nowej zmiennej jako . Korzystamy z twierdzenia o zamianie zmiennej w

granicy pamiętając, że .

Granice pewnych funkcji specjalnych

29
 TWIERDZENIE

Twierdzenie 10: o granicach pewnych funkcji specjalnych

dla

PRZYKŁAD

Przykład 29:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że .

Aby obliczyć granicę dokonujemy zamiany zmiennej i obliczamy granicę .

Korzystamy z twierdzenia o zamianie zmiennej w granicy otrzymując . Wiemy

również, że funkcja ma w punkcie zero granicę równą jeden, a zatem

PRZYKŁAD

Przykład 30:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważmy, że . Dokonujemy zamiany zmiennej podstawiając i obliczamy

granicę . Korzystamy z twierdzenia o zamianie zmiennej w granicy otrzymując

30
 TWIERDZENIE

Twierdzenie 11: o granicach pewnych funkcji, które w zerze mają granicę jeden

y=x
y=sinx

II II
II

II

2
I

Rysunek 12: Interpretacja geometryczna granicy

Komentarz
Rys. 12 przedstawia wykresy funkcji oraz w otoczeniu punktu . Zauważamy, że jeżeli przyjrzymy się bliżej małemu
otoczeniu punktu zero, to wykresy obydwu funkcji są prawie nierozróżnialne, dlatego też w granicy, przy argumencie
zmierzającym do zera granica ilorazu tych funkcji wynosi . Czyli symbol nieoznaczony , który otrzymujemy licząc granicę
w tym szczególnym przypadku daje wartość . Analogicznie, analizując wykresy pozostałych funkcji występujących w
innych podpunktach powyższego twierdzenia, otrzymujemy w granicy taki sam wynik.

31
 PRZYKŁAD

Przykład 31:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

W celu obliczenia granicy dokonujemy zamiany zmiennej podstawiając , przy czym . Mamy
zatem

PRZYKŁAD

Przykład 32:

Oblicz granicę

Rozwiązanie:

W celu obliczenia granicy dokonujemy zamiany zmiennej podstawiając , przy czym ,aw
celu obliczenia granicy dokonujemy zamiany zmiennej podstawiając , przy czym . Mamy
zatem

32
 PRZYKŁAD

Przykład 33:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . W celu obliczenia granicy dokonujemy zamiany zmiennej podstawiając ,

wtedy i granica nowej zmiennej . Korzystamy z twierdzenia o zamianie zmiennej w granicy oraz

wzoru redukcyjnego otrzymując

Aby obliczyć granicę jeszcze raz dokonujemy zmiany zmiennej podstawiając , przy czym ,a

zatem

Metody obliczania granic funkcji

Komentarz

Do obliczania granic funkcji w przypadku, gdy prowadzą one do symboli nieoznaczonych stosuje się znane metody obliczania
granic ciągów, takie jak wyłączanie przed nawias odpowiednich wyrażeń, rozszerzanie o odpowiednio skonstruowaną jedynkę,
korzystanie ze wzorów skróconego mnożenia, wzorów trygonometrycznych, własności odpowiednich funkcji. Metody te
stosujemy zarówno do granicy funkcji w punkcie, jak i nieskończości oraz do granicy jednostronnej.

PRZYKŁAD

Przykład 34:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . W liczniku badanej funkcji wykorzystujemy wzór skróconego mnożenia na różnicę

sześcianów otrzymując

33
 PRZYKŁAD

Przykład 35:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Rozszerzamy wyrażenie mnożąc i dzieląc przez .

PRZYKŁAD

Przykład 36:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Rozszerzamy wyrażenie mnożąc i dzieląc przez .

PRZYKŁAD

Przykład 37:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Rozpisujemy licznik ze wzoru skróconego mnożenia na różnicę sześcianów

Rozszerzamy wyrażenie mnożąc i dzieląc przez , a następnie korzystamy ze wzoru na jedynkę

trygonometryczną otrzymując

Komentarz
W przypadku symboli nieoznaczonych lub w wielu przypadkach wykorzystujemy granice pewnych funkcji specjalnych,
które w granicach dają właśnie takie symbole. Często do obliczenia tych granic stosujemy też twierdzenie o zamianie zmiennej w
granicy.
34
 PRZYKŁAD

Przykład 38:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Pomocniczo obliczamy granicę . Wykorzystamy granice znanych funkcji

A zatem

PRZYKŁAD

Przykład 39:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Rozpisując podstawę potęgi otrzymujemy

PRZYKŁAD

Przykład 40:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Przekształcamy wyrażenie, aby można było skorzystać z granic pewnych funkcji
specjalnych

35
 PRZYKŁAD

Przykład 41:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Przekształcamy wyrażenie korzystając z własności logarytmów

Do obliczenia granicy pomocniczej zamieniamy zmienną podstawiając . Ponieważ

, to z twierdzenia o zamianie zmiennej w granicy otrzymujemy

a zatem

Komentarz
W przypadku, gdy w granicy funkcji otrzymujemy zero w mianowniku i ma to wpływ na wartość granicy, albo gdy otrzymujemy
wartość bezwzględną z wyrażenia, które w granicy przyjmuje zero, albo gdy funkcja, której granicę liczymy jest w punkcie
obliczania granicy sklejeniem dwóch funkcji (tzn. jest określona innym wzorem w lewostronnym sąsiedztwie punktu, a innym w
prawostronnym sąsiedztwie tego punktu), to do obliczania granicy stosujemy WKW istnienia granicy funkcji, czyli liczymy granic
jednostronne.

PRZYKŁAD

Przykład 42:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Ponieważ wartość granicy zależy od znaku mianownika, obliczamy granice jednostronne

Granice jednostronne są różne, więc funkcja nie ma granicy w punkcie .

36
 PRZYKŁAD

Przykład 43:

Oblicz granicę .

Rozwiązanie:

Zauważamy, że . Ponieważ w granicy otrzymujemy wartość bezwzględną z wyrażenia, które ma w granicy

wartość zero, liczymy granice jednostronne pamiętając, że

Granice jednostronne są równe, więc funkcja ma w punkcie granicę równą zero.

PRZYKŁAD

Przykład 44:

Oblicz granicę funkcji

w punkcie .
Rozwiązanie:

Zauważamy, że w punkcie funkcja jest sklejeniem dwóch różnych funkcji, dlatego obliczamy w tym punkcie granice
jednostronne

Granice jednostronne są równe, więc funkcja ma w punkcie granicę równą .

Asymptota pionowa wykresu funkcji

37
 DEFINICJA

Definicja 16: Asymptota pionowa lewostronna

Niech funkcja będzie określona w lewostronnym sąsiedztwie punktu . Prostą nazywamy asymptotą
pionową lewostronną wykresu funkcji , jeżeli granica lewostronna funkcji w punkcie jest niewłaściwa
.

DEFINICJA

Definicja 17: Asymptota pionowa prawostronna

Niech funkcja będzie określona w prawostronnym sąsiedztwie punktu . Prostą nazywamy asymptotą
pionową prawostronną wykresu funkcji , jeżeli granica prawostronna funkcji w punkcie jest niewłaściwa
.

UWAGA

Uwaga 21:

Jeżeli prosta jest jednocześnie asymptotą pionową lewo i prawostronną wykresu funkcji , to nazywamy ją
asymptotą pionową obustronną.

Komentarz
Z definicji Asymptota pionowa lewostronna i Asymptota pionowa prawostronna wynika, że dla argumentów zbliżających się do
punktu od strony lewej lub prawej, wykres funkcji nieograniczenie (asymptotycznie) zbliża się do prostej nigdy jej nie
dotykając. Poszukiwania prostych które mogą być asymptotami pionowymi wykresu funkcji zaczynamy od wyznaczania
punktów, które nie należą do dziedziny funkcji, ale w sąsiedztwie lewo lub prawostronnym których funkcja jest określona, a
następnie obliczamy odpowiednie granice jednostronne, aby sprawdzić, czy są to granice niewłaściwe.

Rysunek 13: Asymptota pionowa obustronna

Rys. 13 przedstawia wykres funkcji, dla którego prosta o równaniu x=1 jest asymptotą pionowa obustronną. Rzeczywiście
zauważamy, że punkt x=1 nie należy do dziedziny funkcji (funkcja nie posiada wartości dla x=1), a granica lewostronna w punkcie
x=1 jest niewłaściwa i wynosi oraz granica prawostronna w punkcie x=1 jest niewłaściwa i wynosi .

38
 PRZYKŁAD

Przykład 45:

Wyznacz asymptoty pionowe wykresu funkcji .

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji R , a następnie badamy, czy prosta jest asymptotą pionową wykresu
funkcji. W tym celu wyznaczamy granice jednostronne badanej funkcji w punkcie

Ponieważ obydwie granice jednostronne są niewłaściwe, to prosta jest asymptota pionową obustronną.

PRZYKŁAD

Przykład 46:

Wyznacz asymptoty pionowe wykresu funkcji .

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji . Funkcja jest określona w lewostronnym sąsiedztwie punktu

i prawostronnym sąsiedztwie punktu , przy czym obydwa punkty nie należą do dziedziny funkcji. Badamy, czy istnieją
asymptoty pionowe: lewostronna o równaniu i prawostronna o równaniu licząc odpowiednie granice
jednostronne

oraz

Granica lewostronna w punkcie jest niewłaściwa, czyli prosta jest asymptotą pionową lewostronną, a granica
prawostronna w punkcie jest właściwa, czyli prosta nie jest asymptotą pionową.

39
 PRZYKŁAD

Przykład 47:

Wyznacz asymptoty pionowe wykresu funkcji .

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji . Funkcja jest określona w prawostronnym sąsiedztwie punktu i punkt ten
nie należy do dziedziny funkcji. Badamy, czy prosta jest asymptotą pionową prawostronną licząc odpowiednią
granicę

Granica prawostronna badanej funkcji w punkcie jest niewłaściwa, a zatem prosta jest asymptotą pionową
prawostronną.

Asymptota ukośna wykresu funkcji

DEFINICJA

Definicja 18: Asymptota ukośna lewostronna

Prosta jest asymptotą ukośną lewostronną wykresu funkcji , jeżeli jest zbiorem nieograniczonym
od dołu oraz granica różnicy wartości funkcji i funkcji liniowej w jest równa zero
.

DEFINICJA

Definicja 19: Asymptota ukośna prawostronna

Prosta jest asymptotą ukośną prawostronną wykresu funkcji , jeżeli jest zbiorem
nieograniczonym od góry oraz granica różnicy wartości funkcji i funkcji liniowej w jest równa zero
.

40
 UWAGA

Uwaga 22:

Jeżeli prosta jest jednocześnie asymptotą ukośną lewo i prawostronną, to nazywamy ją asymptotą obustronną
wykresu funkcji .

Jeżeli współczynnik kierunkowy asymptoty ukośnej jest równy zero , to asymptotę ukośną nazywamy
asymptotą poziomą.

Komentarz
Z definicji Asymptota ukośna prawostronna wynika, że wykres funkcji wraz ze wzrostem argumentów coraz bardziej zbliża się do
asymptoty. Z definicji Asymptota ukośna lewostronna wynika, że wykres funkcji dla argumentów zmierzających do coraz
bardziej zbliża się do asymptoty.

Zauważamy również, że asymptota pozioma jest szczególnym przypadkiem asymptoty ukośnej, dlatego też, jeżeli okaże się, że
istnieje asymptota pozioma lewo lub prawostronna wykresu funkcji, to nie badamy już istnienia asymptoty ukośnej.

Rysunek 14: Wykres funkcji prostej będącej asymptotą ukośną lewo- i prawostronną.

Rys. 14 przedstawia wykres funkcji, dla którego prosta o równaniu jest asymptotą ukośną lewostronną, a prosta
o równaniu jest asymptotą ukośną prawostronną. Rzeczywiście dla ciągu argumentów zmierzających do
różnica pomiędzy wartościami badanej funkcji, a wartościami funkcji liniowej dąży do zera. Analogicznie dla
ciągu argumentów zmierzających do różnica pomiędzy wartościami badanej funkcji, a wartościami funkcji liniowej
dąży do zera.

TWIERDZENIE

Twierdzenie 12: o współczynnikach asymptoty ukośnej lewostronnej

Jeżeli jest zbiorem nieograniczonym od dołu, to prosta jest asymptotą ukośną lewostronną wtedy i tylko
wtedy, gdy oraz i granice te są właściwe.

TWIERDZENIE

Twierdzenie 13: o współczynnikach asymptoty ukośnej prawostronnej

Jeżeli jest zbiorem nieograniczonym od góry, to prosta jest asymptotą ukośną prawostronną wtedy i tylko
wtedy, gdy oraz i granice te są właściwe.

41
 WNIOSEK

Wniosek 2:

Aby zbadać, czy istnieje asymptota pozioma lewo lub prawostronna wykresu funkcji , badamy, czy dziedzina funkcji
jest zbiorem nieograniczonym od dołu lub od góry, a następnie, czy granice lub są właściwe.
Jeżeli tak jest, to prosta jest asymptotą poziomą lewostronną, a prosta asymptotą
poziomą prawostronną wykresu funkcji.

PRZYKŁAD

Przykład 48:

Wyznacz asymptoty ukośne wykresu funkcji .

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji R . Dziedzina funkcji jest zbiorem nieograniczonym od dołu i od góry.

Badamy, czy istnieje asymptota pozioma lewo i prawostronna wykresu funkcji

Obydwie granice są właściwe, a zatem prosta jest asymptotą poziomą obustronną. Istnienie asymptoty poziomej
obustronnej wyklucza istnienie innej asymptoty ukośnej.

42
 PRZYKŁAD

Przykład 49:

Wyznacz asymptoty ukośne wykresu funkcji

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji , która jest zbiorem nieograniczonym od dołu i od góry.

Badamy istnienie asymptot poziomych lewo i prawostronnej

i .

Obydwie granice są niewłaściwe, a zatem nie istnieją asymptoty poziome.

Badamy istnienie asymptot ukośnych lewo i prawostronnej licząc odpowiednie granice

oraz

Widzimy zatem, że współczynnik kierunkowy a równy jest dla asymptoty prawostronnej i dla asymptoty lewostronnej.
Obliczamy wartości współczynników dla obydwu asymptot

oraz

Obydwie granice są właściwe, a zatem prosta jest asymptotą ukośną prawostronną, a prosta jest
asymptotą ukośną lewostronną.

PRZYKŁAD

Przykład 50:

Wyznacz asymptoty ukośne wykresu funkcji .

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji , która jest zbiorem nieograniczonym od góry i od dołu.

Badamy, czy istnieją asymptoty poziome lewo i prawostronna licząc odpowiednie granice

oraz

Obydwie granice są właściwe, a zatem prosta jest asymptotą poziomą prawostronną, a prosta jest
asymptotą poziomą lewostronną. Istnienie asymptot poziomych wyklucza istnienie innych asymptot ukośnych.

43
 PRZYKŁAD

Przykład 51:

Wyznacz asymptoty ukośne wykresu funkcji .

Rozwiązanie:

Wyznaczamy dziedzinę funkcji , która jest zbiorem nieograniczonym tylko od góry.

Badamy istnienie asymptoty poziomej prawostronnej (ze względu na postać dziedziny)

W celu obliczenia ostatniej granicy dokonujemy podstawienia i wyznaczamy granicę

. A zatem , czyli prosta jest asymptotą

poziomą prawostronną. Istnienie asymptoty poziomej prawostronnej wyklucza istnienie innej asymptoty ukośnej.

Publikacja udostępniona jest na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa - Na tych samych warunkach 4.0.
Pewne prawa zastrzeżone na rzecz autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej.
Zezwala się na dowolne wykorzystanie treści publikacji pod warunkiem wskazania autorów i Akademii Górniczo-Hutniczej jako
autorów oraz podania informacji o licencji tak długo, jak tylko na utwory zależne będzie udzielona taka licencja.
Pełny tekst licencji dostępny na stronie https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0/deed.pl.

Data generacji dokumentu: 2022-07-08 21:48:54

Oryginalny dokument dostępny pod adresem: http://pre-epodreczniki.open.agh.edu.pl/openagh-podreczniki_view.php?

categId=4&handbookId=57

44