Phan Thanh Long (Chủ biên), Đặng Quốc Bảo

Phạm Khắc Chương, Từ Đức Văn

GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THẾ GIỚI

VÀ VIỆT NAM

Hà Nội 2010

1
A. MỤC ĐÍCH YÊU CẦU CỦA HỌC PHẦN
- Học phần này nhằm cung cấp cho người học một số vấn đề cơ bản về tình
hình giáo dục đại học trên thế giới và ở Việt Nam. Cụ thể là những vấn đề sau:
+ Sơ lược về lịch sử hình thành, phát triển của giáo dục đại học trên thế giới
và ở Việt Nam.
+ Xu hướng phát triển giáo dục đại học trên thế giới
+ Thực trạng giáo dục đại học Việt Nam hiện nay và phương hướng đổi mới
giáo dục đại học Việt Nam trong những năm tới.
+ Quản lí nhà nước về giáo dục đại học.
- Trên cơ sở những hiểu biết nói trên nhằm giúp người học có một quan điểm
thích hợp trong quá trình tham gia đào tạo ở các trường cao đẳng, đại học, góp phần
nâng cao chất lượng đào tạo tại trường mình công tác nói riêng và nền giáo dục đại
học nước nhà nói chung.
B. ĐỐI TƯỢNG SỬ DỤNG TÀI LIỆU
- Đây là tài liệu bồi dưỡng nghiệp vụ sư phạm cho giảng viên các trường đại
học, cao đẳng chưa qua đào tạo sư phạm.
- Tài liệu này cũng rất bổ ích cho những người tham gia vào quá trình đào tạo
ở các trường đại học, cao đẳng, các bạn sinh viên và những người quan tâm đến sự
nghiệp giáo dục đại học.

CHƯƠNG 1
LƯỢC SỬ GIÁO DỤC ĐẠI HỌC THẾ GIỚI VÀ VIỆT NAM
Phạm Khắc Chương
Mục đích yêu cầu:
Học chương này học viên cần phải nắm vững một số vấn đề sau:
- Sơ lược lịch sử hình thành và phát triển của giáo dục đại học trên thế giới
(cả phương Đông và phương Tây).
- Có những thông tin cần thiết về một số trường đại học nổi tiếng trên thế giới.
- Lịch sử hình thành và phát triển giáo dục đại học Việt Nam và những đóng
góp của nó cho sự phát triển nước nhà.
1. Lược sử hình thành và phát triển giáo dục đại học thế giới
Giáo dục là một hiện tượng của xã hội đặc biệt chỉ có ở xã hội loài người. Sự đặc
biệt của giáo dục được thể hiện ở sự truyền thụ và lĩnh hội kinh nghiệm lịch sử xã hội
qua các thế hệ, tạo ra sự phát triển của cá nhân và xã hội.

2
 Từ khi con người biết lao động và có ngôn ngữ thì hiện tượng giáo dục cũng
manh nha xuất hiện. Hiện tượng giáo dục của buổi sơ khai trong xã hội nguyên thuỷ
mang tính chất tự phát, diễn ra rất đơn giản theo cơ chế bắt chước trực tiếp, nhằm
truyền đạt những kinh nghiệm săn bắt, hái lượm, cao hơn nữa là những tập tục, nghi lễ
trong cuộc sống chung của bộ tộc, bộ lạc. Giáo dục trong thời kỳ này là phúc lợi xã hội
và bình đẳng với mọi người trong cộng đồng, bộ tộc. Mọi người lớn đều là thầy giáo,
mọi trẻ em đều là trò…
Phương thức sản xuất ngày càng phát triển, của cải trong ngày càng nhiều và có
dư thừa, làm xuất hiện một số người muốn sở hữu riêng những của cải dư thừa đó. Xã
hội loài người chuyển sang một thời kì lịch sử mới, xã hội chiếm hữu nô lệ, xã hội có
giai cấp. Hiện tượng giáo dục trở thành một công cụ vô cùng quan trọng, một thứ đặc
quyền, đặc lợi của giai cấp thống trị, chủ yếu phục vụ cho lợi ích của giai cấp thống trị.
Trước hết là đào tạo con em họ trở thành những người có năng lực duy trì nền thống
trị, tiếp đến là giáo dục tuyên truyền tính chất quy thuận, phục tùng đối với tất cả
những tầng lớp, giai cấp bị trị.
Sau một thời gian phát triển, trong xã hội xuất hiện một bậc học mang tính hàn
lâm, đặc trưng cho văn minh của một thời đại, chỉ dành riêng cho con em giai cấp
thống trị đó là giáo dục đại học. Sau đây chúng ta sẽ xem xét sơ lược lịch sử hình
thành nền giáo dục đại học ở phương Đông cũng như phương Tây.
1.1. Ở phương Đông:
- Một số quốc gia cổ đại phương Đông như Ai Cập, Át xi ri và Babilon (vùng
Lưỡng Hà) từ thiên niên kỉ thứ 3 Tr.CN đã có một nền giáo dục phát triển. Trường học
được lập ra ở các miếu thờ thần. Đạo sĩ, tăng lữ là tầng lớp nắm được nhiều kiến thức
khoa học như: số học, hình học, thiên văn, địa lí,… làm nhiệm vụ giảng dạy bằng văn
tự tiết hình. Ở Babilon đã có một trường đại học, sinh viên được nhà nước cấp dưỡng
sau 7 năm học. Họ được bản thân quốc vương đến khảo sát để đào tạo thành những
người quản lí xã hội.
- Ở Ai Cập cổ đại người ta cũng tổ chức các lớp học trong các miếu thờ thần để
giảng dạy cho con em vua chúa, tăng lữ và những người muốn trở thành tăng lữ những
kiến thức về số học, hình học để chia lại ruộng đất sau mùa nước lên của sông Nin (do
bờ ruộng bị phù sa bồi đắp); về y học để ướp xác; về thuật chiêm tinh để dự đoán thời
tiết, mùa màng, sản xuất …
Thứ chữ Ai Cập cổ gọi là “văn tự thần thánh” thuộc chữ tượng hình, trước tiên là
chỉ ngay sự vật, rồi sau chỉ âm thanh. Ngày nay các thứ chữ đó còn được lưu giữ trên
nhiều cổ vật. (Từ đầu thế kỷ 19 một học giả người Pháp là Sămpôliông đã tìm ra cách
đọc thứ chữ đó).

3
 - Ở Trung Hoa cổ đại. Theo lịch sử thì từ đời nhà Hạ (2050 – 1580 TrCN) đã có
trường gọi là “Thành Quân” và thứ chữ viết tượng hình đã đạt trình độ khá hoàn chỉnh.
Một số chữ được khắc lên mai rùa, xương thú vật dùng để bói toán (gọi là văn tự giáp
cốt). Nhà trường cũng là nơi giáo dục, đào tạo con em chủ nô. Những người làm công
tác giáo dục là những quốc lão có đức, có vị.
Đến đời Tây - Chu (1066 - 771 Tr.CN) nền giáo dục đã được phát triển ở mức độ
cao, nền quốc học đã có hai cấp: tiểu học và đại học. Nội dung giáo dục cơ bản trong
hai cấp đó là: Lễ, Nhạc, Xạ, Ngự, Thư, Số. Đối với tiểu học thì thư, số là trọng điểm.
Còn xạ và ngự thì kết hợp với lễ, nhạc. Con em được vào tiểu học hay đại học không
được bình đẳng như nhau. Thí dụ, con vua vào tiểu học từ 8 tuổi và vào đại học từ 15
tuổi. Nhưng con của lớp triều quan thì vào tiểu học phải 13 tuổi, vào đại học phải 20
tuổi. Tất nhiên nô lệ và con cái thường dân thì không có điều kiện vào học các trường
đó.
Trong các triều đại phong kiến Trung Quốc từ nhà Tần (221 Tr.CN), nhà Hán cho
đến nhà Minh, Thanh (1911) giáo dục từng bước phát triển về số lượng nhằm giáo dục
đào tạo con em giai cấp phong kiến, địa chủ để duy trì vương quyền và tuyển chọn
nhân tài của các triều đại. Ngay từ đời Đông Hán (925 - 220 Tr.CN) khi đóng đô ở Lạc
Dương đã mở một nhà Thái học rất lớn có 247 “phòng”, 1850 “thất”, lúc đông nhất có
tới ba vạn thái học sinh. Ngoài hệ thống nhà trường đại học thường được xây dựng ở
kinh đô và tỉnh lớn thì từ đời nhà Đường (581- 604) đã có tổ chức thư viện được coi
như là một loại trường đại học. Thư viện được đặt ở những nơi danh lam thắng cảnh,
chứa rất nhiều sách do một Động chủ hay Sơn trưởng phụ trách. Phương pháp giảng
dạy là việc kết hợp việc giảng bài cho tập thể với sự nghiên cứu của cá nhân là
chính.Trong lịch sử phát triển giáo dục phương Đông hệ thống các trường Quốc Tử
Giám là các trường đại học đầu tiên, chủ yếu để đào tạo con em vua chúa và quan lại
trong triều đình.
1.2. Phương Tây
Hy Lạp cổ đại là một vùng đất có nền văn minh phát triển rực rỡ rất sớm của thế
giới. Hy Lạp cổ đại bao gồm nhiều quốc gia nhỏ theo chế độ chiếm hữu nô lệ, trong đó
có hai quốc gia lớn mạnh nhất là Spactơ và Aten.
Nhà nước chiếm hữu nô lệ Spactơ đã tận dụng giáo dục như một lợi khí nhằm
giáo dục, đào tạo con em họ trở thành những chủ nô tàn bạo, có sức khoẻ, võ nghệ cao
cường để thẳng tay đàn áp các cuộc khởi nghĩa của nô lệ, duy trì quyền thống trị. Do
đó nhà nước Spactơ rất quan tâm tổ chức hệ thống giáo dục từ thấp lên cao. Trẻ em
con em giai cấp chủ nô nếu không bị dị tật, ốm yếu sẽ được nuôi dạy ở trong gia đình
cho đến 6 tuổi. Sau 6 tuổi các em được nuôi dưỡng, học tập, rèn luyện rất khắt khe
trong trường học của quốc gia để trở thành người công dân Spactơ “tuyệt đối phục

4
tùng” nhà nước. Sau 18 tuổi có một số đông thanh niên được vào học trường cao cấp
quân sự, có các chuyên ngành như bộ binh, kỵ binh… để trở thành những chiến binh
dũng cảm, tàn bạo, trung thành với nhà nước chiếm hữu nô lệ Spactơ.
Từ thế kỷ thứ VI tr.CN, nhà nước chiếm hữu nô lệ Aten ở về phía Đông Nam Hy
Lạp có nhiều hải cảng thuận tiện cho việc giao lưu buôn bán nên nền kinh tế và văn
hoá rất phát triển, đòi hỏi giai cấp quý tộc phải tổ chức một nền giáo dục cao cho con
em họ. Từ 1 đến 6 tuổi các em được giáo dục trong gia đình với nhiều thứ đồ chơi để
phát triển thể lực. Sau 6 tuổi, hàng ngày các em được một người nô lệ thông minh gọi
là “Paidagogos” đưa đến trường và góp phần giáo dục các em.
Vào khoảng 12 tuổi các em được vào trường thể thao rèn luyện “ngũ khoa” là
chạy, nhảy, ném đĩa, ném lao, vật, đồng thời tiếp tục học văn pháp, số học, hình học,
âm nhạc. Sau khi tốt nghiệp trường thể thao (Palacotra) con nhà giàu có thể tiếp tục
học ở thể dụng quán (gummasion) cho đến 18 thì họ được vào trường Cao đẳng quân
sự (ephebeia) đồng thời tiếp tục học văn học, toán học, triết học, âm nhạc và tham gia
các buổi sinh hoạt chính trị. Đây là hệ thống nhà trường đại học đầu tiên của Hy Lạp
cổ đại nhằm đào tạo con em giai cấp thống trị thành những người có trình độ cao, phát
triển các mặt chân, thiện, mỹ. Nghiên cứu lịch sử phát triển giáo dục thế giới, các nhà
khoa học đều có một nhận định chung là việc giáo dục, đào tạo con em giai cấp thống
trị có trình độ học vấn cao đã được các quốc gia phát triển dưới chế độ chiếm hữu nô
lệ ở cả phương Đông và phương Tây. Tuy nhiên hình thức tổ chức, nội dung giáo dục,
yêu cầu về trình độ học vấn có khác nhau, nhưng đều có một mục đích chung là đào
tạo nhân tài để tham gia vào các hoạt động quản lý, phát triển của đất nước trong các
thể chế chính trị khác nhau.
Đến thời Trung cổ nhà trường “đại học” (gốc la tinh là universitas) theo đúng ý
nghĩa của nó về tổ chức, nội dung, chương trình, chất lượng đào tạo, giáo sư giảng
dạy, v.v…được xây dựng sớm ở một số quốc gia Tây Âu. Các trường đại học đầu tiên
được phát triển dưới sự bảo trợ của giáo hội công giáo, còn gọi là trường học nhà thờ,
được thúc đẩy bởi các tu viện. Đó là các đại học Bologna - La Mã (thành lập năm
1088), Trường Đại học Pari, Ooclêăng - Pháp (1150), Trường Đại học Oxford,
Kembridge - Anh (1167), Trường Đại học Xalamanca - Tây Ban Nha(1218), v.v…
Đến cuối thế kỷ XIV ở Châu Âu đã có tất cả 40 trường đại học danh tiếng.
Trong số các trường đại học ở Tây Âu lúc bấy giờ thì trường Đại học Pari là nổi
tiếng nhất. Sinh viên ở đây lâp thành 4 hội đồng hương là Noócmăngđi, Anh, Gôlơ,
Picacdi. Các giáo sư cũng gia nhập các tổ chức mà sau này phát triển thành các khoa.
Đến cuối thế kỷ XII các tổ chức sinh viên và giáo dục liên hiệp lại để bầu ra hiệu
trưởng (ban giám hiệu) có sinh viên tham gia để điều hành việc giảng dạy và học tập.
Trong mỗi trường đại học có nhiều khoa khác nhau như: Pháp lý, y khoa, thần học,

5
nghệ thuật. Các trường đại học thời Trung cổ có uy tín rất lớn, nhiều khi người ta giao
cho việc hoà giải sự tranh chấp giữa chính quyền và giáo hội.
Kết thúc thời kì trung cổ, nền giáo dục đại học hiện đại ra đời (vào thế kỷ XVIII)
với đặc trưng là vai trò của giáo hội ngày càng giảm và tập trung vào nghiên cứu khoa
học (có phòng thí nghiệm, có tạp chí công bố công trình nghiên cứu khoa học…) và
ngày càng tiếp cận với công chúng. Đó là mô hình của các trường đại học của Pháp và
Đức.
Từ sự phát triển của các phương thức sản xuất từ thời kỳ cổ đại đến Trung đại,
cận đại và hiện đại, ngày nay hầu hết tất cả các quốc gia trên thế giới đã có hệ thống
nhà trường cao đẳng, đại học đa ngành và chuyên ngành để đào tạo nhân lực, bồi
dưỡng nhân tài cho quốc gia mình và hỗ trợ cho quốc gia khác, góp phần to lớn vào
mục đích giao lưu và hội nhập quốc tế. Do điều kiện lịch sử phát triển của mỗi quốc
gia, các khu vực mà sự xây dựng, trưởng thành của hệ thống trường cao đẳng và đại
học cũng khác biệt nhau.
Hiện nay ở trên thế giới, đối với những quốc gia nhỏ cũng có hàng trăm trường
Cao đẳng và Đại học. Đối với những quốc gia lớn như Trung Quốc, Mỹ, Nga, Nhật có
đến hàng ngàn trường Cao đẳng và Đại học ở khắp cả nước, đến từng địa phương,
vùng lãnh thổ để đáp ứng yêu cầu nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân
tài và nhu cầu “học tập suốt đời” theo xu thế hội nhập quốc tế.
Một số hình ảnh minh họa

Đại học Coimbra, trường đại học lâu đời nhất Bồ Đào Nha

Đại học Sydney, đại học lâu đời nhất của Australia

6
 Đại học Birmingham Vương quốc Anh

2. Giới thiệu một số trường đại học hàng đầu thế giới hiện nay
2.1. Bảng xếp hạng những trường đại học hàng đầu thế giới
Nói đến những trường đại học hàng đầu thế giới, người ta thường nghĩ ngay tới
những cái tên như Đại học Harvard, Yale, MIT, Oxford (Hoa Kì) hay Cambridge
(Anh)... Đó là những cái tên đã trở thành thương hiệu, là sự đảm bảo về uy tín và chất
lượng. Tuy nhiên, gán cho những trường này cụm từ “hàng đầu thế giới” không phải
chỉ là cảm tính hay thói quen mà dựa trên những tiêu chí hết sức rõ ràng, cụ thể.
Hàng năm, nhiều tổ chức tiến hành bình chọn và xếp loại các trường đại học trên
thế giới. Mỗi một tổ chức có thể đưa ra những tiêu chí không hoàn toàn giống nhau,
dẫn tới thứ hạng của một số trường trong cùng một năm, ở những bảng xếp hạng khác
nhau, có thể sẽ khác nhau. Tuy nhiên sự chênh lệch là không quá lớn.
Lấy ví dụ một bảng xếp hạng uy tín do Thời báo Times Higher Education
Suppliment phối hợp với Tổ chức Giáo dục và Hướng nghiệp quốc tế (QS) thực hiện.
Xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới là sự kiện thường niên của tổ chức này.
Trong Bảng xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới năm 2007, 10 vị trí đứng
đầu thuộc về các trườnsg đại học của Mỹ và Anh, trong đó đứng đầu là Đại học
Harvard, kế đến là Yale, Oxford và Cambridge.
Đây là sự đánh giá được cho là khách quan dựa trên nhiều yếu tố, trong đó có: kết
quả trưng cầu ý kiến nhận xét từ các giáo sư, sinh viên của các trường; các công ty mà
sinh viên tốt nghiệp của trường được nhận vào làm việc; số lượng giáo viên, sinh viên
quốc tế cũng như các nghiên cứu mà trường đang thực hiện.
Theo ông Nunzio Quacquarelli, Giám đốc của QS, thì kết quả xếp hạng chính là
sự thể hiện rõ nhất, chân thực nhất về chất lượng giáo dục của các trường.
Theo bảng xếp hạng này, so với năm 2006, năm 2007 Anh là nước có nhiều tiến
bộ nhất với 4 trường trong số 10 trường đứng đầu. Mặc dù vẫn còn thua kém Mỹ (Mỹ
có 6 trường), nhưng Giáo sư Rick Trainor, Chủ tịch các trường đại học Anh vẫn rất lạc

7
Top 10 trường đại học hàng đầu trên thế giới năm 2007
1. Harvard University (Mỹ)
2. University of Cambridge (Anh)
3. University of Oxford (Anh)
4. Yale University (Mỹ)
5. Imperial C College London (Anh)
10. Massachusetts ollege London (Anh)
6. Princeton University (Mỹ)
7. California Institute of Technology (Mỹ)
7. University of Chicago (Mỹ)
9. University Institute of Technology (Mỹ)

quan: "Kết quả xếp hạng đã thể hiện nền giáo dục Anh đang chiếm chỗ đứng hàng đầu
nhờ có công tác nghiên cứu và giảng dạy chất lượng cao. Trong khi các đối thủ không
ngừng tăng cường quảng bá thương hiệu thì Anh vẫn vững vàng như là bến đỗ tốt nhất
cho sinh viên, giáo viên toàn thế giới".
University College London là trường thăng hạng nhiều nhất, năm 2007 đã lọt vào
Top 10 với vị trí số 9, mặc dù năm 2006 chỉ đứng thứ 25.
Đại học Standford, đứng thứ 6 năm 2006, nhưng năm 2007 đã tụt xuống thứ 19.
Viện Công nghệ Massachusetts cũng rơi từ vị trí thứ 4 của năm trước xuống vị trí thứ
10 trong năm 2007. Thụt hạng nhiều nhất trong bảng xếp hạng này là Đại học tổng
hợp California Berkeley, năm 2006 xếp thứ 8, còn năm 2007 xếp thứ 22.
Nền giáo dục châu Á cũng cải thiện được vị trí của mình với 13 trường lọt vào
Top 100 (hơn năm 2006 một trường), trong đó có Osaka University và Chinese
University of Hong Kong ở Top 50. Còn châu Âu (trừ Anh) lại có vẻ tụt hạng, năm
2007 chỉ có 35 trường lọt vào Top 100, so với 41 trường trong năm 2006.

8
Tạp chí Times Higher Education Supplement (THES) cũng cho thấy, năm 2007 trong
tốp “200 trường đại học hàng đầu thế giới” thì Nhật Bản có 11 trường, Trung Quốc: 6
trường; Hồng Kông: 4 trường, Hàn Quốc: 2 trường, Singapore: 2 trường, Đài Loan: 1
trường, Việt Nam: chưa có.
Kết quả xếp hạng mỗi năm khác nhau là khác nhau. Ví dụ, năm 2010 thứ tự 10
trường hàng đầu có sự thay đổi như sau:

1. Massachusetts Institute of Technology (MIT) - Mĩ

2. Stanford University - Mĩ
3. Harvart University - Mĩ
4. Universidad Nacional Autónoma de Mécico - Mexico
5. University of California, Berkeley - Mĩ
6. Peking University - Trung Quốc
7. University of Pennsylvania - Mĩ
8. Cornell University - Mĩ
9. Shanghai Jiao Tong University - Trung Quốc
10. Yale University - Mĩ
Bảng xếp hạng năm 2010 cho thấy Trung Quốc có nhiều tiến bộ vượt bậc, đã có 2
trường lọt vào tốp 10 trường hàng đầu thế giới. Trong khi đó Anh lại có vẻ như đang
bị yếu thế dần so với các năm trước.
Báo cáo về chất lượng giáo dục đại học Việt Nam mới công bố của Bộ Giáo dục
Đào tạo cho biết: Giáo dục đại học Việt Nam chưa có vị trí trong bảng xếp hạng các
trường đại học hàng đầu thế giới. Tuy nhiên, kết quả xếp hạng "100 trường đại học
hàng đầu khu vực Đông Nam Á" của Webometrics năm 2007 cho thấy: Thái Lan có 41
trường, Myanmar có 18 trường, Indonesia có 14 trường, Philippines có 13 trường,
Singapore và Việt Nam: 7 trường.

9
 Còn nếu xét trên phạm vi toàn thế giới thì Webometrics chỉ công nhận 7 trường
đại học của Việt Nam với các vị trí xếp hạng như sau: Đại học Khoa học Tự nhiên
TPHCM: Xếp thứ 28 trong ASEAN và thứ 1.920 thế giới; Đại học Công nghệ
TPHCM với vị trí tương ứng là: 36 và 2.190; Đại học Cần Thơ: 47 và 2.532; Đại học
Quốc gia Hà Nội: 54 và 2.850; Đại học Bách khoa Hà Nội: 62 và 3.156; Đại học Công
nghệ: 90 và 4.217; Đại học Quốc gia TPHCM: 96 và 4.462.
Tạp chí Newsweek cũng công bố xếp hạng các trường đại học hàng đầu thế giới
của mình hàng năm, dựa trên sự cởi mở, đa dạng và những thành tựu xuất sắc trong
nghiên cứu.
Nét mới của bảng xếp hạng này là chú trọng nhiều hơn vào tính chất toàn cầu của
các trường. Bởi vì các trường đại học trên thế giới ngày càng có ý thức trong việc hòa
nhập vào môi trường toàn cầu hóa.
Các trường thu hút sinh viên đại diện
cho những nền văn hóa khác nhau từ khắp
nơi trên thế giới; gửi sinh viên của mình tới
các trường đại học ở nước ngòai để trang bị
cho sinh viên một nghề đa năng. Đồng thời,
mở các khóa học để đáp ứng những đòi hỏi
của một thế giới phụ thuộc lẫn nhau.
Harvard University
Các trường còn xây dựng các chương
trình nghiên cứu hợp tác nhằm hướng tới lợi ích chung.
Đại học Harvard của Mỹ lần thứ 10 liên tiếp dẫn đầu trong bảng xếp hạng này.
Trong top 10 vẫn là những cái tên quen thuộc như Đại học Yale, Học viện Công nghệ
Massachusetts, Đại học Cambridge…
Newsweek đánh giá các trường dựa trên một số tiêu chí xếp hạng phổ biến của
Đại học Giao thông và Cục Khảo sát Giáo dục London. 50% kết quả được dựa trên ba
tiêu chí: Số lượng các nhà nghiên cứu cao cấp trong nhiều lĩnh vực khoa học khác
nhau, số lượng bài viết xuất bản trên tạp chí Khoa học và Tự nhiên và số bài viết được
xếp hạng theo chỉ số Khoa học xã hội và Nhân văn. 40% dựa theo các tiêu chí: Phần
trăm các khoa quốc tế và sinh viên quốc tế, sự đánh giá của các thành viên trong khoa
và tỉ lệ khoa trên sinh viên. 10% còn lại là số lượng đầu sách trong thư viện.
Giáo dục đại học ở bất cứ quốc gia nào cũng có sứ mệnh quan trọng là đào tạo
nhân lực trình độ cao và sáng tạo tri thức mới cho xã hội. Tuy nhiên, hiện nay nhiều
trường đại học ở Việt Nam vẫn còn thiên về chức năng đào tạo với quy mô ngày càng
tăng về số sinh viên mà chưa đầu tư tương xứng cho nhiệm vụ nghiên cứu khoa học và
chuyển giao công nghệ. Chính vì thế các chỉ số đánh giá khả năng sáng tạo tri thức
mới của hệ thống giáo dục đại học Việt Nam vẫn còn thấp.

10
 Năm 2006, hai trung tâm hàng đầu cả nước là Đại học Quốc gia Hà Nội và Đại
học Bách khoa Hà Nội chỉ có 34 công trình khoa học được công bố và có tên trong
danh sách của Các Tạp chí khoa học Quốc tế Institute for Scientific Information (ISI).
Đại học quốc gia Seoul - Hàn Quốc có 4.556 ấn phẩm khoa học; Đại học Bắc Kinh:
3000; Trung Quốc có đến 40.000 ứng dụng sáng chế tại Trung Quốc, ngược lại Việt
Nam chỉ có 2 sáng chế. Tính đến tháng 12/2006, Thái Lan có tới 1.406 bài báo quốc tế
trong danh sách của ISI, trong khi Việt Nam chỉ có 375 bài.
Chiến lược phát triển giáo dục từ nay đến 2020 đặt mục tiêu: Việt Nam có 1 đại
học trong danh sách 200 trường đứng đầu và một số đại học trong danh sách 500
trường đại học hàng đầu thế giới. Điều đó có nghĩa là chúng ta phải phấn đấu trong
hơn 10 năm để vượt hơn 1.000 bậc so với hiện tại.
2.2. Giới thiệu một số trường đại học hàng đầu thế giới
 Trường Harvard (Mỹ) và các trường trực thuộc: Trường Kinh doanh
Harvard, trường Luật Harvard, trường Y Harvard và trường John F. Kennedy
of Government
Trường Đại học Tổng hợp Harvard được thành lập năm 1636 và là một trong
những trường đại học nổi tiếng nhất thế giới bên cạnh các trường: đại học Cambridge,
Oxford của Anh, Sorbonne của Pháp.
Trên 14.000 người đang làm việc ở Harvard, trong đó có hơn 9.000 cán bộ giảng
dạy ở trường y và 2.000 cán bộ giảng dạy khác. Thư viện ở ĐH Harvard có trên 15
triệu đầu sách.
Ban đầu, trường chỉ có 9 sinh viên và duy nhất một thầy giáo. Trong niên khoá
2004-2005, số sinh viên của trường là 19.731 người tại 10 đơn vị học thuật chính,
trong đó có hơn 12.000 nghiên cứu sinh. Ngoài ra, còn có 13.000 SV đăng ký các khoá
học tại trường Harvard mở rộng.
Ngoài thu nhập do giảng dạy và các hoạt động kinh doanh khác, trường còn nhận
được nhiều khoản đóng góp từ các học sinh cũ nay đã thành đạt.
Bảy tổng thống Mỹ: John Adams, John Quincy Adams, Theodore and Franklin
Delano Roosevelt, Rutherford B. Hayes, John Fitzgerald Kennedy và George W. Bush
đều là cử nhân của Harvard. Các cán bộ giảng dạy của trường ĐH danh tiếng này cũng
đã tạo ra 40 nhà khoa học giành giải Nobel. Chi phí của mỗi sinh viên trong năm
2004-2005 là 40.000 đôla.
Mục tiêu của Harvard là cố gắng tạo ra sự hiểu biết và mở mang trí óc của SV
đến với hiểu biết đó, đồng thời giúp SV tận dụng tốt nhất các cơ hội giáo dục của họ.
Chính vì thế mà Harvard khuyến khích sinh viên tôn trọng các ý tưởng và sự thể hiện
tự do của họ, hãnh diện với sự khám phá và khả năng suy nghĩ, theo đuổi tinh thần hợp
tác và nhận trách nhiệm đối với hậu quả của những hành động cá nhân.

11
 Sự ủng hộ mà đại học Harvard dành cho sinh viên là nền tảng để họ xây dựng
tính độc lập và thói quen học tập suốt đời.
Nằm trong trường Đại học Tổng hợp Harvard có rất nhiều trường trực thuộc,
trong đó phải kể tới 4 trường rất nổi tiếng sau:
1. Trường kinh doanh Harvard (Harvard Business School)
- Năm thành lập: 1908
- Địa điểm: Boston, Massachusetts
- Phương châm đào tạo: “đào tạo nên những nhà lãnh đạo làm nên sự khác
biệt trên thế giới” (to educate leaders who make a difference in the world).
- 65.000 sinh viên đã tốt nghiệp của trường có rất nhiều người là lãnh đạo của
những tập đoàn danh tiếng, trong đó có cả những nhà lãnh đạo của các quốc gia như
trường hợp của Tổng thống Mỹ Geogre W. Bush.
- Luôn luôn đứng đầu danh sách các trường kinh doanh uy tín nhất của Mỹ
(theo www.forbes.com).
- Các trung tâm nghiên cứu toàn cầu:
California Research Center, Palo Alto
Asia-Pacific Research Center, Hong Kong
Latin America Research Center, Buenos Aires
Japan Research Office, Tokyo
Europe Research Center, Paris
2. Trường Luật Harvard (Harvard Law School)
- Năm thành lập: 1817.
- Hiện tại có 10 thượng nghị sĩ; 10 hạ nghị sĩ và 4 thống đốc bang của Mỹ
từng học tại trường Luật Harvard. Ứng cử viên tự do Ralph Nader trong cuộc chạy đua
vào Nhà trắng (dành được khỏang 1% số phiếu phổ thông) cũng từng học tại trường
Luật Harvard.
3. Trường Y Harvard (Harvard Medical School)
- Năm thành lập: 1782
- Phương châm đào tạo: “tạo ra và nuôi dưỡng một cộng đồng những người sẵn
sàng phục vụ và cống hiến để làm dịu đi nỗi đau của của các bệnh nhân” (create and
nurture a community of the best people committed to leadership in alleviating human
suffering caused by disease).
- Từ năm 1934 đến năm 1990 có 10 nhà nghiên cứu thuộc trường Y Harvard đoạt
các giải Nobel về Y học. Đặc biệt, có 4 nhà nghiên cứu thuộc trường Y Harvard và
một số người đồng sáng lập Tổ chức bác sĩ quốc tế ngăn ngừa chiến tranh hạt nhân
(International Physicians for the Prevention of Nuclear War) đã được trao giải Nobel
hòa bình năm 1985.

12
 4. John F. Kennedy of Government
- Năm thành lập: 1936
- Phương châm đào tạo: “chuẩn bị cho một thế hệ những nhà lãnh đạo của những
xã hội dân chủ; đóng góp giải pháp cho những vấn đề của cộng đồng” (preparing
leaders for service to democratic societies; contributing to the solutions of public
problems).
- Cùng với Trường Hành chính quốc gia Pháp (Ecole Nationale
D’Administration), trường John F. Kennedy of Government là môi trường lý tưởng để
đào tạo ra những chính khách, những nhà lãnh đạo của các quốc gia trên thế giới.
Ngoài công việc đào tạo, trường còn có rất nhiều những hoạt động nghiên cứu tại 14
viện và trung tâm nghiên cứu trên khắp thế giới. Nhiều những công trình nghiên cứu
của trường đã có những ảnh hưởng sâu sắc đến các giải pháp cho những vấn đề
chính trị của các quốc gia trên thế giới. Nhiều học viên đã tốt nghiệp của trường hiện
đang giữ các ghế thượng nghị sĩ, hạ nghị sĩ và thống đốc một số bang của nước Mỹ.
 Đại học Stanford (Mỹ)
Đại học Stanford bao gồm 1 trường đại học và 7 trường cao học, với tổng số sinh
viên lên tới gần 10.000. Cùng nằm trong một trường lớn nhưng với nhiều trường nhỏ
chuyên biệt trên một khuôn viên rộng, có thể coi đây là một “mô hình đô thị đại học”
đã khá phổ biến với các trường đại học lớn ở Âu, Mỹ và một số nước phát triển ở châu
Á.
Đại học tổng hợp Stanford (California, Mỹ) là
một trong những trường hàng đầu của Mỹ. Nằm ở 2
quận San Mateo và Santa Clara, cách thành phố
San Francisco khoảng 1 tiếng đi xe, trường đại học
có khuôn viên rộng lớn nhất nước Mỹ này sở hữu
các rừng cây tùng bách trải dài và bờ biển Thái
Bình Dương tuyệt đẹp.
Đại học Stanford.
Trường đại học Stanford có diện tích tổng
cộng hơn 3300 hecta của bang California, trong đó 2800 hecta là tài sản của trường và
không trực thuộc cơ chế quản lý hành chính của thành phố.
Đây là một quần thể bao gồm 1 trường đại học và 7 trường cao học cùng hàng
trăm viện nghiên cứu lớn nhỏ. Khuôn viên trường trải rộng trên khoảng 90km
đường, có một nhà máy cấp điện với tải lượng 49 MW, 2 hệ thống cấp nước riêng, 3
đập và hồ nước, 170km đường ống dẫn nước, 1 hệ thống sưởi trung tâm, một hệ thống
truyền tải điện với năng suất lớn, và một bưu điện.
Ngoài ra, Stanford còn cung cấp hoặc thuê riêng một hệ thống phòng chữa cháy,
công an và nhiều dịch vụ khác. Stanford là một trong những đơn vị trường đại học sử

13
dụng điện tiết kiệm nhất bang. Nhà máy điện của trường cung cấp toàn bộ điện cho
trường và còn thừa đến 25 MW cho dân thường sử dụng.
94% sinh viên đại học, 54% sinh viên cao học và 30% giảng viên của trường
sống trong khuôn viên này. Diện tích nhà ở của giảng viên và cán bộ công nhân viên
của trường bao gồm cả nhà thuê và nhà mua.
Trong khuôn viên có vườn hoa, rất nhiều thư viện, nhà thờ, và bệnh viện (thuộc
trường Y)… Khuôn viên Stanford có rất nhiều cây xanh và thảm cỏ với hệ thống tưới
tiêu tự động.
Khu nghiên cứu Stanford nằm trong khuôn viên trường được thành lập năm 1951
để đáp ứng nhu cầu phát triển đất công nghiệp ở gần trường học và phát triển ngành
điện tử gắn với trường đào tạo kỹ sư của đại học Stanford.
Ngày nay, khu nghiên cứu bao gồm hơn 150 công ty với khoảng 23.000 chuyên
viên làm việc trên các lĩnh vực điện tử, phần mềm, công nghệ sinh học, và các ngành
công nghệ cao khác.
Ngoài ra, còn có công ty nghiên cứu phát triển và các công ty cung cấp dịch vụ
hỗ trợ khác hoạt động trên một tổng diện tích sử dụng gần 1 triệu mét vuông.
Khu mua bán của trường Stanford nằm ở vùng phía bắc của vùng đô thị, có 5 siêu
thị lớn và 140 cửa hàng bán lẻ, thu hút chừng 8 triệu khách hàng năm và có doanh thu
trên 500 triệu USD năm 2003. Toàn bộ khu mua sắm này do công ty Simon Property
Group, Inc cho thuê và quản lý. Đây cũng là khu trung tâm mua sắm có doanh thu
trung bình trên diện tích mặt bằng cao nhất trong cả nước.
Nằm trên địa bàn của nhiều tỉnh khác nhau, trường đại học Stanford luôn coi
trọng mối quan hệ với cộng đồng và có đóng góp trong mọi vấn đề lớn như phát triển
kinh tế và giao thông cho vùng. Trong khu đô thị này cũng có 5 trường học khác.
Hiện tại, trong khu đô thị có hệ thống xe buýt Marguerite và các dịch vụ cung cấp
phương tiện đi lại khác như cho thuê xe hơi, xe đạp… Khoảng 34% giảng viên và cán
bộ của trường đi lại hàng ngày bằng phương tiện công cộng. Có 10 tuyến xe buýt của
hệ thống Marguerite mở rộng cho người dân ngoài trường.
 Viện công nghệ Massachusetts - MIT (Mỹ)
Viện công nghệ Massachusetts (MIT) là Đại học danh tiếng luôn đứng trong
danh sách 10 trường Đại học hàng đầu thế giới và xếp hạng nhất trong các trường
Đại học ngành công nghệ thông tin của Mỹ. Sang năm 2010, Viện MIT đã vươn lên
đứng đầu trong bảng xếp hạng các trường đại học thế giới.
Năm 1861, Cộng đồng bang Massachussets tán thành ý kiến thành lập "Học
viện kĩ thuật Massachussets” bao gồm các ngành khoa học xã hội và tự nhiên, được đệ
trình bởi nhà khoa học tự nhiên nổi tiếng William Barton Rogers. Đây là bước quan
trọng đầu tiên mà Rogers hi vọng sẽ thành lập một học viện độc lập thúc đẩy sự tăng

14
trưởng cho nền công nghiệp của Mỹ. Được sự đồng ý của chính phủ, Rogers đã lập
nên quỹ hỗ trợ phát triển chương trình giảng dạy, đánh giá, các cơ sở vật chất. Nỗ lực
của ông bị đình trệ bởi cuộc nội chiến Mỹ, và cho đến năm 1865 những lớp học đầu
tiên mới được mở tại khu Mercantile trung tâm Boston.
Toà nhà đầu tiên của MIT được hoàn thành ở Boston's Back Bay năm 1866.
Các năm kế tiếp, MIT đã gây dựng được danh tiếng của mình trong lĩnh vực khoa học
và công nghệ, tuy vẫn còn trong thời kì khó khăn về tài chính. Đã có quan điểm cho
rằng MIT nên liên kết với Đại học Harvard, một đại học có nguồn tài chính dồi dào
nhưng yếu hơn về khoa học công nghệ để cùng phát triển. Vào những năm 1900, một
đề nghị hợp tác với Harvard được đưa ra nhưng sau đó bị hoãn lại do sự phản đối của
các cựu sinh viên MIT. Năm 1916, MIT chuyển sang khu vực Cambridge hiện tại.
Trong suốt lịch sử của mình, MIT luôn tập trung vào các phát minh trong lĩnh
vực khoa học công nghệ. Số liệu năm 1997 cho thấy tổng thu nhập do các công ty lập
nên bởi MIT đứng hàng 24 trong nền kinh tế thế giới. Năm 2001, MIT triển khai dự án
Open Course Ware đưa các học liệu mở lên mạng Internet. Cùng năm đó Chủ tịch
trường là Charles Vest lần đầu tiên đã công nhận rằng, học viện của ông đang có hạn
chế lớn đối với các sinh viên và nhà khoa học nữ, và ông cam kết sẽ có các chính sách
thích hợp để cải thiện. Tháng 8 năm 2001, Susan Hockfield, nhà thần kinh học, là phụ
nữ đầu tiên giữ chức vụ chủ tịch của MIT. Bà chính thức đảm nhiệm chức vụ vào ngày
6 tháng 12 năm 2004 và là chủ tịch thứ 16 của MIT.
Tạp chí Atlantic năm 2004 xếp hạng MIT như là một trong những đại học khó
vào nhất tại Mỹ. Theo đánh giá của US News và World Report's thì MIT là 1 trong 5
trường luôn được xếp hạng cao nhất, cùng với Havard, Stanford, Yale và Princeton.
Năm 2005, quỹ đóng góp của MIT cho nền kinh tế là 6.7 tỷ Đôla, xếp hạng thứ 6 tại
Mỹ.
MIT được tổ chức thành 5 trường gồm 26 ngành học, bao gồm:
- Trường kiến trúc và Dự án: Kiến trúc; Nghệ thuật và Khoa học truyền thông;
Nghiên cứu về thành thị và dự án.
- Trường kĩ thuật: Không gian và vũ trụ; Chuyên ngành kĩ thuật sinh học; Kĩ
thuật hóa học; Môi trường và dân dụng; Điện học và khoa học máy tính, Kĩ thuật hệ
thống; Kĩ thuật và khoa học vật liệu; Kĩ thuật cơ khí; Kĩ thuật nguyên tử.
- Trường nhân văn, nghệ thuật và khoa học xã hội:Nhân chủng học; Nghiên cứu
truyền thông có tính cạnh tranh; Kinh tế; Ngôn ngữ và văn học; Lịch sử; Nhân văn;
Ngôn ngữ và triết học; Văn học; Âm nhạc và Nghệ thuật sân khấu; Khoa học chính trị;
Khoa học, Kĩ thuật và Xã hội; Nghiên cứu về con người; Báo chí.
- Trường quản lý Alfred P. Sloan.

15
 - Trường khoa học: Sinh học; Khoa học về thần kinh và nhận thức; Hóa học; Trái
đất, khí quyển, Khoa học về hành tinh; Toán; Vật lý.
Khác với hầu hết các trường đại học trên thế giới, tại MIT, số lượng sinh viên sau
đại học nhiều hơn bậc đại học (chiếm khoảng 60% tổng số sinh viên). Nhiều chương
trình cao học được xếp trong số 10 trường Đại học hàng đầu toàn nước Mỹ. Các sinh
viên sau đại học của MIT có thể làm tiến sĩ, Thạc sĩ khoa học, Thạc sĩ kỹ thuật, Thạc
sĩ kiến trúc, Thạc sĩ quản trị kinh doanh…
 Đại học Cambridge - cái nôi của những nhà khoa học xuất chúng

ĐH Cambridge (Anh), nơi đào tạo những nhà khoa học xuất chúng
Hình thành từ thế kỷ thứ XIII, năm 1209, Cambridge đã trở nên nổi tiếng trước
hết bởi chính diện mạo của mình với những công trình kiến trúc đẹp trong một khung
cảnh thơ mộng. Nhưng lý do quan trọng hơn và đáng tự hào hơn là bởi chất lượng giáo
dục và những thành tựu khoa học của trường.
Từ trung tâm giáo dục và nghiên cứu khoa học này của thế giới, hàng trăm năm
qua đã cho ra đời rất nhiều những phát minh quan trọng, mà nhiều trong số đó mang
tính lịch sử của toàn nhân loại.
Sự nổi danh của Cambridge trong lĩnh vực khoa học được bắt đầu từ nhà bác học
Isaac Newton ở thế kỷ XVII với cuốn “Những nguyên lý toán học cơ bản". Phải 300
năm sau khi cuốn sách phát hành thì các phát minh khoa học dựa trên cơ sở các
nguyên lý đó mới thực sự được khám phá. Tiếp theo Newton, rất nhiều những nhà
khoa học khác đã góp phần làm nên sự vĩ đại của Cambridge như: Darwins - cuối thế
kỷ XIX - với thuyết tiến hóa, J.J. Thomson khám phá ra điện tử năm 1897, Cockcroft
và Walson phân chia được nguyên tử năm 1923, 1949 Maurice Wikle phát triển những
thành tựu đầu tiên của kỹ thuật số, 1953 Crick và Watson giải mã được cấu trúc ADN.
Và hiện nay, truyền thống đó vẫn tiếp diễn với giáo sư vũ trụ học Stephen Hawking,
giáo sư tin học Roger Needham hay bác sỹ Roy Calne - một chuyên gia trong lĩnh vực
cấy ghép gan.

16
 Không dừng lại ở lĩnh vực học thuật, Cambridge đã rất nhanh chóng bắt kịp với
đà phát triển của thế giới trong lĩnh vực công nghệ để làm nên “Hiện tượng
Cambridge” khi biến thành phố này trở thành một trung tâm công nghệ quan trọng của
Châu Âu, một “thung lũng Silicon” của nước Anh.
Còn chất lượng giáo dục của Cambridge thì được đánh giá bởi những lớp sinh
viên sau khi tốt nghiệp trở thành những người thành đạt. Ngôi trường này đã đào tạo ra
rất nhiều nhà thơ, doanh nhân, nghị sĩ, Phó thủ tướng hay những chức vụ tương tự cho
nước Anh và cho cả thế giới.
Có thể kể ra một vài yếu tố làm nên chất lượng của trường Cambridge đó là:
giảng viên giỏi, sinh viên ưu tú; phương pháp học đi đôi với hành; và nguồn đóng góp
to lớn từ các nhà tài trợ.
Sinh viên giỏi và giảng viên giỏi
Phó Hiệu trưởng trường Cambridge hiện nay - bà Alison Rechard đã trả lời câu
hỏi này như sau: “đó là tham vọng to lớn thu hút và giáo dục những sinh viên có triển
vọng nhất, tốt nhất ở mọi ngành; song song với tham vọng tuyển chọn những giảng
viên giỏi nhất để dạy những sinh viên ưu tú trên là làm công tác nghiên cứu mọi lĩnh
vực của tri thức”.
Việc tuyển chọn những sinh viên giỏi là một truyền thống của Cambridge. Từ thế
kỷ XVII khi toán học là ngành mũi nhọn của Cambridge, những cuộc thi có tên gọi
“Tripos” để tuyển chọn sinh viên giỏi đã được tổ chức. Và sau đó hình thức này được
áp dụng cho các ngành khác như: ngành luật dân sự năm 1816, chuyên ngành thần học
năm 1843 và cho đến trước năm 1900 các cuộc thi để tuyển chọn sinh viên giỏi này đã
được áp dụng cho hầu hết các chuyên ngành.
Để thu hút những sinh viên giỏi, Cambridge còn rất chú trọng đến chính sách
hỗ trợ sinh viên, đặc biệt là những sinh viên nghèo. Chính sách này đã là truyền
thống ở Cambridge từ thời trung cổ, nhà bác học Issaac Newton đã là một sinh viên
trong diện hỗ trợ này. Như lời phát biểu của bà Phó Hiệu trưởng trường: “Khi Isaac
Newton vào trường với tư cách là một sinh viên đại học, ông được hưởng hoàn toàn sự
tài trợ của trường Trinity, lúc đó không ai biết rằng ông là một thiên tài”.
Học đi đôi với hành
Chất lượng giáo dục của Cambridge còn được khẳng định bởi nguyên tắc học tập
phải luôn đi đôi với nghiên cứu“. "Ở Cambridge chất lượng giảng dạy tuyệt vời và
các nghiên cứu tuyệt vời luôn gắn liền với nhau”. Nguyên tắc này cộng với đầu vào
sinh viên tốt, điều kiện học tập đầy đủ với thư viện, phòng thí nghiệm hiện đại bậc
nhất thế giới, nên chất lượng giáo dục ở Cambridge luôn được khẳng định.
Từ năm 1993 trường còn áp dụng một phương thức đánh giá chất lượng giảng
dạy (TQA) bao gồm rất nhiều tiêu chuẩn với các thang điểm khác nhau.

17
 Những sinh viên đại học năm cuối của Cambridge vừa được học rất chuyên sâu,
vừa được hỗ trợ bởi sự chăm sóc đặc biệt của hệ thống giám sát của trường. Các nhà
quản lý Cambridge tin rằng đó là cách dạy hiệu quả nhất đối với những sinh viên triển
vọng và có chí tiến thủ nhất.
Một nhân tố khác làm nên sự nổi tiếng của Cambridge là cách ngôi trường này
đưa tri thức của mình vào cuộc sống khi áp dụng rất hiệu quả công thức: Công nghệ
hiện đại + các nhà đầu tư + các nghiên cứu hàn lâm.
Với truyền thống về nghiên cứu học thuật, Cambridge đã thu hút được những nhà
nghiên cứu hàng đầu trên thế giới hội tụ về đây, cho họ một môi trường làm việc hoàn
hảo, điều kiện làm việc hết sức linh hoạt, cho phép - thậm chí khuyến khích họ làm
việc cho các ngành công nghiệp. Điều này đã kết hợp được những nghiên cứu thuần
tuý với ứng dụng, sự tinh túy của học thuật với thế giới thực và những kinh nghiệm
thực tế.
Vì thế, Cambridge là một trường đại học có thu nhập cao khác thường từ lĩnh vực
công nghiệp, điều hành một số lượng dự án nghiên cứu quan trọng liên kết với các nhà
công nghiệp.
Sự đóng góp to lớn của các nhà tài trợ
Nhìn vào toàn bộ lịch sử phát triển của Cambridge, có thể thấy trường đã tận
dụng rất có hiệu quả sự ủng hộ và tài trợ của các cá nhân để thúc đẩy sự phát triển và
giữ vững ngôi vị của mình.
Cambridge ra đời do sự bảo trợ đầu tiên của vua Henry III. Và sau đó, trong suốt
quá trình phát triển 800 năm của mình, mỗi bước tiến của Cambridge đều thấy bóng
dáng của các nhà tài trợ. Như sự tài trợ của vua Henry VIII cho các giáo sư ngành thần
học, tiếng Hi Lạp, Do Thái, Y học và Luật học đã tạo nên bước ngoặt trong phương
pháp giảng dạy của trường. Hay Ngài Richard Fitzwilliam giúp trường xây dựng viện
bảo tàng để phục vụ cho việc học tập của các sinh viên nghệ thuật, kiến trúc và khảo
cổ. Nguồn tài chính từ quỹ Rockefeller đã biến thư viện của trường thành một toà nhà
nguy nga bên bờ Tây của dòng sông Cam, và sau đó thư viện này còn nhiều lần được
mở rộng thêm cũng vẫn nhờ những nhà tài trợ. Một trung tâm của trường đại học được
xây dựng để phục vụ đời sống văn hoá, xã hội của sinh viên cao học và nhân viên của
trường từ sự cung cấp tài chính của quỹ Wolfson. Và chính quỹ này cũng giúp thiết lập
Văn phòng liên lạc công nghiệp của trường để phục vụ cho dự án “Hiện tượng
Cambridge“ hay cũng có thể gọi là “Điều thần kỳ Cambridge”. Và còn rất nhiều, rất
nhiều các nhà tài trợ khác đã đóng góp cho sự phát triển của Cambridge.
Nhân tố thứ ba này tuy không phải là nhân tố quyết định nhưng nó cũng đóng
một vai trò vô cùng quan trọng, là cơ sở để hai nhân tố trên có thể phát huy toàn bộ
tính hiệu quả của nó.

18
 Hiện tại thế giới đang ở trong kỷ nguyên của công nghệ với tốc độ thay đổi chóng
mặt của thông tin, đồng thời đứng trước những thách thức vô cùng to lớn như nguy cơ
thiếu hụt năng lượng, biến đổi môi trường... Điều này đặt vai trò của công tác nghiên
cứu lên một tầm quan trọng hơn bao giờ hết. Với truyền thống là một trung tâm nghiên
cứu nổi tiếng thế giới, Cambridge đang trong thời kỳ mở rộng lớn nhất trong lịch sử
phát triển của mình để đáp ứng những đòi hỏi của thực tế, với việc nâng cấp một trung
tâm khoa học công nghệ mới ở phía tây trung tâm thành phố Cambridge. Đồng thời,
trường coi việc đầu tư vào các lĩnh vực nghiên cứu mới đặc biệt là đầu tư cho con
người, nỗ lực và đổi mới sự hợp tác là yếu tố sống còn cho sự phát triển của mình.
Năm 2009, Đại học Cambridge kỷ niệm tuổi 800 của mình. Phương châm của
trường là sẽ tiếp tục kế thừa những truyền thống của tám thế kỷ qua, đồng thời tiếp tục
cố gắng để khẳng định mình trong hàng ngũ những trường đại học vĩ đại nhất thế giới.
 Oxford - Đại học cổ nhất Anh Quốc, nơi đào tạo "người đứng đầu",
ĐH đầu tư nhiều tiền cho sinh viên nhất
Oxford là đại học cổ nhất trong thế giới các nước nói tiếng Anh. Tuy không có
ngày thành lập chính thức, nhưng việc giảng dạy ở đây đã được bắt đầu từ năm 1096
và phát triển rất nhanh kể từ năm 1167 khi vua Henry Đệ Nhị của Pháp cấm sinh viên
Anh học tập ở Paris. Hiện tại, đại học Oxford có khoảng 17 ngàn sinh viên, 25% trong
số đó là sinh viên quốc tế đến từ hơn 130 nước khác nhau trên thế giới.

University of Oxford, UK
Là một trong những đại học danh giá nhất thế giới và đứng đầu ở Anh (theo xếp
hạng năm 2005 của hai tờ báo nổi tiếng 'The Times' và 'The Guardian'), Oxford đào
tạo rất nhiều người tài giỏi thuộc tất cả các lĩnh vực tự nhiên và xã hội. Hầu như
không thể kể hết những người nổi tiếng đã xuất thân từ đây: 46 nhà khoa học đoạt giải
Nobel (riêng Linus Pauling đoạt 2 giải), 25 thủ tướng Anh, 6 vị vua, nhiều nhà văn,
nhà thơ, toán học, kinh tế... Thủ tướng Anh Tony Blair, Cựu Tổng thống Mỹ Bill
Clinton, Vua Abdullah của Jordan, Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh, Thái tử Nhật

19
Bản Naruhito, nhà vật lý học Stephen Hawking hay cả danh hài Rowan Atkinson (diễn
viên đóng vai Mr. Bean)... đều là cựu sinh viên Oxford.
Vì là đại học có từ thời trung cổ, hệ thống giáo dục của Oxford cũng rất khác biệt
so với các đại học khác. Hệ thống dạy kèm (tutorial system) của Oxford được xem là
cách giáo dục tốn kém nhất, và cũng tất nhiên là hiệu quả nhất. Mỗi sinh viên đại học
ở đây đều có riêng các giáo viên kèm cặp trong các môn học, cho và chấm điểm bài
tập về nhà. Riêng các sinh viên sau đại học còn có giáo viên hướng dẫn nghiên cứu.
Những năm gần đây tại Anh, Oxford luôn đứng đầu trong các đại học đầu tư nhiều tiền
nhất cho sinh viên của mình.
Bảo tàng công cộng cổ nhất, từ điển phổ biến nhất.
Các sinh viên của Oxford được phân vào các college, mỗi college có truyền
thống riêng. Christ Church là college nổi tiếng nhất và là nơi đào tạo ra 13 Thủ tướng
Anh. Magdalen là college đẹp nhất, St John’s là college giàu nhất, hay University,
Balliol và Merton là các college cổ nhất.
Do đại học Oxford đẹp và thơ mộng nên mỗi năm có vài triệu khách du lịch đến
đây tham quan. Oxford cũng có nhiều bảo tàng giá trị, tiêu biểu là bảo tàng Ashmolean
(thành lập năm 1683 và là bảo tàng cho công cộng đầu tiên của nước Anh), và bảo
tàng khoa học tự nhiên.
Hầu như mọi sinh viên học tiếng Anh đều có hoặc đã từng một lần sử dụng quyển
từ điển Oxford cho riêng mình. Đây là từ điển tiêu chuẩn tiếng Anh được sản xuất bởi
Nhà xuất bản Đại học Oxford (Nhà xuất bản đại học lớn nhất thế giới) và là quyển
sách gối đầu giường cho tất cả những người học ngôn ngữ này. Thư viện trung tâm của
Oxford là thư viện Bodleian, một trong ba thư viện lớn nhất của Vương Quốc Anh. Tất
cả sách xuất bản trong toàn quốc đều phải nộp vào đây một bản in để lưu trữ.
Đại học Oxford cũng nổi tiếng với các môn thể thao. Môn được ưa chuộng nhất
có lẽ là đua thuyền. Đội tuyển đua thuyền của Oxford, gọi là The Dark Blue (Màu
xanh sẫm) có nhiều vận động viên đoạt giải Olympic thế giới đến từ nhiều quốc gia
khác nhau. Cuộc đua thuyền hàng năm giữa Đại học Oxford và Đại học Cambridge bắt
đầu từ năm 1829 là một trong những sự kiện thể thao có nhiều người xem nhất thế
giới, với hơn nửa tỉ người xem truyền hình trực tiếp năm 2004.
Mỗi sinh viên của Anh chỉ có thể nộp đơn vào Oxford hoặc Cambridge
Oxford - cũng như Cambridge - thường được nghĩ là nơi dành riêng cho các sinh
viên giàu có, mặc dù hai trường luôn phản đối điều này. Do số lượng nộp đơn quá lớn
nên mỗi sinh viên của Anh chỉ có thể nộp vào một trong hai trường mà thôi. Được vào
Oxford luôn là một niềm tự hào rất lớn của một sinh viên ở bất kỳ nước nào trên thế
giới.
 Đại học Tokyo (Nhật Bản)

20
 Ở châu Á, Nhật Bản là quốc gia có 2 trường nằm trong 100 trường đại học đứng
đầu thế giới, đó là đại học Tokyo (đứng thứ 14) và đại học Kyoto (đứng thứ 25) theo
xếp hạng của tạp chí Newsweek.
Trường Tokyo được thành lập bởi chính phủ Minh Trị vào năm 1877 với tên
như hiện nay bằng cách hợp nhất các trường Tây y cũ của chính phủ. Trường đã được
đổi tên thành Đại học Đế quốc (Teikoku daigaku) năm 1886, và sau đó là Đại học Đế
quốc Tokyo (Tōkyō teikoku daigaku) năm 1887 khi hệ thống đại học đế quốc của Nhật
được hình thành. Đây là trường đại học quốc gia đầu tiên tại Nhật. Trường giảng dạy
tất cả các môn học chủ yếu cho cả bậc dưới đại học và trên đại học và cung cấp
phương tiện nghiên cứu cho các môn học này. Trường có 2.800 giáo sư, phó giáo sư
và giảng viên, và khoảng 28.000 sinh viên theo học. Năm 2003, trường có 2.100 sinh
viên quốc tế, 2.200 nhà nghiên cứu nước ngoài đến tham quan, khảo sát trong thời gian
ngắn.
Năm 1947, sau khi Nhật thất bại ở Chiến tranh thế giới thứ hai, trường lấy lại
tên ban đầu. Với sự bắt đầu của hệ thống đại học mới năm 1949, Todai sáp nhập
trường trước đó là Trường trung học đệ nhất (ngày nay là Khu đại học Komaba) và
cựu Trường trung học Tokyo, là trường mà từ đó chịu trách nhiệm giảng dạy sinh viên
đại học năm đầu và năm hai, trong khi các khoa của campus Hông chính chịu trách
nhiệm các sinh viên năm thứ 3 và thứ 4. Từ năm 2004, Đại học Tokyo đã được hợp
nhất vào Liên đoàn đại học quốc gia theo sắc luật áp dụng cho các trường đại học quốc
gia. Trường hiện chịu quản lý một phần của Bộ Giáo dục, Văn hóa, Thể thao, Khoa
học và Công nghệ Nhật Bản.
Trong các chuyên ngành học hàn lâm được dạy ở trường, có lẽ trường này nổi
danh nhất về các khoa khoa học và công nghệ. Ngoài ra, trường còn là nơi đã đào tạo
nhiều chính khách nổi tiếng của Nhật Bản. Đại học Tokyo được xem là một trong
những trường danh tiếng nhất, so với các trường đại học khác của Nhật như Đại học
Hoàng gia , Đại học Kyoto....
Đại học Tokyo bao gồm Trường Nghệ thuật và Khoa học, 9 phân khoa và 15
trường cao học. Chín Khoa là: Luật, Y, Công nghệ, Văn học, Khoa học, Nông nghiệp,
Kinh tế, Giáo dục và Dược. 11 trường cao học truyền thống là: Luật và Chính trị, Y
khoa, Công nghệ, Nhân văn và Xã hội, Khoa học, Nông nghiệp và Khoa học đời sống,
Kinh tế, Nghệ thuật và Khoa học, Giáo dục, Khoa học Dược, Khoa học Toán. 4 trường
cao học mới thành lập trong thập niên vừa qua là: Khoa học biên giới, Nghiên cứu
Thông tin giữa các ngành học thuật, Kỹ thuật và Khoa học thông tin, và Chính sách
Cộng đồng.
Trường có 11 viện nghiên cứu: Viện Khoa học Y, Viện Nghiên cứu động đất,
Viện Văn hóa Phương Đông, Viện Khoa học Xã hội, Viện Khoa học Kỹ thuật, Viện

21
Sử học, Viện Phân tử và Tế bào sinh học, Viện nghiên cứu Tia vũ trụ, Viện Vật lý
Chất rắn, Viện Nghiên cứu Đại dương, và Trung tâm Nghiên cứu về Khoa học Kỹ
thuật Tiên tiến.
Đại học Tokyo có hai loại khoa hoặc trường, chia sẻ kiến thức nhằm tạo thuận lợi
cho nghiên cứu và giảng dạy. Một loại dành cho các học giả của trường gồm 18 khoa,
trường. Một loại tập trung vào những mục tiêu đặc biệt dành cho học giả của cả nước
Nhật gồm 4 khoa, trường. Có nhiều cơ sở nghiên cứu gắn với nhiều khoa khác nhau
của trường. Tất cả các cơ sở nghiên cứu của các viện đều phối hợp chặt chẽ với các
khoa hoặc trường liên hệ trong giảng dạy và giám sát hoạt động của các nghiên cứu
sinh.
Trường có một hệ thống thư viện, tập trung tại Tổng thư viện, được nối mạng liên
kết với 55 thư viện của các khoa, trường, viện. Có khoảng 8,1 triệu quyển sách và tạp
chí trong đó có nhiều ấn bản quý hiếm. Trường có một viện Bảo tàng độc đáo, đó là
một hệ thống bảo tàng đặc biệt bao gồm nhiều lĩnh vực, từ cổ sinh vật học đến nhân
chủng học.
Trường có 3 địa điểm trường sở : Hongo, Komaba và Kashiwa, ngoài ra còn có
những cơ sở khác tại Tokyo và nơi khác trong nước. Địa điểm chính là Hongo
Bunkyoku tại Tokyo, rộng 56 hecta, nơi đây được chính phủ Nhật xem là tài sản văn
hóa quan trọng của đất nước, phần lớn khoa, trường, viện đều nằm ở đây. Khu
Komaba rộng 35 ha, tọa lạc tại địa khu Meguro-ku cũng tại Tokyo. Khu Kashiwa rộng
24 ha nằm ở quận Chiba, ngoại ô Tokyo.
Thành tích nổi bật của trường: Giáo sư Emeritus Masatoshi Koshiba của trường đã
đoạt giải Nobel Vật lý năm 2002.
 Đại học Thanh Hoa (Trung Quốc)
Đại học Thanh Hoa (Peking University) là một viện khoa học và kỹ thuật tổng
hợp, được thành lập năm 1911 bằng tiền bồi thường của Mỹ. Trường đại học này được
xây dựng tại Thanh Hoa lâm viên - một khu nghỉ mát thời Minh, Thanh. Hiện nay
trường nằm trong số 10 trường đại học hàng đấu thế giới.
Tọa lạc tại thủ đô Bắc Kinh, trên một khung cảnh tuyệt đẹp vừa cổ điển vừa hiện
đại với 12 học viện với 48 khoa khác nhau đào tạo 51 chuyên ngành như Học viện kỹ
thuật, học viện kiến trúc, Học viện Pháp luật, Học viện mỹ thuật, Học quản lý hành
chính công, Học viện quản lý kinh tế, nhiều trung tâm nghiên cứu, khoảng 87 phòng
thí nghiệm và 9 nhà máy được sử dụng để phục vụ công tác giảng dạy, nghiên cứu.
Thư viện tại đại học Thanh Hoa có 2 triệu bản sách và 3.000 tạp chí chuyên ngành nhờ
có sự trao đổi hợp tác với 200 trường đại học và viện nghiên cứu nước ngoài.
Hiện tại Đại học Thanh Hoa có hơn 1300 lưu học sinh đến từ 70 quốc gia khác
nhau trên thế giới.

22
 Thanh Hoa không chỉ nổi tiếng là một trường đại học hàng đầu Trung Quốc vì
một bề dầy lịch sử đào tạo chất lượng cao mà còn nổi tiếng với những cống hiến khoa
học và xã hội được cả thế giới công nhận. Hướng của trường là đào tạo sinh viên một
cách toàn diện về Đức - Thức - Thể - Mỹ nên cả về cơ sở vật chất đào tạo cũng như
chất lượng đào tạo đều được trang bị và chuẩn bị rất chu đáo. Các ngành được lựa
chọn nhiều nhất hiện nay là Khoa học công nghệ, Xây dựng, Nhân văn, Nghệ thuật,
Tin học, Quản lý kinh tế và Pháp luật.
Đại học Thanh Hoa đang phát triển thành một trường tổng hợp với tốc độ đáng
kinh ngạc và hiện đứng đầu trong bảng xếp hạng các trường đại học của nước này. Với
truyền thống đáng tự hào trong 90 năm qua, Đại học Thanh Hoa vẫn giữ được danh
tiếng và sức hấp dẫn thông qua việc thúc đẩy mạnh mẽ nghiên cứu học thuật, đảm bảo
uy tín ở trong và ngoài nước. Hiện trường có trên 7.100 nhân viên, gồm trên 900 giáo
sư và 1.200 phó giáo sư. Trong số đó, có 24 người là thành viên của Viện Hàn lâm
khoa học Trung Quốc và 24 thành viên của Viện kỹ thuật Trung Quốc.
Triết lý giáo dục của đại học Thanh Hoa là ''đào tạo sinh viên toàn diện''. Trong
số trên 100.000 sinh viên đã tốt nghiệp từ đại học Thanh Hoa kể từ khi thành lập, có
nhiều người trở thành các học giả nổi tiếng, thương gia tài giỏi và các chính khách vĩ
đại (Chu Dung Cơ, Hồ Cẩm Đào... ) được người dân Trung Quốc ghi nhớ và kính
trọng. Do vậy, được nghiên cứu tại đại học Thanh Hoa là mơ ước của nhiều bạn trẻ
Trung Quốc. Hiện nay, Thanh Hoa có trên 20.000 sinh viên theo học, bao gồm 12.000
sinh viên chưa tốt nghiệp, 9.000 sinh viên sau đại học.
Các chương trình đào tạo tại đại học Thanh Hoa tập trung vào việc phát triển khả
năng sáng tạo, nghiên cứu và học tập cũng như thực tiễn xã hội cho sinh viên. Để mở
rộng phạm vi hiểu biết cho sinh viên và tăng cường chất lượng giáo dục, đại học
Thanh Hoa đã khởi động dự án đào tạo sinh viên nghiên cứu (STR). Tính tới cuối năm
2004, đã có trên 7.000 sinh viên tham gia vào hơn 3.000 dự án STR. Nhờ vậy mà khả
năng sáng tạo của sinh viên đã được tăng cường đáng kể. Hàng năm đại học Thanh
Hoa cũng tổ chức trại hè tiếng Anh cho sinh viên năm thứ nhất nhằm tăng cường kỹ
năng nghe, nói, đọc, viết.
Với sự ủng hộ mạnh mẽ từ nhà nước và đứng trước những cơ hội mới, đại học
Thanh Hoa đang nỗ lực trở thành một trường đại học tầm cỡ thế giới trong thế kỷ 21.
 Đại học quốc gia Australia
Được thành lập năm 1946, Đại học quốc gia Australia (ANU) là một trong 8 đại
học lớn nhất của Australia. Tọa lạc trên một khu đất rộng 145 hecta ở thủ đô Canberra,
trước đây ANU chỉ là một trường phục vụ công tác nghiên cứu của quốc gia. Trải qua
một quá trình dài với sự nỗ lực của các giáo viên và các nhà quản lý, ANU ngày nay là
một địa điểm lý tưởng thu hút sinh viên quốc tế đến từ nhiều quốc gia khác nhau trên

23
thế giới với điều kiện học tập lý tưởng, môi trường sống trong lành và an toàn. Với
3.600 cán bộ giảng viên, trường có hơn 13.487 sinh viên đến từ 94 quốc gia trên thế
giới theo học.
Khu học xá chính của trường bao gồm hơn 200 toà nhà và nhiều khu học xá nhỏ
hơn ở các vùng lân cận như khu học xá Mt Stromlo Observatory, Siding Spring
Observatory, North Australia Research Unit, Kioloa.
ANU đào tạo các chuyên ngành: Nghệ thuật và Khoa học xã hội, Y tế và Khoa
học sức khoẻ, Châu Á Thái Bình Dương, Kinh tế, Khoa học Kỹ thuật và Luật.
Đại học Australia xếp hạng thứ 57 trong 100 trường đại học hàng đầu thế giới.
 Đại học Sydney
Sydney University Được thành lập vào năm 1850, Đại học Sydney là trường đại
học đầu tiên của Úc và dẫn đầu trong lĩnh vực nghiên cứu. Đại học Sydney là thành
viên của “Group of Eight key Australian teaching and research universities” - Nhóm
tám trường đại học hàng đầu của Úc về nghiên cứu và giảng dạy, và được xếp hạng
trong các trường đại học hàng đầu của Úc và Châu Á Thái Bình Dương. Đại học
Sydney cung cấp các khóa học đa dạng và đào tạo hầu hết các ngành học của bất kỳ
trường đại học nào ở Úc. Hiện trường có hơn 47.000 sinh viên, trong đó có khoảng
9.000 sinh viên quốc tế.
- Nổi tiếng trên thế giới về giảng dạy và nghiên cứu có chất lượng cao
- Những sinh viên tốt nghiệp thu hút các nhà tuyển dụng với mức lương cao
- Những người nổi tiếng đã từng học tại Đại học Sydney gồm có 4 Thủ tướng
Chính phủ, 3 người đoạt giải Nobel và các nhà lãnh đạo trong lĩnh vực giáo dục, chính
trị, thương mại và nghệ thuật.
- Đứng hàng đầu trên thế giới về dạy học mang tính hàn lâm và nghiên cứu bậc
cao
- Tỷ lệ giữa số lượng sinh viên và giáo viên ở trường đạt mức xuất sắc 1/5, tốt
hơn các trường đại học khác ở bang New South Wales, Victoria và Queensland
- Có số lượng sinh viên nghiên cứu lớn nhất Úc
- Liên tục đứng đầu trong bảng xếp hạng của Hội đồng Nghiên cứu Úc
Trường đào tạo hơn 430 ngành học ở bậc đại học và sau đại học bao gồm 17
khoa: Quản lý Nông nghiệp và Nguồn Tài nguyên Thiên nhiên, Kiến trúc, Nghệ thuật
và Nhân văn, Nha khoa, Kinh tế và Thương mại, Giáo dục và Công tác Xã hội, Kỹ sư,
Hệ thống trường công, Khoa học Sức khỏe, Luật, Y khoa, Âm nhạc, Điều dưỡng và
Sản khoa, Dược, Khoa học, Thú y, Thiết kế Đồ họa.
Đại học Sydney xếp thứ 79 trong 100 trường đại học hàng đầu thế giới.
2. Khái quát lịch sử hình thành và phát triển giáo dục đại học Việt Nam
2.1. Giáo dục đại học Việt Nam thời kỳ phong kiến

24
 2.1.1. Cội nguồn văn hoá - giáo dục Việt Nam
Dân tộc ta đã có một nền văn hoá tiền sử hàng chục vạn năm. Tài liệu khảo cổ
học đã khẳng định đó là một nền văn minh rực rỡ ở Đông Nam Á này. Những công cụ
lao động từ thời núi Đọ cho đến Phùng Nguyên, Đông Sơn ngày một tinh vi, chứng tỏ
người Việt Nam lúc bấy giờ, cùng với thời gian, đã tích luỹ được những tri thức phong
phú trong lao động, biết trồng trọt chăn nuôi cách đây hàng vạn năm, biết đến hợp kim
đồng thau cách đây ba, bốn nghìn năm. Sự hiểu biết ấy nếu không có giáo dục thì làm
sao phổ biến, truyền thụ được từ thế hệ này sang thế hệ khác cho đến hôm nay và mãi
mãi về sau. Lẽ tất nhiên trong thời kỳ chưa thể có một nền giáo dục có hệ thống, có tổ
chức. Thầy dạy không ai khác đó là những người lao động lớn tuổi có kinh nghiệm của
thị tộc, bộ tộc hay công xã. Nội dung giáo dục chắc chắn là những kinh nghiệm lao
động sản xuất, tập quán, tín ngưỡng tôn giáo, tinh thần cộng đồng, v.v… Kết quả của
sự giáo dục dân gian triền miên, bền bỉ, thầm lặng hàng vạn , ngàn năm đó đã hun đúc
nên bản lĩnh, cá tính, lối sống Việt Nam, làm nền tảng, cội nguồn văn hoá - giáo dục
cho sự sinh tồn và phát triển quốc gia, dân tộc.
2.1.2. Quá trình phát triển giáo dục Việt Nam thời kỳ phong kiến
Gần mười thế kỷ đầu công nuyên nước ta bị các thế lực phong kiến phương
Bắc đô hộ (thời kỳ 1000 năm Bắc thuộc) giáo dục đã được chúng sử dụng làm lợi khí
thực hiện âm mưu đồng hoá dân tộc từ những ngày đầu đặt nền thống trị. Những viên
thái thú như Tích Quang, Nhâm Diên (thế kỷ I) Sĩ Nhiếp, Ngu Phiên (thế kỷIII) đã mở
trường, tổ chức các học hiệu để dạy chữ Hán, truyền bá đạo Nho. Nhân dân ta phải
chấp nhận văn tự Hán làm văn tự chính thức. Nhưng dân tộc ta vốn có một bản sắc văn
hoá từ ngàn năm trước và sức mạnh tinh thần từ thời đại Hùng Vương, khớ phách quật
khởi của bà Trưng, Bà Triệu, Mai Hắc Đế, Phùng Hưng,v.v… luôn luôn đấu tranh để
không bị đồng hoá. Chữ nôm được sáng tạo nhưng không lấn át được chữ Hán, nhưng
đó là một bằng chứng hùng hồn về tinh thần tự lực, tự cường về ý thức dân tộc bản địa
của nhân dân ta.
2.1.3. Chấm dứt một ngàn năm Bắc thuộc, giáo dục đại học Việt Nam ra đời
Đầu thế kỷ X, ý thức dân tộc của nhân dân ta ngày một lên cao đã tạo ra những
cuộc khởi nghĩa giành độc lập. Chiến thắng của Ngô Quyền đánh tan quân Nam Hán
trên Sông Bạch đằng (938) mở ra kỷ nguyên độc lập của quốc gia phong kiến Việt
Nam. Nhưng trải qua ba triều đại Ngô, Đinh, Tiền Lê ngắn ngủi, nên giáo dục của đất
nước chưa có điều kiện phát triển. Năm 1009 Lê Long Đỉnh chết, triều đình suy tôn Lý
Công Uẩn lên làm vua, lập ra nhà Lý và dời đô từ Hoa Lư ra Thăng Long (1010). Năm
1070 Lý Thánh Tông xây dựng văn miếu thờ Khổng Tử (Vạn thế sư biểu), và 72 vị
thánh hiền (thất thập nhị hiền) môn sinh giỏi của Khổng Tử và lấy Nho giáo làm Quốc

25
giáo. Năm 1075 Lý Nhân Tông cho xây dựng Quốc Tử Giám. Đây được coi là trường
đại học đầu tiên của Việt Nam.
Cả khu quần thể Văn Miếu - Quốc Tử Giám được xây dựng từ thế kỷ XI
(1070). Đây là biểu trưng cho trí tuệ và nền văn hoá Việt Nam dưới chế độ phong kiến.
Năm 1804 Vua Gia Long chuyển Kinh Đô và Quốc Tử Giám vào Huế.
* Mục tiêu của nhà trường đại học Quốc Tử Giám
Rèn luyện sĩ tử, phát triển nhân tài để tham gia vào bộ máy quản lý nhà nước
phong kiến.
* Tổ chức nhà trường: Người đứng đầu là quan Tễ Tửu (như hiệu trưởng),
quan Tư Nghiệp (như hiệu phó). Đội ngũ quan văn đảm nhiệm trọng trách giảng dạy
gồm có học chánh, giáo thụ, trợ giáo (trình độ tối thiểu là đã đỗ cử nhân, đã trở thành
quan chức của triều đình).
* Tuyển chọn học trò: Gồm có tôn sĩ thuộc giòng dõi tôn thất, ấm sinh là con
quan triều đình và con quan đứng đầu hàng tỉnh, giám sinh là con quan lại nhỏ ở địa
phương hoặc những thanh niên xuất sắc, tuấn tú, có phẩm hạnh dù là con của thường
dân nhưng nếu đốc học tỉnh giới thiệu cũng được vào dự tập văn.
* Chế độ học tập: Việc học tập được thực hiện rất nghiêm túc. Căn cứ vào kết
quả khảo hạch các kỳ, nhà trường phân học trò ra làm ba loại: ưu, bình, thứ mà được
hưởng học bổng bằng tiền và hiện vật khác nhau:
Loại ưu: được 4 quan tiền , 3 phương gạo, 5 cân dầu/1tháng.
Loại bình: được 3 quan tiền, 2 phương gạo, 4 cân dầu/ 1 tháng.
Loại thứ: được 2 quan tiền, 2 phương gạo, 3 cân dầu/ 1 tháng.
* Tài liệu học tập
Gồm những sách kinh điển của Nho giáo, đó là bộ Tứ thư và Ngũ kinh được
coi là “bộ giáo trình” chủ yếu ở bậc đại học suốt hàng ngàn năm của chế độ phong
kiến Việt Nam.
Tứ thư là bốn cuốn: Đại học, Trung dung, Luận Ngữ, Mạnh Tử.
- Sách đại học do Tăng tử viết giải thích những lời nói của Khổng Tử về nội
dung Tu thân, Tề gia, Trị quốc, Bình thiên hạ.
- Sách Trung Dung do Tử Tư chép lại những lời của Khổng tử giảng dạy theo
đạo trung thứ để đạt được ba đức lớn: Nhân, Trí, dũng.
- Sách Luận Ngữ có nhiều nội dung luân lý, chính trị, lễ, nhạc, học thuật giáo
dục…do học sinh chép khi Khổng Tử giảng dạy.
- Sách Mạnh Tử do học trò chép lại những lời của Mạnh Tử đối đáp với các bậc
chư hầu theo quan điểm của Khổng Tử và phê phán các học thuyết khác.
Ngũ kinh: gồm năm cuốn: Kinh thi, Kinh thư, Kịch Dịch, Kinh lễ, Kinh Xuân
thu.

26
 - Kinh Thi: Tuyển tập thi ca dân gian được lưu truyền từ xa xưa cho đến giữa
thời kỳ Xuân Thu.
- Kinh thư có nội dung bàn luận về chính trị, bang giao, triều chính từ thời
Nghiêu Thuấn cho đến Xuân Thu.
- Kinh Dịch: Sách triết học trọng yếu của nho học đề cập đến trời đất, âm
dương, quy luật chuyển dịch, thông biến của vũ trụ.
- Kinh Xuân Thu: Do Khổng Tử biên chép những sự kiện xảy ra ở nước Lỗ và
một số nước khác. Kinh xuân Thu cũng được coi là bộ sử lấy gốc của lễ và nghĩa để
bàn luận.
Ngoài bộ “giáo trình” chủ yếu trên thì học trò trường Quốc Tử Giám còn
nghiên cứu bách gia chữ tử mà trong “Giáo huấn diễn ca” của Nguyễn Trãi đã viết.
Quốc Tử Giảm được tôn vinh là trường đại học đầu tiên của Việt Nam. Đây là
trung tâm đào tạo, bồi dưỡng trình độ cao nhất của Nho học suốt hàng ngàn năm trong
xã hội phong kiến, đã sản sinh ra nhiều nhân tài xuất chúng của nước Việt Nam ngàn
năm văn hiến. Những tấm bia ghi danh trạng nguyên, tiến sĩ đã đỗ đạt, vinh hiển vẫn
còn nguyên giá trị lịch sử của Nho học đến ngày nay và mãi mãi về sau, nói lên vị trí
lớn lao của nhà trường Quốc Tử Giám trong lịch sử giáo dục dân tộc ta.
2.2. Giáo dục đại học Việt Nam thời kỳ pháp thuộc
Thực dân Pháp nổ súng xâm lược tấn công Đà Nẵng vào ngày 1/9/1858, và phải
mất 40 năm (1898) mới hoàn toàn bình định được Việt Nam. Song song với chính sách
bóc lột tàn khốc, trấn áp dã man, thực dân Pháp đã thi hành một chính sách văn hoá,
giao dục nô dịch, ngu dân nhằm đồng hoá lâu dài dân tộc ta. Chủ trương này đã được
toàn quyền Merlin nói trắng ra trong bài diễn văn tại phiên họp thường kỳ của hội
đồng cai trị toàn Đụng Dương năm 1923 là “chỉ cung cấp cho nhân dân Việt Nam một
sự giáo dục nhỏ giọt phát triển theo chiều nằm chứ không theo chiều đứng”(1). Trong
tạp chí giáo dục số tháng 4 - 1943 ông Tabonlet cũng thống kê cho biết: nếu lấy số học
xong sơ học toàn Việt Nam năm 1941 -1942 là 100% thì tỷ lệ học sinh của các bậc học
cùng năm ấy như sau: sơ học: 100%; tiểu học 15 %, cao đẳng tiểu học 2%, trung học
0,4%. Rõ ràng thực dân Pháp đã kiên trì chính sách kìm hãm giáo dục, đặc biệt là nhà
trường cao đẳng và đại học ở nước ta trong nhiều thập niên.
Tuy nhiên để phục vụ cho mục đích khai thác và cai trị, thực dân Pháp đã mở
một số trường nhằm đào tạo công nhân chuyên nghiệp, thợ lành nghề và nhân viên làm
tay sai trung thành, đắc lực trong bộ máy cai trị của chúng …. Chẳng hạn.
- 1862 mở trường đào tạo thông ngôn tuyển chọn những tên Việt gian hoặc ngụy
quân vào học.
- 1871 mở trường sư phạm Bá Đa Lộc đào tạo giáo viên tiểu học phục vụ cho
việc phổ biến văn hoá nô dịch của mẫu quốc Pháp.

27
 - 1898 : mở hai trường đào tạo thợ mỏ ở Hà Nội và Sài Gòn.
- 1899: Xây dựng trường đào tạo công nhân thợ điện, thợi đúc, thợ rèn, thợ cơ
khí, làm đồ thủ công mĩ nghệ ở Huế.
- Trong chiến tranh thế giời lần thứ Nhất, do cần gạo để phục vụ chiến tranh, thực
dân Pháp đã mở trường “Thực nghiệm nông nghiệp ở Biến Cát (Nam kỳ) và Tuyên
Quang (Bắc kỳ).
- Chiến tranh thế giời kết thúc, chúng mở thêm các trường kỹ nghệ thực hành ở
Sài Gòn, Hải Phòng, Huế, trường kỹ thuật ở Hà Nội, Gia Định.
Trong suốt 80 năm thống trị Đông Dương thực dân Pháp mở duy nhất một
trường đại học (cho cả Việt Nam, Lào, Campuchia) và chỉ có ba ngành: luật học, y
học, khoa học. Số sinh viờn trong khoá đông nhất khoảng 800 người.
* Về nội dung giáo dục
- Từ bậc sơ học cho đến đại học từng bước sử dụng chữ quốc ngữ và tiếng Pháp
thay thế dần chữ Hán. Cho đến năm 1918 thì chấm dứt việc thi cử bằng chữ Hán.
- Nội dung chương trình có chú ý đến khoa học tự nhiên như Toán, Lý, Hoá,
Sinh…Nhưng nặng về lý thuyết, thiếu thực hành, chưa gắn với thực tiễn Việt Nam.
- Các môn học xã hội như Văn Học, Lịch sử, Địa lý, Công dân đều phỏng theo
chương trình của nước Pháp hoặc biên soạn lại để tăng cường tính chất nô dịch, thậm
chí phản khoa học, xuyên tạc lịch sử Việt Nam nhằm ca ngợi thần phục nước “Đại
Pháp - mẫu Quốc” để chúng dễ bề cai trị.
- Từ bậc sơ học thực dân Pháp không những đã huỷ bỏ chữ Hán để gạt bỏ
những ảnh hưởng tích cực của nền giáo dục bản địa mà chữ quốc ngữ cũng bị coi là
thứ yếu, nhưng coi trọng chữ Pháp để thực hiện âm mưu đồng hoá đối với thế hệ trẻ
Việt Nam. Tất nhiên thực dân Pháp không dễ dàng thực hiện âm mưu với một dân tộc
có truyền thống yêu nước, kiên cường, quật khởi như dân tộc ta. Vì vậy nhiều sĩ phu
yêu nước như cụ Phan Bội Châu đã khởi xướng phong trào yêu nước Đông Du “Nâng
cao dân trí, chấn hưng dân khí” để giải phóng dân tộc. Cụ Phan Chu Trinh chủ trương
đấu tranh chống nền giáo dục nô dịch của thực dân Pháp bằng con đường cải lương, đã
mở ra được 48 trường học kiểu mới, 3 trường lớn nổi tiếng là Diên phong, Phúc Bình
và Phúc Lâm. Các trường này dạy chữ quốc ngữ theo nền tân học, bàn luận các vấn đề
văn học, xã hội, khoa học, tuyên truyền xây dựng nếp sống văn minh. Phong trào
Đông Kinh nghĩa thục của Lương Văn Can, Nguyễn Quyền, Đào Nguyên Phổ cũng
dấy lên một nền giáo dục yêu nước, truyền bá nền học thuật mới và các tư tưởng dân
chủ tư sản tiến bộ. Đặc biệt là phong trào đấu tranh chống nền văn hoá giáo dục nô
dịch của thực dân Pháp do Nguyễn Ái Quốc lãnh đạo trước khi Đảng Cộng sản Đông
Dương ra đời. Nguyễn Ái Quốc đã đứng vững trên lập trường của giai cấp vô sản, của
một dân tộc bị áp bức tàn bạo để tố cáo, lên án mạnh mẽ chính sách ngu dân của thực

28
dân Pháp trong hai tác phẩm “Bản án chế độ thực dân Pháp”( viết năm 1921), “Đây
công lý của thực dân Pháp” (viết năm 1921 - 1926) đã lật tẩy bộ mặt giả dối, nham
hiểm của chủ nghĩa thực dân Pháp ở Việt Nam với thế giới.
2.3. Giáo dục đại học Việt Nam Từ năm 1954 đến 1975
2.3.1. Giáo dục đại học ở Miền Bắc Việt Nam
- Giai đoạn từ năm 1945 -1954
Cách mạng tháng Tám thành công, mặc dù hoàn cảnh cả nước gặp muôn vàn
khó khăn, Chủ tịch Hồ Chí Minh vẫn quan tâm đến giáo dục, phát động chiến dịch
“diệt đói” và “diệt dốt” ngày 3/9/1945. Bộ Quốc gia Giáo dục cũng chủ trương phục
hồi ngay các trường đại học, cao đẳng và ấn định từ ngày 15/11.1945 sẽ khai giảng tại
Hà Nội các trường Y khoa, Dược khoa, Nha Khoa, đại học và cao đẳng Mỹ Thuật,
Công chính, Canh nông, Thú y. Với đội ngũ giảng viên người việt tài năng như : Hồ
Đắc Di, Tôn Thất Tùng, Tạ Quang Bửu, Nguyễn Thúc Hào, Tô Ngọc Vân, Nguỵ Như
Kon Tum.v.v...Nhưng chưa được bao lâu thực dân Pháp quay lại xâm lược. Tháng
12/1946 toàn quốc kháng chiến bùng nổ kéo dài đến 9 năm, giáo dục đại học gặp
muôn vàn gian khổ, thiếu thốn, phải chuyển hướng phục vụ kháng chiến và kiến quốc
nhưng vẫn duy trì trưởng thành cho đến ngày chiến thắng.
* Giai đoạn từ (1954 – 1965) : Chỉ hai tháng sau khi tiếp quản thủ đô các
trường đại học và cao đẳng đã khai giảng trở lại. Ban đầu tạm ghép các trường trong
vùng kháng chiến vào các trường ở Hà Nội trong thời kỳ tạm chiếm đó là: Đại học Y
Khoa; Đại học sư phạm Văn Khoa & Đại học Văn Khoa; Đại học sư phạm Khoa Học
& Đại học Khoa Học; Trong Đại học sư phạm Văn Khoa & Đại học sư phạm Khoa
Học đều có các lớp dự bị đại học.
Đầu năm 1956 với sự giúp đỡ của các chuyên gia Liên Xô, hệ thống nhà
trường Đại học và Cao đẳng XHCN được xây dựng theo mô hình phát triển của nước
bạn đã có các trường lớn.
- Đại học Tổng Hợp do ông Nguỵ Như Kon Tum làm hiệu trưởng
- Đại học Sư phạm do ông Phạm Huy Thông làm hiệu trưởng
- Đại học Y Dược do ông Hồ Đắc Di làm hiệu trưởng
- Đại học Bách Khoa do ông Trần Đại Nghĩa làm hiệu trưởng
- Đại học Nông Lâm do ông Bùi Huy Đáp làm hiệu trưởng
Từ kinh nghiệm xây dựng 5 trường Đại học đầu tiên, sau 3 năm (1958-1960)
cải tạo XHCN ở miền Bắc đã có tất cả 9 trường Đại học với 46 ngành học.
- Trong kế hoạch 5 năm lần thứ nhất (1961-1965) do yêu cầu tăng cường đội
ngũ cán bộ khoa học kỹ thuật có trình độ CĐ-ĐH, giáo dục Đại học đã mở rộng quy
mô tăng thêm trường lớp, số lượng sinh viên, phát triển ngành học. Cho đến năm học
1964-1965 trên Miền Bắc đã có 17 trường Đại học với 97 ngành. Ngoài ra, Bộ Giáo

29
Dục đã tăng cường nguồn cử sinh viên, cán bộ đi học tập, bồi dưỡng nghiên cứu sinh,
thực tập sinh ở các nước thuộc phe XHCN, nhất là ở Liên Xô.
*Giai đoạn từ (1965-1975)
- Từ năm 1964 -1965 đế quốc Mỹ mở rộng chiến tranh phá hoại ra Miền Bắc,
làm cho chiến tranh lan ra cả nước. Ngày 5/8/1965 Thủ tướng Chính phủ ra chỉ thị số
88TTg-VG về chuyển hướng công tác giáo dục trước tình hình và nhiệm vụ mới. Chỉ
thị có đoạn: “gắn chặt hơn nữa việc giảng dạy và mọi hoạt động của nhà trường với
đời sống, với sản xuất và chiến đấu, bảo đảm an toàn, bảo đảm sức khoẻ cho học sinh,
sinh viên”. Tháng 5/1966 ngành ĐH & THCN mở “hội thi đua chống Mỹ cứu nước”
với khí thế “sẽ vượt qua muôn vàn khó khăn, gian khổ, tiếp tục nhiệm vụ đào tạo cán
bộ với quy mô ngày càng lớn hơn và chất lượng ngày càng cao hơn”. Cũng từ năm
học1964 -1965 Bộ ĐH & THCN có cách tuyển sinh mới là các tỉnh thành lập Ban
tuyển sinh để lựa chọn học sinh vào các trường ĐH & THCN. Cách tuyển chọn này
được tiếp tục thực hiện cho đến năm học 1969-1970.
Mặc dù phải đối phó với chiến tranh phá hoại ác liệt, điên cuồng của đế quốc
Mỹ ở Miền Bắc và phải chi viện đắc lực cho cách mạng giải phóng Miền Nam, nhưng
sự nghiệp giáo dục nói chung, giáo dục Đại học và THCN nói riêng đã không ngừng
phát triển về số lượng & chất lượng trong suốt 10 năm “chiến tranh huỷ diệt” như đế
quốc Mỹ đã từng tuyên bố “đưa miền Bắc Việt Nam trở về thời kỳ đồ đá cũ”. Nhưng
chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử đã giải phóng hoàn toàn Miền Nam, đất nước thống
nhất hân hoan chào đón những kỳ tích của nhiều lĩnh vực, trong đó có lĩnh vực giáo
dục Đại học & THCN của Miền Bắc.

Hình thức đào tạo

Năm học Tổng số SV Dài hạn
Chuyên tu Tại chức
tập trung
1964-1965 29.337 22.374 1.263 5.700
1965-1966 34.213 23.858 2.389 7.966
1966-1967 48.402 32.541 5.118 10.473
1967-1968 58.159 42.909 5.586 9.664
1968-1969 71.414 51.848 6.009 13.497
1970-1971 69.902 53.593 5.293 11.016
1971-1972 61.978 48.150 4.078 9.744
1972-1973 53.700 39.563 4.128 10.117
1973-1974 54.150 41.371 3.443 9.336
1974-1975 55.701 43.014 3.212 9.475

30
 Nguồn tư liệu : Niên giám thống kê của Bộ ĐH& THCN 1955-1975. Năm học
1974-1975 số cán bộ giảng dạy đã lên đến 8658 người công tác trong 41 trường
ĐH&THCN.
*Giai đoạn từ 1975-1986
Ngày 30/4/1975 chiến dịch Hồ Chí Minh toàn thắng, miền Nam hoàn toàn
giải phóng, nước nhà thống nhất. Hội nghị lần thứ 24 ban chấp hành Trung ương
khoá 3 họp đề ra nhiệm vụ cách mạng trong giai đoạn mới “đưa cả nước tiến
nhanh, tiến mạnh, tiến vững chắc lên XHCN”. Sự nghiệp giáo dục cũng đứng trước
những yêu cầu lớn lao, mới mẻ trong giai đoạn quá độ tiến lên XHCN của cả đất
nước thống nhất.
Trước ngày giải phóng, Miền Nam có 7 Viện ĐH công như Viện ĐH Sài
Gòn, Viện ĐH Huế, Viện ĐH Cần Thơ… và 11 Viện ĐH tư như: Viện ĐH Vạn
Hạnh, Viện ĐH Đà Lạt, ĐH Minh Đức, Cao Đài v.v…việc tổ chức nhà trường, quy
trình đào tạo, hệ thống văn bằng v.v…theo mô hình giáo dục của Pháp đến những
năm đầu thập kỷ 70 thì theo mô hình của Mỹ.
- Sau khi tiếp quản, chính quyền cách mạng đã tiến hành giải thể các trường
Tư Thục & trường ĐH Cộng Đồng, tổ chức lại thành 5 trường ĐH theo mô hình
nhà trường XHCN đó là:
- Đại học sư phạm thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Bách Khoa thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Kinh Tế thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Kỹ Thuật thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Nông Nghiệp thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Kiến Trúc thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Y Dược thành phố Hồ Chí Minh
- Đại học Tổng hợp Huế
- Đại học Cần Thơ
- Đại học Bách Khoa Đà Nẵng
- Đại học Đà Lạt
- Đại học sư phạm Huế
- Đại học Y Huế
- Đại học Thuỷ Sản Nha Trang
- Đại học Tây Nguyên
Từ năm 1976-1986 các trường Đại học được xác định có vai trò rất quan
trọng trong 3 cuộc cách mạng: cách mạng quan hệ sản xuất, khoa học kỹ thuật, cách
mạng tư tưởng văn hóa, trong đó cách mạng khoa học kỹ thuật là then chốt. Năm 1976
lần đầu tiên luận án phó tiến sĩ đã được bảo vệ thành công trong nước đánh dấu bước

31
phát triển mới của hệ giáo dục đại học. Đến tháng 12-1980 nước ta đã có 42 trường
Đại học và Viện NCKH được quyết định là cơ sở đào tạo sau đại học (có trình độ thạc
sĩ & phó tiến sĩ).

Vài số liệu về phát triển quy mô giáo dục CĐ & ĐH

Số
Cán bộ Tổng số Dài hạn Chuyên
Năm học trườn Tại chức
giảng dạy SV tập trung tu
g
1975-1976 59 9.642 92.097 78.637 3.493 9.967
1979-1980 79 16.386 152.327 124.971 5.831 51.525
1984-1985 93 18.717 124.120 88.921 7.940 27.259
(nguồn số liệu thống kê của Bộ GDĐT 1995)
*Giai đoạn từ 1986 đến nay
Tháng 12-1986 Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VI của Đảng Cộng Sản Việt
Nam đã mở đầu công cuộc đổi mới xây dựng đất nước theo cơ chế thị trường định
hướng XHCN. Giáo dục được xác định là quốc sách hàng đầu nhằm mục đích nâng
cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài thực hiện sự nghiệp cách mạng CNH
& HĐH đất nước.
Đường lối đổi mới toàn diện KT-XH của đại hội Đảng lần thứ 6 đã làm xuât
hiện 4 tiền đề đổi mới giáo dục ĐH Việt Nam đó là:
+ Giáo dục Đại hoc không chỉ đáp ứng nhu cầu kinh tế nhà nước, kinh tế quốc
doanh mà còn phải đáp ứng yêu cầu của các thành phần kinh tế khác và nhu cầu học
tập của toàn dân.
+ Giáo dục Đại học không chỉ dựa vào nguồn kinh phí nhà nước mà còn dựa
vào các nguồn kinh phí khác của các tổ chức xã hội trong nước hoặc do quốc tế tài trợ.
+ Giáo dục Đại học không chỉ theo chỉ tiêu kế hoạch tập trung như một bộ
phận của kế hoạch nhà nước mà còn phải làm kế hoạch theo những đơn đặt hàng,
những xu thế dự báo, những yêu cầu học tập từ nhiều phía trong xã hội.
+ Giáo dục Đại học không cần phải gắn chặt với việc phân phối người tác
nghiệp theo cơ chế hành chính bao cấp, người tác nghiệp có trách nhiệm tự lo việc làm
cho mình theo cơ chế tuyển chọn theo yêu cầu của thị trường lao động.
Quyết tâm thực hiện chủ trương đổi mới, ngành giáo dục Đại học đã đề ra 3
chương trình hành động trong 3 năm học (1987-1990) được cụ thể hoá các nội dung:
+ Cải cách, đổi mới công tác tuyển sinh, giao quyền chủ động rộng hơn cho
nhà trường Đại học và quyền được lựa chọn dự thi vào nhà trường cho thí sinh.
+ Mở rộng hệ đào tạo không chính quy có đóng học phí.
+ Tổ chức thực hiện quy trình đào tạo 2 giai đoạn.

32
 + Đẩy mạnh cuộc vận động dân chủ bầu cử lựa chọn cán bộ quản lý các trường
Đại học.
+ Tổ chức, sắp xếp chức danh cho cán bộ giảng dạy Đại học: Giáo sư, phó giáo
sư, giảng viên chính, giảng viên, trợ giảng.
+ Đẩy mạnh công tác NCKH gắn với lao động sản xuất, khoa học công nghệ
tiếp cận với nền kinh tế tri thức.
Từ đầu những năm 90 của thế kỷ XX, giáo dục Đại học Việt Nam đã có những
chuyển biến rất căn bản, song vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu tăng tốc phát triển kinh
tế - xã hội. Tháng 4/1990 chính phủ ra quyết định thành lập Bộ GD&ĐT để quản lý
thống nhất hệ thống giáo dục quốc dân từ bậc mầm non cho đến giáo dục Đại học và
sau Đại học.
Tháng 7/1991 đại hội Đảng Cộng Sản Việt Nam khoa VII thông qua “cương
lĩnh xây dựng CNXH trong thời kỳ quá độ”, ngành giáo dục Đại học đã thực hiện 5
chương trình mục tiêu, đó là:
Chương trình 1: Các mục tiêu, nội dung, phương pháp đào tạo
Chương trình 2: Đẩy mạnh NCKH- LĐSX gắn nhà trường với xã hội
Chương trình 3: Đổi mới công tác tổ chức và quản lý GDĐH
Chương trình 4: Xây dựng và bồi dưỡng cán bộ giảng dạy & cán bộ quản lý
GDĐH
Chương trình 5: Đào tạo, bồi dưỡng nhân tài và phát triển đội ngũ cán bộ cho
một số ngành mũi nhọn
Căn cứ thực tiễn và tham khảo kinh nghiệm xây dựng, phát triển hệ thống
trường ĐH& CĐ trên thế giới từ năm 1993-1994 hệ thống ĐH & CĐ đã được tổ chức,
sắp xếp như sau:
1. Thành lập 2 ĐH Quốc Gia
ĐH Quốc Gia Hà Nội (1994)
ĐH Quốc Gia thành phố Hồ Chí Minh (1995)
2. Thành lập ĐH Vùng (4/4/1994)
ĐH Thái Nguyên
ĐH Huế
ĐH Đà Nẵng
Các trường ĐH trên đều là trường ĐH đa ngành
Có một số trường khác cũng là ĐH đa ngành nhưng không gọi là ĐH Quốc
Gia hay ĐH Vùng nhưng cũng mang tính chất vùng như ĐH Cần Thơ (vùng đồng
bằng sông Cửu Long) ĐH Đà Lạt, ĐH Vinh, ĐH Tây Bắc, ĐH Quy Nhơn.
3. Các trường ĐH chuyên ngành

33
 Đây là các trường đào tạo một ngành hay một nhóm ngành như kỹ thuật, nông
nghiệp, thuỷ sản,…các trường này phần lớn tập trung ở các thành phố lớn như Hà Nội
đó là: Đại học Bách Khoa, ĐH Thương Mại, ĐH Ngoại Thương, ĐH Kiến Trúc, ĐH
Kinh Tế Quốc Dân, v.v…,ở thành phố Hồ Chí Minh có nhiều trường như: ĐH Kinh
Tế, ĐH Xây Dựng, ĐH Sư Phạm, ĐH Kỹ Thuật, v.v…Một số trường ĐH chuyên
ngành đặt ở các tỉnh như: ĐH Lâm Nghiệp (Hà Tây) ĐH Hàng Hải (Hải Phòng) ĐH Y
(Thái Bình).v.v…
4. Trường ĐH thuộc tỉnh
Gần đây chính phủ cho phép thành lập trường ĐH công lập thuộc tỉnh như: ĐH
Hồng Đức (Thanh Hoá), ĐH Hùng Vương (Phú Thọ), ĐH An Giang.
5. Các loại trường ĐH khác
- ĐH Mở ở các thành phố Hà Nội và Thành Phố Hồ Chí Minh. Hình Thức
các trường này gần như trường Bán Công (cơ sở trường học của nhà nước, kinh tế tự
quản).
- ĐH dân lập là loại hỡnh trường do một tổ chức xã hội đỡ đầu đứng ra thành
lập, cơ sở vật chất tự lo, tài chính tự quản, nhà trường quyết định mức học phí và trả
lương cho cán bộ giảng dạy. Hiện nay đã có hơn 20 trường ĐH dân lập như ĐH Đông
Đô, ĐH Phương Đông, ĐH Thăng Long (Hà Nội), ĐH Văn Lang, ĐH Ngoại Ngữ- Tin
Học (thành phố Hồ Chí Minh), ĐH Duy Tân (Đà Nẵng) ĐH Bình Dương, ĐH Vĩnh
Long.v.v…
+ Các trường dự bị ĐH thu nạp học sinh tốt nghiệp THPT con em các dân tộc
ít người, con em nông dân vùng sâu vùng xa, các gia đình thuộc diện chính sách. Hiện
nay có một số trường học được xây dựng khang trang như: Dự bị ĐH Sầm Sơn (Thanh
Hoá), Nha Trang, Phú Thọ, thành phố Hồ Chí Minh.
+ Trung tâm hay cơ sở ĐH cũng là một loại trường ĐH nhưng chưa hoàn
chỉnh, do thủ trưởng một ngành hay một tỉnh hoặc hiệu trưởng của một trường ĐH
thành lập. Hiện nay có hai trung tâm: một của ngành ngân hàng, một của thành phố Hồ
Chí Minh và ba cơ sở: một của trường ĐH Giao Thông, một của trường ĐH Ngoại
Thương và một của trường ĐH Văn Hoá. Nhiều tỉnh có trung tâm Giáo Dục Thường
xuyên mở các lớp ĐH tại chức, từ xa, thu nạp cả cán bộ, công nhân viên vừa học vừa
làm, cả học sinh không thi đậu vào các trường khác.
6. Các trường CĐ
Hiện nay có hơn 100 trường Cao Đẳng, trong đó có 65 trường CĐ sư phạm -
nếu tổng các trường ĐHSP & các khoa sư phạm trong các trường ĐH (khoa sư phạm-
trường ĐH Đà Lạt, khoa sư phạm- trường ĐH An Giang, khoa sư pham- ĐH Quốc Gia
Hà Nội.v.v…) thì có đến 110 đơn vị đào tạo chuyên ngành sư phạm- đội ngũ giáo viên
từ mầm non cho đến ĐH và sau ĐH (một số Viện như Viện Chương Trình Chiến

34
Lược- Viện QLGD- Viện sư phạm các trường ĐH cũng tham gia đào tạo cao học và
NCS).
Ngày4/4/2001 Thủ Tướng chính phủ đã ký quyết định số 47 về quy hoạch
mạng lưới trường ĐH-CĐ giai đoạn 2001- 2010.
- Hiện nay, ngoài hai trường ĐH Quốc Gia Hà Nội & ĐH Quốc Gia thành phố
Hồ Chí Minh trực thuộc Chính phủ, còn hầu hết các trường ĐH trực thuộc Bộ
GD&ĐT, tức là bộ phận trực tiếp quản lý nhân sự, cung cấp một phần ngân sách. Số
còn lại trực thuộc các Bộ khác như trường Đại học Y Khoa, Dược Khoa Hà Nội thuộc
Bộ Y tế, Trường ĐH Văn Hoá Hà Nội thuộc Bộ Văn Hoá Thông Tin. Có nhiều đầu
mối bộ, ngành, địa phương, tổ chức kinh tế trực tiếp quản lý giáo dục.
Mạng lưới các trường Đại học, Cao đẳng trong những năm gần đây đã tăng tốc
phát triển rộng khắp trong cả nước đáp ứng nhu cầu phát triển ngành, nghề của xã hội
Việt Nam trong giai đoạn CNH - HĐH và hội nhập quốc tế.
Theo cuốn “Những điều cần biết về tuyển sinh” của BGD & ĐT thì mạng lưới
trường ĐH và CĐ năm học 2008 trong cả nước là 390 trường. Miền Bắc có 189 trường
trong đó có 91 trường Đại học và 98 trường Cao Đẳng. Miền Nam có 201 trường,
trong đó có 87 trường Đại học và 114 trường Cao đẳng. Thí sinh được dự thi theo
nhiều khối, ngành, nghề: Khối A: Toán, Lý, Hoá; Khối B: Sinh, Toán, Hoá; Khối C:
Văn, Sử, Địa; Khối D1: Văn, Toán, Tiếng Anh; Khối D2: Văn, Toán, Tiếng Nga; Khối
D3: Văn, Toán Tiếng Phỏp; Khối D4: Văn, Toán, Tiếng Trung; Khối D5: Văn, Toán,
Tiếng Đức; Khối D2: Văn, Toán, Tiếng Nhật. Khối H: Văn (đề thi khối C) Hội hoạ, bố
cục; Khối N: Văn (đề thi khối C), Kiến thức âm nhạc, năng khiếu âm nhạc; Khối M:
Văn, Toán Văn (đề thi khối D) Đọc, kể diễn cảm, hát; Khối T: Sinh, Toán (đề thi khối
B) Năng khiếu TDTT; Khối V: Toán, Lý (đề thi khối A) Vẽ mỹ thuật; Khối S: Văn, 02
môn năng khiếu điện ảnh; Khối R: Văn, sử (đề thi khối C) năng khiếu báo chí; Khối K:
Toán, Lý, kỹ thuật nghề.
2.3.2. Giáo dục đại học ở miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954-1975
Hệ thống giáo dục đại học miền Nam Việt Nam dưới thời Mĩ - Nguỵ được tổ
choc thành những đơn vị tự quản gọi là viện đại học. Mỗi viện đại học gồm một số
trường đại học, khoa hoặc phân khoa thành viên. Trước giải phóng, hệ thống giáo dục
đại học ở miền Nam có các cơ sở sau:
- 4 viện đại học công lập là: Viện Đại học Sài Gòn, Viện Đại học Bách khoa
Thủ Đức, Viện Đại học Huế, Viện Đại học Cần Thơ.
- 3 trường Đại học cộng đồng công lập (chương trình đào tạo 2 năm) là: Viện
Đại học Mĩ Tho, Viện Đại học Nha Trang, Viện Đại học Đà Nẵng.
- 11 viện đại học tư (phần lớn các tổ chức tôn giáo đứng ra mở).

35
 Tổng số sinh viên thời điểm đông nhất là 166.000 (trong đó có một số học
theo kiểu ghi tên).
Viện Đại học Sài Gòn thành lập năm 1949, vốn là một chi nhánh của Viện
Đại học Hà Nội. Đến năm 1954, Viện Đại học Hà Nội chuyển vào Sài Gòn, sau khi sát
nhập với chi nhánh Viện Đại học Hà Nội ở Sài Gòn vào năm 1955 thành Viện Đại học
Sài Gòn. Viện có 8 khoa: luật, văn khoa, khoa học, sư phạm, y học, nha khoa, dược
khoa, kiến trúc.
Viện Đại học Huế thành lập năm 1957 gồm 5 khoa: luật, văn khoa, khoa học,
y khoa, sư phạm. Năm học 1974-1975 có 9142 sinh viên.
Viện Đại học Cần Thơ thành lập năm 1966 gồm có 5 khoa: luật, y khoa, khoa
học, nông nghiệp, sư phạm. Năm học 1974-1975 có 8500 sinh viên.
Viện Đại học Bách khoa Thủ Đức thành lập năm 1973 trên cơ sở sát nhập 3
trường vốn có từ trước là Đại học Kĩ thuật Phú Thọ (Sài Gòn), Đại học Nông nghiệp
Thủ Đức và Đại học Sư phạm Kĩ thuật Thủ Đức. Năm học 1974-1975 có 2800 sinh
viên.
Các trường đại học cộng đồng do các địa phương thành lập và đài thọ gồm có
các trường sau:
Trường Đại học Cộng đồng Nha Trang thành lập năm 1971, năm học 1974-
1975 có 650 sinh viên.
Trường Đại học Cộng đồng Đà Nẵng thành lập năm 1974, năm học 1074-
1975 có 1500 sinh viên.
Trường Đại học Cộng đồng Mĩ Tho thành lập năm 1974, năm học 1974-1975
có 500 sinh viên.
Cơ sở vật chất của 3 trường này đều phải mượn của các trường khác. Đội ngũ
giáo viên của 3 trường này cũng mượn của các cơ sở khác.
Bên cạnh các viện đại học công và các trường đại học cộng đồng còn có 12
viện đại học tư như: Viện Đại học Đà Lạt thành lập năm 1958, năm học 1974-1975 có
6000 sinh viên; Viện Đại học Vạn Hạnh thành lập năm 1964, năm học 1974-1975 có
8000 sinh viên; Viện Đại học Hoà Hảo thành lập năm 1971, năm học 1974-1975 có
4000 sinh viên; Viện Đại học Minh Đức thành lập năm 1972, năm học 1974-1975 có
5000 sinh viên…Tổng số sinh viên các viện đại học tư năm học 1974-1975 là 30.000
sinh viên.
Về chế độ tuyển sinh: Mỗi trường đều có một chế độ tuyển sinh riêng, nhưng
nói chung có 3 cách cơ bản sau:
Thứ nhất, học sinh đỗ tú tài (12 năm) được ghi tên vào các trường luật, văn
khoa và một số trường đại học khoa học.

36
 Thứ hai, học sinh ghi tên không qua kì thi tuyển nhưng nhà trường chọn dựa
trên kết quả thi tú tài.
Thứ ba, một số trường có quy định tiêu chuẩn được dư thi và tổ choc thi tuyển
khá chặt chẽ.
Chế độ học tập ở bậc đại học có 3 hình thức:
- Chứng chỉ: Đây là hình thức áp dụng theo mô hình của Pháp. Chương trình
được chi ra làm nhiều chuyên đề. Sinh viên thi đỗ chuyên đề nào thì được cấp chứng
chỉ chuyên đề đó. Sinh viên cso quyền được lựa chọn những chuyên đề mình thích để
học. Sinh viên tích luỹ đủ số chứng chỉ theo quy định thì được cấp một loại bằng nhất
định.
- Học theo năm học: Các môn học được bố trí theo từng môn học. Sau mỗi
năm sinh viên thi hết năm rồi xét lên lớp. Năm cuối thi tốt nghiệp.
- Học theo chế độ tín chỉ: chia môn học ra thành số giờ nhất định (thường chia
khoảng 16 đến 30 giờ). Sinh viên hoàn thành số giờ về một vấn đề thì được công nhận
xong một tín chỉ. Số tín chỉ là do quy định của mỗi trường. Sinh viên phải qua một số
lượng tín chỉ nhất định mới công nhận tốt nghiệp (thường từ 100 đến 120 tín chỉ). Học
theo tín chỉ là theo mô hình giáo dục đại học của Mĩ.
Tóm lại, Có thể nói từ khi hình thành trường đại học đầu tiên (Quốc Tử Giám)
vào năm 1075 đến nay, trải qua bao thăng trầm lịch sử, nền giáo dục đại học Việt Nam
vẫn phát triển không ngừng, đặc biệt là sau khi đất nước giành được độc lập. Từ chỗ
chúng ta chỉ có các trường đại học ở các thành phố lớn thì nay hầu như khắp tất cả các
tỉnh đều có trường đại học và cao đẳng, số lượng lên đến gần 400 trường trên cả nước.
Với số lượng đó, cơ bản chúng ta đã đáp ứng được nhu cầu học tập của nhân dân và
nguồn nhân lực chất lượng cao, đáp ứng sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự học

A. Câu hỏi thảo luận và tình huống
1. Những đặc điểm chung của sự hình thành nền giáo dục đại học ở phương Đông
và phương Tây.
2. Tiêu chí đánh giá, xếp hạng một trường đại học và ý nghĩa của nó. Chúng ta có
thể học tập được gì qua nghiên cứu một số trường đại học nổi tiếng trên thế giới.
3. Những thành tựu và hạn chế của giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn từ năm
1975 đến nay.
4. Các trường đại học nước ta có thể xây dựng theo mô hình các trường đại học
nổi tiếng trên thế giới được không? Tại sao?

37
 5. Nếu chúng ta đầu tư kinh phí trên đầu sinh viên tương đương với các trường có
chất lượng cao trên thế giới (ví dụ, Harvart 40.000USD/ 1 năm/1 sinh viên) thì liệu
chất lượng có nâng lên tương đương với họ không?
B. Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá
1. Phân tích quá trình hình thành và phát triển giáo dục đại học ở phương Tây.
2. Phân tích quá trình hình thành và phát triển giáo dục đại học ở phương Đông.
3. Trình bày những hiểu biết của bản thân về một trường đại học nổi tiếng trên
thế giới mà mình yêu thích.
4. Những đặc điểm của giáo dục đại học Việt Nam thời kì phong kiến.
5. Những đặc điểm của nền giáo dục đại học Việt Nam thời kì pháp thuộc.
6. Giáo dục Đại học Việt Nam giai đoạn 1945 - 1954 và những đóng góp của nó
trong sự nghiệp kháng chiến, kiến quốc.
7. Giáo dục đại học miền Bắc Việt Nam giai đoạn 1954 - 1975 và những đóng
góp của nó trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.
8. Những đặc điểm của giáo dục đại học miền Nam Việt Nam giai đoạn 1954-
1975.
9. Giáo dục đại học Việt Nam từ năm 1975 đến nay, thực trạng và giải pháp nâng
cao chất lượng giáo dục đại học.
Tài liệu tham khảo
1. Bộ Giáo dục và Đào tạo (1995), 50 năm phát triển sự nghiệp giáo dục và đào
tạo.
2. Bộ Giáo dục và Đào tạo (2008), Những điều cần biết về tuyển sinh đại học và
cao đẳng năm 2008, NXB Giáo dục - Hà Nội.
3. Phạm Minh Hạc (2007), Giáo dục Việt Nam trước thế kỉ XXI, NXB Chính trị
Quốc gia - Hà Nội.
4. Bùi Minh Hiền (2005), Lịch sử giáo dục Việt Nam, NXB ĐHSP Hà Nội.
5. Nguyễn Lân (1958), Lịch sử giáo dục thế giới, NXB Giáo dục - Hà Nội.
6. Hồ Hữu Nhật (1998), Lịch sử giáo dục – Sài Gòn thành phố Hồ Chí Minh,
NXB Trẻ.
7. Vũ Dương Ninh (1998), Lịch sử văn minh thế giới, NXB Giáo dục
8. http:// WWW. Arwu. Org/rank/2005/ARWU2005_Top100.htm
9. http://newshub.nus.edu.sg/headlines/0511/ranking_nov05.htm
10. http://ed.sjtu.edu.cn/rank/2006/ARWU2006Resources.htm#RankingG
11. http://vietnamnet.vn/dhqt/cactruong/
12. http://vi. Wikipedia. Org/wiki/

38
 CHƯƠNG 2
XU HƯỚNG PHÁT TRIỂN GIÁO DỤC ĐẠi HỌC TRÊN THẾ GIỚi
Phan Thanh Long
Mục đích yêu cầu:
Học chương này yêu cầu học viên phải nắm vững một số vấn đề sau:
- Các quan điểm phát triển giáo dục đại học trên thế giới, ưu nhược điểm của mỗi
quan điểm phát triển.
- Xu hướng phát triển giáo dục đại học hiện nay.
- Một số nền giáo dục đại học tiêu biểu trên thế giới.
- Liên hệ với thực tiễn giáo dục đại học Việt Nam.
1. Một số quan điểm về phát triển giáo dục đại học
Giáo dục là một hiện tượng chịu sự quy định của xã hội, trước hết là các điều
kiện kinh tế xã hội. Việc phát triển giáo dục đại học của một quốc gia cũng phụ thuộc
vào điều kiện kinh tế xã hội của quốc gia đó. Phát triển giáo dục đại học là nhằm đáp
ứng nhu cầu về lực lượng lao động chất lượng cao của nền sản xuất xã hội nói riêng và
sự phát triển xã hội nói chung. Xét theo lịch sử phát triển của xã hội từ trước tới nay và
yêu cầu của xã hội đối với giáo dục nói chung và giáo dục đại học nói riêng chúng ta
thấy nổi lên một số quan điểm phát triển giáo dục đại học sau đây:
1.1. Giáo dục tinh hoa (educatiom for elite)
Giáo dục đại học theo hướng hàn lâm, tinh hoa chủ yếu trong các xã hội chậm
phát triển, nền kinh tế sản xuất còn hậu, đòi hỏi về lực lượng lao động có trình độ cao
rất ít. Trong lịch sử, giáo dục tinh hoa xuất hiện và tồn tại chủ yếu trong nền kinh tế
nông nghiệp và tiền công nghiệp. Tương ứng với trình độ phát triển kinh tế xã hội, nhà
nước chỉ có một nguồn lực nhất định để đầu tư cho giáo dục. Do nguồn lực còn hạn
chế, để sử dụng một cách có hiệu quả cho toàn xã hội, nhiều quốc gia đã đào tạo bậc
đại học theo hướng “tinh hoa”, theo phương châm ít mà tinh. Tư tưởng này một mặt
tương ứng với khả năng cụ thể của xã hội, một mặt phù hợp với lợi ích của giai cấp
thống trị xã hội. Hệ thống các trường đại học các nước phương Tây trước đây và các
trường “quốc tử giám” của các nước phương Đông theo Nho học là những điển hình
của tư tưởng này.
Gọi là giáo dục tinh hoa vì một số lí do cơ bản sau: Thứ nhất, chỉ một số người
ưu tú và những người có quyền lực trong xã hội được hưởng nền giáo dục đại học.
Hầu hết nhân dân lao động không bao giờ có quyền được hưởng nền giáo dục này. Vì
thế, trong xã hội có rất ít người có học vấn đại học, họ là những người quyền quý đại
diện cho nền văn minh của xã hội. Có ít người được hưởng nền giáo dục đại học vì nhà
nước không có đủ điều kiện trường lớp, tài liệu, tiền bạc, cơ sở vật chất, giáo

39
viên…đáp ứng cho nhu cầu học tập của người dân. Đặc biệt là nền sản xuất xã hội
không đòi hỏi nhiều người có trình độ cao như vậy nên không tạo ra được động lực
học tập của đông đảo người dân trong xã hội. Mặt khác, người dân cũng không có đủ
điều kiện để hưởng thụ nền giáo dục này (không có đủ tiền bạc, điều kiện, vị thế xã
hội, cơ chế, chính sách của nhà nước…).
Thứ hai là, giáo dục đại học chủ yếu học tập những tri thức tinh tuý nhất mang
tính hàn lâm, kinh viện. Giáo dục đại học là nơi sáng tạo, sản sinh ra các tri thức mới
và lưu truyền trong một phạm vi hẹp của xã hội. Những người học đại học được xếp
vào hàng ngũ trí thức và lao động trí óc thuần khiết tách biệt với đời sống lao động
chân tay của đại đa số nhân dân lao động.
Nền giáo dục tinh hoa đào tạo có tính chất nhỏ giọt nhằm duy trì và phát triển văn
hoá xã hội. Quá trình lựa chọn thi tuyển cũng như quá trình đào tạo rất phức tạp và
rườm rà, kém hiệu quả nhưng lại đòi hỏi hết sức khắt khe và chặt chẽ. Chẳng hạn, thời
phong kiến ở nước ta cứ 3 năm mới mở một khoa thi để chọn ra một trạng nguyên,
một bảng nhãn, một thám hoa (tương đương với đào tạo sau đại học bây giờ) và vài
chục cử nhân. Ngay cả số người học đến tú tài cũng đã rất hạn chế rồi (mỗi huyện chỉ
có vài người). Trong một quốc gia có hệ thống giáo dục tinh hoa là chính thức bao giờ
cũng có sự hợp tác, bổ trợ của các hình thức và hệ thống phi chính thức. Ví dụ, thời Hi
Lạp cổ đại, Platon đã sáng lập ra nhà trường Lycee tinh hoa nổi tiếng để đào tạo ra các
nhà bác học nổi tiếng, nhưng Platon cũng chủ trì trường Peripateci lừng danh để phổ
biến kiến thức cho đông đảo nhân dân.
Trong xã hội phong kiến Việt Nam, bên cạnh một số rất ít trường quốc lập tinh
hoa vẫn có một mạng lưới rộng rãi các trường tư thục gánh vác nhiệm vụ giáo dục
đông đảo nhân dân. Thậm chí trong mạng lưới trường tư thục cũng có nhiều trường
đào tạo theo lối tinh hoa. Thời kì Pháp thuộc, chính quyền thực dân cũng thiết lập hai
hệ thống giáo dục tinh hoa và phi tinh hoa.
Ăng ghen đã từng nói: khi nền sản xuất xã hội đòi hỏi thì nó có tác dụng thúc đẩy
khoa học kĩ thuật hơn hàng chục trường đại học. Quả là đúng như vậy, trong nền sản
xuất nông nghiệp lạc hậu không đỏi hỏi nhiều về khoa học kĩ thuật, không cần có trình
độ cao con người vẫn có thể tham gia tích cực vào quá trình sản xuất đó. Chính vì thế,
giáo dục đại học trở thành thứ xa xỉ của xã hội, trở thành một thứ xa vời đối với người
dân lao động. Khi nền sản xuất phát triển, đặc biệt là trong nền kinh tế công nghiệp,
kinh tế tri thức, con người muốn tham gia lao động thì phải qua đào tạo và yêu cầu
trình độ ngày càng cao, buộc mọi người phải đi học, học liên tục và học suốt đời. Giáo
dục đại học trở thành phổ biến rộng rãi cho mọi người tham gia học với mọi hình thức
phù hợp với điều kiện bản thân.

40
 Ngày nay, nhiều nước chậm phát triển, giáo dục đại học vẫn đào tạo theo hướng
tinh hoa. Chính vì thế, những nước này đã chậm phát triển lại càng chậm phát triển và
lạc hậu thêm.
Nhận thức được vai trò của giáo dục trong nền kinh tế tri thức, nhiều nước trong
đó có Việt Nam đã có nhiều chính sách phát triển giáo dục, coi giáo dục là quốc sách
hàng đầu và phải tập trung phát triển giáo dục đi trước một bước so với sự phát triển
kinh tế xã hội nhằm tạo cơ hội cho việc đi tắt, đón đầu sự phát triển của thế giới.
Giáo dục tinh hoa không còn phù hợp với thời đại ngày nay. Nền sản xuất lớn,
sản xuất theo công nghiệp hoá và hiện đại hoá, nhất là nền kinh tế tri thức đòi hỏi giáo
dục phải đào tạo hàng loạt người lao động có trình độ cao. Giáo dục đại học phải
chuyển từ đào tạo tinh hoa sang giáo dục đại chúng. Mọi người phải được tiếp cận với
nền giáo dục đại học dưới mọi hình thức để tham gia vào nền sản xuất xã hội. Nền
giáo dục tinh hoa không thể đáp ứng được yêu cầu của nền sản xuất mới nên người ta
đã mở ra rất nhiều trường cao đẳng và đại học. Tuy vậy, người ta vẫn duy trì một bộ
phận giáo dục tinh hoa chất lượng cao để phát triển khoa học kĩ thuật theo hướng hàn
lâm. Ví dụ, ở Hoa kì ngày nay người ta đã chọn khoảng 1-2% sinh viên trong các
trường đại học đào tạo theo hướng tinh hoa.
1.2. Giáo dục vì nguồn nhân lực (education for manpower)
Nền sản xuất xã hội càng phát triển (yêu cầu về sản xuất, kinh doanh, dịch
vụ…ngày càng tăng) thì nhu cầu nhân lực của xã hội càng tăng cả về số lượng lẫn chất
lượng. Ban đầu, đòi hỏi về trình độ đào tạo của lực lượng lao động chưa cao, một bộ
phận của hệ thống giáo dục đảm nhiệm chức năng giảng dạy các kiến thức trực tiếp
phục vụ sản xuất, dịch vụ, kinh doanh, quản lí. Hiện tượng này đã diễn ra nhanh chóng
trong các nước công nghiệp phương Tây. Giai đoạn này là sự kết hợp hài hoà giữa
giáo dục tinh hoa và giáo dục vì nguồn nhân lực.
Khi nền sản xuất xã hội càng hiện đại, đòi hỏi lực lượng tham gia lao động có
trình độ ngày càng cao, những cơ sở đào tạo trực tiếp dần dần mất tác dụng. Lúc này,
giáo dục đại học trở thành cơ sở đào tạo lực lượng lao động chính cho xã hội. Nguồn
nhân lực chất lượng cao này sẽ tham gia vào các ngành sản xuất chính của xã hội như
điện tử viễn thông, công nghệ vật liệu mới, công nghệ sinh học, công nghệ na nô, công
nghệ vũ trụ,…và tạo ra của cải vật chất chính cho xã hội. Để đáp ứng nhu cầu nguồn
nhân lực, hàng loạt các trường đại học, cao đẳng được mở ra cả công lập và ngoài
công lập và đào tạo với nhiều phương thức khác nhau. Với quan điểm đào tạo này đã
giúp cho nhiều nước tiến hành công nghiệp hoá, hiện đại hoá thành công.
Ở nước ta với đặc thù xã hội đang tồn tại nhiều nền kinh tế đan xen nhau (kinh tế
nông nghiệp, kinh tế công nghiệp và bắt đầu hình thành một bộ phận của nền kinh tế
tri thức) vì thế giáo dục đại học cũng đan xen nhau giữa giáo dục tinh hoa và giáo dục

41
vì nguồn nhân lực. Tuy vậy, giáo dục đại học đang chuyển dần sang vì nguồn nhân lực
là chính. Bằng chứng là nhiều trường đại học được mở ra cả công lập và ngoài công
lập, cả trung ương và các khu vực, các địa phương. Tỉ lệ sinh viên trên một vạn dân
ngày càng cao. Dự kiến đến năm 2010 tỉ lệ sinh viên trên một vạn dân ở nước ta là
200. Đây là một tỉ lệ còn rất thấp so với khu vực và thế giới. Để tiến hành công nghiệp
hoá, hiện đại hoá thành công và xây dựng bảo vệ Tổ quốc chúng ta phải nâng tỉ lệ sinh
viên đại học cao hơn nữa, tạo ra một cơ cấu lao động hợp lí về các loại trình độ, các
vùng miền, các ngành sản xuất. Các trường đại học phải trở thành nơi đào tạo nguồn
nhân lực chính cho xã hội.
1.3. Giáo dục đại chúng (Education for mass)
Khi xã hội đạt tới một mức độ phát triển nhất định về kinh tế-xã hội, đời sống vật
chất và tinh thần của đại đa số nhân dân được cải thiện, nhận thức về giá trị giáo dục
được nâng cao, nhu cầu được hưởng thụ giáo dục đại học của người dân trở thành phổ
biến. Mọi người dân đều có nhu cầu học tập nâng cao trình độ, một mặt nhằm thoả
mãn nhu cầu văn hoá tinh thần của cá nhân, một mặt nhằm đáp ứng nhu cầu về nguồn
nhân lực của xã hội. Những tiến bộ của khoa học kĩ thuật, sự phát triển sản xuất, dịch
vụ, kinh doanh đòi hỏi đội ngũ nhân lực đông đảo, có trình độ ngày càng cao tạo nên
trong xã hội những đòi hỏi rộng lớn về giáo dục ở trình độ cao. Trước tình hình đó đã
tạo ra yêu cầu phải có một nền giáo dục đại chúng (kể cả giáo dục đại học) nhằm tạo
điều kiện thuận lợi cho đông đảo nhân dân, để tất cả mọi người được học tập, phát huy
nhân cách của mình và đáp ứng nhu cầu to lớn của thị trường nhân lực trong một xã
hội phát triển.
Trên thế giới, nhiều nước đã có những đặc điểm của nền giáo dục đại học đại
chúng. Tiêu biểu là hệ thống giáo dục của Mĩ. Giáo dục được phổ cập rộng rãi trong xã
hội và ở bậc học ngày càng cao. Đào tạo nghề nghiệp được mở rộng khắp mọi nơi,
giáo dục đại học và cao đẳng phát triển mạnh mẽ cả về quy mô, tổ chức, phương thức
đào tạo, đa ngành, đa dạng, đa trình độ, đa chuyên môn…Hệ thống này tỏ ra thích hợp
với các quốc gia có nền kinh tế thị trường và có trình độ khoa học công nghệ cao.
Nhiều nước phát triển đang tiếp thu hình thức giáo dục này để phát triển giáo dục ở
quốc gia mình. Các bậc học như cao học ở trình độ sau đại học, các trường cao đẳng
cộng đồng vốn chỉ phát triển tại Hoa Kì thì nay dần dần trở thành phổ biến ở nhiều
nước ở châu Âu và châu Á.
Giáo dục đại chúng thể hiện ở quy mô giáo dục rộng lớn, chất lượng giáo dục đa
dạng, nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục phát triển tự do, linh hoạt
nhằm đáp ứng kịp thời nhu cầu xã hội. Mọi người dân đều có quyền học tập dưới mọi
hình thức phụ thuộc vào điều kiện của từng cá nhân. Nhà nước có nhiều chính sách
khuyến khích người dân học tập nâng cao trình độ học vấn cũng như nghề nghiệp.

42
 Bên cạnh hệ thống giáo dục đại chúng rộng lớn, trong xã hội vẫn tồn tại một bộ
phận giáo dục tinh hoa, quy mô nhỏ nhưng chất lượng cao. Hệ thống giáo dục đại học
Hoa Kì là một ví dụ điển hình về mô hình đào tạo này. Bên cạnh hàng nghìn trường
cao đẳng cộng đồng với chất lượng phổ cập lại có hàng trăm trường đại học của các
bang có chất lượng cao và hàng chục đại học, viện nghiên cứu có chất lượng đào tạo
cao nhất thế giới hiện nay. Liên tục nhiều năm “Times Higher Education Supplement”
đã công bố bảng xếp loại 100 trường đại học xuất sắc nhất, trong đó các vị trí đứng
đầu chủ yếu thuộc về các trường đại học của Mĩ. Dù vị trí thứ hạng các trường luôn có
sự thay đổi, song nền giáo dục đại học Mĩ luôn chiếm ưu thế tuyệt đối trên thế giới.
Năm 2010, người ta ghi nhận sự tiến bộ vượt bậc của Trung Quốc khi có 2 trường đại
học lọt vào tốp 10 của thế giới.
Ngoài hệ thống giáo dục nói trên, nhà nước Mĩ còn khuyến khích các tập đoàn,
các cơ sở sản xuất, kinh doanh, nhà máy, xí nghiệp…mở trường đào tạo cung cấp
nguồn nhân lực trực tiếp theo yêu cầu sản xuất của các tổ chức đó. Đây cũng là một
hình thức đào tạo hiệu quả và thiết thực mà nhiều nước trên thế giới đang học tập.
Ngoài ra, hình thức kết hợp đào tạo giữa cơ sở sản xuất và các nhà trường cũng rất
phát triển. Chúng ta có thể thấy mối quan hệ đào tạo giữa các hệ thống giáo dục trong
xã hội ngày nay như sau:

Hệ giáo dục
đại chúng
Hệ
giáo dục
tinh hoa
Hệ đào tạo
nghề nghiệp

Giáo dục đại chúng đang là một xu thế tất yếu trong quá trình phát triển của xã
hội hiện nay. Đây là một xu thế giáo dục có khả năng đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực
ngày càng cao cả về số lượng lẫn chất lượng của xã hội.
Tư tưởng giáo dục đại chúng xuất hiện khá sớm ở Việt Nam. Ngay trong đề
cương văn hoá của Đảng ta những năm 40 của thế kỉ trước đã đề cập đến việc xây
dựng một nền văn hoá đại chúng. Ngày nay trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại
hoá đất nước việc thực hiện tư tưởng giáo dục đại chúng càng có cơ hội phát triển.
Hàng loạt trường đại học, cao đẳng đã được mở ra để đáp ứng nhu cầu học tập của
nhân dân và nhu cầu nguồn nhân lực của xã hội. Theo con số thống kê năm 2007 cả
nước ta có 304 trường đại học và cao đẳng. Đại học có 130 trường, cao đẳng có 174

43
trường. Có 2 trường đại học quốc gia và một số đại học vùng có các trường đại học
thành viên. Ví dụ, Đại học Quốc gia Hà Nội có 7 trường đại học thành viên, Đại học
Quốc gia TP Hồ Chí Minh có 5 trường đại học thành viên, Đại học Thái Nguyên có 7
trường đại học thành viên và 1 trường cao đẳng, Đại học Huế có 7 trường đại học
thành viên, Đại học Đà Nẵng có 6 trường đại học thành viên.
1.4. Giáo dục trong một xã hội học tập (Education in learning society)
Những năm cuối thế kỉ XX và đầu thế kỉ XXI, tốc độ phát triển khoa học kĩ thuật
và công nghệ nhanh chưa từng có trong lịch sử loài người. Những khả năng của khoa
học và công nghệ, khả năng sản xuất và kinh doanh cũng như quản lí xã hội phát triển
vượt bậc ngoài sức tưởng tượng của mỗi người. Nhân loại đứng trước nhiều cơ hội và
cũng phải đối mặt với nhiều thách thức. Những điều kiện để đảm bảo cho toàn thể
nhân loại có một cuộc sống ấm no hạnh phúc hầu như đã đạt được tương đối cơ bản.
Nhưng những khó khăn đang đặt ra cũng không phải là nhỏ và không thể khắc phục
một cách dễ dàng một sớm một chiều. Đó là sự nghèo đói, ngu dốt, áp bức, bóc lột,
chiến tranh, khủng bố, cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường…đang đè nặng lên
nhân loại.
Làm thế nào để phát huy và khai thác được những cơ hội và ứng phó với những
thách thức? Nhân loại đã nhận thức được rằng: chỉ có phát triển giáo dục mới có thể
giải quyết một cách triệt để những vấn đề nêu trên. Giáo dục là phương thức chính yếu
để mang lại sự phát triển nhân cách tốt đẹp, thiết lập mối quan hệ cần có giữa các cá
nhân, các cộng đồng, các dân tộc và các quốc gia. Nền giáo dục này phải là nền giáo
dục đại chúng phục vụ cho tất cả mọi người trong xã hội. Không những thế, nền giáo
dục này phải đáp ứng nhu cầu học tập liên tục và suốt đời của mọi người. Bất cứ ai, dù
ở đâu, thời điểm nào cũng có thể học tập theo khả năng của mình để phát triển nhân
cách, tìm kiếm việc làm và thăng tiến…Một xã hội như vậy gọi là xã hội học tập
(learning society). Chủ thuyết xã hội học tập có thể xem là triết lí giáo dục của thời đại
ngày nay.
Trong xã hội ngày nay đòi hỏi mỗi con người phải học liên tục mới có thể tồn tại
được. Con người không chỉ học trong thời gian cắp sách đến trường, học trong khi làm
việc mà phải học cả trong tiêu dùng, vui chơi giải trí…Ví dụ, muốn sử dụng điện thoại,
máy tính, máy giặt, máy điều hoà…con người đều phải học. Nếu không, những sản
phẩm công nghệ cao phục vụ đắc lực cho cuộc sống con người cũng trở nên vô nghĩa.
Nguyên tắc gắn nhà trường với cuộc sống xã hội đã được nêu lên từ lâu. Tuy
nhiên, tình hình mới đòi hỏi mức độ tích hợp của nhà trường vào trong xã hội phải sâu
sắc và toàn diện hơn, phải có sự mới về chất. Nhà trường trong khi đóng vai trò chính
là truyền thụ kiến thức và rèn luyện con người theo các chương trình quy định còn
được bổ trợ về mọi mặt bởi tất cả các thành phần của đời sống xã hội, của mọi thiết

44
chế xã hội, của môi trường lao động, giải trí, nghỉ ngơi…Giáo dục chuyển từ chỗ dựa
vào cách tiếp cận “dạy” là chính sang cách tiếp cận “học” là chính, phát huy vai trò
chủ động của người học để họ trực tiếp hấp thụ kiến thức của nhân loại. Xã hội học tập
trước hết phải bảo đảm quyền được giáo dục cho mọi người. Quyền được giáo dục là
một quyền không thể thiếu của nhân quyền. (Ngày nay còn hàng tỉ người mù chữ,
hàng trăm triệu trẻ em không được đi học và bị bóc lột nặng nề). Chúng ta đều hiểu
rằng, con người trước hết là con người xã hội, vì vậy xã hội phải có trách nhiệm giáo
dục, truyền đạt kho tàng văn hoá của nhân loại cho mỗi cá nhân để họ thực hiện chức
năng của con người xã hội. Giáo dục (kể cả giáo dục đại học) sẽ có cơ hội bình đẳng
cho mọi người trên cơ sở sự xứng đáng. Giáo dục sẽ khuyến khích, động viên sự thông
cảm, tha thứ và tình hữu nghị giữa mọi người, mọi dân tộc, mọi tôn giáo…nhằm bảo
vệ và củng cố hoà bình. Khó có thể kể ra trên thế giới nước nào đã xây dựng được một
xã hội học tập, song đây sẽ là xu hướng phát triển giáo dục của toàn nhân loại.
Theo quan điểm này, nền giáo dục của thời đại mới phải xuất phát từ 4 trụ cột mà
UNESCO đã nêu ra là: học để biết, học để làm, học để khẳng định mình và học để biết
cách cùng chung sống (Learning to know, leerning to do, learing to be, learning to live
together). Hệ thống giáo dục mới phải phục vụ nguyên tắc học tập suốt đời của mọi
người, phải kết hợp giữa giáo dục trong nhà trường và giáo dục ngoài nhà trường. Đó
là quan điểm giáo dục đại chúng, trong đó hệ thống giáo dục ngoài nhà trường phải
được phát triển rộng lớn và mạnh mẽ. Hệ thống này còn phải gắn chặt với hệ đào tạo
và đào tạo lại căn cứ vào yêu cầu sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và các diễn biến của
hoạt động hằng ngày. Phương thức giáo dục và đào tạo phải dựa vào khả năng tự học
của học viên vào thành quả của công nghệ thông tin.
2. Xu hướng phát triển giáo dục đại học hiện nay
2.1. Đa dạng hoá các mô hình nhà trường và phương thức đào tạo
Để đáp ứng nhu cầu nguồn nhân lực chất lượng cao và xây dựng một xã hội học
tập, chính phủ các nước đã phát triển giáo dục đại học theo hướng đa dạng hoá mô
hình nhà trường và phương thức đào tạo. Trên thế giới hiện nay tồn tại rất nhiều mô
hình trường đại học. Trường công lập vẫn là loại hình trường phổ biến được tổ chức và
vận hành dưới sự quản lí của nhà nước. Ngoài hệ thống trường công lập còn có các
trường tư thục, bán công, trường liên doanh với nước ngoài, với các tổ chức xã hội,
công ti, doanh nghiệp, trường cao đẳng cộng đồng…
Giáo dục đại học là một nền sản xuất đặc thù. Nền sản xuất này được kết hợp
chặt chẽ bởi 3 yếu tố: giáo dục, nghiên cứu khoa học và sản xuất. Các chuyên gia cũng
thống nhất rằng phát triển giáo dục đại học hiện nay không phải chỉ về quy mô và số
lượng mà thực chất là vấn đề chất lượng đào tạo, đội ngũ cán bộ giảng dạy có trình độ
và uy tín của nhà trường. Trong xu thế phát triển tiến tới nền kinh tế tri thức và một xã

45
hội thông tin, các chuyên gia phương Tây cho rằng: Thay vì tiền vốn và sức lao động,
tri thức trở thành nhân tố quan trọng nhất, việc sản xuất tri thức sẽ trở thành hoạt động
trọng yếu của nhân loại. Do vậy, đại chúng hoá giáo dục đại học là bước đi tất yếu để
tiến lên nền kinh tế tri thức. Đại chúng hoá và phổ cập giáo dục đại học chỉ có thể thực
hiện bằng các con đường: Thứ nhất, tăng cường chất lượng của các trường đại học
công lập. Thứ hai, phát triển hệ thống các trường đại học ngoài công lâp (dân lập, tư
thục…). Thứ ba, phát huy hệ thống đại học mở và đào tạo từ xa. Thứ tư, xây dựng một
hệ thống giáo dục đại học liên thông, chuyển đổi để tạo nên một sức mạnh tổng hợp,
liên hoàn.
Quy mô phát triển hệ thống giáo dục đại học ngoài công lập ngày càng phát triển
ở nhiều nước. Ví dụ, ở Nhật Bản 457 trường tư thục trên tổng số 662 trường đại học
chiếm 69%. Liên Bang Nga hiện có 334 trường ngoài công lập trên tổng số 587 trường
đại học chiếm 56,9%. Philippines có 1113 trường cao đẳng và đại học ngoài công lập
trên tổng số 1371 trường, chiếm 81,18%. In đô nê xia có 1200 trường đại học dân lập
trên tổng số 1253 trường, chiếm 95,7%…Việt Nam hiện đã có hơn 30 trường đại học
và cao đẳng ngoài công lập. Trong xu hướng phát triển như hiện nay, trong thời gian
tới ở nước ta sẽ có nhiều trường đại học tư thục mới ra đời ở nhiều lĩnh vực đào tạo
khác nhau.
Đa dạng hoá các loại hình đào tạo đại học đang được chính phủ nhiều nước
khuyến khích phát triển. Ở Trung Quốc, Nhà nước khuyến khích các cá nhân, tổ chức
mở trường ngoài công lập. Nhà nước công nhận giáo dục ngoài công lập là một bộ
phận cấu thành của nền giáo dục quốc dân, là sự nghiệp xã hội công ích. Nhà nước
Trung quốc cũng khuyến khích các cá nhân, tổ chức nước ngoài đứng ra thành lập
trường ngoài công lập trên lãnh thổ Trung Quốc và nhà nước phải tăng cường lãnh
đạo, quản lí các trường này nhưng vẫn đảm bảo quyền tự chủ của các trường. Nhà
nước Trung Quốc khuyến khích mọi người mở trường ngoài công lập không chỉ bằng
văn bản pháp quy mà bằng những ưu đãi thực tế về thuế, giao thông, đất đai…
Tình hình giáo dục ngoài công lập ở Liên Bang Nga lại có những đặc điểm khác
Trung Quốc và Việt Nam. Theo luật giáo dục của Nga năm 1992 quy định: Tuỳ theo
hình thức tổ chức hợp pháp mà các tổ chức giáo dục có thể trung ương, chính quyền
địa phương lập trường ngoài công lập. Có 3 điều hoàn toàn dành cho giáo dục ngoài
công lập là các điều 11, điều 36 và điều 46 nói về những quy định hoạt động của giáo
dục ngoài công lập. Ngoài ra còn có các điều luật quy định về thuê đất, tuyên bố phá
sản, mức ngân sách…
Phương thức đào tạo đại học hiện nay ở các nước cũng hết sức linh hoạt và mềm
dẻo theo hướng xây dựng một xã hội học tập. Ngoài hình thức đào tạo chính quy còn
có rất nhiều hình thức khác như đào tạo tại chức, từ xa, đào tạo theo địa chỉ, đào tạo

46
tích luỹ tín chỉ, đào tạo liên thông , đào tạo lại, đào tạo trong quá trình làm việc…Cách
thức đào tạo cũng hết sức linh hoạt, học buổi tối, học vào ngày nghỉ, học theo đợt, học
dựa vào công nghệ thông tin…Mỗi hình thức đều có những ưu điểm và nhược điểm
riêng của nó nhưng đào tạo chính quy vẫn là hình thức đào tạo cơ bản nhất để đào tạo
ra nguồn nhân lực chất lượng cao. Đó chính là sự kết hợp giữa quan điểm đào tạo tinh
hoa và đào tạo vì nguồn nhân lực.
Giáo dục đại học sẽ được mở ra hết sức rộng rãi và phổ biến nhằm đáp ứng nhu
cầu học tập của nhân dân và nhu cầu nguồn nhân lực của xã hội. Các địa phương có
thể mở trường đại học có thể không mở trường đại học nhưng vẫn thực hiện được giáo
dục đại học cho nhân dân địa phương thông qua các trung tâm giáo dục thường xuyên
liên kết với các trường đại học. Người dân sẽ thuận lợi hơn khi được hưởng quyền
giáo dục đại học ngay chính trên quê hương mình. Thậm chí ở những nơi vùng sâu,
vùng xa thông qua hệ thống mạng vẫn có thể học đại học một cách bình thường.
Đào tạo theo phương thức tích luỹ tín chỉ cũng rất có lợi cho người học. Họ có
thể học bất cứ lúc nào tuỳ theo khả năng và điều kiện của bản thân và có thể học nhiều
bằng đại học khác nhau. Các hình thức đào tạo liên thông cũng có rất nhiều ưu điểm,
nhất là việc tạo cơ hội cho người học nâng cao trình độ chuyên môn của mình theo
một nghề nghiệp mà họ gắn bó, yêu thích…
2.2. Gắn kết quá trình đào tạo với nghiên cứu khoa học và quá trình sản xuất,
kinh doanh trong thực tiễn
Các trường đại học ngày nay không chỉ có chức năng đào tạo mà còn có nhiều
chức năng khác như nghiên cứu khoa học, tham gia vào quá trình sản xuất, kinh
doanh, kết hợp với các cơ sở sản xuất, kinh doanh để nâng cao chất lượng đào tạo,
tham gia đào tạo lại…
Đành rằng chức năng đào tạo là chức năng quan trọng số 1 của các trường đại
học. Nhưng xu thế phát triển của giáo dục đại học trên thế giới là gắn quá trình đào tạo
với nghiên cứu khoa học. Các trường đại học có đội ngũ cán bộ khoa học kĩ thuật đông
đảo, có trình độ cao, đó là lực lượng nghiên cứu khoa học có hiệu quả và chất lượng.
Ngoài lực lượng cán bộ giảng dạy còn có đông đảo sinh viên, học viên cao học, nghiên
cứu sinh cũng có thể tham gia nghiên cứu tạo ra các sản phẩm khoa học nhất định.
Thực tiễn cho thấy các trường đại học đã có nhiều cống hiến trong nghiên cứu
khoa học. Nhiều cán bộ giảng dạy trường đại học trên thế giới nhận những giải thưởng
nghiên cứu khoa học cao quý như giải Nôben. Các công trình nghiên cứu trong các
trường đại học đã góp phần tích cực thúc đẩy khoa học kĩ thuật phát triển. Việc nghiên
cứu khoa học trong các trường đại học có rất nhiều lợi ích, trong đó ngoài lợi ích phát
triển khoa học còn có một giá trị trực tiếp đó là nâng cao trình độ cán bộ, nâng cao
chất lượng đào tạo…Hai hoạt động đào tạo và nghiên cứu khoa học hỗ trợ mật thiết

47
cho nhau, tương tác với nhau để nâng cao vai trò, vị thế của nhà trường đại học trong
xã hội, nhất là vai trò phát triển văn hoá, khoa học kĩ thuật, công nghệ, phát triển kinh
tế xã hội.
Quá trình đào tạo trong các trường đại học còn phải liên kết với quá trình sản
xuất, kinh doanh, phục vụ cho quá trình sản xuất, kinh doanh của xã hội. Việc liên kết
này vừa làm cho quá trình đào tạo gắn với thực tiễn, làm cho quá trình đào tạo cập
nhật được với sự tiến bộ của sản xuất xã hội, làm cho lí thuyết gắn với thực hành, vừa
phát huy vai trò của các cơ sở sản xuất trong quá trình đào tạo. Nhà trường có thể mời
các chuyên gia, kĩ sư, thợ bậc cao ở các cơ sở sản xuất tham gia vào quá trình đào tạo,
làm cho quá trình đào tạo hiệu quả và thiết thực hơn. Việc gắn kết quá trình đào tạo
với hoạt động sản xuất, kinh doanh trong xã hội là một xu hướng tiên tiến trong quá
trình đào tạo hiện nay.
Việc gắn kết quá trình đào tạo với sản xuất, dịch vụ không chỉ với các cơ sở của
xã hội mà nhà trường còn có cơ sở riêng để phục vụ trực tiếp quá trình đào tạo. Hiện
nay ở Hoa Kì, bất cứ trường đại học hay cơ sở đào tạo nghề nào cũng có những cơ sở
sản xuất, dịch vụ riêng của mình để nhằm tăng kinh phí cho quá trình đào tạo và có
điều kiện để rèn luyện tay nghề cho sinh viên. Những cơ sở sản xuất và dịch vụ của
nhà trường đã mang lại một nguồn kinh phí đáng kể để phát triển đào tạo.
Chính quá trình kết hợp này mà sinh viên sau khi đào tạo ra trực tiếp lao động sản
xuất không bị bỡ ngỡ, lúng túng, họ có thể bắt nhịp ngay vào công việc của mình. Đây
là vấn đề chúng ta cần phải học tập và phát huy trong quá trình đào tạo ở các trường
đại học và dạy nghề hiện nay. Nhiều ngành kĩ thuật hiện nay, sinh viên của chúng ta
đào tạo ra không thể vào làm ngay được mà phải đào tạo lại trong thời gian đầu học
việc. Nguyên nhân là trong quá trình đào tạo của chúng ta chưa gắn với quá trình sản
xuất. Sinh viên ít được thực hành nghề nghiệp của mình và hầu như không gắn những
lí thuyết học được với sản xuất thực tiễn.
2.3. Quốc tế hoá giáo dục đại học
Trong thời buổi toàn cầu hoá và sự hội nhập của các nước với khu vực và thế giới
là tất yếu thì không chỉ toàn cầu hoá về mặt thương mại mà toàn cầu hoá mọi mặt
trong đó có giáo dục - đào tạo. Sự toàn cầu hoá về lực lượng lao động đòi hỏi các nước
phải có những chính sách điều chỉnh trong quá trình đào tạo, nhất là giáo dục đại học
và nghề nghiệp để đào tạo ra những người có thể tham gia vào quá trình sản xuất của
khu vực và thế giới.
Hiện nay có nhiều nước thực hiện quốc tế hóa GD ĐH. Quá trình thực hiện quốc
tế hóa rất đa dạng như liên kết đào tạo với nhiều trường ĐH nổi tiếng, như đào tạo cán
bộ, mời thỉnh giảng, nhập khẩu nội dung, chương trình đào tạo, mời cơ quan đánh giá
ngoài kiểm định, đánh giá chất lượng theo tiêu chuẩn quốc tế, tự kiểm định, đánh giá

48
theo tiêu chuẩn quốc tế… Nhiều nước trên thế giới đã tách quá trình đào tạo và quá
trình đánh giá thành 2 quá trình riêng biệt. Cơ quan đánh giá hoàn toàn độc lập với cơ
quan đào tạo. Nhiều trường hợp, các trường đại học danh tiếng đã mời cơ quan đánh
giá, kiểm định có uy tín trên thế giới tiến hành kiểm định chất lượng đào tạo. VD, một
số trường ĐH Singapor đã mời tổ chức kiểm định, đánh giá của Hoàng gia Anh sang
đánh giá độc lập…
Năm 1995, Liên minh Toàn cầu và Chuyên đổi giáo dục Quốc gia (GATE) được
thành lập tập trung vào giải quyết các vấn đề có liên quan đến chất lượng và việc
chuyển đổi giáo dục giữa các quốc gia. GATE đã soạn thảo 1 số nguyên tắc và quy
định hoạt động thực tiễn mà các cơ sở giáo dục và đào tạo đại học nên dựa vào để xây
dựng môt quy trình tuân thủ bằng pháp lý theo những nguyên tắc trên. Mặc dù các
nguyên tắc được sử dụng rộng rãi và được quan tâm nhiều trong dịch vụ xác nhận,
song việc tiếp nhận các dịch vụ vẫn cần thiết do nhiều người đặt vấn đề đây là một tổ
chức mang tính thương mại.
Trong thực tế, nhiều trường gửi yêu cầu cung cấp thông tin đến GATE chứ không
phải là yêu cầu xem xét, đánh giá, chuyển đổi giáo dục quốc gia trên phạm vi riêng về
chất lượng giảng dạy và các chuẩn của trường. Vì vậy, có thể đề xuất ra loại dịch vụ
nhằm đáp ứng những nhu cầu nói trên. Dịch vụ này sẽ mang lại những lợi ích lớn lao
cho các trường muốn đóng góp vai trò quan trọng vào bối cảnh quốc tế. Dịch vụ này
đặc biệt quan trọng đối với những nước không có cơ quan đảm bảo chất lượng hay cơ
quan kiểm định có uy tín quốc tế cao.
Cách đây vài năm, Hiệp hội các trường đại học Châu Âu (Association of
European Universities) đưa ra 1 dịch vụ kiểm định đối với các thành viên hiệp hội là
CRE. Dịch vụ này rất phổ biến khi các trường đại học lựa chọn phạm vi kiểm định phù
hợp nhất với nhu cầu của họ. Việc kiểm định trở thành một hoạt động cố vấn quản lý
được các chuyên gia quản lý về học thuật thực hiện. Cũng giống như GATE, CRE hoạt
động dựa trên cơ sở tự chi trả chi phí (ngân sách thu từ hoạt động kiểm định, đánh giá
do các cơ sở đào tạo thuê).
IQR là chương trình quản lý nhà trường trong giáo dục đại học của OECD. Hiện
nay cùng với CRE và Hiệp hội Hợp tác kiểm định đưa ra kiểm định các quy trình về
tiến bộ của một trường ĐH trong quá trình quốc tế hóa. Cho đến nay hoạt động này
vẫn tiếp tục được phát triển và đem lại nhiều lợi ích.
Hiện nay nhiều Chính phủ đang thúc đẩy sự thừa nhận song phương về chất
lượng đào tạo và hoạt động các cơ quan đảm bảo chất lượng. Hiệp ước Washington tạo
ra sự thừa nhận lẫn nhau trong các hoạt động của 8 cơ quan kiểm định và tổ chức
mạng lưới quốc tế bảo đảm chất lượng trong GD đại học. Công nhận song phương
cũng đang vấp phải những thách thức về nhiều vấn đề đặt ra. Ví dụ, cơ quan chuyên

49
đánh giá chương trình và cơ quan khác đánh giá cơ sở giáo dục đào tạo có công nhận
các hoạt động của nhau không? Hoặc giải quyết như thế nào khi các cơ sở giáo dục và
đào tạo độc lập không sẵn sàng cấp tín chỉ cho 1 SV học tập ở 1 trường khác có kết
quả đánh giá của cùng 1 cơ quan kiểm định về chất lượng đào tạo...
Việc quốc tế hóa giáo dục đại học không chỉ là phương thức nâng cao chất lượng
đào tạo, học hỏi lẫn nhau, giúp đỡ nhau mà cần nhằm vào việc thực hiện toàn cầu hóa
lực lượng lao động tiến tới toàn cầu hóa mọi mặt của cuộc sống xã hội.
Người ta lo ngại việc quốc tế hóa giáo dục đại học sẽ ảnh hưởng quá trình giữ gìn
bản sắc văn hóa của mọi dân tộc. Việc lo ngại là có lý nhưng không thể ngăn cản được
xu thế này. Bất kì quá trình nào cũng có hai mặt của nó là tích cực và tiêu cực, như cơ
chế thị trường chẳng hạn. Vấn đề đặt ra là chúng ta chọn con đường nào có lợi nhiều
nhất, tìm phương thức phát huy mặt tích cực và hạn chế mặt tiêu cực. Đó mới là cách
phát triển khôn ngoan, vừa hội nhập quốc tế, vừa giữ gìn được bản sắc của dân tộc
mình.
3. Một số nền giáo dục đại học tiêu biểu trên thế giới
3.1. Giáo dục đại học Hoa Kì
Hoa Kì có một nền giáo dục đại học phát triển nhất thế giới. Đó là một nền giáo dục
độc nhất vô nhị về quy mô, sự đa dạng và khả năng mở cửa cho tất cả mọi người có
bằng tốt nghiệp trung học phổ thông vào học. Bất kì ai muốn học đại học đều có thể
học mà không cần phải chứng minh mình là người có tài hoặc có năng lực về mặt học
tập.
Giáo dục đại học Hoa Kì được đặc trưng bởi các xu hướng sau đây: Một sự giao lưu
văn hóa có nguồn gốc châu Âu, sự phát triển một mô hình có tính chất bản địa, xây
dựng sự đa dạng hóa các mô hình giáo dục đại học gồm cả công lập và tư thục, theo
đuổi chân lý tột bậc ở mọi lĩnh vực kiến thức và một sự tác động nghề nghiệp tiếp tục
vào một nền văn hóa công nghệ năng động và nhân đạo.
Có một số nghiên cứu cho rằng giáo dục đai học Hoa Kì không mang tính liên tục,
chủ yếu mang tính chất nước Anh trong các hoạt động thực tế và giáo dục sau đại học
mang tính chất của Châu Âu. Tuy nhiên trong thực tế, Hoa Kì đã xây dựng một nền
giáo dục đại học bản địa. Các trường đại học Hoa Kì về cơ bản có hai loại: trường
công (của nhà nước) và trường tư. Một số trường tư thuộc về các tôn giáo. Khoảng
30% tổng số sinh viên theo học các trường tư. Sự khác nhau chủ yếu giữa hai loại
trường là việc cấp kinh phí, các trường tư chỉ nhận được một số sự giúp đỡ rất hạn chế
của chính quyền. Các trường công có thể thuộc trách nhiệm của bang nơi trường đóng
hoặc thuộc trách nhiệm của chính quyền địa phương. Chính quyền liên bang đóng vai
trò quan trọng trong việc cấp kinh phí cho các trường này.

50
 Vào giữa thập kỉ 80 của thế kỉ trước, tăng kinh phí dành cho giáo dục đại học của
Hoa Kì là 100 tỉ USD/năm, chiếm 2,5% tổng thu nhập quốc dân. Theo con số thống kê
năm 2004, con số kinh phí dành cho giáo dục đại học là trên 200 tỉ, chiếm khoảng 1,5
% tổng thu nhập quốc dân. Một trong những đặc điểm nổi bật của giáo dục đại học
Hoa Kì là sự phong phú các nguồn lực cung cấp cho các trường đại học. Chính phủ ở
các cấp (liên bang, bang và địa phương) cung cấp khoảng 50% ngân sách chi tiêu cho
giáo dục đại học. Ngoài ra các trường đại học có thêm kinh phí từ học phí, sự đóng
góp của các doanh nghiệp, các nhà hảo tâm, các sinh viên cũ và từ sản xuất kinh
doanh. Các trường đại học tư chỉ nhận được 20% kinh phí từ chính phủ. Các hình thức
như quà tặng, đầu tư, hỗ trợ, các dịch vụ bán sản phẩm, sách báo,... đều là những
nguồn thu thêm cho ngân sách của cả hai loại trường công và trường tư. Chính phủ
liên bang cung cấp nguồn tài chính chủ yếu cho công tác nghiên cứu và hỗ trợ học
bổng cho sinh viên.
Hiện nay Hoa Kì có khoảng 3660 trường đại học và cao đẳng cộng đồng trong đó
có nhiều trường đại học nổi tiếng và có uy tín trên thế giới. Các trường đại học của
Hoa Kì có 2 nhiệm vụ chính là đào tạo và nghiên cứu khoa học. Tuy nhiên công việc
nghiên cứu khoa học thường tập trung ở các trường có chương trình đào tạo tiến sĩ.
Các trường này đã đóng góp rất nhiều trong thành quả nghiên cứu khoa học cơ bản của
Hoa Kì.
Số lượng các trường đại học của Hoa Kì rất lớn, quy mô và trình độ của các
trường rất khác nhau nên chất lượng đào tạo của các trường cũng khác nhau rõ rệt. Sự
khác nhau này được chỉnh lí và điều hoà bởi các cơ quan điều chỉnh không thuộc chính
phủ.
Nhiều người cho rằng đào tạo sau đại học của các trường đại học Hoa Kì rất có
uy tín nhưng một số lĩnh vực ở bậc phổ thông và đại học chất lượng còn hạn chế. Do
vậy, cuối thập kỉ 90 của thế kỉ trước nhiều trường đại học đã đánh giá kết quả đầu ra
và tìm cách nâng cao hiệu quả đào tạo.
Một đặc điểm của quy chế đại học Hoa Kì về mặt hiệu quả đào tạo là kiểm định
chất lượng. Có 6 tổ chức lớn của các vùng làm công việc kiểm định chất lượng đào tạo
do bản thân các trường đại học lập nên nhằm chăm lo duy trì trình độ cao của giáo dục
đại học trong mỗi vùng, công nhận kết quả kiểm định của các trường khi các trường
thoả mãn các tiêu chuẩn. Ngoài ra còn có khoảng năm mươi tổ chức quốc gia làm công
tác kiểm định chất lượng đào tạo. Các tổ chức này lập ra trong các phạm vi nghề
nghiệp khác nhau, làm việc song song, mỗi tổ chức có lĩnh vực chuyên môn riêng của
mình, thiết lập các tiêu chuẩn để công nhận chất lượng của các chương trình đào tạo
trong các trường. Ngoài các cơ quan có mục đích đã định, còn một số lớn các tổ chức

51
khác phối hợp với các trường để nâng cao chất lượng như Hội đồng giáo dục Hoa Kì,
Hội các trường đại học…
3.2. Giáo dục đại học một số nước tiêu biểu ở châu Âu
3.2.1. Giáo dục đại học Vương Quốc Anh
Giáo dục đại học ở Vương Quốc Anh được tiến hành trong 5 loại hình chủ yếu:
đại học tổng hợp, đại học bách khoa, đại học mở, đại học sư phạm và các trường cao
đẳng âm nhạc, nghệ thuật.
Đánh giá một cách khái quát, giáo dục đại học Vương quốc Anh phát triển cực kì
không đồng nhất, không tuân theo một quy chế như nhau, không tồn tại một cơ chế
duy nhất chịu trách nhiệm chỉ đạo giáo dục đại học. Giáo dục đại học ở Xcôtlen hoàn
toàn khác biệt ở Anh. Có thể nói, các trường đại học ở Vương Quốc Anh được trao
quyền của Hoàng gia và tuân theo luật riêng của nghị viện, cho phép các trường có
quyền lực riêng của mình mang tính tự trị. Các trường có quyền tự quyết về nội dung,
chương trình đào tạo. Uỷ ban bảo trợ đại học do Bộ trưởng Giáo dục và Khoa học chỉ
định có nhiệm vụ phân bổ kinh phí do chính phủ cấp cho các trường đại học. Quốc vụ
khanh về giáo dục và khoa học được một thư kí giúp việc cùng với hai phó quốc vụ
khanh phân chia trách nhiệm về các lĩnh vực khác nhau của giáo dục đại học và khoa
học.
Phần lớn các trường đại học được tổ chức thành các khoa, các khoa lại chia thành
các bộ môn. Cũng có các bộ môn và các học viện mang tính chất đa ngành. Một số
trường đại học lớn mới đây coi như viện đại học bao gồm các trường đại học nhỏ. Uỷ
ban hiệu trưởng và hiệu phó bao gồm hiệu phó các trường đại học nước Anh và xứ
Uên và hiệu trưởng các trường đại học ở Xcôtlen và hai trường đại học ở Bắc Ailen
xem xét các vấn đề về lợi ích chung của các trường đại học. Do phạm vi hoạt động và
thành phần của mình, uỷ ban này có một ảnh hưởng to lớn đến công tác giáo dục đại
học.
Trong các trường đại học bách khoa cũng có một số trường đại học kĩ thuật
chuyên ngành khác, việc học tập chủ yếu tập trung quanh các ngành khoa học ứng
dụng cho công nghiệp và thương mại. Trong đại học bách khoa còn tổ chức các khoá
học về khoa học xã hội và nhân văn. Chương trình của đại học bách khoa do Hội đồng
Quốc gia về học vị duyệt. Hội đồng này cũng như các trường đại học có quyền cấp các
văn bằng.
Trường sư phạm chuyên đào tạo giáo viên. Một số trường không chỉ đào tạo giáo
viên mà còn đào tạo nhiều ngành nghề khác có liên quan. Nhiều trường đại học tổng
hợp cũng có khoa khoa học giáo dục đào tạo cử nhân.
Các trường cao đẳng mỹ thuật và âm nhạc đào tạo sinh viên lấy các văn bằng
khác nhau, trong đó có bằng ở trình độ cử nhân. Trường cao đẳng nghệ thuật Hoàng

52
Gia Anh cũng có quy chế như trường đại học. Các trường đại học bách khoa thuộc
quyền quản lí của các nhà chức trách địa phương. Phần lớn các trường sư phạm cũng
như vậy (có một số thuộc quyền quản lí của các tổ chức tôn giáo).
Quốc vụ khanh giáo dục và khoa học ở Vương Quốc Anh có vai trò thực hiện
luật về cấp kinh phí tổng cộng hoặc một phần trong ngân quỹ công cộng cho các cơ sở
đào tạo, phân bổ kinh phí đào tạo cho giáo dục đại học theo kế hoạch của nhà nước và
xác định một chính sách chung liên quan đến các tiêu chuẩn sư phạm. Trong khuôn
khổ chung đó, các trường tự biên soạn chương trình đào tạo và tổ chức các kì thi của
mình. Toàn bộ hệ thống giáo dục cho phép một sự đồng nhất hoá nhất định mà vẫn giữ
nguyên một sự linh hoạt cao.
Các khoá học hàm thụ của Trường Đại học Luân Đôn tổ chức đào tạo sau trung
học không theo kiểu truyền thống ở trình độ đại học và cho phép sinh viên lựa chọn
chương trình học tập để đạt được văn bằng nhất định. Các khoá học này thường dùng
cho những sinh viên lớn tuổi không có thời gian và điều kiện theo học các lớp chính
quy. Ở Anh, chỉ những sinh viên học không tập trung hoàn toàn mới nhận các văn
bằng hàm thụ.
Trường Cao đẳng Birkbeck thường xuyên tổ chức các khoá học lấy một văn bằng
nhất định vào buổi tối cho các sinh viên lớn tuổi đã từng có hoạt động nghề nghiệp.
Trường Đại học Mở (Open University) tổ chức đào tạo không tập trung hoàn toàn
thời gian để đạt được các văn bằng và các khoá học hàm thụ bổ sung bằng phương tiện
truyền thanh, truyền hình. Có các khoá học mùa hè tại các trụ sở của trường và có các
dịch vụ tư vấn sư phạm tiến hành trong các trung tâm học tập địa phương. Trường đại
học này có nhiệm vụ chủ yếu là tổ chức dạy học đại học cho những người không học
và không thể học trong các trường đại học khác ở Anh.
Một loại hình đào tạo nữa là các khoá học xen kẽ (sandwich courses) trong đó
việc học tập bao gồm một thời kì thực tập trong công nghiệp. Thời gian đào tạo để lấy
bằng cử nhân là 4 năm. Các khoá học này chủ yếu tổ chức tại các trường đại học có tên
là trường công nghệ tiên tiến (college of advanced technology) và tại một số trường
khác.
Hai trường đại học hàng đầu và lâu đời nhất ở Anh là Cambridge và Oxford được
thành lập năm 1209. (Đây là hai trường xếp thứ 2 và thứ 3 trong 100 trường đại học
hàng đầu thế giới).
Hiện nay nước Anh có khoảng 90 trường đại học và 52 trường cao đẳng trong hệ
thống giáo dục đại học. Tất cả các trường này đều đào tạo theo chương trình cử nhân
và cao đẳng chất lượng cao.

53
 Có một trường đại học dân lập hoàn toàn là trường Đại học Buckingham do
Hoàng Gia cấp giấy phép và đào tạo các khoá học đại học cũng có chất lượng cao như
các trường đại học khác ở Anh.
Một số trường đại học chuyên môn hoá việc giảng dạy theo phương thức từ xa
tạo cơ hội cho những người lớn tuổi đã học xong phổ thông, không có điều kiện học
đại học nhưng vẫn có khả năng học lên.
3.2.2. Giáo dục đại học Cộng hoà Pháp
Giáo dục đại học ở Pháp có một truyền thống lịch sử lâu dài, trường đại học đầu
tiên kiểu hiện đại ở châu Âu được thành lập ở Paris vào đầu thế kỉ XII. Giáo dục đại
học ở nước Pháp là một hệ thống phong phú và phức tạp. Sau cách mạng Pháp năm
1789, nhiều trường đại học được thành lập để đáp ứng nhu cầu mới của xã hội công
nghiệp. Một số trường vẫn tồn tại cho đến ngày nay và còn nổi tiếng như Đại học bách
khoa (École Polytechnique) và Trường Trung tâm (École Centrale).
Đến thời Napoléon, ông đã tập trung tập trung tất cả các cơ sở đào tạo đại học
thành trường đại học tổng hợp (Université).
Sau cải cách giáo dục năm 1968, giáo dục đại học Pháp đã được đổi mới tổ chức
một cách sâu sắc, tạo nên sự liên kết giữa giảng dạy và nghiên cứu, các trường đại học
trở nên đa ngành và tự trị, mở rộng cửa cho tất cả mọi người. Tự trị trở thành một
nguyên tắc cơ bản trong các trường đại học, các trường tự chịu trách nhiệm hoàn toàn
về công tác đào tạo của mình cũng như tuyển sinh.
Năm 1984, Luật Định hướng Giáo dục Đại học ra đời đã đẩy mạnh sự đổi mới
này ở Cộng hoà Pháp. Từ đó toàn bộ công việc đào tạo do các trường đại học đề xuất
được tập hợp lại dưới sự quản lí của Tổng vụ Giáo dục Đại học phụ thuộc vào nhiều
bộ khác nhau.
Một số đặc trưng của giáo dục đại học Pháp là: Thứ nhất, giáo dục công lập
chiếm ưu thế, mặc dù ở Pháp cũng có một vài trường đại học tư nhân nhưng đại đa số
là trường công, nhà nước cấp kinh phí cho giáo dục đại học và độc quyền trong việc
cấp văn bằng, học vị.
Thứ hai, giáo dục miễn phí hoặc gần như miễn phí trong đại đa số cơ sở đào tạo
công lập.
Thứ ba, các trường đại học chuyên ngành loại “Grandes Écoles” cấp văn bằng
hoặc danh hiệu được nhà nước công nhận.
Thứ tư, giáo dục đại học Pháp tách biệt giữa Universités có tính tổng hợp với các
khoa lớn và truyền thống và Grandes Écoles có tính chất chuyên ngành nhưng cũng
tương đương khó và có tiếng như đại học tổng hợp. Grandes Écoles tập trung vào các
nghề như công nghiệp, quản lý công cộng và giáo dục, trong khi đó Universités nhấn
mạnh nhiều hơn các khoa truyền thống. Trường đại học Bách khoa là trường đa ngành

54
đào tạo cho các ngành công nghiệp và đào tạo giáo viên trình độ cao, đây là các trường
có danh tiếng lớn nhất.
Các trường đại học Pháp có cơ cấu và điều kiện tuyển sinh có thể khác nhau bao
gồm nhiều trường đại học tổng hợp và một số trường công lập khác có tính chất khoa
học, quản lý hoặc văn hóa là độc lập hoặc không độc lập với các trường đại học tổng
hợp. Hội đồng Quốc gia Giáo dục đại học và Nghiên cứu bao gồm các đại biểu của
giáo viên và sinh viên các trường đại học, các nhân vật ở bên ngoài tư vấn cho Bộ
trưởng về tất cả các vấn đề liên quan đến giáo dục đại học.
Các trường đại học tổng hợp được chia thành các đơn vị đào tạo và nghiên cứu.
Hiện có 13 trường đại học tổng hợp mang tên Paris được đánh số La Mã từ I đến XIII
kèm theo các địa danh hoặc danh nhân. Các trường đại học tổng hợp là đa ngành và tự
trị, có thể cấp bằng riêng hoặc cấp bằng quốc gia theo quy định của Bộ trưởng.
Các trường đại học công cũng như tư có tính kĩ thuật có mục tiêu đào tạo để lấy
bằng kĩ sư. Phần lớn các trường công đều đặt dưới sự bảo trợ của Bộ Giáo dục Quốc
gia. Một công việc đào tạo tổ chức xung quanh trường đại học ở mỗi trình độ trong
khuôn khổ của giáo dục thường xuyên đều trở thành một hệ thống, cho phép học viên
học vào buổi tối và có các đợt thực tập vận dụng để lấy các văn bằng đại học khác
nhau. Ngoài ra còn có đào tạo từ xa về nhiều mặt giống như giáo dục đại chúng. Một
số trường đại học tổng hợp cũng có các trung tâm dạy học từ xa.
Nước Pháp có khoảng 90 trường đại học tổng hợp phân bố trên 28 khu giáo dục
trên toàn quốc, bao gồm: 500 cơ sở đào tạo đại học, gần 1000 đơn vị đào tạo và nghiên
cứu. Các trường đại học tổng hợp đào tạo rất nhiều ngành.
3.3. Giáo dục đại học Liên Xô (cũ) và nước Nga hiện nay
Các trường đại học Liên Xô trước đây bao gồm trường đại học tổng hợp, trường
đại học Bách khoa và các trường đại học chuyên ngành. Liên Xô có trường đại học
Tổng hợp Lomonoxop lừng danh ở Matxcova, trường Tổng hợp Petecbua và các
trường tổng hợp ở 15 nước cộng hòa. Ngoài ra có trên 800 trường đại học chuyên
ngành đã phát triển tương đương với Grandes Écoles của Pháp. Các trường đại học
tổng hợp và chuyên ngành của Liên Xô tập trung vào nghiên cứu và đào tạo các nhành
như khoa học, công nghệ, kĩ sư chiếm khoảng 60% những người tốt nghiệp đại học.
Sự phát triển giáo dục đại học ở Liên Xô được tiến hành với tốc độ cao và vượt cả
phương Tây. Giáo dục đại học mang tính bình đẳng, phụ nữ có thể giữ vị trí hàng đầu
trong nhiều lĩnh vực.
Nhờ sự phát triển giáo dục mà Liên Xô đã đạt được những thành tựu khoa học vĩ
đại, trở thành nước dẫn đầu thế giới về khám phá vũ trụ và công nghiệp quân sự. Nền
giáo dục Liên Xô mang tính chất XHCN, kết hợp giữa giảng dạy lý thuyết và lao động

55
sản xuất, giáo dục miến phí ở mọi trình độ, sinh viên vào học đại học được nhà nước
cấp học bổng.
Việc học tập ở các trường đại học được tiến hành tập trung hoặc tại chức, hàm
thụ các lớp học buổi tối. Sinh viên học hàm thụ được đào tạo cơ bản về phương pháp
và các kĩ thuật khác nhau, gắn liền với các trung tâm riêng biệt và các chương trình
học tập. Các trường đại học có các khoa và bộ môn riêng về đào tạo buổi tối và hàm
thụ và cộng cả các cơ sở chuyên đào tạo hàm thụ.
Tất cả các trường đại học của Liên Xô đều là trường của nhà nước với các văn
bản pháp lý có giá trị trên toàn bộ đất nước Liên Xô, chi phối toàn bộ công tác tuyển
sinh, đào tạo, cấp văn bằng, học vị. Bộ đại học và Trung học chuyên nghiệp Liên Xô
có trách nhiệm về giáo dục đại học và trung học chuyên nghiệp trong sự cộng tác với
các bộ trưởng trong các nước cộng hòa.
Các Hội đồng Hiệu trưởng trường đại học thiết lập ở 68 trung tâm đại học quan
trọng đại diện cho tất cả các trường đại học. Các Hội đồng này có nhiệm vụ tạo điều
kiện phối hợp và hợp tác giữa các trường nghiên cứu các vấn đề đặc biệt của giáo dục
đại học, đề xuất, soạn thảo các kiến nghị liên quan đến việc phát triển giáo dục đại
học.
Các trường đại học tổng hợp Liên Xô tổ chức đào tạo các khoa học nhân văn và
lý luận, không đào tạo khoa học kĩ thuật, y học và các ngành khoa học ứng dụng khác
(tuy nhiên vẫn có trường hợp ngoại lệ). Các trường này có nhiệm vụ đào tạo các cán
bộ khoa học và văn hóa trong các lĩnh vực kinh tế khác nhau, đào tạo giáo viên cho
các trường và cán bộ nghiên cứu. Các trường Đại học Bách khoa đào tạo các lĩnh vực
khoa học kĩ thuật và công nghệ. Các trường đại học chuyên ngành thường chỉ đào tạo
một lĩnh vực nghề nghiệp như nông nghiệp, kinh tế, tài chính...hoặc các ngành khoa
học kĩ thuật. Văn bằng do các trường cấp có cùng một tên gọi và cùng một giá trị như
nhau.
Các trường đại học phân chia thành các khoa trong đó các bộ môn chuyên đi sâu
vào một môn học là đơn vị tổ chức cấu thành cơ bản để làm công tác giảng dạy và
nghiên cứu.
Việc học tập tại chức không thoát li hoạt động nhề nghiệp, các khóa học buổi tối
và hàm thụ rất được chú trọng ở Liên Xô, cho phép vừa học vừa làm theo chuyên môn.
Những sinh viên này được giảm thời gian làm việc và có các kì nghỉ đặc biệt để phục
vụ cho việc học tập.
Việc tuyển sinh vào các trường đại học ở Liên Xô thực hiện bằng con đường thi
tuyển có xét đến kết quả học tập của thí sinh ở trường trung học. Học sinh học xong
trung học phổ thông có thể được nhận vào học dự bị đại học ở các trường đại học tổng

56
hợp và các trường đại học khác nhằm cung cấp những kiến thức cơ bản làm cơ sở để
vào học đại học.
Thông thường thời gian đào tạo đại học ở Nga là 5 năm (có một số ngành là 4
năm hoặc 6 năm). Những sinh viên có khả năng và điều kiện có thể tiếp tục học tập và
nghiên cứu để có học vị cao hơn như Phó Tiến sĩ hoặc Tiến sĩ.
Hiện nay Bộ Giáo dục Liên Bang Nga đang nỗ lực phát triển giáo dục đại học và
sau đại học theo hướng hiện đại hóa. Chính sách giáo dục Nga là: tạo nên chất lượng
giáo dục hiện đại trên cơ sở đặc điểm cơ bản đã được bảo tồn và đáp ứng những nhu
cầu khẩn cấp và của tương lai cho cá nhân con người, cho xã hội và cho Nhà nước.
Mục tiêu của giáo dục đại học cơ bản là:
-Bảo tồn và phát huy những đặc điểm cơ bản và nhân văn của giáo dục đại học.
-Tăng cường hiệu quả của hệ thống giáo dục đại học;
-Làm cho hệ thống giáo dục đại học hài hòa với các xu hướng của Châu Âu, đặc biệt là
vận dụng các cơ chế kiểm tra chất lượng;
-Tạo nên tính uyển chuyển cho quỹ đạo học tập của sinh viên theo đặc điểm riêng của
việc đào tạo, sự phù hợp của chương trình đào tạo, có xét đến nhu cầu của quốc gia và
đòi hỏi của thị trường;
-Nâng cao nhận thức về học tập ứng dụng, cung cấp kĩ năng và kĩ xảo thực hành mà
thị trường lao động yêu cầu.
-Kết hợp chặt chẽ với sinh viên, coi họ là đối tác của quá trình đào tạo.
Trên cơ sở đó, giáo dục đại học phải đóng góp vào sự phát triển dân chủ của đất
nước, hỗ trợ phục hồi kinh tế, nâng cao giá trị của sự hòa nhập với châu Âu.
Theo con số thống kê năm 2001, cơ cấu hệ thống giáo dục đại học của Nga như sau:
29% viện hàn lâm, 49% đại học tổng hợp, 22% đại học chuyên ngành. Số sinh viên
trong các cơ sở đào tạo công lập là 92% và ngoài công lập là 8%. Số cơ sở đào tạo đại
học công lập là 61% và ngoài công lập là 39%. Năm 2008, Thủ tướng Nga Putin đã kí
lệnh giải tán hàng trăm trường đại học không đủ tiêu chuẩn, chủ yếu là các trường tư
mới thành lập.
3.4. Giáo dục đại học Trung Quốc
Giáo dục đại học Trung Quốc có các loại hình trường sau:
-Trường đại học phổ thông là loại hình trường đại học thông thường với hinh thức học
tập trung trong toàn thời gian. Loại hình trường đại học này có lịch sử lâu đời nhất, đã
từng có thực tiễn giáo dục lâu dài, dần dần đã hình thành nên một chế độ học tập chính
quy hóa, các ngành học hoàn chỉnh, lực lượng đội ngũ giáo viên mạnh mẽ, chất lượng
trường sở, tài liệu, trang thiết bị tương đối hoàn thiện, đó là các trường chủ yếu đào tạo
nhân tài có trình độ cao cho đất nước và là các cơ sở trọng yếu có trình độ kĩ thuật, văn
hóa, khoa học cấp quốc gia.

57
 Mấy năm gần đây các trường đại học loại này thành lập nên một loại hình trường
mới là trường đại học chuyên nghiệp ngắn hạn. Đó là các trường mang tính chất địa
phương do các tỉnh, thành phố, khu tự trị chủ quản, chủ yếu tiến hành đào tạo kĩ thuật
chuyên nghiệp ở trình độ sau trung học. Các trường này nhằm chủ yếu vào nhu cầu địa
phương, thời gian học từ 2 đến 3 năm. Học sinh trường này tham dự kì thi tuyển sinh
vào các trường đại học phổ thông toàn quốc, sau khi nhập học sẽ theo chế độ ngoại trú
tự túc, sau khi tốt nghiệp được Nhà nước công nhận nhưng không phân công công tác
mà do trường giới thiệu với những nơi sử dụng nhân lực.
-Trường đại học hàm thụ và trường đại học buổi tối. Các trường này xây dựng thêm
bên cạnh trường đại học phổ thông. Loại trường này có ưu điểm là tận dụng được các
điều kiện tốt của trường đại học phổ thông để đào tạo. Học viên được học tập vào thời
gian nghỉ. Đại học hàm thụ là một phương thức đào tạo cán bộ chuyên môn, sinh viên
được sử dụng sách vở, lợi dụng thời gian nhàn dư để nghiên cứu tài liệu tự học, và
trong những thời gian nhất định tiếp nhận sự phụ đạo của giáo viên. Nhà trường căn cứ
vào tình hình phân bố sinh viên hàm thụ mà thiết lập các trạm phụ đạo. Quy trình học
tập cơ bản của đại học hàm thụ bao gồm nghiên cứu các tài liệu tự học và sách tham
khảo, theo học phụ đạo, làm bài tập, làm các bài trắc nghiệm, các bài thực nghiệm,
thực tập,làm bài kiểm tra, thi, làm đồ án, luận văn tốt nghiệp. Trước mắt, đại học hàm
thụ tuyển sinh sinh viên tại chức là chính theo nguyên tắc học đi đôi với hành, sinh
viên sau khi tốt nghiệp lại quay về đơn vị công tác cũ của mình. Đại học buổi tối là
hình thức đào tạo đại học ngoài thời gian công tác, tiến hành tại các trường đại học phổ
thông dạy học tập trung toàn thời gian, công tác giảng dạy chủ yếu do các giáo viên
trường đó đảm nhiệm ngoài thời gian công tác của mình. Năm 1986, đại học hàm thụ
và buổi tối bắt đầu tuyển sinh học sinh tốt nghiệp cao trung. Tổng số sinh viên đại học
hàm thụ chiếm ước chừng 30% tổng số sinh viên. Trung Quốc hiện có 7 học viện hàm
thụ độc lập với số sinh viên khoảng 30.000.
-Trường đại học truyền thanh, truyền hình: đó là một loại hình trường đại học mới đào
tạo từ xa sử dụng các kĩ thuật dạy học hiện đại thông qua truyền thanh, truyền hình và
hàm thụ, tuyển sinh các viên chức và thanh niên học sinh có trình độ tốt nghiệp phổ
thông trung học ở các vùng trên toàn quốc, thông qua thi cử hợp cách sẽ được đăng kí
chính thức trở thành sinh viên của trường. Trường đại học truyền thanh, truyền hình
lấy trình độ sinh viên tốt nghiệp đại học chuyên khoa tập trung toàn thời gian làm quy
cách chuẩn để đào tạo. Trường đào tạo theo hệ tín chỉ học phần, sinh viên phải tích lũy
đủ tín chỉ của các học phần đã quy định và qua được kì thi hợp cách mới hoàn thành
khóa học và sẽ nhận được văn bằng tốt nghiệp. Sinh viên qua kì thi môn nào sẽ được
nhận ngay chứng chỉ môn học đó. Về mặt phương thức học tập của sinh viên cũng có
sự khác nhau, có chế độ tập trung toàn thời gian gọi là học toàn khoa, có chế độ tập

58
trung một phần thời gian gọi là học song khoa, có chế độ học trong thời gian dư nhàn
nhằm vào từng môn học gọi là học đơn khoa. Có một sự phối hợp giữa phương thức
đào tạo truyền thanh, truyền hình và hàm thụ, tùy theo các ngành học.
-Trường đại học công nhân viên chức và trường đại học nghiệp dư công nhân viên
chức. Đây là loại trường đại học do các nhà máy, doanh nghiệp hoặc ngành chủ quản
nghiệp vụ lập nên, có đội ngũ giáo viên độc lập, có trường sở, thiết bị thí nghiệm và tài
liệu học tập riêng, mục tiêu đào tạo nói chung là làm cho công nhân viên chức đang
làm việc tiếp thu lí luận cơ bản ở trình độ chuyên khoa đại học một cách hệ thống và
học tập các tri thức chuyên môn, trở thành các cán bộ chuyên môn có trình độ chuyên
khoa, thời gian đào tạo tập trung là 3 năm. Trường đại học công nhân viên chức tuyển
sinh cán bộ công nhân viên chức có ít nhất 2 năm công tác và có trình độ văn hóa tốt
nghiệp cao trung, tuổi đời không quá 30.
Trường đại học nghiệp dư công nhân viên chức do công đoàn hoặc ngành giáo dục
chủ quản của chính quyền địa phương lập nên, sinh viên tận dụng thời gian nhàn rỗi để
đến trường học tập. Thời gian hộc tập từ 4 đến 5 năm đạt trình độ đại học chuyên
khoa. Đến năm 2000, Trung Quốc đã có gần 1000 trường đại học công nhân viên chức
và đại học nghiệp dư công nhân viên chức với khoảng 400.000 sinh viên.
-Trường đại học nông dân là một loại trường đại học nông nghiệp ở trình độ chuyên
khoa do chính quyền địa phương lập nên, ngành giáo dục chủ quản, ngành nông
nghiệp và đại học phổ thông ngành nông nghiệp giúp đỡ. Nhiệm vụ của nó là đào tạo
cán bộ kĩ thuật nông nghiệp có trình độ chuyên khoa cho các vùng nông thôn. Đối
tượng tuyển sinh là các cán bộ nông thôn, cán bộ kĩ thuật viên nông nghiệp có trình độ
văn hóa tốt nghiệp trung học, thanh niên nông dân có kinh nghiệm sản xuất, giáo viên
các trường nghiệp dư nông nghiệp. Thời gian đào tạo từ 2 đến 3 năm. Sau khi tốt
nghiệp, sinh viên được các ngành hữu quan sử dụng hoặc trở về nông thôn tham gia
lao động sản xuất.
-Học viện giáo dục và học viện bồi dưỡng giáo viên trung học là loại trường đại học
dành cho người lớn nhằm bồi dưỡng giáo viên và cán bộ hành chính giáo dục do chính
quyền địa phương như tỉnh, khu tự trị, thành phố, thị trấn lập nên do ngành hành chính
giáo dục chủ quản, tuyển sinh là giáo viên trung học và cán bộ hành chính giáo dục
đang làm việc có trình độ văn hóa tốt nghiệp cao trung, thời gian đào tạo 2 năm nếu
tập trung hoàn toàn thời gian, nếu học không tập trung thì thời gian học kéo dài hơn,
trình độ đạt được là tốt nghiệp đại học chuyên khoa. Nếu giáo viên có trình độ đại học
chuyên khoa tuyển sinh vào thì sau khi tốt nghiệp là đại học bản khoa.
-Học viện cán bộ quản lí là một loại trường đại học dành cho người lớn do ngành
nghiệp vụ của chính phủ lập nên để chủ yếu bồi dưỡng cán bộ quản lí đương chức, học

59
tập trung hoàn toàn từ 2 đến 3 năm, đạt được trình độ tốt nghiệp đại học chuyên khoa.
Đó là hình thức nâng cao chất lượng đội ngũ cán bộ quản lý.
Ngoài các loại hình trường đại học kể trên, người học ở Trung Quốc có thể đạt được
trình độ tốt nghiệp đại học chuyên khoa cũng như bản khoa mà không phải theo học
bất kì một loại hình trường đại học nào. Đó là một hình thức đào tạo đại học kiểu mới
học theo chế độ “khảo thí tự học đại học” bắt đầu áp dụng từ cuối năm 1980. Hình
thức này kết hợp 3 việc: cá nhân tự học, xã hội giúp đỡ học tập và nhà nước quản lí,
chỉ đạo. Trung Quốc mở ra hình thức học đại học mới này nhằm xúc tiến việc tự học
trong thanh niên, bồi dưỡng và tuyển chọn nhân tài chuyên môn chưa có điều kiện vào
học tại các trường đại học. Toàn quốc, các tỉnh, thành phố, khu tự trị đã thành lập các
ủy ban chỉ đạo khảo thí tự học đại học và xây dựng cơ cấu tổ chức thực hiện, các
trường đại học tập trung được chỉ định làm đơn vị chủ khảo. Việc xác định các ngành
học và các môn học phải qua khảo thí, tài liệu giáo khoa sử dụng, các tài liệu tham
khảo, lịch trình khảo thí phải căn cứ vào nhu cầu của xã hội trước khi tiến hành việc
khảo thí. Người được khảo thí hợp cách một môn học được cấp chứng chỉ đơn khoa.
Người được khảo thí hợp cách tất cả các môn học sẽ được Ủy ban khảo thí tự học đại
học cấp tỉnh cấp bằng tốt nghiệp đại học chuyên khoa hoặc bản khoa.
Đại học chuyên khoa có thể coi là trình độ đại học đầu tiên ở Trung Quốc, sau khi có
bằng cao trung và hoàn thành 2 đến 3 năm học tùy theo ngành học và hình thức đào
tạo. Đây là hình thức đào tạo đại học ngắn hạn tương đương với trình độ cao đẳng ở
Việt Nam. Sau khi tốt nghiệp có thể ra làm việc có thể học tiếp để đạt trình độ cao hơn
là bản khoa.
Đại học bản khoa là trình độ tốt nghiệp đại học ở Trung Quốc sau khi đã hoàn thành
4 đến 5 năm học đại học với đầu vào là học sinh tốt nghiệp phổ thông trung học. Sinh
viên theo học bản khoa gọi là bản khoa sinh.
Theo con số thống kê cuối năm 2004, Trung Quốc có 2236 trường đại học với trên
20 triệu sinh viên. Năm 2006, sinh viên học ở các trường đại học tư nhân chiếm 6%
trong tổng số sinh viên cả nước (khoảng 1,3 triệu).

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự học

A.Câu hỏi thảo luận và tình huống
1.Tại sao trong nền sản xuất hiện nay không thể tiếp tục duy trì kiểu đào tạo
đại học theo lối tinh hoa?
2.Tại sao nước ta vẫn tồn tại nhiều kiểu giáo dục đại học (tinh hoa, vì nguồn
nhân lực, đại chúng,…)?
3. Tại sao nói: giáo dục trong xã hội học tập là triết lí giáo dục cốt lõi của xã
hội ngày nay?

60
 4.Tại sao ở các nước phát triển người ta vẫn dành một lượng sinh viên nhất
định để đào tạo theo lối tinh hoa?
5.Anh (chị) có suy nghĩ gì về các trí thức nổi tiếng của nước ta được đào tạo ở
Trường Cao đẳng Đông Dương do Pháp đào tạo?
B.Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá
1. Thế nào là giáo dục đại học theo hướng hàn lâm, tinh hoa? Ưu nhược điểm
của nó.
2.Giáo dục tinh hoa phù hợp cho nền sản xuất nào? Tại sao?
3.Đặc trưng của nền giáo dục đại học vì nguồn nhân lực?
4.Tại sao ngày nay phải chuyển giáo dục đại học tinh hoa sang đại chúng?
5.Giáo dục đại học mang tính đại chúng có ưu nhược điểm gì?
6.Thế nào là giáo dục trong một xã hội học tập? Cơ sở kinh tế xã hội của hình
thức đào tạo này?
7.Trình bày các xu hướng phát triển giáo dục đại học hiện nay? Theo anh
(chị) những xu hướng phát triển đó đã áp dụng trong quá trình đào tạo đại học
ở Việt Nam như thế nào?
8.Anh (chị) hiểu thế nào là quốc tế hóa giáo dục đại học?
9.Hãy trình bày những nét cơ bản nhất của nền giáo dục đại học Hoa Kì?
10.Tại sao phải đa dạng hóa các loại hình đào tạo đại học?
11.Chúng ta có thể học tập được gì từ nền giáo dục đại học của các nước phát
triển như Anh, Pháp, Hoa Kì, Nga?

Tài liệu tham khảo

1.Đặng Quốc Nảo (2004), Giáo dục Việt Nam hướng tới tương lai, vấn đề và
giải pháp. NXB Chính trị Quốc gia, HN.
2.Nguyễn Hữu Châu (1999), Về định hướng chiến lược giáo dục đầu thế kỉ
XXI của một số nước trên thế giới.
3.Nguyễn Tiến Đạt (2005), Kinh nghiệm và thành tựu phát triển giáo dục và
đào tạo trên thế giới, NXB Giáo dục, HN.
4. Phạm Minh Hạc (2002), Giáo dục thế giới đi vào thế kỉ XXI, NXB Chính trị
Quốc gia, HN.
5.Raja Roy Singh (1994), Nền giáo dục thế kỉ XXI, những triển vọng của
Châu Á – Thái Bình Dương.
6. Viện nghiên cứu phát triển giáo dục (1997), Phát triển và cải cách giáo dục
của Trung Quốc cho thế kỉ XXI, HN.
7.Bùi Đức Thiệp, Kinh nghiệm giáo dục Trung Quốc trong tiến trình gia nhập
WTO – Cách tiếp cận của giáo dục Việt Nam trong giai đoạn chuẩn bị hội

61
 nhập kinh tế quốc tế, Hội thảo giáo dục Việt Nam và việc gia nhập WTO,
Viện Chiến lược và Chương trình giáo dục.
8.Higher Education in Russia and Bologna Process, Country report: Russian
Federation, Paris, 19 August 2003.
9.Human Development Report 2003, Published for the UNDP, New
York/Oxford, Oxford University Press, 2003.
10.Handbook on Diplomas, Degrees and other Certificates granted by Higher
Education in ASIA and the PACIFIC, SeAMO/UNESCO PROAP, Bangkok,
1998.
11.Human Development Report 2004, Published for the UNDP, New
York/Oxford, Oxford University Press, 2004.
12. Http://en.wikipedia.org/wiki/list_of_universities_in_the...

CHƯƠNG 3
PHƯƠNG HƯỚNG ĐỔI MỚI GIÁO DỤC ĐẠI HỌC VIỆT NAM
Từ Đức Văn
Mục tiêu
- Học viên biết phân tích những thời cơ và thách thức do chịu tác động của toàn
cầu hoá, hội nhập quốc tế, sự phát triển của khoa học- công nghệ, nền kinh tế thị trường
lên giáo dục đại học; trên cơ sở đó học viên nắm vững những quan điểm và các giải pháp
chủ yếu đổi mới giáo dục đại học đến năm 2020 của Đảng và Nhà nước ta.
- Hình thành năng lực phân tích và đánh giá đúng thực tiễn giáo dục đại học nước
ta nói chung và cơ sở giáo dục nơi học viên công tác nói riêng.
- Có tinh thần và trách nhiệm thực hiện đổi mới giáo dục đại học nơi học viên công
tác.
1. Tính cấp thiết của việc đổi mới giáo dục đại học Việt nam
1.1. Những đặc điểm cơ bản của thời đại – thời cơ và thách thức đối với giáo dục
1.1.1. Sự hình thành xã hội thông tin
Cuộc cách mạng thông tin đòi hỏi trình độ của nhân loại phải cao hơn và năng động
hơn. Chính vì cuộc cách mạng này đang làm thay đổi xã hội, làm thay đổi cả lực lượng
sản xuất, quan hệ sản xuất và điều kiện làm việc của người lao động. Trong báo cáo “
Châu Âu và xã hội thông tin toàn cầu” năm 1994, ông Bangenman đã nhận định: công
nghệ thông tin và viễn thông đang đưa đến một cuộc cách mạng công nghiệp mới, và
ngay từ bây giờ nó củng cố tầm quan trọng và tính triệt để như các cuộc cách mạng trước
đây, nó ảnh hưởng lớn lao đến lao động và việc làm.

62
 Tác động của công nghệ thông tin có tính hai mặt: một mặt nó làm tăng cường vai trò
của yếu tố con người trong quá trình sản xuất, mặt khác nó làm cho con người rất dễ tổn
thương trước những thay đổi trong tổ chức lao động vì họ là một cá nhân đơn lẻ đối mặt
với một mạng lưới hết sức phức tạp. CNTT thâm nhập vào tất cả các mặt của đời sống
kinh tế xã hội. Trong lĩnh vực giáo dục, xã hội thông tin đưa đến một câu hỏi là liệu kiến
thức nó mang lại có là yếu tố làm giàu văn hóa cho từng cá thể hay không? Người ta e
ngại rằng, chất lượng giáo dục dựa quá nhiều vào giới truyền thông đa phương tiện sẽ dẫn
đến một thứ văn hóa tầm thường, trong đó từng cá nhân đánh mất các giá trị lịch sử, địa
lý và văn hóa truyền thống và có khi sẽ bị đồng hóa các giá trị văn hóa của một số nước.
Xã hội thông tin sẽ làm thay đổi phương thức giảng dạy bằng cách thay thế quan hệ thụ
động bằng quan hệ chủ động của học sinh với giáo viên. Tuy nhiên vấn đề bảo đảm nội
dung và chương trình giáo dục là yếu tố quan trọng bảo đảm chất lượng giáo dục. Việc
thu thập, xử lý, lưu trữ và di chuyển thông tin nhằm giúp con người nhận thức, tổ chức,
khai thác và sử dụng có hiệu quả nhất nguồn tài nguyên thông tin trong mọi lĩnh vực hoạt
động nhằm cải tạo xã hội, cải tạo thiên nhiên là nhờ sự phát triển nhanh chóng của công
nghệ thông tin. CNTT có các chức năng quan trọng như sáng tạo trong nghiên cứu khoa
học, trong thiết kế, giáo dục, đào tạo…, truyền tải thông tin trên mạng, phát thanh truyền
hình, các phương tiện thông tin đại chúng khác; xử lý thông tin bao gồm: biên tập, trình
bày, phát triển phần mềm, xử lý dữ liệu, phân tích hỗ trợ ra quyết định; lưu giữ thông tin
bao gồm: thư viện điện tử, cơ sở dữ liệu…. Với những thành tựu và khả năng ứng dụng
rộng rãi của CNTT như máy tính, lade, ví điện tử, viễn thông và mạng…ngành CNTT
cùng với các dịch vụ liên quan đang trở thành ngành mang tính chủ đạo trong nền kinh tế
ngày nay. Và ngày nay, khi lượng thông tin ngày càng nhiều, tốc độ di chuyển thông tin
ngày càng nhanh thì nước nào làm chủ được thông tin, làm chủ được các công nghệ hiện
đại thì nước đó phát triển nhanh. ( Trước đây, Mac từng dự báo: một ngày bằng 20 năm.
Hiện nay thực tế đang dần chứng minh điều đó: Một ngày hoạt động thương mại hiện nay
bằng cả năm 1949, một ngày làm khoa học bằng cả năm 1960, một ngày gọi điện thoại
bằng cả năm 1990…).
Trong xã hội thông tin, những ngành công nghệ cao đang phát triển mạnh mẽ và CNTT
là một trong những ngành quan trọng hàng đầu, giữ vai trò nòng cốt trong việc thúc đẩy
các ngành công nghệ khác phát triển. Cuộc cách mạng về CNTT những năm cuối thế kỉ
XX đang làm cho nền kinh tế thế giới từ một nền kinh tế công nghiệp chuyển dần sang
một nền kinh tế mới, các nhà khoa học gọi là nền kinh tế thông tin hay nền kinh tế tri
thức.
Việc học tập của con người trong xã hội thông tin sẽ trở thành thường xuyên và suốt đời
thông qua mạng máy tính. Bất cứ cá nhân nào cũng có thể tham dự những chương trình
học tập trên mạng, không phân biệt vị trí địa lý, tuổi tác, những hạn chế về thể chất hoặc

63
thời gian biểu cá nhân. Mọi người còn có thể tiếp xúc những kho tàng tài liệu giáo dục, đồ
dùng, tìm lại những bài học đã qua, cập nhật các kĩ năng và lựa chọn cho mình một
phương pháp học tập hiệu quả nhất trong số rất nhiều các phương pháp dạy học khác
nhau. Các chương trình giáo dục có thể sửa đổi cho phù hợp với từng cá nhân.
Khả năng xử lý của máy tính càng ngày càng nhanh hơn rất nhiều. Năm 1987 năng lực
xử lý của máy tính là 2 triệu phép tính trong một giây nhưng đến năm 1997 máy tính có
khả năng xử lý 1 tỷ phép tính trong một giây. Việc sử dụng các vi mạch, chip điện tử có
tốc độ xử lý, tính toán cao trong các cấu trúc song song đã tạo nên một cách tiếp cận khác
hẳn so với việc sử dụng các máy tính điện tử thông thường trên cơ sở một bộ vi xử lý
thông thường. Bộ xử lý song song được mô phỏng theo mạng lưới các tế bào thần kinh
trong não người. Tốc độ truyền thông tin cũng được tăng lên liên tục, dự kiến đến năm
2025 tốc độ truyền thông tin qua cáp sẽ đạt mốc hàng nghìn tỷ bit một giây. Giá thành tìm
kiếm trên mạng có xu hướng giảm 10 lần sau 5 năm. Tốc độ truyền dẫn cao nhưng hình
ảnh vẫn đảm bảo tốt…
1.1.2. Sự phát triển chưa từng có của khoa học- công nghệ
Trong thời gian tới, khoa học công nghệ phát triển với tốc độ cao chưa từng thấy, có
nhiều đột biến lớn, khối lượng thông tin về tri thức khoa học, công nghệ đến năm 2020 sẽ
tăng nhiều hơn so với hiện nay. Làn sóng đổi mới công nghệ diễn ra với tốc độ ngày càng
lớn trong hàng loạt các lĩnh vực kinh tế xã hội.
Trong quá trình lịch sử của loài người cho đến thế kỉ XIX, con người mới chỉ nghiên
cứu cấu trúc vật chất đến mức phân tử, thì riêng trong thế kỉ XX, trí tuệ con người tiến
sâu thêm ba mức nữa, đó là mức nguyên tử, mức hạt cơ bản và hạt siêu cơ bản, con người
có thể tiến sâu vào những khoảng cách vô cùng nhỏ (10-17m). Việc khám phá thế giới
nhiều thành tựu quan trọng. Ngày nay con người có thể thu thập thông tin ở khoảng cách
hàng triệu năm ánh sáng và theo dĩ những hiện tượng trong quá khứ xa hàng chục đến
hằng tẳm triệu năm. Con người cũng có khả năng khảo sát những hiện tượng xảy ra

Vào cuối thế kỉ XX trên toàn thế giới đã có 1,26 tỉ máy thu hình, trong đó hơn 200 triệu
chiếc nối cáp, hơn 60 triệu chiếc sử dụng kĩ thuật số, hơn 690 triệu điện thoại thuê bao
Nếu doanh số của ngành công nghệ thông tin truyền thông năm 1995 là 1000 tỉ đô la Mỹ
thì vào năm 2000, con số này là 2000 tỉ đô la Mỹ, chiếm gọn 10% tổng doanh số toàn bộ
nền kinh tế thế giới.
ViÖc kh¸m ph¸ thÕ giíi vÜ m« còng ®¹t ®-îc nhiÒu thµnh tùu
quan träng. Con ng-êi còng cã kh¶ n¨ng kh¶o s¸t nh÷ng hiÖn
t-îng x¶y ra cùc ng¾n tõ 10-9 ®Õn 10-12 gi©y (nan«gi©y vµ
pic«gi©y).

64
 ®iÖn tho¹i thuª bao c¶ cè ®Þnh vµ di ®éng. NÕu doanh sè
cña ngµnh c«ng nghÖ th«ng tin truyÒn th«ng n¨m 1995 lµ 1000
tØ ®« la MÜ th× vµo n¨m 2000 con sè nµy lµ 2000 tØ ®« la MÜ
chiÕm gÇn 10% tæng doanh sè toµn bé nÒn kinh tÕ thÕ giíi.
Sù ph¸t triÓn khoa häc- c«ng nghÖ ngµy cµng mang tÝnh x·
héi ho¸, quèc tÕ ho¸ vµ toµn cÇu ho¸ nªn nhu cÇu ph¸t triÓn
khoa häc vµ sù c¹nh tranh trong c¸c lÜnh vùc c«ng nghÖ cao
ngµy cµng m¹nh mÏ. VÒ thùc chÊt nh÷ng cuéc c¹nh tranh khèc
liÖt nµy diÔn ra trªn nÒn t¶ng ®æi míi c«ng nghÖ víi tèc ®é
ngµy cµng lín trong hµng lo¹t lÜnh vùc kinh tÕ x· héi. NÕu
thÕ kØ XIX, thêi gian ®-a ph¸t minh vµo sö dông trong c«ng
nghÖ ph¶i mÊt tõ 60 ®Õn 70 n¨m th× vµo ®Çu thÕ kØ XX lµ
kho¶ng 30 n¨m, vµo gi÷a thÕ kØ XX lµ kho¶ng 5-6 n¨m, vµo
nh÷ng n¨m 90 lµ 2-3 n¨m vµ tõ sau n¨m 2000 lµ d-íi 1 n¨m.
Xu thÕ g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a khoa häc vµ c«ng nghÖ ngµy
cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ. Cïng víi qu¸ tr×nh g¾n kÕt ®ã, mèi
quan hÖ gi÷a nghiªn cøu, ph¸t triÓn c«ng nghÖ, s¶n xuÊt,
kinh doanh vµ gi¸o dôc - ®µo t¹o ngµy cµng g¾n chÆt víi
nhau. Trong suèt thÕ kØ XX, qu¸ tr×nh g¾n kÕt chÆt chÏ gi÷a
khoa häc vµ c«ng nghÖ kh«ng ngõng t¨ng lªn. Vµo nöa sau thÕ
kØ XX khoa häc ®· v-ît lªn tr-íc so víi c«ng nghÖ, do ®ã nÒn
s¶n xuÊt x· héi ®· thay ®æi h¼n vÒ mÆt c¬ cÊu, quy m« vµ tèc
®é ph¸t triÓn.
Víi cuéc c¸ch m¹ng vi ®iÖn tö diÔn ra vµo nh÷ng n¨m 1960,
cïng víi nh÷ng thµnh tùu khoa häc vµ c«ng nghÖ lín nhÊt cña
thÕ kØ XX ®· khëi ®Çu cho cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i. Khoa häc ®· ®¶m nhiÖm vai trß chØ ®¹o vµ dÉn
®-êng trong qu¸ tr×nh tæ chøc l¹i vÒ c¨n b¶n c«ng nghÖ s¶n
xuÊt, ®iÒu tiÕt c¸c quy tr×nh c«ng nghÖ víi quy m« ngµy cµng
t¨ng, tæ chøc l¹i tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi
trªn c¬ së nh÷ng ngµnh c«ng nghÖ cã hµm l-îng tri thøc vµ
c«ng nghÖ cao. §ã lµ c¸c ngµnh nh- c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng
nghÖ sinh häc, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ tù ®éng ho¸
trªn c¬ së kÜ thuËt vi ®iÖn tö, c«ng nghÖ n¨ng l-îng míi,
c«ng nghÖ hµng kh«ng- vò trô…
Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ hiÖn nay, sù
g¾n bã mËt thiÕt gi÷a khoa häc- c«ng nghÖ cã ý nghÜa quan
träng ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c n-íc trªn thÕ
65
giíi. C¸c n-íc ph¸t triÓn ®Òu ý thøc r»ng ®Çu t- vµo khoa
häc- c«ng nghÖ lµ ®Çu t- mang l¹i nhiÒu lîi nhuËn nhÊt. Víi
mét chÝnh s¸ch m¹nh d¹n -u tiªn ®Çu t- hµng ®Çu cho khoa
häc- c«ng nghÖ, n-íc MÜ ®· tho¸t khái t×nh tr¹ng th©m hôt
ng©n s¸ch nÆng nÒ ®Ó l¹i sau 4 ®êi tæng thèng.
Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, ph©n phèi
vµ khai th¸c th«ng tin, tri thøc khoa häc- c«ng nghÖ ®ang
nhanh chãng trë thµnh nguån lùc chÝnh ®Ó t¹o ra lîi thÕ c¹nh
tranh, t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ n©ng cao chÊt l-îng cuéc
sèng. ViÖc n©ng cao søc khoÎ céng ®ång, gi¶m suy tho¸i m«i
tr-êng, triÓn khai c¸c chiÕn l-îc ®èi phã víi n¹n thÊt
nghiÖp vµ nghÌo khæ ®Òu hoµn toµn tuú thuéc vµo nh÷ng tiÕn
bé cña khoa häc- c«ng nghÖ.
Xu thÕ liªn kÕt, hoµ nhËp gi÷a c«ng nghÖ truyÒn th«ng vµ
c¸c c«ng nghÖ mòi nhän ®ang diÔn ra ngµy cµng râ rÖt. Sù x©m
nhËp cña c«ng nghÖ hiÖn ®¹i vµo tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc cña nÒn
s¶n xuÊt x· héi ®· lµm cho lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn
nhanh chãng. NÕu c¸c cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp tr-íc ®©y
gãp phÇn tiÕt kiÖm lao ®éng sèng th× cuéc c¸ch m¹ng khoa
häc- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®· t¹o ®iÒu kiÖn tiÕt kiÖm c¸c tµi
nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c nguån lùc x· héi, cho phÐp chi phÝ
t-¬ng ®èi Ýt h¬n c¸c ph-¬ng tiÖn s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cïng mét
l-îng hµng ho¸ tiªu dïng, kÐo theo sù thay ®æi c¬ cÊu cña
nÒn s¶n xuÊt x· héi, lµm thay ®æi tËn gèc c¸c lùc l-îng s¶n
xuÊt vµ t¸c ®éng tíi mäi lÜnh vùc ®êi sèng x· héi.
C«ng nghÖ th«ng tin còng ®· nhanh chãng trë thµnh c«ng cô
hÕt søc h÷u hiÖu, chi phèi c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu c¬ b¶n,
nghiªn cøu øng dông, nghiªn cøu thÝch øng vµ tù ®éng ho¸ s¶n
xuÊt trong ngµnh c«ng nghÖ sinh häc. ViÖc gi¶i m· bé gien
ng-êi còng nhê c¸c m¸y tÝnh cùc m¹nh. C«ng nghÖ th«ng tin
sinh häc ®· trë thµnh mét yÕu tè c«ng nghÖ cao kh«ng thÓ
thiÕu ®-îc trong nghiªn cøu vµ triÓn khai c«ng nghÖ sinh
häc. Trong thÕ kØ XXI, sù kÕt hîp gi÷a c«ng nghÖ sinh häc vµ
c«ng nghÖ th«ng tin sÏ cho ra ®êi c¸c m¸y tÝnh sinh häc. C¸c
m¹ch (chÝp) sinh häc sÏ thay thÕ c¸c m¹ch silic trong thÕ hÖ
m¸y tÝnh biÕt t- duy. Nh÷ng kh¶ n¨ng míi cña c«ng nghÖ- sinh
häc nh- cÊy ghÐp vµ thay thÕ c¬ quan, sinh s¶n nh©n t¹o, dù

66
b¸o vµ ®iÒu trÞ c¸c bÖnh di truyÒn ®ang ®-a l¹i cho ngµnh y
häc søc m¹nh to lín ®Ó phôc vô lîi Ých con ng-êi.
Từ n¨m 2002 tÊt c¶ c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®Òu
coi c«ng nghÖ nan« lµ c«ng nghÖ chiÕn l-îc cña nh÷ng thËp
niªn ®Çu thÕ kØ XXI. C«ng nghÖ nan« më ra mét triÓn väng rÊt
ro lín cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao, cho tù ®éng
ho¸ c¸c ngµnh s¶n xuÊt, c¸c qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn kh¸c. Ngµnh
ho¸ häc vµ c«ng nghÖ sinh häc sÏ cã nh÷ng ph-¬ng tiÖn ®Ó sö
dông tõng phÇn tö trong c¸c ph¶n øng tinh vi kh¸c nhau. Khoa
häc vËt liÖu ®· vµ sÏ tiÕp tôc më ra nh÷ng ch©n trêi míi ë
møc nguyªn tö vµ ph©n tö. Nh÷ng tÝnh chÊt vËt lÝ cña vËt
chÊt sÏ thay ®æi h¼n víi quy m« lín h¬n, c¸c nhµ khoa häc cã
®iÒu kiÖn ph¸t hiÖn ra nh÷ng hiÖn t-îng míi ®Ó gi¶i thÝch
vµ nghiªn cøu…
XÐt vÒ møc ®é ®Çu t- vµ hiÖu qu¶ kinh tÕ, c«ng nghÖ sinh
häc cã thÓ lµm lu mê c«ng nghÖ th«ng tin sau n¨m 2010. ViÖc
lËp b¶n ®å gien ng-êi t¹o ra nh÷ng b-íc tiÕn cã tÝnh ®ét ph¸
trong viÖc x¸c ®Þnh mèi liªn hÖ gi÷a gien vµ c¸c phÈm chÊt
cña con ng-êi. LiÖu ph¸p gien sÏ ®-îc phæ cËp, c¸c tÕ bµo
th«ng th-êng cã kh¶ n¨ng nh©n ®«i 50 lÇn hiÖn nay sÏ ®-îc
®iÒu chØnh ®Ó cã thÓ nh©n ®«i 200 lÇn hoÆc h¬n. §Õn n¨m
2025, viÖc nh©n b¶n v« tÝnh c¸c c¬ quan cña con ng-êi cã thÓ
lµ hiÖn thùc. C¸c tÕ bµo gèc cña ng-êi vµ ®éng vËt hiÖn ®ang
®-îc nu«i d-ìng trong phßng thÝ nghiÖm ®Ó cã thÓ chuyÓn
thµnh bÊt k× kiÓu tÕ bµo cô thÓ nµo. Cã thÓ lÊy mét m« riªng
vµ chuyÓn AND sang tÕ bµo gèc ®Ó t¹o ra mét m« ghÐp mµ c¬
thÓ sÏ kh«ng tõ chèi. HiÖn nay c¸c nhµ khoa häc ®· t¹o ®-îc
c¸c tÕ bµo tim chuét tõ c¸c tÕ bµo gèc. Nh÷ng ph¸t triÓn nµy
cã thÓ lµm t¨ng tuæi thä trung b×nh cña con ng-êi Ýt nhÊt lµ
85 tuæi trong vßng 25 n¨m tíi. VÒ mÆt lÝ thuyÕt, nh÷ng ai
sinh ra sau 2025 cã thÓ chê ®îi mét tuæi thä trung b×nh cao
®¸ng kÓ h¬n thÕ. Trong vßng 20 n¨m tíi, loµi ng-êi sÏ chøng
kiÕn sù bïng næ cña c«ng nghÖ y häc b¾t nguån tõ nghiªn cøu
gien, cho phÐp ph¸t hiÖn vµ ch÷a nhiÒu c¨n bÖnh vÒ gien
tr-íc khi chóng ph¸t triÓn, thËm chÝ ngay tõ trong tö cung.
VÒ c«ng nghÖ n¨ng l-îng, mét sè chuyªn gia cho r»ng c¸c
n¨ng l-îng truyÒn thèng nh- than, dÇu, ®iÖn… hiÖn nay kh«ng
®ñ kh¶ n¨ng ®¸p øng nhu cÇu ngµy cµng gia t¨ng cña s¶n xuÊt
67
vµ ®êi sèng. Loµi ng-êi ®ang ®ßi hái cã nh÷ng nguån n¨ng
l-îng míi tin cËy h¬n ®Ó tr¸nh nh÷ng thiÖt h¹i vÒ kinh tÕ do
thiÕu n¨ng l-îng g©y ra. Mét trong nh÷ng nguån n¨ng l-îng ®ã
lµ ®iÖn cã thÓ s¶n xuÊt ngay t¹i chç nhê c¸c tua bin cùc
nhá, ®éng c¬ ®èt trong vµ pin nhiªn liÖu. Ng-êi ta sÏ t¨ng
c-êng sö dông khÝ tù nhiªn vµ c¸c nhiªn liÖu s¹ch, rÎ vµ s½n
cã.
C¸c c«ng cô ph©n tÝch tr-íc ®©y ®Ó x¸c ®Þnh n¬i t¹o ra
gi¸ trÞ cã thÓ kh«ng cßn phï hîp trong m«i tr-êng c«ng
nghiÖp míi. Quy m« kh«ng cßn ¶nh h-ëng nhiÒu tíi thÞ tr-êng.
Mäi ng-êi sÏ kh«ng thÓ v¹ch ra ranh giíi ngµnh mét c¸ch râ
rµng. Ranh giíi gi÷a cung, cÇu, c¸c ®èi thñ c¹nh tranh vµ
ng-êi céng t¸c trë nªn rÊt th«ng tho¸ng. Kh«ng cßn cã nh÷ng
vÞ thÕ c¹nh tranh l©u bÒn. CÊu tróc ngµnh ë t×nh tr¹ng thay
®æi liªn tôc. VÊn ®Ò chiÕn l-îc kh«ng ph¶i lµ tèi -u ho¸ mµ
lµ duy tr× kh¶ n¨ng øng phã nhanh vµ linh ho¹t. Môc tiªu
chÝnh lµ t¹o mét thÕ c¹nh tranh v÷ng vµng. V× nguån nh©n lùc
cña tõng doanh nghiÖp sÏ kh«ng ®¸p øng nhu cÇu gia t¨ng vµ
lu«n thay ®æi, nªn gi÷a c¸c ngµnh sÏ cã nh÷ng hîp t¸c tho¶
-íc ®-îc kÝ kÕt. C¸c doanh nghiÖp dï lín hay nhá sÏ h×nh
thµnh ra c¸c liªn minh. NhiÒu liªn minh cã thÓ chØ lµ t¹m
thêi. Khi cÊu tróc ngµnh nghÒ thay ®æi th× tÇm quan träng
cña c¸c liªn minh còng thay ®æi. C¸c doanh nghiÖp sÏ h×nh
thµnh c¸c liªn minh míi vµ c¸c liªn minh cò bÞ xo¸ bá.
1.1.2. Xu thÕ toµn cÇu ho¸
Xu thÕ toµn cÇu ho¸ ®· t¹o ra mét ®éng lùc thóc ®Èy nÒn
gi¸o dôc ph¸t triÓn vµ cã nh÷ng biÕn ®æi s©u s¾c. T-¬ng lai
®Õn víi chóng ta nhanh ®Õn møc khã tin, sù h×nh thµnh mét
thÞ tr-êng toµn cÇu vÒ viÖc lµm, vèn, c«ng nghÖ vµ ®Æc biÖt
lµ th«ng tin...®· vµ ®ang trë thµnh hiÖn thùc. Toµn cÇu ho¸
lµ mét xu thÕ kh¸ch quan vµ còng kh«ng ph¶i lµ hoµn toµn míi
l¹ bëi nã ®· cã tõ rÊt l©u trong lÞch sö loµi ng-êi. Mét sè
ng-êi nghiªn cøu cho r»ng kinh tÕ thÕ giíi ®· cã sù liªn kÕt
vÒ mÆt th-¬ng m¹i ngay tõ rÊt sím. ThËm chÝ cã ng-êi cho
r»ng vµo thÕ kØ IV tr-íc c«ng nguyªn, ngay tõ thêi ®Õ chÕ
Alexandre ®· lµ mét d¹ng cña toµn cÇu ho¸. Tuy nhiªn quy m«
cña hiÖn t-îng ®ang x¶y ra hiÖn nay kh«ng gièng víi nh÷ng g×
mµ chóng ta tõng biÕt trong qu¸ khø. Toµn cÇu ho¸ hiÖn nay

68
®ông ch¹m ®Õn rÊt nhiÒu lÜnh vùc cña ®êi sèng kinh tÕ - x·
héi vµ trùc tiÕp ¶nh h-ëng ®Õn mçi quèc gia, mçi khu vùc vµ
thËm chÝ ®Õn tËn tõng c¸ nh©n con ng-êi.
Toµn cÇu ho¸, bªn c¹nh mÆt tÝch cùc cña nã lµ t¨ng c-êng
giao l-u v¨n ho¸, häc hái kinh nghiÖm cña nhau, cïng nhau
chia sÎ th«ng tin vµo kho tµng tri thøc cña nh©n lo¹i, cïng
nhau chia sÎ rñi ro…th× mÆt tr¸i cña nã lµ sù t-¬ng ph¶n
giµu nghÌo, t×nh tr¹ng thÊt nghiÖp, t×nh tr¹ng « nhiÔm m«i
tr-êng sinh th¸i, bÖnh tËt. Bªn c¹nh ®ã, toµn cÇu ho¸ ®ßi
hái tõng c¸ nh©n ph¶i n¨ng ®éng, linh ho¹t, cã kh¶ n¨ng lµm
viÖc theo ªkÝp, hoµ hîp víi nh÷ng ng-êi cã tÝnh c¸ch vµ quy
t¾c xö sù kh¸c nhau. BiÕt giao tiÕp b»ng c¸c ng«n ng÷ kh¸c
còng lµ cã thªm mét lîi thÕ. Nh÷ng tiªu cùc do toµn cÇu ho¸
mang l¹i kh«ng ph¶i tù th©n nã mµ do sù chi phèi cña mét sè
n-íc ph¸t triÓn muèn ¸p ®Æt mét luËt ch¬i riªng cã lîi cho
c¸c n-íc ph¸t triÓn, muèn ®ång ho¸ c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c theo
v¨n ho¸ ph-¬ng T©y trong khi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn, kém
phát triển ch-a kÞp chuÈn bÞ c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt vÒ kinh tÕ,
chÝnh trÞ, ph¸p luËt vµ c¶ t©m lÝ n÷a. Nh©n d©n trªn toµn
thÕ giíi ®ang ®Èy m¹nh cuéc ®Êu tranh chèng l¹i mÆt tiªu cùc
cña toµn cÇu ho¸, chèng chñ nghÜa b¸ quyÒn n-íc lín. Chóng
ta s½n sµng vµ chñ ®éng tham gia vµo qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸
nh-ng kiªn quyÕt chèng l¹i mÆt tiªu cùc cña nã. Cã thÓ nãi
toµn cÇu ho¸ ®ang ®Æt ra cho c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn rÊt
nhiÒu th¸ch thøc cả về kinh tế, vÒ khoa häc- c«ng nghÖ vµ cả về văn
hoá- xã hội.
Th¸ch thøc lín nhÊt cña c¸c n-íc lµ ph¶i ®¹t ®-îc tèc ®é
t¨ng tr-ëng cao vµ ph¸t triÓn bÒn v÷ng. Sù t¨ng tr-ëng vµ
ph¸t triÓn phô thuéc vµo ba yÕu tè quan träng, ®ã lµ nÒn v¨n
ho¸ v× sù ph¸t triÓn, m«i tr-êng cho ph¸t triÓn vµ tr×nh ®é
khoa häc- c«ng nghÖ. Trong qu¸ tr×nh toµn cÇu hoá khoa häc -
c«ng nghÖ lµ ch×a kho¸ cña sù ph¸t triÓn; do ®ã cèt lâi cña
cuéc c¹nh tranh kinh tÕ lµ cuéc c¹nh tranh gay g¾t vÒ khoa
häc, c«ng nghÖ, trÝ tuÖ. N-íc nµo lµm chñ ®-îc c¸c ngµnh
khoa häc - c«ng nghÖ mòi nhän, n-íc ®ã sÏ cã søc c¹nh tranh
kinh tÕ m¹nh trªn toµn cÇu. Tuy nhiªn ®Ó cã ®-îc nÒn khoa
häc- c«ng nghÖ ph¸t triÓn, vÊn ®Ò c¬ b¶n lµ ph¶i ®Çu t- xøng

69
®¸ng cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. NhiÒu nhµ nghiªn cøu cho r»ng,
trong ®iÒu kiÖn toµn cÇu ho¸ cao ®é, søc c¹nh tranh cña mét
nÒn kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo møc ®é vµ hiÖu qu¶ cña
viÖc ®Çu t- cho gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, tøc lµ ®Çu t- vµo tµi
nguyªn con ng-êi.
C¸c n-íc t- b¶n ph¸t triÓn th-êng lîi dông toµn cÇu ho¸
trong lÜnh vùc ®Çu t-, dÞch vô tµi chÝnh, th«ng tin…®Ó
khèng chÕ nÒn kinh tÕ thÕ giíi. V× vËy, c¸c n-íc ®ang ph¸t
triÓn cã nguy c¬ ph¶i høng chÞu nh÷ng thua thiÖt vµ bÞ tôt
hËu xa h¬n n÷a. §Ó tr¸nh c¸c nguy c¬ nãi trªn, vÊn ®Ò ®Æt ra
®èi víi c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn lµ ph¶i tiÕn hµnh ®æi míi
toµn diÖn, mµ tr-íc hÕt lµ ®æi míi t- duy, nhËn thøc, ®æi
míi vÒ gi¸o dôc, ®æi míi c¸ch qu¶n lÝ, ®æi míi khoa häc-
c«ng nghÖ…®Ó thÝch øng víi sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i, ®ång
thêi ph¶i ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc linh ho¹t ®Ó øng phã víi mäi
bÊt tr¾c cã thÓ x¶y ra, nhÊt lµ sù biÕn ®éng khã l-êng cña
thÞ tr-êng thÕ giíi.
VÒ g×n gi÷ b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, trong bèi c¶nh thÕ
giíi ®ang diÔn ra qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ mét c¸ch nhanh
chãng, c¸c c-êng quèc t- b¶n chñ nghÜa kh«ng nh÷ng t×m mäi
c¸ch buéc c¸c n-íc kh¸c ph¶i theo trËt tù kinh tÕ do m×nh
®Æt ra, ph¶i ®i theo quü ®¹o cña m×nh, s½n sµng trõng ph¹t
nÕu kh«ng nghe theo mµ cßn ra søc ¸p ®Æt lèi sèng vµ nÒn v¨n
ho¸ cña m×nh vµo c¸c n-íc kh¸c. Th«ng qua m¹ng internet vµ
c¸c ph-¬ng tiÖn truyÒn th«ng kh¸c, c¸c lo¹i th«ng tin, c¸c
s¶n phÈm v¨n ho¸ lan truyÒn hµng ngµy, hµng giê ®Õn tËn hang
cïng ngâ hÎm trªn kh¾p thÕ giíi; phÇn lín c¸c th«ng tin lµ
bæ Ých vµ cÇn thiÕt, c¸c n-íc nhê ®ã cã thÓ tiÕp thu c¸c tri
thøc míi, c«ng nghÖ míi, c¸c tinh hoa v¨n ho¸ cña c¸c n-íc
kh¸c; nh-ng còng kh«ng Ýt nh÷ng s¶n phÈm v¨n ho¸ ca ngîi lèi
sèng ph-¬ng T©y, truyÒn b¸ lèi sèng ®åi truþ tr¸i víi thuÇn
phong mÜ tôc cña c¸c d©n téc, lµm xãi mßn b¶n s¾c v¨n ho¸
d©n téc. Chính vì thế, c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn ®ang ®øng tr-íc
ho¹ x©m l¨ng vÒ v¨n ho¸. §ã lµ th¸ch thøc ®ang ®Æt ra ®èi
víi c¸c n-íc trong x· héi th«ng tin, trong qu¸ tr×nh toµn
cÇu ho¸. NhËn thøc râ nh÷ng t¸c h¹i mµ toµn cÇu ho¸ cã thÓ
®em l¹i, nhiÒu n-íc ®· dïng hµng rµo ®Ó ng¨n chÆn, nh-ng
còng khã kiÓm so¸t vµ ng¨n chÆn ®-îc hÕt nh÷ng mÆt tiªu cùc
70
cã thÓ trµn vµo. ChØ cã ph¸t triÓn gi¸o dôc, ph¸t triÓn v¨n
ho¸ d©n téc ®i ®«i víi qu¸ tr×nh lµnh m¹nh ho¸ x· héi míi lµ
c«ng cô h÷u hiÖu nhÊt cã thÓ chèng l¹i nh÷ng mÆt tiªu cùc
cña qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸.
Toµn cÇu ho¸ còng t¹o ra nh÷ng c¬ héi to lín cho c¸c n-íc
®ang ph¸t triÓn rót ng¾n kho¶ng c¸ch. Cã thÓ thÊy, c¬ héi
lín nhÊt lµ th«ng qua cuéc c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ;
c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã ®iÒu kiÖn tiÕp thu vµ ®ãn ®Çu
c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó ¸p dông ngay vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi mµ kh«ng mÊt thêi gian nghiªn cøu vµ thö
nghiÖm. NÕu cã sù chuÈn bÞ tèt nguån lùc con ng-êi th× ®©y
lµ mét c¬ héi to lín gióp c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn cã thÓ
t¹o ra nh÷ng bøt ph¸ trong mét sè lÜnh vùc khoa häc - c«ng
nghÖ hiÖn ®¹i vµ t¹o ra nh÷ng b-íc t¨ng tr-ëng kinh tÕ ë
nh÷ng ngµnh cã lîi thÕ c¹nh tranh, kh¾c phôc kho¶ng c¸ch
giµu nghÌo vµ sù tôt hËu vÒ tr×nh ®é ph¸t triÓn so víi c¸c
n-íc c«ng nghiÖp tiªn tiÕn.
Xu thÕ toµn cÇu ho¸ cho phÐp c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn
thùc hiÖn chñ tr-¬ng ®a ph-¬ng ho¸ quan hÖ kinh tÕ vµ khoa
häc - c«ng nghÖ víi thÕ giíi. Trªn nÒn t¶ng quan hÖ kinh tÕ,
c¸c n-íc chËm ph¸t triÓn cã kh¶ n¨ng chñ ®éng khai th¸c c¸c
thµnh tùu khoa häc- c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña c¸c c-êng quèc
trªn thÕ giíi.
Trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn ®æi míi, ë ViÖt Nam còng cã
nhiÒu viÖc lµm ®-îc t¹o ra trong khu vùc dÞch vô vµ c«ng
nghÖ cao nh-: c¸c ngµnh ng©n hµng, b¶o hiÓm, bu«n b¸n bÊt
®éng s¶n, dÞch vô cho c¸c doanh nghiÖp vµ ë mét møc ®é nhÊt
®Þnh lµ giao th«ng, vËn t¶i; c¸c ngµnh b-u chÝnh viÔn th«ng,
tin häc ®iÖn tö, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, h¶i d-¬ng häc, khoa
häc vò trô, n¨ng l-îng míi…Tuy nhiªn sè lao ®éng cã tr×nh
®é cao vÉn ch-a nhiÒu, ch-a ®¸p øng ®-îc yªu cÇu cña sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸. Do c¸c ph-¬ng tiÖn vµ
thiÕt bÞ tin häc ngµy cµng ®-îc sö dông réng r·i, nªn tr×nh
®é cña ng-êi lao ®éng còng ®ßi hái ph¶i t¨ng lªn. Ngay trong
s¶n xuÊt, cã rÊt nhiÒu c«ng viÖc truyÒn thèng sö dông lao
®éng ch©n tay còng dÇn dÇn ®-îc thay thÕ b»ng m¸y mãc, vµ
hËu qu¶ lµ sè viÖc lµm gi¶m xuèng t-¬ng øng kÐo theo sè
ng-êi lao ®éng cã tay nghÒ thÊp kh«ng cã viÖc lµm hoÆc không
71
đáp ứng được yêu cầu lao động mới. Chính vì vậy, hiÖn nay ng-êi lao ®éng
cÇn x¸c ®Þnh l¹i vÞ trÝ lµm viÖc vµ ph¶i ®-îc ®µo t¹o l¹i ®Ó
®¸p øng yªu cÇu c«ng viÖc míi, cã kh¶ n¨ng thÝch øng nhanh
tr-íc sù biÕn ®æi cña khoa häc - c«ng nghÖ.
Nh- ®· tr×nh bµy, c«ng nghÖ míi vµ c¸c h×nh thøc tæ chøc
lao ®éng míi kÐo theo sù thay ®æi vÒ nhu cÇu ®èi víi lao
®éng cã tr×nh ®é cao. HiÖn nay c¸c doanh nghiÖp ®Òu cÇn
nh÷ng lao ®éng biÕt häc tËp vµ biÕt thÝch nghi h÷u hiÖu víi
sù biÕn ®æi cña c¬ chÕ thÞ tr-êng. Tr×nh ®é häc vÊn cao lµ
cÇn thiÕt, nh-ng quan träng h¬n lµ ng-êi lao ®éng ph¶i lµm
chñ ®-îc tri thøc, nhanh chãng ¸p dông cã hiÖu qu¶ nh÷ng tri
thøc vµo s¶n xuÊt, vµo cuéc sèng. §-îc chuÈn bÞ tèt vÒ mÆt
trÝ tuÖ vµ th¸i ®é nghÒ nghiÖp ®óng ®¾n, ®éi ngò khoa häc vµ
kÜ thuËt cã tr×nh ®é häc vÊn cao ngµy cµng thÓ hiÖn lµ kh©u
then chèt, lµ nßng cèt cña nguån nh©n lùc, lµ yÕu tè quyÕt
®Þnh sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc nhanh vµ bÒn v÷ng. Thªm vµo ®ã,
xu h-íng hiÖn nay lµ ®a n¨ng, tøc lµ kÕt hîp gi÷a n¨ng lùc
kÜ thuËt, kh¶ n¨ng qu¶n lÝ vµ kh¶ n¨ng kinh doanh. §©y chÝnh
lµ ba yÕu tè t¹o nªn m« h×nh cña ng-êi lao ®éng míi.
Nãi tãm l¹i, thÞ tr-êng viÖc lµm hiÖn nay ®· cã nhiÒu
thay ®æi theo h-íng t¨ng nhanh sè l-îng viÖc lµm ®ßi hái cã
trÝ tuÖ cao vµ tËp trung nhiÒu ë khu vùc dÞch vô vµ khu c«ng
nghÖ cao. §©y lµ th¸ch thøc rÊt lín ®èi víi nÒn gi¸o dôc cña
bÊt k× mét quèc gia nµo khi ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸ trong xu thế toàn cầu hoá.
1.1.4. Sù xuÊt hiÖn nÒn kinh tÕ tri thøc
Trong thËp kØ cuèi cïng cña thÕ kØ XX, xuÊt hiÖn mét nÒn
kinh tÕ míi cña thêi ®¹i th«ng tin, ®ã lµ kinh tÕ tri thøc.
NÒn kinh tÕ nµy xuÊt hiÖn ®· t¹o ra nh÷ng biÕn ®æi to lín
trong mäi mÆt ho¹t ®éng cña con ng-êi vµ x· héi: t¹o ra c¬
së h¹ tÇng cña x· héi míi - x· héi th«ng tin, kh¸c h¼n nÒn
kinh tÕ søc ng-êi vµ nÒn kinh tÕ tµi nguyªn trong x· héi
n«ng nghiÖp vµ x· héi c«ng nghiÖp. Kinh tÕ tri thøc lµ nÒn
kinh tÕ dùa trªn c«ng nghÖ cao, dùa vµo tri thøc, ®ã lµ nÐt
®Æc tr-ng rÊt tiªu biÓu cña nÒn v¨n minh th«ng tin - s¶n
phÈm cña c¸ch m¹ng th«ng tin, c¸ch m¹ng tri thøc. Nãi ®Õn
tri thøc - s¸ng t¹o tri thøc, phæ biÕn, truyÒn thô tri thøc,
häc tËp vµ lÜnh héi tri thøc, øng dông tri thøc kh«ng thÓ
72
kh«ng nãi ®Õn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, khoa häc vµ c«ng nghÖ. V×
®ã chÝnh lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó truyÒn ®¹t tri thøc, s¸ng t¹o ra
tri thøc, øng dông tri thøc vµo cuéc sèng.
OECD ®Þnh nghÜa kinh tÕ tri thøc lµ nÒn kinh tÕ ®-îc x©y
dùng trªn c¬ së s¶n xuÊt, ph©n phèi, sö dông tri thøc vµ
th«ng tin. Nãi ®¬n gi¶n ®ã lµ nÒn kinh tÕ dùa vµo tri thøc.
C¸c ngµnh s¶n xuÊt vµ dÞch vô míi do c«ng nghÖ cao t¹o ra
nh- c¸c dÞch vô khoa häc- c«ng nghÖ, c¸c dÞch vô tin häc,
c¸c ngµnh c«ng nghiÖp c«ng nghÖ cao...®-îc coi lµ ngµnh kinh
tÕ tri thøc. C¸c ngµnh truyÒn thèng nh- n«ng nghiÖp, c«ng
nghiÖp nÕu ®-îc c¶i t¹o b»ng c«ng nghÖ cao, gi¸ trÞ do tri
thøc míi, c«ng nghÖ míi ®em l¹i chiÕm trªn hai phÇn ba tæng
gi¸ trÞ, th× nh÷ng ngµnh Êy còng gäi lµ ngµnh kinh tÕ tri
thøc. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc th× tri thøc lµ vèn quý
nhÊt, quyÒn së h÷u trÝ tuÖ trë thµnh quan träng nhÊt. Ai
chiÕm ®-îc tri thøc th× ng-êi ®ã chiÕn th¾ng trong sù c¹nh
tranh. Tri thøc lµ nguån lùc hµng ®Çu t¹o ra sù t¨ng tr-ëng,
nã quan träng h¬n c¶ vèn, tµi nguyªn, ®Êt ®ai. V× vËy, ng-êi
ta cho r»ng chiÕm h÷u nh©n tµi vµ tri thøc cßn quan träng
h¬n nhiÒu so víi chiÕm h÷u tµi nguyªn thiªn nhiªn. ChiÕn
l-îc ®Çu t- míi lµ mua kh¸i niÖm míi vµ kh¶ n¨ng t¹o ra
chóng chø kh«ng ph¶i mua m¸y mãc thiÕt bÞ míi.
Dù b¸o thÕ kØ XXI c¸ch m¹ng khoa häc- c«ng nghÖ cßn tiÕp
tôc ph¸t triÓn m¹nh mÏ, thÓ hiÖn râ nÐt trong c¸c lÜnh vùc:
c«ng nghÖ th«ng tin, c«ng nghÖ gien, c«ng nghÖ nan«, c«ng
nghÖ l-îng tö, c«ng nghÖ vËt liÖu míi, c«ng nghÖ viÔn th«ng,
n¨ng l-îng míi, hµng kh«ng vò trô, h¶i d-¬ng häc...Sù ph¸t
triÓn c¸c c«ng nghÖ míi nµy sÏ lµm cho thÕ giíi biÕn ®æi
nhanh chãng, t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng rÊt cao, lùc l-îng
s¶n xuÊt ph¸t triÓn m¹nh kh«ng ngõng kÐo theo quan hÖ s¶n
xuÊt còng thay ®æi theo h-íng quèc tÕ ho¸ ngµy cµng t¨ng ®Ó
phï hîp víi xu h-íng quèc tÕ ho¸ vÒ lùc l-îng lao ®éng vµ t-
liÖu s¶n xuÊt. Kh¸i niÖm vÒ kh«ng gian vµ ®Þa ®iÓm cña thÞ
tr-êng sÏ mÊt dÇn vµ tiÕn tíi toµn thÕ giíi sÏ lµ mét thÞ
tr-êng. C¬ cÊu ngµnh nghÒ, tØ träng trong c¸c lÜnh vùc kinh
tÕ sÏ cã b-íc thay ®æi theo h-íng ngµnh dÞch vô ngµy cµng
t¨ng.

73
 Kinh nghiÖm cña mét sè n-íc ®ang ph¸t triÓn ®· thu ®-îc
nhiÒu th¾ng lîi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi
nh÷ng n¨m qua (c¸c n-íc NIC) cho thÊy: khi biÕt tËn dông c¬
héi ®Ó ph¸t triÓn c«ng nghÖ th«ng tin vµ c¸c c«ng nghÖ hiÖn
®¹i, ®i ngay vµo nh÷ng ngµnh kinh tÕ mòi nhän mµ c¸c n-íc ®ã
cã lîi thÕ th× sÏ nhanh chãng héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ
giíi, biÕt ph¸t huy néi lùc cña c¶ d©n téc ®Ó ph¸t triÓn
kinh tÕ x· héi th× sÏ ®-a ®Êt n-íc nhanh chãng hoµn thµnh sù
nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, rót ng¾n kho¶ng c¸ch
l¹c hËu so víi c¸c n-íc ph¸t triÓn.
Kinh tÕ tri thøc ®· b¾t ®Çu xuÊt hiÖn tõ rÊt sím vµ ngµy
cµng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn râ nÐt, tri thøc vµ c«ng nghÖ
trë thµnh yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt cña s¶n xuÊt, quan träng
h¬n so víi vèn, tµi nguyªn vµ lao ®éng. NÒn kinh tÕ tri thøc
lµ nÒn kinh tÕ trong ®ã sù s¶n sinh, phæ cËp vµ sö dông tri
thøc gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh
tÕ, t¹o ra viÖc lµm vµ cña c¶i, n©ng cao chÊt l-îng cuéc
sèng.
Trong kinh tÕ tri thøc mäi ng-êi ®Òu häc tËp, häc th-êng
xuyªn, kh«ng ngõng trau dåi kÜ n¨ng, th-êng xuyªn bæ tóc,
cËp nhËt tri thøc, chñ ®éng theo kÞp sù ®æi míi. M« h×nh
gi¸o dôc truyÒn thèng theo giai ®o¹n sÏ chuyÓn sang m« h×nh
gi¸o dôc th-êng xuyªn, häc suèt ®êi vµ h×nh thµnh mét x· héi
häc tËp. §Çu t- v« h×nh (cho con ng-êi, cho gi¸o dôc, cho
c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ phi vËt thÓ…) cao h¬n nhiÒu so víi ®Çu
t- h÷u h×nh (®Çu t- x©y dùng c¬ së vËt chÊt kÜ thuËt…).
Ph¸t triÓn con ng-êi trë thµnh nhiÖm vô trung t©m vµ quan
träng nhÊt cña x· héi.
Trong nÒn kinh tÕ tri thøc, viÖc khai th¸c tµi nguyªn
mang mét ý nghÜa vµ mét nÐt ®Æc tr-ng hoµn toµn míi. Quan
niÖm míi vÒ tµi nguyªn ®-îc x¸c lËp vµ ng-êi ta ®ang rÊt chó
träng ®Õn viÖc khai th¸c, sö dông thø tµi nguyªn míi lµ trÝ
tuÖ. §Ó cã thÓ tho¸t khái t×nh trang l¹c hËu, c¸c n-íc ®ang
ph¸t triÓn víi xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp kÐm ph¶i ®ång thêi tiÕn
hµnh c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸, ph¶i khai th¸c cã hiÖu
qu¶ c¸c nguån tµi nguyªn thiªn nhiªn, lao ®«ng cã kÜ thuËt,
khoa häc- c«ng nghÖ, thÞ tr-êng vµ kinh nghiÖm qu¶n lÝ tiªn
tiÕn, cïng víi ba nguån tµi nguyªn míi lµ: th«ng tin, gi¸o
74
dôc vµ tri thøc cña nh©n lo¹i. B-íc vµo kinh tÕ tri thøc, sù
ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt biÓu hiÖn tËp trung ë hai
mÆt: thø nhÊt, trÝ lùc cña ng-êi lao ®éng sÏ chiÕm vai trß
chñ ®¹o, tøc lµ sÏ xuÊt hiÖn mét tÇng líp lao ®éng trÝ ãc
®«ng ®¶o hîp thµnh chñ thÓ trong ®éi ngò nh÷ng ng-êi lao
®éng. §Æc tr-ng næi bËt cña c«ng cô s¶n xuÊt vµ ®èi t-îng
lao ®éng biÓu hiÖn chñ yÕu ë sù gia t¨ng hµm l-îng khoa häc-
c«ng nghÖ, cuèi cïng lµ hµm l-îng tri thøc ®-îc kÕt tinh
trong s¶n phÈm ngµy cµng nhiÒu. Thø hai, nh÷ng yÕu tè míi
thóc ®Èy lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn sÏ ®-îc ph¸t huy réng
kh¾p. Tõ kh¸i niÖm vÒ tµi nguyªn míi cã thÓ h×nh thµnh mét
kh¸i niÖm míi ®ã lµ lùc l-îng s¶n xuÊt tri thøc.
Kinh tÕ tri thøc lµm biÕn ®æi c¨n b¶n cuéc c¸ch m¹ng c«ng
nghiÖp. Cïng víi viÖc n©ng cao hµm l-îng tri thøc trong c¸c
s¶n phÈm hµng ho¸ lµ mét lo¹t c¸c thay ®æi vÒ lùc l-îng s¶n
xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt míi. NÕu so s¸nh víi nÒn kinh tÕ
c«ng nghiÖp th× cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp trong thêi k×
kinh tÕ tri thøc ®-îc thÓ hiÖn chñ yÕu lµ c¸ch m¹ng tri thøc
chø kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn chØ cã c¸ch m¹ng c«ng nghÖ. C«ng
nghiÖp dùa trªn c¬ së cña c¸ch m¹ng tri thøc lµm cho néi
dung vµ h×nh thøc cña c¸c ngµnh c«ng nghiÖp ph¶i chuyÓn
h-íng. Lóc ®ã gi¸o dôc ®-îc coi nh- mét ngµnh s¶n xuÊt. C¸c
ngµnh kinh tÕ chñ yÕu sÏ ®-îc thay thÕ b»ng c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp phÇn mÒm víi hµm l-îng tri thøc cao. Do vËy, ng-êi ta
ph¶i x¸c ®Þnh mét chÝnh s¸ch -u tiªn cho c¸c ngµnh c«ng nghÖ
cao nh- x©y dùng vµ ph¸t triÓn c¸c khu c«ng nghÖ cao, ph¸t
triÓn c¸c ngµnh c«ng nghÖ mòi nhän, ph¸t triÓn c¸c ngµnh
c«ng nghiÖp phÇn mÒm trªn c¬ së hiÖn ®¹i ho¸ c¬ së h¹ tÇng
th«ng tin, ®Çu t- cho ph¸t triÓn gi¸o dôc...C¸c yÕu tè th«ng
tin, gi¸o dôc, tri thøc ®-îc coi lµ ngµnh c«ng nghiÖp míi vµ
ngµy cµng ph¸t huy vai trß quan träng trong nÒn kinh tÕ tri
thøc, lµm biÕn ®æi kÕt cÊu vµ c¬ cÊu cña c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp truyÒn thèng vµ c«ng nghiÖp phÇn mÒm sÔ dÇn dÇn ph¸t
triÓn t¸ch ra khái c«ng nghiÖp truyÒn thèng ®Ó trë thµnh
ngµnh c«ng nghiÖp tri thøc. Nh- vËy, cã thÓ c¬ cÊu kinh tÕ
lóc nµy kh«ng chØ cã ba khu vùc: n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp vµ
dÞch vô mµ thªm mét lÜnh vùc c«ng nghiÖp phÇn mÒm hay cßn
gäi lµ c«ng nghiÖp tri thøc - ngµnh c«ng nghiÖp cã hµm l-îng

75
tri thøc cao. §Õn lóc ®ã tØ träng giữa n«ng nghiÖp vµ c«ng
nghiÖp chØ chiÕm mét phÇn rÊt nhá so víi tØ träng dÞch vô vµ
c«ng nghiÖp phÇn mÒm. Vµ c¬ cÊu lao ®éng còng ph¶i chuyÓn
®æi cho phï hîp víi c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ míi. §©y lµ nhu
cÇu vµ còng lµ ®ßi hái bøc thiÕt ®èi víi viÖc x©y dùng mét
chiÕn l-îc gi¸o dôc hiÖn ®¹i h-íng tíi t-¬ng lai.
Kinh tÕ n-íc ta chñ yÕu vÉn lµ nÒn kinh tÕ søc ng-êi
vµ b¾t ®Çu cã mét sè yÕu tè cña nÒn kinh tÕ tri thøc. Trong
t-¬ng lai kh«ng xa, chóng ta ch¾c ch¾n sÏ tham gia vµo kinh
tÕ tri thøc. Muốn làm được điều đó giáo dục phải đóng vai trò quan trọng trong
quá trình chuyển sang nền kinh tế tri thức. Hiện nay nền kinh tế tri thức đã hình thành ở
một số nước tiên tiến và sẽ lan ra toàn thế giới và tất nhiên sẽ không đồng đều ở các nước
khác nhau. ChiÕn l-îc ph¸t triÓn gi¸o dôc, ph¸t triÓn con ng-êi
cña nước ta ph¶i ®¸p øng yªu cÇu cña c¶ ba nÒn kinh tÕ: kinh
tÕ lao ®éng, kinh tÕ tµi nguyªn vµ kinh tÕ tri thøc. Chóng
ta ph¸t triÓn gi¸o dôc, ph¸t triÓn con ng-êi, ph¸t triÓn
nguån nh©n lùc nh»m phôc vô cho c¸c môc tiªu ph¸t triÓn kinh
tÕ - x· héi, thực hiện CNH- HĐH đất nước.
Từ những đặc điểm cơ bản của thời đại, giáo dục thế giới còng như của Việt Nam
gặp phải những thách thức cần giải quyết trong b¸o c¸o tæng kÕt víi ®Çu ®Ò:
“Häc tËp: cña c¶i néi sinh” cña uû ban Quèc tÕ chuÈn bÞ gi¸o
dôc ®i vµo thÕ kû XXI cña UNESCO ®· nªu lªn 7 vÊn ®Ò mµ gi¸o
dôc s¾p tíi ph¶i ®-¬ng ®Çu gi¶i quyÕt; đó là:
- Quan hÖ gi÷a toµn cÇu vµ ®Þa ph-¬ng: Mçi ng-êi dÇn dÇn
trë thµnh c«ng d©n quèc tÕ, ®ång thêi vÉn tiÕp tôc lµ thµnh
viªn tÝch cùc cña céng ®ång, cña quèc gia;
- Quan hÖ gi÷a toµn cÇu vµ c¸ thÓ: cã v¨n ho¸ cña nh©n
lo¹i toµn cÇu, cã v¨n ho¸ b¶n s¾c cña tõng d©n téc, tõng khu
vùc. Xu thÕ toµn cÇu ho¸ lµ xu thÕ kh«ng thÓ tr¸nh khái; t«n
träng, b¶o tån vµ ph¸t huy b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc, khu vùc
lµ tÊt yÕu; ®ång thêi trong thêi ®¹i míi c¸ tÝnh cña con
ng-êi l¹i cã ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn vµ ph¶i ®-îc t«n träng h¬n
bao giê hÕt.
- Quan hÖ gi÷a truyÒn thèng vµ hiÖn ®¹i: Lµm sao ®Ó tiÕn
lªn cËp nhËt víi thÕ giíi ®Çy biÕn ®éng, nh÷ng thay ®æi
trong cuéc sèng, nh÷ng tiÕn bé cña khoa häc- c«ng nghÖ mµ
kh«ng quay l-ng l¹i víi qu¸ khø, mçi ng-êi ph¸t huy tù chñ,

76
mµ kh«ng h¹n chÕ ng-êi kh¸c tù do ph¸t triÓn. C«ng nghÖ
th«ng tin míi ph¶i v-ît qua th¸ch thøc nµy.
- Quan hÖ gi÷a l©u dµi vµ tr-íc m¾t: §©y lµ vÊn ®Ò mu«n
thuë cña gi¸o dôc, nh-ng ngµy nay trë nªn râ nÐt. Ph¶i d¹y
c¸i g× vµ d¹y nh- thÕ nµo ®Ó ®¸p øng c¶ yªu cÇu t¹m thêi vµ
l©u bÒn, yªu cÇu tr-íc m¾t vµ l©u dµi, lµm sao c©n ®èi gi÷a
tho· m·n cung cÊp mét khèi l-îng th«ng tin ®å sé vµ nhu cÇu
®êi sèng t×nh c¶m. BiÕt bao vÊn ®Ò nh©n d©n ®ßi hái ph¶i
nhanh chóng, kÞp thêi, trong khi ®ã nhiÒu vÊn ®Ò vÒ chÝnh
s¸ch gi¸o dôc thùc tÕ l¹i ®ßi hái ph¶i kiªn tr× bµn ®Þnh,
trao ®æi kü l-ìng råi míi c¶i c¸ch. Gi¸o dôc lµ vÊn ®Ò träng
®¹i cña ngµy h«m nay vµ ngµy mai.
- Quan hÖ gi÷a c¹nh tranh vµ b×nh ®¼ng c¬ héi: §©y lµ vÊn
®Ò mu«n ®êi cña c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¶ trong kinh
tÕ, trong x· héi lÉn trong gi¸o dôc. NhiÒu n¬i ®· gi¶i quyÕt
thÝch hîp vÊn ®Ò nµy, nh-ng ch-a ai d¸m nãi ®· gi¶i quyÕt
tèt. §Ó gi¶i quyÕt tèt vÊn ®Ò nµy, gi¸o dôc ph¶i suy nghÜ
cho hoµn chØnh h¬n vµ cËp nhËt quan ®iÓm gi¸o dôc suèt ®êi
nh»m ®iÒu phèi 3 lùc:
+ C¹nh tranh t¹o ra ®éng lùc,
+ Hîp t¸c t¹o søc lùc,
+ Liªn kÕt t¹o ra hîp lùc.
- Quan hÖ gi÷a khèi l-îng tri thøc ngµy cµng t¨ng qu¸
nhanh víi kh¶ n¨ng tiÕp thu cña con ng-êi: §iÒu ch¾c ch¾n lµ
kh«ng thÓ t¨ng sè bé m«n lªn t-¬ng øng ®-îc, mµ buéc ph¶i
lµm cho ch-¬ng tr×nh c¸c bé m«n hîp lý, ®Æc biÖt ®¶m b¶o
tÝnh c¬ b¶n cña nÒn gi¸o dôc phæ th«ng d¹y cho c¸c em c¸ch
sö dông tri thøc th«ng qua thùc nghiÖm, ph¸t triÓn nh©n c¸ch
v¨n ho¸ ®Ó n©ng cao cuéc sèng cña b¶n th©n.
- Mèi quan hÖ gi÷a tinh thÇn vµ vËt chÊt: VÊn ®Ò gi¸o dôc
lý t-ëng vµ c¸c vÊn ®Ò gi¸o dôc. Sø mÖnh cao c¶ cña gi¸o dôc
chÝnh lµ ë ®©y, lµm sao cho mçi ng-êi hµnh ®éng phï hîp víi
truyÒn thèng vµ niÒm tin. Chó ý tíi tÊt c¶ c¸c mÆt cña cuéc
sèng tõ vËt chÊt nh-ng ph¶i n©ng trÝ tuÖ, tinh thÇn, t©m lý,
t©m linh lªn tÇm cao míi, ®¶m b¶o sù tån vong vµ ph¸t triÓn
cña nh©n lo¹i, toµn cÇu còng nh- gióp cho mçi ng-êi v-ît qua
b¶n th©n tù ph¸t triÓn bÒn v÷ng.
1.2. Bối cảnh phát triển của giáo dục đại học Việt Nam
77
1.2.1. Gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh héi nhËp
quèc tÕ, toµn cÇu ho¸ vµ kinh tÕ thÞ tr-êng
Héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ cña n-íc ta hiÖn
nay lµ b-íc tiÕp tôc lÇn thø ba cña thÕ giíi b¾t ®Çu tõ
nh÷ng n¨m 80 cña thÕ kû XX mµ ®Æc tr-ng lín nhÊtlµ sù ¶nh
h-ëng, x©m nhËp vµo nhau cña tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc trªn ph¹m
vi toµn cÇu. §ã lµ qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp vÒ
kinh tÕ: vèn, ®Çu t-, th-¬ng m¹i, dÞch vô; chuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ cña mçi quèc gia vµ toµn thÕ giíi; vÒ khoa
häc- c«ng nghÖ, chuyÓn gi¸o c«ng nghÖ…trong qu¸ tr×nh ®ã
ë mçi quèc gia ®Òu chÞu t¸c ®éng c¶ mÆt tÝch cùc lÉn mÆt
tiªu cùc. ChÝnh qu¸ tr×nh ®ã nã t¸c ®éng kh«ng nhá c¶ vÒ
thêi c¬ vµ th¸ch thøc ®èi víi toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc
nãi chung, gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng.
Tõ lý luËn vµ kinh nghiÖm thùc tiÔn gi¸o dôc ®¹i häc
thÕ gíi trong xu thÕ hiÖn nay, gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam
cã thÓ gi¶m vai trß ®Çu t- cña Nhµ n-íc. Trong bèi c¶nh ®ã
gi¸o dôc ®¹i häc cã xu thÕ kh«ng cßn lµ dÞch vô c«ng chØ
do nhµ n-íc cung cÊp, mµ ph¶i chó ý n©ng cao n¨ng lùc,
hiÖu qu¶ qu¶n lý Nhµ n-íc vµ chuyÓn h-íng sang trî cÊp cho
ng-êi tiªu dïng (cho ng-êi häc). Nh- vËy, cã nghÜa gi¸o
dôc ®¹i häc sÏ nhËn cµng ngµy cµng Ýt h¬n vÒ nguån tµi
chÝnh c«ng vµ ®©y lµ mét khã kh¨n trong qu¸ tr×nh toµn cÇu
ho¸ cña gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam khi thu nhËp kinh tÕ cña
®¹i bé phËn ng-êi lao ®éng vÉn cßn rÊt thÊp. MÆt kh¸c,
trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ ®ßi hái gi¸o dôc ®¹i häc ph¶i
chuyÓn sang nÒn gi¸o dôc cho sè ®«ng (gi¸o dôc ®¹i chóng)
®Ó “häc tËp suèt ®êi” th× tÝnh chÊt ho¹t ®éng cña gi¸o dôc
trë nªn ®a d¹ng: §Þnh h-íng vµ ®¸p øng thÞ tr-êng lao
®éng, h-íng tíi ng-êi häc, quyÒn tù chñ tµi chÝnh, qu¶n lý
tr­êng ®¹i häc “nh­ mét doanh nghiÖp”, cã sù c¹nh tranh
gi÷a c¸c c¬ së gi¸o dôc vµ ®ßi hái tõng c¬ së gi¸o dôc
ph¶i cung cÊp cho x· héi dÞch vô gi¸o dôc tèt nhÊt nÕu nh-
kh«ng muèn bÞ th¶i lo¹i. Víi lý do ®¬n gi¶n, ®Æc ®iÓm lín
nhÊt cña toµn cÇu ho¸ trong gi¸o dôc ®¹i häc lµ s¶n phÈm
®µo t¹o (nguån nh©n lùc chÊt l-îng cao) ®ang h-íng tíi ®¸p
øng cho thÞ tr-êng toµn cÇu. V× thÕ kh¶ n¨ng c¹nh tranh vÒ
chÊt l-îng nguån nh©n lùc cña chÝnh nguån nh©n lùc tõng
78
n-íc ®ang lµ mét th¸ch thøc gay g¾t. §iÒu ®ã ®· tõng cã
trong qu¸ khø, nh-ng víi toµn cÇu ho¸ ®ßi hái gi¸o dôc ®¹i
häc ph¶i ®­îc xem nh­ lµ “mét nÒn c«ng nghiÖp” vµ “sù xuÊt
nhËp khÈu” vµ víi c«ng nghÖ th«ng tin vµ truyÒn th«ng gi¸o
dôc ®¹i häc lµ “mét nÒn c«ng nghiÖp” kh«ng biªn giíi. Nh-
vËy, trong qu¸ tr×nh toµn cÇu ho¸ gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt
Nam kh«ng chØ häc tËp kinh nghiÖm gi¸o dôc thÕ giíi, mµ
cÇn h-íng ®Õn thèng nhÊt chuÈn ®µo t¹o, liªn kÕt, liªn
th«ng víi gi¸o dôc ®¹i häc thÕ giíi. Nh- vËy, ®i liÒn víi
toµn cÇu ho¸ trong gi¸o dôc ®¹i häc ®ã lµ chuyÓn dÞch c¬
cÊu lao ®éng quèc tÕ, héi nhËp v¨n ho¸; bªn c¹nh ®ã nã sÏ
cã ¶nh h-ëng, t¸c ®éng ®Õn c¸c yÕu tè x· héi nh- tÝnh céng
®ång, ®a d¹ng v¨n ho¸ vµ xung ®ét v¨n ho¸, héi nhËp v¨n
ho¸ thÕ giíi, lèi sèng thùc dông vµ phai nh¹t b¶n s¾c v¨n
ho¸ d©n téc…
B-íc vµo thÕ kû XXI nÒn gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam
trong xu thÕ toµn cÇu ho¸ gÆp ph¶i sù c¹nh tranh kh«ng
ngang søc, ®ßi hái ph¶i cã lé tr×nh héi nhËp, dù b¸o “cã
tÝnh chiÕn l­îc” ®Ó kh«ng “bÞ thua ngay trªn s©n nhµ”, ®ã
lµ th¸ch th-c kh«ng nhá vµ ph¶i h-íng ®Õn ®¸p øng yªu cÇu
nguån nh©n lùc chÊt l-îng cao cña tõng ®Þa ph-¬ng, khu
vùc, lÜnh vùc, tr×nh ®é ph¸t triÓn trong mçi giai ®o¹n
ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc trong qu¸ tr×nh héi nhËp víi nÒn
gi¸o dôc ®¹i häc khu vùc vµ thÕ giíi.
Trong qu¸ tr×nh héi nhËp, §¶ng vµ Nhµ n-íc ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng theo ®Þnh h-íng x· héi chñ nghÜa,
thùc hiÖn CNH-H§H ®Êt n-íc t¹o c¬ héi lín cho gi¸o dôc ®¹i
häc n-íc ta. Tõ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, nhµ n-íc
bao cÊp toµn bé, chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng ®ßi hái
gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam ph¶i ®æi míi mét c¸ch c¨n b¶n
c¸ch tiÕp cËn kinh tÕ - x· héi ®èi víi qu¸ tr×nh ®µo t¹o:
tÝnh ®Õn c¸c nguån ®Çu t-, chi phÝ vµ hiÖu qu¶ ®Çu t-; mèi
t-¬ng quan gi÷a lîi Ých vµ nghÜa vô cña Nhµ n-íc, cña x·
héi vµ céng ®ång, cña nhµ ®Çu t-, cña c¬ së ®µo t¹o, cña
ng-êi häc; viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch x· héi; viÖc xem ®µo
t¹o nguån nh©n lùc chÊt l-îng cao lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. Muèn vËy, gi¸o dôc ®¹i
häc ViÖt Nam tiÕn hµnh ®æi míi m¹nh mÏ ch-¬ng tr×nh ®µo

79
t¹o theo h-íng ®a d¹ng ho¸, chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i hãa, t¹o
®iÒu kiÖn ®Ó mau chãng tiÕp thu cã chän läc nh÷ng ch-¬ng
tr×nh ®µo t¹o cña c¸c n-íc ph¸t triÓn vÒ khoa häc tù
nhiªn, kü thuËt vµ c«ng nghÖ, phï hîp víi yªu cÇu cña ®Êt
n-íc, phôc vô thiÕt thùc cho sù ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi
nãi chung, cña tõng ngµnh, tõng lÜnh vùc, tõng vïng, tõng
®Þa ph-¬ng nãi riªng.
C¸c tr-êng ®¹i häc quèc gia, c¸c tr-êng ®¹i häc träng
®iÓm, c¸c ngµnh ®µo t¹o thuéc c¸c lÜnh vùc mòi nhän cña
khoa häc- c«ng nghÖ ph¶i ®i ®Çu trong viÖc ®æi míi môc
tiªu, néi dung, ch-¬ng tr×nh vµ ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc. Muốn
vậy, cần chú ý thiÕt kÕ c¸c ch-¬ng tr×nh chuyÓn tiÕp, c¸c
ch-¬ng tr×nh ®a giai ®o¹n vµ ¸p dông quy tr×nh ®µo t¹o mÒm
dÎo nh»m t¨ng c¬ héi häc ®¹i häc cho mäi ng-êi, nhÊt lµ
nh÷ng ng-êi ë n«ng th«n, miÒn nói, vïng s©u, vïng xa.
Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hµnh ch-¬ng tr×nh khung cho
®¹i häc đã tiến hành tõ n¨m häc 2001- 2002 vµ cho ®µo t¹o th¹c
sÜ trong n¨m häc 2002- 2003. Bªn c¹nh ®ã c¸c tr-êng cao
®¼ng vµ ®¹i häc cÇn triÓn khai cã kÕ ho¹ch, ®¹t chÊt l-îng
vµ hiÖu qu¶ viÖc ®µo t¹o c¸c m«n häc theo hÖ thèng tÝn chØ
nh»m ph¸t huy vai trß tù häc ®éc lËp cña sinh viªn trªn c¬
së vËt chÊt kÜ thuËt hiÖn ®¹i hiÖn cã cña tõng tr-êng phôc
vô cho sù nghiÖp gi¸o dôc vµ ®µo t¹o. Tuy nhiªn, nhiÒu
tr-êng ®¹i häc cßn rÊt lóng tóng v× kh«ng hiÓu s©u s¾c b¶n
chÊt cña häc chÕ tÝn chØ vµ c¸ch x©y dùng häc chÕ tÝn chØ
nµy, tõ ®ã mét sè tr-êng ®èi phã b»ng c¸c gi¶i ph¸p söa
c¸ch tÝnh to¸n, quy ®æi khèi l-îng ch-¬ng tr×nh mét c¸ch
m¸y mãc. B¶n chÊt häc chÕ tÝn chØ lµ c¸ nh©n ho¸ viÖc häc
tËp trong mét nÒn gi¸o dôc cho sè ®«ng; do ®ã, mét yÕu tè
cÇn nhÊn m¹nh khi chuyÓn sang häc chÕ tÝn chØ lµ ®æi míi
ph-¬ng ph¸p d¹y häc vµ ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt ®Ó t¨ng
thêi gian tù häc cña sinh viªn. Tuy nhiên, trong thực tiễn nhiều
tr-êng cao ®¼ng, ®¹i häc lại Ýt chó ý ®Õn ®iÒu ®ã.
§æi míi chÕ ®é thi cö, chÕ ®é tuyÓn sinh, x©y dùng
ph-¬ng ph¸p, quy tr×nh vµ hÖ thèng ®¸nh gi¸ chÊt l-îng ®µo
t¹o, chÊt l-îng gi¶ng viªn, chÊt l-îng sinh viªn mét c¸ch
kh¸ch quan chÝnh x¸c. Đ©y lµ mét biÖn ph¸p c¬ b¶n kh¾c

80
phôc tÝnh chÊt ®èi phã víi thi cö cña nÒn gi¸o dôc hiÖn
nay, thóc ®Èy viÖc lµnh m¹nh ho¸ qu¸ tr×nh gi¸o dôc kh«ng
chØ ë tr×nh ®é gi¸o dôc ®¹i häc, cao ®¼ng mµ c¶ ë c¸c cÊp
bËc gi¸o dôc phæ th«ng. §Æc biÖt quan t©m ®æi míi ph-¬ng
ph¸p ®µo t¹o trong c¸c tr-êng s- ph¹m, tr-íc hÕt lµ hai
tr-êng ®¹i häc s- ph¹m träng ®iÓm ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå
ChÝ Minh, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc ®æi míi ph-¬ng
ph¸p d¹y vµ häc ë c¸c tr-êng phæ th«ng.
PhÊn ®Êu b¶o ®¶m c¸c tr-êng ®Òu cã th- viÖn tèt,
th-êng xuyªn ®-îc cËp nhËt, cã ®ñ gi¸o tr×nh, tµi liÖu
tham kh¶o cho sinh viªn vµ cho gi¶ng viªn. HiÖn ®¹i ho¸
trang thiÕt bÞ gi¶ng d¹y vµ häc tËp, phßng thÝ nghiÖm, c¬
së thùc hµnh. Theo nhu cÇu, c¸c tr-êng ®¹i häc cã thÓ tæ
chøc gi¶ng d¹y trùc tiÕp b»ng tiÕng n-íc ngoµi cho mét sè
m«n häc; ®¶m b¶o cho sinh viªn sau khi tèt nghiÖp sö dông
tèt m¸y tÝnh ®Ó thu thËp vµ xö lý th«ng tin vµ Ýt nhÊt mét
ngo¹i ng÷ ®Ó lµm viÖc vµ giao tiÕp, n©ng cao n¨ng lùc héi
nhËp quèc tÕ.
Ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¸p øng nhu cÇu cña sù
nghiÖp CNH- H§H vµ xu thÕ toµn cÇu ho¸ hiÖn nay lµ môc
tiªu -u tiªn trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn gi¸o dôc vµi thËp
kû tíi vµ ®ang lµ vÊn ®Ò ®-îc x· héi quan t©m, nhÊt lµ sù
g¾n kÕt gi÷a ®µo t¹o nh©n lùc víi viÖc lµm. HiÖn t-îng d-
thõa lao ®éng ë mét sè ngµnh lµ hËu qu¶ cña viÖc ®µo t¹o
kh«ng ®¸p øng ®-îc nhu cÇu cña thÞ tr-êng lao ®éng, ch-¬ng
tr×nh ®µo t¹o ®· qu¸ lçi thêi. ChÝnh v× vËy, ®Ó kh¾c phôc
®iÒu ®ã cÇn ph¶i ®æi míi néi dung, ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o
nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm.
Tuy nhiªn, hÖ thèng ®µo t¹o nguån nh©n lùc ë n-íc ta
®ang ®øng tr-íc nh÷ng gay cÊn sau:
Thø nhÊt, c¨n cø ®Ó ®µo t¹o lµ nhu cÇu vÒ nh©n lùc,
nh-ng c«ng t¸c dù b¸o nhu cÇu vµ kÕ ho¹ch ho¸ ®µo t¹o ch-a
lµm tèt; quan hÖ gi÷a ®µo t¹o, sö dông vµ viÖc lµm thiÕu
sù g¾n bã;
Thø hai, n¨ng lùc ®µo t¹o nh©n lùc cña hÖ thèng gi¸o
dôc nghÒ nghiÖp vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi chung kh¸ h¹n chÕ,
ch-a ®¸p øng ®-îc nh÷ng yªu cÇu cña thÞ tr-êng lao ®éng,
®Æc biÖt ë nh÷ng khu vùc, nh÷ng ngµnh nghÒ cã øng dông

81
c«ng nghÖ tiªn tiÕn, ch-a ®¸p øng ®-îc nh÷ng yªu cÇu vÒ
phong c¸ch lµm viÖc c«ng nghiÖp, hiÖn ®¹i; c¸ch bè trÝ
m¹ng l-íi c¬ së ®µo t¹o cã nhiÒu ®iÒu kh«ng hîp lý, khã
®¸p øng yªu cÇu vÒ viÖc lµm.
Thø ba lµ thiÕu mét hÖ thèng th«ng tin vÒ ®µo t¹o
nh©n lùc vµ viÖc lµm, ®Ó cã thÓ cung cÊp th-êng xuyªn cho
mäi ng-êi (bao gåm nhµ n-íc, x· héi, nhµ tr-êng, ng-êi
häc, ng-êi sö dông nh©n lùc...) nh÷ng th«ng tin ®Çy ®ñ,
kÞp thêi vÒ nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ tr-êng lao ®éng ®Ó mäi
ng-êi chñ ®éng cã nh÷ng biÖn ph¸p ®iÒu chØnh trong ph¹m vi
quyÒn h¹n, tr¸ch nhiÖm cña m×nh, kÓ c¶ sù tù ®iÒu chØnh
cña b¶n th©n ng-êi lao ®éng, ®Ó cung - cÇu phï hîp nhau.
Thø t- lµ chÝnh s¸ch ®·i ngé ch-a tho¶ ®¸ng, nhÊt lµ
®èi víi nh©n lùc c«ng t¸c ë vïng s©u, vïng xa, ®Æc biÖt lµ
gi¸o viªn nªn Ýt hÊp dÉn nh©n lùc ®Õn, mÆc dï yªu cÇu vÒ
tr×nh ®é cña nh©n lùc chØ ë møc b×nh th-êng, kh«ng ph¶i ë
møc cao.
Thø n¨m lµ nh×n chung, nh÷ng yÕu kÐm trªn ®-îc ph¸t
hiÖn kh¸ sím, nh-ng t×nh h×nh vÉn kh«ng ®-îc c¶i thiÖn bao
nhiªu, do ch-a chó träng c«ng t¸c nghiªn cøu ®Ó t×m gi¶i
ph¸p.
Thø s¸u lµ x· héi vµ ng-êi häc cßn ch-a ®¸nh gi¸
®óng vai trß, vÞ trÝ cña ®µo t¹o nghÒ nghiÖp, vÉn cßn cã
t©m lý chØ thÝch häc ®¹i häc. MÆt kh¸c thiÕu sù h-íng dÉn
cho x· héi, t- vÊn cho ng-êi häc vÒ c¸c ngµnh nghÒ, c¸c dù
b¸o viÖc lµm ®Ó hä lùa chän con ®-êng häc phï hîp víi kh¶
n¨ng.
Tãm l¹i: Muèn ph¸t triÓn gi¸o dôc ®¹i ViÖt Nam trong
xu thÕ toµn cÇu ho¸, héi nhËp kinh tÕ thÞ tr-êng, ®ßi hái
thùc hiÖn chiÕn l-îc héi nhËp quèc tÕ vµ toµn cÇu ho¸ vÒ
gi¸o dôc ®¹i häc. Bèi c¶nh toµn cÇu ho¸ vµ héi nhËp quèc
tÕ ngµy cµng s©u réng ®ßi hái ph¶i cã chiÕn l-îc hîp t¸c
quèc tÕ tÝch cùc vµ m¹nh mÏ vÒ gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o
dôc ®¹i häc, cao ®¼ng nãi riªng ®Ó trªn c¬ së gi÷ v÷ng ®éc
lËp, tù chñ vµ b¶n s¾c d©n téc, tËn dông c¸c c¬ héi, khai
th¸c mét c¸ch hîp lý nguån lùc gi¸o dôc n-íc ngoµi; qua ®ã
tiÕp nhËn thµnh qu¶ khoa häc - c«ng nghÖ vµ kinh nghiÖm
qu¶n lý gi¸o dôc trong qu¸ tr×nh héi nhËp; ®ång thêi n©ng

82
cao n¨ng lùc c¹nh tranh cña nÒn gi¸o dôc ®¹i häc n-íc ta
víi nÒn gi¸o dôc ®¹i häc trong khu vùc vµ trªn thÕ giíi.
ChiÕn l-îc hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôc ph¶i theo
h-íng t¨ng c-êng qu¶n lý nhµ n-íc, ®¶m b¶o lîi Ých hîp
ph¸p cña ng-êi häc, gi¶m thiÓu tæn thÊt vÒ ngo¹i tÖ vµ
chÊt x¸m; tËp trung vµo mét sè néi dung nh»m gi¶i quyÕt
c¸c vÊn ®Ò ®ang ®Æt ra vÒ du häc, vÒ liªn kÕt ®µo t¹o vµ
vÒ viÖc cho c¬ së gi¸o dôc n-íc ngoµi thµnh lËp c¸c chi
nh¸nh trªn l·nh thæ ViÖt Nam gãp phÇn thóc ®Èy c¶i c¸ch
gi¸o dôc. Cô thÓ lµ:
- H-íng viÖc du häc tËp trung vµo c¸c ngµnh kinh tÕ,
khoa häc, c«ng nghÖ mòi nhän nh»m phôc vô yªu cÇu ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi cña n-íc ta vµ kh¾c phôc t×nh tr¹ng
dµn tr¶i vµ tù ph¸t nh- hiÖn nay.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së trong n-íc tæ
chøc liªn kÕt víi c¸c c¬ së ®µo t¹o cã uy tÝn cña n-íc
ngoµi, kh¾c phôc t×nh tr¹ng tuú tiÖn liªn doanh víi c¸c c¬
së ®µo t¹o kÐm chÊt l-îng cña n-íc ngoµi.
- T¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho c¸c c¬ së ®µo t¹o cã uy
tÝn cña n-íc ngoµi thµnh lËp chi nh¸nh t¹i ViÖt Nam, ®ång
thêi cã biÖn ph¸p ng¨n chÆn c¸c c¬ së ®µo t¹o chÊt l-îng
kÐm cña n-íc ngoµi lîi dông t×nh tr¹ng s¬ hë trong qu¶n lý
gi¸o dôc ®Ó khai th¸c thÞ tr-êng gi¸o dôc trong n-íc víi
môc ®Ých chØ nh»m thu lîi nhuËn.
1.2.2. Mét sè quan ®iÓm c¬ b¶n vÒ “®µo t¹o nguån nh©n lùc
g¾n víi viÖc lµm” trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸ -
hiÖn ®¹i hãa vµ héi nhËp WTO
§¹i héi §¶ng lÇn thø VIII vµ NghÞ quyÕt TW2 (kho¸
VIII) ®· nhÊn m¹nh quan ®iÓm “ph¸t triÓn nguån nh©n lùc
g¾n víi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi”, “®µo t¹o nh©n lùc
g¾n víi viÖc lµm”.
a. Ph¸t huy nguån lùc con ng-êi lµ yÕu tè c¬ b¶n cho
sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng cña c«ng cuéc c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc. Nãi mét c¸ch kh¸c, c«ng cuéc
CNH- H§H ®Ò ra yªu cÇu vÒ nh©n lùc (bªn cÇu) vµ nhËn ®-îc
nh©n lùc ®µo t¹o tèt (bªn cung) vµ sö dông hä tèt, th× ®ã
lµ sù ph¸t huy nguån lùc con ng­êi. Nh­ vËy, ý t­ëng “ph¸t
huy nguån lùc con ng­êi” ph¶i ®­îc thÓ hiÖn b»ng sù phèi

83
hîp, g¾n bã chÆt chÏ 3 nh©n tè víi nhau: ng-êi sö dông,
ng­êi ®µo t¹o vµ ng­êi ®­îc ®µo t¹o trªn c¬ së “viÖc lµm”
®-îc thùc hiÖn tèt. Mét sù g¾n bã nh- vËy ®ßi hái ph¶i cã
chÝnh s¸ch phï hîp cña Nhµ n-íc nh»m ph¸t huy c¶ 3 nh©n tè
nµy, trong ®ã nh÷ng d÷ kiÖn vÒ viÖc lµm ph¶i lµ xuÊt ph¸t
®iÓm ®Ó tæ chøc viÖc ®µo t¹o cho phï hîp. §ã lµ quan ®iÓm
“®µo t¹o theo nhu cÇu”; lµm ®­îc nh­ vËy chÝnh lµ ®µo t¹o
nh©n lùc g¾n víi viÖc lµm, lµ ph¸t huy nguån lùc cña con
ng-êi.
b. Ph-¬ng h-íng chung cña lÜnh vùc gi¸o dôc- ®µo
t¹o trong nh÷ng n¨m tíi lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¸p
øng yªu cÇu CNH- H§H, t¹o ®iÒu kiÖn gi¶i quyÕt viÖc lµm
cho nh©n d©n, nhÊt lµ thanh niªn. Nãi mét c¸ch kh¸c, gi¸o
dôc phæ th«ng nh»m n©ng cao d©n trÝ còng cÇn chuyÓn h-íng
m¹nh vµo viÖc chuÈn bÞ cho ®µo t¹o nguån nh©n lùc vµ chuÈn
bÞ cho häc sinh ra tr-êng cã thÓ héi nhËp x· héi b»ng lao
®éng vµ viÖc lµm; b¶n th©n gi¸o dôc nghÒ nghiÖp vµ gi¸o
dôc ®¹i häc cÇn ph¶i tËp trung ®µo t¹o vµ båi d-ìng nh©n
lùc cã chÊt l-îng phï hîp víi yªu cÇu cña viÖc lµm, nh©n
lùc cã kh¶ n¨ng t×m viÖc lµm vµ t¹o viÖc lµm. Gi¸o dôc -
®µo t¹o ngµy nay ph¶i h­íng vµo “chuÈn bÞ nguån cho ®µo
t¹o nh©n lùc”, h­íng vµo “®µo t¹o nh©n lùc g¾n víi viÖc
lµm”. §ã lµ mét quan ®iÓm míi cÇn ®­îc qu¸n triÖt b»ng
chÝnh s¸ch vµ tæ chøc trong hÖ thèng gi¸o dôc nãi chung vµ
gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt Nam nãi riªng.
c. Ph¸t triÓn gi¸o dôc - ®µo t¹o ph¶i g¾n víi nhu
cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi, nh÷ng tiÕn bé khoa häc -
c«ng nghÖ ®­îc thÓ hiÖn ë sù g¾n bã chÆt chÏ gi÷a “®µo
t¹o- sö dông- viÖc lµm” vµ cã chÝnh s¸ch sö dông, ®·i ngé
®óng gi¸ trÞ nh©n lùc ®-îc ®µo t¹o. RÊt ®¸ng chó ý lµ,
ngµy nay ë nh÷ng n-íc ®ang ph¸t triÓn, vÊn ®Ò viÖc lµm
kh«ng chØ ®-îc gi¶i quyÕt ë khu vùc kinh tÕ chÝnh quy
(formal sector) (tøc lµ c¸c doanh nghiÖp c«ng nghiÖp, cã
cÊu tróc, cã c¬ chÕ vËn hµnh kiÓu c«ng nghiÖp) mµ cßn ë
khu vùc kinh tÕ kh«ng chÝnh quy (non- formal) (tøc lµ c¸c
c¬ së s¶n xuÊt, kinh doanh nhá, kiÓu hé gia ®×nh, trang
tr¹i, n«ng- l©m- ng-, tiÓu thñ c«ng nghiÖp, ®Æc biÖt ë
vïng n«ng th«n) lµ n¬i ®ang trë thµnh mét lÜnh vùc ®Çy

84
tiÒm n¨ng t¹o ra viÖc lµm, thu hót nhiÒu nh©n lùc t-¬ng
lai vµ khu vùc nµy l¹i rÊt réng lín ®èi víi nhiÒu n-íc
®ang ph¸t triÓn. Còng v× vËy, c«ng t¸c gi¸o dôc vµ sù ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc ngµy nay kh«ng cßn chØ giíi h¹n trong
c¸c ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o chÝnh quy, mµ cßn ph¶i ph¸t triÓn
thªm c¸c ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o ngoµi chÝnh quy, ®µo t¹o tõ
xa ngµy cµng më réng ë nhiÒu n-íc. §Ó g¾n ®µo t¹o nh©n lùc
víi viÖc lµm, c¸c mÆt “®µo t¹o, sö dông, viÖc lµm, ®·i
ngé” ®èi víi nh©n lùc ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt ®ång bé tõ ph¹m
vi vÜ m«, toµn x· héi, trong tõng ngµnh nghÒ, tõng ®Þa
ph-¬ng (nh- dù b¸o, kÕ ho¹ch ho¸ nhu cÇu, chÕ ®é chÝnh
s¸ch sö dông,...) ®Õn ph¹m vi vi m« ë tõng c¬ së ®µo t¹o,
c¬ së sö dông nh©n lùc, c¬ së t¹o viÖc lµm míi (nh- sè
l-îng, chÊt l-îng, n¨ng lùc ...cña c¸c c¸ nh©n ®-îc ®µo
t¹o). ThiÕu sù phèi hîp c¸c mÆt nµy sÏ rÊt l·ng phÝ c¸c
nguån lùc cña c¶ nhµ n-íc, c¶ x· héi vµ rÊt kh«ng cã lîi
cho sù ph¸t triÓn ®Êt n-íc.
Ba quan ®iÓm c¬ b¶n trªn dÉn ®Õn mét ý t-ëng chung lµ
“®µo t¹o g¾n víi viÖc lµm” ph¶i ®­îc gi¶i quyÕt trªn quan
®iÓm “cung- cÇu” trong c¬ chÕ thÞ tr­êng, cã sù qu¶n lý
cña nhµ n­íc, trong ®ã viÖc lµm lµ bªn “cÇu” nh©n lùc, ®µo
t¹o lµ bªn “cung” nh©n lùc trong gi¸o dôc ®¹i häc ViÖt
Nam.
1.2.3. Gi¸o dôc cao ®¼ng, ®¹i häc vµ ®µo t¹o nh©n lùc g¾n
víi viÖc lµm: t¨ng c-êng hÖ thèng ®µo t¹o kü thuËt - nghÒ
nghiÖp, ®µo t¹o c«ng nh©n kü thuËt, cao ®¼ng kü thuËt (kü
s- thùc hµnh) vµ tèc ®é t¨ng ph¶i nhanh h¬n ®µo t¹o ®¹i
häc. Chóng ta cÇn rót kinh nghiÖm bµi häc cña c¸c n-íc
®ang ph¸t triÓn nhanh ë §«ng Nam ¸ trong cuéc khñng ho¶ng
võa qua vÒ sù thiÕu ®éi ngò lao ®éng cã tr×nh ®é v¨n ho¸
vµ kü thuËt cã chÊt l-îng víi c¬ cÊu hîp lý gi÷a c¸c ngµnh
nghÒ, c¸c tr×nh ®é.
Mét sè xu h-íng sau ®· ®-îc nghiªn cøu: ng-êi tèt
nghiÖp ®¹i häc ë n-íc ta trong nh÷ng thËp kû ®Çu thÕ kû
XXI, ph¶i cã nh÷ng n¨ng lùc tréi nh-: n¨ng lùc thÝch øng
víi nh÷ng thay ®æi rÊt nhanh vµ ®¸p øng ®-îc nh÷ng ®ßi hái
míi cña sù nghiÖp CNH - H§H ®Êt n-íc: ®ã lµ n¨ng lùc trÝ
tuÖ ®Ó ®ñ søc gi¶i quyÕt thµnh c«ng nh÷ng vÊn ®Ò do thùc

85
tiÔn ®Æt ra cho m×nh vµ cho ®Êt n-íc; n¨ng lùc hµnh ®éng,
biÕt øng dông s¸ng t¹o nh÷ng thµnh tùu khoa häc- c«ng
nghÖ, biÕt tù t×m, tù t¹o viÖc lµm, cã kü n¨ng tæ chøc vµ
qu¶n lý c«ng viÖc tËp thÓ cã hiÖu qu¶, gãp phÇn n©ng cao
n¨ng lùc c¹nh tranh hîp t¸c cña nÒn kinh tÕ n-íc ta trong
thÞ tr-êng quèc tÕ; n¨ng lùc tù häc, tù nghiªn cøu, tù rÌn
luyÖn th-êng xuyªn, suèt ®êi mét c¸ch ®éc lËp, s¸ng t¹o ®i
®«i víi n¨ng lùc tù ®¸nh gi¸, tù ®æi míi; ®ã lµ b¶n lÜnh
ph¸t huy tiÒm n¨ng, néi lùc cña c¸ nh©n, th-êng xuyªn cËp
nhËt kiÕn thøc cña m×nh, t¹o ra nh÷ng b-íc ph¸t triÓn cho
b¶n th©n, gãp phÇn lµm cho ®Êt n-íc rót ng¾n kho¶ng c¸ch
vµ v-¬n lªn ngang tÇm so víi c¸c quèc gia tiªn tiÕn; ë mét
bé phËn sinh viªn, ph¶i ®µo t¹o vµ båi d-ìng n¨ng lùc quèc
tÕ ngµy cµng nhiÒu ®Ó cã thÓ thùc hiÖn ®-îc nh÷ng nhiÖm
vô, nh÷ng c«ng viÖc liªn quan ®Õn hîp t¸c vµ thÝch nghi
trong m«i tr-êng quèc tÕ (th«ng qua sö dông thµnh th¹o
ngo¹i ng÷, n¾m v÷ng nh÷ng m«n häc nh- LuËt quèc tÕ, Th-¬ng
m¹i quèc tÕ, vµ nh÷ng kü n¨ng nh- giao l-u quèc tÕ...)
thùc sù lµ “nh©n lùc t­ duy”, “nh©n lùc cã tinh thÇn doanh
nghiÖp”, cã phong c¸ch ho¹t ®éng nh­ nhµ doanh nghiÖp thùc
sù; n¨ng lùc tiÕp thu tinh hoa v¨n ho¸ nh©n lo¹i vµ gi÷
g×n ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc.
Mét biÖn ph¸p cã hiÖu qu¶ ®Ó thùc hiÖn chÊt l-îng ®-îc
nªu trªn lµ t¨ng c-êng sù kÕt hîp gi¶ng d¹y, häc tËp víi
nghiªn cøu khoa häc - c«ng nghÖ trong c¸c tr-êng ®¹i häc.
Sinh viªn ®-îc thùc hµnh, thùc tËp tham gia s¶n xuÊt kinh
doanh thùc tÕ. Chó träng ®æi míi ph-¬ng ph¸p ®µo t¹o theo
h-íng ph¸t huy tÝnh chñ ®éng cña ng-êi häc, gióp ng-êi häc
h×nh thµnh n¨ng lùc thÝch øng, héi nhËp víi thÞ tr-êng lao
®éng vµ thÞ tr-êng viÖc lµm lu«n lu«n biÕn ®éng, h×nh
thµnh n¨ng lùc t- duy s¸ng t¹o, n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn
®Ò.
Trong ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o, cÇn gióp ng-êi häc n¾m
®-îc ph-¬ng ph¸p t×m viÖc lµm hoÆc t¹o viÖc lµm cho m×nh
vµ cho ng-êi kh¸c. §µo t¹o theo diÖn réng, ®µo t¹o c¬ b¶n
®i ®«i víi båi d-ìng th-êng xuyªn vµ suèt ®êi lµ mét h-íng
®µo t¹o cã hiÖu qu¶, t¹o ®iÒu kiÖn cho ng-êi tèt nghiÖp dÔ
kiÕm viÖc lµm, tù t¹o viÖc lµm.

86
 HÖ thèng ®¹i häc ph¶i tiÕn tíi lµ mét hÖ thèng më, ®a
d¹ng, mÒm dÎo, liªn th«ng; ®µo t¹o theo m«®un, häc ®Õn ®©u
x¸c nhËn ®Õn ®Êy; t¹o ®iÒu kiÖn cho nhiÒu ng-êi ®-îc häc,
häc theo n¨ng lùc vµ hoµn c¶nh cña m×nh; thùc hiÖn c«ng
b»ng x· héi vÒ häc ®¹i häc. §Æc biÖt chó ý xu h-íng më ®¹i
häc ng¾n h¹n (VÝ dô: Trong n¨m 1996 - 1997 ®· n©ng cÊp 6
tr-êng tõ trung häc chuyªn nghiÖp lªn tr-êng cao ®¼ng), më
cao ®¼ng céng ®ång (®Þa ph-¬ng), c¸c lo¹i h×nh gi¸o dôc
th-êng xuyªn, ®¹i häc tõ xa...®Òu gia t¨ng m¹nh mÏ. Theo
thèng kª cña Bé GD&§T tõ n¨m 2005 ®Õn nay sè l-îng c¸c
tr-êng ®¹i häc vµ cao ®¼ng t¨ng lªn rÊt nhanh. Tõ n¨m 2005
®Õn 2007: Sè tr-êng cao ®¼ng vµ ®¹i häc t¨ng 97 tr-êng (tõ
255 tr-êng ®Õn 352 tr-êng), trong ®ã sè tr-êng ®¹i häc
t¨ng 69 tr-êng (tõ 104 tr-êng ®Õn 173 tr-êng); sè tr-êng
cao ®¼ng t¨ng 28 tr-êng (tõ 151 tr-êng dÕn 179 tr-êng).
Nh- vËy trong 2 n¨m (2005 -2007) ë n-íc ta trung b×nh
kho¶ng 1 tuÇn cã 1 tr-êng ®¹i häc hoÆc cao ®¼ng ra ®êi.
Tèc ®é gia t¨ng cña c¸c tr-êng ®¹i häc, cao ®¼ng lµ qu¸
nhanh vµ mét bÊt hîp lý rÊt lín lµ sè tr-êng ®¹i häc l¹i
t¨ng nhanh gÊp 3 lÇn sè tr-êng cao ®¼ng, ngoµi ra, sè
tr-êng c«ng t¨ng nhanh h¬n tr-êng t-. Bªn c¹nh t¨ng sè
l-îng tr-êng C§, §H, c¸c tr-êng t¨ng nhanh sè l-îng sinh
viªn trong ®ã cã c¸c tr-êng träng ®iÓm.
1.2.4. X©y dùng kh«ng gian ®¹i häc më ®µo t¹o nh÷ng trÝ
thøc trung thùc, cã tr¸ch nhiÖm x· héi
§èi víi gi¸o dôc ®¹i häc, cÇn mau chãng cô thÓ ho¸
nh÷ng chñ tr-¬ng ®óng ®¾n trong NghÞ quyÕt 14/2005/NQ-CP,
t¨ng c-êng liªn kÕt quèc tÕ trong ®µo t¹o nguån nh©n lùc
tr×nh ®é cao trªn c¬ së b¶o ®¶m truyÒn thèng d©n téc vµ
chñ quyÒn quèc gia nh»m ®µo t¹o nh÷ng trÝ thøc trung thùc,
s¸ng t¹o, cã tr¸ch nhiÖm ®èi víi x· héi. Ch-¬ng tr×nh gi¸o
dôc ®¹i häc cÇn ®-îc cËp nhËt th-êng xuyªn, gi¶m bít nh÷ng
phÇn ch-a thùc sù cÇn thiÕt ®Ó phï hîp víi sù ph¸t triÓn
m¹nh mÏ vÒ khoa häc vµ c«ng nghÖ do c¸c tr-êng tù x¸c
®Þnh. Cô thÓ:
Tr-íc m¾t, kh«ng tiÕp tôc më tr-êng ®¹i häc, chØ cho
më c¸c tr-êng cao ®¼ng theo h-íng nghÒ nghiÖp øng dông.
§ång thêi, x©y dùng vµ cñng cè m¹ng l-íi c¸c tr-êng cao

87
®¼ng/ ®¹i häc céng ®ång víi ba m¶ng ch-¬ng tr×nh: ch-¬ng
tr×nh chuyÓn tiÕp, ch-¬ng tr×nh ®µo t¹o nghÒ vµ ch-¬ng
tr×nh gi¸o dôc th-êng xuyªn (®¸p øng nhu cÇu cËp nhËt tri
thøc, kü n¨ng, chuyÓn giao c«ng nghÖ,…) phôc vô yªu cÇu
ph¸t triÓn cña ®Þa ph-¬ng. §èi víi c¸c ®¹i häc céng ®ång,
®iÒu kh¸c biÖt so víi cao ®¼ng céng ®ång lµ ë chç cã mét
sè ngµnh cã thÓ ®µo t¹o ë tr×nh ®é ®¹i häc, nh-ng ®a sè
ngµnh vÉn ph¶i sö dông c¬ chÕ ch-¬ng tr×nh chuyÓn tiÕp.
Ngoµi ra, vÉn ph¶i tÝch cùc x©y dùng hÖ thèng ®µo t¹o nghÒ
trong hÖ thèng ®¹i häc, cao ®¼ng céng ®ång.
CÇn tËp trung ®Çu t- x©y dùng c¬ së vËt chÊt cho c¸c
tr-êng ®¹i häc më ®Ó ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc tõ xa
nh»m më réng quy m«, ®¸p øng nhu cÇu häc ®¹i häc cña thanh
niªn. CÇn x©y dùng, sö dông hÖ thèng ®¸nh gi¸ chuÈn cña
c¸c tr-êng ®¹i häc l©u ®êi ®Ó ®¸nh gi¸ vµ cÊp v¨n b»ng cho
nh÷ng ng-êi tù häc vµ nh÷ng ng-êi häc ë c¸c tr-êng ®¹i
häc, cao ®¼ng ngoµi c«ng lËp ch-a ®-îc quyÒn cÊp b»ng.
§Ó ®¶m b¶o chÊt l-îng ®µo t¹o cÇn hoµn thiÖn hÖ thèng
®¶m b¶o chÊt l-îng vµ kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt l-îng,
thµnh lËp c¬ quan ®iÒu phèi viÖc kiÓm ®Þnh c«ng nhËn chÊt
l-îng ®éc lËp víi Bé GD&§T vµ khuyÕn khÝch viÖc thµnh lËp
c¸c tæ chøc chuyªn nghiÖp kiÓm ®Þnh chÊt l-îng vµ ®o l-êng
®¸nh gi¸ trong gi¸o dôc nãi chung. Cã thÓ níi láng ®iÒu
kiÖn cho phÐp chuÈn bÞ më tr-êng nh-ng nhÊt thiÕt ph¶i
th¾t chÆt ®iÒu kiÖn tuyÓn sinh vµ chØ cho phÐp cÊp b»ng
sau khi nhµ tr-êng ®· ®¹t yªu cÇu qua quy tr×nh kiÓm ®Þnh
chÊt l-îng.
C¸c tr-êng cao ®¼ng, ®¹i häc cÇn ®-îc tù quyÕt ®Þnh
tiªu chÝ tuyÓn sinh nh-ng ph¶i th«ng b¸o c«ng khai møc
®iÓm quy ®Þnh, møc ®é tèi thiÓu ®Ó xÐt ®iÓm. §ång thêi,
víi viÖc ®¶m b¶o quyÒn tù chñ cho c¸c tr-êng ®¹i häc cÇn
x©y dùng mét hÖ thèng hç trî ®Ó n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña
nhµ tr-êng tr-íc x· héi; hoµn thiÖn c¬ chÕ tù chñ b»ng
viÖc thóc ®Èy thµnh lËp vµ tæ chøc ho¹t ®éng cña Héi ®ång
tr-êng ®óng nh- §iÒu lÖ tr-êng ®¹i häc quy ®Þnh vµ tõng
b-íc ¸p dông c¬ chÕ qu¶n lý nhµ tr-êng nh- qu¶n lý doanh
nghiÖp.
2. Phương hướng phát triển giáo dục đại học Việt Nam
88
2.1. Mục tiêu đổi mới giáo dục đại học Việt Nam
Trong Nghị quyết số 14/2005/ NQ-CP của Chính phủ nêu rõ: “Về đổi mới cơ
bản và toàn diện giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn 2006- 2020”:
- Mục tiêu chung: Đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học, tạo được chuyển
biến cơ bản về chất lượng, hiệu quả và qui mô, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công
nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hội nhập kinh tế quốc tế và nhu cầu học tập của
nhân dân. Đến năm 2020, giáo dục đại học Việt Nam đạt trình độ tiên tiến trong khu
vựcvà tiếp cận trình độ tiên tiến trên thế giới; có năng lực cạnh tranh cao, thích ứng
với cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.
- Mục tiêu cụ thể
+ Hoàn chỉnh mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học trên phạm vi toàn quốc, có sự
phân tầng về chức năng, nhiệm vụ đào tạo, bảo đảm hợp lý cơ cấu trình độ, cơ cấu
ngành nghề, cơ cấu vùng miền, phù hợp với chủ trương xã hội hoá giáo dục và quy
hoạch tổng thể phát triển kinh tế - xã hội của cả nước và của các địa phương.
+ Phát triển các chương trình giáo dục đại học theo định hướng nghiên cứu và định
hướng nghề nghiệp- ứng dụng. Bảo đảm sự liên thông giữa các chương trình trong
toàn hệ thống. Xây dựng và hoàn thiện các giải pháp bảo đảm chất lượng và hệ thống
kiểm định giáo dục đại học. Xây dựng một vài trường đại học đẳng cấp quốc tế.
+ Mở rộng quy mô đào tạo, đạt tỷ lệ 200 sinh viên/1 vạn dân vào năm 2010 và 450
sinh viên/1vạn dân vào năm 2020, trong đó khoảng 70 - 80% tổng số sinh viên theo
học các chương trình nghề nghiệp - ứng dụng và khoảng 40% tổng số sinh viên thuộc
các cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập.
+ Xây dựng đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học đủ về số lượng,
có phẩm chất đạo đức và lương tâm nghề nghiệp, có trình độ chuyên môn cao, phong
cách giảng dạy và quản lý tiên tiến; bảo đảm tỷ lệ sinh viên/ giảng viên của cả hệ
thống giáo dục đại học không quá 20. Đến năm 2010 có ít nhất 40% giảng viên đạt
trình độ thạc sỹ và 25 % đạt trình độ tiến sỹ; đến năm 2020 có ít nhất 60% giảng viên
đạt trình độ thạc sỹ và 35 % đạt trình độ tiến sỹ.
+ Nâng cao rõ rệt quy mô và hiệu quả hoạt động khoa học và công nghệ trong các
cơ sở giáo dục đại học. Các trường đại học lớn phải là các trung tâm nghiên cứu khoa
học mạnh của cả nước; nguồn thu từ các hoạt động khoa học và công nghệ, sản xuất và
dịch vụ đạt tổi thiểu 15% tổng nguồn thu của các cơ sở giáo dục đại học vào năm 2010
và 25% vào năm 2020.
+ Hoàn thiện chính sách phát triển giáo dục đại học theo hướng bảo đảm quyền tự
chủ và trách nhiệm xã hội của cơ sở giáo dục đại học, sự quản lý của Nhà nước và vai
trò giám sát, đánh giá của xã hội đối với giáo dục đại học.
2.2. Các giải pháp đổi mới giáo dục đại học Việt Nam

89
2.2.1. Đổi mới mục tiêu, nội dung, chương trình giáo dục
Về chương trình, nội dung giáo dục đại học cần tiến hành đổi mới mạnh mẽ
chương trình đào tạo theo hướng đa dạng hoá, chuẩn hoá, hiện đại hoá; tạo điều kiện
để mau chóng tiếp thu có chọn lọc những thành tựu của khoa học, kỹ thuật, công nghệ
hiện đại, tiến tới từng bước đạt chuẩn khu vực và quốc tế đồng thời tăng cường tính
thực hành, ứng dụng phù hợp yêu cầu phát triển kinh tế, xã hội, công nghiệp hoá, hiện
đại hoá đất nước, yêu cầu của nền kinh tế tri thức, hội nhập quốc tế. Đổi mới nội dung,
chương trình giáo dục đại học cần:
- Cơ cấu lại khung chương trình; bảo đảm sự liên thông của các cấp học; giải quyết
tốt mối quan hệ về khối lượng kiến thức và thời lượng học tập giữa các môn giáo dục
đại cương và giáo dục chuyên nghiệp, nâng cao hiệu quả đào tạo của từng môn học.
- Đổi mới nội dung đào tạo, gắn kết chặt chẽ với thực tiễn nghiên cứu khoa học,
phát triển công nghệ và nghề nghiệp trong xã hội, phục vụ yêu cầu phát triển kinh tế -
xã hội của từng ngành, từng lĩnh vực, tiếp cận trình độ tiên tiến của thế giới. Phát triển
tiềm năng nghiên cứu sáng tạo, kỹ năng nghề nghiệp, năng lực hoạt động trong cộng
đồng và khả năng lập nghiệp của người học.
2.2.2. Phát triển đội ngũ nhà giáo, đổi mới phương pháp giáo dục
a) Phát triển đội ngũ nhà giáo
Trình độ đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục có ý nghĩa quyết định đối
với chất lượng giáo dục và đào tạo của giáo dục đại học. Mặc dù đã có những chủ
trương, chính sách nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo
dục nhưng cho đến nay, đội ngũ nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục đại học vẫn còn
nhiều hạn chế. Vì vậy, việc xây dựng và nâng cao chất lượng đội ngũ là một yêu cầu
tất yếu khách quan. Cụ thể là:
- Xây dựng và thực hiện quy hoạch đội ngũ giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục
đại học, bảo đảm đủ về số lượng, nâng cao chất lượng, đáp ứng yêu cầu đổi mới giáo
dục đại học.
- Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình, phương pháp đào tạo, bồi dưỡng
giảng viên và cán bộ quản lý giáo dục đại học. Chú trọng nâng cao trình độ chuyên
môn, nghiệp vụ sư phạm của giảng viên, tầm nhìn chiến lược, năng lực sáng tạo và
tính chuyên nghiệp của cán bộ lãnh đạo, quản lý.
- Đổi mới phương thức tuyển dụng theo hướng khách quan, công bằng và có yếu tố
cạnh tranh. Hoàn thiện và thực hiện cơ chế hợp đồng dài hạn; bảo đảm sự bình đẳng
giữa giảng viên biên chế và hợp đồng, giữa giảng viên ở cơ sở giáo dục công lập và ở
cơ sở giáo dục ngoài công lập.
- Xây dựng và ban hành chính sách mới đối với giảng viên bao gồm tiêu chuẩn
giảng viên, định mức lao động, điều kiện làm việc, nhiệm vụ khoa học và công nghệ,

90
chế độ nghỉ dạy dài hạn để trao đổi học thuật và cơ chế đánh giá khách quan kết quả
công việc. Ban hành chính sách, chế độ kiêm nhiệm giảng dạy.
- Đổi mới quy trình bổ nhiệm, miễn nhiệm chức danh giáo sư, phó giáo sư theo
hướng giao cho các cơ sở giáo dục đại học thực hiện dựa trên các tiêu chuẩn và điều
kiện chung do Nhà nước quy định. Định kỳ đánh giá để bổ nhiệm lại các chức danh
giáo sư, phó giáo sư. Cải cách thủ tục hành chính xét công nhận giảng viên, giảng viên
chính.
b) Đổi mới phương pháp giáo dục
Yêu cầu của cuộc cách mạng khoa học - công nghệ, của xu hướng hội nhập, toàn
cầu hoá, của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước đặt ra những yêu cầu
bức thiết về chất lượng, cơ cấu nhân lực các ngành nghề đào tạo. Nội dung, phương
pháp giáo dục đại học cần có sự điều chỉnh, bổ sung, đổi mới mạnh mẽ mới đáp ứng
được yêu cầu này của đất nước. Giáo dục đại học cần triển khai đổi mới phương pháp
đào tạo theo 3 tiêu chí: trang bị cách học; phát huy tính chủ động của người học; sử
dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong hoạt động dạy và học. Khai thác các
nguồn tư liệu giáo dục mở và tư liệu trên mạng Internet. Lựa chọn, sử dụng các
chương trình, giáo trình tiên tiến của các nước.
2.2.3. Đổi mới quản lý giáo dục
Công tác quản lý giáo dục nói chung, giáo dục đại học nói riêng vẫn còn nhiều
yếu kém về công tác tổ chức, về cán bộ quản lý giáo dục, về công tác thông tin. Đổi
mới quản lý giáo dục đại học cần thực hiện đồng bộ các vấn đề về tổ chức, về công tác
kế hoạch, về cải cách hành chính, về xây dựng và thực hiện chuẩn hoá đội ngũ cán bộ
quản lý giáo dục. Đặc biệt đổi mới cơ chế và phương thức quản lý nhằm phát huy
mạnh mẽ tiềm năng, sức sáng tạo, tính chủ động và tự chịu trách nhiệm của các cơ sở
giáo dục đại học.
- Chuyển các cơ sở giáo dục đại học công lập sang hoạt động theo cơ chế tự chủ,
có pháp nhân đầy đủ, có quyền quyết định và chịu trách nhiệm về đào tạo, nghiên cứu,
tổ chức, nhân sự và tài chính.
- Xoá bỏ cơ chế bộ chủ quản, xây dựng cơ chế đại diện sở hữu nhà nước đối với
các cơ sở giáo dục đại học công lập. Bảo đảm vai trò kiểm tra, giám sát của cộng
đồng; phát huy vai trò của các đoàn thể, tổ chức quần chúng, đặc biệt là các hội nghề
nghiệp trong việc giám sát chất lượng giáo dục đại học.
- Quản lý nhà nước tập trung vào việc xây dựng và chỉ đạo thực hiện chiến lược
phát triển; chỉ đạo triển khai hệ thống bảo đảm chất lượng và kiểm định giáo dục đại
học; hoàn thiện môi trường pháp lý; tăng cường công tác kiểm tra, thanh tra; điều tiết
vĩ mô cơ cấu và quy mô giáo dục đại học, đáp ứng nhu cầu nhân lực của đất nước
trong từng thời kỳ

91
 - Xây dựng Luật Giáo dục đại học.
2.2.4. Tiếp tục hoàn chỉnh cơ cấu hệ thống giáo dục quốc dân và phát triển mạng
lưới trường, lớp, cơ sở giáo dục
Hoàn thiện cơ cấu hệ thống giáo dục đại học cần đổi mới cơ cấu đào tạo và hoàn
thiện mạng lưới cơ sở giáo dục theo hướng đa dạng hoá, chuẩn hoá, liên thông liên kết
giữa các cấp bậc học.
- Rà soát, đánh giá mạng lưới các cơ sở giáo dục đại học hiện có; đổi mới công tác
quy hoạch phát triển mạng lưới, bảo đảm thực hiện đúng các mục tiêu phát triển giáo
dục đại học.
- Ưu tiên mở rộng quy mô các chương trình định hướng nghề nghiệp - ứng dụng;
áp dụng quy trình đào tạo mềm dẻo, liên thông, kết hợp mô hình truyền thống với mô
hình đa giai đoạn để tăng cơ hội học tập và phân tầng trình độ nhân lực.
- Thực hiện tốt việc chuyển đổi cơ chế hoạt động của các cơ sở giáo dục đại học
công lập theo Nghị quyết số 05/2005/NQ - CP ngày 18 tháng 04 năm 2005 của Chính
phủ về đẩy mạnh xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá và thể dục thể thao;
chuyển cơ sở giáo dục đại học bán công và một số cơ sở giáo dục đại học công lập
sang loại hình tư thục; hoàn thiện mô hình trường cao đẳng cộng đồng và xây dựng
quy chế chuyển tiếp đào tạo với các trường đại học, củng cố các đại học mở để có thể
mở rộng quy mô của hai loại trường này. Khuyến khích mở cơ sở đại học trong các tập
đoàn, các doanh nghiệp lớn. Nghiên cứu mô hình tổ chức và có kế hoạch cụ thể sát
nhập cơ sở giáo dục đại học với các cơ sở nghiên cứu khoa học để gắn kết chặt chẽ đào
tạo với nghiên cứu khoa học và sản xuất, kinh doanh.
- Tập trung đầu tư, huy động chuyên gia trong và ngoài nước và có cơ chế phù
hợp để xây dựng trường đại học đẳng cấp quốc tế.
2.2.5. Tăng cường nguồn tài chính, cơ sở vật chất cho giáo dục đại học
- Nhà nước tăng cường đầu tư xây dựng cơ sở hạ tầng cho giáo dục đại học; tập
trung đầu tư xây dựng một số cơ sở dùng chung như: trung tâm dữ liệu quốc gia, hệ
thống thư viện điện tử, phòng thí nghiệm trọng điểm, ký túc xá và các cơ sở văn hoá,
thể dục thể thao. Các địa phương điều chỉnh quy hoạch, dành quỹ đất để xây dựng các
cơ sở giáo dục đại học hiện đại, đạt tiêu chuẩn khu vực và quốc tế.
- Nhà nước có chính sách ưu đãi, hỗ trợ, khuyến khích các nhà đầu tư trong nước
và ngoài nước đầu tư vào lĩnh vực giáo dục đại học; bảo đảm quyền sở hữu theo pháp
luật và các quyền lợi về vật chất, tinh thần của nhà đầu tư.
- Các cơ sở giáo dục đại học chủ động thực hiện đa dạng hoá nguồn thu từ các hợp
đồng đào tạo, nghiên cứu và triển khai, chuyển giao công nghệ, các hoạt động dịch vụ,
sản xuất, kinh doanh.

92
 - Xây dựng lại chính sách học phí, học bổng, tín dụng sinh viên trên cơ sở xác lập
những nguyên tắc chia sẻ chi phí giáo dục đại học giữa nhà nước, người học và cộng
đồng. Nhà nước thực hiện sự trợ giúp toàn bộ hoặc một phần học phí đối với các đối
tượng chính sách, người nghèo và cấp trực tiếp cho người học.
- Đổi mới chính sách tài chính nhằm tăng hiệu quả đầu tư từ ngân sách và khai thác
các nguồn đầu tư khác cho giáo dục đại học. Nghiên cứu áp dụng quy trình phân bổ
ngân sách dựa trên sự đánh giá của xã hội đối với cơ sở giáo dục đại học. Thường
xuyên tổ chức đánh giá hiệu quả kinh tế của giáo dục đại học.
- Thực hiện hạch toán thu - chi đối với các cơ sở giáo dục đại học công lập, tạo
điều kiện để các cơ sở giáo dục đại học có quyền tự chủ cao trong thu - chi theo
nguyên tắc lấy các nguồn thu bù đủ các khoản chi hợp lý, có tích luỹ cần thiết để phát
triển cơ sở vật chất phục vụ đào tạo và nghiên cứu. Bổ sung, hoàn chỉnh các quy chế
về tài chính đối với các cơ sở giáo dục đại học ngoài công lập.
2.2.6. Đẩy mạnh xã hội hoá giáo dục đại học
Xã hội hoá giáo dục là một tư tưởng chiến lược lớn của Đảng ta đã được thể hiện
trong văn kiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ 4 Ban Chấp hành TW Đảng (khoá VII) và
Nghị quyết Hội nghị lần thứ 2 Ban Chấp hành TW Đảng (khoá VIII) và Nghị quyết
Đại hội Đảng khoá IX, khoá X. Quán triệt tư tưởng chiến lược của Đảng nhằm đẩy
mạnh xã hội hoá giáo dục, ngày 21/8/1997 Chính phủ đã có Nghị quyết số 90/CP về
“Phương hướng và chủ trương xã hội hoá các hoạt động giáo dục, y tế, văn hoá”.
- Nội dung xã hội hoá giáo dục: Nội dung xã hội hoá giáo dục trong văn bản của
Đảng và Nhà nước bao gồm 5 mặt:
+ Giáo dục hoá xã hội: Tạo ra phong trào học tập sâu rộng trong toàn xã hội; vận
động toàn dân, trước hết là những người trong độ tuổi lao động, thực hiện học tập suốt
đời để làm việc tốt hơn cho xã hội, có thu nhập cao hơn và có cuộc sống tốt đẹp hơn, làm
cho xã hội trở thành một xã hội học tập.
+ Cộng đồng trách nhiệm: Toàn dân có trách nhiệm tạo lập môi trường giáo dục
lành mạnh, vận động toàn dân chăm sóc giáo dục thế hệ trẻ, phối hợp chặt chẽ giữa giáo
dục trong nhà trường với giáo dục gia đình và giáo dục ngoài xã hội; tăng cường trách
nhiệm của các cấp uỷ Đảng, Hội đồng nhân dân, Uỷ ban nhân dân, các tổ chức đoàn thể
đối với sự nghiệp giáo dục.
+ Đa dạng hoá loại hình: Trên cơ sở củng cố loại hình công lập, lấy đó làm nồng
cốt, cần mở ra nhiều hình thức giáo dục, phát triển các loại hình trường ngoài công lập,
tạo ra cơ hội cho mọi người nâng cao trình độ.
+ Đa dạng hoá nguồn lực: Khai thác triệt để và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực
của xã hội cho giáo dục. Cùng với việc tăng thêm và sử dụng có hiệu quả ngân sách Nhà
nước là nguồn chủ yếu cần tìm thêm các nguồn kinh phí khác trong nước và cần tranh thủ

93
sự giúp đỡ của các tổ chức quốc tế, của nước ngoài để phát triển giáo dục. Cải tiến chế độ
học phí, huy động sự đóng góp của cha mẹ học sinh và của các tổ chức sản xuất kinh
doanh…để phát triển giáo dục.
+ Thể chế hoá chủ trương: Xây dựng và hoàn thiện khung pháp lý cho việc tổ chức
thực hiện chủ trương xã hội hoá giáo dục.
Giáo dục đại học khi thực hiện xã hội hoá giáo dục cần quán triệt các quan điểm chỉ
đạo của Đảng và Nhà nước cũng như các nội dung của xã hội hoá giáo dục.
- Các giải pháp thực hiện xã hội hoá giáo dục đại học:
+ Đa dạng hoá chương trình, hình thức đào tạo trên cơ sở chuẩn hoá về chất
lượng và nâng cao hiệu quả. Phát triển các hình thức giáo dục từ xa, các chương trình
chuyển tiếp và đa giai đoạn, các chương trình rèn luyện kỹ năng nghề nghiệp có thể
tạo thu nhập, các chương trình chuẩn hoá đội ngũ giáo viên, cán bộ lãnh đạo, quản lý,
công chức nhà nước từ Trung ương đến địa phương; đào tạo lại, bồi dưỡng định kỳ và
thường xuyên cho những người lao động đang làm việc.
+ Phát triển các trường ngoài công lập. Chuyển một số trường công lập thành
trường ngoài công lập khi có đủ điều kiện thích hợp. Củng cố và nâng cao chất lượng
giáo dục của các trường ngoài công lập. Ưu tiên cấp phép mở các trường cao đẳng kỹ
thuật, công nghệ. Các trường ngoài công lập được ưu tiên thuê đất và vay vốn tín
dụng xây trường. Các trường hoạt động có chất lượng và hiệu quả được Nhà nước trợ
giúp kinh phí xây dựng cơ sở vật chất và trang thiết bị giảng dạy, học tập. Nhà trường,
nhà giáo và học sinh, sinh viên các trường ngoài công lập được đối xử bình đẳng như
các trường công lập. Hoàn thiện và ban hành các cơ chế chính sách trợ giúp các
trường ngoài công lập.
+ Mở rộng các quỹ khuyến học, quỹ bảo trợ giáo dục, khuyến khích cá nhân
và tập thể đầu tư mở thêm trường mới; đổi mới chế độ học phí của các trường đại học,
cao đẳng trong và ngoài công lập theo hướng học phí tương xứng với chất lượng dịch
vụ đào tạo mà nhà trường cung cấp, phù hợp với khả năng người học, đồng thời miễn
giảm cho các đối tượng chính sách, gia đình có công và người nghèo.
+ Mở rộng và tăng cường các mối quan hệ giữa nhà trường với các ngành, địa
phương, cơ quan, đơn vị, doanh nghiệp, các tổ chức kinh tế - xã hội… tạo điều kiện
để xã hội đóng góp xây dựng cơ sở vật chất, góp phần xây dựng kế hoạch phát triển
nhà trường, điều chỉnh cơ cấu ngành nghề, cơ cấu trình độ đào tạo, trợ giúp kinh phí
cho người học và tiếp nhận người tốt nghiệp, giám sát các hoạt động giáo dục và tạo
lập môi trường giáo dục lành mạnh.
+ Xây dựng nhà trường thực sự trở thành trung tâm văn hoá, môi trường giáo
dục lành mạnh, giáo dục toàn diện về đức, trí, thể, mỹ. Phát huy truyền thống “tôn sư
trọng đạo” nêu cao phẩm chất của nhà giáo, làm tốt công tác giáo dục chính trị tư

94
tưởng, phấn đấu để các thầy cô giáo thực sự là những nhà giáo mẫu mực về mọi mặt,
là tấm gương sáng cho sinh viên noi theo. Làm tốt công tác Đảng, Đoàn Thanh niên,
Hội Sinh viên trong nhà trường, kiên quyết bài trừ các tệ nạn xã hội, các tiêu cực
trong nhà trường, xây dựng “nhà trường thân thiện, học sinh tích cực”, phát triển bền
vững.
+ Nâng cao nhận thức, tăng cường sự lãnh đạo của các cấp uỷ Đảng, sự chỉ đạo
và quản lý của Hội đồng nhân dân, uỷ ban nhân dân các cấp; phát huy vai trò của các
tổ chức Công đoàn, Hội sinh viên, Hội cha mẹ học sinh, Hội khuyến học và các đoàn
thể, tổ chức xã hội khác huy động nguồn lực xã hội tham gia phát triển sự nghiệp giáo
dục.
+ Xây dựng và thực hiện Dự án xã hội hoá giáo dục với các nội dung: Tháo gỡ
các vướng mắc về cơ sở lý luận và thực tiễn, huy động sức mạnh tổng hợp của toàn hệ
thống dựa trên một quá trình xã hội hoá cao độ, động viên lực lượng của toàn xã hội
vì sự nghiệp phát triển giáo dục nhanh chóng cả về lượng và chất. Để thực hiện mục
tiêu “chuẩn hoá, hiện đại hoá, xã hội hoá” về mặt quản lý nhà nước cần giải quyết 3
vấn đề cơ bản: cơ chế trong quản lý xã hội hoá, cơ chế chính sách để thực hiện xã hội
hoá và cơ chế tổ chức để điều hành xã hội hoá.
2.2.7. Tăng cường hợp tác quốc tế về giáo dục đại học
Quan hệ quốc tế trong giáo dục đại học là phương thức khai thác kinh nghiệm
quốc tế, tận dụng các tiến bộ khoa học - công nghệ, quy trình và phương pháp đào tạo
cũng như nguồn viện trợ và cho vay của các tổ chức quốc tế và các nước để phát triển
giáo dục đại học.
Mục tiêu tổng quát của công tác quan hệ quốc tế trong giáo dục Việt Nam đến
năm 2010 được xác định là: Nâng cao hiệu quả các hoạt động hợp tác quốc tế, góp
phần tăng cường nguồn lực tổng hợp trong quá trình thực hiện các mục tiêu chiến lược
của ngành giáo dục nhằm phục vụ sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước;
mở rộng các quan hệ hợp tác làm cho giáo dục Việt Nam tiếp cận và hoà nhập với giáo
dục thế giới; tăng cường vị thế và uy tín của Việt Nam nói chung và ngành giáo dục
Việt Nam nói riêng trên trường quốc tế.
Giáo dục đại học cần thực hiện các giải pháp sau để đẩy mạnh hợp tác quốc tế
trong giáo dục.
- Xây dựng chiến lược hội nhập quốc tế, nâng cao năng lực hợp tác và sức cạnh
tranh của giáo dục đại học Việt Nam thực hiện các hiệp định và cam kết quốc tế.
- Cải thiện môi trường quan hệ quốc tế trong giáo dục để thu hút đầu tư và trợ
giúp của nước ngoài.
- Xây dựng và công khai kế hoạch phát triển quan hệ quốc tế về giáo dục để thu
hút đầu tư.

95
 - Nâng cao năng lực quan hệ quốc tế của giáo dục đại học.
- Tăng cường nguồn lực cho giáo dục đại học.
- Phát triển và mở rộng quan hệ hợp tác làm cho giáo dục đại học Việt Nam tiếp
cận và hoà nhập với giáo dục đại học thế giới.
3. Phương hướng tổng quát của giáo dục Việt Nam bước vào thế kỉ XXI
3.1. Chuẩn hóa

3. 1. ChuÈn ho¸
X©y dùng nÒn gi¸o dôc theo h­íng “chuÈn ho¸, hiÖn ®¹i
ho¸, x· héi ho¸”. ChuÈn ho¸ tõng phÇn, tiÕn tíi chuÈn ho¸
toµn bé, chuÈn ho¸ theo quèc gia, theo khu vùc tiÕn tíi
®¹t tiªu chuÈn quèc tÕ. ChuÈn ho¸ lµ ph-¬ng thøc tÊt yÕu
®Ó n©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc båi d-ìng nh©n tµi
trªn con ®-êng héi nhËp quèc tÕ.
3.2. HiÖn ®¹i ho¸
Tr-íc hÕt lµ néi dung, ch-¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa
cïng víi c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ d¹y häc ph¶i hiÖn ®¹i
ho¸. §Æc biÖt lµ ng-êi d¹y ph¶i cã tinh thÇn hiÖn ®¹i ho¸
c¶i tiÕn ph-¬ng ph¸p nh»m thøc tØnh tèi ®a tiÒm n¨ng cña
ng-êi häc, h×nh thµnh ë hä kh¶ n¨ng thÝch nghi tèt nhÊt,
nhanh nhÊt, vµ tinh thÇn chñ ®éng, s¸ng t¹o chiÕm lÜnh tri
thøc khoa häc.
3.3. D©n chñ ho¸
Thùc hiÖn d©n chñ ho¸ gi¸o dôc, d©n chñ ho¸ nhµ
tr-êng, d©n chñ ho¸ qu¶n lý gi¸o dôc lµ nh»m ®-a l¹i quyÒn
b×nh ®¼ng gi¸o dôc cho mäi ng-êi, c«ng b»ng trong x· héi
häc tËp. TÊt c¶ nh»m ®¶m b¶o chÊt l-îng gi¸o dôc, môc tiªu
®µo t¹o ng-êi c«ng d©n ch©n chÝnh x©ydùng ®Êt n-íc tù do,
v¨n minh, h¹nh phóc.
3.4. X· héi ho¸ gi¸o dôc
X· héi ho¸ gi¸o dôc lµ mét trong nh÷ng con ®-êng
thùc hiÖn d©n chñ ho¸ gi¸o dôc t¹o nªn mét cao trµo häc
tËp trong toµn d©n, ®ång thêi n©ng cao tr¸ch nhiÖm cña mäi
ng-êi ®èi víi gi¸o dôc thÕ hÖ trÎ. X· héi ho¸ gi¸o dôc
còng nh»m t¨ng thªm c¸c nguån lùc, nhÊt lµ nguån lùc tµi
chÝnh cho gi¸o dôc.
3.5. §a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc tr-êng líp
96
 Ph-¬ng thøc ®a d¹ng ho¸ c¸c h×nh thøc tr-êng líp g¾n
liÒn víi x· héi ho¸ gi¸o dôc, nã còng g¾n liÒn víi d©n chñ
ho¸ gi¸o dôc. §a d¹ng ho¸ c¸c lo¹i h×nh tr-êng líp trªn c¬
së môc tiªu ®µo t¹o, néi dung gi¸odôc, chuÈn kiÕn thøc ®Òu
thèng nhÊt cho tÊt c¶ c¸c lo¹i tr-êng Bé GD &§T thùc hiÖn
qu¶n lý nhµ n-íc thèng nhÊt toµn bé hÖ thèng gi¸o dôc quèc
d©n trong ®ã cã c¸c tr-êng quèc lËp, d©n lËp, t- thôc, c¸c
trung t©m, v.v… theo luËt gi¸o dôc
Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự học
A. Câu hỏi thảo luận và tình huống
1- Giáo dục đại học Việt Nam phải hướng đến một nền giáo dục mở theo cơ chế
thị trường, hội nhập, toàn cầu hoá (lý luận và thực tiễn).
2- Giáo dục đại học Việt Nam vừa đảm bảo chính sách xã hội, vừa thực hiện một
nền giáo dục dịch vụ (theo cơ chế thị trường).
3- Theo tính toán, từ năm 2005 – 2007, bình quân mỗi tuần có một trường đại học
và cao đẳng ra đời. Anh (chị) có bình luận gì về vấn đề này?
4- Giả sử với tư cách là Bộ trưởng Bộ GD và ĐT, anh (chị) có những quyết sách
gì để nâng cao chất lượng đào tạo giáo dục đại học hiện nay.
5- Trong các giải pháp đổi mới giáo dục đại học Việt Nam, theo anh (chị) giải
pháp nào mang tính then chốt? Tại sao?
B. Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá
1. Hãy phân tích sự ảnh hưởng của một số đặc điểm thời đại ngày nay đến sự phát
triển giáo dục đại học. Anh (chị) hãy chỉ ra những thời cơ thuận lợi và những thách
thức đối với giáo dục đại học? Làm thế nào để tận dụng thời cơ, hạn chế các tác động
tiêu cực để phát triển giáo dục đại học ở nước ta nói chung và ở trường đại học nơi
anh, chị công tác nói riêng.
2. Bối cảnh kinh tế xã hội nước ta và những ảnh hưởng của nó đến phát triển giáo
dục đại học.
3. Hãy phân tích thực trạng giáo dục đại học Việt Nam hiện nay. Liên hệ với cơ
sở đào tạo nơi đồng chí công tác.
4. Trình bày các quan điểm cơ bản của Đảng và Nhà nước về “đào tạo nguồn
nhân lực gắn với việc làm” trong đẩy mạnh CNH-HĐH và hội nhập WTO.
5. Phân tích các giải pháp phát triển giáo dục đại học nước ta trong giai đoạn hiện
nay. Để thực hiện mục tiêu phát triển giáo dục đại học nước ta đến năm 2020, theo
đồng chí cần có những giải pháp nào cần được quán triệt? Nơi đơn vị đồng chí công
tác cần tập trung vào giải pháp nào nhất? Tại sao?
Tài liệu tham khảo

97
1. Bùi Hiền, Nguyễn Văn Giao, Nguyễn Hữu Quýnh, Vũ Văn Tảo- Từ điển Giáo dục
học; Nhà xuất bản từ điển bách khoa;- HN- 2001;
2. GS. Vũ Ngọc Hải; PGS.TS Trần Khánh Đức (Chủ biên) cùng tập thể tác giả- Hệ
thống giáo dục hiện đại trong những năm đầu thế kỷ XXI (Việt Nam và thế giới);
NXBGD-HN- 2003;
3. Chủ tịch nước- Luật giáo dục, theo Lệnh của Chủ tịch nước số 11/2005/L-CTN
ngày 27 tháng 6 năm 2005;
4. Quyết định của Thủ tướng Chính phủ v/v phê duyệt “Chiến lược phát triển giáo
dục 2001- 2010” theo Quyết định số 201/2001/ QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ
ngày 28 tháng 12 năm 2001;
5. Chính phủ - Nghị quyết: Về đổi mới cơ bản và toàn diện giáo dục đại học Việt
Nam giai đoạn 2006-2020 theo Nghị quyết số 14/2005/NQ - CP của Thủ tướng
Chính phủ ngày 02 tháng 11 năm 2005
6. Đặng Quốc Bảo- Nguyễn Đắc Hưng. Giáo dục Việt Nam hướng tới tương lai- Vấn
đề và giải pháp - NXBCTQG.- HN- 2004
7. Bộ Giáo dục và Đào tạo - Đề án đổi mới giáo dục đại học Việt Nam giai đoạn
2006- 2020- HN; 2005;
8. PGS.TS Nguyễn Thị Mỹ Lộc (Chủ biên); GS.TSKH Lâm Quang Thiệp; TS. Lê
Viết Khuyến; TS.Đặng Xuân Hải - Một số vấn đề về Giáo dục học đại học;
NXBĐHQG. HN. 2004
9. Nguyễn Văn Quế - Những vấn đề toàn cầu ngày nay; Nhà xuất bản KHXH.-
HN.1999;

CHƯƠNG 4
QUẢN LÍ NHÀ NƯỚC GIÁO DỤC ĐẠI HỌC
Đặng Quốc Bảo
Mục đích yêu cầu:
* Về tri thức, học viên hiểu rõ các vấn đề sau:
- Khái niệm và mô hình quản lí giáo dục; việc vận dụng vào quản lí giáo dục đại
học.
- Quản lí Nhà nước về giáo dục đại học trong bối cảnh hiện nay của nước ta.
- Các điều luật quy định về quản lí giáo dục đại học.
* Về thái độ
- Xây dựng được thái độ đúng đắn (theo chức trách của mình) cho học viên đối
với việc thực hiện các nội dung quản lí Nhà nước về giáo dục đối với giáo dục đại học
nói chung và trong trường đại học mình đang công tác nói riêng.

98
 - Học viên bước đầu có những ứng dụng cần thiết vào công tác quản lí trong nhà
trường mình.
1. Khái niệm quản lý nhà nước về giáo dục và giáo dục đại học
1.1. Kh¸i niÖm chung vÒ qu¶n lý
C. M¸c ®· viÕt: “BÊt cø lao ®éng chung nµo ®­îc tiÕn
hµnh trªn mét quy m« lín ®Òu yªu cÇu ph¶i cã mét sù chØ
®¹o ®Ó ®iÒu hoµ nh÷ng ho¹t ®éng c¸ nh©n... Mét nh¹c sü ®éc
tÊu th× ®iÒu khiÓn lÊy m×nh, nh-ng mét dµn nh¹c th× ph¶i
cã nh¹c tr­ëng”. Nãi mét c¸ch cô thÓ, bÊt cø ho¹t ®éng nµo
cña con ng-êi cÇn cã sù phèi hîp ho¹t ®éng nhiÒu ng-êi ®Òu
ph¶i cã sù qu¶n lý.
Theo H. Fayol, qu¶n lý lµ thùc hiÖn c¸c chøc n¨ng lËp
kÕ ho¹ch, tæ chøc, chØ huy, phèi hîp vµ kiÓm tra. Cho ®Õn
nay c¸c chøc n¨ng nµy cña qu¶n lý vÉn ®-îc thõa nhËn réng
r·i.
Theo Phan V¨n Kha: “Qu¶n lý lµ qu¸ tr×nh lËp kÕ ho¹ch,
tæ chøc, l·nh ®¹o vµ kiÓm tra c«ng viÖc cña c¸c thµnh viªn
thuéc mét hÖ thèng ®¬n vÞ vµ viÖc sö dông c¸c nguån lùc
phï hîp ®Ó ®¹t ®­îc c¸c môc ®Ých ®· ®Þnh”.
Mai H÷u Khuª, trong t¸c phÈm "Lý luËn qu¶n lý nhµ
n­íc” ®· ®­a ra ®Þnh nghÜa vÒ qu¶n lý nh­ sau: “Qu¶n lý lµ
mét ph¹m trï cã liªn quan mËt thiÕt víi hiÖp t¸c vµ ph©n
c«ng lao ®éng, nã lµ mét thuéc tÝnh tù nhiªn cña mäi lao
®éng hiÖp t¸c”.
X· héi cµng ph¸t triÓn, sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp
t¸c lao ®éng diÔn ra trªn quy m« lín th× cµng cÇn ®Õn qu¶n
lý. Cã thÓ hiÓu, qu¶n lý lµ mét ho¹t ®éng cã chñ ®Ých,
®-îc tiÕn hµnh bëi mét chñ thÓ qu¶n lý nh»m t¸c ®éng lªn
®èi t-îng qu¶n lý ®Ó thùc hiÖn c¸c môc tiªu x¸c ®Þnh cña
c«ng t¸c qu¶n lý.
1.2. Qu¶n lý nhµ n-íc
QLNN lµ chøc n¨ng quan träng nhÊt cña nhµ n-íc. Theo
nghÜa réng, QLNN lµ sù t¸c ®éng cña chñ thÓ qu¶n lý (c¸c
c¬ quan quyÒn lùc nhµ n-íc) tíi mäi tæ chøc vµ c¸ nh©n
trong toµn x· héi. Trong mét chÕ ®é d©n chñ, nhµ n-íc ®¹i
diÖn cho ý chÝ cña nh©n d©n, thay mÆt d©n ®Ó chi phèi vµ
®iÒu chØnh c¸c quan hÖ x· héi bao gåm quan hÖ gi÷a nhµ
n-íc víi d©n, gi÷a d©n víi d©n vµ gi÷a c¸c c¬ quan nhµ

99
n-íc víi nhau. Trong nhµ n-íc ph¸p quyÒn, c¸c mèi quan hÖ
®ã ®-îc quy ®Þnh b»ng luËt ph¸p. Nhµ n-íc qu¶n lý x· héi
b»ng luËt ph¸p tõ kh©u ®-a ra c¸c quy ®Þnh (lËp ph¸p), tæ
chøc thùc hiÖn (hµnh ph¸p) vµ xö lý c¸c vi ph¹m (t- ph¸p).
Nhµ n-íc thùc hiÖn c«ng t¸c qu¶n lý cña m×nh th«ng qua
hÖ thèng bé m¸y quyÒn lùc bao gåm c¸c c¬ quan lËp ph¸p,
hµnh ph¸p vµ t- ph¸p.
QuyÒn lËp ph¸p lµ thÈm quyÒn ban hµnh c¸c quy ph¹m
luËt ph¸p b»ng c¸c quyÕt ®Þnh cña Quèc héi hay NghÞ viÖn.
Trong qu¸ tr×nh ®ã cã nhiÒu tæ chøc cña nhµ n-íc vµ ®¹i
diÖn cña nh©n d©n tham gia, phèi hîp trong viÖc ®Ò xuÊt,
so¹n th¶o, thÈm ®Þnh.
QuyÒn hµnh ph¸p lµ quyÒn tæ chøc thi hµnh ph¸p luËt vµ
tæ chøc ®êi sèng x· héi theo ph¸p luËt. QuyÒn hµnh ph¸p
®-îc thùc hiÖn th«ng qua: ban hµnh chÝnh s¸ch, quy ®Þnh
viÖc thùc hiÖn, ®«n ®èc, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn, tæ chøc
thùc hiÖn c¸c dÞch vô c«ng.
QuyÒn t- ph¸p lµ quyÒn tµi ph¸n b»ng c¸c ho¹t ®éng xÐt
xö theo luËt ph¸p tè tông cña c¸c toµ ¸n. §ã lµ sù ph¸n
xÐt vÒ tÝnh hîp hiÕn, hîp ph¸p cña c¸c quyÕt ®Þnh ph¸p
luËt vµ sù ph¸n quyÕt vÒ c¸c hµnh vi ph¹m téi, tranh chÊp
d©n sù, kinh tÕ, hµnh chÝnh...
Nãi chung, qu¸ tr×nh QLNN do bèn ho¹t ®éng c¬ b¶n t¹o
thµnh, ®ã lµ: quyÕt ®Þnh, tæ chøc, ®iÒu tiÕt, khèng chÕ.
Nh÷ng ho¹t ®éng QLNN nãi trªn cã mèi liªn hÖ kh«ng thÓ
chia c¾t, thÈm thÊu vµo nhau, t¸c ®éng qua l¹i, h×nh thµnh
mét qu¸ tr×nh QLNN thèng nhÊt.
Còng cã lóc ng-êi ta nãi qu¶n lý nhµ n-íc theo nghÜa
hÑp lµ ho¹t ®éng qu¶n lý hµnh chÝnh do chÝnh phñ (c¬ quan
hµnh ph¸p), ®¹i diÖn nhµ n-íc thùc thi vµ b¶o ®¶m b»ng sù
c-ìng chÕ cña nhµ n-íc, ®ã chÝnh lµ ho¹t ®éng hµnh ph¸p
(kh«ng bao gåm lËp ph¸p vµ t- ph¸p). Cã khi nãi ®Õn c¬
quan qu¶n lý nhµ n-íc ng-êi ta muèn chØ c¬ quan hµnh chÝnh
nhµ n-íc theo nghÜa hÑp ®ã.
MÆc dï nhµ n-íc qu¶n lý x· héi mét c¸ch toµn diÖn,
nh-ng trªn c¸c b×nh diÖn kh¸c nhau th× tÝnh chÊt vµ møc ®é
qu¶n lý còng kh¸c nhau.
VÒ mÆt chÝnh trÞ: sù qu¶n lý cña nhµ n-íc lµ chÆt chÏ,

100
thÓ hiÖn ý chÝ cña giai cÊp thèng trÞ muèn duy tr× quyÒn
lùc cña m×nh mét c¸ch l©u dµi, b¶o ®¶m sù æn ®Þnh cña chÕ
®é. Tuy nhiªn ph-¬ng thøc duy tr× quyÒn lùc cã sù kh¸c
nhau gi÷a chÕ ®é ®éc tµi vµ chÕ ®é d©n chñ. ChÕ ®é ®éc tµi
duy tr× quyÒn lùc b»ng sù ®éc ®o¸n vµ dïng b¹o lùc ®Ó
c-ìng bøc thùc hiÖn. ChÕ ®é d©n chñ t«n träng quyÒn cña
nh©n d©n tham gia vµo c¸c quyÕt ®Þnh quan träng vµ vËn
®éng thuyÕt phôc hä thùc hiÖn. N-íc ta ®ang theo con ®-êng
x©y dùng chÕ ®é d©n chñ, nh»m t¹o ra mét x· héi “c«ng
b»ng, d©n chñ, v¨n minh”.
VÒ mÆt kinh tÕ: trong c¸c chÕ ®é theo c¬ chÕ tËp
trung, nhµ n-íc kh«ng chØ qu¶n lý kinh tÕ b»ng ph¸p luËt
mµ cßn lµ chñ së h÷u vµ trùc tiÕp tiÕn hµnh s¶n xuÊt, kinh
doanh trong phÇn lín c¸c lÜnh vùc chñ chèt. (C¸ch qu¶n lý
nµy, lÞch sö ®· kiÓm chøng sù thiÕu hiÖu qu¶ cña nã).
Trong c¸c nÒn kinh tÕ theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, nhµ n-íc chØ
gi÷ vai trß ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn kinh tÕ th«ng qua c¸c
chÝnh s¸ch vµ rÊt h¹n chÕ trong viÖc trùc tiÕp tiÕn hµnh
s¶n xuÊt, dÞch vô, trõ mét sè lÜnh vùc träng yÕu cña quèc
gia nh- n¨ng l-îng, th«ng tin liªn l¹c...
VÒ mÆt x· héi: x· héi theo nghÜa réng lµ kh¸i niÖm ®èi
lËp víi tù nhiªn nh»m chØ tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ con
ng-êi vµ céng ®ång ng-êi, bao gåm c¶ chÝnh trÞ, kinh tÕ,
v¨n ho¸ v.v... X· héi theo nghÜa hÑp nh»m chØ mét sè quan
hÖ trong x· héi, nh- quan hÖ gi÷a c¸c giai tÇng, gi÷a
thµnh thÞ vµ n«ng th«n v.v... Theo nghÜa hÑp nµy, sù qu¶n
lý cña nhµ n-íc vÒ mÆt x· héi nh»m b¶o ®¶m cho sù duy tr×
vµ cñng cè c¸c quan hÖ x· héi lµnh m¹nh, phï hîp víi sù
ph¸t triÓn cña céng ®ång.
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng, nhµ n-íc ®Òu cã c¸c
chÝnh s¸ch ®Ó ®iÒu tiÕt sù ph¸t triÓn ë mét sè lÜnh vùc XH
nh- d©n sè, ®« thÞ ho¸, c¸c chÝnh s¸ch vÒ lao ®éng vµ phóc
lîi x· héi, ch¨m sãc søc kháe vµ gi¸o dôc ë tr×nh ®é phæ
cËp... nh÷ng ®iÒu kiÖn tèi thiÓu ®Ó cã ®-îc mét x· héi
“c«ng b»ng”, t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn c¸c lÜnh vùc
kh¸c.
VÒ mÆt v¨n ho¸: v¨n ho¸ còng cã nghÜa réng vµ nghÜa
hÑp. Theo nghÜa réng, v¨n ho¸ lµ tÊt c¶ c¸c gi¸ trÞ quý

101
b¸u ®-îc t¹o nªn trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con
ng-êi. V× vËy, x· héi cã v¨n ho¸ chÝnh trÞ, v¨n ho¸ c«ng
nghiÖp, v¨n ho¸ thÓ thao v.v... V¨n ho¸ theo nghÜa hÑp
nh»m chØ mét sè lÜnh vùc ho¹t ®éng tinh thÇn nh- v¨n häc,
nghÖ thuËt, c¸c ph-¬ng tiÖn gi¶i trÝ. Theo nghÜa ®ã sù
qu¶n lý cña nhµ n-íc vÒ v¨n ho¸ nh»m ®¶m b¶o mét x· héi
“v¨n minh”, t¹o lËp mét ®êi sèng tinh thÇn lµnh m¹nh, b¶o
tån ®-îc nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña qu¸ khø ®ång thêi t¹o
®iÒu kiÖn s¸ng t¹o nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ míi.
Nh- vËy, ®èi t-îng cña QLNN lµ mäi ho¹t ®éng trong XH,
nh-ng ë møc ®é kh¸c nhau trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ,
kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi...
Nhµ n-íc sö dông c¸c c«ng cô kh¸c nhau trong ho¹t ®éng
cña m×nh; trong ®ã c«ng cô chñ yÕu cña nhµ n-íc lµ luËt
ph¸p ®Ó tiÕn tíi mét XH ph¸p quyÒn. Ngoµi ra, nhµ n-íc cßn
sö dông c¸c c«ng cô kh¸c nh- c¸c chÝnh s¸ch vÒ (gi¸ c¶,
tiÒn l-¬ng...); c«ng cô t©m lý - x· héi th«ng qua c¸c c¬
quan truyÒn th«ng, c¸c tæ chøc GD, c¸c sinh ho¹t v¨n
ho¸...
1.3. Qu¶n lý nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc
Qu¶n lý nhµ n-íc vÒ GD lµ mét trong c¸c lÜnh vùc cña
QLNN. VÒ thùc chÊt, QLNN vÒ GD lµ viÖc Nhµ n-íc thùc hiÖn
quyÒn lùc c«ng ®Ó ®iÒu hµnh, ®iÒu chØnh toµn bé c¸c ho¹t
®éng GD trong ph¹m vi toµn x· héi nh»m thùc hiÖn môc tiªu
GD cña quèc gia.
Theo Tõ ®iÓn b¸ch khoa vÒ Gi¸o dôc häc, kh¸i niÖm QLNN
vÒ GD ®­îc ®Þnh nghÜa lµ viÖc “thùc hiÖn c«ng quyÒn ®Ó
qu¶n lý c¸c ho¹t ®éng GD trong ph¹m vi toµn x· héi".
QLNN vÒ GD còng ®-îc thùc hiÖn trong c¸c ph¹m vi lËp
ph¸p, hµnh ph¸p vµ t- ph¸p nh- trong c¸c lÜnh vùc kh¸c.
Trong ®ã næi lªn 3 bé phËn chÝnh, ®ã lµ: chñ thÓ cña QLNN
vÒ GD; ®èi t-îng cña QLNN vÒ GD vµ môc tiªu cña QLNN vÒ
GD. Chñ thÓ QLNN vÒ GD lµ c¸c c¬ quan quyÒn lùc nhµ n-íc ë
c¸c cÊp, trong ®ã th-êng xuyªn vµ trùc tiÕp lµ c¸c c¬ quan
hµnh chÝnh nhµ n-íc. §èi t-îng QLNN vÒ GD lµ mäi tæ chøc
vµ c¸ nh©n tham gia vµo ho¹t ®éng GD trong toµn x· héi.
Môc tiªu QLNN vÒ GD lµ thùc hiÖn môc tiªu GD cña quèc gia
®-îc cô thÓ ho¸ ë c¸c cÊp ®é kh¸c nhau.

102
 Trong GD cÇn thiÕt ph¶i cã ho¹t ®éng qu¶n lý mét c¸ch
th-êng xuyªn ë hai cÊp ®é: CÊp ®é thø nhÊt lµ ®iÒu khiÓn
qu¸ tr×nh h×nh thµnh nh©n c¸ch, ®-îc thùc hiÖn trong qu¸
tr×nh gi¸o dôc th«ng qua t-¬ng t¸c gi÷a ng-êi d¹y vµ
ng-êi häc t¹i c¸c c¬ së gi¸o dôc. Qu¸ tr×nh nµy ®-îc
thiÕt kÕ tõ nhiÒu cÊp, nh-ng ®-îc ng-êi d¹y trùc tiÕp
thùc thi vµ ®iÒu khiÓn. Nhµ tr-êng chÞu tr¸ch nhiÖm qu¶n
lý ho¹t ®éng nµy vµ th-êng ®-îc gäi lµ qu¶n lý chuyªn m«n
hay qu¶n lý vi m«. CÊp ®é thø hai lµ qu¶n lý hÖ thèng GD
tõ trung -¬ng cho ®Õn c¬ së GD, ®-îc thùc hiÖn b»ng c¬
quan nhµ n-íc c¸c cÊp kh¸c nhau, th-êng ®-îc gäi lµ QLNN
hay qu¶n lý vÜ m«.
Trong c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung, cã lóc ®· kh«ng
cã sù ph©n biÖt r¹ch rßi gi÷a QLNN víi qu¶n lý chuyªn m«n
cña nhµ tr-êng (c¬ së GD), gi÷a qu¶n lý hµnh chÝnh nhµ
n-íc víi qu¶n lý chuyªn m«n, nghiÖp vô. Khi chuyÓn sang c¬
chÕ thÞ tr-êng, c¸c tæ chøc s¶n xuÊt, kinh doanh, dÞch vô,
kÓ c¶ nhµ tr-êng (c¬ së GD), kh«ng ph¶i ®Òu thuéc së h÷u
cña nhµ n-íc, v× thÕ cÇn thiÕt ph¶i cã sù t¸ch b¹ch râ
rµng gi÷a hai mÆt qu¶n lý nãi trªn.
Ph¹m vi ho¹t ®éng QLNN ®èi víi GD trong nÒn kinh tÕ
thÞ tr-êng bao gåm c¸c c«ng viÖc: x©y dùng c¸c quy ®Þnh
ph¸p luËt vµ ®«n ®èc, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn tæ chøc bé
m¸y; ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc, kÕ ho¹ch vµ t¹o c¸c ®iÒu kiÖn
thùc hiÖn nh- ®Çu t- vµ cung cÊp nh©n lùc trong ph¹m vi
tr¸ch nhiÖm cña nhµ n-íc.
Nh- vËy, QLNN vÒ GD lµ viÖc thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm
vô, thÈm quyÒn do nhµ n-íc quy ®Þnh. Ho¹t ®éng QLGD vµ
QLNN vÒ GD tõ trung -¬ng ®Õn ®Þa ph-¬ng thùc chÊt lµ qu¶n
lÝ c¸c ho¹t ®éng hµnh chÝnh - gi¸o dôc. Nã cã hai mÆt th©m
nhËp vµo nhau, ®ã lµ qu¶n lý hµnh chÝnh sù nghiÖp GD vµ
qu¶n lÝ chuyªn m«n trong qu¸ tr×nh s- ph¹m.
Theo quy ®Þnh cña LuËt Gi¸o dôc: ChÝnh phñ thèng nhÊt
QLNN vÒ GD; Bé GD-§T chÞu tr¸ch nhiÖm tr-íc ChÝnh phñ
thùc hiÖn QLNN vÒ GD.
1.4. Qu¶n lý nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc
GD ®¹i häc vµ GD nghÒ nghiÖp cã chøc n¨ng chñ yÕu lµ
nghÒ nghiÖp ho¸ con ng-êi, nghÜa lµ cung cÊp cho nh÷ng

103
ng-êi s¾p ®Õn tuæi tr-ëng thµnh còng nh- ng-êi lín mét
n¨ng lùc nghÒ nghiÖp nhÊt ®Þnh ®Ó cã thÓ tham gia vµo hÖ
thèng lao ®éng cña x· héi, t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ gióp duy
tr× sù sèng cña b¶n th©n vµ ®ãng gãp vµo sù ph¸t triÓn x·
héi.
Gi¸o dôc ®¹i häc cã c¸c tr-êng cao ®¼ng ®µo t¹o cö
nh©n cao ®¼ng, c¸c tr-êng ®¹i häc ®µo t¹o cö nh©n khoa
häc, kÜ s- hoÆc ®µo t¹o c¸c tr×nh ®é trªn ®¹i häc nh- th¹c
sÜ, tiÕn sÜ, nÕu ®-îc chÝnh phñ cho phÐp.
Qu¶n lý nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét phÇn trong
qu¶n lý gi¸o dôc nãi chung. Tõ c¸c kh¸i niÖm qu¶n lý nhµ
n-íc, qu¶n lý nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc, chóng t«i quan niÖm:
Qu¶n lý nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ viÖc nhµ n-íc
thùc thi c«ng quyÒn ®Ó ®iÒu hµnh, ®iÒu chØnh toµn bé c¸c
ho¹t ®éng cña ngµnh gi¸o dôc ®¹i häc nh»m thùc hiÖn môc
tiªu gi¸o dôc nãi chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng,
®¸p øng yªu cÇu cña x· héi.
QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ mét bé phËn quan träng cña
QLNN vÒ GD, v× gi¸o dôc ®¹i häc lµ n¬i ®µo t¹o ra lùc
l-îng lao ®éng chÊt l-îng cao phôc vô sù nghiÖp c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt n-íc vµ chuyÓn sang nÒn kinh
tÕ tri thøc. §Êt n-íc ta cã tiÕn kÞp víi c¸c n-íc trong
khu vùc vµ trªn thÕ giíi hay kh«ng phô thuéc rÊt lín vµo
gi¸o dôc ®¹i häc. Trong nÒn kinh tÕ tri thøc th× gi¸o dôc
®¹i häc lµ mét ngµnh s¶n xuÊt quan träng, s¶n xuÊt ra tri
thøc, mét s¶n phÈm quan träng nhÊt cña x· héi hiÖn ®¹i.
QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc còng cã hai néi dung träng
yÕu lµ qu¶n lý hµnh chÝnh sù nghiÖp vµ qu¶n lý chuyªn m«n.
QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc bao gåm c¸c c«ng viÖc nh-:
x©y dùng c¸c quy ®Þnh khung ph¸p lý, ho¹ch ®Þnh chiÕn l-îc
kÕ ho¹ch, ®«n ®èc, kiÓm tra viÖc thùc hiÖn kÕ ho¹ch, tæ
chøc bé m¸y …cña gi¸o dôc phæ ®¹i häc.
Chóng ta cã thÓ hiÓu QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc nh- sau:
QLNN vÒ gi¸o dôc ®¹i häc lµ viÖc thùc thi c«ng quyÒn
cña ChÝnh phñ nh»m thùc hiÖn chøc n¨ng, nhiÖm vô, thÈm
quyÒn do Nhµ n-íc quy ®Þnh ®Ó tæ chøc, ®iÒu hµnh ho¹t ®éng
gi¸o dôc ®¹i häc.
2. Mô hình quản lí giáo dục và sự vận dụng vào quản lí giáo dục đại học

104
 2.1. Khái niệm về mô hình
Mô hình theo nghĩa hẹp là mẫu, khuôn theo đó mà chế tạo hàng loạt các sản
phẩm. Mô hình là sự tái hiện một khách thể nào đó dưới dạng cơ cấu (theo nguyên
mẫu hoặc mô hình hoá).
Mô hình theo nghĩa rộng là hình ảnh ước lệ (hình tượng, sơ đồ, sự mô tả…) của
một khách thể mà với việc nhận diện được hình ảnh này con người có sự thuận tiện
trong nghiên cứu khoa học, sản xuất, kinh doanh.
Mô hình là phương tiện để thể hiện một lí thuyết nào đó dưới dạng cô đọng bằng
lời mà với sự thể hiện này nó gợi ra con đường hiện thực lí thuyết đó và phát triển. Nó
cũng là công cụ để kiểm tra các mối liên hệ có tính cấu trúc, tính quy luật hàm chứa
trong lí thuyết đó liệu có tồn tại thực hay không?
Phương pháp dùng mô hình để tái hiện những đặc trưng của một khách thể nào
đó dựa trên khách thể khác tương tự hoặc dựa trên lí thuyết được phát biểu thành văn
gọi là “mô hình hoá”. Nhu cầu mô hình hoá phát sinh khi việc nghiên cứu bản thân
khách thể một cách trực tiếp gặp khó khăn, tốn kém hoặc không thể tiếp cận được vì
khách thể quá bé hoặc quá lớn, quá phức tạp…
Trong quản lí thường hay sử dụng phương pháp mô hình gọi là mô hình hoá quản
lí.
Đây là phương pháp cụ thể hoá các quan hệ quản lí trong thực tiễn trên sơ đồ hay
trên một hệ thống luận đề mà với việc này người quản lí (chủ thể quản lí) nhận thức
được bản chất của vấn đề quản lí và đưa ra được những quyết định nhằm bảo đảm sự
phát triển và hoạt động có hiệu quả của đối tượng quản lí.
Mô hình hoá quản lí có ý nghĩa đặc biệt khi thực tế chưa thường xuyên thực hiện.
Về mặt ý niệm, nó cho phép sự tác động qua lại giữa các mặt khác nhau của đối tượng
quản lí. Nó là công cụ quan trọng để thực hiện các chức năng dự báo, kế hoạch, điều
hành, kiểm tra, phản hồi.
2.2. Mô hình quản lí giáo dục
Mô hình quản lí giáo dục thường được cấu thành từ hai ý tưởng. Ý tưởng về mô
hình quản lí và ý tưởng về mô hình giáo dục.
Nói về mô hình giáo dục thường đề cập đến các dạng sau:
+ Mô hình giáo dục tinh hoa
+ Mô hình giáo dục vì nhân lực
+ Mô hình giáo dục đại chúng
+ Mô hình giáo dục xã hội học tập
Về mô hình quản lí trên thế giới thường đề cập đến các loại:
+ Phân tích; + Thực hành; + Chính trị; + Mập mờ; + Hiện tượng và tương tác

105
 Có tác giả chia thành các mô hình (chính thức, tập thể, chính trị, chủ quan, mập
mờ, văn hoá). Mô hình quản lí nhà nước về giáo dục của một đất nước chịu sự chi phối
của các nhân tố sau:
+ Chế độ chính trị của đất nước
+ Đặc trưng và trình độ phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
+ Tiến bộ khoa học và công nghệ, khoa học giáo dục
+ Truyền thống văn hoá - giáo dục
+ Khả năng hội nhập quốc tế
+ Dân số và lao động

Chế độ chính trị

Trình độ phát triển Dân số và lao động

kinh tế - xã hội

Mô hình quản lí nhà nước

về giáo dục

Tiến bộ khoa học công nghệ Truyền thống văn hoá Khả năng hội nhập
Gi¸o dôc khoa
®¹i học
häcgiáocã
dục tÇm quan träng ®Æc biÖt trong hÖ
giáo dục quốcthèng
tế
gi¸o dôc quèc d©n. ChÝnh tõ gi¸o dôc ®¹i häc ®· t¹o ra cho
®Êt n-íc nh÷ng con ng-êi -u tó dÉn d¾t x· héi khái sù l¹c
hËu, l¹c ®iÖu víi thêi ®¹i.
X©y dùng ®-îc m« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lµ viÖc
®-îc mäi nhµ n-íc quan t©m. M« h×nh nµy tr-íc hÕt ph¶i
ph¶n ¸nh ®-îc triÕt lÝ ph¸t triÓn cña nÒn gi¸o dôc nãi
chung vµ gi¸o dôc ®¹i häc nãi riªng. Nã ph¶n ¸nh ®-îc cÊu
tróc sao cho phï hîp víi thùc tr¹ng kinh tÕ - x· héi ®Êt
n-íc vµ cËp nhËt gi¸ trÞ thêi ®¹i víi viÖc ®Ò ra c¸c -u
tiªn.
Th-êng ng-êi ta chän mét trong c¸c -u tiªn sau:
- M« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lÊy -u tiªn cho môc
tiªu phôc vô sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ.

106
 - M« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lÊy -u tiªn cho môc
tiªu phôc vô æn ®Þnh x· héi.
- M« h×nh qu¶n lÝ gi¸o dôc ®¹i häc lÊy -u tiªn cho môc
tiªu ph¸t triÓn bÒn v÷ng ®Êt n-íc.
Gi¸o dôc ®¹i häc cña n-íc ta trªn thùc tÕ ®· tr¶i qua
hµng ngµn n¨m, tuy nhiªn cho ®Õn thêi k× c¸ch m¹ng (th¸ng
9 n¨m 1945 ®Õn nay) míi cã mét triÕt lÝ ph¸t triÓn hoµn
chØnh theo m-êi vÊn ®Ò chung nh- sau:
- NÒn gi¸o dôc toµn d©n: gi¸o dôc cña d©n, do d©n, v×
d©n.
- Gi¸o dôc lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, ®Çu t- cho gi¸o dôc
lµ ®Çu t- cho ph¸t triÓn con ng-êi, ph¸t triÓn x· héi.
- Gi¸o dôc ho¹t ®éng theo nguyªn t¾c d©n téc, khoa
häc, ®¹i chóng.
- Gi¸o dôc nh»m tíi sù ®ång bé cña viÖc thùc hiÖn ba
môc tiªu: N©ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi d-ìng
nh©n tµi.
- Thùc hiÖn sù phèi hîp gi¸o dôc nhµ tr-êng, gi¸o dôc
gia ®×nh, gi¸o dôc x· héi ®Ó ®µo t¹o con ng-êi ViÖt Nam
míi tõ lóc Êu th¬ ®Õn tuæi tr-ëng thµnh, cã c¸c tè chÊt:
Nh©n - NghÜa - TrÝ - Dòng - Liªm.
C¬ cÊu hÖ thèng gi¸o dôc quèc d©n tæ chức thµnh mét
chØnh thÓ cã n¨m ph©n hÖ: Gi¸o dôc mÇm non, gi¸o dôc phæ
th«ng, gi¸o dôc chuyªn nghiÖp, gi¸o dôc cao ®¼ng, ®¹i häc,
gi¸o dôc bæ tóc, t¹i chøc, g¾n bã víi c¬ cÊu d©n sè, c¬
cÊu lao ®éng nh»m tíi viÖc x©y dùng x· héi häc tËp ®Ó mäi
c«ng d©n “ai còng ®­îc häc hµnh”.
- Gi¸o dôc phæ th«ng lµ nÒn t¶ng v¨n ho¸ cña d©n téc,
chÊt l-îng gi¸o dôc phæ th«ng quyÕt ®Þnh chÊt l-îng gi¸o
dôc chung.
- Gi¸o dôc ®¹i häc lµ nÒn gi¸o dôc nh»m ®µo t¹o nguån
lao ®éng chÊt l-îng cao cho x· héi, t¹o ra sù ph¸t triÓn
nh¶y vät cho x· héi…
- Nhµ tr-êng ViÖt Nam lµ nhµ tr-êng x· héi chñ nghÜa,
tæ chøc qu¸ tr×nh ®µo t¹o theo c¸c ph-¬ng ch©m:
Häc ®i víi lao ®éng
Lý luËn ®i víi thùc hµnh
Gi¸o dôc kÕt hîp víi lao ®éng s¶n xuÊt
107
 Gi¸o dôc nhµ tr-êng kÕt hîp víi gi¸o dôc gia ®×nh vµ
gi¸o dôc x· héi.
- Nhµ tr-êng g¾n bã víi ®êi sèng céng ®ång thùc hiÖn
nhiÖm vô gi¸o dôc ho¸ x· héi vµ x· héi ho¸ gi¸o dôc theo
c¸c ph-¬ng thøc: c«ng lËp, d©n lËp, t- thôc; nhµ tr-êng
chÝnh quy, nhµ tr-êng kh«ng chÝnh quy, nhµ tr-êng më.
- Qu¸ tr×nh d¹y häc trong c¸c nhµ tr­êng theo “S­ ph¹m
d©n chñ t-¬ng t¸c” coi ho¹t ®éng d¹y lµ ho¹t ®éng c¬ b¶n,
thÇy vµ trß cïng lµ chñ thÓ: “thÇy siªng d¹y - trß siªng
häc”, “trß kÝnh thÇy - thÇy quý trß”.
- Ng­êi häc “lÊy tù häc lµm cèt”, biÕt “quý träng sù
cÇn lao”, biÕt tËp quen lao khæ, cã chÝ khÝ tù thùc k× lùc
(tù lµm lÊy mµ ¨n, kh«ng ¨n b¸m x· héi), biÕt gi÷ vÖ sinh
cho b¶n th©n vµ céng ®ång, biÕt yªu quý vµ chÞu khã häc
quèc v¨n, quèc ng÷, quèc sö vµ kiÕn thøc khoa häc kÜ thuËt
hiÖn ®¹i.
3. Qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc ®¹i häc ë ViÖt Nam
3.1. C¸c néi dung chñ yÕu ®èi víi qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ
gi¸o dôc vµ sù vËn dông vµo gi¸o dôc ®¹i häc
LuËt gi¸o dôc ban hµnh n¨m 2005 ®· x¸c ®Þnh 4 chñ ®Ò
lín ®èi víi “Qu¶n lÝ nhµ n­íc vÒ gi¸o dôc”. §ã lµ c¸c chñ
®Ò:
a- Néi dung qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc vµ c¬ quan
qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc.
b- §Çu t- cho gi¸o dôc
c- Hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o dôc
d- Thanh tra gi¸o dôc
Môc a bao gåm c¸c vÊn ®Ò sau:
§iÒu 99 quy ®Þnh: “Néi dung qu¶n lÝ nhµ n­íc vÒ gi¸o
dôc”
Néi dung qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc bao gåm:
1. X©y dùng vµ chØ ®¹o thùc hiÖn chiÕn l-îc, quy
ho¹ch, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch ph¸t triÓn gi¸o dôc.
2. Ban hµnh vµ tæ chøc thùc hiÖn v¨n b¶n quy ph¹m ph¸p
luËt vÒ gi¸o dôc; ban hµnh ®iÒu lÖ nhµ tr-êng; ban hµnh
quy ®Þnh vÒ tæ chøc vµ ho¹t ®éng cña c¬ së gi¸o dôc kh¸c.
3. Quy ®Þnh môc tiªu, ch-¬ng tr×nh, néi dung gi¸o dôc,
tiªu chuÈn nhµ gi¸o, tiªu chuÈn c¬ së vËt chÊt vµ thiÕt bÞ

108
tr-êng häc, viÖc biªn so¹n, xuÊt b¶n, in vµ ph¸t hµnh s¸ch
gi¸o khoa, gi¸o tr×nh, quy chÕ thi cö vµ cÊp v¨n b»ng
chøng chØ.
4. Tæ chøc, qu¶n lÝ viÖc b¶o ®¶m chÊt l-îng gi¸o dôc
vµ kiÓm ®Þnh chÊt l-îng gi¸o dôc.
5. Thùc hiÖn c«ng t¸c thèng kª, th«ng tin vÒ tæ chức vµ
ho¹t ®éng gi¸o dôc.
6. Tæ chøc bé m¸y qu¶n lÝ gi¸o dôc.
7. Tæ chøc, chØ ®¹o viÖc ®µo t¹o, båi d-ìng, qu¶n lÝ
nhµ gi¸o vµ c¸n bé qu¶n lÝ gi¸o dôc.
8. Huy ®éng, qu¶n lÝ, sö dông c¸c nguån lùc ®Ó ph¸t
triÓn sù nghiÖp gi¸o dôc.
9. Tæ chøc, qu¶n lÝ c«ng t¸c nghiªn cøu, øng dông khoa
häc, c«ng nghÖ trong lÜnh vùc gi¸o dôc.
10. Tæ chøc, qu¶n lÝ c«ng t¸c hîp t¸c quèc tÕ vÒ gi¸o
dôc.
11. Quy ®Þnh viÖc tÆng danh hiÖu vinh dù cho ng-êi cã
nhiÒu c«ng lao ®èi víi sù nghiÖp gi¸o dôc.
12. Thanh tra, kiÓm tra viÖc chÊp hµnh ph¸p luËt vÒ
gi¸o dôc, gi¶i quyÕt khiÕu n¹i, tè c¸o vµ xö lÝ c¸c hµnh
vi vi ph¹m ph¸p luËt vÒ gi¸o dôc.
§iÒu 100 quy ®Þnh: “c¬ quan qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o
dôc”.
1. ChÝnh phñ thèng nhÊt qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc.
ChÝnh phñ tr×nh Quèc héi tr-íc khi quyÕt ®Þnh nh÷ng
chñ tr-¬ng lín cã ¶nh h-ëng ®Õn quyÒn vµ nghÜa vô häc tËp
cña c«ng d©n trong ph¹m vi c¶ n-íc, nh÷ng chñ tr-¬ng vÒ
c¶i c¸ch néi dung ch-¬ng tr×nh cña mét cÊp häc; h»ng n¨m
b¸o c¸o Quèc héi vÒ ho¹t ®éng gi¸o dôc vµ viÖc thùc hiÖn
ng©n s¸ch gi¸o dôc.
2. Bé Gi¸o dôc vµ §µo t¹o chÞ tr¸ch nhiÖm tr-íc ChÝnh
phñ thùc hiÖn qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc.
3. Bé, c¬ quan ngang bé phèi hîp víi bé Gi¸o dôc vµ
§µo t¹o thùc hiÖn qu¶n lÝ nhµ n-íc vÒ gi¸o dôc theo thÈm
quyÒn.
4. uû ban nh©n d©n c¸c cÊp thùc hiÖn qu¶n lÝ nhµ n-íc
vÒ gi¸o dôc theo sù ph©n cÊp cña ChÝnh phñ vµ cã tr¸ch
nhiÖm ®¶m b¶o c¸c ®iÒu kiÖn vÒ ®éi ngò nhµ gi¸o, tµi
109
chÝnh, c¬ së vËt chÊt, thiÕt bÞ d¹y häc cña c¸c tr-êng
c«ng lËp thuéc ph¹m vi qu¶n lÝ, ®¸p øng yªu cÇu më réng
quy m«, n©ng cao chÊt l-îng vµ hiÖu qu¶ gi¸o dôc t¹i ®Þa
ph-¬ng.
Môc b bao gåm c¸c vÊn ®Ò sau:
§iÒu 101 quy ®Þnh “C¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t­ cho gi¸o
dôc”.
C¸c nguån tµi chÝnh ®Çu t- cho gi¸o dôc bao gåm:
1. Ng©n s¸ch nhµ n-íc.
2. Häc phÝ, lÖ phÝ tuyÓn sinh; c¸c kho¶n thu tõ
ho¹t ®éng t- vÊn, chuyÓn giao c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, kinh
doanh, dÞch vô cña c¸c c¬ së gi¸o dôc; ®Çu t- cña c¸c tæ
ang, c¸ nh©n trong n-íc vµ n-íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn gi¸o
dôc; c¸c kho¶n tµi trî kh¸c cña tæ chøc, c¸ nh©n trong
n-íc vµ n-íc ngoµi theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
§iÒu 102 quy ®Þnh “Ng©n s¸ch nhµ n­íc chi cho gi¸o
dôc”
1. Nhµ n-íc dµnh -u tiªn hµng ®Çu cho viÖc bè trÝ ng©n
s¸ch gi¸o dôc, b¶o ®¶m tØ lÖ t¨ng chi phÝ ng©n s¸ch gi¸o
dôc h»ng n¨m cao h¬n tØ lÖ t¨ng chi ng©n s¸ch nhµ n-íc.
2. Ng©n s¸ch nhµ n-íc chi cho gi¸o dôc ph¶i ®-îc ph©n
bæ theo nguyªn t¾c c«ng khai, tËp trung d©n chñ; c¨n cø
vµo quy m« gi¸o dôc, ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn kinh tÕ-x· héi
cña tõng vïng; thÓ hiÖn ®-îc chÝnh s¸ch -u tiªn cña nhµ
n-íc ®èi víi gi¸o dôc phæ cËp; ph¸t triÓn gi¸o dôc ë vïng
d©n téc thiÓu sè vµ vïng cã ®iÒu kiÖn kinh tÕ x· héi ®Æc
biÖt khã kh¨n.
3. C¬ quan tµi chÝnh cã tr¸ch nhiÖm bè trÝ kinh phÝ
gi¸o dôc ®Çy ®ñ, kÞp thêi, phï hîp víi tiÕn ®é cña n¨m
häc. C¬ quan qu¶n lÝ gi¸o dôc cã tr¸ch nhiÖm qu¶n lÝ, sö
dông cã hiÖu qu¶ phÇn ng©n s¸ch gi¸o dôc ®-îc giao vµ c¸c
nguån thu kh¸c theo quy ®Þnh cña ph¸p luËt.
§iÒu 103 quy ®Þnh “¦u tiªn ®Çu t­ tµi chÝnh vµ ®Êt ®ai
x©y dung tr­êng häc”.
Bé, c¬ quan ngang bé, Héi ®ång nh©n d©n vµ Uû ban nh©n
d©n c¸c cÊp cã tr¸ch nhiÖm ®-a viÖc x©y dùng tr-êng häc,
c¸c c«ng tr×nh thÓ dôc, thÓ thao, v¨n ho¸ nghÖ thuËt phôc
vô gi¸o dôc vµo quy ho¹ch, kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x·

110
héi cña ngµnh vµ ®Þa ph-¬ng; -u tiªn ®Çu t- tµi chÝnh vµ
®Êt ®ai cho viÖc x©y dùng tr-êng häc vµ kÝ tóc x¸ häc
sinh, sinh viªn trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi.
§iÒu 104 quy ®Þnh “KhuyÕn khÝch ®Çu t­ cho gi¸o dôc”.
1. Nhµ n-íc khuyÕn khÝch, t¹o ®iÒu kiÖn cho tæ chøc,
c¸ nh©n ®Çu t-, ®ãng gãp trÝ tuÖ, c«ng søc, tiÒn cña cho
gi¸o dôc.
2. C¸c kho¶n ®Çu t-, ®ãng gãp, tµi trî cña doanh
nghiÖp cho gi¸o dôc vµ c¸c chi phÝ cña doanh nghiÖp ®Ó më
tr-êng, líp ®µo t¹o t¹i doanh nghiÖp, phèi hîp ®µo t¹o víi
c¸c c¬ së gi¸o dôc, cö ng-êi ®i ®µo t¹o, tiÕp thu c«ng
nghÖ míi phôc vô cho nhu cÇu cña doanh nghiÖp lµ c¸c kho¶n
chi phÝ hîp lÝ, ®-îc trõ khi tÝnh thu nhËp chÞu thuÕ theo
LuËt thuÕ thu nhËp doanh nghiÖp.
3. C¸c kho¶n ®ãng gãp, tµi trî cña c¸ nh©n cho gi¸o
dôc ®-îc xem xÐt ®Ó miÔn gi¶m thuÕ thu nhËp ®èi víi ng-êi
cã thu nhËp cao theo quy ®Þnh cña ChÝnh phñ. Tæ chøc, c¸
nh©n ®Çu t- x©y dùng c«ng tr×nh phôc vô cho gi¸o dôc; ®ãng
gãp, tµi trî, ñng hé tiÒn hoÆc hiÖn vËt ®Ó ph¸t triÓn sù
nghiÖp gi¸o dôc ®-îc xem xÐt ®Ó ghi nhËn b»ng h×nh thøc
thÝch hîp.
Điều 105 quy định “Học phí, lệ phí tuyển sinh”.
1. Học phí, lệ phí tuyển sinh là khoản tiền của gia đình người học hoặc người
học phải nộp để góp phần đảm bảo chi phí cho các hoạt động giáo dục. Học sinh tiểu
học trường công lập không phải đóng học phí. Ngoài học phí và lệ phí tuyển sinh,
người học hoặc gia đình người học không phải đóng góp khoản tiền nào khác.
2. Chính phủ quy định cơ chế thu và sử dụng học phí với tất cả các loại hình nhà
trường và cơ sở giáo dục khác.
Bộ trưởng Bộ Tài chính phối hợp với Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo, Thủ
trưởng cơ quan quản lí nhà nước về dạy nghề để quy định mức thu học phí, lệ phí
tuyển sinh đối với các cơ sở giáo dục công lập trực thuộc trung ương.
Hội đồng nhân dân cấp tỉnh quy định mức thu học phí, lệ phí tuyển sinh đối với
các cơ sở giáo dục công lập thuộc cấp tỉnh trên cơ sở đề nghị của Uỷ ban nhân dân
cùng cấp.
Cơ sở giáo dục dân lập, tư thục được quyền chủ động xây dựng mức thu học phí,
lệ phí tuyển sinh.

111
 Điều 106 quy định “Ưu đãi về thuế trong xuất bản sách giáo khoa, sản xuất thiết
bị dạy học, đồ chơi”.
Nhà nước có chính sách ưu đãi về thuế đối với việc xuất bản sách giáo khoa, giáo
trình, tài liệu dạy học; sản xuất và cung ứng thiết bị dạy học, đồ chơi cho trẻ em; nhập
khẩu sách báo, tài liệu, thiết bị dạy học, thiết bị nghiên cứu dùng trong nhà trường, cơ
sở giáo dục khác.
Mục c bao gồm những vấn đề sau:
Điều 107 Quy định “Hợp tác quốc tế về giáo dục”.
Nhà nước mở rộng, phát triển hợp tác quốc tế về giáo dục theo nguyên tắc tôn
trọng độc lập, chủ quyền quốc gia, bình đẳng và các bên cùng có lợi.
Điều 108 quy định “Khuyến khích hợp tác về giáo dục với nước ngoài”
1. Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện cho nhà trường, cơ sở giáo dục khác
của Việt Nam hợp tác với tổ chức, cá nhân nước ngoài, người Việt Nam định cư ở
nước ngoài trong giảng dạy, học tập và nghiên cứu khoa học.
2. Nhà nước khuyến khích và tạo điều kiện cho công dân Việt Nam ra nước ngoài
giảng dạy, học tập, nghiên cứu, trao đổi học thuật theo hình thức tự túc hoặc bằng kinh
phí, do tổ chức, cá nhân trong nước cấp hoặc do tổ chức, cá nhân nước ngoài tài trợ.
3. Nhà nước dành ngân sách cử người có đủ tiêu chuẩn về phẩm chất đạo đức và
trình độ đi học tập, nghiên cứu ở nước ngoài về những ngành nghề và lĩnh vực then
chốt để phục vụ cho sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.
Điều 109 quy định “Khuyến khích hợp tác về giáo dục với Việt Nam”.
1. Tổ chức, cá nhân nước ngoài, tổ chức quốc tế, người Việt Nam định cư ở nước
ngoài được nhà nước Việt Nam khuyến khích, tạo điều kiện để giảng dạy, học tập, đầu
tư, tài trợ, hợp tác, ứng dụng khoa học, chuyển giao công nghệ về giáo dục ở Việt
Nam; được bảo hộ quyền và lợi ích hợp pháp theo quy định của pháp luật Việt Nam và
điều ước quốc tế mà Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
2. Việc hợp tác đào tạo, mở trường hoặc cơ sở giáo dục khác của người Việt Nam
định cư ở nước ngoài, tổ chức, cá nhân nước ngoài, tổ chức quốc tế trên lãnh thổ Việt
Nam do Chính phủ quy định.
Điều 110 quy định “Công nhận văn bằng nước ngoài”.
1. Việc công nhận văn bằng của người Việt Nam do nước ngoài cấp được thực
hiện theo quy định của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo và điều ước quốc tế mà
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên.
2. Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo kí hiệp định về tương đương văn bằng hoặc
công nhận lẫn nhau về văn bằng với các nước, các tổ chức quốc tế.
Mục d bao gồm các vấn đề sau:
Điều 111 quy định “Thanh tra giáo dục”.

112
 1. Thanh tra giáo dục thực hiện quyền thanh tra trong phạm vi quản lí nhà nước
về giáo dục nhằm bảo đảm việc thi hành pháp luật, phát huy nhân tố tích cực, phòng
ngừa và xử lí vi phạm, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích hợp pháp của tổ
chức, cá nhân trong lĩnh vực giáo dục.
2. Thanh tra chuyên ngành về giáo dục có những nhiệm vụ sau đây:
a) Thanh tra việc thực hiện chính sách và pháp luật về giáo dục.
b) Thanh tra việc thực hiện mục tiêu, kế hoạch, chương trình, nội dung, phương
pháp giáo dục; quy chế chuyên môn, quy chế thi cử, cấp văn bằng, chứng chỉ; việc
thực hiện các quy định về điều kiện cần thiết bảo đảm chất lượng giáo dục ở các cơ sở
giáo dục.
c) Thực hiện nhiệm vụ giải quyết khiếu nại, tố cáo trong lĩnh vực giáo dục theo
quy định của pháp luật về khiếu nại, tố cáo.
d) Xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực giáo dục theo quy định của pháp
luật về xử lí vi phạm hành chính.
đ) Thực hiện nhiệm vụ phòng ngừa và đấu tranh chống tham nhũng trong lĩnh
vực giáo dục theo quy định của pháp luật về chống tham nhũng.
e) Kiến nghị các biện pháp bảo đảm thi hành pháp luật về giáo dục; đề nghị sửa
đổi, bổ sung các chính sách và quy định của nhà nước về giáo dục.
g) Thực hiện các nhiệm vụ khác theo quy định của pháp luật.
Điều 112 quy định “Quyền hạn, trách nhiệm của Thanh tra giáo dục”.
Thanh tra giáo dục có quyền hạn và trách nhiệm theo quy định của pháp luật về
thanh tra.
Khi tiến hành thanh tra, trong phạm vi thẩm quyền quản lí của Thủ trưởng cơ
quan quản lí giáo dục cùng cấp, thanh tra giáo dục có quyền quyết định tạm đình chỉ
hoạt động trái pháp luật trong lĩnh vực giáo dục, thông báo cho cơ quan có thẩm quyền
để xử lí và phải chịu trách nhiệm về quyết định của mình.
3.2. Giáo dục Đại học Việt Nam trong nền kinh tế thị trường với định hướng
xã hội chủ nghĩa - Nhận diện các thuộc tính và mâu thuẫn phát triển
Nền kinh tế nước ta phát triển theo quy luật kinh tế thị trường định hướng xã hội
chủ nghĩa. Nền kinh tế nước ta hiện nay được cân đối, tính toán không theo hệ thống
MPS (Material Products System - Hệ thống sản phẩm các ngành sản xuất) mà theo hệ
thống SNA (System National Account - Hệ thống tài khoản quốc gia).
Giáo dục được xếp vào khu vực kinh tế dịch vụ (hệ thống các ngành kinh tế như:
khai thác, chế biến, dịch vụ). Nó phải được nhìn nhận và ứng xử theo đúng vị trí nó
đang được sắp xếp.
a) Thuộc tính của sản phẩm giáo dục
Sản phẩm giáo dục có một số thuộc tính sau:

113
 - Mang thuộc tính hình thái ý thức xã hội. Trong quá trình giáo dục đào tạo sản
phẩm không có thuộc tính hang hoá.
- Có thuộc tính hàng hoá khi sản phẩm giáo dục gia nhập vào thị trường lao động.
Khi coi giáo dục có thuộc tính hình thái ý thức xã hội là muốn nhấn mạnh hoạt động
giáo dục có tính chất xã hội, khẳng định mục đích cơ bản và phương hướng tác động
của sản phẩm này chủ yếu là vào đời sống tinh thần của xã hội.
Khi coi sản phẩm giáo dục có thuộc tính hàng hoá là muốn nhấn mạnh đến việc
sản phẩm này cuối cùng phải được sử dụng vào thị trường lao động trực tiếp hoặc gián
tiếp, nó bị chi phối và bị điều tiết bởi quy luật thị trường.
Hai loại thuộc tính trên vừa chế ước nhau vừa thúc đẩy nhau.
Thuộc tính hình thái ý thức xã hội yêu cầu hoạt động giáo dục phải phục vụ đắc
lực cho mục tiêu kinh tế. Quá trình đào tạo phải làm cho quan hệ xã hội tiến tới sự
công bằng, bình đẳng, nâng cao chất lượng của đời sống tinh thần xã hội, phát triển
các giá trị nhân văn lao động.
Thuộc tính hàng hoá yêu cầu hoạt động giáo dục phải tổ chức quá trình đào tạo
chú ý đến hiệu ứng của thị trường, đặc biệt là thị trường sức lao động, phải tổ chức quá
trình tạo ra động lực phát triển kinh tế trên cơ sở đào tạo làm đổi mới sức lao động và
thúc đẩy việc sử dụng sức lao động có hiệu quả trong đời sống xã hội. Quá trình đào
tạo phải bám sát với nhu cầu thị trường sức lao động, hoàn thiện cơ cấu lao động.
Chỉ quan tâm đến thuộc tính hình thái ý thức xã hội mà coi nhẹ thuộc tính hàng
hoá thì hệ thống giáo dục dễ trở nên khô cứng, không góp phần tích cực vào sự tăng
trưởng kinh tế. Ngược lại, nếu quá quan tâm đến thuộc tính hàng hoá, không chú ý
đúng mức thuộc tính hình thái ý thức xã hội thì giáo dục sẽ đẩy xã hội vào trạng thái
phân cực với những mối lo ngại về ổn định xã hội. Nhận diện được tính “đối ngẫu”
của sản phẩm giáo dục và quản lí sản phẩm này làm cho tính đối ngẫu của nó phát huy
tích cực vào tiến bộ xã hội là nhiệm vụ quan trọng của mỗi quốc gia có mục tiêu xây
dựng nền kinh tế phát triển bền vững.
b- Những mâu thuẫn phát triển giáo dục trong điều kiện hiện nay
Do sản phẩm giáo dục mang tính đối ngẫu như đã nêu nên sự phát triển của nó
luôn luôn có những mâu thuẫn. Tìm ra được các mâu thuẫn của giáo dục và có các giải
pháp đúng đắn là một trong những nhiệm vụ quan trọng của các nhà chỉ đạo phát triển
giáo dục. Lãng tránh, bỏ qua hoặc xoa dịu chúng sẽ để lại các hiệu quả tiêu cực. Nhiều
nhà nghiên cứu đã cố gắng làm sáng tỏ vấn đề mâu thuẫn của phát triển giáo dục.
Ngay từ những năm 1970, Philip H. Coombs. Nguyên Giám đốc Viện kế hoạch
hoá giáo dục quốc tế và 150 đại biểu của 50 nước đã công nghiệp hoá hoặc đang trên
đường phát triển đã dự đoán giáo dục thế giới lâm vào cuộc khủng hoảng có tính toàn
cầu. Cuộc khủng hoảng này biểu hiện ở những mâu thuẫn gay gắt sau:

114
 - Mâu thuẫn giữa nhu cầu học vấn ngày càng tăng của nhân dân và khả năng đáp
ứng có hạn của hệ thống giáo dục.
- Mâu thuẫn giữa nhu cầu phát triển giáo dục và khả năng đáp ứng của nền kinh
tế.
- Mâu thuÉn gi÷a sè l-îng, chÊt l-îng, tr×nh ®é ®-îc ®µo
t¹o cña häc sinh, sinh viªn víi kh¶ n¨ng thu hót, sö dông
cña thÞ tr-êng lao ®éng x· héi.
- Mâu thuẫn giữa nội dung, phương pháp, hình thức tổ chức giáo dục thường có
tính lỗi thời với sự phát triển nhanh chóng của nền sản xuất xã hội, sự tiến bộ khoa
học kĩ thuật và sự bùng nổ thông tin.
- Mâu thuẫn giữa hệ thống giáo dục chính quy và hệ thống giáo dục không chính
quy.
- Mâu thuẫn giữa giáo dục mang tính chất chuẩn bị tiềm năng lâu dài với giáo dục
mang tính chất đáp ứng và phổ cập.
Vào đầu những năm 1980, các nhà quản lí giáo dục Liên Xô và một số nước xã
hội chủ nghĩa cũng chú ý phân tích mâu thuẫn trong sự phát triển giáo dục quốc dân.
Trong bài “Về các mâu thuẫn của sự phát triển hệ thống giáo dục quốc dân” V.N.
Iagodkin lúc đó là Thứ trưởng Bộ Giáo dục đã khẳng định: Nền giáo dục Xô Viết đang
tiềm ẩn khá nhiều mâu thuẫn, đó là một hệ thống mâu thuẫn nằm trong một cấu trúc
bao quát cả vấn đề tổ chức sư phạm và kinh tế xã hội.
Theo Iagodkin, mâu thuẫn cơ bản của hệ thống giáo dục là sự không phù hợp
diễn ra thường xuyên giữa trình độ phát triển (về số lượng và chất lượng) của hệ thống
giáo dục với động thái phát triển kinh tế - khoa học kĩ thuật của xã hội. Theo ông, nói
chung quán tính của hệ thống giáo dục lớn hơn quá trình của đời sống kinh tế. Kinh tế
có động thái nhanh hơn, dễ thay đổi hơn, còn giáo dục thường bất cập so với các động
thái này. Iagodkin cũng chỉ ra các mâu thuẫn thuộc cơ cấu bên trong của giáo dục qua
một số biểu hiện về nữ hoá, về địa phương hoá đội ngũ giáo viên.
Ở Mĩ, R. Collins và H. Gintis đã vạch ra mâu thuẫn của giáo dục là vấn đề “lạm
phát văn bằng”, vấn đề “học lực cao thất nghiệp”. Họ nhận xét, ở Mĩ có lúc tồn tại hiện
tượng về quan hệ tỉ lệ thuận giữa học lực và tiền lương (văn bằng càng cao thì tiền
lương càng cao”. Thế là áp lực xã hội vào giáo dục khiến cho ngành giáo dục đào tạo
ra rất nhiều người có văn bằng. Song thực tế, những người có văn bằng cao chưa chắc
đã làm việc tốt. Điều này làm phát sinh mâu thuẫn giữa sản phẩm giáo dục với động
thái thị trường lao động. Người ta chê trách giáo dục làm ra lãng phí, gây ra những chi
phí vô ích cho kinh tế khi tiếp tục lạm phát văn bằng.
Hai tác giả còn chỉ ra mâu thuẫn về phân hoá đào tạo và phân hoá xã hội. Họ
nhận xét rằng, kể cả trong những nền kinh tế phát triển thì vẫn có một bộ phận kinh tế

115
sử dụng lao động bình thường. Bộ phận kinh tế này chỉ đòi hỏi loại lao động có sự
chấp hành tốt về thời gian, nội quy làm việc, biết phục tùng mệnh lệnh, không nghi
ngờ, thắc mắc khi làm việc, có một số kĩ năng hành động nhất định. Trong khi đó, ở bộ
phận kinh tế khác lại đòi hỏi loại lao động phải làm việc với tinh thần sáng tạo, độc
lập, có lòng tự tin cao…Áp lực này lên giáo dục khiến cho giáo dục hình thành hai loại
nhà trường. Loại “PP” (Primary - Profession) là loại trường chỉ huấn luyện giáo dục cơ
sở rồi đi học nghề. Loại nhà trường “SS” (Secondary - Superior) là loại trường huấn
luyện giáo dục cơ bản một cách vững chắc rồi đào tạo tiếp thành tầng lớp ưu tú của xã
hội. Những gia đình bình thường chỉ đủ khả năng cho con em vào loại trường “PP”,
chỉ có những gia đình khá giả mới có khả năng cho con em vào loại trường “SS”. Như
vậy, chính giáo dục đã góp phần tạo ra sự bất bình đẳng trong xã hội. Nền kinh tế càng
phát triển càng thúc đẩy sự tinh vi trong việc tổ chức phân hoá đào tạo như trên. Cái
vòng luẩn quẩn: phân hoá thị trường lao động phân hoá đào tạo phân hoá xã hội. Phân
hoá đào tạo, giáo dục ở bậc cao hơn thì cách làm càng mạnh mẽ, tinh vi hơn để phục
vụ cho mục tiêu phân hoá thị trường lao động và điều này cứ diễn ra khiến cho giáo
dục luôn bị chê trách là nguyên nhân tạo ra sự phân cực, phân tầng mạnh mẽ trong xã
hội.
Ở Trung Quốc, một số học giả như Lưu Phật Niên, Viên Chấn Quốc đã vạch ra
mâu thuẫn giáo dục nước này trong bối cảnh kinh tế thị trường qua hệ thống các vấn
đề sau đây:
- Giáo dục chuẩn bị cho cuộc sống tương lai và giáo dục tái hiện cuộc sống.
- Giáo duc phục vụ chính trị và giáo dục định hướng chính trị.
- Giáo dục hướng vào lợi ích của đất nước và giáo dục hướng vào lợi ích cá nhân.
- Giáo dục tạo ra đẳng cấp và giáo dục phục vụ sự bình đẳng.
- Thuyết chuyên tài trong giáo dục và thuyết đa tài trong giáo dục.
- Giáo dục liên tục và giáo dục không liên tục.
- Phát triển giáo dục theo chế độ nhà nước và nhân dân cùng làm và chế độ người
học đơn phương chịu kinh phí.
- Chế độ quản lí giáo dục tập trung theo ngành và chế độ quản lí giáo dục phân
cấp theo lãnh thổ.
- Quản lí nhà nước về giáo dục và tự quản của nhà trường.
- Giáo dục thống nhất và giáo dục đa dạng.
- Nhà trường khép kín và nhà trường mở.
- Giáo dục chính tắc và giáo dục tự phát.
- Vấn đề chú trọng học vấn cơ bản và vấn đề hướng nghiệp.
- Dạy học lấy thầy làm chuẩn và dạy học lấy trò làm chuẩn.
- Dạy học qua sách và dạy học qua kinh nghiệm cuộc sống.

116
 - Học qua kiến thức được xếp đặt và học qua tình huống.
- Học tập thể và học cá nhân.
- Giáo dục theo khuôn khổ và giáo dục tự do.
- Hợp tác trong giáo dục và cạnh tranh trong giáo dục.
Theo Viên Chấn Quốc và Lưu Phật Niên, các vấn đề trên đây tác động thường
xuyên, liên tục vào quá trình phát triển giáo dục, quá trình đào tạo khiến cho giáo dục
nhà trường luôn luôn bất cập so với những kì vọng của xã hội.
3.3. Những vấn đề chủ yếu về phát triển giáo dục đại học và quản lí nhà nước
về giáo dục đại học trong bối cảnh phát triển hiện nay của đất nước
Đã từng tồn tại một số quan điểm khá đối lập nhau về phương thức phát triển
giáo dục. Quan điểm của Tin Bergan, nhà kinh tế học người Hà Lan, giải thưởng
Nôben kinh tế năm 1969 được coi là cực hữu khi ông cho rằng muốn phát triển giáo
dục có hiệu quả phải hoàn toàn căn cứ vào tín hiệu thị trường. Sơ đồ phát triển của Tin
Bergan được biểu thị như sau:
- Thị trường -> Cơ cấu kinh tế
- Cơ cấu kinh tế -> Cơ cấu lao động
- Cơ cấu lao động -> Cơ cấu giáo dục
- Cơ cấu giáo dục -> Cơ cấu nhà trường -> Mạng lưới nhà trường.
Quan điểm đươc coi là cực tả cho giáo dục là nguyên nhân chủ yếu gây ra sự
phân hoá, phân tầng xã hội. Quan điểm này đề xuất việc thay đổi hẳn thiết chế giáo
dục truyền thống, nhà trường truyền thống như nó đang tồn tại. Thay vào đó là kiểu
giáo dục ngẫu nhiên, giáo dục tự phát, giáo dục không theo thủ tục với nhà trường mở,
nhà trường không cấp lớp, nền giáo dục không có thiết chế thi cử văn bằng.
Khỏi cần phải bình luận để thấy tính cực đoan của cả hai quan điểm trên đây.
Quan điểm đúng đắn được đa số tán thành là phát triển giáo dục, phát triển giáo dục
đại học theo các thiết chế hiện hành song phải không ngừng cải tiến chúng để chúng
thích nghi với động thái kinh tế xã hội của mỗi quốc gia, thích ứng với tiến bộ của thời
đại. Người ta nhấn mạnh việc phải coi giáo dục như một ngành kinh tế, áp dụng tư duy
kinh tế vào quá trình đào tạo, nhưng phải coi đó là một ngành kinh tế có tính đặc thù
vừa mang tính đặc trưng kinh tế chuẩn tắc vừa mang đặc trưng kinh tế thực chứng. Mô
hình tổ chức xí nghiệp cần được vận dụng vào tổ chức quá trình đào tạo của nhà
trường đại học. Mỗi nhà trường đại học là một xí nghiệp hoạt động theo mục tiêu
không vụ lợi, song phải tính được giá thành đào tạo. Các nhà trường đại học phải biết
maketting trong hoạt động đào tạo. Phải có mối liên hệ chặt chẽ với các cơ sở sản xuất,
cơ quan nghiên cứu khoa học, các tổ chức kinh doanh, dịch vụ.
Đã có nhiều lý thuyết kinh tế lớn ra đời xuất phát từ nghiên cứu vai trò của giáo
dục và tương quan của nó với đời sống kinh tế như lí thuyết “Tư bản con người” của

117
Theodor Shoultz (nhà kinh tế Mĩ - Giải thưởng Nôben kinh tế năm 1979), lí thuyết về
“năng suất xã hội, năng suất lao động trên cơ sở phát triển tổng hoà nhân cách con
người trong sự giáo dục đào tạo thường xuyên, liên tục” của Gary Becker (nhà kinh tế
Mĩ - Giải thưởng Nôben năm 1992).
Kinh tế học giáo dục theo quan điểm này vừa được coi là kinh tế ngành của một
loại hình kinh tế đặc biệt, vừa được coi là một bộ phận quan trọng của khoa học giáo
dục. Nó nghiên cứu các vấn đề quy luật về chính sách kinh tế trong các chiến lược
phát triển giáo dục và đề xuất các giải pháp phát triển giáo dục trong thực tiễn.
Cùng với kinh tế học giáo dục, xã hội học giáo dục trong bối cảnh phát triển giáo
dục hiện nay cũng ngày càng có vị trí quan trọng; nó phối hợp với kinh tế học giáo dục
trong hệ thống các khoa học giáo dục để luận cứ cho các vấn đề kinh tế - xã hội trong
tương quan với các vấn đề tổ chức sư phạm thường được coi là đối tượng chủ yếu của
giáo dục học.
Tổ chức phát triển giáo dục, tổ chức quá trình đào tạo ở các nhà trường vừa phải
nhằm vào sự tăng trưởng kinh tế vừa nhằm vào sự ổn định và công bằng xã hội. Giáo
dục một mặt giúp cho các cá nhân có sự năng động xã hội trong đời sống sản xuất, mặt
khác phải luôn luôn đào tạo ra những con người biết sống trong tình đoàn kết hợp tác
xã hội.
Trong xã hội tư bản, nhà trường trên thực tế vẫn là nơi đấu tranh giành quyền lợi
của các tập đoàn khác nhau. Thông qua nhà trường, thông qua giáo dục, các tập đoàn
giai cấp cố gắng truyền bá văn hoá của mình, từ quan niệm giá trị, đặc điểm nhân cách,
thái độ, lế tiết, hành vi…
Ở nước ta không có tình trạng này, song nếu để các yếu tố tiêu cực mang tính tiêu
cực của thị trường tác động vào quá trình đào tạo thì sẽ tạo ra mối hoạ cho đất nước.
Hiện nay có lúc, có nơi các lí tưởng nhân văn bị méo mó, biến dạng đi. Đã xuất hiện
và có chiều hướng gia tăng về sự tổ chức đào tạo có tính thực dụng, phiến diện, trục
lợi không lành mạnh.
Tuy nhiên, cũng có những quan điểm coi giáo dục phải đứng ngoài thị trường,
không chấp nhận mọi hiện tượng thương mại trong giáo dục, cấm thương mại hoá giáo
dục. Thực chất quan điểm này dẫn đến thủ tiêu động lực của giáo dục trong việc tạo ra
sức lao động có tính cạnh tranh trên thị trường sức lao động trong phạm vi quốc gia,
khu vực hoặc quốc tế.
Sự phát triển giáo dục ngày nay không phải là điều dễ dàng, phải biết ngăn ngừa
các mục tiêu vụ lợi, thiển cận, song cũng phải ngăn ngừa sự biệt lập, sự giáo điều, sự
sáo mòn trong phương thức hành động.
Quan điểm của Raja Roy Sing, chuyên gia giáo dục, nguyên trợ lí Tổng giám đốc
UNESCO vùng châu Á - Thái Bình Dương, được coi như một định hướng có tính

118
nguyên tắc về phát triển giáo dục, khắc phục được các chiều hướng quá hữu hoặc quá
tả. Ông nói: “Giáo dục phải nằm ở trung tâm của sự phát triển nhân văn, các mục
tiêu của nền giáo dục định hướng tương lai phải được xác định trong quá trình
phát triển là một sự nhìn nhận tập thể về xã hội. Giáo dục với tư cách là tri thức
phải là một trong các thành tố sáng tạo trong việc hình thành cái nhìn tập thể đó
và cũng là một trong các phương tiện quan trọng để thực hiện chương trình hành
động của con người trong bước đường đi lên vượt ra ngoài bóng tối. Giáo dục có
vai trò xúc tác trong mỗi thành tố cũng như trong quá trình phát triển tổng thể”.
Trong hoàn cảnh mà phần lớn các nước, dù kinh tế phát triển hay đang phát triển
đều phải đối mặt với sự khắc nghiệt của thị trường thì chính sách giáo dục của nước ta
phải luôn luôn tìm cách điều tiết các khía cạnh tổ chức sư phạm và kinh tế - xã hội
tương hỗ nhau trên một số vấn đề lớn sau đây:
- Xác định nội dung giáo dục có tính nguyên tắc song mềm dẻo để có thể điều tiết
mâu thuẫn giữa tính lâu dài của quá trình giáo dục với tính ngắn hạn của điều tiết thị
trường, giữa hiệu quả chậm tác động của giáo dục với hiệu quả nhanh của tác động thị
trường.
- Tổ chức cơ cấu hệ thống giáo dục có tính thống nhất nhưng linh hoạt đa dạng để
giải quyết mâu thuẫn giữa quá trình ổn định tương đối của phát triển giáo dục với tính
thay đổi nhanh của thị trường lao động.
- Hoạch định một chiến lược giáo dục kiên trì với các mục tiêu bảo đảm sự công
bằng xã hội, song phải tạo ra sức thúc đẩy nhanh tăng trưởng thu nhập quốc dân.
- Tạo điều kiện cho một số trường đại học có khả năng tự bù đắp, tự quản, tự chịu
trách nhiệm về thu chi trong quá trình đào tạo. Chấp nhận kinh doanh trong giáo dục
miễn là sự kinh doanh đó đúng pháp luật, không trục lợi, mang tính nhân văn. Tuy
vậy, cần phải giúp cho các nhà đầu tư vào giáo dục thu được sự sinh lời nhất định từ
nguồn vốn bỏ ra (ít nhất phải bằng đầu tư vào quỹ tiết kiệm), khuyến khích họ mang
kết quả sinh lợi đầu tư lại cho giáo dục để nhà trường không ngừng được chuẩn hoá,
hiện đại hoá.
- Tăng đầu tư cho giáo dục từ ngân sách nhà nước trên cơ sở tăng được các nguồn
thu đặc biệt (từ thuế) cho giáo dục, chẳng hạn, thuế đánh thêm vào các hàng xa xỉ
phẩm được trích thẳng vào ngân sách giáo dục.
- Chấp nhận sự cạnh tranh trong giáo dục bằng các phương thức lành mạnh. Các
trường đào tạo không có uy tín trong đời sống cộng đồng phải được thay thế bằng các
trường thực hiện tốt quá trình đào tạo, tạo điều kiện để người học có quyền chọn
trường, chọn thầy ngay đối với hệ thống giáo dục công lập.
Cần lưu ý là nước ta đã gia nhập Tổ chức Thương mại thế giới (WTO). Một thị
trường lao động có tính quốc tế đã và đang trở thành hiện thực khi nước ta gia nhập tổ

119
chức này. Giáo dục có mục đích tổng quát là hình thành, phát triển nhân cách mới cho
đất nước, đó chính là lực lượng lao động mới có đủ khả năng đưa đất nước tăng
trưởng, phát triển bền vững, hội nhập và cạnh tranh trong bối cảnh toàn cầu hoá. Phát
triển giáo dục sẽ là sai lầm nếu đi theo xu hướng biệt lập với sự phát triển kinh tế nói
chung, song cũng sẽ không đúng nếu chỉ nhằm tới sự tăng trưởng bằng mọi giá. Người
ta thường nhấn mạnh: giáo dục phải phục vụ cho sự tăng trưởng nhanh của đất nước
song phải bảo đảm đó là sự tăng trưởng sạch. Cụ thể là:
- Tăng trưởng không mất việc làm.
- Tăng trưởng không mất tiếng nói.
- Tăng trưởng không mất lương tâm.
- Tăng trưởng không mất gốc rễ.
- Tăng trưởng không mất tương lai.

Câu hỏi thảo luận và hướng dẫn tự học

A. Câu hỏi thảo luận và tình huống
1. Các mâu thuẫn hiện nay trong quản lí giáo dục đại học ở nước ta.
2. Kinh nghiệm quản lí giáo dục đại học ở một số nước phát triển trên thế giới
và bài học kinh nghiệm cho nước ta.
3. Thử đề xuất một mô hình quản lí giáo dục đại học mà anh (chị) cho là ưu việt
nhất và lí giải tại sao quản lí theo mô hình đó là ưu việt.
4. Những ưu điểm và hạn chế trong quản lý giáo dục nói chung và quản lý giáo
dục đại học nói riêng ở nước ta hiện nay.
5. Nếu tổ chức quản lý nhà trường đại học như quản lý một công ty, một doanh
nghiệp, một cơ sở sản xuất…có được không?, theo đồng chí quản lý theo mô hình này
có những mặt mạnh và mặt yếu nào?
B. Câu hỏi hướng dẫn tự học và tự đánh giá
1. Thế nào là quản lý nhà nước về giáo dục đại học. Thực trạng quản lý nhà
nước ở trường đồng chí đang công tác.
2. Anh (chị) hiểu thế nào là mô hình quản lí nói chung và mô hình quản lí giáo
dục? Ý nghĩa của chúng trong thực tiễn quản lí.
3. Các nội dung quản lí nhà nước về giáo dục và sự vận dụng vào giáo dục đại
học.
4. Tác động của cơ chế thị trường hiện nay đến công tác quản lý giáo dục đại
học ở nước ta.
5. Những vấn đề chủ yếu của quản lí nhà nước về giáo dục đại học trong bối
cảnh phát triển hiện nay của đất nước.

120
 Tài liệu tham khảo
1. Đặng Quốc Bảo (2007), Nâng cao năng lực quản lí nhà trường, NXB Chính
trị Quốc gia, Hà Nội.
2. Bùi Minh Hiền - Vũ Ngọc Hải - Đặng Quốc Bảo (2005), Quản lí giáo dục,
NXB Đại học Sư phạm Hà Nội.
3. Đặng Bá Lãm (và một số tác giả) (2002), Quản lí nhà nước về giáo dục, NXB
Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
4. Luật giáo dục 2005, NXB Chính trị Quốc gia, Hà Nội.
5. Phan Văn Kha (2007), Giáo trình quản lý nhà nước về giáo dục, NXB ĐHQG
Hà Nội
6. Vũ Văn Tảo (1996), Đường lối, chính sách và định hướng chiến lược phát
triển giáo dục đại học và chuyên nghiệp ở nước ta, Viện nghiên cứu PTGD Hà Nội.
7. T. Bush (1995), Theory of Education Managemant, Paul Chapman
Publishing Ltd.
8. Wayne K. Hoy and Cecil G. Miskel (2001), Education Administration
Theory, Singapore.

121