Matematyka Wykład 2

Wykład 2
Macierze cd

Wyznacznik macierzy.
Każdej macierzy kwadratowej A przypisujemy liczbę nazywaną jej wyznacznikiem.
Wyznacznik macierzy kwadratowej A oznaczamy następująco:
(z angielskiego determinant)
det(A)
lub
|A|

Uwaga
Tablica kwadratowa liczb ujęta w nawiasy kwadratowe oznacza macierz:
Przykład
1 −3 4
[3 12 6 ]
6 8 0,5

Tablica kwadratowa liczb ujęta w dwie równoległe kreski oznacza wyznacznik:

Przykład
1 −3 4
|3 12 6 |
6 8 0,5

Wyznacznik to liczba określona przez tablicę kwadratową (macierz kwadratową).

Mówimy, że wyznacznik jest stopnia n jeśli tablica (macierz) jest stopnia n.

Wyznacznik macierzy kwadratowej stopnia n definiuje się indukcyjnie ze względu na stopień macierzy n.
My jednak dla większej czytelności i większego zrozumienia pojęcia wyznacznika, najpierw zdefiniujemy go dla
macierzy kwadratowych stopnia 1, 2, 3.
Potem wprowadzimy ogólną indukcyjną definicję.

Definicja 1
Wyznacznik macierzy 1x1,
A = [a]

det(A) = a.

Przykład 1
A = [-3]

det(A) = -3

Definicja 2
Wyznacznik macierzy 2x2,
𝑎 𝑏
𝐴= [ ]
𝑐 𝑑

det(A) = ad – bc

Przykład 2
3 5
𝐴= [ ]
2 7

det(A) = 3∙7 – 2∙5 = 21 – 10 = 11

Piotr Zaremba 1/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

lub inny zapis

3 5
| | =3∙7 – 2∙5 = 21 – 10 = 11
2 7

Definicja 3
Wyznacznik macierzy 3x3,
𝑎1 𝑏1 𝑐1
𝐴 = [𝑎2 𝑏2 𝑐2 ]
𝑎3 𝑏3 𝑐3

det(A) = a1b2c3 + b1c2a3 + c1a2b3 – a3b2c1 – b3c2a1 – c3a2b1

Możemy ułatwić sobie obliczenia zapamiętując wzór pomocniczy (metodę Sarrusa):

𝑎1 𝑏1 𝑐1 𝑎1 𝑏1
[𝑎2 𝑏2 𝑐2 ] 𝑎2 𝑏2
𝑎3 𝑏3 𝑐3 𝑎3 𝑏3

Przykład 3

2 3 6
𝐴 = [5 7 5]
2 3 4

det(A) = 2∙7∙4 + 3∙5∙2 + 6∙5∙3 - 2∙7∙6 - 3∙5∙2 - 4∙5∙3 = 2

Dla macierzy kwadratowych stopnia większego niż trzy podana metoda Sarrusa nie działa!
Nie oblicza wyznacznika macierzy!

Definicja 4
Minor
Minor M to wyznacznik macierzy kwadratowej powstałej z części macierzy prostokątnej A.

Przykład 4
1 2 3 10 13
𝐴 = [4 5 6 11 14]
7 8 9 12 15

Przykładowe minory M, N, K:

5 6
𝑀 = 𝑑𝑒𝑡 ([ ])
8 9

5 14
𝑁 = 𝑑𝑒𝑡 ([ ])
8 15

Piotr Zaremba 2/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1 3 13
𝐾 = |4 6 14|
7 9 15

Definicja 5
Minor Mij macierzy kwadratowej A, to wyznacznik macierzy kwadratowej uzyskanej z macierzy A po
skreśleniu:
• i-tego wiersza
• j-tej kolumny

Przykład 5
1 2 3
𝐴 = [4 5 6]
7 8 9

4 6 4 6
𝑀1,2 = det ([ ]) = | | = 4 ∙ 9 − 7 ∙ 6 = 36 − 42 = −6
7 9 7 9

Definicja indukcyjna 6
Wyznacznik macierzy, nxn, n>1

A = [aij]n,n

Określenie wyznacznika przez rozwinięcie według wiersza o numerze i 0.

𝑎11 ⋯ 𝑎1𝑘 ⋯ 𝑎1𝑛
⋮ ⋯ ⋯ ⋯ ⋮ 𝑛
|𝑎
det(𝐴) = | 𝑖01 ⋯ 𝑎𝑖0 𝑘 ⋯ 𝑎𝑖0𝑛 | = ∑(−1)𝑖0+𝑘 𝑎𝑖 𝑘 𝑀𝑖 𝑘 =
| 0 0
⋮ ⋯ ⋯ ⋯ ⋮ 𝑘=1
𝑎𝑛1 ⋯ 𝑎𝑛𝑘 ⋯ 𝑎𝑛𝑛

= (−1)𝑖0 +1 𝑎𝑖01 𝑀𝑖0 1 + (−1)𝑖0 +2 𝑎𝑖0 2 𝑀𝑖02 + ⋯ + (−1)𝑖0+𝑘 𝑎𝑖0 𝑘 𝑀𝑖0𝑘 + ⋯ + (−1)𝑖0+𝑛 𝑎𝑖0 𝑛 𝑀𝑖0 𝑛

Określenie wyznacznika przez rozwinięcie według kolumny o numerze k 0.

𝑎11 ⋯ 𝑎1𝑘0 ⋯ 𝑎1𝑛
⋮ ⋮ ⋮ ⋮ ⋮ 𝑛
|𝑎 ⋮ 𝑎𝑖𝑘0 ⋮ 𝑎𝑖𝑛 | = ∑(−1)𝑖+𝑘0 𝑎𝑖𝑘 𝑀𝑖𝑘 =
det(𝐴) = 𝑖1
| | 0 0
⋮ ⋮ ⋮ ⋮ ⋮ 𝑖=1
𝑎𝑛1 ⋯ 𝑎𝑛𝑘0 ⋯ 𝑎𝑛𝑛

= (−1)1+𝑘0 𝑎1𝑘0 𝑀1𝑘0 + (−1)2+𝑘0 𝑎2𝑘0 𝑀2𝑘0 + ⋯ + (−1)𝑖+𝑘0 𝑎𝑖𝑘0 𝑀𝑖𝑘0 + ⋯ + (−1)𝑛+𝑘0 𝑎𝑛𝑘0 𝑀𝑛𝑘0

Twierdzenie 1 Laplace’a

Piotr Zaremba 3/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

Wyznacznik macierzy A, det(A), możemy obliczyć rozwijając obliczenia według dowolnego wiersza lub
dowolnej kolumny.
𝑎11 ⋯ 𝑎1𝑘 ⋯ 𝑎1𝑛
⋮ ⋯ ⋯ ⋯ ⋮ 𝑛 𝑛
| 𝑎
det(𝐴) = | 𝑖01 ⋯ 𝑎𝑖0 𝑘 ⋯ 𝑎𝑖0𝑛 | = ∑(−1)𝑖0+𝑘 𝑎𝑖 𝑘 𝑀𝑖 𝑘 = ∑(−1)𝑖+𝑘0 𝑎𝑖𝑘 𝑀𝑖𝑘
| 0 0 0 0
⋮ ⋯ ⋯ ⋯ ⋮ 𝑘=1 𝑖=1
𝑎𝑛1 ⋯ 𝑎𝑛𝑘 ⋯ 𝑎𝑛𝑛

Dla każdego 1 ≤ i0 , k0 ≤ n.

Wniosek
Obliczając wyznacznik rozwijamy obliczenia względem tego wiersza lub kolumny dla której obliczenia są
najprostsze lub najwygodniejsze.

Często w zapisie obliczeń posługujemy się pojęciem dopełnienia algebraicznego.

Definicja 7
Dopełnienie algebraiczne
Aik – dopełnienie algebraiczne elementu aik macierzy A to iloczyn dwóch liczb, minora Mik pomnożonego przez
(-1)i+k (minus jeden w odpowiedniej potędze):

Aik = (-1)i+k ∙ Mik

Dla wygody obliczeń i skrócenia notacji, którą będziemy używali wprowadzamy określenie „macierzy dopełnień
algebraicznych”.
Definicja 8
Macierz dopełnień algebraicznych.

Adop = [Aik]1≤i,k≤n

Uwaga 1
Używając notacji dopełnienia algebraicznego możemy wyznacznik zapisać następująco:
𝑛 𝑛

det(𝐴) = ∑ 𝑎𝑖0 𝑘 𝐴𝑖0 𝑘 = ∑ 𝑎𝑖𝑘0 𝐴𝑖𝑘0

𝑘=1 𝑖=1

Twierdzenie 2
Dla dowolnych 1 ≤ i0 , j0 ≤ n zachodzi:
𝑛 𝑛

det(𝐴) = ∑ 𝑎𝑖0𝑘 𝐴𝑖0𝑘 = ∑ 𝑎𝑘𝑗0 𝐴𝑘𝑗0

𝑘=1 𝑘=1

Czyli wyznacznik możemy obliczyć rozwijając go według dowolnego wiersza lub kolumny.

Twierdzenie 3
1) det(A) = det(AT)
2) przestawienie dwóch wierszy (lub kolumn) zmienia wartość wyznacznika na wartość przeciwną
3) jeżeli wyznacznik ma dwa identyczne wiersze lub dwie identyczne kolumny, to wartość wyznacznika
wynosi zero
4) jeśli wyznacznik ma jakiś wiersz (lub kolumnę) złożona z samych zer, to wartość wyznacznika wynosi zero

Piotr Zaremba 4/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

5) jeśli wszystkie wartości w jednej wybranej kolumnie (lub wierszu) pomnożymy przez liczbę, to wartość
wyznacznika też zostanie pomnożona przez tę liczbę
6) jeżeli do elementów dowolnego wybranego wiersza (lub kolumny) dodamy albo odejmiemy
a) elementy innego wiersza (kolumny)
b) elementy innego wiersza (kolumny) pomnożone przez tę samą liczbę
c) kombinację liniową innych wierszy (lub kolumn)
to wartość wyznacznika nie zmieni się.

Ilustracja twierdzenia 3
1) det(A) = det(AT)
1 2 4 3
A= 3 2 1 1
0 2 1 3
1 0 1 2

det(A) = 44

1 3 0 1
T
A = 2 2 2 0
4 1 1 1
3 1 3 2

det(AT) = 44

2) przestawienie dwóch wierszy (lub kolumn) zmienia wartość wyznacznika na wartość przeciwną

4 2 1 3
B= 1 2 3 1
1 2 0 3
1 0 1 2

det(B) = -44

3) jeżeli wyznacznik ma dwa identyczne wiersze lub dwie identyczne kolumny, to wartość wyznacznika
wynosi zero

1 2 1 3
C= 3 2 3 1
0 2 0 3
1 0 1 2

det(C) = 0

4) jeśli wyznacznik ma jakiś wiersz (lub kolumnę) złożona z samych zer, to wartość wyznacznika wynosi zero

1 0 1 3
D= 3 0 3 1
0 0 0 3

Piotr Zaremba 5/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1 0 1 2

det(D) = 0

5) jeśli wszystkie wartości w jednej wybranej kolumnie (lub wierszu) pomnożymy przez liczbę, to wartość
wyznacznika też zostanie pomnożona przez tę liczbę

1 2 4 6
E= 3 2 1 2
0 2 1 6
1 0 1 4

det(E) = 88

6) jeżeli do elementów dowolnego wybranego wiersza (lub kolumny) dodamy albo odejmiemy
a) elementy innego wiersza (kolumny)
b) elementy innego wiersza (kolumny) pomnożone przez tę samą liczbę
c) kombinację liniową innych wierszy (lub kolumn)
to wartość wyznacznika nie zmieni się.

1 2 4+3 3
F= 3 2 1+1 1
0 2 1+3 3
1 0 1+2 2

det(F) = 44

Ilustracja twierdzenia 3 (punkt 6)

Obliczyć a = |A|, wyznacznik macierzy A.
(Krysicki, Włodarski, zadanie 9.2)

Macierz A:
3 2 -1 -5 4
7 6 -3 -7 12
A= -9 -6 4 3 -2
4 3 -2 -2 1
5 -2 6 -3 4

Wyznacznik a:
3 2 -1 -5 4
7 6 -3 -7 12
a= -9 -6 4 3 -2
4 3 -2 -2 1
5 -2 6 -3 4

Korzystając z twierdzenia 1 będziemy modyfikować macierz A bez zmiany wartości jej wyznacznika a
wyznacznika.
Macirz A tak będziemy modyfikować by łatwiej było policzyć wyznacznik.

Piotr Zaremba 6/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

Krok 1
W2 → W2 – 3∙W1
3 2 -1 -5 4
7-3∙3 6-3∙2 -3-3∙(-1) -7-3∙(-5) 12-3∙4
a= -9 -6 4 3 -2
4 3 -2 -2 1
5 -2 6 -3 4

3 2 -1 -5 4
-2 0 0 8 0
a= -9 -6 4 3 -2
4 3 -2 -2 1
5 -2 6 -3 4

Krok 2
W3 → W3 + 2∙W4

3 2 -1 -5 4
-2 0 0 8 0
a= -9+2∙4 -6+2∙3 4+2∙(-2) 3+2∙(-2) -2+2∙1
4 3 -2 -2 1
5 -2 6 -3 4

3 2 -1 -5 4
-2 0 0 8 0
a= -1 0 0 -1 0
4 3 -2 -2 1
5 -2 6 -3 4

Krok 3
Otrzymany wynik rozwijamy według trzeciego wiersza.

𝑎 = (−1)3+1 (−1)𝑀31 + (−1)3+2 ∙ 0 ∙ 𝑀32 + (−1)3+3 ∙ 0 ∙ 𝑀33 + (−1)3+4 (−1)𝑀34 + (−1)3+5 ∙ 0 ∙ 𝑀35

𝑎 = (−1)3+1 (−1)𝑀31 + (−1)3+4 (−1)𝑀34

𝑎 = −𝑀31 + 𝑀34

2 -1 -5 4 3 2 -1 4
a= – 0 0 8 0 + -2 0 0 0
3 -2 -2 1 4 3 -2 1
-2 6 -3 4 5 -2 6 4

Krok 4
Oba wyznaczniki z kroku trzeciego rozwiniemy według drugiego wiersza.

Piotr Zaremba 7/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

2 −1 4 2 −1 4
𝑎 = – (−1)2+3 ∙ 8 ∙ | 3 −2 1| + (−1)2+1 ∙ (−2) ∙ | 3 −2 1|
−2 6 4 −2 6 4

Krok 5
Liczymy metodą Sarrusa
2 −1 4 2 −1
|3 −2 1| 3 −2
−2 6 4 −2 6

2 −1 4
| 3 −2 1| = 2 ∙ (−2) ∙ 4 + (−1) ∙ 1 ∙ (−2) + 4 ∙ 3 ∙ 6 − (−2) ∙ (−2) ∙ 4 − 6 ∙ 1 ∙ 2 − 4 ∙ 3 ∙ (−1) =
−2 6 4
= −16 + 2 + 72 − 16 − 12 + 12 = 42

Krok 6
Podstawiamy wyniki obliczeń kroku 5 do równania z kroku 4:

𝑎 = 8 ∙ 42 + 2 ∙ 42 = 10 ∙ 42 = 420

Definicja 9
Macierz A dla której det(A) ≠ 0, nazywamy macierzą nieosobliwą.
Macierz A dla której det(A) = 0, nazywamy macierzą osobliwą.

Macierze odwracalne
Macierz kwadratową A nazywamy macierzą odwracalną jeśli istnieje macierz kwadratowa B taka, że

AB = BA = I

Jeśli taka macierz istnieje, to jest jednoznacznie wyznaczona.

Taką macierz B nazywamy macierzą odwrotną do macierzy A.
Taką macierz oznaczamy A-1.
Macierz A-1 to macierz odwrotna do macierzy A

Uwaga
• Macierz odwrotna do macierzy A-1 to macierz A
• (A-1)-1 = A

Twierdzenie 4
Jeśli det(A) ≠ 0 to A-1 istnieje.

Twierdzenie 5
Macierz odwrotna
Zakładamy, że det(A) ≠ 0.
Macierz odwrotna A-1 istnieje i ma postać:

1
𝐴−1 = (𝐴𝑑𝑜𝑝 )𝑇
det (𝐴)

czyli

Piotr Zaremba 8/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1
𝐴−1 = [(−1)(𝑖+𝑘) 𝑀𝑘𝑖 ]𝑖𝑘
det (𝐴)

Przykład 6 – macierz odwrotna 2x2

4 2
𝐴= [ ]
5 3

det(A) = 4∙3 – 5∙2 = 2

3 −5
𝐴𝑑𝑜𝑝 = [ ]
−2 4
3 −2
(𝐴𝑑𝑜𝑝 )𝑇 = [ ]
−5 4

1 3 −2
𝐴−1 = [ ]
2 −5 4

Możemy sprawdzić:

AA-1 = A-1A = I

4 2 1 3 −2 1 0
[ ] [ ]=[ ]
5 3 2 −5 4 0 1

Przykład 7
Macierz odwrotna 3x3

𝟎 𝟏 𝟐
𝑨 = [𝟏 𝟐 𝟏]
𝟐 𝟏 𝟎

det(A) = 0∙2∙0 + 1∙1∙2 + 2∙1∙1 – 2∙2∙2 – 1∙1∙0 – 0∙1∙1 = 0 + 2 +2 – 8 – 0 – 0 = –4

det(A) = –4 .

2 1
𝑀11 = | | = 2 ∙ 0 − 1 ∙ 1 = −1 ; 𝐴11 = (−1)1+1 𝑀11 = −1
1 0

1 1
𝑀12 = | | = 1 ∙ 0 − 2 ∙ 1 = −2 ; 𝐴12 = (−1)1+2 𝑀12 = 2
2 0

1 2
𝑀13 = | | = 1 ∙ 1 − 2 ∙ 2 = −3 ; 𝐴13 = (−1)1+3 𝑀13 = −3
2 1

Piotr Zaremba 9/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1 2
𝑀21 = | | = 1 ∙ 0 − 1 ∙ 2 = −2 ; 𝐴21 = (−1)2+1 𝑀21 = 2
1 0

0 2
𝑀22 = | | = 0 ∙ 0 − 2 ∙ 2 = −4 ; 𝐴22 = (−1)2+2 𝑀22 = −4
2 0

0 1
𝑀23 = | | = 0 ∙ 1 − 2 ∙ 1 = −2 ; 𝐴23 = (−1)2+3 𝑀23 = 2
2 1

1 2
𝑀31 = | | = 1 ∙ 1 − 2 ∙ 2 = −3 ; 𝐴31 = (−1)3+1 𝑀31 = −3
2 1

0 2
𝑀32 = | | = 0 ∙ 1 − 1 ∙ 2 = −2 ; 𝐴32 = (−1)3+2 𝑀32 = 2
1 1

0 1
𝑀33 = | | = 0 ∙ 2 − 1 ∙ 1 = −1 ; 𝐴33 = (−1)3+3 𝑀33 = −1
1 2

−1 2 −3
𝐴𝑑𝑜𝑝 = [ 2 −4 2]
−3 2 −1

Adop = (Adop)T

1 1 −1 2 −3
𝐴−1 = (𝐴𝑑𝑜𝑝 )𝑇 = [2 −4 2]
det (𝐴) −4
−3 2 −1

0,25 −0,5 0,75

𝐴−1 = [−0,5 1 −0,5]
0,75 −0,5 0,25

Możemy sprawdzić:
AA-1 = A-1A = I

𝟎 𝟏 𝟐 1 −1 2 −3
𝑨𝑨−𝟏 = [𝟏 𝟐 𝟏] [2 −4 2 ]=
−4
𝟐 𝟏 𝟎 −3 2 −1

(0 ∙ −1 + 1 ∙ 2 + 2 ∙ −3)
𝟏
= [(1 ∙ −1 + 2 ∙ 2 + 1 ∙ −3)
−𝟒
(2 ∙ −1 + 1 ∙ 2 + 0 ∙ −3)
(0 ∙ 2 + 1 ∙ −4 + 2 ∙ 2) (0 ∙ −3 + 1 ∙ 2 + 2 ∙ −1)
(1 ∙ 2 + 2 ∙ −4 + 1 ∙ 2) (1 ∙ −3 + 2 ∙ 2 + 1 ∙ −1)] =
(2 ∙ 2 + 1 ∙ −4 + 0 ∙ 2) (2 ∙ −3 + 1 ∙ 2 + 0 ∙ −1)

Piotr Zaremba 10/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

(0 + 2 − 6) (0 − 4 + 4) (0 + 2 − 2)
𝟏
= [(−1 + 4 − 3) (2 − 8 + 2) (−3 + 4 − 1)] =
−𝟒
(−2 + 2 + 0) (4 − 4 + 0) (−6 + 2 + 0)

𝟏 −4 0 0 1 0 0
= [0 −4 0 ] = [0 1 0] = 𝐼
−𝟒
0 0 −4 0 0 1

Przykład 8
Macierz odwrotna 4x4
1 2 4 3
A= 3 2 1 1
0 2 1 3
1 0 1 2

det(A) = 1∙(-1)4+1M41 + 0∙ (-1)4+2M42 + 1∙ (-1)4+3M43 + 2∙ (-1)4+4M44 =

2 4 3 1 2 3 1 2 4
= − |2 1 1| + 0 − |3 2 1| + 2 | 3 2 1| =
2 1 3 0 2 3 0 2 1

= −(2 ∙ 1 ∙ 3 + 4 ∙ 1 ∙ 2 + 3 ∙ 2 ∙ 1 − 2 ∙ 1 ∙ 3 − 1 ∙ 1 ∙ 2 − 3 ∙ 2 ∙ 4) +

−(1 ∙ 2 ∙ 3 + 2 ∙ 1 ∙ 0 + 3 ∙ 3 ∙ 2 − 0 ∙ 2 ∙ 3 − 2 ∙ 1 ∙ 1 − 3 ∙ 3 ∙ 2) +

+2(0 ∙ 2 ∙ 4 + 2 ∙ 1 ∙ 1 + 1 ∙ 3 ∙ 2 − 0 ∙ 2 ∙ 4 − 2 ∙ 1 ∙ 1 − 1 ∙ 3 ∙ 2) =

= −(6 + 8 + 6 − 6 − 2 − 24) − (6 + 0 + 18 − 0 − 2 − 18) + 2(0 + 2 + 6 − 0 − 2 − 6) =

= 12 − 4 + 36 = 44

Xxxxxxxxxx

2 1 1
𝑀11 = |2 1 3| = −4 ; A11 = (-1)1+1M11 = -4
0 1 2
3 1 1
𝑀12 = |0 1 3| = −1 ; A12 = (-1)1+2M12 = 1
1 1 2
3 2 1
𝑀13 = |0 2 3| = 16 ; A13 = (-1)1+3M13 = 16
1 0 2
3 2 1
𝑀14 = |0 2 1| = 6 ; A14 = (-1)1+4M14 = -6
1 0 1

2 4 3
𝑀21 = |2 1 3| = −12 ; A21 = (-1)2+1M21 = 12
0 1 2
1 4 3
𝑀22 = |0 1 3| = 8 ; A22 = (-1)2+2M22 = 8
1 1 2

Piotr Zaremba 11/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1 2 3
𝑀23 = |0 2 3| = 4 ; A23 = (-1)2+3M23 = -4
1 0 2
1 2 4
𝑀24 = |0 2 1| = −4 ; A24 = (-1)2+4M24 = -4
1 0 1

2 4 3
𝑀31 = |2 1 1| = −8 ; A31 = (-1)3+1M31 = -8
0 1 2
1 4 3
𝑀32 = |3 1 1| = −13 ; A32 = (-1)3+2M32 = 13
1 1 2
1 2 3
𝑀33 = |3 2 1| = −12 ; A33 = (-1)3+3M33 = -12
1 0 2
1 2 4
𝑀34 = |3 2 1| = −10 ; A34 = (-1)3+4M34 = 10
1 0 1

2 4 3
𝑀41 = |2 1 1| = −12 ; A41 = (-1)4+1M41 = 12
0 1 3
1 4 3
𝑀42 = |3 1 1| = −25 ; A42 = (-1)4+2M42 = -25
0 1 3
1 2 3
𝑀43 = |3 2 1| = 4 ; A43 = (-1)4+3M43 = -4
0 2 3
1 2 4
𝑀44 = |3 2 1| = 18 ; A44 = (-1)4+4M44 = 18
0 2 1

Czyli Adop macierz dopełnień algebraicznych ma postać:

-4 1 16 -6
dop
A = 12 8 -4 -4
-8 13 -12 10
12 -25 -4 18
Po transpozycji:
-4 12 -8 12
(Adop)T = 1 8 13 -25
16 -4 -12 -4
-6 -4 10 18

A-1 macierz odwrotna ma postać:

-4 12 -8 12

Piotr Zaremba 12/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

A-1 =1/44 1 8 13 -25

16 -4 -12 -4
-6 -4 10 18

-0,09091 0,27273 -0,18182 0,27273

-1
A ≈ 0,02273 0,18182 0,29545 -0,56818
0,36364 -0,09091 -0,27273 -0,09091
-0,13636 -0,09091 0,22727 0,40909

Xxxxxxxxxxxxx

Równania macierzowe
Równanie macierzowe to równanie, w którym niewiadoma jest macierzą.
Macierze A, B, C to znane macierze.
X macierz nieznana.
Zakładamy, że wymiary macierzy A, B, C, X są takie, że poniższe równania mają sens.
Rozróżniamy trzy typy równań.

Typ 1
Zakładamy, że macierz A jest nieosobliwa.
AX = B

Rozwiązanie
Istnieje macierz odwrotna A
Mnożąc z lewej strony przez macierz A-1 dostajemy:

A-1AX = A-1B

X = A-1B

Typ 2
Zakładamy, że macierz A jest nieosobliwa.
XA = B

Rozwiązanie
Istnieje macierz odwrotna A
Mnożąc z prawej strony przez macierz A-1 dostajemy:

XAA-1 = BA-1

X = BA-1

Typ 3
Zakładamy, że macierze A, B są nieosobliwe.
AXB = C

Rozwiązanie
Istnieją macierze odwrotne A, B.
Mnożąc z lewej strony przez macierz A-1 i z prawej przez B-1 dostajemy:

A-1AXBB-1 = A-1CB-1

X = A-1CB-1

Piotr Zaremba 13/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

Przykładowe zadanie 1
Rozwiąż równanie macierzowe
AX = B

Gdzie
3 4 3 2
𝐴= [ ] ; 𝐵=[ ]
1 2 7 4

Czyli mamy rozwiązać równanie:

3 4 3 2
[ ]𝑋 = [ ]
1 2 7 4

Rozwiązanie
Liczymy wyznacznik macierzy A:
3 4
| |=3∙2−1∙4= 2
1 2

det(A) ≠ 0, macierz A jest nieosobliwa. Istnieje A-1.

Wyznaczamy A-1
1 2 −4 1 −2
𝐴−1 = [ ]=[ ]
2 −1 3 −0,5 1,5

Na wszelki wypadek możemy sprawdzić, czy dobrze policzyliśmy macierz odwrotną

1 3 4 2 −4 1 3 ∙ 2 + 4 ∙ (−1) 3 ∙ (−4) + 4 ∙ 3 1 2 0
𝐴𝐴−1 = [ ][ ]= [ ]= [ ]=𝐼
2 1 2 −1 3 2 1 ∙ 2 + 2 ∙ (−1) 1 ∙ (−4) + 2 ∙ 3 2 0 2
W przyszłości, gdy nabierzemy wprawy w obliczeniach, nie będziemy już sprawdzać.

Szukane rozwiązanie to:

1 2 −4 3 2 1 2∙3−4∙7 2∙2−4∙4 1 −22 −12
𝑋 = 𝐴−1 𝐵 = [ ][ ]= [ ]= [ ]
2 −1 3 7 4 2 −1 ∙ 3 + 3 ∙ 7 −1 ∙ 2 + 3 ∙ 4 2 18 10

−11 −6
𝑋= [ ]
9 5

Na wszelki wypadek możemy sprawdzić, czy dobrze policzyliśmy macierz X.

Ma zachodzić równość
AX = B
Obliczmy AX

3 4 −11 −6 3 ∙ (−11) + 4 ∙ 9 3 ∙ (−6) + 4 ∙ 5 −33 + 36 −18 + 20

𝐴𝑋 = [ ][ ]=[ ]=[ ]=
1 2 9 5 1 ∙ (−11) + 2 ∙ 9 1 ∙ (−6) + 2 ∙ 5 −11 + 18 −6 + 10

3 2
𝐴𝑋 = [ ]=𝐵
7 4
Poprawnie obliczyliśmy X.
W przyszłości, gdy nabierzemy wprawy w obliczeniach, nie będziemy już sprawdzać poprawności obliczeń.

Przykładowe zadanie 2
Rozwiąż równanie macierzowe
XA = B

Gdzie
2 3 3 1 2 3
𝐴 = [1 0 2] ; 𝐵 = [4 5 6]
0 4 1 7 8 9

Piotr Zaremba 14/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

Czyli mamy rozwiązać równanie:

2 3 3 1 2 3
𝑋 [1 0 2] = [ 4 5 6]
0 4 1 7 8 9

Liczymy wyznacznik macierzy A

2 3 3
|1 0 2| = 2 ∙ 0 ∙ 1 + 3 ∙ 2 ∙ 0 + 3 ∙ 1 ∙ 4 − 0 ∙ 0 ∙ 3 − 4 ∙ 2 ∙ 2 − 1 ∙ 1 ∙ 3 = 0 + 0 + 12 − 0 − 16 − 3
0 4 1
2 3 3
|1 0 2| = −7
0 4 1

det(A) ≠ 0, macierz A jest nieosobliwa. Istnieje A-1.

Najpierw wyznaczymy macierz dopełnień Adop

𝐴𝑑𝑜𝑝 = [(−1)𝑖+𝑘 𝑀𝑖𝑘 ]

(−1)1+1 (0 ∙ 1 − 4 ∙ 2) (−1)1+2 (1 ∙ 1 − 0 ∙ 2) (−1)1+3 (1 ∙ 4 − 0 ∙ 0)

𝑑𝑜𝑝
𝐴 = [(−1)2+1 (3 ∙ 1 − 4 ∙ 3) (−1)2+2 (2 ∙ 1 − 0 ∙ 3) (−1)2+3 (2 ∙ 4 − 0 ∙ 3)]
(−1)3+1 (3 ∙ 2 − 0 ∙ 3) (−1)3+2 (2 ∙ 2 − 1 ∙ 3) (−1)3+3 (2 ∙ 0 − 1 ∙ 3)

−8 −1 4
𝐴𝑑𝑜𝑝 = [ 9 2 −8]
6 −1 −3

Teraz wyznaczymy A-1

1
𝐴−1 = (𝐴𝑑𝑜𝑝 )𝑇
det (𝐴)

1 1 −8 9 6
𝐴−1 = (𝐴𝑑𝑜𝑝 )𝑇 = [−1 2 −1]
−7 −7
4 −8 −3

Jeżeli nie jesteśmy pewni poprawności obliczeń, możemy sprawdzić czy zachodzi równość:
AA-1 = I

1 2 3 3 −8 9 6 1 −7 0 0
[1 0 2] [−1 2 −1] = [0 −7 0 ]=𝐼
−7 −7
0 4 1 4 −8 −3 0 0 −7

Tak, równość zachodzi.

Rozwiązanie równania macierzowego

XA = B

X = BA-1

1 2 3 1 −8 9 6
𝑋 = [4 5 6] [−1 2 −1] =
−7
7 8 9 4 −8 −3

Piotr Zaremba 15/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1 ∙ (−8) + 2 ∙ (−1) + 3 ∙ 4 1 ∙ 9 + 2 ∙ 2 + 3 ∙ (−8) 1 ∙ 6 + 2 ∙ (−1) + 3 ∙ (−3)

1
= [4 ∙ (−8) + 5 ∙ (−1) + 6 ∙ 4 4 ∙ 9 + 5 ∙ 2 + 6 ∙ (−8) 4 ∙ 6 + 5 ∙ (−1) + 6 ∙ (−3)] =
−7
7 ∙ (−8) + 8 ∙ (−1) + 9 ∙ 4 7 ∙ 9 + 8 ∙ 2 + 9 ∙ (−8) 7 ∙ 6 + 8 ∙ (−1) + 9 ∙ (−3)

1 −8 − 2 + 12 9 + 4 − 24 6−2−9
= [−32 − 5 + 24 36 + 10 − 48 24 − 5 − 18] =
−7
−56 − 8 + 36 63 + 16 + −72 42 − 8 − 27

1 2 −11 −5 −0,2857 1,5714 0,7143

= [−13 −2 1 ] ≈ [ 1,8571 0,2857 −0,1429]
−7
−28 7 7 4 −1 −1

Przykładowe zadanie 3
Rozwiąż równanie macierzowe
AXB = C

Gdzie
1 2 1 −2 0 −2
𝐴= [ ] ; 𝐵=[ ] ; 𝐶=[ ]
3 2 3 −1 6 −1

Czyli mamy rozwiązać równanie:

1 2 1 −2 0 −2
[ ]𝑋[ ]=[ ]
3 2 3 −1 6 −1

Obliczamy wyznaczniki
det(A) = 2 – 6 = -4
det(B) = -1 + 6 = 5

Istnieją więc macierze odwrotne A-1 i B-1.

1 2 −2 1 −1 2
𝐴−1 = [ ] ; 𝐵 −1 = [ ]
−4 −3 1 5 −3 1

Tak więc możemy rozwiązać równanie:

AXB = C

Mnożąc odpowiednio przez macierze odwrotne:

A-1AXBB-1 = A-1C B-1

IXI = A-1C B-1

X = A-1C B-1

1 2 −2 0 −2 1 −1 2
𝑋 = 𝐴−1 𝐶𝐵 −1 = [ ][ ] [ ]=
−4 −3 1 6 −1 5 −3 1

1 2∙0−2∙6 2 ∙ (−2) − 2 ∙ (−1) −1 2

= [ ][ ]=
−20 −3 ∙ 0 + 1 ∙ 6 −3 ∙ (−2) + 1 ∙ (−1) −3 1

1 −12 −2 −1 2
= [ ][ ]=
−20 6 5 −3 1

Piotr Zaremba 16/17 W2 macierze v2v2.docx

Matematyka Wykład 2

1 −12 ∙ (−1) − 2 ∙ (−3) −12 ∙ 2 − 2 ∙ 1 1 18 −26

= [ ]= [ ]
−20 6 ∙ (−1) + 5 ∙ (−3) 6∙2+5∙1 −20 −21 17

Czyli
1 18 −26
𝑋= [ ]
−20 −21 17

Piotr Zaremba 17/17 W2 macierze v2v2.docx